Covarrubias y Leyva: Opera Omnia - The School of Salamanca

In hoc capite tractatur & consideratur pondus vetustorum numismatum aureorum & argenteorum horum Regnorum, ad faciliorem legum intellectum.

CAPVT VI.

QVOD ad intellectum plurimarũplurimarum legum partitarum & Fori Regalis attinet: necessum est penitius expendere ac discutere valorem & pondus numismatum aureorum & argenteorum, qui olim hisce in regnis cursum obtinuerunt: quandoquidem licet dixerimus ac declarauerimus precium marauedini aurei veteris ac noui, per æstimationẽæstimationem marauedin orum communiũcommunium, & denariolorũdenariolorum minutorũminutorum: operę preciũprecium erit ad verificationẽverificationem eorum quæ deinceps tractaturi sumus, expendere pondus & quantitatem istorum numismatum, quatenus rectiùs intelligi queat grauitas pœnarum iuxta vsum huius nostræ ætatis, vt dinoscamus, an mulcta marauedini aurei leuis fuerit, & ex consequenti mulcta aliorum marauedinorum communium. Pro huius rei inuestigatione considerari debent aliquot antiquitates.

Quicunque legerit Historiographos Castellæ, &

1

*leges antiquas huius regni, comperiet annonam & reliqua id genus ad humanam sustentationem necessaria, olim adeo vili & exiguo precio comparata extitisse, vt pro vnico Reali vel Regali argenteo, eiusdem ponderis, quem neoterici habent, quispiāquispiam sibi parabat vel parare poterat, quæ hac ætate nemo sibi decem aut quindecim, imo nec fortè viginti comparare posset. Idipsum dici posset de marauedino communi: siquidem tunc temporis vtilior erat ad res emendas vnicus marauedinus, quàm hodie quindecim aut viginti. Hoc ita apparet, etiam si de vetustiori ætate non inquiramus, quàm ea qua suas ordinationes condidit Rex Alfonsus vndecimus Compluti anno 1386. & copiosè ex legibus quas in Toro condidit rex Henricus secundus anno 1407. à lege 29. vsque ad legem 63.

Notandum est etiam, ætate regis Alfonsi vndecimi, & Henrici secundi in diem vsque hodiernum, marauedinum, ex quo per easdem leges appreciabāturappreciabantur, vel appreciata fuerũtfuerunt, quæcunque ad vsum humanum sunt necessaria, fuisse valoris sex coronatorũcoronatorum, aut decẽdecem denariolorũdenariolorum, veluti patet ex ijsdem legibus, & ex ijs quæ capite pręcedenti allegauimus: quandoquidem hic marauedinus nōnon erat is, qui vulgo dicebatur bonus, vel aureus, sed communis.

Apparet etiam ætate regis Alfonsi vndecimi, marchum argenti valuisse centum & viginti quinque marauedinos, veluti probatur ex eius historiæ cap 98. Deinde ætate regis Ioannis primi, marchum argẽtiargenti valuisse ducentos & quinquaginta marauedinos: quod ex comitijs, quæ rex Ioannes habuit in ciuitate Burgensi anno 1388. certum esse constat, & in hac re, veluti alijs in rebus Reipublicæ necessarijs, per |

p. 318

huius regni chronica comperietur, quod quo magis approximauerimus hæc tempora, tanto amplius aucta sunt precia rerum omnium quibus ad communem victum ac vestitum, & alios actus ad vitam necessarios vtimur: quod quidem sola rerum experientia absque vlla historiarũhistoriarum cognitione, annis ab hinc triginta vel quadraginta didicimus: quamobrem tanta nōnon tenebimur admiratione de ijs, quæ legerimus quo ad precia alimentorum & aliarum rerum ad humanam sustentationem accommodarũaccomodarum ab annis ducentis retroactis.

2

*Iuxta prædicta non exorbitat precium Realium siue RegaliũRegalium Castellanorum eius ætatis. Erant enim regales eius ætatis tanti ponderis, vt eorum octo vnam vnciam appenderent, veluti & hodie pendent: prout probatur ex lege quam idem rex Ioannes tulit in Biruiesca anno 1387. vbi ait: Quod pro octo regalium dedito soluatur vna argenti vncia: quam statuit iustum esse debiti precium.

Ex valore Marchi argentei possumus elicere diuersitatem valoris regalis argentei prædicti ponderis, qui valuit ætate regis Henrici secundi tres marauedinos, & quia hic numus proratione publicæ necessitatis, ex viliori materia percussus fuit, idem rex diminuit eundẽeundem regalem ad vnum marauedinum, vt patet ex eiusdem historiæ anni sexti cap. 8. & ex ordinationibus quas idem condidit Compluti anno 1308. Idem numus postea percussus fuit ex bona materia veluti antiquus: talem intelligo qualis extitit is, qui cursum habuit priusquam cuderetur ex viliori materia: & sic regalis argenteus nouus & vetus valuerunt singuli ætate regis Henrici secundi tres marauedinos. Hoc probatur ex legibus eiusdem regis in ciuitate Toro conditis anno 1411. vnde liquet, regalem argenteum paulo ante per diuersas necessitates publicas auctum fuisse ad duodecim marauedinos: deinde cōfestimconfestim imminutum ad tres. Deinde successu temporis regnante Ioanne primo valuit idem regalis argenteus eiusdem ponderis quatuor marauedi nos. Ita quidem intelligo pondus regalis argẽteiargentei, quod octo regales efficiebant, & appendebant paulo minus vnam vnciam.

Denique monetis omnibus semper de est iustum pondus, quatenus satisfiat impensis ad eāeam cudendam necessarijs. Quod verò ætate regis Ioannis primi regalis argenteus valuerit quatuor marauedinos, probatur ex lege quāquam idem rex Ioannes condidit Burgis anno 1388. deinde cũcum augeretur argenti precium, peruenit regalis argenteus ad valorẽvalorem duodecim marauedinorũmarauedinorum, & nuncupatæ fuerunt tunc temporis quartæ certi nummi valoris triũtrium marauedinorũmarauedinorum: quod constarent quarta parte vnius regalis: qui etiāetiam valuit decẽdecem & sex marauedinos: atq;atque inde fuerunt nuncupatæ quartæ numi quatuor marauedinorum. deniq;denique antiquitus habita est ratio monetæ argenteæ iuxta valorem ipsius argenti, vel paulo plus. prout est notorium.

