LIBER TERTIVS De Iustitia & Iure.

QVAESTIO PRIMA, De Iure. S. Tho. 2. 2. q. 57.

ARTICVLVS. I.

ARTICVLVS. I.

Vtrùm ius sit obiectum iustitiæ.
AD IVSTITIAM, de cuius virtute præsens à nobis opus institutum est, ius pertinet: quapropter de Iustitia & Iure illud inscripsimus. Ius autem bifariàm, vt in fronte
Gemina acceptio iuris.
primi libri dicebamus, vsurpatur: videlicet & pro rationis regula, prudentiæq́ue dictamine, per quam regulam æquitatem iustitiæ perpendimus: quales sunt leges: prætereà pro æquitate ipsa quæ obiectum est iustitiæ: nempe quam iustitia in rebus constituit. Igitur cùm de Iure priori modo, hoc est de Legibus duos hactenùs libros absolutos dederimus, subsequitur vt ad definitionem Iustitiæ propiùs accedentes, de iure dicamus, posteriori modo accepto nomine, vt pote per quod eadem constituenda est iustitiæ definitio. Continet enim liber præsens, ordine tertius, iustitiæ tractatum in genere, eiusq́;eiusque diuisiones in legalem & particularẽparticularem, inq́;inque distributiuam & commutatiuam:
Partitio libri.
prioremq́;prioremque eius speciẽspeciem, scilicet distributiuam: vbi de acceptione personarũpersonarum disputamus. QuāQuam materiam edisserit S. Tho. 2. 2. q. 57. & infrà.
¶ Quæritur ergo primò vtrũvtrum ius sit obiectũobiectum iustitiæ? Et arguit̃arguitur à parte negatiua ex verbo Celsi IuriscōsultiIurisconsulti lib. 1. de Iusti. & iure. Ius est ars boni & æqui. ars enim non est obiectũobiectum virtutis iustitiæ, quæ est in voluntate: sed per se virtus intellectualis, vt. 6. Ethi. autor est Aris.
¶ Secundò, Iustitia præcipuè nos Deo subijcit: secũdũsecundum illud Augustini in lib. de moribꝰmorbus Ecclesi. Iustitia est amor tātũtantum Deo seruiẽsseruiens: & ob hoc bene imperans cęteris, quæ homini subiecta sunt: ius autẽautem ad diuina non pertinet, sed ad humana. Sic enim Isid. lib. 5. cap. 2. di
Isidorus.
stinguit inter fas & ius, quod fas sit lex diuina: ius autẽautem, humana: ergo ius non est obiectũobiectum iustitiæ. ¶ In contrariũcontrarium autem est tam idem Isidôrus ꝗ̈quam PhilosophꝰPhilosophus. Ait enim ille ibîdẽibidem quod
Aristot.
ius dictũdictum est quasi iustũiustum. Et refert̃refertur dist. 1. can. ius. Et Philosophus in principio. 5. Eth. OẽsOmnes, inquit, talem habitum volunt dicere iustitiam, à quo operatiui iustorum sunt.
IN vestibulo statim quæstionis primũprimum omniũomnium supponendũsupponendum est, iustitiāiustitiam vno modo accipi generali nomine pro omni virtute.
Sic enim acceptāacceptam Philos. 5. Ethi. cap. 1. appellat illāillam, totātotam virtutem. Vnde & iustus idẽidem est quod studiosus, quacũq;quacumque sit insignitus virtute. Et ratio amplissimi huius significatus est quod in omni virtute extat obediẽtięobedientię ratio, legi debitę. Quicquid autẽautem rationem debiti claudit, iustitiæ formam induit. Quo vtique significato accepit Christus Mat. 5. &. 6. iustitiæ nomẽnomen, Nisi abũdaueritabundauerit iustitia vestra &c. Et attendite nè iustitiāiustitiam vestrāvestram faciatis coram hominibꝰhominibus. & Paul. 1. ad Timot. 1. Iusto non est
Paulus.
lex posita. Atq;Atque hoc pacto non tractamus hîc de iustitia, neq;neque habet peculiare obiectũobiectum, sed suum cuiq;cuique virtuti est propriũproprium: nẽpenempe id quod legitimũlegitimum est: sed accipitur vt est particularis virtus moralis atq;atque vna quatuor cardinaliũcardinalium, cuius officiũofficium est facere iustũiustum. SecũdòSecundo nè quis nobis ordinis peruersionem improperet, quod priùs de iustitia, quàm de iure dicendum no
bis esset, nouerit doctrinam esse Aristote. 2. de anima, text. 33. quòd qui de potentia vel habitu tractaturus est, exordium auspicari debet ab obiecto: vnde habitus speciem sortitur & per quod describi debet: vt qui de sensibus disputationem init, priùs debet de sensibili disputare. Oculus enim non per hoc propriè definitur quod sit sensus sic aut sic compositus: sed quod sit sensus percipiẽdipercipiendi colores: & pariter auditus quod sit sensus percipiendi sonum: & serra est instrumentum secandi ligna: & temperantia, habitus quo rectè delectabilibus tactus vtimur. Pari ergo modo loco citato. 5. Ethico. Aristote. definit iu|stitiam per iustum: nempe quòd sit habitus quo iustum volumus & iustum operamur. Et Vlpian. ff. de iustit. & iur. Iustitia est, inquit, constans & perpetua voluntas, ius suũsuum vnicuiq;vnicuique tribuens. Cùm ergo iustitia per ius definiatur, meritò à iure est nobis proficiscendum. ¶ His ergo præhabitis, ad quæstionẽquæstionem vnica conclusione respondetur. Ius est obiectum iustitiæ. Conclusio ex authori
CōclusioConclusio responsiua.
tatibus Isidôri, & Philosophi, & Iuris consulti modò citatis, appellantium ius, iustum illud, quod iustitia in rebus constituit, satis constat: nihilo seciùs ratione ampliùs demōstraturdemonstratur quæ sumitur ex differentijs iustitiæ
à reliquis virtutibus. Sunt enim ordine tres. Prima, quòd cùm proprium sit omnium virtutum rectum perficere opus, rectitudo tamen reliquarum virtutum existimatur in ordine ad ipsum agentem: iustitia verò in ordine ad alterum. Et ratio est quòd iustitia est virtus ordinans habentem ad alium: reliquæ verò ipsum ordinātordinant ad seipsum. Exempli gratia. Temperantia versatur circa rectum vsum delectabilium tactus: & ideo ponit medium inter duas affectiones ipsius tẽperatitemperati: scilicet nè in ciborum venereorúmve vsu à ratione exorbitet: neq;neque verò minùs sumat quàm sustentatio vitæ postulat. Et pariter fortitudo inter timorem & audaciam modum constituit. Iustitia verò facit æqualitatem inter debentem & alterum cui quidpiam debet. Vt si vterq;vterque nostrûm habebat quinq;quinque, mutuo verò mihi dedisti vnum, cuius causa tantùm habes quatuor, ego verò sex, iustitia postulat vt tibi vnum refundam vt vterque nostrûm habeat quinque, quod est medium inter quatuor & sex. Pari modo si tuas mihi operas locasti, iustitia poscit vt merces mea easdem adæquet. Quocircà & res duæ iustari dicuntur dum adæquantur: vtputa cùm architectus lapidem ad normam iustificat, & sutor calceum ad pedem. Secunda ex hac nascitur differentia quòd
Secunda differentia.
in materia reliquarum virtutum nihil verè ac legitimè censetur rectum, nisi respectu agentis. Exempli gratia. Si auarus parca vtatur mensa, non vt temperatè viuat, sed nè pecuniam dispendat: opus illud non censetur rectum, neq;neque virtui admensuratum. Si verò debitor quantum æris debet tantum creditori persoluat, sinistra tamen intentione: nẽpenempe vt illud dilapidet: vel si gladium quem in deposito habet, domino restituat, sciens in malum vsum esse ab illo repetitum: tunc tale opus iustum simpliciter censetur: quia est debito æquale: licèt non opus virtutis, neq;neque quod soluit sit studiosus. ¶ AtꝗAtque ex hac rursus exo
Tertia differentia.
ritur tertia differentia: nempe quòd meritò Doctores virtuti iustitiæ per se obiectum asscribunt, quod ius appellant & iustum: non autem reliquarum vlli: eò videlicet quòd in virtute iustitiæ iustum ipsum ex natura rei constituitur: in reliquis verò non nisi ex recta intentione agentis. Quapropter diuus
S. Thomas.
Tho. (quod meditatè considerandum est) tractatus aliarum virtutum, nimirum fortitudinis aut tẽperantiætemperantiæ, non ab earum obiectis exorditur, sed à virtutibus quæ faciunt rectitudinem in opere: tractatum verò iustitiæ ab obiecto: quod in rebus ipsis consistit. Quin verò in alijs virtutibus non tam propriè dicitur obiectum quàm materia circa quam versatur virtus: vt materia fortitudinis est periculum belli: & materia temperantiæ, delectabilia tactus: in quibus virtus medietatem inter duos affectus constituit: sed virtutis iustitiæ propriè est obiectum, æqualitas ipsa rerum in quam virtus tendit, sicuti visus in colores. Habemus ergo conclusionem quòd ius est obiectum iustitiæ. ¶ Veruntamen non desunt qui hoc discrimen superficie tenùs cernentes impugnent. Buri
Buridanus.
danus inquam. 5. Ethicor. q. 1. aduersus hanc doctrinādoctrinam sic insurgit. Aut loquitur, inquit,
diuus Thomas de rectitudine operis quatenùs est rectitudo virtutis, aut de eius rectitudine absolutè, licèt non fiat à virtute. Si priori modo, tunc vti officia aliarum virtutum, sic neq;neque opus iustitiæ rectum est, nisi in ordine ad agentem. Docet enim Arist. 2. Ethico.
Aristo.
cap. 4. nullum esse opus virtutis nisi fiat ex electione propter legitimum finem: quare, vt modò dicebamus, qui gladium reddit vero dñodomino vt homicidium faciat, non est studiosus. Si verò loquatur de operis rectitudine absolutè, non quatenùs à virtute proficiscitur, tunc in materia quoq;quoque aliarum virtutũvirtutum eiusmodi reperitur rectitudo sine ordine ad agentem: vt si quis per hypocrisin ieiuniorum legem obseruet, aut propter vanāvanam gloriam strenuè se gerat in bello. Respondetur,
Solutio rationis factæ.
tamen differentiam constitui in rectitudine absolutè considerata. Et est hæc, quod cùm rectitudo iustitiæ in rebꝰrebus ipsis natura sua sit reperibilis, qui soluit æquale debito mala intentione & fine, facit quidem opus iustum, cùm ius alteri suum tribuat, licèt non sit iustus, id est studiosus: quia non operatur | quādoquando, vbi, & quomodò oportet. In reliquis verò virtutibꝰvirtutibus, si vnāquālibetvnamquamlibet tollas virtutis circunstantiācircunstantiam nulla restat moralis rectitudo: hoc est ieiuniũieiunium illud non erit opus tẽperatumtemperatum: neq;neque aggressus in bello, opus strenuũstrenuum: quia talia opera non habent aliam rectitudinem quàm in ordine ad virtutis habitum.
IGitur, vt ad obiecta capitalia respōdeamꝰrespondeamus,
circa materiāmateriam primi argumẽtiargumenti idem Buridanus & nōnullinonnulli minùs nominis significatum callẽtescallentes, negant nomẽnomen ius accipi pro obiecto iustitiæ, sed aiũtaiunt idẽidem esse qquod legẽlegem: secũdũsecundum verbũverbum Isidôri qquod refertur dist. 1. Ius generale nomen est: lex autẽautem iuris species. At verò qui
Refellitur Buridanus.
hoc negat, veritati se autoritate omniũomnium armatæ, contrarium obijcit. Enimuerò quod Philosophus appellauit iustum, vbi dixit iustitiam esse habitum iustorũiustorum effectricem, Iurisconsultus planè nuncupauit ius, dicẽsdicens, Iustitiam esse virtutẽvirtutem ius suum cuiq;cuique tribuẽditribuendi. Si ergo iustitia facit ius & iustum, quis abnuat ius esse obiectũobiectum iustitiæ? Imò crediderim per Apocopen, hoc est per amputationem syllabæ in fine dictionis, iustum, dictum esse, ius: sicut pro eo quod, potestis, dicimus, potes. Vnde Græcè Δίκαιον, idem promiscuè significat, quod iustum, & ius. Quare idem ipse Isidôrus eodẽeodem loco statim subdit, ius dictũdictum esse quia iustũiustum est. Quapropter lex ipsa ideo dicitur iusta, quia iustũiustum in rebus constituit. At verò quoniāquoniam opificiorũopificiorum artificiatorũq́;artificiatorumque nomina ad significandum quoq;quoque artes trāsferunturtransferuntur, sicuti nomẽnomen medicinę, quę est res per artẽartem cōpositacomposita ad artẽartem ipsam accōmodaturaccommodatur, nomen iuris deriuatum est: primum ad significandum artem cognoscendi quidnam sit iustum: & exinde rursus ad significandum legem. Cauendum nanque tibi est
idem esse censeas artem boni & æqui, & legem: ars enim non est dictamen, sed scientia potiùs moralis, qualis est in iureconsultis ad inuestigandum quidnam æquum sit lege sancire. Lex autem est regula prudentiæ, seu dictamen practicum inde constitutum: puta, fac, nèfacias. quæ quidem est in principe, vt lib. 1. q. 1. declarauimus. Quocircà vbi ait Isidôrus legem esse iuris speciem, non ac
Isidori mẽsmens.
cipit speciem quasi quid generi directè subiectum: vt est homo, animali: siquidem subdit, ius id esse quod iustum. Sed quia est regula præceptioq́ue iuris scripta. Ius enim aliud est naturale, mẽtimenti nostræ inditum, atq;atque aliud scriptũscriptum: & secũdùmsecundum IsidôrũIsidorum lex est constitutio scripta. ¶ Et per hoc detegitur sensus verborũverborum Celsi: Ius est ars æqui & boni. Vbi hallucinatus Accursius ait non idem es
Acursii lapsus.
se æquũæquum quod bonum: fingens nescio quid discriminis inter illa membra: cùm tamẽtamen æquum & bonum, vt doctè illic Budeus adno
Budeus.
tauit, & nos suprà lib. 1. q. 6. ar. vlt. declarauimus, loco simplicis nominis accipiatur pro eo quod est epieikeia: puta legis interpretatio, casu quo palàm est legislatorem si adesset, noluisse legem secundùm scripturæ rigorem seruari: vt colligitur ex. l. nulla. ff. de legib. Nam leges non possunt in omnes singulares casus prospicere, vt habet̃habetur. l. neq;neque leges. &. l. non possunt. eod. tit. Quo fit vt cùm ait Iurisconsultus ius esse artẽartem boni & æqui, ius accipiatur, non pro scripto, sed pro naturali: vtpote quòd epieikeia faciẽsfaciens cōtracontra verba scripti iuris mẽtẽmentem eiꝰeius seruat illęsam, in qua ius naturale cōseruat̃conseruatur. Quare ars æqui & boni idẽidem est quod ars tuendi naturale ius vbi scriptũscriptum apparet iniquũiniquum. Habetur enim Instit. de success. libert. l. 1. Prætoris edicto hæc legis iniquitas emẽdataemendata est. &. ff. quod quisq;quisque in. &c. l. si quis. ait Vlpia. Si quis iniquũiniquum ius aduersus aliquẽaliquem impetrauerit, ipse eo iure vtatur. Vnde etiāetiam illud emanauit axiôma, SummũSummum ius, summa iniuria. ¶ Atqui ex his ipsis quę dicta sunt colligitur intellectus Vlpiani in
Vlpiani sensus.
eadẽeadem lege: vbi ait ius à iustitia appellatũappellatum est. Enimuerò si ius pro obiecto iustitiæ, vt dictũdictum est, accipias, falsum quidẽquidem est. Nam potiꝰpotius ecōuersòeconuerso iustitia dicitur à iure. QuandoquidẽQuandoquidem habitus ab obiecto sortiatur speciẽspeciem. Præterꝗ̈Præterquam quod per grammaticorũgrammaticorum regulam longior dictio à breuiori deriuatur. Accipit ergo Iurisconsultus ius pro arte & scientia de iure naturali iudicandi. Illa enim ob id nascitur ex iustitia, quòd ille solus qui iustus est prudẽtiaprudentia viget, vt ait. 6. Ethi. Aris. ad rectè de agẽdisagendis iudicandũiudicandum. ¶ Vt ergo dictorũdictorum faciamus
Epilogus antedictorum.
epilogũepilogum, ius est in rebus: ars verò æqui & boni in intellectu docente iustum operari: sicuti ars fabrilis. Sed lex est regula intellectus practici per prudentiāprudentiam constituta: atq;atque adeò ratio iusti, hoc est factiua & constitutiua iusti: iustitia deniq;denique, virtus voluntatis quæ secundùm legem iustum in rebus constituit. Quo fit vt cùm dicitur ius alicui reddi, non aliter accipiatur quàm vt est obiectum iustitiæ. Tametsi sanctus Thom̃Thom. nonnihil di
S. Thomas.
scriminis internoscat: nempe quòd ius reddere sit sententiam in fauorem alicuius pronuntiare, siue secundùm rei veritatem, siue | secũdùmsecundum allegata & probata: etiāetiam dum secundùm veritatem iniquum sit. Quòd autẽautem subdit, ius quoque accipi pro tribunalis loco, vt dum reus dicitur in iure comparere, fortè ex Paulo iure consulto accepit, qui. l. pen. ff. de iust. & iur. ait ius accipi pro loco. Nescio
tamen an satis aptè dictum sit: nam quando quis dicitur in iure comparêre, eodem modo videtur ius accipi, quo quādoquando dicitur in ius vocari: in ius autem vocari, vt ait Iureconsultus. ff. de in ius vocan. est iuris experiundi causa vocari: nempe vt actor rei nomen deferẽsdeferens experiatur an ius sibi patrocinetur. Vbi ius accipitur pro iure ipso vel pro lege. ¶ Ad secundum argumentum respōdeturrespondetur,
Ad secundũsecundum.
Augustinum, vbi ait iustitiam esse amorem Deo seruientem, non denotare iustitiæ substantiam: Imò verò cùm Deo æquale reddere nemo possit, nulla est inter nos & Deum propria ratio iustitiæ: sed dicit iustitiam esse amorem, id est ex amore seruiendi Deo nasci, & ad eundem tendere finem. Quapropter, fas, idem est quod pium & religiosum: nempe fari dignum: quod quid excelsius est quàm iustum.
ARTICVLVS. II.

ARTICVLVS. II.