Pręterea in huius regni legibus & historis fit mẽtiomentio numismatum aureorum: præcipuè in Ca

3

*stellæ regno fuit vsus duplorum: & ex legibus regis Henrici secundi in Toro conditis anno 1407. lege 62. videtur duplus Castellanus eo seculo valuisse triginta sex marauedinos communes: quorum singulus valebat decem denariolos, veluti modernus: deinde idem rex Henricus aux it monetarum precium, & valuit duplus Castellanus, centum & viginti marauedinos: & confestim reducta ad iustum valorẽvalorem moneta, valuit triginta quinq;quinque marauedinos: sic ꝓbantprobant leges eiusdem regis Henrici, conditæ in Toro anno 1411. Aetate regis Ioannis primi valuit duplus Castellanus quinquaginta marauedinos, quod patet ex legibus eiusdem regis Ioannis, quas condidit in Biruiesca año 1377. Burgis año 1388. Inter duplos qui cursum habebāthabebant ætate regis Ioannis secundi, erant aliquot admodum infimæ materiæ: & bonæ perinde ac malæ excidebant iustum valorem: prout aucta erant auri & argenti, ac aliarum rerum precia: veluti patet in petitionibus Madricij in Comitijs anno 1425. oblatis, in contractu cuiusdam venditionis ætate regis Ioannis secundi anno 1425. celebrato de certo prædio territorij Hispalensis, in quo cōtractucontractu vidi factāfactam mentionẽmentionem duplorum Mauritanorum qui legibus regijs adęquabāturadęquabantur duplis Castellanis, singuli ad septuaginta marauedinos: quod tolerabatur, quia per id tempus dupli Mauritani habebant cursum, tametsi essent inferioris materiæ, veluti & Castella. Iste cōtractuscontractus initus fuit quinta decẽbrisdecembris, per quem domina Leonora Guttieres Abbatissa, & monachæ ordinis sanctæ Claræ vendiderunt prædium Villæ nouę de Balbona FrāciscoFrancisco de Villafranca, bis mille, ducentis, & quinquaginta duplis Mauritanis: singulum duplũduplum ad septuaginta & vnum marauedinũmarauedinum. Duplus iste Castellanus nostra ætate cursum habuit: verũverum non extitit tam bonæ materiæ neq;neque tanti ponderis, velut ij quos dixi cursum habuisse, ætate regis Henrici secundi, & Ioannis primi, & vltimi, annis abhinc triginta vel quadraginta percussi, valebant trecentos & sexaginta quinq;quinque marauedinos.

Dupli antiqui valebant ætate Regis Ioannis primi duodecim Regales argenti signati, & argenti rupti vnciam cum dimidia cum octaua parte vnciæ, veluti ex prædictis legibus apparet.

Vltra prædicta, pro elucidatione eorum quæ dicturi sumus, conuenit expendere pondus dupli istius Castellani, & videre quantũquantum auri continuerit: QuantũQuantum vero assequi possum, opinor duplũduplum istum habuisse pondus vnius Castellani, quod quidem hactenus colligo ex sequentib.

p. 319

Primò, quia Rex Ioannes primus, anno 1390. Segobiæ condidit legem secundæ supplicationis, cùm mulcta mille & quingentorum duplorum, nil iudicando præter duplos, absque vlla declaratione precij illorum: quamobrem dupli isti debẽtdebent intelligi Castellani, & similes ijs, qui cōtinẽturcontinentur in alijs legibus eiusdem Regis, quod mea sententia clarum apparet, nostris & patrum nostrorum temporibus, postquam eadem lex fuit condita, dupli isti fuerunt iudicati ad pondus & precium Castellanorum: vnde confestim probatur, duplum Castellanum eius ætatis habuisse pondus vnius Castellani.

Opinor etiam, duplos istos eosdem existere, qui vulgò cum capite nuncupantur, ex eo, quod ait lex prima Regis Ioannis primi, condita in Biruiesca, vbi fit mentio certi honorarij duplorũduplorum, quos illi regnum promisit, certa forma signatorum capitibus maiusculis & minusculis. Nuncupantur isti dupli: Dupli cum capite, in prouisionibus à Carolo 5. anno 1539. in materia supplicationum expeditis, cum mille & quingentis duplis.

Secundo, quia in constitutionibus vniuersitatis Salmaticensis, conditis anno 1412. vel paulò ante, iubentur dari singulo Doctori in actis Licentiæ & Doctoratus duo dupli, qui procul dubio nequeunt aliter intelligi, quàm de duplis Castellanis, qui ea ætate cursum habuerũthabuerunt in istis regnis, & semper æstimati fuerunt ad pondus & valorem Castellanorum, veluti notorium est, nec potest negari, vel adduci ratio in contrarium.

Prædictis omnibus correspondet precium & ęstimatio duplorum ex Regalibus argenteis, ponderis huius nostrę ætatis: quandoquidẽquandoquidem certũcertum sit, nunc temporis vnam auri particulam valere vndecim argenti particulas, ac per æstimationem auri & argenti, quæ semper aucta est, vel saltem nunquam tantùm valuit in Castella, quantum in præsentiarum valet, colligi potest: Duplum vnum æstimatum ad Regales duodecim efficientes vnciam vnam cum dimidia argenti, continere plus auri, quàm Ducatus nostri temporis. Pondus igitur dictorum duplorum adæquabit vnum Castellanum, veluti disertè probatur: nam in prædictis legibus duplus Castellanus æquiparatur duplo Mauritano, qui appendit vnum Castellanum, & vltra.

Si quis consideret ætatem Regis Henrici secundi, cùm dupus Castellanus valeret triginta sex Marauedinos communes, & quod eodem seculo non fuerit exilius auri & argenti precium, quàm ætate Regis Alfonsi decimi, poterit inferre, Marauedinum aureum, ætatis Regis Alfonsi decimi, qui iuxta eandem rationem valebat sex Marauedinos communes, ad minimũminimum appendisse sextāsextam partẽpartem vnius Castellani: quamobrem si consimilis moneta aurea hodie percuteretur, valore ferè suo adæquaret duos Regales argenteos cũcum dimidio, & minutim octoginta marauedinos. De simili marauedino aureo, debent intelligi leges, quas condidit Rex Alfonsus, eius nominis decimus: tametsi iuxta supputationem Doctoris Montalui, transactātransactam per ordinatiōesordinationes Regias, quas modò habemus, marauedinus iste valuerit decem communes, quorum singuli constabant decem denariolis, velut ij, qui hac ætate cursum retinent.

Alter Marauedinus aureus vetustior, ad quẽquem refer

4

*ri debent leges antiquæ horum regnorũregnorum, cōditęconditę ante ętatem Regis Alfonsi decimi, & illę, quę ex ijs decerptæ sunt, appendebat iuxta legẽlegem styli sex marauedinos, superiùs tractatos: vnde colligitur, fuisse eiusdem ponderis cum Castellano, tametsi tùm temporis valuerit triginta sex marauedinos cōmunescommunes, qui hodie excederent valorẽvalorem quadringentorũquadringentorum & octoginta marauedinorũmarauedinorum, vel quatuordecim RegaliũRegalium argenteorũargenteorum.

Ex prædictis omnibus liquidum efficitur, Marauedinum aureum contentum in legibus Partitarum, debere intelligi, ac iudicari, fuisse ponderis vnius Gastellani: nam qui easdem leges condiderunt, respectum habuerunt ad monetam antiquam auream, interpretantes, sicut interpretati sunt leges tantæ vetustatis, easq́;easque in ordinem redigentes. Hûc spectat argumentum, mea quidem sententia admodum efficax, quòd qui condiderunt prædictas leges Partitarum, easq́;easque in ordinem redegerunt, optimè intellexerint, pondus solidi aurei Iustinianæi, nempe quod pondere adæquaret vnũvnum Castellanum. Probè norunt etiam, solidum & aureum extitisse eiusdem ponderis: vnde claret, prædictos auctores in legibus, quas interpretati sunt, nihil prorsus immutare voluisse: verùm si quando quidpiam immutârunt, existimârunt à se nullam mutationem fieri, haud intelligendo leges, veluti ab alijs intellectæ fuerunt: & sic in omnibus locis, vbi ius commune mentionem facit solidi vel aurei, interpretati sunt in eorum versionibus marauedinum aureum, vel simpliciter Marauedinum, subintelligentes aureum: vnde apparet, prędictos auctores iudicasse, Marauedinum aureum contentũcontentum in vetustis horum RegnorũRegnorum legibus, ante tempora Regis Alfonsi decimi, vel Fernandi tertij eius parentis, & aliorum Regum ætatis, proximæ conditis, fuisse eiusdẽeiusdem ponderis, cuius est modò Castellanus, nempe sextæ partis vnius vnciæ auri, cuiusmodi septuaginta duo efficiebant libram Romanam duodecim vnciarum.

Huic declarationi & opinioni famulantur leges Regum Gotthorum, qui in Hispania regnârunt ante RegẽRegem Rodericum, quarum ad hodiernam diem habetur notitia per librum, qui dicitur & inscribitur, Forum iudiciale, vulgò Fuero Iuzgo, latina lingua conscriptum, & per li|

p. 320

brum vernaculũvernaculum antiquũantiquum, qui eo tempore fuit in vsu, parùm differentem ab eo, quo nunc vtimur.

Hisce in legibus Gotthicis, creberrimè fit mentio solidorum aureorum in textu latino, qui in eodem textu Hispanico vocāturvocantur Marauedini, vel Moruisij aurei, & aliàs simpliciter Marauedini, vel Moruisij. Istos solidos aureos intelligo olim fuisse eiusdem ponderis cum Castellano, veluti solidus Romanus, cuius in suo Codice mentionẽmentionem facit Iustinianus: vnde præsumi potest, tempore Regum Gotthorum, in Hispania solidos Romanos & Iustinianęos, in contractibus & cōmercijscommercijs cursum habuisse: quandoquidem eo tempore, quo Gotthi regnârunt in Hispania, non erant ab ea Romani omninò exclusi: verùm gubernârunt Hispaniæ partem vsque ad Suintillam, vicesimum sextum Regem Gotthorum, qui regnare cœpit anno 621. & Romanos exegit ab vniuersa Hispania & FrāciaFrancia Gotthica, atq;atque monarcha istarum prouinciarum remansit, vt scribit S. Isidorus, Rodericus Archiepiscopus Toletanus, & Alfonsus de Carthagena, episcopus Burgensis: tametsi Paulus Emylius in Chronica FrancorũFrancorum, attribuat hanc monarchiam Regi Sisebutho, qui fuit vicesimus quartus Rex Gotthorum, & cœpit regnare anno 612. Quomodocunq;Quomodocunque sit, cùm Iustinianus imperium Romanum possederit, & sexaginta annis, aut circiter antea obierit, verisimile est, permansisse eius numismata & solidos aureos, & alias consimiles monetas, quæ iussu Imperatorum eius successorum, percussæ fuerunt, quantum ad contractationem & commerciũcommercium Hispaniæ, cuius portionem Imperatores habuerunt, spectare potuit, & postquam inde eiecti fuerũtfuerunt, veluti solẽtsolent durare & tractari huiusmodi numismata, tàm excellentis & præstantis metalli.