Vtrùm diuisio iuris in ius naturale & positiuum, sit generi congruens.
POSTQVAM visum est quidnam sit ius, sequitur de eius diuisione, vtrùm congruè hoc genus, ius, in has duas species, naturale scilicet & positiuum, diuidatur. Et arguitur à parte negati
PrimũPrimum argumentum.
ua. Nullum est in hominibus ius naturale: ergo diuisio supponit falsum. Probatur antecedens: Ius naturale est immutabile atque idem apud omnes, vt habetur distinct. 1. can. ius naturale. in rebus autem humanis nihil est immutabile: quia omnia humana in aliquibus casibus deficiũtdeficiunt: ergo nullum est ius naturale. ¶ Secundò arguitur: Nullum est
Secundum.
ius positiuũpositiuum: ius enim positiuũpositiuum est quod humana volũtatevoluntate & arbitrio ponitur: vt. 5. Eth.
Aristote. Isidorus.
cap. 7. ait Philo. & eâdẽeadem dist. Isidô. vbi inquit, ius ciuile esse quod quisq;quisque populus sibi cōstituitconstituit. Ex hoc autẽautem quòd humana voluntate ponatur, non sequitur id esse rectũrectum, atq;atque adeò, neq;neque vt sit ius: ergo nullũnullum est ius positiuum. ¶ Tertiò, ius diuinũdiuinum neq;neque positiuũpositiuum est, cum hu
Tertium.
manæ autoritati non innitatur: neq;neque verò naturale: quia naturānaturam excedit: ergo diuisio non est sufficiens. ¶ In contrarium autẽautem est autoritas Philosophi loco citato. 5. Ethi. cap. 7.
Aristot.
vbi ius politicũpoliticum, puta ciuile, diuidit in naturale & positiuum quod appellat legitimum.
HIc primũprimum oĩmomnium nosse oportet eisdẽeisdem prorsus diuisionibꝰdiuisionibus ius distribui, siue illud pro lege accipias, siue pro iusto, qquod est iusti
PrimũPrimum fundamentum.
tiæ obiectũobiectum: nam ex iure qquod iustitiæ obiectum est, & iustitia rationẽrationem habet virtutis, & lex rationẽrationem regulæ. Quapropter cũctacuncta quæ lib. 1. q. 5. de diuisionibꝰdiuisionibus iuris accepti pro lege dicta sunt, & in hũchunc quoq;quoque locũlocum cōpetuntcompetunt, ac perinde breuior hîc erit disputatio. SecũdòSecundo & hîc
Secundum.
quoq;quoque cautè obseruādũobseruandum quod ius non statim ex æquo, vt ferè iurisperitorũiurisperitorum schola arbitrat̃arbitratur, diuidendũdiuidendum est in tria, scilicet in ius naturale, & gentiũgentium, & ciuile: licèt id Isidôrus videat̃videatur cẽserecensere, vt sequenti articulo patebit. Neq;Neque, vt alij putātputant, in quatuor, scilicet in hæc tria & ius diuinum. Sed si artem diuidendi cōsulasconsulas, ius, vt cōmunecommune est ad diuinum & humanũhumanum, diuiditur in duo, scilicet naturale & positiuum: & pariter ius diuinũdiuinum: ac deinde ius positiuũpositiuum humanum, in ius gẽtiumgentium & ciuile. Vnica ergo conclusio ad quæstionem respondet. Ius
primò diuiditur in naturale & positiuum. Probatur cōclusioconclusio. Ius seu iustum, idem est quod æquale & adæquatũadæquatum: hoc aut fieri non potest nisi altero duorum modorum: videlicet aut ex natura rerum, aut ex condicto humanæ voluntatis: dimittamus enim tantisper diuinādiuinam legẽlegem, de qua statim similiter censendum est. Exempli gratia. Vt qui aliquid credito recepit, tantundẽtantundem restituat, natura rerum docet: & ideo ius naturale est: sicuti & quòd fœmina viro generationis gratia adiungatur. Quòd autem frumenti modius quinque siclis væneat, certè non natura fecit, sed humanum condictum: puta reipublicæ consensus aut principis. Nam cùm ad rationem legis vis requiratur coërciua, non omne condictum vim nanciscitur legis: sed quod est reipublicæ. Vnde quod priuatim inter ciues intercedit, non lex, sed pactum est. Pari modo quòd consanguinei in quarto gradu matrimonium ineant, natura non vetuit, sed humana voluntas. Cùm ergo his tātũtantum duobus modis vsu venire possit ęquũęquum & iustũiustum, fit vt duo membra genus ipsum iuris absoluant. Igitur cum audis ius naturale esse illud quod est à natura, bifariàm id intelligito: nempe & à natura id do|cente, & ab eadẽeadem ad id ipsum instigante. Vnde Vlpia. l. 1. ff. de iust. & iur. Ius, inquit, naturale est cōmunecommune omnium: eò quod vbiq;vbique instinctu naturæ non cōstitutioneconstitutione habetur aliqua. Vbi èex regione opponens naturalẽnaturalem instinctũinstinctum & cōstitutionẽconstitutionem, nostrānostram bimẽbrembimembrem diuisionẽdiuisionem insinuat. Eodẽq́;Eodemque refertur Ciceronis diuisio,
Cicero.
lib. de Inuent. inquiẽtisinquientis: Natura ius est quod nobis non opinio, sed quędāquędam innata vis affert. Oẽsomnes itâq;itaque definitiones istę per causam efficiẽtẽefficientem cōstituũturconstituuntur. At verò Arist. 5. Ethi. cap. iam
Aristot.
citato per causam id formalẽformalem philosophico more definit, dicẽsdicens: Ius naturale est qquod vbiq;vbique eādemeandem vim habet, & non quia videt̃videtur: id est qquod vbiq;vbique natura sua necessarium est, & non quia humano iudicio & arbitramento ponit̃ponitur. Etenim vt qui decẽdecem accepit, totidẽtotidem reddat, non est iustũiustum quia hominibꝰhominibus ita existimatũexistimatum: sed natura sua, sicut ignis est calidus: quod autẽautem frumẽtũfrumentum tātitanti vẽdaturvendatur, vinũvinum verò tanti, atq;atque hoc vitiũvitium tali vindicetur supplicio: & hoc aut illud offeratur sacrificiũsacrificium, & similia: non natura, sed humana volũtasvoluntas iustũiustum fecit. Quare ait illic Philoso. iustũiustum legitimum anteꝗ̈antequam esset positũpositum nihil referre, sed postꝗ̈postquam positũpositum est. In summa, diuisio hęc præsens in idẽidem cum illa cōciditconcidit, qua Doctores distinguũtdistinguunt, alia esse vel iussa, quia bona: vel prohibita, quia mala: alia verò vel bona, quia iussa: vel mala, quia prohibita.
¶ Offert se nihilo minùs nōnihilnonnihil ambiguita
tis circa definitionẽdefinitionem illam iuris naturalis per causam efficientẽefficientem: Si enim ius naturæ est qquod natura docet, nemo illud posset ignorare: & tamẽtamen multa sunt de iure naturæ quæ barbaræ gẽtesgentes ignorātignorant, vt de fornicatione simplici ex cōcilioconcilio apostolico adnotauimus, Act. 15. quę ideo prohibita fuit cōuersæconuersæ gẽtilitatigentilitati, nè per ignorantiāignorantiam excusarẽturexcusarentur. Rursus: si ius na
Secunda.
turæ est illud ad quod natura instigat, fit ius omne naturale esse necessariũnecessarium: quod tamen videtur esse falsum: cùm super aliquo, vt suprà diximus, dispẽsaridispensari possit. ¶ Ad horum
Ad primam obiectionẽobiectionem.
prius respōdeturrespondetur quod non quicquid natura docet, omnes capiũtcapiunt, sed illi prorsus qui serenāserenam habent rationem & ab omni nebula liberāliberam. Nam qui in vitia immersi, caligine illam obduxerunt, naturæ radios non satis perspiciunt. Posterior verò dubitatio tacta est inter arguendum in fronte quæstionis.
REspondetur ergo ad primum argumentũargumentum
vbi idem commouebatur scrupulus, concesso, ius omne naturæ esse simpliciter necessarium natura sua. Quapropter præcedenti libr. q. 3. diximus esse indispensabile.
Quin verò Scotus ipse quanuis cẽseatcenseat præcepta secũdæsecundæ tabulę dispensabilia esse, negare non debet quin sint natura sua necessaria. Sed fortè diceret quod Deus natura superior poterit super illis dispẽsaredispensare: sicuti angeli et cœli, licèt sint res natura sua necessariæ, possunt suꝑnaturalitersupernaturaliter annihilari. TāetsiTametsi satis demōstratumdemonstratum sit neq;neque id de eisdem præceptis esse possibile: vtpote cum prorsus eorũeorum naturę repugnet esse licita, sicuti homini esse irrationalẽirrationalem. At verò id quod natura sua est necessarium, potest mutatis rebꝰrebus mutari. Necessitas quippe vniuscuiusq;vniuscuiusque rei secũdũsecundum eius naturānaturam perpẽdendaperpendenda est. Si enim natura rei immutabilis est, tunc & ius eius erit simpliciter immutabile: vt, quia cœlũcœlum res est immutabilis, eius motꝰmotus est immutabilis: sed quia aqua est res mutabilis, licèt simpliciter illi sit naturale infrigidare, nihilo minꝰminus quādoquando est calida, calefacit. Pari modo quod depositũdepositum sit domino reddendũreddendum, per se cōsideratumconsideratum est simpliciter necessariũnecessarium: sed quia homo est mutabilis, dum dominus prauè affectus suũsuum gladium petit ad occidendum, non est illi reddẽdũreddendum: quia sicut si sanus existeret, ius esset ei reddere, ita dum insanꝰinsanus fit, ius est non reddere. EodẽEodem modo ius per se simpliciter necessariũnecessarium est, ꝗcꝗdquicquid debes vt soluas: quando verò soluendo non es, ius non te ligat. Hæc ergo mutatio non tam fit in iure, ꝗ̈quam in hominibꝰhominibus ipsis. Atqui ex hac radice in fine primi libri rationem deduximus quare expedit leges humanas nōnunꝗ̈nonnunquam mutari: nempe quia res mutantur. Et lib. 2. q. 3. cōmonstrauimuscommonstrauimus, in illas leges quę rationem ipsam iustitiæ & finem continent dispensationem cadere non posse: in illas verò quæ non finem, sed media secum afferunt, cadere posse: hoc enim naturalium genus est quod Arist. loco citato ait posse mutari.
Aristo.
Nam etsi dextera naturaliter validior sit, aliquando deficit: & est sinistrum brachium robustius. ¶ Ad secundum respondetur,
Ad secundũsecundum.
concesso non esse regulam generalem vt quicquid voluntas constituat continuò sit iustum. Nam si quid contra ius naturæ constituat, nunquàm vim legis obtinebit, vt suprà dictum est: reclamante propheta Isai. 10. Væ qui condunt leges iniquas. Sed quando res est non solùm naturæ non repugnāsrepugnans, verùm pro loco & tempore congruens: tunc voluntas humana, si publica autoritate polleat, id potest constituere: quod quia constitutum est, fit iustum: &, vt ait Arist. quod | non referebat, iam inde refert. ¶ Ad ter
Ad tertium.
tium denique respondetur, vt suprà insinuauimus, quòd ius diuinum non condiuiditur eadem diuisione contra ius naturale & positiuum. Imò verò similiter diuiditur.
¶ Itâque, vt perspicua sit diuisio, primùm omnium diuiditur ius in diuinum & humanum, deinde vtrumque membrum eâdem prorsus diuisione subsecatur: vt ius diuinum alterum sit naturale, atque alterum positiuum. Vniuersum enim ius naturale est diuinum: eò quòd Deus est author naturæ, ac subinde cuiuscunque eius iuris: sed ius diuinum positiuum est quod supra naturam est ab ipso positum, vt sacramentorum iura ChrstianæChristianæ familiæ: & ceremonialia ac iudicialia antiquæ legis. Præcepta autem primæ tabulæ decalogi non simpliciter dicuntur ius diuinum positiuum, licèt, vt suprà dictum est, per fidem sint explicita: quia ex rerum natura pullulant: licèt, nisi opitulante fide, non ab omnibus agnoscantur.
ARTICVLVS. III.

ARTICVLVS. III.

VrùmVtrum ius gentium sit idem cum iure naturali.
CVM duo tantùm membra in proxima diuisione posuerimꝰposuerimus, dum genus iuris in naturale tantùm & positiuum distinximus, dubium de iure gentium restat: vtrónam illorum membro comprehendatur. Et arguitur quòd cōtineaturcontineatur sub
Primum argumentum.
iure naturali. Ius enim illud in quo omnes homines conueniunt, esse non potest nisi naturale, quod, vt proximè dicebamus, commune est omnibus: iure autem gentium omnes gentes conueniunt, secundùm illud Vlpian. l. 1. ff. de iustit. & iure: Ius gentium est quo gentes humanæ vtuntur. & Instit. de iure naturali &c. Ius gentium omni humano generi commune est: ergo ius gentium & naturale idem sunt. ¶ Secundò ar
Secundum.
guitur. Seruitus est de iure gentium, vt habetur distinctio. 1. can. ius gentium. & Institutio. modò cita. &. ff. de iustiti. & iure. l. manumissiones. sunt autem, vt Philoso
Aristo.
phus ait. 1. Politicor. multi naturaliter serui: ergo ius gentium est naturale. ¶ Tertiò,
Tertium.
Ius diuiditur per naturale & positiuum: sed nunquàm vniuersæ mundi gentes conuenerunt vt ius aliquod statuerent: ergo natura idem ius docuit, atq;atque adeò est naturale.
¶ In contrarium autem est Isidôrus distinc.
Isidorus.
1. can. ius autem. vbi distinguit ius gentium à naturali, dicens, ius autem naturale est, aut ciuile, aut gentium.
AD quæstionem vnica conclusione re
Conclusio responsiua.
spondetur. Ius gentium & à iure naturali distinguitur, & sub iure positiuo comprehenditur. Hanc conclusionem, etsi expressè hîc sanctus Thomas non ponat, tamen argumenta eius quibus initio quæstionis arguit ius gentium esse naturale, insinuant eius esse mentem id negare, affirmareq́;affirmareque subinde esse ius positiuum. PræterquāPræterquam quòd. 1. 2. q. 95. artic. 4. id planè affirmat: vbi
S. Thomas.
ius positiuum diuidit in ius gentium & ciuile: quod nos lib. 1. q. 5. exposuimus. Et ratio quam hîc adducit id ipsum patefacit. Proba
Probatio cōclusionisconclusionis.
tur ergo conclusio. Ius naturale (vt art. proximo diximus) est illud quod ex rerũrerum ipsa natura adæquatũadæquatum est & alteri cōmensuratũcommensuratum. Hoc autẽautem dupliciter cōtingitcontingit: Vno modo secundũsecundum absolutāabsolutam rerũrerum cōsiderationemconsiderationem: sicuti masculꝰmasculus & fœmina absoluta natura sua coaptantur in vnũvnum generationis officiũofficium: & pater curat filium alere. Alio modo quidpiam est alteri commensuratum, non secundùm absolutam eius naturam, sed in ordine ad certum finẽfinem & per certas circunstantias consideratum. Exempli gratia. Quòd hoc prædium ab hoc proprio domino possideatur, & aliud ab alio, natura rerũrerum absolutè existimata non magis exigit ꝗ̈quam vt omnia in cōmunicommuni possideāturpossideantur. Attamen si ager idem cōsidereturconsideretur, vt ad ferendos fructus colẽduscolendus atq;atque in pace possidẽduspossidendus: & pro statu naturæ corruptæ in quo homines segniores existunt, ad impendendas proprias operas, quæ in cōmunecommune bonũbonum cessuræ sunt, & alienorũalienorum sunt auidi, ratio statim colligit omninò conducere vt possessionũpossessionum diuisiones fiant. QuẽadmodùmQuemadmodum Philo. 2. Poli. docet: & lib. nos. 4. quęst. de
Philosophus
rerũrerum diuisione, mōstraturimonstraturi sumus. Ex hac ergo distinctione elicit̃elicitur cōclusionisconclusionis ratio. RẽRem nāq;namque absolutè apprehendere non solùm hominibus, verùm & cæteris etiāetiam animantibus naturali instinctu conuenit: & ideo ius quod simpliciter est naturale, vt societas masculi & fœminæ, ac prolium nutritio, cunctis est animalibus cōmunecommune. At verò de rebus in ordine ad finem sub certisq́;certisque circunstantijs iudicare, non omnibus animalibus cōpetitcompetit, sed peculiariter homini virtute rationis, cuiꝰcuius est | vnum ad aliud cōferreconferre. Id ergo ius quod per talẽtalem collatiuam rationem cōstituiturconstituitur, dicitur ius gentiũgentium, id est ius quo gẽtesgentes vniuersæ, quatenùs rationales sunt, sibi cōstituerũtconstituerunt. ¶ Per horũhorum ergo intellectũintellectum clarescũtclarescunt IuriscōsultorũIurisconsultorum
verba, quorũquorum explanatio morali philosopho incũbitincumbit. Ait enim Vlpia. l. 1. ff. de iust. & iur. ius gentiũgentium à naturali recedere: idq́;idque inde licêre facilè intelligere, quod illud omnibꝰomnibus animalibus, hoc solis hominibꝰhominibus inter se cōmunecommune est. Et Caius. l. omnes populi. qquod naturalis, inquit, ratio inter omnes homines constituit, id apud oẽsomnes peræquè custodit̃custoditur: vocaturq́;vocaturque ius gentiũgentium. Non ait, Quòd simplex lux naturæ: sed, Quòd ratio, quæ hominibꝰhominibus propria est, cōstituitconstituit, id est ponit. Atq;Atque hinc denuò
Alia ratio pro conclusione.
argumentũargumentum sumitur aliud conclusionis. Ius enim naturale est simpliciter necessariũnecessarium, id est qquod non dependet ex humano cōsensuconsensu: ius autem gentiũgentium obligat, quia videt̃videtur, id est ꝗaquia ab hominibus sic iudicatur: nunꝗ̈nunquam autẽautem rerũrerum possessiones diuiderentur, nisi homines consentirent vt isti illas, alij verò alias possiderẽtpossiderent: ergo ius gentium non est simpliciter naturale, sed positiuum. ¶ Quòd si cōclusionemconclusionem nostram
Scrupulus.
hoc argumẽtoargumento concutias quod inde fieret consequens, ius gentiũgentium idem esse quod ciuile: vt luculẽtiorluculentior tibi fiat responsio, differẽtiamdifferentiam accipito inter has iuris species. Primùm omniũomnium
Solutio.
ius gentium & ciuile à naturali differunt, eò quòd naturale simpliciter est necessariũnecessarium secundùm absolutam rerum considerationẽconsiderationem, vt dictum est: & ideo cunctis animātibusanimantibus cōmunecommune: ius verò tam gentium ꝗ̈quam ciuile humana ratione est positum. Ius autem gentium & ciuile in primis hoc basilari discrimine differunt, quod lib. 1. q. 5. ar. 4. ex mẽtemente D. Tho
mæ deprompsimus. Nempe quod ius gentium ex principijs naturalibus rerũrerum cōsideratarũconsideratum in ordine ad aliquẽaliquem finẽfinem & circunstātiascircunstantias per viāviam cōclusionisconclusionis elicit̃elicitur: vt si dicas, Agri colẽdicolendi sunt: & homines negligentiores sunt ad cōmuniacommunia ꝗ̈quam ad propria: ergo priuatim possideāturpossideantur. Ius autẽautem ciuile colligitur ex vno principio naturali, & altera præmissa arbitratu humano posita: & ideo non colligit̃colligitur per viam illationis, sed per determinationem generalis principij ad specialẽspecialem legẽlegem: vt de ceremonialibus & iudicialibꝰiudicialibus identidẽidentidem dictũdictum est. vt si dicas, Res iusto pretio vendantur: iustũiustum autem tritici pretium pro ratione præsentis loci & temporis est quinq;quinque siclorũsiclorum: minor enim non est de iure naturæ. Et pariter malefactor est plectendus: ergo suspendẽdussuspendendus latro. Ex hac prima differentia sequitur secunda, quod ad
Secunda differentia.
cōstituendũconstituendum ius gentiũgentium non re quiritur hominũhominum conuentus in vnum locum: quoniāquoniam ratio id singulos per se docet: sed ad cōstituendũconstituendum ius ciuile requiritur reipublicæ cōciliũconcilium, aut principis autoritas: vt vltrò citroq́;citroque habito consilio cōstituaturconstituatur. Atq;Atque ex hac rursus sequitur tertia, videlicet quod ius gẽtiumgentium est gentibus o
Tertia.
mnibus cōmunecommune, vt dictũdictum est: ius autẽautem ciuile est, vt ait Isidôrus, quod quisq;quisque populus vel ciuitas sibi propriũproprium constituit. Quare aliud est ius AtheniẽsiumAtheniensium, aliud verò RomanorũRomanorum &c. vt habetur Insti. de iure natu. & gent. §. sed ius. De iure autem gentium omnes penè
contractus introducti sunt, vt emptio & venditio, locatio &c. sine quibus humana societas constare non potest, vt patet eodem, Institu. §. ius autem. &. ff. de iust. & iur. l. ex hoc iure. Isidôrus ergo quia nouit ius gentiũgentium & à naturali differre, & à ciuili, nè tot faceret diuisiones, distinxit ius in hęc tria mẽbramembra. Artificiosiùs ergo diuidit̃diuiditur in ius naturale & positiuũpositiuum: ac deinde ius positiuũpositiuum humanum, in ius gẽtiumgenitum, & ciuile. ¶ Est autẽautem admonito opùs nè quenquāquenquam diuisio Aristotelica fallat, lib. 5. Ethi. cap. 7. vbi ius politicum diuidit in naturale & legitimum. Haud enim politicũpoliticum pro eo prorsus vsurpat quod iuris prudentibus est ciuile: nam ius naturale non est species ciuilis, sed illi contrà positum. Appellauit ergo generaliter ius politicum, ius omne quo ciuitas vtitur: quo nomine tam naturale quàm gentium ꝗ̈quam etiam ciuile comprehenditur. ¶ At verò non omnes scrupuli extincti sunt qui ex hac conclusione succrescunt: videntur enim iura contrà extare.
Ait quippe Pomponius. l. veluti. ff. de iust. & iur. religionem erga Deum, & vt parentibus & patri pareamus, esse de iure gẽtiũgentium. Et FlorẽtinusFlorentinus. l. vt vim. iniurias propulsare ad idẽidem spectare ius: hæc tamen omnia sunt de iure naturæ. Nam præceptũpræceptum religionis & honorādihonorandi parentes in decalogo sunt: qui, vt suprà satis demonstrauimus, germẽgermen est naturalis iuris. Et propulsare iniurias, conclusio est illius principij, Vnaquæq;Vnaquæ res appetit se conseruare: ergo ius gẽtiũgentium idem est quod naturale. ¶ Et secũdòsecundo id ipsum arguit̃arguitur. Lib. proximo
Secundum.
hanc sępe repetiuimus differẽtiādifferentiam inter moralia præcepta ex vna parte, & ceremonialia atq;atque iudicialia & ius ciuile ex altera, quod moralia inferũturinferuntur ex principijs naturæ per modum conclusionis: non autem reliqua, vt modò declarabamus. Qua de causa diximus | decalogum esse de iure naturæ: si ergo ius gẽtiumgentium infertur ex eisdem principijs per modum cōclusionisconclusionis, fit vt sit pariter de iure naturæ. ¶ Ad primum argumentum respon
Ad primum.
detur iuris prudentes nimium extẽdereextendere ius gentium. Censent nanque tali appellatione comprehendi quidquid cunctis mortalibus est commune: & ius naturale id duntaxat esse quo etiam bruta cum hominibus conueniunt: cùm tamen multa sint naturalia iura quæ peculiariter conueniunt humanæ naturæ & non brutæ: vt est decalogus, & quæ ibi implicita sunt. DifferẽtiaDifferentia ergo non est illa, sed quāquam nos posuimus: scilicet quòd ea quæ inferuntur ex absoluta rerum natura, & consequẽtiaconsequentia necessaria, pertineant ad ius naturale: illa verò quæ non ex absoluta consideratione, sed modo exposito in ordine ad certũcertum finem, sint de iure gẽtiũgentium. Quare Decalogus non de iure gentiũgentium, sed de iure naturæ est. ¶ Et ex hoc elicit̃elicitur solutio secũdisecundi argumenti. Quando enim diximus ius gentiũgentium
Ad secundũsecundum.
elici ex principijs naturæ per viāviam illationis, non intelligitur quod illatio sit omninò necessaria: sed rei naturæ in ordine ad talem finẽfinem conueniens. Haud enim ex necessitate colendi agros vel pacificę eorum possessionis consequitur tam necessariò dominiorum diuisio, quàm ex illo principio, Id nè facias alijs &c. elicitur, Non occides: sed quia est illi fini congruentissimum atq;atque expedientissimum. ¶ Hinc autem oboritur postremum
Postremum dubium.
dubiũdubium, vtrùm in ius gẽtiũgentium cadat dispẽsatiodispensatio, an perinde atq;atque ius naturale sit indispensabile. Respondetur sub distinctione: Aliqua
Solutio.
enim sunt de iure gentiũgentium adeò conducentia ad humanum conuictum, vt nullatenùs fas sit super illis dispensari: imò forsan dispensatio esset irrita, vt diuisio rerum de qua modò dicebamus. Nanque, nisi inter religiosos, intolerabilis esset communis rerum possessio. Alia verò sunt eiusdem iuris quæ sunt pro causa dispensabilia. Seruitus enim est de iure gentium: & tamen dispensatum est nè Christiani capti in bello, pro seruis habeantur. Et nonnulli contractuum ciuiliũciuilium, etiam qui sunt de iure gentium, possunt dispensari. Est enim de iure gentium seruare fidem hostibus, vt seruare legatos in bello: tamen si causa fidei contrarium posceret, non esset seruandum: imò si corrupta dogmata disseminarent, exurendi essent: Neq;Neque dispensatione opùs esset.
PRimum igitur argumẽtumargumentum capitale iam
solutum est: negatur enim omne illud in quo omnes gentes conueniunt, esse ius naturale. ¶ Et ad secundum respondetur quod Philosophus quādoquando ait homines esse iure naturę seruos, non accipit ius naturæ simpliciter: nam absolutè humana natura pensata, non est cur magis vnus seruiat ꝗ̈quam alter: sed si perpendatur in ordine ad finẽfinem: puta vt doceatur quis ab alio: & vt seruet̃seruetur in bello. Et ideo potiùs est iuris gẽtiũgentium, tametsi seruitus illius qui rudior est, vt à sapiẽtiorisapientori moribꝰmoribus imbuatur, non est libertati cōtrariacontraria, vt lib. 4. in propria quæstione dicturi sumus: & ideo est magis naturalis: id est naturæ indiuidui cōgruenscongruens. ¶ Ad tertium itidem responsum est quòd li
Ad tertium.
cèt ad ius gentium requiratur consensus hominum, non tamen conuentus vti ad ius ciuile: nam dispersim vniuersæ gentes ratione naturali id iuris perdocentur.