Hoc ipsum colligi potest ex ijsdem legibus Gotthicis, in quibus solidi isti aurei diuiduntur per tremisses, vt patet l. vltim. titu. vltim. libro 6. & lib. 8. titulo 4. in lege quæ incipit: Si algun hombre tal como a cauallo, & in lege: Si algun hombre encierra ganado, vbi in textu latino fit mentio tremissis aurei, veluti partis solidi, prout autem suprà probauimus, capit. 3. numero 4. solidus Iustinianæus quoq;quoque diuisus fuit in tremisses aureos. Deniq;Denique tàm ex nomine, quàm ex ipsa diuisione & contractatione, cum Romanis facilè possumus intelligere, solidos aureos contentos in legibus Gotthicis extitisse eiusdem ponderis, vel eosdẽeosdem, quales fuerũtfuerunt Iustinianæi: quamobrẽquamobrem sunt ponderis vnius Castellani. Iuxta hāchanc rationẽrationem possunt intelligi plurimæ leges fori Iuzgo, præcipuè lib. 7. & 8. & alijs pluribus locis, vbi textus latinus vtitur solidis, & Hispanicus Marauedinis aureis, vel simpliciter Marauedinis.

Quòd si velimus inferre, Reges Gotthos non curasse Romana numismata, dicemus, eosdem mandasse percuti solidos aureos, ad imitationem solidorum, Cæsareorum & eiusdem ponderis. Huc faciunt, quæ Petrus Alcocerius attigit in ea historia, quam immensa diligentia & curiositate conscripsit de insigni & imperiali ciuitate Toletana, lib. 1. capit. 32. qui affirmat & testatur, se vidisse dimidium Marauedinum aureum magnitudinis medij Castellani, signatum Toleti, ætate Regum Gotthorum, altera parte habentem Regis effigiem, cum hisce literis: Vuitigis Rex, altera literas: Toleto pius. Verum esse constat, Petrum Alcocerium nuncupare hoc numisma Measam aureāauream, prout leges fori Iuzgo nũcupantnuncupant tremissem Measam aureāauream, vt apparet ex l. vlti. tit. vlti. lib. 7. vbi textus latinus posuit tremissem, & vernaculus interpretatus est Measam auream: quod si ita sit, Measa aurea nequijt esse dimidium Marauedini aurei, sed tertia pars, prout probatur lege, quæ incipit: Si algun hombre tal como a cauallo, titulo 4. libro 8. & certum est, tremissem aureum fuisse tertiam partem solidi, ætatis Iustiniani, vt probauimus capit. 3. & hæc est eius propria significatio, cui non obstat lex, quæ incipit: Si algun hombre encierra ganado, in eodem titulo 4. vbi textus latinus posuit, tremissem vnum pro duobus capitibus, & textus vernaculus interpretatus est, duas partes vnius Marauedini: est enim error euidens, quandoquidem tremissis non vult significare, neque significat, duas partes vnius Marauedini, sed tertiam partem Marauedini, vel solidum: tamen existimans, quòd lex latina poneret pro singulo capite duarum vnam tremissem, in textu vernaculo interpretati sunt pro duobus capitibus, duas partes vnius Marauedini, subintelligendo duas tremisses. TandẽTandem numisma, cuius Alcocernis facit mentionem, fuit dimidius Marauedinus, vel dimidius solidus aureus, qui in legibus Iustinianæis dicitur semissis, & non tremissis. Non fuit igitur Measa aurea, qui est verus tremissis, vt patet ex ijsdem legibus Gotthicis.

Ex omnibus præmissis apparet, Marauedinos aureos, quibus Gotthi vsi sunt, partitos per semisses & tremisses, fuisse eiusdem ponderis, cuius solidus aureus Imperatorum, & Castellanus aureus, qui nostro tempore in Castella cursum obtinuit. Huius solidi faciunt mentionem leges prædicti Fori Iuzgo, quas allegaui, & aliæ plures, præcipuè lex 17. & 18. libro 2. titulo 1. Tametsi Doctor Montaluus in glossa Fori, libro 1. titulo 5. lib. 2. Fori, dicat, hunc solidum aureum Fori iudicialis valuisse centum & tres aureos. Nullam hactenus vidi auctoritatem, vnde hæc opinio probari possit: verùm ex lege, quæ incipit: Porque vemos ya muchos Iuezes, y muchos merinos, in dicto titulo libro 2. Fori Iuzgo, mea sententia clarum apparet, hunc solidum minorem fuisse vna vncia |

p. 321

auri: quamobrem fieri nequit, vt valuerit tot auri numismata, veluti annotauit Doctor Montaluus.

Ante ætatem Regis Alfonsi decimi, hisce in regnis cursum habuit certus auri numus, quem nuncupabant Moruisium Alfonsinum: is nimirum fuit Marauedinus aureus Alfonsinus. Istorum fit mentio in quadam scheda vel instrumento, quem habet ciuitas Toletana, vbi continetur cessio venditionis, quam fecit Rex Fernandus tertius, eidem ciuitati de municipijs Alcocer, Herrera, & alijs locis, precio quadraginta quinque millium Moruisiorum Alfonsinorum, cuius mentionem facit doctissimus I. V. Licentiatus Ioannes Arce de Otalora, in suo insigni tractatu de nobilitate, 2. parte, capit. 4. & Petrus Alcocerius libro paulò ante allegato, libro 1. capit. 84. æstimantes, singulum Marauedinum ferè ad valorem vnius Castellani, nempe sexta parte vnius vnciæ auri. Hæc scriptura exhibita est in lite, quam in hac Curia & Cancellaria Granatensi, ciuitas Toletana sustinet contra Marchionem de Gibraleon, & Comitem de Belalcazar, in qua lite producuntur testes, deponentes, præfatum Moruisium Castellanum fuisse ponderis & valoris vnius Castellani. Tametsi circa hunc valorem non viderim testimonium, vel auctoritatem alicuius historiæ, vel legum antiquarum: & pars Marchionis prætendit, Moruisium Alfonsinum fuisse minoris valoris & ponderis. Quòd si hic Moruisius sit Marauedinus aureus antiquus, qui iuxta legem styli appendebat sex Marauedinos bonos, clara & manifesta est eius æstimatio & pondus, ex ijs, quæ modò tractauimus: vnde etiam apparet, Moruisium istum Alfonsinum, si fuit ex ijs Marauedinis aureis, cursum habentibus initio regni Alfonsi decimi, vel paulò ante, ꝙquod istorum sex appenderint vnum CastellanũCastellanum. NōNon meāmeam edissero sententiāsententiam, cùm sit articulus cōcernensconcernens litem pendentem. Posteaquam tractauimus, æstimationem & pōduspondus quorundam numismatum antiquorum huius Regni, conuenit ex prædictis aliquot intellectus & declarationes plurimarum legum in Partitis contentarum eruere, vt hinc elucescat quædam notitia alijs legib. Regijs intelligendis accōmodaaccommoda.