ARTICVLVS. IIII.

Vtrùm ius paternum ac dominatiuum & à iusto politico & inter se vlla ratione distiguantur.
REstat ex superioribus dubium circa quasdāquasdam iuris species, qualis est paterna & dominatiua, quæ non videntur sub rationibus superiorum prorsus cōprehendicomprehendi. Quæritur ergo vtrùm ius paternum & dominatiuum & à politico & inter se di
uidantur. Et arguitur vt moris nobis est à parte negatiua. Ad iustitiam in genere pertinet vnicuique quod suũsuum est reddere: cùm ergo ius sit obiectum iustitiæ, fit vt pari modo vnumquenque æqualiter aspiciat. Quare non est distinguendum aut inter patrem & filium, aut inter dominum & seruũseruum. ¶ Se
Secundum.
cundò: Lex quæ, vt ar. 1. diximus, ratio est & regula constitutiua iusti, ad bonum cōmunecommune totius ciuitatis spectat: non ad vllius personæ priuatum: pater autem & filius, dominusq́ue & seruus ad priuatam pertinent familiam: non ergo distinguitur ius paternum & dominatiuum à politico. ¶ Ter
Tertium.
tiò: Si hæ species iuris essent discernendæ, pari ratione & dignoscendæ essent aliæ plures secundùm gradus diuersos qui sunt inter ciues: vtputa ius militare & sacerdotum &c. ¶ In contrarium autem est auto
Arist.
|ritas Philosophi. 5. Ethi. cap. 6. distinguentis ius paternum ac dominatiuum à politico.
ARticulus hic in hoc solùm adhibitus est vt locus hîc citatus Aristot. exponatur. Ad quem igitur tribus breuissimis conclusionibus respondetur, quibus sentẽtiasententia Arist. summatim exponitur. Prima est. Inter patrẽpatrem
Prima cōclusioconclusio.
& filium non est simpliciter iustum politicum, sed secundùm quid. Et memento non vsurpare nos hîc politicum pro eo quod est ciuile, vt distinguitur à iure naturali & gentiũgentium: sed, vt proximè dicebamus, pro eo quod est ius inter ciues custoditum. Sic enim accipit Aristote. vt etiam naturale comprehendat. Probatur ergo conclusio. Iustum, vt
Probatio cōclusionisconclusionis.
hactenùs dicebamus, idem est quod adæquatum & commensuratum alteri. Intercedit enim iustitia, non nisi inter duos aut plures: est tamen vnus homo alter ab altero dupliciter: Vno modo quia simpliciter ab illo distinguitur, vt ciuis quilibet ab altero ciue: Alio modo secundùm quid: nempe quia quodammodò est alter, puta alterum suppositum: quodammodò verò idem, videlicet pars alterius. Filius autem non est simpliciter alter à patre, sed secundùm quid: vtpote pars eius: vt habetur Ethicor. 8. nempe semen ab illo decisum: ergo inter patrem & filium non est simpliciter iustum, sed secundùm quid: quod peculiariter dicitur iustum paternum. ¶ Pari ratione constituitur secunda conclusio. Inter dominum
& seruum non est simpliciter iustum: Quoniam, vt. 1. Politicor. ait Philosophus, Seruus non est simpliciter aliud à domino: imò quicquid est, domini est: puta instrumentum: ergo sicut inter instrumentum & artificem non est propria ratio iusti, neque artifex iniuriam facit instrumento si ad libitum suum illo vtatur: sic neque inter dominum & seruum, sed secundùm quid, id est herile. ¶ Tertia conclusio. Inter virum
Tertia conclusio.
& vxorem maior est ratio iusti quàm inter patrem & filium, & quàm inter dominum & seruum. Conclusio hæc adiecta superioribus est ad conciliandum cum Apostolo Philosophum. Si enim Apostolum audias ad Ephes. 5. inquientem, virum & vxorem
Paulus.
ad idem pertinere corpus, secundùm illud Genes. 2. Erunt duo in carne vna: facilè inde tibi colligere videberis minorem, rationem iusti interesse inter virum & vxorem quàm inter patrem & filium: eò quòd minùs videantur esse duo. Nihilo minùs Aristote. loco citato plus inter eos iusti internouit. Et ratio est quòd ambo, licèt non ex æ
Ratio cōclusionisconclusionis.
quo, ordinem tamen habent ad communẽcommunem familiæ dispensationem. Quare & filij & serui eodem penè iure obedire tenentur matrifamiliâs quo & patri. Nam etsi vxor obedire teneatur viro, cui ad eiusdem prolis generationem coniungitur, ob idq́ue dicatur esse quodam modo idem corpus, id est idem corporale principium, qua ratione prima mulier de costa viri plasmata fuit: tamen non quæcunque singularis mulier eo modo pars est mariti quo filius patris. Imò, si ità loqui liceret, compars eius est: nam ambo sunt partes vnius carnis: ob idq́;idque dicuntur duo in carne vna. Ac multò minùs se habet ad virum, vt seruus. Quare Philosop. 1. Polit. bar
Aristot.
bari ei tribuit vt fœmina & seruus eodẽeodem gradu habeantur: ob idq́ue inter virum & vxorem œconomicum iustum est. ¶ Circa pri
mam conclusionem in primis notandum quod cùm asseritur inter patrem & filium non esse simpliciter iustum, sed secundùm quid: illud secundùm quid, quanuis rationem iusti diminuat, non tamen minuit rationem debiti & naturalis virtutis, sed potiùs auget. Etenim cùm iustitia & ad alterum sit, & debitum insinuet, & æqualitatem constituat, ex defectu cuiusque illarum trium rationũrationum deficit à ratione iustitiæ. Nam inter patrem & filium deficit ratione prima: quia non est simpliciter ad alterum. Prætereà ratione tertia, qui parentibus æquale reddere non possumus: non autem ratione secũdasecunda, quia plus patribus debemus quàm cæteris. Quocircà caue putes ius paternum minus habere naturę ꝗ̈quam politicum: imò magis naturale est: etsi minus habeat iustitiæ. Atqui rationes istæ multo iustiùs nobis competunt respectu Dei. Primùm quia quodammodò aliquid ipsius sumus, non quidẽquidem partes, sed tamen effectus: & ideo multo minùs sufficimus ei æquale reddere quàm parentibus.
Liberalitas autem deficit à ratione iustitiæ, quia non versatur circa debitum. Fit ergo ex his consequens, illud secundùm quid iustum quod est patris ad filium, quidpiam excellentius esse quàm est simplex iustitia, vtputa pietatem. ¶ Sciscitaberis autem
Quæstio.
forsan vtrũvtrum cùm diximus inter patrem & filium non esse simpliciter iustum, intelligatur ex vtroque termino: scilicet tam patris ad filium, quàm filij ad patrem. Responde
Solutio.
|tur vtrinque intelligi, licèt non æqua ratione Filij enim ad patrem non est iustum simpliciter: non solùm quia pars est, sed quia æquale reddere non potest: patris autem ad filium, non propter rationem secundam, sed propter primam: nempe quia se habet sicut totum ad partem. Vnde sicut inter hominem & sua membra non est propria ratio iusti: quia non sunt simpliciter duo: sic neque patris ad filium. Nam quicquid in illum confert, sibi ipsi quodammodò cōfertconfert: & prosperitas atque aduersitas filij patrem ipsum attingit. Vnde Seleucus Locrensium monarcha, vbi filio vterque erat eruendus oculus, supplicium ex æquo partitus est, vt vtrique alter erueretur, quasi quòd vnus essent homo. ¶ Huic autem veritati
ArgumentũArgumentum primum.
forsan quis hoc obmoliatur argumentum. Esto ita sit quòd filius quandiu est sub cura parentum aliquid sit patris, tamen postquāpostquam emācipatusemancipatus est, iam inde, sua quadra viuẽsviuens, fit ciuis sicuti est pater: cui deinceps publici magistratus pariter decernuntur. Imò quādoq́;quandoque est patre superior, puta, vel prætor, vel consul, vel dux belli. Item inter patrem & fi
Secundum.
lium possunt tunc celebrari contractus emptionis, venditionis, & alij, in quibꝰquibus iuris ratio æqua libra vtrinq;vtrinque pendet: ergo inter patrem & filium interuenire potest perfecta ratio iusti. Atqui huc annuere videtur D. Tho.
D. Thomas.
in solutione secundi argumenti: vbi ait quod pater & filius, dominus & seruus, considerari possunt vt sunt homines: & vt vnus est aliquid alterius: & ideo etiam dantur aliquæ leges de patribus quomodò se debeant habere erga filios. Caietanus cōtẽditcontendit quomodocunq;quomodocunque
Caietani solutio.
considerentur filij, non esse ius simpliciter inter ipsos & parentes, sed secundùm quid. Nam ius, inquit, quod est inter eos quatenùs homines, modificatur per illud quòd vnus est pars alterius. Et ideo fit ius secundũsecundum quid, puta paternum. At verò si meum iudi
Autoris responsum.
cium vllius est momẽtimomenti, distinguerem potiꝰpotius quòd quantum ad naturalia iura semper inter filios, etiam emācipatosemancipatos, & parentes, manet ius paternum: puta quantum ad honores illis deferendos, & quantũquantum ad aliqua obsequia & iuuamina, dum opùs illis fuerit filiorum opera: sed quantum ad ciuilia, ius simpliciter & iustum est inter illos.
AD primum igitur argumẽtumargumentum concedit̃conceditur
Ad primum argumentũargumentum .
ad iustitiam pertinere reddere vnicuiq;vnicuique quod suũsuum est: supposito tamen quod sit alterius simpliciter ad alterũalterum. Cum enim quis sibiipsi quidpiāquidpiam tribuit quod sibi debetur, puta cibũcibum aut vestitũvestitum, non facit simpliciter iustũiustum, ac perinde cùm pater alit filiũfilium. ¶ Secundi quoq;quoque
Ad secundũsecundum
respōsioresponsio ex superioribꝰsuperioribus elicitur. Nam etsi iustitia ad bonum cōmunecommune spectet, non obstat quò minùs inter patrẽpatrem & filiũfilium non habeat rationẽrationem perfectāperfectam. Attamen quia partes domus ad bonũbonum etiam cōmunecommune referuntur, iustitia quoq;quoque leges ponit tam patribꝰpatribus respectu liberorũliberorum, ꝗ̈quam dominis respectu seruorũseruorum. ¶ Ad
Ad tertium.
tertiũtertium non negatur quin etiāetiam in republica distinguat̃distinguatur ius militare, & ius sacerdotũsacerdotum, vt lib. 1. inter exponẽdasexponendas legũlegum diuisiones cōcessumconcessum est, & declaratum. TamẽTamen illa iura nulla ratione deficiunt à perfecta iustitia: sicuti paterna: quia est alteriꝰalterius simpliciter ad alterũalterum. Omnia enim reipublicæ mẽbramembra immediatũimmediatum ordinẽordinem habent ad bonũbonum cōmunecommune: & ideo tam iustũiustum est inter principem & ciuem, & inter quemcunq;quemcunque magistratum & subditum, ꝗ̈quam inter reliquos ciues: sed differũtdifferunt illa iura penes diuersa officia: vt loco citato declaratum est.

QVAESTIO SECVNda, de iustitia. S. Thom̃Thom. 2. 2. q. 58.

ARTICVLVS. I.

ARTICVLVS. I.

Vtrùm definitio iustitiæ à Iurisperitis sit rectè constituta.
IVRIS igitur natura præfinita, sequit̃sequitur vt virtutem ipsam iustitiæ, de qua præsens opus cōstituimusconstituimus, & definitione mōstremusmonstremus, & omnibꝰomnibus suis numeris circunscribamus. Quærit̃Quæritur ergo vtrũvtrum definitio Vlpiani ff. de iust. & iur. qua ait, Iustitia est cōstāsconstans & perpetua volũtasvoluntas ius suũsuum vnicuiq;vnicuique tribuẽditribuendi, naturānaturam iustitiæ absolutè declaret. Et arguit̃arguitur à
parte negatiua. Phil. 5. Eth. ait iustitiāiustitiam esse habitũhabitum quo iusta operamur & volumus: non ergo est volũtasvoluntas quæ est potentia. ¶ SecũdòSecundo: Sola Dei volũtasvoluntas est perpetua: ergo vel iustitia non est ꝑpetuaperpetua volũtasvoluntas, vel non est in hominibꝰhominibus. ¶ Tertiò: PerpetuũPerpetuum & cōstansconstans idẽidem est:
Tertium. Quartum.
alterũalterum ergo in definitione redundat. ¶ Quartò. Ius reddere, munus est principi propriũproprium: non ergo id habitui iustitiæ competit. ¶ In contrarium est autoritas Iurisconsulti.
AD quæstionem vnica respondetur affir
matiua conclusione. Definitio illa sanè intellecta bona est. Etenim cum virtus omnis sit habitus electiuus, vt. 2. Ethicorum ait Aristot. & habitus ab actu sortiatur speciem, sicuti & actus ab obiecto, illa est optima vnius cuiuslibet virtutis definitio, quę per propriũproprium actum & obiectum naturam rei exprimit. QuoniāQuoniam sicut anima rationalis forma est hominis, sic & actus est forma habitus: iustitia autem, vt suprà sæpè dictum est, & inferiùs est demonstrandum, est virtus quæ habentem ordinat ad alterum inter quos æqualitatem constituit dati & accepti. Quare actus proprius iustitiæ est reddere ius vnicuique suum. Sunt autem & tres conditiones omni virtuti communes, quas Aristot. 2. EthicorũEthicorum
Aristot.
declarat: scilicet vt sciens quis operetur, atq;atque eligens propter finem, & tertiò vt perpetuò & cōstanterconstanter in omnibus actionibus, vt oportet, operetur: nam vnus aut alter virtutis actus non facit studiosum: sicut neq;neque vna hirundo ver. Vbi ergò Iurisperitus ait, Iustitia est volũtasvoluntas, non accipit nomẽnomen pro potentia, sed pro eius actu: nam nomẽnomen potentię aliquādoaliquando tribuitur actui, quemadmodũquemadmodum principiorũprincipiorum cognitio dicitur intellectus. Neq;Neque verò est prædicatio identica, sed causalis: iustitia enim est habitus quo fit voluntarius actus: quemadmodùm August. super IoannẽIoannem ait, Fides est credere quod non vides: id est, est habitus credendi. Quare voluntas ponitur loco generis. Oratorio autem modo iurisconsultus vsus est nomine voluntas, ad exprimendũexprimendum in primis proprium virtutis subiectũsubiectum: sanè quod, vt illicò dicturi sumus, est voluntas. Deinde ad exprimendum virtutis opus, quod debet à sciente & eligente spōtaneèspontaneè proficisci: nam quod per ignorantiam vel per violentiāviolentiam fit, quia non est voluntarium, non est officium. Et eadem ratione Anselmus quando in libr.
Anselmus.
de veritate, dixit, quòd iustitia est rectitudo: non fecit propositionem quam dicunt identicam: sola enim diuina voluntas est sua rectitudo: sed vsus est propositione causali: proptereà quòd iustitia efficit in opere rectitudinem. Quod autem Vlpian. adiecit, perpetua, seruit ad depromendam tertiam conditionem virtutis. Perpetuum enim dupliciter
sumitur: Vno modo ratione actus, qui nunquàm interrumpitur: atq;atque hæc perpetuitatis ratio soli Deo competit. Alio modo ratione obiecti, vt scilicet quisq;quisque proponat in omni euentu debitè & secundùm legem operari: & hæc conditio necessaria est omni virtuti. Sapienter tamen apposuit, constans, quod non est idem quod perpetuum. Nam perpetuum solùm dicit propositum atq;atque intentionem sic semper operandi: cōstansconstans autem addit eiusdem propositi firmitatem: nempè vt homo tali proposito non nutet & vacillet, sed fixum id gerat. Quæ quidem constantia nemini obtingit antequàm omnẽomnem sit adeptus virtutem: scilicet vt neque propter auaritiāauaritiam, neq;neque propter metum, neq;neque propter aliquam voluptatem, aliámve vllam affectionem à iustitiæ rectitudine deflectat. Vnde, constans, idem est quod vndiq́;vndique quasi tessera quadratus stans. Quot enim reperias habentes propositum semper studiosè agendi, qui tamen quia firmis radicibus virtutis non nituntur, identidem dilabuntur? Hactenus ergò genus virtutis iustitiæ definitum est. Quòd autem adhibuit, ius suum vnicuiq;vnicuique tribuendi, differentiæ locum obtinet, iustitiam à cæteris virtutibus discernens, atque adeò eius speciem complens. ¶ Ex quo fit Buridanum præter
Buridani hallucinatio.
rationem. 5. Ethicorum. q. 2. negare prædictāprædictam definitionem congruere iustitiæ quantũquantum ad omnes suos actus. Subdit nanq;nanque ibîdem Iurisperitus: Iuris præcepta sunt hæc, honestè viuere, alterum non lædere, suum cuiq;cuiuque tribuere. Ait ergò Buridanus definionem hanc soli tertiæ parti iustitiæ conuenire. Porrò autem hoc falsum est: imò exprimit totātotam iustitiæ substantiāsubstantiam. Est enim propria eius functio ius cuiq;cuique tribuere, ac perinde neminem lædere. Nam, Non occides, Non furtũfurtum facies. &c̃etc. rationes iustitiæ explicat. Prima autem pars Iurisconsulti, scilicet, honestè viuere, non est peculiaris actus iustitiæ, sed generalis omniũomnium virtutum. Nam iam dictum est omnem virtutem, generalem habere rationem iustitiæ, vt inferiùs hîc ampliùs explicabimꝰexplicabimus. Et ideò illa pars non includitur in definitione quæ particulari iustitiæ asscribitur. Est ergò optima definitio Iurisconsulti, imò explicatior quàm illa Aristot. scilicet, Iustitia est habitus iustorum operatiuus: quia hæc non explicat specialem rationem iusti, quæ est, ius alteri reddere. Si autem conciliare ambas libet & luculentiùs elucidare, colligito cum sancto Thoma definitionem hanc, Iustitia est habi
tus quo quisq́;quisque perpetua constantiq́;constantique voluntate ius suum vnicuiq;vnicuique tribuit. ¶ Neq;Neque obstat quòd & hoc principi etiam & iudici cōpetatcompetat. Nam princeps ius reddit imperando & dirigendo tanquàm custos iusti: virtus au|tem iustitiæ, cuiusq́;cuiusque animum promptũproptum reddit, siue princeps sit, siue subditus tanquàm obediens rationi & legi, vt reddat vnicuique quod debet. Per hæc ergò soluta restant argumenta in capite quæstionis obiecta.
ARTICVLVS. II.

ARTICVLVS. II.

Vtrùm Iustitia sit virtus quæ habentem ad alterum ordinat.
COnstituta iustitiæ definitione subsequitur vt eius substātiamsubstantiam atq;atque innatas qualitates singulatim exploremus: idq́;idque examinādoexaminando singulas definitionis particulas. Quæritur ergò circa eius vltimam differentiam, quæ est ius suum vnicuiq;vnicuique tribuere, vtrùm iustitia propriè sit ad alterum. Et ar
guitur à parte negatiua, ex illo Apostoli ad RomañRoman. 3. Iustitia Dei est per fidem Iësu Christi: fides nanq;nanque non dicitur per comparationem vnius ad alterum. ¶ Secundò, iustitia Dei est æterna: & tamen ab æterno non habuit à se alium ad quem eadem referretur: ergò iustitia non est ad alterum. ¶ Tertiò, of
Argumen. 3.
ficia iustitiæ etiam si ad alterum sint, moderamine nihilo minùs egent & rectificatione in ordine ad agentem: nam auarus ægrè ab se abdicatæs quod habet alienum. Quare vt est Prouerb. n. iustitia simplicis diriget viam eius: ergò iustitia non solùm circa ea quæ sunt ad alterum, verùm & in moderandis affectionibus ipsius habentis versatur. ¶ In contrarium est Cicero lib. de Offi. inquiens iustitiāiustitiam
Cicero.
eam esse rationem, qua societas hominũhominum inter ipsos & vitæ communitas cōtineturcontinetur. Qua porrò descriptione insinuatur ordo ac respectus vnius ad alterum.
QVæstio facilima est, duabusq́;duabusque conclu
Prima conclusio.
sionibus contenta. Prior est. Iustitia propriè dicta duo requirit diuersa supposita, inter quæ æqualitatem constituat. Conclusio est Philosophi. 5. Ethicorum, cap. vlti.
Aristot. Ratio cōclusionisconclusionis.
quæ porrò ex ipso nominis significato dilucidè patet. Iustitia enim idem est quod ęqualitas seu æqualitatis habitus: æqualia autem, nisi abusiuè aut per metaphoram, non nisi duo dicuntur, vt patet in quantitatibus ad eandem normānormam iustificatis. Rursùs iustificari, si ad mores accōmodeturaccomodetur, non cōuenitconuenit nisi humanis actionibus: actiones verò, vt. 2. de anima author est Philosophus, non conue
Aristot.
niunt naturę vel partibus, sed tantùm supposito: humanitas enim inquit non net, neque verò digiti aut manus, sed mulier: neq;neque verò manus aut per iniuriam propriè percutit, aut per iustitiam debitum soluit, sed homo: nisi fortè per similitudinem, seu tanquātanquam instrumenta coniuncta. Consequens ergò fit vt iustitia non solùm inter duo qualitercunq;qualitercunque distincta, sed inter duo supposita sua exerceat munera. ¶ Posterior conclusio: Nihil
Vltima conclusio.
vetat quo minùs iustitia metaphoricè dicta inter partes eiusdem suppositi existat. Et hāchanc quoq;quoque conclusionem subdit eodem loco Philosophus. Et patet exemplum inter duas hominis partes. Primùm enim iustitia est inter
Explanatur conclusio.
membra: dum scilicet oculi pedes suo lumine ducunt, & vicissim pedes sua opera illos portant. Prætereà pars sensualis, puta irascibilis & cōcupiscibilisconcupiscibilis, dum rationi obsequio despotico obediunt, iustitiam custodire dicuntur: & dum rebellant, iustitiam perturbare. Vnde August. in lib. de morib. Eccles. Ad
Augustinus
iustitiam, inquit, pertinet ob hoc quòd quis Deo seruit benè imperare cæteris quæ sunt homini subiecta. Est autem rationi appetitus subiectus, secundùm illud GeñGen. 4. Super te erit appetitus eius, scilicet peccati, & tu dominaberis illius. ¶ Res est facilima quæ nul
Quæstio.
lius eget amplificatione, nisi forsan si quis interroget an tanta sit ratio iustitiæ inter has partes eiusdem hominis, quātaquanta inter patrem & filium. Apparet enim ita esse: nam quia fi
Ratio hæsitandi. Solutio.
lius est aliquid patris, diximus non reperiri inter illos iustum nisi secundũsecundum quid. Respondetur tamen diuersam esse rationem. Nam cùm pater & filius duo sint supposita, verè ac propriè constituitur inter eos ratio iustitiæ: licèt quodammodò minuens intra latitudinem eiusdem rationis: sed tamen inter rationem & appetitum, quippè quæ non sunt duo supposita, non est iustitia nisi metaphorica.
AD primum igitur argumentum respon
Ad primum argumentũargumentum .
detur, quòd cùm ait Paulus iustitiāiustitiam esse per fidem, non accipit iustitiam, vt est specialis virtus moralis quæ facit opus iustum, id est, adæquatum alteri homini: sed vt hominem ipsum à peccato liberat rectificando appetitum, vt sit rationis obsequens. Et secundùm hanc rationem est iustitia metaphorica. Tametsi, vt suprà diximus, eadem pariter hominem iustificat respectu Dei reddendo eum illi subditum, gratum, & acceptũacceptum, eiusq́;eiusque | voluntati cōmensuratumcommensuratum. Et secundùm hoc propriè etiam dici potest iustitia. ¶ Ad se
Ad secundũsecundum argumentũargumentum .
cundùm verò argumentum respondetur iustitiam Dei esse æternam secundùm propositum, in quo eius substantia cōsistitconsistit: tametsi secundùm effectum ab æterno non habuerit in quibus eam iustitiam exercuisset, sed postquàm mundum condidit. ¶ Ad tertiũtertium
Ad tertium argumentũargumentum .
deniq́;denique articulo. 4. patebit fulgentiùs responsio. Interim autem respondetur, quòd passiones quæ operibus iustitiæ obsistunt per alias virtutes reprimuntur, quibus mitigatis per iustitiam fit electio recta, vt loco citato elucidabitur.
ARTICVLVS. III.

ARTICVLVS. III.

Vtrùm Iustitia sit virtus.
CIRCA genus definitionis, quod dictum est esse habitum iustè operandi, quæritur vtrùm iustitia sit virtus. Et arguitur à
Argumen. 1.
parte negatiua. Ait Christus, Cùm feceritis omnia quæ præcepta sunt vobis, dicite, Serui inutiles sumus: quod debuimus facere fecimus: opus autem virtutis non est inutile. Ait enim Ambrosius. 2. de Offic.
Ambrosius.
vtilitatem non pecunialis lucri æstimationem dicimus, sed acquisitionem pietatis: ergò facere quod quis debet, in quo iustitia cōsistitconsistit, non est opus virtutis. ¶ Secundò, quod fit ex necessitate non est meritorium: reddere
Argumen. 2.
autem cuiq;cuique suum, quod est opus iustitiæ, est necessarium: ergò non est meritorium, atq;atque adeò neq;neque virtus: quandoquidem virtutibus omnibus per Dei fauorem meremur. ¶ Ter
Argumen. 3.
tiò, omnis virtus moralis est circa agibilia: ea autem quæ exteriùs cōstituunturconstituuntur, non sunt agibilia, sed factibilia, veluti sunt artium opificia, vt. 9. Metaphy. author est Aristot. cùm
Aristot.
ergò iustitiæ munus sit, exterius opus iustũiustum perficere, fit vt non sit virtus. ¶ In contrariũcontrarium est Grego. 2. Moral. vbi quatuor cardinales
Gregorius.
virtutes distinguit: scilicet, temperantiātemperantiam, prudentiam, fortitudinem, atq;atque iustitiam. Quin verò & sapientia ipsa, vt patet cap. 8. easdem se virtutes docere prædicat.
AD quæstionem vnica conclusione respōdetur.respondetur
¶ Iustitia est moralis virtus. Probatur: Virtus secundùm Aristot. 2. EthicorũEthicorum, est quæ bonũbonum reddit habentem & eius opus bonum: iustitia autem est huiusmodi: ergò est virtus. Probatur Minor. Bonum hominis est operari secundùm rationis regulam: nam cùm homo natura sua sit rationalis, secundùm rationem actiones nostræ probæ iudicantur: iustitiæ autem hoc ipsum munus incumbit vt secundùm rationis lineam æquitatem constituat inter duos: fit ergò vt sit virtus: eademq́;eademque vt Aristo. ait, non qualiscunq;qualiscunque,
Aristot.
sed tanto cæteris rutilantior, quanto Hesperus reliquis astris firmamenti splendore antecellit. Quod & Cicero. 1. de Offi. repetit, vbi
Cicero.
ait in habitu iustitię virtutis splendorem esse maximum, ex qua viri boni nominantur. ¶ Posset quis in præsentiarum hæsitare an à
Hæsitatio.
virtute iustitiæ aliter dicantur viri boni, ꝗ̈quam à cæterarum qualibet. Virtus enim quæcũq;quæcumque facit bonũbonum hominem simpliciter. Ars inquāinquam pictoria facit bonum pictorem: & ars medica, bonum medicum: neutra tamen bonum virum. Et virtus intellectualis, puta scientia, efficit virum doctum: non tamen pertingit vt constituat virum bonum: sed sola est virtus moralis, quæ cùm faciat hominem, cuius natura est rationalis, viuere secundùm rationem, constituit virum bonum. Sed præter hanc acceptionem, vsurpatur etiam bonitas, vt idem sit quod benignitas & fertilitas, qua scilicet homo est alteri beneficus: sicut terra dicitur benigna & bona quia fertilis. De iustitia ergò posset quispiam affirmare vtrâq;vtraque ratione hominem denominare bonum: eò quòd iusti, non solùm studiosi sunt, sed & alijs boni & vtiles. At verò res medullitùs inspecta non sic habet. Bonitas enim, hoc est benignitas & fertilitas, non est quomodocunq;quomodocunque tribuere: sed tribuere non ex debito, quod liberalitati & magnificentię conuenit. Quin verò Aristot. etiam prodigum, quod est nomen vitij, non veretur appellare bonũbonum: hoc est benignum & frugi, quia sua effundit. Iustitia verò non tam dat, quàm reddit. Vnde Cicero eodem loco, secundāsecundam bonitatem,
Cicero.
non iustitiæ, sed beneficientiæ tribuit. Ait enim, Et huic, scilicet iustitiæ, coniuncta est beneficentia: quam eandem vel benignitatẽbenignitatem vel liberalitatem appellari licet. Vnde iusti
tia solùm facit bonum habentem, & bonum opus, bonitate eiusdem generis quo reliquæ virtutes. Et ideò vbi ait Cicero à iustitia bonos viros nominari, accepit iustitiam, vt est generale nomen omnium virtutum: licèt iustitia inter cardinales fastigiũfastigium ob hoc teneat quòd ordinat hominem ad alios, atq;atque adeò non potest non se protinus exerere, atq;atque in | publicum prodire. Et re vera qui iustus est, vt vnicuique quod suum est promptissimè reddat, is proximus est vt sit beneficus ac liberalis.
AD primum igitur argumentum optimè
Ad primum argumentũargumentum .
S. Tho. respondet, quòd qui facit quod debet nihil vtilitatis affert, hoc est nihil auget lucri ei cui debitum reddit, sed tantùm ab eius damno manus abstinet: at sibijpsi vtilis est, quatenus sponte sua faciens quod debet, præmium meretur apud Deum. Sumus ergò respectu Dei non sicut serui respectu mortalium dominorum: serui quippe quicquid sunt, dominorũdominorum sunt: & ideò quicquid operis exequuntur, domino accrescit in lucrum. Obidq́;Obidque sunt vtiles: nam vtile est bonũbonum propter aliud. Obsequia verò quæ nos Deo impendimus nihil ei lucri accumulant: quia bonorum nostrorum non indiget: sed in nos ipsos vtilitas redundat: Deo autem, non nisi gloria. Et ideò dicimur serui inutiles, hoc est nihil accumulantes Deo, proptereà quod non facimus nisi id quod de iustitia debemus. Attamen quia id quod debemus, virtus iustitiæ est, quāquam Deus nobis præcepit, fit vt facientes quod debemus, apud ipsum promeremur præmium. ¶ Ad secundũsecundum respondetur du
Ad secundũsecundum argumentũargumentum .
plicem esse necessitatem. Alia quippe est coactionis: & hæc tollit meritum & laudem ac pariter vituperium: vt in fine. 5. EthicorũEthicorum ait Aristo. Altera verò est necessitas præcepti & finis, quem sine tali medio consequi non possumus. Et hæc rationem virtutis non extrudit: quatenus id homo quod debet sua voluntate agit, vnde ratio laudis exoritur. Excludit tamen meritum supererogationis, quale est in operibus consilij. Vnde Paul. 1. ad Co
Paulus.
rinth. 9. Si Euangelizauero, non est mihi gloria. ¶ Ad tertium argumentum respondet
S. Tho. quod iustitia non consistit circa exteriores res quantum ad hoc quod est eas facere: quod pertinet ad artem: sed quantum ad earum vsum, qui alteri est debitus. Hæc autem verba quidāquidam adeò multis elucidare satagunt, vt potiùs obnubilent: res enim est clara. Iusti
Mens sanct. Thomæ.
tia inquam non est ars factibilium: quia functio sua non est pecuniam cudere, aut fabrefacere domum: sed vti pecunia, soluendo illam debitori. Vnde cùm architectus recepto pretio ædes ædificat, & si per artem eas extruat quales debet, tamen iustitia est quæ eum applicat ad ædificandum vt debitum soluat.

ARTICVLVS. IIII.

Vtrùm Iustitia sit in voluntate.
CIRCA aliāaliam definitionis particulam, qua dictum est iustitiāiustitiam esse voluntatem, quæritur vtrũvtrum voluntas sit eius subiectum. Est enim argumentum quòd sit in
Primum argumentum.
intellectu. SubiectũSubiectum veritatis est intellectus: iustitia verò sępissimè dicit̃dicitur veritas, vt in Psal. Misericordia & veritas obuiauerunt sibi: iustitia & pax osculatę sunt. Eò vel maximè quod iustitia, vt dictum est, dicit ordinem ad alterum: ordinare autem opus, rationis est. ¶ Et secundò arguitur. Si non est in intellectu, illa
Argumen. 2.
est causa quòd non est virtus intellectualis, sed moralis: at verò inde colligitur neq;neque esse in voluntate, sed in appetitu irascibili vel cōcupiscibiliconcupiscibili, quos Aristot. 1. Ethicor. docet esse
Aristot.
sedes virtutum moralium: ergò non est in voluntate. ¶ In contrarium est Anselmus, qui
Anselmus.
definiens iustitiam, ait esse rectitudinem voluntatis propter se seruatam.
AD quæstionem vnica conclusione respōdeturrespondetur.
Conclusio responsiua.
Iustitia est in voluntate tanquàm in subiecto. Conclusionem hanc insinuat Aristot. in initio. 5. Ethicor. vbi ait iustitiam
Aristot.
esse habitum quo homines iusta agunt, & volunt iusta. Et Iurisconsultus, vt diximus, vbi ait: Iustitia est voluntas. designauit enim habitum per proprium subiectum. Et ratio est
Ratio cōclusionisconclusionis.
hæc, quæ per sufficientem exclusionem aliarum potentiarum procedit. Vnaquæq́;Vnaquæque virtus in ea est potentia cuius est actus quem rectificat: iustitia autem non rectificat actum intellectus aut alicuius alterius cognoscitiuę potentiæ. Haud enim iusti dicimur quia iusta cognoscimus: id siquidem etiam prauis commune est: sed quia iusta, vt ait Arist. ope
Aristot.
ramur & volumus: in nulla ergò est potentia cognoscitiua. Fit igitur vt sit in aliquo appetitu, qui principium est proximum volendi & agendi: appetitus autem alter est sensitiuus, in irascibilẽirascibilem & concupiscibilem diuisus: atq;atque alter rationalis, qui est voluntas: in sensitiuo autẽautem existere non potest. Iustitia nanq;nanque ordinem, vt dictum est, ad alterum dicit: ordinem autem eiusmodi nullus sensus cognoscit, quem sequitur appetitus sensitiuus: colligitur ergò ex hac inductione nullam superesse potentiam in qua iustitia considere possit præter voluntatem. ¶ De hac cōclusioneconclusione | nemo est qui dissentiat: de hoc autem inter Doctores disputatur, vtrùm propriè sit iusti
Quæstio celebris.
tiæ inter cardinales virtutes, esse in voluntate: iustitiæ inquam & aliarum sibi annexarum: quales sunt religio, liberalitas, & similes. Scotus nanq;nanque (quod in superioribus teti
Scotus.
gisse meminimus) in. 3. Sent. dist. 33. atq;atque Occham. q. 10. quos neotericorũneotericorum pleriq́;plerique sequuntur, & præcipuè Burid. 1. Ethi. q. vltima, mor
Buridanus.
dicùs tenent, non modò iustitiam, verùm & fortitudinem & temperantiam in voluntate residere. Quorum ratio ea est potissima, quod
cùm proprium virtutis opus sit rectam facere electionem circa finem, vt. 2. Ethic. cap. 4. Aristot. docet, in illa potentia insidere debet, cuius proprium est electionem facere: hæc autem est volũtasvoluntas, ex qua laus vituperiumq́;vituperiumque operis proficiscitur: ergò illa est omnium virtutũvirtutum sedes. ¶ At verò quanuis disputatio hęc apud D. Thom. non hîc, sed. 1. 2. q. 56. sita sit:
D. Thomas.
tamen quantum ad rem attinet præsentem istorum doctrina Aristoteli èex diametro ob
uersatur: qui quidem. 2. Ethi. cap. 3. ex professo demonstrare contendit virtutes morales, nempè fortitudinem & temperantiam in reprimendis voluptatibus ac doloribus & tristitijs versari: cuius fundamentum contrariũcontrarium illi est quo isti vtuntur. Enimuerò voluntas, cum proprius sit appetitus hominis: & cuiusq;cuiusque rei appetitus per se sit in bonum ipsius rei, nisi aliũdealiunde impediatur, propensus: & rectè agere secundùm fortitudinem & secundùm temperantiam, bonum sit proprium ipsius hominis: nullo ad hæc prorsus indiget virtutis habitu: sed cùm virtus sit circa difficile, illi est potentiæ necessaria, ex qua animi perturbationes oriuntur electioni virtutis obsistentes: quas quidem perturbationes ipsa per se potentia compescere non sufficit: ob id enim indiget opitulante sibi habitu: cùm ergò tota difficultas rectè aggrediendi expectādiq́;expectandique in bello à timore & nimia audacia existat, irascibilis est quæ virtute indiget. Et pariter concupiscibilis ad reprimendas voluptates, quibus pacatis affectibus voluntas rectam faciat electionem. Negatur ergò istorũistorum maxi
ma: puta in ea potentia debere esse virtutem, quæ rectam facit electionem. Nam quando per se potentia id potest, non indiget virtute, sed illic est necessaria vnde nascitur difficultas atq;atque obstaculum rectè eligendi ac subinde agendi. Quo fit vt præter rationem negauerit illic Sco. habitus appetitus sensitiui mereri propriè virtutum nomen: cùm sint cardinales. Quoniam per illam repressionem sensualium affectionum sunt verè principia & causæ rectæ electionis. ¶ Et per hoc produntur omnium argumentorũargumentorum fallacię quas Buridan. accumulat, quorum vnum est: Vo
Ad aliud argumentũargumentum Buridani.
luntas sæpe inclinatur versus appetitũappetitum, neq;neque sine difficultate consentire potest rationi: ergò indiget habitu inclinante eam versus rationem. Negatur quippe antecedens: per se enim non vergit in appetitum, sed propensissima est in bonum ipsius suppositi, quod est bonum rationis. Quòd si quandoq́;quandoque sequitur appetitum, est quia ab eo prauè affecto pertrahitur: non ergò ipsa in se, sed in appetitu habitu indiget, affectionem extrudente per quam vincitur. ¶ At tentatur sententia hæc isto argumento: Intellectus per se incli
ArgumentũArgumentum.
natur ad verum, & nihilo minùs scientiarum habitibus eget. Respondetur tamen, diuer
Solutio.
sam esse rationem. Propositio nanq;nanque nostra intelligitur quando potentia inclinatur ad bonum per modum appetitus, hoc est per modũmodum potentiæ actiuę, quia fertur in ipsum. Tunc enim quia per se propendet in obiectum nullo instigante indiget: potentia verò cognoscitiua non est actiua, vt feratur in obiectum: sed passiua, id est, apta in se obiecti imaginẽimaginem recipere. obidq́;obidque sicut cognoscere ipsum non potest nisi per species ab ipso profusas: ità neq;neque rectè iudicare nisi per habitus, veritatem rei demonstrantes, atq;atque adeò applicantes intellectum ad iudicandum. ¶ De iustitia autem diuersa est ratio, vt suprà diximus: nam per se voluntas non est perinde in bonum alienum propensa atque in proprium. Ob idq́;idque quanuis nullam pateretur affectionum violentiam, indiget nihilo minùs habitu inclinante ipsam ad reddendum alteri quod suum est. Quocircà paulò inferiùs mōstraturimonstraturi sumus iustitiam non versari circa passiones. ¶ Quòd si arguas, ius alteri tribuere
Alia ratio.
est bonum proprium tribuentis: nam virtus est bonum studiosi, cùm bonum faciat habentem: ergò neq;neque ad hoc voluntas eget habitu. Respondetur quòd quanuis iustitia sit formaliter bonum habentis, tamẽtamen eius obiectum est bonum alienum: versatur enim circa hoc quod est reddere alteri quod suũsuum est. Et in hoc stat aliarum dissimilitudo.
AD primum igitur argumentum respon
Ad primum argumentũargumentum .
detur quòd iustitia non est veritas quæ dicit adæquationem rei ad cognitionem, sed vt significat rectitudinem, quam ratio, quæ | veritas dicitur, in appetitu constituit, atq;atque imprimit: nam propter propinquitatẽpropinquitatem effectus
Ad secundũsecundum
ad causam, nomen causæ per Synecdochen effectui tribuitur. ¶ Ad secundum respondetur. Ob id quod voluntas sequitur ratio
argumentũargumentum .
nis ordinem, velle aliquid in ordine ad alterum: quare non obstat quin ordinare sit proprium actus rationis, & nihilo minùs competat iustitiæ quæ est in volũtatevoluntate. ¶ Ad ter
Ad tertium argumentũargumentum .
tium autem iam responsum est quòd Philosophus loco citato. 2. Ethic. solùm constituit, virtutem moralem esse in subiecto, quod est rationale per participationem: id autem non solùm conuenit irascibili & concupiscibili, in quibus sunt fortitudo & temperantia: verùm & voluntati quatenus rationi obedit, ad quod iustitia inclinat in ordine ad alterũalterum, modo exposito. Tametsi voluntas plus rationis participet: quia propinquiùs illi adiungitur.
ARTICVLVS. V.

ARTICVLVS. V.