Prima illatio erit circa intellectum legis. 7. titul.

5

*13. part. 6. vbi interpretando authentic. Prætereà C. vnde vir & vxor, dicit: Verùm hæc quarta non debet excedere centum libras auri. Hanc eandem summam librarum auri, in isto casu posuit Nouella Iustiniani in Authentica, Vt liceat matri & auiæ. §. quia verò. Quòd si debeamus insequi æstimationem, quam de auri libra facit Iustinianus in lege quoties C. de susceptoribus. & arcar. nempe libræ singulæ ad septuaginta duos solidos aureos, vel Castellanos, supputant centum istæ libræ auri, septem millia & ducentos aureos Castellanos: Lex etenim Partitarum conformiter debet intelligi ad legem, quam interpretata est, quæ intelligit de libris Romanis, duodecim vnciarum, & singulam ad septuaginta duos Castellanos: ita vt prædicta lex sit conformis huic euidenti supputationi, quantum ad quantitatem, quam voluit limitare.

Secunda illatio spectat ad leg. 4. titulo 13. partit. 1. vbi tractando, qualiter iniuria sepulchris & funeribus illata vindicari debeat, dicit, quòd Iudex eam haud minoris æstimat centum Marchis. Ista lex decerpta est ex lege 3. §. si nemo erit, & §. qui de sepulchri. ff. de sepulchrorum violat. & ibi statuitur hæc pœna ad centum aureos, non ad centum marchos, quæ plurimum differunt: manifestè enim apparet, centum Marchos, siue sint aurei, siue argentei, longè excedere centum aureos: quare debet animaduerti hæc varietas legis Partitæ, & illa, lege 12. titulo 9. Partit. constituendo eidem delicto pœnam, & interpretando eandem legem Romanorum ijsdem terminis, ponit centum Marauedinos aureos, & non centum marchos aureos. Sic etiam lex 2. 3. titulo 18. libro 4. Fori, tractans de ijsdem pœnis, eas constituit ad centum solidos aureos, vbi notandum est, illarum legum conditores intellexisse solidum aureum, & solidum Iustiniani, vnum atque idem numisma, eiusdem valoris & ponderis existere, veluti copiosè suprà disseruimus, capit. 3. In hac eadem materia iniuriarum, mortuorum sepulchris illatarum, dicit eadem lex 12. titulo 9. partit. 7. Quicunque saxa vel lateres à sepulchris abstulerit, vel sepulchra aperuerit, quatenus mortuos pannis spoliet, luat Regi duas libras auri: quæ lex mendosa est, & debet restitui, decem auri libras, ex lege qui sepulchra. C. de sepulch. violat, vbi notandum est, hanc pœnam initio constitutam fuisse ad viginti libras auri, ex lege 2. titulo 17. libro 9. Codicis Theodosiani, quam condidit Imperator Constantinus, statuens eandem pœnam Iudici non castiganti prædictum crimen: vnde prouenit l. si quis sepulchrum. C. de sepulchrorum violat. Postea idem Imperator in eodem casu constituit pœnam decem auri pondo in lege 4. titulo 17. libro 9. Codicis Theodosiani. Hinc deriuauit prędicta l. Qui sepulchra. Debent intelligi hæc auri pōdopondo singula ad septuaginta duos Castellanos, & sic debet interpretari l. PartitarũPartitarum, ita vt duo auri pondo sint centũcentum et quadraginta quatuor Castellani, & si fuerint decẽdecem auri pondo, erunt septingenti & viginti Castellani, si per consuetudinẽconsuetudinem aut forũforum aliter non fuerit receptũreceptum aut dispositum. Quod dixi circa dictas leges Regias, debet intelligi iuxta intentionem, quāquam habuerunt ij, qui prędictas leges copulârũtcopulârunt circa pondus, & valorẽvalorem solidi: nānam iuxta valorẽvalorem antiquorũantiquorum aureorũaurerorum, de qui|

p. 322

bus tractant Iurisconsulti, velut diximus cap. 3. singulus aureus tantùm appendebat, quātumquantum hodie duplus aureus, quem duplicem Ducatum nominant, & minutim per numos argenteos viginti quinque denarios, supputantes pro pemodum triginta Reales, ex ijs, quibus modò vtimur.

Tertia illatio offertur, quantum ad l. 9. tit. 18. part. 1. quæ constituit sacrilego pœnam nongentorum solidorum. Lex ista decerpta est ex cap. si quis contumax. 17. q. 4. & ex concilio Triburiensi, anno 895. celebrato. Solidi isti non intelligũturintelliguntur esse aurei, neq;neque solidi Iustinianęi, sed alij solidi minoris æstimationis, de quibus tractauimus cap. 3. §. 2. explicando intellectum cap. qui subdiaconum. 17. q. 4.