Vtrùm Iustitia sit generalis virtus.
NON satis est constituisse iustitiam esse virtutem, nisi examinetur sitne specialis virtus, an generalis. Et arguitur quòd nul
Primum argumentum.
la sit iustitia generalis. Iustitia est vna cardinalium virtutum, vt patet Sapien. 8. sobrietatem & iustitiam docet, prudentiam & virtutem: hoc est fortitudinem: generale autem non condiuiditur speciebus. Et confirmatur: quia temperantia eò quòd
CōfirmatioConfirmatio.
est cardinalis virtus, non est generalis, sed specialis. ¶ Secundò arguitur. Iustitia est ad al
Argumen. 2.
terum: fortitudo autem & temperantia hominem componunt in ordine ad seipsum: istæ autem sunt rationes diuersæ: ergò iustitia non sic est generalis vt ad temperantiam & fortitudinem protendatur. ¶ Tertiò ar
Argumen. 3.
guitur. Si iustitia esset generalis virtus, esset omnibus eadem per essentiam, quod. 5. Ethi. cap. 1. insinuare videtur Arist. vbi ait, iustitiāiustitiam
Aristot.
esse totam virtutem: hoc est eadem omni virtuti: hoc autem est falsum: nam tunc iustitia diuideretur in fortitudinem & temperantiātemperantiam, de illisq́;illisque prædicaretur sicuti animal de homine & equo: quod tamen absurdum est dictu: quoniam ratio iustitiæ, quæ est, esse ad alterum, non potest sic esse per essentiam genus omnium virtutum, quæ non sunt ad alterũalterum. Quare absurdissima esset diuisio iustitiæ in alias virtutes cardinales tanquàm in suas species. ¶ Quartò arguitur. In virtutibus, vtpo
Argumen. 4
te quæ ex inclinatione naturæ procedunt, nihil est superfluum, sicuti neq;neque in alijs naturæ operibus: si ergò generalis iustitia abundè hominem in bonum commune refert, superflua erit particularis iustitia. Atq;Atque eò potissimùm quòd vnum & multa non diuersificātdiuersificant speciem: instituere autem hominem in ordine ad bonum commune, est instituere in ordine ad multa: instituere verò in ordine ad particularem personāpersonam, est ordinare ad vnũvnum: non est ergò quòd duas iustitiæ species hac ratione distinguamus. Alioqui & tertiam effingere deberemus mediāmediam, quę partes eiusdem familię ad bonũbonum domus instituat, quippe quod medium est inter commune & priuatum. ¶ In contrarium autem est verbum citatum Arist. nempè, Iustitia est tota virtus,
Aristot.
hoc est, Omnis virtus est quædam iustitia. Cui sententiæ accedit non modò vulgaris sermo, verùm & Euangelicus: Nisi abundauerit iustitia vestra. Vbi omnis virtus censetur iustitiæ nomine. Vnde fit vt omnis studiosus dicatur iustus.
AD plenam quæstionis responsionem
Prima conclusio.
quinq;quinque opùs est conclusionibus. Nam arbitrati sumus tres articulos S. Thomæ sub vno titulo luculentiùs ac subindè cōmodiùscommodius posse decidi. Prima. Optimè iustitia primùm omnium diuiditur in iustitiam generalem & particularem. Probatur conclusio. Iustitia,
Probatio.
quod identidem repetere oportet, est hominis virtus per comparationem ad alium: cōparatiocomparatio autem hæc duobus modis fieri potest. Confertur enim homo vel ad alium, ceu singularem ciuem consideratum: vel ad alium consideratum, vt publica præditus est authoritate, qua bonum commune administrat. Nam res publica, ac princeps eam administrāsadministrans respectum habet ad omnes ciues, atq;atque ad ipsum singuli. Itâq;Itaque sicut in corpore humano membrum vnum cōparaturcomparatur, & ad alterum & ad totum, ad quod partes ipsæ ordinantur: sic & in republica se habent ciues. Ex vtraq́;vtraque ergò comparatione sumi potest ratio iustitiæ. Quocircà iustitia quæ ordinat ciuem ad ciuem, tanquàm vnam partem ad alteram, est particularis: sub qua militant cōtractuscontractus omnes emptionis, locationis, restitutionis mutuati, solutionis mercedis. &c̃etc. Altera verò quæ ordinat ciues in bonum cōmunecommune, est iustitia generalis: quæ quidem sic no|minatur, tum ab obiecto & fine: nam bonũbonum commune est omnium generale: tum etiam ab effectu & proprio munere: nempè quòd virtutes omnes ordinat ad tale commune bonum: videlicet vt vir fortis strenuè agat in bello ob cōmunecommune bonum, & vir temperatus abstineat ab alieno toro ob cōseruationemconseruationem eiusdẽeiusdem cōmuniscommunis boni. Et quoniam ordo iste partium ad commune bonum fit per leges quibus princeps vniuersos ad idem bonum instituit, eadem iustitia nominatur etiam legalis. ¶ Restat autem dubium quod tertio
Dubitatio.
argumento quærebatur, vtrùm scilicet hæc generalis virtus sit singulis virtutibus eadem per essentiam. Itaq́;Itaque sicut animal quod est genus per essentiam prædicatur de singulis speciebus, sic & prudentia & fortitudo sit iustitia. Obidq́;Obidque subiungitur secunda conclusio.
Iustitia legalis ac generalis non est eadem per essentiam singulis virtutibus, sed est specialis virtus, cunctas per proprium imperium referens in commune bonum. Dilucidatio conclusionis abundè illam demōstratdemonstrat. Bifariàm enim res dicitur generalis: Vno modo per prædicationẽprædicationem, sicut animal est genus ad suas species: & quod hoc modo est generale, ad essentiam eorum pertinet, quibus est generale. Quare essentialiter de singulis prędicatur: nam genus est de essentia specierũspecierum. Alio modo quidpiam dicitur generale secundùm virtutem: videlicet quia causa est inferioribus influẽsinfluens: quemadmodùm sol respectu omniũomnium inferiorum causarũcausarum. Et quod hoc modo est generale, non est particularibus idem essentialiter, neq;neque de illis prædicatur. Ignis nanq;nanque non est sol. Ex hac diuisione colligitur con
Ratio cōclusionisconclusionis.
clusionis ratio. Iustitia generalis seu legalis nullatenus est genus respectu aliarum virtutum: sed hac duntaxat vi pollet vt cunctas referat in bonum commune: ergò non est idem illis essentialiter, sed est quædam specialis virtus cæteris imperans. Exemplum nobis accommodatissimum elucet à charitate. Hæc enim, virtus specialis est, secundùm propriāpropriam rationem à fide atq;atque spe distincta, nihilo minùs per eius imperium vniuersa aliarum virtutum opera refert in Deum tanquàm in finem supranaturalem. Dum enim quis aut strenuè agit in bello, aut cum moderamine tangibilibus vtitur propter naturalem honestatẽhonestatem, opus illud fit à solis virtutibus. Si autem eadem exhibeat opera propter Deum, relatio illa fit à charitate. QuemadmodũQuemadmodum vbi quis furatur propter fornicationem, furtum elicitur ab iniustitia: imperatur autẽautem à luxuria. Pari ergò modo, si quis in officijs particularium virtutum sese exerceat propter peculiares earundem fines, officia illa non excedunt limites illarum virtutum: dum verò eadem præstat officia propter custodiācustodiam & cultum boni communis, & vt publicis legibus obtẽperetobtemperet, relatio illa fit à iustitia legali, quæ ideò dicitur generalis. Quòd si interroges quidnam sit vnam virtutem alijs imperitare: respōdeturrespondetur nihil aliud quàm ceu causam vniuersalem illas ad opus admouere, atq;atque vnà cum ipsis ad idem opus concurrere. ¶ Tertia
Tertia conclusio.
cōclusioconclusio. Iustitia hæc generalis & legalis potissimũpotissimum residet in principe quasi architectonicè, ac deinde in subditis, qua probè afficiuntur vt promptè legibus ac principi obtemperẽtobtemperent. Enimuerò sicuti architectus lapides omnes
Probatur cōclusioconclusio.
& ligna disponit qualiter ad fabricāfabricam est necessarium: sic debet princeps ciues omnes ad bonũbonum cōmunecommune instituere ac referre. ¶ Quarta
Quarta conclusio.
cōclusioconclusio. Vnaquæq́;Vnaquæque virtutũvirtutum cōsiderataconsiderata vt à iustitia legali imperatur, potest denominationem suscipere, vt legalis dicatur: quemadmodùm oĩsomnis virtus secundũsecundum rationẽrationem qua à charitate imperatur, dici potest quodāmodòquodammodo charitas. Hæc cōclusioconclusio ad interpretandũinterpretandum AristotelẽAristotelem adiecta est. Quòd enim ait, IustitiāIustitiam esse totātotam virtutẽvirtutem, hunc exhibet sensum, quod quælibet virtus imperata à iustitia legali quodāmodòquodammodo est iustitia legalis. ¶ Quinta cōclusioconclusio. Pręter
iustitiāiustitiam legalem quæ modo exposito generalis est, requiritur particularis. Probatur sic. Virtutes, vt sæpè dictũdictum est, per obiecta discernuntur: præter rationẽrationem autẽautem obiecti iustitiæ legalis, quæ est reliquarũreliquarum virtutum opera in bonum cōmunecommune referre, est alia particularis ratio reddẽdireddendi vnicuiq;vnicuique quod suũsuum est: ergò ad hoc necessaria est particularis iustitia. Et
CōfirmatioConfirmatio.
cōfirmaturconfirmatur hæc ratio. Præter legalem iustitiam requirũturrequiruntur aliæ virtutes particulares, scilicet fortitudo & temperantia ad eliciendos actus circa sua particularia obiecta: non obstante ijdem actus ab eadem legali iustitia referantur in bonũbonum cōmunecommune: ergò pari iure requiritur iustitia particularis ex qua eliciatur opus circa suum obiectum: quod quidem aliquādoaliquando imperatur ab eadẽeadem iustitia legali, aliquando verò minimè. Potest enim quis mutuatum reddere, aut mercedẽmercedem soluere operariò: non propter obedientiam legis, neu propter bonũbonum cōmunecommune, cuius nullũnullum habet amorẽamorem: sed vt seruet suāsuam fidem propter seipsum: & tunc talis actus emânat à sola iustitia particulari. | Si autem id faciat propter bonum commune, & vt legi auscultet, tunc imperatur à legali. Qua ratione non solùm Philosop. locis suprà citatis duas species ponit iustitiæ: &. 5. Ethico. cap. 2. expressè ait sermonem facere
Aristot.
de iustitia quæ est pars virtutis: hoc est particularis iustitia: verùm & sacri Doctores eandem vbiq;vbique notant distinctionem. Vnde Chrysost. super illud Matth. 5. Beati qui esu
Chrysost.
riunt & sitiunt iustitiāiustitiam: aut vniuersalem virtutem ait illic designari, aut particularẽparticularem, auaritiæ contrariam. ¶ Prima conclusio extra vllam controuersiam cunctis est doctoribus receptissima: nam omnia tam sacra quàm prophana appellant quemcunq;quemcunque studiosum iustum, ac perinde quamcunque virtutem quodammodò iustitiam. De secunda autem non omnes neoterici D. Thomam auscul
NeotericorũNeotericorum sententia.
tant, imò ab ipso resilientes negant iustitiam generalem ac legalem, esse specialem virtutẽvirtutem: sed aiunt esse rationem quandam omni virtuti per essentiam communem. Inter hos est Buridan. qui. 5. Ethico. q. 4. hanc statuit sen
Buridanus.
tentiam aduersus S. Thomam. Itaq́;Itaque secundùm istos temperantia, quatenus hominem mouet vt moderato vtatur cibo & potu propter particularem honestatẽhonestatem aut ratione studij aut sanitatis, rem habet & nomen temperantiæ: sed quatenus ad idipsum hominem inclinat vt legi obediat & principi, est iustitia legalis. Et æqua ratione fortitudo atque aliarum vnaquęlibet. Arbitrantur nanq;nanque singulas per se virtutes illam habere innatam rationem obediendi legi. Probationem suam
MotiuũMotiuum primum Buridani.
Burid. ex penu Nominalium deprômit. Superfluè enim, inquit, multiplicantur virtutum habitus, vbi non sunt necessarij. Singulę autem virtutum suopte ingenio appellunt hominem ad studiosè agendum, non solùm ob particulares fines, verùm & propter bonum commune, & ad parendum legibus: ergò superuacanea est alia specialis virtus, cui hoc muneris tribuatur. Secundam præmissam videtur sibi ipse colligere ex Aristot. 2.
Aristot.
Ethico. cap. 4. vbi docet omnem virtutem id perficere vt fiat opus ex electione propter finem honestum: bonum autem commune & legis obedientia est honestissimũhonestissimum: ergò quæcunq;quæcunque virtus in illam rationem finis inclinat. Mox omnis virtus perficit habentem, vt per
petuò operetur, quando, vbi, & quomodò oportet: sed sæpenumerò occurrit agendum esse propter bonum commune, atq;atque ad obedientiam legis: ergò quælibet tunc virtus, si virtus est, id per se præstare poterit. AccedũtAccedunt huc & Aristotelica testimonia: ait quippe. 4.
Aristot.
Ethico. cap. de Magnificentia, magnificum non esse in seipsum sumptuosum, sed in communia. Et lib. 3. de Fortitudine ait, illam virtutem potissimùm versari circa pericula belli: bellum autem, vt iustum sit, geri non potest nisi ob commune bonum: ergò particulares virtutes rationem habent generalis iustitiæ, atq;atque adeò non est alia specialis necessaria. ¶ At verò argumenta hæc non sunt tanti roboris quàm isti existimant. Imò & ratio cum primis, & deinde Aristot. documenta èex regione illis obsistunt. Primùm enim hoc ipsi nobiscum postulatum suscipiunt, quòd ratio legalis generalisq́;generalisque iustitiæ est agere propter bonum commune, & propter obedientiam legis. Ex hoc autem loco emergit contra istos manifesta ratio. Stat enim quempiam probè
esse virtute affectum ad operandum propter particularem finem, non autem propter cōmunemcommunem: & vice versa: vbi autem sunt difficultates diuersæ agendi, diuersis opùs est virtutibus: ergò iustitia legalis alia est à particulari. Antecedens experientia cōpertumcompertum est. Videas nanque abstinentem hominem qui propter honestum particulare bonum frugaliter viuit, & tamen nullo ducitur legis respectu. Imò forsan odium eius habet: quia odio habet prælatum. Obidq́;Obidque si opus aliam non haberet honestatis rationem, nunquàm propter legẽlegem illud exequeretur. Rursùs, opus
Secunda ratio.
virtutis facere propter obedientiam, aliam rationem habet quàm illud facere propter aliũalium honestum finem: sicuti & ieiunium frangere propter famem, aut ex contemptu legis, diuersa sunt vitia: ergò & obedientia & temperantia diuersæ sunt virtutes. Aliâs profectò si quam impugnamus opinionem vera esset, nulla opùs esset speciali virtute obedientiæ: sed sufficerent virtutes aliæ in quarum materijs obedientia versatur. Accedunt & Aristo.
Aristot.
testimonia. Primùm ait. 5. Ethico. complures in proprijs posse vti virtute, qua tamen nequeunt in ordine ad alterũalterum. Et. 3. Polit. cap. 3. ait non esse eandem virtutem viri boni & boni ciuis: bonus autem ciuis est qui bono publico probè inseruit. Alia est ergò legalis virtus, quæ ad hoc inclinat, ab alijs particularibus. Quin age Arist. expressè. 5. Ethico. cap. 1. duas distinguit iustitiæ virtutes, legalem & particularem ex diuersitate obiecti: quarum prioris obiectum dicit esse iustum legitimũlegitimum & legale: posterioris verò, æquum quod est | ad priuatam personam. Sicuti in naui alia est virtus remigeri, puta industriè remigare, etiāetiam si de salute nauis nihil cogitet: alia verò gubernatoris eandem procurantis salutem: ergò iustitia legalis non solùm dicit rationem generalem omnium virtutum, sed specialem virtutem. ¶ Vnde ad primum Buridani ar
gumentum negatur particularem virtutem ad bonum commune per se suum referre opus, sed hoc illi præstat iustitia legalis: sicuti particularis virtus non est charitas nisi quatenus à charitate refertur in DeũDeum. Et ad prio
Ad aliud ex Aristot.
rem Arist. authoritatem respondetur ipsum non affirmare quod magnificentia operetur ob bonum commune, sed ait esse vtilem multitudini. Neq;Neque verò fortitudo in idẽidem per se inclinat commune bonum. Aliud enim est quod bellum non sit principi indicendum aut suscipiendum nisi propter commune bonum: aliud verò quòd cuiusq́;cuiusque militis fortitudo ad idem se referat bonum.
EX his ergò facilis fit descensus ad princi
palium argumentorum solutiones. Ad primum enim respondetur, iustitiāiustitiam quæ numero ponitur cardinalium, non esse legalẽlegalem & generalẽgeneralem, sed specialẽspecialem. Quòd autem aliarum nullam, puta neq;neque temperantiātemperantiam neq;neque fortitudinem diuidamus in generalem & particularem, ratio est quod sunt, vt suprà diximus, in appetitu sensitiuo, qui non se extendit ad commune bonũbonum, sed circa particularia versatur: iustitia verò quæ est in voluntate intellectualem sequente cognitionem, ad idem protenditur cōmunecommune bonum. ¶ Ad tertium respōdeturrespondetur,
Ad tertium argumentũargumentum .
quod quia peculiare cuiusq;cuiusque bonum referri in cōmunecommune & publicum potest, fit vt legalis iustitia omnibus imperet singularibus virtutibus, ac perinde omnium opera dicantur æquitates, sicut & cuncta vitia, iniquitates: secundùm illud. 1. Ioan. 3. Omne peccatum est iniquitas. ¶ Ad quartũquartum tripertitũtripertitum argumentũargumentum
Ad quartũquartum argumentũargumentum .
respondetur quod etsi legalis iustitia abundè sufficiat per suum imperium cuncta virtutũvirtutum opera referre in bonum cōmunecommune, nihilo minùs requiritur iustitia particularis ad eliciendum actum respectu sui proprij obiecti: sicuti & requiruntur virtutes aliæ particulares. Neq;Neque verò bonum cōmunecommune & priuatũpriuatum ea sola ratione differunt, qua vnũvnum & multa: sed quia alia est ratio cōmuniscommunis boni, atq;atque alia singularis: sicuti alia est ratio totîus atq;atque alia partis. Quare Arist. 1. Poli. eos subsannat, qui pu
Aristot.
tabant ciuitatem non aliter à domo differre, quàm differunt multũmultum & paucum. Attamen quia inter partes eiusdẽeiusdem familiæ, vt suprà dictum est, non est propria ratio iusti, non distinguitur tertia species iustitiæ.
ARTICVLVS. VI.

ARTICVLVS. VI.

Vtrùm Iustitia particularem habeat materiam, an verò circa aliarum passiones & materias versetur.
QVONIAM dictum est particularem iustitiam esse specialem virtutem, habet peculiarem rationẽrationem obiecti. Quæritur vtrũvtrum
peculiarem sibi quoq;quoque vendicet materiam. Et arguitur à parte negatiua. August. lib. 83. quæst. vbi virtutes animi quibus in hac vita spiritualiter viuitur distinguit in quatuor, quæ sunt temperantia, prudentia, fortitudo, iustitia, subdit quod iustitia per omnes diffunditur: cui consonat glossa super
Glossa.
illud GeñGen. 2. Fluuius quartus ipse est Euphrates, quod interpretatur frugifer: quæ dicit ob id non meminisse scripturāscripturam contra quos perfluat, sicut dixit de cæteris tribus, quòd iustitia quæ quartum locum inter virtutes tenet, ad omnes animæ partes pertinet.
¶ Secundò arguitur. Si iustitia peculiarem
Argumen. 2.
sibi vendicaret materiam, eò esset quòd propriè circa operationes versatur: reliquæ verò circa passiones. Attamen Philosophus. 2.
Aristot.
Ethicorum, moralem virtutem circa voluptates & tristitias versari docuit: ergò & iustitia versatur circa easdem. Eò potissimùm quòd operationes iustitiæ, vt suprà dictum est, corruptis affectionibus impediuntur. Nam turpis concupiscentia originem & fomentum adulterio ministrat quod est iniustitia: & auiditas pecuniæ impedimento est virtuti iustitiæ nè debitum persoluat: ergò iustitiæ non est asscribenda particularis materia.
¶ In contrarium est quod Aristot. 5. Ethico
Aristot.
rum, ponit iustitiam quæ est pars virtutis, hoc est specialis virtus quæ versatur in actionibus, puta in commercijs hominum emendandis.
QVæstio hæc nihil ad legalem iustitiam attinet: nam si cunctis virtutibus imperat, inde fit consequens vt omnium materiæ sint sibi subditæ: quanuis eius oculus ad operationes potiùs aspiciat. Ait enim. 5. Ethicorum Philosophus, quòd lex fortia opera
Aristot.
| præcipit, & quæ temperati, & quæ mansueti. &c̃etc. Sed quæstio est de iustitia particulari. De qua duæ conclusiones statuuntur. Prior est. Iustitia non versatur circa totātotam materiāmateriam
omnium virtutum, sed solùm circa externas actiones & res. Probatur. Vniuersa rerũrerum sylua quæ nostro subsunt arbitrio atq;atque ad rationis normānormam emendari possunt, est materia moralium virtutũvirtutum. Inde enim virtus dicitur moralis, quòd morum est cōpositrixcompositrix & cultrix. Sunt autem tria genera quæ nostræ subduntur voluntati: nempè affectus animi, actionesq́;actionesque externæ, ac demum res ipsæ, quę in nostrum veniunt vsum: homo verò ad alterum per actiones tantũtantum ordinatur & res: nam passionum moderatio & mitigatio ad hominis in seipso propriè rectitudinẽrectitudinem pertinet. Cùm ergò iustitia hoc à reliquis virtutibus distet, quòd reliquæ hominem in seipso componunt, iustitia verò inter plures æquitatem constituit, fit vt propria materia iustitiæ sint operationes & res: puta honorem debitum alteri deferre, & à contumelijs abstinere, & pecuniam vel quamcunq; aliam rem creditori debitam reddere. ¶ Posterior cōclusioconclusio.
Vltima conclusio.
Iustitia non versatur circa passiones internosq́;internosque animi affectus. Hæc ex superioris ratione colligitur: explicatur autem duabus alijs. Primò ex parte sui subiecti, quod est vo
Prima ratio cōclusionisconclusionis.
luntas. Enimuerò voluntatis actiones neque rem habent neq;neque nomen passionum, vt. 1. 2. q. 22. ar. 3. inde S. Tho. ratiocinatur quod passio secum affert corporalem transmutationem, quæ propriè in solo est appetitu sensibili: cùm ergò iustitia non sit nisi in voluntate, non versatur circa passiones. Item quia ma
Secunda.
teria iustitiæ, vt modò diximus, in eo posita est quod est erga alterum: cùm ergò latentes passiones non proximè ordinantur in alterum, fit vt hæc virtus non sit circa passiones. ¶ Conclusiones istæ non tantùm apud DiuũDiuum Thomam, verùm & planè apud Arist. 5. Ethicorum inuenias. Quare illorum qui eius doctrinam studio contemplati sunt, nemo est qui eas inficiatur. Nihilo minùs nonnulli Nominalium, vt BuridañBuridan. 5. EthicorũEthicorum. q. 1.
Buridanus.
miratur quòd Diu. Thom̃Thom. talem constituat differentiam inter materiam iustitiæ & aliarum virtutum. Imò vt omnes, inquit, virtutes in voluntate sunt, ità & omnes ac pariter iustitia reprimere habent passiones quæ suāsuam cuiusq; electionem impediunt. Et vice versa cæteræ virtutes circa operationes quoq;quoque ac res versantur. De quo tamen doctore magis esset mirandum quòd tam in superficie legerit Arist. Turma autem argumentorum eius ad illud principium resoluitur cuius iam suprà falsitatem aperuimus. Principium verò est hoc, Cuicunque virtuti incumbit rectam
Ratio Buridani.
facere electionem circa suum obiectum: sunt autem passiones multæ iustitiam perturbantes nè debitum cuiq;cuique reddat: vt amor, odiũodium, auaritia, turpis cupîdo, & similes: ergò iustitiæ munus est passiones has reprimere. Versatur ergò iustitia circa passiones. Et vice versa, fortitudo & temperantia non solùm circa passiones, verùm & circa actiones ipsas exteriores & res versatur: nam comedere ac bibere, quando & vbi oportet, sunt operationes exteriores: & tamen sunt temperantiæ. Atq;Atque adeò esca & potus sunt res circa quas eadem virtus versatur: non ergò tantùm circa internas illecebras, verũverum circa operationes vice sua fungitur. Pari modo strenuè pugnare est exterior operatio, quæ tamen à fortitudine proficiscitur: ergò permista est materia iustitiæ & aliarum virtutum: atq;atque adeò defendi non potest, vt iustitia versetur circa operationes externas, aliæ verò circa passiones. ¶ Et arguitur prætereà in gratiam isto
Altera ratio in S. ThomāThoma
rum contra fundamentum sancti Thomæ. Si iustitia non versaretur circa passiones, maximè quia per illas homo ordinem non habet ad alterũalterum: hoc autem est falsum: quia ira & concupiscentia alienæ vxoris sunt iniuriosæ proximo, vt suprà diximus: ergò illa reprimere pertinet ad iustitiam. Paretiam argumentum currit de temperantia & fortitudine. Etenim si virtutes illæ non versarentur circa exteras operationes, maximè quia per illas non benè homo afficitur erga seipsum: hoc autem est falsum: quia cibo & potu ex virtutis præscripto vti, hominem respectu suijpsius adornant: ergò temperantia versatur circa illas operationes. ¶ Hinc ergò isti colligunt vnamquanque virtutem in duas esse secandam: videlicet vt vna iustitia sit in appetitu ad reprimendum passiones, atq;atque altera in voluntate ad faciendam electionem. Et simili ratione vna sit temperantia in concupiscibili, & alia in voluntate: vnaq́;vnaque similiter fortitudo in irascibili, atque in voluntate altera.
At verò quàm isti pugnanter Aristoteli ad
Aristot.
uersantur, oculatissimus quisq;quisque iudex esto. Etenim. 2. Ethicorum nullum adscribit subiectum temperantiæ & fortitudini nisi appetitum sensitiuum: & libro. 3. capitul. 10. | expressè id de temperantia cōfirmatconfirmat. Et lib. 5. cap. 1. non aliud designat subiectum iustitiæ quàm voluntatem: vbi ait esse habitum volendi iusta. Sed quando Arist. id non do
cuisset, ratio ipsa efficax est, quam iam suprà declarauimus. Enimuerò temperantia vniuersas affectiones appetitus concupiscibilis reprimere sufficit, quomodocunq;quomodocunque illas consideres: siue vt sint impedimenta ipsius temperantiæ, siue iustitiæ, siue cuiuscunq;cuiuscunque alîus virtutis: quapropter superuacaneum est aliāaliam illic ponere virtutem ad easdem sedandas. Et idem est de fortitudine respectu irascibilis: nulla ergò illic collocanda est iustitia: quandoquidem reliquæ ei satis ancillantur. Quod profectò nemo inficias ire possit, qui Aristotelem intellexerit. 5. EthicorũEthicorum: vbi medium iustitiæ non ait esse medium rationis inter affectus: sed medium rei, vt illicò dicturi sumus. Item manifestissimè arguitur cōtracontra
Altera ratio ad idem.
istos. Affectiones appetitus concupiscibilis sicut sunt virtuti iustitiæ impedimento, ità & nonnunquàm virtuti fortitudinis: ergò si illa ratione ponenda est iustitia in concupiscibili, eodem iure ponenda est & illic fortitudo: & æqua ratione in irascibili temperantia: quod esset cunctas indoctè commiscêre virtutum sedes. Igitur vt semel istorum Achillem in ipsos obuertamus, nihil in virtutum ordine admitti debet superuacaneum: temperantia autem sufficit in concupiscibili, & fortitudo in irascibili: ergò illic nulla opùs est virtute iustitiæ. Rursùs, sedatis passionibus appetitus sensitiui voluntas se sola rectam facit electionem, quia per se inclinatur ad opus bonum: ergò in voluntate ad hoc munus non opùs est aut temperantia, aut fortitudine: sed tantùm iustitia respectu alieni boni. ¶ At verò nè vllus tibi reliquus fiat scrupulus, Quando dictum est nullas per se passiones ad iustitiam attinere, intelligitur tanquàm eius materiam: nam tanquàm eius effectum & quodammodò finem, certum est quòd illam sequitur gaudium, sicuti iniustitiam tristitia. Ait quippe Aristot. 5. Ethicorum: Non est iustus qui non gaudet iustis operationibus. Et libr. 8. Delectatio, inquit, est virtutis finis, ob quam studiosi operantur: sicuti & qui prauè agũtagunt, tristitia illicò premuntur. Ex quo fit illud. 2. Ethicorum quòd aduersarij nobis obijciũtobijciunt, videlicet moralem virtutem circa voluptates & iustitias esse, si intelligatur tāquàmtanquam circa materiam, solis virtutibus appetitus sensitiui congruere: si tamen sic intelligatur quòd nulla sit moralis virtus quæ non lætitiam generet & mœstitiam pellat, iustitiæ etiam commune est.
VT autem solutiones argumentorum cōtrariæcontrariæ opinionis clarescant, respondetur ex ordine ad vniuersa. Ad primum ergò
Ad primum argumentũargumentum .
in fronte quæstionis positum respondetur quòd iustitia particularis, licèt essentialiter ad vnam partem animæ, puta ad voluntatem in qua sita est, pertineat: tamen quia voluntas reliquas partes mouet atque ad sua officia applicat, fit vt iustitia, non quidem directè, sed tamen per quandam redundantiāredundantiam ad omnes effundatur. Et hoc quantum ad glossam, de Euphrate, qui comparatur iustitię ad omnia diffluenti. Nam Augustinus lo
Augustinus.
co citato aliter secundùm intellectum Diui Thomæ distinguit illas quatuor virtutes animi. Virtutes enim cardinales dupliciter vsurpantur: Vno modo vt sunt speciales virtutes, suis obiectis distinctæ: Alio verò vt quatuor designant modos vnicuique virtuti competentes. Ait enim quòd prudentia est cognitio rerum appetendarum & fugiendarum: TemperātiaTemperantia verò est refręnatio cupiditatis ab his quę temporaliter delectātdelectant: Fortitudo est virtus animi aduersus ea quæ temporaliter molesta sunt: Iustitia est quæ per cęteras diffunditur, dilectio Dei & proximi. ¶ Secundi argumenti responsio mate
Ad secundũsecundum argumentũargumentum .
riam luculenter dilucidat. Enimuerò inter internos affectus atq;atque exteras actiones & res ipsas talis est ordo quòd actiones medio sunt loco inter affectus, qui earum sunt principia, & res quæ sunt earundem materia. Passiones ergò, scilicet ira, cupiditas, auaritia. &c̃etc. per seipsas neque prosunt quidem proximo neq;neque nocent, atque adeò sic consideratæ nihil attinent ad iustitiam: obidq́ue diximus talium per se mitigationem affectuum ad ipsum habentem in seipso attinere: nocent autem aut prosunt proximo per externas operationes. At verò quòd quis alteri nocuus sit aut iniurius, ex duplici defectu oriri assolet: nempè vel ex voluntatis iniquitate, vel ex praua affectione sensitiui appetitus. Exempli gratia: Potest quis alteri rem aliquam surripere aut damnum dare, non quidem ex cupiditate habendi, sed ex voluntate nocendi. Imò posset quis isto modo violare alterius torum, non ob voluptatem carnis, sed tantùm vt noceat. Et econ|uersò, vt plurimùm consueuit, potest quispiam rem eripere alterius, non quidem ex animi iniquitate, quia mallet non nocere: sed ex cupiditate. Discerne ergò virtutum officia, suumq́;suumque cuiq;cuique tribue. Emendatio rectificatioq́;rectificatioque operationis quatenus æquitatem ad alterum important, functio iustitiæ est. Quatenus verò ex corrupto affectu iniquitas oboritur, pertinet ad alias virtutes: vt ad liberalitatẽliberalitatem, quæ auaritiāauaritiam moderatur: & ad temperantiam, quæ restinguit cupiditatem. &c̃etc. Attamen quoniam exteriores actiones non sortiuntur speciem ab internis motibus, sed à rebus ipsis, fit vt eædem actiones potiùs sint materia iustitiæ, quàm aliarum virtutum. ¶ Quòd si demum scisciteris quid opùs erat
Obiectio.
accumulare actiones & res: nam cùm in actione intelligatur obiectum, & per obiectum designetur actio, satis erat alterum ponere. Respondetur non esse otiosè dictum: nam
Solutio.
aliquæ sunt actiones quæ non propriè versantur circa res, hoc est, circa possessiones: vt honoratio & dehonoratio, murmuratio, laudatio. &c̃etc. atq;atque aliæ quæ consistunt in rerum vsu, sicuti pecuniæ donatio, ablatio, rerumq́;rerumque quarumlibet restitutio: & omnia hæc sunt iustitiæ materia.
ARTICVLVS. VII.

ARTICVLVS. VII.

Vtrùm medium iustitiæ sit medium rei: eius́eiusque actus, ius vnicuique suum tribuere.
QVONIAM definitum est iustitiam esse virtutem, & virtus omnis consistat in medio quod suo actu constituit: consequitur vt perscrutemur an medium iustitiæ sit medium rei: eiusq́;eiusque actus, ius suum vnicuiq;vnicuique tribuere. Et arguitur à parte negati
Argumen. 1.
ua. Definitio generis, scilicet moralis virtutis vniuersis speciebus æqua ratione conuenit. Aristot. verò. 2. Ethico. cap. 6. definit virtutẽvirtutem esse habitum electiuum qui in mediocritate consistit ea quæ est ad nos definita ratione. Et subdit hanc mediocritatem consistere inter duo vitia, puta inter duas affectiones quarum altera exuperans est, altera verò deficiens: ergò & medium iustitiæ inter passiones constituitur. ¶ Secundò arguitur. In his
Argumen. 2.
quæ sunt simpliciter bona non est accipere superfluum aut diminutum, atq;atque adeò neq;neque medium: cuius exemplum Aristot. 2. Ethi
Aristot.
corum in virtutibus ponit: virtus enim quo maior, eo melior: iustitia autem, vt habetur 5. Ethico. cap. 1. versatur circa id quod est simpliciter bonum: hoc est absolutè in se bonũbonum, quales sunt honores ac diuitiæ: ergò tale obiectum iustitiæ non consistit in medio.
¶ Tertiò: in prædicta definitione virtutis,
Argumen. 3.
proptereà dixit Aristot. virtutem esse habitum in mediocritate consistentem, prout in ordine ad nos ratio definierit, quòd non respectu quorumcunque hominum idem est medium: nam quod alteri in cibis multum est, alteri est parùm: hæc autem discrepantia pariter iustitiæ conuenit: non enim eodem supplicio plectitur qui in principem manus coniecit, quo qui plebeium vulnerauit: ergò medium iustitiæ non est rei, sed rationis. ¶ Quartò denique arguitur. Si me
Argumen. 4
dium iustitiæ esset medium rei, maximè quia eius actus est reddere vnicuique quod suum est: hoc autem non est in vniuersum verum. Nam Augustinus. 14. de Trinita
Augustinus
te, tribuit ei etiam subuenire miseris. Et suprà citatus Cicero libro. 1. de Offi. ait benefi
Cicero.
centiam ac liberalitatem ad iustitiam pertinere: per misericordiam verò & per liberalitatem non ius tribuitur, sed beneficium impenditur. ¶ Contrarium autem docet Phi
Aristot.
losophus. 5. Ethico. cap. 3. &. 4.
QVæstio hæc perfacilis est breuissimisq́;breuissimisque diluitur duabus conclusionibus, quæ ex proximè dictis planè colliguntur. Prior
Prima conclusio.
est. Medium quod est obiectum iustitiæ non est medium rationis vt in cæteris, sed mediũmedium rei. Loquimur enim hîc de iustitia particula
Aperitur titulus quæstionis.
ri: nam generalis non ad hoc obiectũobiectum peculiariter angustatur, sed vastè ad omnes diffunditur virtutũvirtutum materias, vt dictũdictum est. Oportet autẽautem priùs terminos intelligere. Sunt enim qui res in præsentia distinguũtdistinguunt cōtracontra passiones: nempè quod cęteræ virtutes moderentur passiones: iustitia verò cōstituatconstituat mediũmedium in rebus. AttamẽAttamen & si perparùm ad rem referat, non distinguitur nisi cōtracontra rationẽrationem: vt per probationẽprobationem fiet liquidum. Probatur ergò cōclusioconclusio ex his
Probatio cōclusionisconclusionis.
quæ dicta sunt. Hoc nanq;nanque discrimẽdiscrimen inter iustitiāiustitiam & reliquas passiones cōstitutumconstitutum est, quod illæ versantur circa passiones: hæc verò circa actiones & res: inter passiones autem non constituitur medium virtutis ex ipsa natura rerum, sed rationis iudicio. Exempli gratia: Temperantia consistit in mediocritate passionum: nempè vt non plus minúsve | sumas quàm oportet: hoc autem plus & minus non perpenditur ex natura rerum, vt scilicet libram omnes sumant, aut tali certa hora. &c̃etc. sed prout expedit cuiusq́;cuiusque valetudini pro loco & tẽporetempore. Quare quod parcissimo Diogeni multum erat, voraci Miloni, qui, vt est in fabulis, integrum edebat bouem, erat parùm. Medium autem iustitiæ, quia consistit in rerũrerum æqualitate ad alterũalterum, non ex illo rationis perpendiculo & arbitramento, sed ex ipsa natura rerum sumitur. Emis domũdomum, verbi gratia, aut conducis operas alienas: debet pretium rebus ipsis æquari. Sicut duæ quantitates natura sua sunt æquales. Deniq́;Denique iustitia non dicitur constituere medium rei vt res distinguitur contra rationem, eò quòd tale medium non sit rationi consonum: imò est maximè. Nihil enim magis docet aliud ratio ꝗ̈quam vt debito æquale creditori reddas: sed quia ratio pendet à rerũrerum natura. Proptereà inquāinquam quòd constituitur æquale in rebus, illud fit rationi conforme. Neq;Neque verò medium aliarũaliarum virtutũvirtutum ideo dicitur medium rationis, quòd non constituatur in rebus: imò constituitur inter appetitum sumendi multum, & appetitum sumendi parùm: sed quia, vice versa, tale medium à ratione dependet tanquàm à causa. Non enim librālibram panis comedere est mihi medium, nisi quia ratio prudentiæ, pensata natura & conditione mea, arbitratur hoc mihi congruere. Vide ergò quàm ex arte Diuus Thomas quasi mathematico more rem tractet. Videri enim poterat, sicuti impugnatoribus suis visus est, ineptè cōstituereconstituere differentiādifferentiam quòd reliquæ virtutes versentur circa passiones: iustitia verò circa operationes & res: & tamen id necessarium fuit vt substerneretur via ad demonstrandum discrimen inter medium iustitiæ & medium aliarũaliarum virtutum. ¶ At vnum tamen posset quispiam
ArgumentũArgumentum.
ex Theologiæ tyronibus cogitare cōtracontra hoc argumentũargumentum . Videtur enim temperātiatemperantia quandoq;quandoque constituere medium rei modo exposito: videlicet dum cōiunxconiunx operam dat liberis, quando & vbi oportet: nempè vtendo sua & non aliena: nam in hoc seruat illi fidem quāquam debet, & vtendo aliena irrogat ei iniuriam, eandem frangendo fidem. Ex superioribus
Solutio.
autem facilis est responsio, quòd dum quis alieno toro abstinet concupiscentiam refrænando, pertinet ad temperantiam: dum verò id facit, vt ius coniugi seruet, pertinet ad iustitiam. Hanc autem iustitiæ mediocritatem quæstio quinta latiùs explicabit, & ideò hîc supersedendum est. Illic enim elucidabimus quemadmodùm hoc medium rei aliter in distributiua iustitia constituatur, atq;atque aliter in commutatiua. Illa nanq;nanque sequitur medietatem Geometricam: hæc verò Arithmeticam. ¶ Posterior conclusio præsentis arti
Secunda cōclusioconclusio.
culi est de actu iustitiæ. Proprius inquāinquam eius actus est reddere vnicuiq;vnicuique quod suũsuum est. Conclusio hæc annexa est, germanaq́;germanaque superiori. Si enim obiectum iustitiæ est medium in re
Ratio cōclusionisconclusionis.
bus constituere, quo æqualitas inter homines constet: æqualitas autem idem est quod iustum, iustum verò, vt suprà diximus, idem prorsus quod ius, consequens apertissimè fit vt actus iustitiæ sit, ius suum vnicuiq;vnicuique tribuere, vt Iurisconsultus in definitione suprà posita affirmauit. Cui & Ambrosius. 1. de Offic.
Ambrosius.
concinit: vbi ait, Iustitia est quæ vnicuique quod suum est tribuit, alienum non vendicat, vtilitatem propriam negligit, vt communem æquitatem custodiat. Quod, vt in subsequentibus patebit, vtriq́ue speciei iustitiæ particularis conuenit, scilicet tam distributiuæ quàm commutatiuæ. Nam iustitia generalis, vt suprà diximus, multò habet latius officium: quippe quæ non habet peculiare obiectum: atq;atque adeò actus eius, non est hic tantũtantum, sed, vt dictum est, virtutes omnes in commune bonum referre. ¶ In hoc autem quod dicimus, ius vnicuiq;vnicuique tribuere, includitur & hoc quod est, neminem lædere, quod Ambrosius ait, alienum non vendicare. Iustitia nanq;nanque licet priùs conueniat commutationibus voluntarijs in quibus vterq́;vterque contrahentium alteri tribuit: deriuatur tamen ad voluntaria, quibus alter tantùm ab altero inuito quidpiam aufert.
AD primum igitur argumentum princi
Ad primum argumentũargumentum .
palium respondetur, quòd cùm mediũmedium rei, vt expositum est, sit etiam rationi consonum, hac ratione definitio virtutis moralis in iustitia quoq;quoque seruatur. ¶ Ad intellectum
autem secundi, meditare priùs, bonum duobus modis simpliciter dici bonum. Priori scilicet, quia sic est omnimodè bonũbonum, vt nullam possit admittere rationem mali. Quemadmodùm est gratia, & gloria, ac subinde virtutes. Et isto modo quanto bonum maius est, tanto excellentius. Quare sicut modus amandi Deum est ipsum sine modo deamare, quia amatur tanquàm finis: sic & ista bona concupiscenda sunt & procuranda. Id quod & Philosophi de sanitate sentiunt, quę | non, vt medicina præscripto modo sanitati commensurato, sed absolutè est deamanda. Quocircà virtus non dicitur sic simpliciter bona, vt in suo obiecto non possit contingere superfluum & diminutum: sed quòd augmentum ipsius habitus nunquàm erit superfluum. Alio verò modo aliquid dicitur simpliciter bonum, quia absolutè secundùm suam naturam consideratum est bonum. Et hoc modo ait Aristot. iustitiam versari circa
Aristot.
simpliciter bonum. Nam honores & possessiones secundùm suam naturam sunt bona vtilia: nempè ad fœlicitatem conducentia. Attamen bonum vtile debet commensurari fini secundùm dispositionem subiecti: sicut medicus pharmacum ægroti commoditati admetitur. Hac ergò ratione res ipsæ, vt per se sint bonæ, tamen dum veniunt in nostrum vsum, excedere possunt ac deficere. Quamobrem iustitia medium in illis constituit: vt scilicet non minꝰminus reddas quàm debes: neq;neque verò plus repetas, quàm est id quod tibi debetur. ¶ Ad tertium respōdeturrespondetur quòd etsi
Ad tertium argumentũargumentum .
iustitia medium rei consideret, tamen quia iniuria ratione personę cui irrogatur crescit, qualitates etiam personarum contemplatur, vt secundùm quantitatem debiti, repensatio fiat. ¶ Ad quartum deniq;denique argumentum re
Ad quartũquartum argumentũargumentum .
spondetur, quòd vbi August. iustitiæ asscribit subuenire miseris, non censet iustitiæ, quatenus dicit rationem debiti, per se id propriè competere, sed liberalitati & misericordiæ: quæ ea ratione qua sunt ad alterum, reducuntur ad iustitiam tanquàm partes eius potentiales: vt alibi suprà diximus, & lib. 8. explicatiùs dicturi sumus. Id quod Cicero loco
Cicero.
citato significantiùs asserit, dicens iustitię cōiunctamconiunctam esse beneficentiam, quam eandem, vel benignitatem vel liberalitatem appellare licet.