Quarta illatio debet expendi, quantum ad l. 7. titu. 18. parte 1. vbi interpretando solidum dicti cap. qui subdiaconum. 17. q. 4. ait lex: Istos solidos debere intelligi Marauedinos, & veraciter, si intelliguntur Marauedini aurei ponderis solidorum Iustinianæorum, veluti ex consuetudine solent leges PartitarũPartitarum: ingens est æstimatio, & pœna magnæ quantitatis, ex quo, & ex alijs considerationibus, dicti §. 2. Sustinuimus istos solidos non fuisse aureos, sed solidos Gallicos argenteos, etiam ære commixtos. Hæc intelligi debent, quantum ad æstimationem solidorum conformium, cap. qui subdiaconũsubdiaconum. & iuxta tempus conueniens, intelligendo, ꝙquod leges Partitarum voluerint immutare æstimationem, nec pondus antiquorum numismatũnumismatum contentum in Legibus vel Canonibus, quas interpretabantur, quod mihi quidem fit admodum verisimile, siquidem vsi sunt voce marauedini, quæ tunc valdè communis erat diuersis monetis aureis & æreis. Verùm si hæc opinio duriuscula videbitur &, opponatur, quòd lex interpretando prædictum caput Decreti voluerit illam monetam immutare, & reducere ad marauedinos Castellanos, tũctunc vsum habentes, necessum est considerare non intellexisse marauedinos aureos antiquos ætatis Regis Alfonsi, cuius tempore prædictę leges conditæ fuerunt: pœna si quidem ista in quantitate longè maior existeret, quàm eius capitis, quod lex interpretatur, verùm intelligi debet de marauedinis æreis, tunc in vsu, tametsi precij valorẽvalorem excederent existentib. iuxta id quod notabitur illatione 7. quandoquidem in legibus Partitarum quoq;quoque mentio fiat marauedinorum æreorũæreorum, ex eo, quod dicetur illatione 13. quæ quidem æstimatio magis cōuenitconuenit prędicto capiti. qui subdiaconum, cũcum minori derogatione, vel immutatione iuris veteris.

Quinta illatio est circa l. 10. tit. 18. par. 1. quæ statuit pœnam sacrilego triginta auri librarũlibrarum, qui vim intulerit ecclesijs. Libræ istæ ex omnibus supràdictis colliguntur, esse singulæ duodecim vnciarum, ita vt hæc pœna sit quadraginta quinque marchorum argenti, iuxta id, quod notauimus capit. 4. pro intellellectu capit. quisquis. 17. quæst. 4.

Sexta illatio spectat ad praxin, l. 18. tit. 4. part. 3. vbi tractando de iurisdictione mediocri vel mixto imperio, ait, quòd ad talem iurisdictionem pertineat, cognoscere vel determinare litem, vltra trecentos Marauedinos, & ad iurisdictionem minorem pertinuit sententiam proferre, cognoscere & definire litem infra trecentos Marauedinos aureos. Isti Marauedini ex ijs, quæ dixi, debent æstimari singuli ad Castellanum: Talis etenim est stylus legũlegum Partitarum. Prædicta lex decerpta est ex Nouella Iustiniani, tit. de defensoribus ciuit. §. & iudicare, vbi hosce trecentos Marauedinos aureos subinde vocat solidos, & subinde confestim aureos.

Pro meliore autem & faciliore prædictorum intellectu, aduertendum est, prædictam æstimationem claram existere, præsupponendo leges Partitarum noluisse monetam, neque pœnam in sua quantitate à legibus antiquis, quas interpretati sunt, immutare, velut annotaui. Verùm si de eo tractetur, & verisimilior sit opinio, dicere, leges Partitarum constituisse numerum pœnarum, in legibus antiquis contentarum, quas interpretabantur respectum habendo ad monetam, quæ ætate Regis Alfonsi decimi, vel noni, patris Regis Sanctij in vsu fuit, alia debebit haberi ratio in æstimatione Marauedinorum in eadem l. 18. & aliarum similium contentorum, vt singulus Marauedinus aureus sit ponderis sextæ partis vnius Castellani, ita vt sex Marauedini in auri pondere, efficiant vnum Castellanum, iuxta quam rationem trecenti Marauedini hodie, quantum ad auri pondus, efficient quinquaginta Castellanos, tametsi valor & æstimatio singuli Marauedini, tunc valuerit decem ex ijs, qui modò cursum retinent, vel sex, iuxta aliam computationem. Vnde resultat, pondus auri prædictorum trecentorum Marauedinorum, ad pondus expensorum, hodie continere æstimationem, quam habent quinquaginta Castellani, nempe vigintiquatuor millia, ducentos & quinquaginta Marauedinos. Et hoc quidem habita cōsiderationeconsideratione ponderis auri, tam etsi iuxta minutāminutam æstimationẽæstimationem marauedini eius temporis, trecenti marauedini, multiplicando singulum per decem efficiunt tria millia marauedinorum, & multiplicando singulum per sex, mille & octoginta Marauedinos. Quòd si dicamus, veros quosdāquosdam insigniter doctos & curiosos annotasse d. l. Partitæ, & similes debere intelligi de Marauedinis aureis vetustis, qui olim expendebāturexpendebantur, antiquis in legibus contentis, quorum singulus in auro appendebat sex eorum, qui cursum habebant, ętate qua leges styli cōditæconditæ fuerunt, tametsi certo cōstetconstet, tales leges styli, pręcipuè l. 114. loqui de Rege Alfonso decimo, patre |