ARTICVLVS. VIII.

Vtrùm Iustitia inter morales virtutes sit eminentißima.
POSTREMO deniq́;denique articulo quæstionis huius conferenda est iustitia cum reliquis moralibus virtutibus, quærendũq́;quærendumque, adeò sitne oĩmomnium præstantissima. Et arguitur à parte negatiua. Largiri homi
Primum argumentum.
nem de suo id quod nemini debet præstantius est & rarius quàm id reddere cuius est debitor: tum quòd vbi minus est obligationis, maior est virtutis vis ad conferendum: tum quòd in hoc maximè assimilamur Deo, qui non ex debito, sed ex benignitate confert: liberalitas ergò præstantior est quàm iustitia, ac potissimùm magnificentia: quę vt. 4. Ethicorum ait Philosoph. omnium virtutum ac pariter iustitiæ ornamentum est. ¶ Secun
Argumen. 2.
dò arguitur quòd neq;neque cardinalium virtutũvirtutum sit iustitia illustrissima. Prudentia nanq;nanque est vna quatuor cardinalium virtutum: & tamẽtamen est excellentior quàm iustitia: quod ex parte obiecti perpenditur, atq;atque adeò ex parte subiecti. Edocet enim ex professo Aristot. 10. Ethi
Aristot.
corum, cap. 7. intellectum esse potentiarum omnium excellentissimam, atq;atque adeò voluntate excelsiorem, eò quòd, verum, dignius est obiectũobiectum quàm bonum: nempè vniuersalius, ac subinde à materia abstractius. ¶ Tertiò ar
Argumen. 3.
guitur. Temperantia quæ vna est virtutum cardinalium, multò est nobis vtilior quàm iustitia: ergò & eminentior. Probatur antecedens. Nam plura nobis commoda affert: videlicet & corporis salubritatem, & mentis tranquillitatem, voluntatisq́ue libertatem. Hæc enim omnia nobis intemperantia vitiat: quæ tamen tria commoda omnium virtutum fundamenta sunt: scilicet tam intellectualium ad contemplandum, quàm iustitiæ ad legibus obsequendum, quàm etiam aliarum omnium, quæ corporis exercitio exhibentur. ¶ Quartò & de Fortitudine argui
Argumen. 4
tur. Proprium nanq;nanque virtutis ingenium, vt. 2. Ethicorum author est Philoso. est ad difficile ac bonum conniti: Fortitudo autem circa difficilius versatur quàm iustitia: nempè circa pericula mortis, quæ omnium est terribilium maximum: ergò Fortitudo iustitiæ præstat. ¶ In contrarium autem est loco citato Cicero, vbi ait, In iustitia virtutis splendor est
Cicero.
maximus, ex qua boni viri nominantur.
PRimùm omnium expendendus est quæstionis titulus. Haud enim iustitiæ vel ad omnes virtutes fit comparatio, vel tantùm ad cardinales, sed ad omnes præcisè morales. Primùm enim omnium virtutis amplis
Prima virtutis partitio.
simum genus diuiditur in illas quæ ratione obiecti supernaturales sunt, quales habẽturhabentur Theologicę: atq;atque alias, quarum obiectum est naturale. Et quidem theologicas, puta fidẽfidem, spem, ac charitatem, esse omnium optimas atq;atque maximas, citra controuersiam est cunctis confessum: quippe quæ Deum habent | pro obiecto. Sed naturalium virtutum aliæ
Subdiuisio.
sunt intellectuales, aliæ verò morales: quarũquarum moralium multitudo ad quatuor reducitur cardinales. Quæstio ergò ad suî elucidationem quatuor exposcit conclusiones. Prima est. Virtutes intellectuales dignitate mo
ralibus antecellunt. Conclusio est S. Tho. 1. 2. q. 66. arti. 3. Et probatur primò ratione subiecti. Nam cùm virtutis propriũproprium sit rationales actiones dirigere, illa quæ est in potẽtiapotentia, quæ per suam essentiāessentiam est rationalis, præstantior est illa cuius subiectum est rationale per participationem: intellectus autem est essentia ipsa rationis: voluntas autem eò est rationalis quòd rationem participat ei obediendo, vt. 1. Ethic. planè Arist. docet: ergò intellectua
Aristot. Secunda.
les virtutes præstātiorespræstantiores sunt. Secundò id patet ex obiecto. Etenim quod verum præstantius sit bono inde patet quod verum abstrahit à rerum existentia: perficitur enim satis intellectus per veritatis cognitionẽcognitionem, siue res sint, siue nulla existat: bonum autem nemo appetit nisi vt habeat quod existentiam secum affert: existentia autem conditio est materialis: recipitur quippe natura in supposito dum esse incipit: quo autem quidpiam defęcatius est ac purificatius à materia, eo præstantius est. Cum ergò verum, sit intellectualium virtutum obiectum: bonum autem moralium, fit vt intellectuales sint dignitate sublimiores. ¶ At verò hanc rationem, quia rari in
Elucidatur proxima ratio.
telligunt, rari credunt. Haud enim negamus quin intellectus singularia etiam & rerum existentias cognoscere possit, neq;neque negamus quin vice versa voluntas possit quoq;quoque appetere bonum in cōmunicommuni: sed in hoc positum est discrimẽdiscrimen, quòd cùm intellectus sit potentia apprehensiua & iudicatiua, in hoc perficitur quod est verum cognoscere: appetitus autem, quia fertur in obiectum, nihil appetit nisi illo fruatur, illudq́;illudque possideat. Fallax ergò argumentum est si arguas: Melius com
ArgumentũArgumentum
paratiuum est boni: cùm ergò bonum sit obiectum voluntatis, fit vt suum obiectum sit melius quàm verum. Fallax inquam pa
Solutio.
ralogismus est: quoniam verum ipsum est quoddam bonum, idemq́;idemque omnium pręstantissimum. Quare in patria in illa intuitione Dei, qui est omnium veritatum abyssus, posita est nostra fœlicitas. ¶ Accedit huc & do
Aristot.
ctrina Philosophi. 10. Ethicor. cap. 10. vbi sex rationibus constituit supremam fœlicitatem in rerum contemplatione consistere: hallucinando nanque odorabatur legitimam beatitudinem: licèt rem punctim non attingebat. Probat inquam fœlicitatem in intellectualium fruitione consistere: quoniam virtutes intellectuales, primùm in potentia sunt nobiliori, nobiliorisq́;nobiliorisque sunt obiecti. Secundò, quia intellectualis operatio magis est continua: nam morales, quæ in rebus corporeis versantur, perdurare nequeunt. Tertiò, quia contemplatio suauiori dulcedine delectat quàm moralium exercitiũexercitium. Item quia contemplatio perpetuò manebit in patria, non autẽautem moralis virtus. ¶ Accedit prætereà, quòd ob easdem rationes vita contemplatiua actiuæ præcellit, pulchriorq́;pulchriorque adeò est, veluti Rachel quàm Lia, atq;atque adeò constantior atq; vberior, paucioribusq́;paucioribus indigens: cuius Maria sedens secus pedes Domini documento fuit, cùm Martha erga plurima disturbaretur. Conclusionem hanc eò tam multis cōfirmatāconfirmatam studuerim, quòd mirari eos satis nequeo, qui plus dignitatis moralibus virtutibus deferũtdeferunt, quàm intellectualibus. Quibus ansam opinio illa porrexit, quam Scot. in. 4.
Scoti opinio
dist. 49. q. 4. asseuerare pertendit: nempè voluntatem potentiam esse intellectu præstantiorem. Vnde inferunt non modò morales virtutes esse anteferendas: ex quo palàm sequitur neq;neque vitam contemplatiuam actiuæ præstare, neq;neque fœlicitatem in contemplatione consistere: verùm subinferunt & ex moralibus, iustitiam altioris esse gradus ꝗ̈quam prudentiam. Cùm tamen corollarium nostræ cōclusionisconclusionis sit, prudentiam inter morales virtutes
primas obtinere, vt D. Tho. eadẽeadem quæstione 66. ar. 1. affirmat. Et profectò præter rationẽrationem generalem aliarum intellectualium virtutũvirtutum, prudentia etiam si cōsidereturconsideretur qua parte moralis est, pretiosior est alijs. Virtus enim moralis à ratione tanquātanquam à primæua radîce probitatem suam ducit. Cùm ergò prudentia ra
Ratio sancti Thomæ.
tionem ipsam perficiat, cæteræ verò appetitum, optima omniũomnium est. Secundò prudentia est cæterarum omnium ductrix atq;atque imperatrix. Nam cæteræ virtutes etsi rectam pariātpariant intentionem finis: vt fortiter, temperatè ac iustè agere: tamen eundem finem solo prudentiæ officio, media disponentis, assequuntur: vt. 6. Ethi. cap. 12. autor est Arist. Excellit ergò alias ratione simili, qua dux cæteris militibus imperat. Imò verò adeò illi cæteræ sunt cōnexæconnexæ, vt sine illa nulla obtinere possit virtutis gradum. ¶ Anteà verò quàm hinc pro
Primum argumentum.
grediamur, operæpretium est conclusionem hāchanc argumentis tentare, minimè inidoneis. | Primùm, propria ratio virtutis, vt vel de nomine ipso deprehẽditurdeprehenditur, est applicare potentiāpotentiam ad vsum: hoc autẽautem non cōuenitconuenit intellectualibus, sed moralibus. Nam intellectualis virtus tantùm præstat facultatẽfacultatem agendi, puta cognitionẽcognitionem, vt. 1. 2. q. 57. ar. 1. scienter Doctor sanctus docuit: virtus autẽautem quæ est in appetitu, applicat scientiāscientiam ad vsum, tam speculandi ꝗ̈quam operādioperandi: habitus autẽautem est propter vsum: nam sine vsu otiosus est & superuacaneus: ergò intellectualis virtus est propter moralem, atq;atque adeò moralis, vt quæ rationẽrationem habet finis, præstantior est. Secundò, virtus moralis est, vt ait Arist. 2. Ethi. quæ bonũbonum facit habentẽhabentem. Vnde,
Aristot.
vt suprà diximus, neq;neque artes, neq;neque sciẽtiæscientiæ simpliciter faciũtfaciunt hominẽhominem bonũbonum, sed sola moralis virtꝰvirtus. Quare maiori est laude digna: vtpote per quāquam apud DeũDeum meremur, atq;atque ad beatitudinẽbeatitudinem gressus facimus. Cum intellectuales virtutes esse possint sine vsu, ꝓbisq́;probisque atq;atque improbis cōmunescommunes. Est ergò virtus moralis intellectuali perfectior. ¶ ArgumẽtaArgumenta hæc eos qui rem in
cortice summis labijs attingũtattingunt, permultùm mouent: est tamẽtamen peregregia D. Tho. distinctio in eadẽeadem quæstione citata, per quāquam facilè diluũturdiluuntur. Ait enim nihil obstare quo minùs id quod simpliciter melius est, secundũsecundum quid non sit alicui propter necessitatẽnecessitatem meliꝰmelius. Philosophari nanq;nanque melius est simpliciter ꝗ̈quam ditari: inopi verò melius est ditari. Pari ergò ratiōeratione, licèt virtutes intellectuales meliores sint ratione obiecti, penes quod simpliciter excellẽtiaexcellentia gradus existimatur: virtutes tamen morales plus participant generalis rationis virtutis, quæ est in ordine ad actũactum & vsum: proptereà quod sunt in appetitu, cuius est alias potentias mouere appellereq́;appellereque ad opus. Vnde. 2. 2. q. 47. ar. 4. elicuit prudentiāprudentiam præstantiorẽpræstantiorum esse hac ratione cæteris virtutibꝰvirtutibus intellectualibꝰintellectualibus: nempè quia non tantũtantum verũverum cōsideratconsiderat, quod est intellectus obiectũobiectum: sed illud ordinat ad bonũbonum sub ratione boni, puta ad vsum operũoperum: quo homo fit bonus. ¶ At verò arguat quis for
Alterum argumentum.
tè: Si virtus moralis plus habet de ratione virtutis, fit vt sit nobilior virtus. Hoc enthymemate nōnullinonnulli discipuli D. Thomæ seducti, ar
Solutio quorundam.
bitrantur eius mentẽmentem fuisse, virtutes intellectuales esse nobiliora entia, nobilioresq́;nobilioresque habitus: sed tamẽtamen morales esse nobiliores virtutes. Hic autẽautem sensus manifestè reluctatur eius
Refellitur proxima solutio.
menti: quippe qui ait intellectuales esse simpliciter nobiliores virtutes: nam de virtutum substātiasubstantia & natura loquebatur. Et ratio est aperta: quia si sunt nobiliores habitus, cùm sint habitus virtutis, fit vt sint quoq;quoque nobiliores virtutes. Respondetur ergò consequentiāconsequentiam
Ad argumẽtumargumentum.
hāchanc nullam esse, Ratio generalis virtutis plus cōuenitconuenit moralibus: ergò sunt simpliciter nobiliores virtutes: quoniam virtutis nobilitas non ex ratione virtutis simpliciter perpenditur, sed ex ratione obiecti. Exemplum tibi esto. Docet nos Arist. 1. de Anima, scientiāscientiam de anima esse nobiliorẽnobiliorem cæteris: quia de nobiliori obiecto: & tamẽtamen ratio scientiæ, quæ est euidentia, illustrior est in mathematicis: quæ ideo non simpliciter, sed secundùm quid sunt nobiliores scientiæ. Et pari ratione Theologia est nobilior simpliciter scientia ꝗ̈quam musica. ¶ Argumenta ergò facta hoc tantũtantum cōcludũtconcludunt quod virtutes morales plus habẽthabent de ratione virtutis: & ideo faciũtfaciunt habentem simpliciter bonum: & sunt magis vtiles, ac subinde cumulatioris laudis. &c̃etc. ¶ Sed cōtràcontra: Dignitas sim
Replica.
pliciter virtutis per ordinem ad supremāsupremam fœlicitatẽfœlicitatem perpendenda est: ad eam autem nos propinquiùs morales permouent: ergò sunt digniores. Concessa maiori cum minori, ne
Responsio.
gatur consequentia: Nam etsi in ordine ad fœlicitatẽfœlicitatem sint virtutes æstimandę, tamen digniores sunt illæ in quibus cōsistitconsistit fœlicitas, ꝗ̈quam illę per quas illuc tendimus. Et licèt per virtutes morales illuc ꝓgrediamurprogrediamur, tamẽtamen contẽplationecontemplatione Deo perfruimur. Itaq́;Itaque in hac vita intellectuales sunt propter morales: nam cognoscere est propter operari: sed tamẽtamen simpliciter morales sunt media, quibus ad supremāsupremam cōtemplationemcontemplationem progredimur. Ob idq́;idque etsi morales sint magis laudabiles, tamẽtamen intellectuales sunt prę illis honorabiles. Laus nāq;namque debetur vtilibꝰvtilibus medijs, honor verò fini. ¶ Ex quo fit quod cum intellectuales moralibus pręferi
CorollariũCorollarium.
mus, intelligendũintelligendum est cōparandocomparando genus ad genus, supremumq́;supremumque intellectuale, puta visionẽvisionem Dei ad supremũsupremum morale, videlicet ad amorẽamorem. Sed si cōparatiocomparatio in indiuiduo fiat, pretiosior est charitas, imò & iustitia, ꝗ̈quam vna sciẽtiascientia naturalis. ¶ SecũdaSecunda cōclusioconclusio. Iustitia generalis &
Secunda cōclusioconclusio.
legalis earũearum oĩmomnium moraliũmoralium est præclarissima quę in appetitu cōsidentconsident. Quod apposuerim vt prudentiæ suus seruetur honos. Probatur
Probatio. Aristot.
ex illa sentẽtiasententia Arist. 1. Ethi. BonũBonum cōmunecommune diuinius est particulari: legalis nanq;nanque iustitia, vt suprà dictũdictum est, omnes virtutes quæ ad particularia bona hominẽhominem instituunt refert in cōmunecommune bonũbonum: est ergò architectonica virtus, perindeq́;perindeque cęteras oẽsomnes gubernāsgubernans atq;atque architectus ministros, duxq́;duxque exercitũexercitum ac princeps rẽpublicārempublicam. Quapropter de illa loquit̃loquitur Cicero,
Cicero.
| vbi ait quòd in iustitia est splẽdorsplendor maximꝰmaximus. Et Aris. vbi inquit quòd est sicuti Hesperus inter cætera astra. Quin verò ceu sol est inter humanas virtutes, instar charitatis inter vniuersas: nam vt sol reliquis lumen infundit, sic & iustitia legalis, per hoc quod ad bonum commune cunctas refert, ad quod oẽsomnes referendę sunt partes, maximè illas illustrat. Qua vtiq;vtique ratione, vt suprà diximus, vniuersæ virtutes nomen sibi vendicant iustitiæ.
¶ Ex quo fit vt extra rerum naturam philosophentur, qui conclusioni huic maculam impingere moliuntur: in quibus est Burida.
Opinio Buridani.
5. Ethi. q. 6. Contendit enim præstantiorem esse per se virtutem, quæ hominem bene afficit in ordine ad seipsum, ꝗ̈quam illam quæ in ordine ad bonum cōmunecommune eum instituit. Natura enim, inquit, & charitas plus inclinat hominem diligere seipsum ꝗ̈quam commune bonũbonum. Quòd si pars, puta manus, appetit conseruare totum, hoc, inquit, est quia inde dependet sua ipsius conseruatio. Est enim hęc philoso
Exploditur Buridanus.
phiæ adulteratio. Imò sagax natura, cui maior incumbebat totius cura ꝗ̈quam partiũpartium, eas propter totius conseruationem produxit, quibꝰquibus adeò instinctum impressit conseruandi totum potiùs quàm seipsas. Vnde experientia docet, brachiũbrachium ictum excipere qui in caput dirigebatur, etiam si ipsius abscissio subsequat̃subsequatur. Quo fit vt Deus sit à nobis plus ꝗ̈quam nos ipsi diligendus: quia est totum respectu nostrî: atque adeò in republica ciuili plus laudis meretur qui bonum commune curat, ꝗ̈quam proprium: ac perinde illa virtus præstantior est & apud Deum & apud homines. ¶ Ter
Tertia conclusio.
tia conclusio. Virtus iustitiæ etiam particularis omnium est moralium pręstantissima, quæ sunt in appetitu: vt semper prudẽtiamprudentiam habeamus exemptam. Probatur medijs ꝗ̈quam plurimis. Primò ratione subiecti. Insidet e
nim rationali appetitui, puta voluntati, quæ sensitiuo, cui aliæ insunt, supereminet. ¶ Secundò ex parte obiecti: nam virtus est circa arduũarduum ac difficile: difficilius autem est probè esse hominem affectum ad alienum bonum conseruādumconseruandum, ad quod natura nostra non est adeò propensa, quàm ad custodiendum bonum propriũproprium, ad quod, nisi vbi præpedita est, per se est inclinata. Cùm ergo cæteræ virtutes circa proprium versentur bonum, iustitia verò circa alienum, fit vt sit robustior ac præstantior. Vnde Arist. 5. Ethic.
Aristo.
cap. 1. Complures in proprijs, inquit, vti quidem virtute possunt: sed in his quæ sunt ad alium nequeunt: quia res est magis ardua.
Quapropter sententiam illam Biantis probat: Magistratus virum ostendit: eò scilicet quod iam inde homo habet respectum ad alios. Experientia enim constat cōplurescomplures priuatāpriuatam agentes vitam studiosos esse: qui tamen ad episcopales functiones, ad aliósve magistratus assumpti, vbi iustitiam administrare debent, indigni habeantur. Vnde infert Arist. illum esse pessimum qui ad seipsum & ad amicos vtitur prauitate: illum verò esse optimum, non qui ad seipsum tantùm, sed qui ad aliũalium vtitur ipsa virtute: hoc enim, inquit, est opus difficile. ¶ Tertiò id ostẽditurostenditur ex
Tertia.
effectu iustitiæ. Cùm enim homo sit politicum animal, natum scilicet in societate conuiuere, illa in eo fulgentiùs emicat virtus, per quāquam pax & tranquillitas publica tutiùs protegitur: hoc autem omnium maximè præstat iustitia, atq;atque adeò conuentorum pactorumq́;pactorumque fides: quæ, vt. 1. Offic. ait Cicero, eius
Cicero.
fundamentum est. ¶ Quocircà, vel ob hoc præcipuè iustitia Hespero assimilat̃assimilatur, quòd fulgentissimam reipublicæ pulchritudinem affert. Enimuerò cùm lubrica hæc temporalia bona perexigua sint perq́;perque angusta, possideri nisi per partes nequeunt, atq;atque adeò nisi auiditates humanæ legibus, ceu limitibꝰlimitibus circunscribantur: vt vnusquisq;vnusquisque intra suum ius coërcitus manus ad alienum non porrigat, ex quo legitimum possessorem deturbet. Facit ergo iustitia ceu quadratos lapides, sic homines dignitatibus, ordinibus, diuersisq́;diuersisque iuribus distinctos speciosissimam rempublicam extruere. ¶ Atq;Atque hinc quarta elicitur
Quarta ratio.
ratio. Illa est præclarior virtus, quæ omnibꝰomnibus atque in omni tempore est necessaria, ꝗ̈quam aliæ magis particulares: iustitia autem, vt. 7. Poli.
Aristot.
cap. 15. &. 1. Rhet. ait Philosophus, necessaria est in bello & in pace: cùm fortitudo in bello tātùmtantum suis fungatur vicibus. ¶ Quintò,
Quinta.
illa est nobilior ac magis necessaria virtus, qua seruata omnes possiderentur: hæc autẽautem potissimùm est iustitia. Nam cum temperātiatemperantia & fortitudine necessaria nihilo minùs est iustitia. Si tamen hæc nullibi vulneraret̃vulneraretur, omnes aliæ incolumes essent. ¶ Sextò & illa
Sexta.
est pretiosior virtus, & ex re maximè mortalium, cuius maior esse debet cura legislatoris in republica: hæc autem est iustitia, vt loco citato. 7. Politi. ait PhilosophꝰPhilosophus. ¶ Et quò
CōfirmatioConfirmatio
summatim cuncta complectamur, inde maximè res confirmatur quod in decalogo, vt suprà monstratũmonstratum est, nullũnullum Deus præceptum | posuit præterquàm iustitiæ. Et in republica ciuili nullis vitijs tanta sunt, tamq́ue acerba supplicia decreta, quàm criminibus iniustitiæ, si hæresin modò nefandumq́ue scelus excipias. ¶ Vnus autẽautem ex his scrupulus enasci potest, vtrùm scilicet eousq;eousque cōstituamusconstituamus
Scrupulus.
iustitiam perfectiorem esse cęteris moralibꝰmoralibus, vt quicunq;quicunque eius actus sit excellentior quocunq;quocunque aliarum. Nam multi ex nostris citra
scrupulum ita censent. Quod profectò nulla probabilitate defendi potest. Ecquis enim dicat quod vendere pisciculos iusto pretio, aut misera holera, eò quod sit actus iustitiæ, maioris sit laudis & meriti, quàm maximus fortitudinis actus aut temperantiæ: profectò ridiculus meritissimò habeatur. Quando ergo comparamus virtutem vnam ad aliam, collatio tātùmtantum fit, vt nuperrimè dicebamus, inter genus & genus: aut inter maximum actum vnius, & maximũmaximum alterius. Quod tamẽtamen nihil vetat, quo minùs propter rei tenuitatẽtenuitatem, id quod est genere superius, in indiuiduo sit inferius. ¶ Quarta conclusio. AliarũAliarum duarũduarum
virtutum moralium fortitudo est præstantior quàm temperantia. CōclusioConclusio est S. Thomæ loco citato. 2. 2. q. 66. arti. 4. Quæ primò probatur ratione obiecti & subiecti. Nam tẽperantiatemperantia versatur circa delectabilia tactus, qui omnium est sensuũsensuum maximè materialis, vtpote omnium fundamentũfundamentum. Prætereà ex parte actus. Fortitudo nanq;nanque versatur circa pericula vitæ in bello, à qua cũctacuncta temporalia bona promânant: temperantia verò circa illa ex quibus quidem vita dependet, vel indiuidui, quātumquantum ad escas: vel speciei, quātũquantum ad venerea. Sed tamẽtamen quia in illis non imminet adeò præsens atq;atque horrendum periculum mortis, non inest tantũtantum difficultatis, neq;neque virtutis, quæ circa difficile versatur.
PRimum igitur argumentũargumentum trimembri re
Ad primum argumentũargumentum .
sponso diluit S. Thomas. Esto enim liberalitas hoc iustitiam exuperet, quòd liberalis id tribuit quod non debet: tamen iustitia propinquiùs accedit ad cōmunecommune bonum: tribuit enim cuiq́ue quod suum est, quo seruatur publica pax, ad quam liberalitas non est tam necessaria, sed respicit bonum priuatũpriuatum, qquod est diffusiuũdiffusiuum sui. Secundò: Iustitia latiùs extẽditurextenditur: nam respectu omniũomnium est necessaria: quod liberalitati non conuenit. Item quia liberalitatis fundamentũfundamentum, iustitia est. Nemo enim liberalitatis nomen meretur largiẽdolargiendo quod non debet, nisi iustus priùs sit soluẽdosoluendo quod debet. Et idem est de magnanimitate. ¶ Dubium autem hîc superest de misericor
DubiũDubium de misericordia.
dia: quæ etsi sit moralis virtus, præclarior tamen apparet quàm iustitia: vt sanctus ipse Doctor. 2. 2. q. 30. ar. 3. confitetur: eò quod sit pro
S. Thomas. Solutio.
pria Dei virtus. Ad hoc autem respondetur quod si misericordia accipiatur vt est tristitię alienæ miseriæ moderatrix, inferior est quàm iustitia: quandoquidem in appetitu est concupiscibili. Si verò accipiatur vt non dicit ordinem ad sensualem affectum, puta ad commiserationem: sed tantũtantum volũtatemvoluntatem leuandi alios à miseria, multò est pręclarior quàm iustitia, eò quod est virtus suopte ingenio diuina: velle enim ac posse miserijs cũctiscunctis & defectibus tam publicis ꝗ̈quam priuatis succurrere, subiectũsubiectum supponit, qquod nulli esse possit calamitati defectuîve obnoxium, quod soli potest inaccessæ maiestati Dei congruere. QuāQuam ob rem & eius quoq;quoque effectus est omnium præclarissimus: nempe absq;absque vllo debito indigentias subleuare ac prorsùm tollere. Nam si liberalitatem inferiorẽinferiorem iustitia fecimus, ratio erat quod in iustitia fundatur, neq;neque ad commune bonum tam propinquè accedit, neq;neque ad omnes extenditur: misericordia autem in suo culmine, puta vt in Deo existit, iustitiam non præsupponit: imò priùs per misericordiam res produxit, quàm illis aliquid deberet, & ad publicum spectat bonum, ad totamq́ue rempublicam prolatat̃prolatatur. Et ideo cùm virtus sit diuina, comparatio iustitiæ non extenditur ad illam. Quòd si obijcias iustitiam etiāetiam
Obiectio.
esse virtutem diuinam, atq;atque ideo non excedi à misericordia: negatur consequentia: nam
Responsio.
iustitia sic est diuina, vt secundùm propriāpropriam rationem, puta debitum soluere, possit esse humana: misericordia verò quatenùs nullānullam secum patitur miseriam, ob id quòd omnes tollit, est Deo maximè propria, atq;atque adeò in ipso illustrior ac rutilantior quàm iustitia.
¶ Secundo autem argumento sua est cōclusioconclusio
Ad secundũsecundum.
concessa: nempe prudentiam dignitate esse superiorem. Comparamus enim tantũtantum iustitiam ad virtutes morales, quę sunt in appetitu. ¶ Ad tertium de temperantia respōdeturrespondetur,
Ad tertium.
quod etsi illa nobis cōmodacommoda afferat, quāquam ob rem Arist. 7. Politi. cap. 15. tali ratione iu
Aristot.
stitiæ illam adæquet: vbi tẽperantiatemperantia, inquit, sicuti & iustitia tempore belli & pacis est necessaria: simpliciter tamen propter allatas
suprà rationes iustitia est anteferẽdaanteferenda. ¶ De fortitudine autem, quæ quarto argumento contendebatur iustitiæ præponi, maior | superest ambigendi ratio. Habet enim stre
Ratio prima dubitandi.
nua hęc ingenuaq́;ingenuaque virtus argumẽtaargumenta multa, sibi in hac causa patrocinantia. PrimũPrimum, si à nomine eius encomiũencomium auspiceris, fortitudo nomen virtutis videtur per excellentiāexcellentiam obtinere. Sic enim legitur Sapien. 8. SobrietatẽSobrietatem & iustitiam docet: prudentiam & virtutem, id est fortitudinẽfortitudinem. Et ratio ipsa virtutis, quæ
Secunda.
est animum ad vsum applicare, eximio fulgore splendescit in illa: puta quæ hominem præsentissimę morti omnium horrendissimæ obijcit. Et tertiò eius excellẽtiamexcellentiam splen
Tertia.
dor commendat, quo habetur in republica. Magnates enim & sanguine præclarissimi inde maximis facultatibus cumulāturcumulantur atq;atque honoribus suspiciuntur, quòd fortitudinis virtute rempublicam tuentur. Ob idq́;idque nunquàm prosapiæ consueuerunt compendiosiori via in republica nobilitari, quàm per bellicam fortitudinem. Id quod vel GentiũGentium, nempe Lacedæmoniorum, Romanorum, & GræcorũGræcorum Historiæ perpetuæ memoriæ prodiderunt. Hæc enim virtus, vt Hercules, ac Theseos, & quos poëtæ fabulantur, mittamus: Alexandros, Cæsares, Scipiones, atque alios id genus toto orbe celeberrimos fecit. ¶ Quin age vt profana missa faciamꝰfaciamus, virtu
Quarta.
tis maiestatem, vt paulò anteà dicebamus, ex maximo eius actu debemus perpendere: optimus autem fortitudinis actus, quale est martyrium, & laude & merito excellentior est quàm supremus iustitiæ. Nam maiorem charitatem nemo habet, quàm vt animam suam ponat quis pro amicis suis, ac potissimùm pro Deo in testimonium fidei: ergo fortitudo fastigium inter morales virtutes obtinet. Ad hæc cùm summum hominis bo
Quinta ratio.
num naturale, sit libertas, illa erit virtus omnium maxima, per quam libertas præsertim vendicatur: hæc autem est fortitudo. Nam vt. 7. Polit. ait Arist. qui pericula belli non superant, serui fiunt. Adde illam esse pretiosissimam quæ est rarissima: hæc autem est fortitudo: rariùs enim fortes inuenias, quàm alijs virtutibus præditos. In summa, fortitudi
Postrema.
nis ingenium & vis est alios vincere sibiq́ue suppeditare, quod Dei virtutem & potentiāpotentiam proximè præ se fert: vnde fortes atq;atque animi robustos cuncti pertimescunt, omnesq́;omnesque venerāturvenerantur ac reuerentur. ¶ His veruntamen
nihilobstantibus, incunctanter est in sententia persistendum. Satis enim pro sua laude fuerit fortitudini, iustitiam in litem de prælatura vocasse. Quando enim rationes alias suprà cōmemoratascommemoratas sileremus, hæc pro iustitiæ victoria abũdatabundat, quòd fortitudo nullatenùs est, nisi ad iustitiæ præsidium & custodiam necessaria. SciẽtissimèScientissimè nanq;nanque apud Plutar. Agesylaus, dum ceu iudex hanc quæ
Plutarchus.
stionem interrogaretur, vtra scilicet harũharum virtutum alteri præstaret, respondit: nihil vtiq;vtique fortitudine indigeremus, si omnes iusti essemus. Enimuerò nisi iustitia violaretur, neutiquàm bellis daretur occasio, in quibus fortitudo reipublicæ seruit. Respondetur ergo
Ad primum argumentũargumentum .
ad principale argumentum quod etsi fortitudo sit circa difficilius, tamen iustitia est circa id quod est melius. Præclarius nanque est, vt pax & tranquillitas humani generis per iustitiam seruetur, quàm vita priuati hominis. Quare iustitia, vt diximus, vtroq;vtroque tempore & pacis & belli refulget. Neq;Neque ad pacem necessaria est fortitudo, nisi iustitia profligata. Pari modo respondetur ad id quod de nomine obiectum est. VẽdicauitVendicauit enim sibi for
Ad secũdũsecundum.
titudo virtutis nomen, non simpliciter per excellentiam, sed quia qualitas illa, ac vis virtutis, quæ animum robustum efficit, & constantem, præcellit in ipsa. Ad aliud autẽautem de
Ad tertium.
nobilium splendore, quibus nomina fortitudo fecit præclara: Respondetur, quod si fortitudo tales illis honores pepererit, id tamen non fecit nisi tāquàmtanquam miles ministraq́;ministraque iustitiæ: quia neq;neque virtutis rationẽrationem assequi valet, nisi quatenꝰquatenus est iustitiæ custos ac propugnatrix. Enimuerò cum honos soli virtuti, vt Arist. 1. Ethic. inquit, debeatur, ac potissimùm iustitiæ, vbi homines aliter ꝗ̈quam iustitiam tuendo animi robur exercent, non sunt aliter fortes, quàm truces tauri, ferocesq́;ferocesque vrsi, atq;atque immanes tigres. CōstituitConstituit ergo respublica magnates atq;atque illustres, vt sacrosanctāsacrosancta iustitiæ virtutẽvirtutem sua fortitudine strenuè protegerent: nẽpenempe non vt sua potẽtiapotentia iniuriam alijs offerrẽtofferent, sed vt vndiq;vndique propulsarẽtpropulsarent. ¶ Ad aliud au
Ad quartũquartum.
tem quod de martyrum fortitudine maiori cum probabilitate obiectũobiectum est, respondetur quod etsi actus martyrij, qui apud Deum præclarissimus est, à virtute fortitudinis sit elicitus, non tamen inde totam suāsuam laudem nanciscitur: sed quia à supremo charitatis conatu imperatur, qua nemo maiorem habet ꝗ̈quam vt animam suam ponat pro Deo suo. Quare & religionis virtus, quæ præstantior est ꝗ̈quam iustitia, suis illic vicibꝰvicibus fungitur. Quo fit vt ponere vitāvitam pro alio quolibet amico, non adæquaret supremum actum iustitiæ. Ad aliud
Ad quintũquintum.
negatur, fortitudini maximè esse proprium | libertatem asserere. Imò hoc præ cunctis virtutibus iustitiæ competit, quæ, vt suprà diximus, parens est pulcherrimæ pacis: sed iustitia perturbata, necessaria est ad libertatẽlibertatem fortitudo. Ad aliud etsi concederem, hac ratio
Ad sextum.
ne raram esse fortitudinis virtutẽvirtutem, quòd circa truculentissimam mortem, quam homines maximè extimescũtextimescunt, versatur: tamẽtamen profectò si ingentissimam mortalium auiditatem honoris atq;atque splendoris spectes, quem per fas atq;atque nefas persequuntur, multò crediderim esse rariorem iustitiæ virtutem: quæ non modò in minimis aut in mediocribus, sed in his quę ad amplissimas dignitates maximè referũtreferunt, cōstantissimèconstantissimè vigeat. ¶ Ad po
Ad vltimũvltimum.
stremum denique negatur per fortitudinẽfortitudinem maximè nos Deo assimilari: licèt fortes victos suos suppeditent. Non enim hoc est in Deo summũsummum: sed cuncta per iniustitiāiniustitiam subiugare: ac potissimùm per misericordiam creare ac recreare.