p. 323

Regis Sanctij, velut probauimus ca. 5. nu. 4. Apparet sanè iuxta prædicta, leges Partitarum nōnon intelligi de moneta tum temporis currente, quando quidẽquidem illas condidit Rex Alfonsus decimus, Regis Sanctij pater, quod inficias iri nequit, verùm deberent intelligi de moneta aurea vetustiore, ad quam refertur prædicta lex styli, & idem Rex Alfonsus in illa nominatus. Sunt igitur tales Marauedini, ponderis vnius Castellani aurei, conformes ponderi solidi Iustinianęi, velut probatum fuit d. c. 5. tametsi ea ætate singulus per monetāmonetam minutiorẽminutiorem æstimatus valuerit, iuxta vnāvnam cōputationemcomputationem sexaginta marauedinos pręsentes, & iuxta alterāalteram triginta sex marauedinos. Hinc manifestũmanifestum apparet, quòd quicunq;quicunque fatebitur prænominatam legẽlegem Partitarum, debere intelligi de Marauedino antiquo, quem lex styli ait fuisse aureum, & appendere sex illorum, quibus tunc vtebantur, debebit concedere, singulum marauedinũmarauedinum cōtentumcontentum prædicta l. 18. debere esse ponderis vnius Castellani aurei, & conformem in pondere solido Iustinianęo, licet eius valor per minutos marauedinos accreuerit, vel ratione temporis & legum nouarum immutatus fuerit. Concedet etiam, marauedinos prædictæ l. probè ad Castellanos aureos & solidos Iustinianęos esse reductos: quamobrem exigua erit differentia inter opinionem, quāquam prima huius operis editione, quantum ad istam illationem sustinui, & eam, quæ deinde magno cum respectu annotata fuit in contrarium: verùm in idem recidit, si (veluti sensi) lex Partitę intelligat̃intelligatur de ijs marauedinis aureis, quos antiquos lex styli nominat.

Septima illatio debet notari, quantum ad l. 8. ti. 7. partit. 3. in qua litigantibus pertinacibus pœna constituitur certorum Marauedinorum pro mulcta pertinaciæ. Qui mea sententia non debent esse Castellani aurei, veluti sunt alij plurimi, legibus Partitarum contenti: nam in alijs casibus procedunt dictæ leges cum intentione interpretāinterpretam di ius cōmunecommune. Hoc in casu intelligerem huiusmodi marauedinos, iuxta ęstimationẽęstimationem, quāquam habebat marauedinus aureus vel bonus, ętate Regis Alfonsi decimi, nempe sex præsentis ætatis, vel decẽdecem iuxta aliāaliam cōputationemcomputationem, cui fauet l. 1. ti. 4. lib. 1. fori, quę contumaci corācoram Rege citato & conuento, eandem pœnam centum marauedinorum cōstituitconstituit, veluti præfata lex Partitæ. Marauedinos aũtaunt legum Fori, semper intelligimus ex bonis, nẽpenempe aureis, qui cursum habebant ætate regis Alfonsi decimi, & eius coętaneorum per summāsummam numorũnumorum ęreorũęreorum.

Iuxta hanc rationem debent intelligi, marauedini contumacib. in pœnam constituti, l. 1. 2. 3. 4. tit. 3. lib. 2. fori, & solidi, quorum ibi fit mentio, iuxta id, quod annotauimus de valore & æstimatione solidorum. Hęc ipsa interpretatio prędictorum marauedinorum, nempe quod intelligi debeant ex bonis, colligitur ex l. 24. 25. & 26. styli, quæ respectum habent ad marauedinum bonum Regis Alfonsi decimi Eandem opinionem sustinuit Hugo Celsus in Repertorio verbi Emplazamiento, licet istæ contumaciæ aliter dirigantur alijs in locis, iuxta consuetudinem.

Octaua illatio pertinet ad l 3. tit. 8. part. 3. vbi constituit pœnam centũcentum marauedinorũmarauedinorum in vno casu, & decem in altero, quando possessor resistit & impedit, ne fiat, vel exequatur locatio. IstĩIsti marauedini debent intelligi ex bonis, nempe ex ijs, quorũquorum pręcipuè vsus erat ętate Regis Alfonsi decimi, qui erāterant aurei, vel aureis æquales, iuxta æstimationem, quāquam insecuti sumus & expendimus. Hoc probatur ex eo, quòd præfata lex non est decerpta ex iure communi, neq;neque ex alijs, quas ego vidi: quamobrẽquamobrem illāillam sum intellecturus, conformẽconformem monetæ Regis, qui eāeam signari iussit, nempe Regis Alfonsi decimi.

Nona illatio spectat ad l. 20. tit. 23. part. 3. vbi in casu refugij ad Curiam, lex reputat & iudicat eũeum pauperẽpauperem, qui non possidet valorem viginti marauedinorum, qui si debeātdebeant intelligi, iuxta monetāmonetam regiāregiam, quam lex condidit (nānam quod ad eam summam, iuxta id, cuius in præsentiarum reminiscor, nōnon possumus eam referre ad alias leges antiquas) singulus marauedinus valet decem pręsentes, vel sex bonos, iuxta aliam rationem. SupputātSupputant igitur prædicti 20. marauedini, ad minimum sexcentos & viginti marauedinos pręsentes, singulum ad 10. denariolos, qui tunc tẽporistemporis valebant in regalib. argenteis, eiusdẽeiusdem quo moderni sunt ponderis vltra 40. Regales, qui ea ætate plus erant, quàm hodierno tempore, 3000. marauedinorum, considerando precium omnium alimentorum, veluti probauimus ex legib. antiquis huius regni, & in pręsentiarum ęstimamus inopem, qui in casu refugij a CuriāCuriam, non possidet in bonis 3000. marauedinorum.

Quantum ad id, quod quispiam sit obligatus se pauperem ac inopem declarare, ait l. 1. tit. 5. lib. 2. fori. Qui habuerit in bonis centum marauedi nos, non obligatur se pauperem ac inopem declarare. Marauedinos istos intellexit Montaluus singulum pro 10. marauedinis nostri temporis: verùm per aliam rationem æstimo singulum ad sex marauedinos præsentes. Erant verò tunc temporis centum marauedini longè maioris valoris, quàm hodie quinquaginta ducati, prout omnia exiguo precio venundabantur.

Sic etiam, quantum ad id spectat, quod quispiam ob paupertatem nequeat esse accusator, ait l. 2. titul. 1. part. 7. illum esse pauperem, qui in bonis non possidet quinquaginta marauedinos. Ista lex fuit decerpta ex l. nonnulli. ff. de accusationibus, pro hoc effectu constituente quinquaginta aureos, qui iuxta cōmunemcommunem iuris opinionem, cōtentācontentam in legib. antiquis debent æstimari pro cōformitateconformitate illius ætatis, qua leges fuerunt conditę, et sustinẽdosustinendo id, ꝙquod probaui c. 3. de|

p. 324

bet ex pondere auri singulus aureus appreciari ad duplicem ducatum, vel ad quartam partẽpartem vnius vnciæ auri, & in argento ad viginti octo Reales, siue Regales, & amplius: quando quidem singulus aureus valuerit absq;absque aliqua contradictione, viginti & quinq;quinque denarios, efficientes argenti tres vncias cũcum dimidio, & amplius. In moneta ærea, singulus aureus valebat mille quadrantes, vel quatrinos, qui ferè totidẽtotidem supputant Marauedinos ex ijs, qui hodie in Castella vsum retinent. Hæc ipsa declaratio, quæ est vera & genuina l. nōnullinonnulli. applicatur ad legem Partitarum: si intellexerimus, auctores illarum voluisse aliquam innouationem facere: verùm cùm illorum mens fuerit declarare aureum antiquum, pro precio & valore solidi Iustiniani, debemus prædictam summam æstimare ac reducere ad quinquaginta aureos Castellanos, & ad eorum valorem, iuxta illa, quæ superiùs annotauimus.

Decima illatio est circa l. 41. tit. 2. part. 3. ex qua interpretando authenticam: nisi breuiores. C. de sententijs ex periculo recitandis, dicit: Quòd causæ infra decem Marauedinos, sunt & debeant reputari breues: ita vt nequaquam oporteat pro illis actionem scripto instituere. Ista quātitasquantitas non erat taxata iure communi, veluti apparet ex eo, quod notatur ex dicta authen. quāobremquamobrem intelligemus, æstimationem conformẽconformem esse monetæ Marauedinorum principalium, cursum ętate, quo lex fuit condita, habentium, nempe bonorum, iuxta vnam cōputationemcomputationem ad decem pro singulo, aut sex iuxta alteram, ita vt essent vel centum, vel sexaginta Marauedini, qui tum temporis pro ratione exigui precij rerum necessariarum, tantùm conferebant, quantum hodie duo ducati, & amplius.

Vndecima illatio est admodum manifesta, quò ad l. 9. tit. 4. part. 5. de donatione, quæ fieri potest absq;absque insinuatione ad quingentos Marauedinos aureos. Lex ista decerpta est ex l. sancimus, & ex l. penulti. C. de donationibus, vbi fit mentio quingentorum solidorum, quorum singulus tum temporis pondere adæquabat vnum Castellanum, vel sextam partem vnius vnciæ auri: & sic lex Partitæ debet intelligi iuxta eandem æstimationem, vt singulus Marauedinus aureus, sit vnus Castellanus, veluti tractauimus libr. 1. variarum Resolutionum, cap. 11.

Duo decima illatio deducitur pro intellectu l. 2. titu. 11. part. 3. vbi in causis infra decem Marauedinos defertur iuramentum, quando adest probatio vnius testis. Quantitatem istam ius commune reliquit in arbitrio Iudicum: quamobrẽquamobrem non erit inconueniens, subinde intelligere marauedinos istos per solidos Iustinianęos, qui sunt Castellani aurei, tametsi proprius intellectus referri debeat ad Marauedinos ætatis Regis Alfonsi decimi, quorum sex appendebant vnum Castellanum, veluti tractauimus in ijs, quæ hactenus explicauimus.

Decimatertia illatio deducitur ad intelligentiam l. 5. 7. 8. & aliarum quatuor sequentiũsequentium, tit. 20. & l. 13. 15. tit. 19. part. 3. vbi fit mentio Marauedinorum, appreciando tributa, quæ ex priuilegijs & alijs constitutionibus, & sigillis penduntur in Curia. Istos Marauedinos eosdem intelligo, cuiusmodi vsum habuerunt ætate Regis Alfonsi decimi, & paulò ante seculo parentis eius Regis Fernandi, neq;neque intelligi debent per monetam auream vel argenteam, prout dicit eadem lex 15. tit. 19. part. 3. & sic debent æstimari Marauedini legum in partitis contentarum, haud enim interpretāturinterpretantur certam monetam iuris communis, & legum Romanarum, neque tractant de Marauedino aureo.

Decimaquarta illatio pertinet ad l. 14. titu. 6. part. 3. quæ Aduocatis salarium appreciando, ait: Maius salarium non excedat centum Marauedinos. Isti Marauedini debent æstimari aurei, & singuli ad pondus aureorum antiquorum, nempe ad duplum vnũvnum, vel duos ducatos simplices, prout diximus: nam lex ista decerpta est l. 1. §. si cui. ff. de varijs & extraordin. cognit. vel ad minimum debet æstimari singulus ad Castellanum, prout tractauimus ad l. 2. tit. 1. part. 7.

Fit mentio in aliquot Castellæ regni historijs, cu

6

*iusdam monetæ, quam Francum nuncupabātnuncupabant. Francus iste fuit aureus, & valebat decem Regales argenteos, eiusdem pōderisponderis cum ijs, qui hodie cursum retinent, & octo habent vnciam vnam. Erat Francus sexta parte minor duplo Castellano eius ætatis, quem capite isto extendimus, prout deducitur, & benè colligi potest ex quadam ordinatione, quam condidit Rex Ioannes, eius nominis primus, in Viruiesca, anno 1387. ita, vt Francus appenderit aliquid vltra ducatum, ex ijs, qui nostro tempore vsum retinent. In priuilegijs quoq;quoque & legibus horum regnorum fit mentio Petitorum, & monetarum in materia contributionum, & debet intelligi, quòd singulæ monetarum istarum ęquiualebant quinquaginta coronatos, vulgo Cornados, nempe octo Marauedinos præsentes & octo Cornados, quod probatur per aliquot scripta & monumenta nobilitatum & distributionum, ex quibus prædicta resultat æstimatio.

FINIS.

Covarrubias ...: Opera Omnia

Summæ capituli sequentis.