QVAESTIO TERtia de iniustitia. S. Thom̃Thom. 2. 2. q. 59.

ARTICVLVS. I.

ARTICVLVS. I.

Vtrùm iniustitia sit speciale vitium.
CVM contrariorum, vt 1. Topic. autor est Arist.
Aristot.
eadem sit disciplina, opus hoc nostrum quod de iustitia & iur. inscripsimus, non solùm circa iustitiæ virtutem, sed plurimùm circa iniustitiæ vitia in subsequẽtibussubsequentibus versabitur. Ob idq́ue post explicatam naturam iustitiæ, necesse est de cōtrariacontraria iniustitia proximũproximum adhibere sermonem. Quęritur ergo vtrùm iniustitia sit speciale vitiũvitium. Et arguit̃arguitur more nostro à parte negatiua. O
Primum argumentũargumentum.
mne peccatum, vt. 1. Ioan. 3. habetur, est iniquitas: iniquitas autem idem est quod iniustitia: vtpote inæqualitas: ergo iniustitia non dicit speciale vitium, sed generalem omniũomnium conditionem. ¶ Secundò arguitur: NullũNullum speciale peccatum vniuersis opponitur vir
Secundum.
tutibus: iniustitia autem opponitur cunctis virtutibus: nam iniustitia quæ in adulterio committitur, opponitur castitati: & quæ in homicidio, māsuetudinimansuetudini: & quæ in contumelia, vrbanitati &c. ergo non est speciale vitium. ¶ Tertiò: Iniustitia opponitur iustitiæ quæ
Tertium.
est in voluntate, sed omne peccatum, Augustino autore, est voluntariũvoluntarium: ergo omne peccatum est iniustitia. ¶ In contrarium est quod iniustitia contrariè opponitur iustitiæ: hæc autem est specialis virtus: ergo iniustitia, speciale vitium.
QVæstio quamfacilima est. Nam per regulam topicātopicam, quot modis dicitur vnum contrariorum, dicitur & reliquum. Quo fit vt sicut iustitia alia est generalis virtus ac legalis, alia verò specialis: sic & iniustitia alia sit generalis, alia verò specialis. Quapropter duabus conclusionibus ad quæstionem respondetur. Prior. Iniustitia illegalis
Prima cōclusioconclusio.
quæ iustitiæ legali èex regione aduersatur, est vitium, speciale quidem per essentiam: intentione autẽautem atq;atque imperio, generale. Vtraque
Ratio cōclusionisconclusionis.
pars similima ratione patet qua idem est de iustitia demonstratum. Enimuerò sicut legalis iustitia bonum habet commune pro obiecto, ob idq́;idque specialis virtus est per essentiam: nihilo minùs cæteris omnibus imperat, omnesq́;omnesque ad suum refert finem: sic & de iniustitia censendum. Est enim illegalis institia legum inobedientia, boniq́;bonique communis despectio: & ideo est speciale vitium. Sed tamen per reliqua omnia grassatur. Potest enim quis adulterari ex contemptu legis, occidere, furari, &c. ¶ Posterior cōclusioconclusio. In
Secunda conclusio.
iustitia quæ æqualitatem, quæ ad alterũalterum est corrumpit, inq́;inque inæqualitatẽinæqualitatem peruertit, puta prout homo plus habere vult aut rerum aut honorum, minusq́;minusque malorum: cariùs scilicet vendendo, aut viliùs emendo &c. speciale vitium est. Idq́;Idque inde patet quòd materiam habet specialem & obiectum. Conclusiones ambæ expressè apud Arist. 6. Ethic. cap. 1.
Aristot.
cōstitutæconstitutæ sunt: vbi bifariàm aliquem dicit esse iniustum: videlicet & qui à legibus exorbitat, & qui plus capit atq;atque iniquus est. sicuti & iustus quoq;quoque dupliciter: & qui legitimè facit, id est legibus obtemperat, & ad cōmunecommune contuetur bonum: atque ille qui æquus est: id est qui vnicuiq;vnicuique quod suum est tribuit.
REsponsio autem primi argumenti rem
Ad primum argumentũargumentum .
ampliùs elucidabit. Respondetur enim quod sicut iustitia legalis dicitur per comparationem ad bonum cōmunecommune humanum, sic | & iustitia diuina dicitur per comparationẽcomparationem ad bonum diuinum: cui cùm omne peccatum repugnet, meritò in genere definitur quòd sit dictum vel factum contra legem Dei. Atque hac subinde ratione omne peccatum est iniquitas. ¶ Dubitas autem an
Dubitatio.
iniꝗtatisiniquitatis ratio illegalis formaliter cōueniatconueniat vniuersis peccatis: Apparet nanque ita esse: quandoquidem peccatum nullum sit nisi contra leges fiat. RespōsioResponsio nihilo minùs est,
Solutio.
quòd etsi commune peccatum materialiter sit illegalis iniquitas: non tamen id vniuersis eis conuenit formaliter. Exempla enim suprà iam sæpe posita sunt. Enimuerò si furtum facias, non ceu Dei leges despectui habens, sed vt cupiditati tuę obsequaris: vel homicidium perpetres, non vt bonum perturbes commune, sed quia potis non es tuæ cedere iracundiæ: materialiter quidem illegalis es, quia diuinæ legis transgressor: non tamen formaliter, quia id non habes in intẽtioneintentione: sed es nihilo minùs iniquus atq;atque iniustus cōtracontra particularẽparticularem iustitiāiustitiam. Si autem hæc scelera in contemptum legis & cōtracontra cōmunecommune bonum cōmitterescommitteres, tunc illegalis esses ac peruersus ciuis. ¶ Ad secundũsecundum respōdeturrespondetur,
Ad secundũsecundum.
iniustitiam, quia circa omnes actiones, peculiari nihilo minùs ratione versatur, non quidem directè, sed tamen indirectè & materialiter omnes virtutes oppugnare: quippe quę per diuersas corruptas affectiones, ius alienũalienum violat. ¶ Ad tertiũtertium deniq;denique respōdeturrespondetur, quod
Ad tertium.
etsi voluntas, sicuti & ratio ad materiam omniũomnium virtutũvirtutum se dilatet, nihilo minùs iustitia suam habet peculiarem rationem: ideoq́ue non omne peccatum est iniustitia.
ARTICVLVS. II.

ARTICVLVS. II.

Vtrùm quicũquicumque iniustum facit, continuò censeatur iniustus.
CVM virtus, autore Aristot. sit quæ bonum facit habentẽhabentem, scrutari decet vtrùm vice versa quicunq;quicunque iniustũiniustum facit, cōtinuòcontinue sit cẽsenduscensendus iniustus & prauus. Et arguitur à parte affirmatiua. Habitus à suis
Primum argumentum.
obiectis nanciscuntur speciem: propriũproprium autem obiectum iustitiæ est iustum: propriũq́;propriumque adeò iniustitiæ, iniustum: ergo & ex hoc quod quis iustum facit, iustus est habendus: & ex hoc quòd iniustum, iniustus. ¶ Secundò ar
Secundum.
guitur. Omnis virtus eodem se habet modo ad propriũproprium actum: eadem ergo erit ratio de omnibus vitijs: quicũq;quicumque autem facit aliquid intemperatum, est intẽperatusintemperatus: ergo & quicũq;quicumque facit iniustum, erit iniustus. ¶ Tertiò:
Tertium.
Quicunq;Quicunque iniustum facit, peccat genere suo mortaliter. Nam facit cōtracontra æquitatẽæquitatem, vel occidẽdooccidendo, vel adulterādoadulterando, vel furando, &c. quæ omnia sunt genere suo mortalia: peccatũpeccatum autem mortale reddit hominẽhominem iniustum apud DeũDeum, sicuti gratia reddit eum iustũiustum: ergo quicũq;quicumque facit iniustũiniustum, est iniustus. ¶ In cōtrariũcontrarium est Philosoph. 5. Ethi. cap. 8. vbi edisserit
Aristot.
quẽadmodùmquemadmodum cōtingatcontingat, vt quis iniustum faciat qui tamen non subinde fiat iniustus.
QVæstio hæc in gratiam Arist. mota est: nẽpenempe vt eius hîc locus modò citatus exponatur. Cuius quidem doctrina vna bimembri conclusione summatur. Cui alterāalteram adhibebimus, vt quartum articulum sancti Thomæ, huius germanum, simul absolua
Prima conclusio.
mus. Sit ergo prior cōclusioconclusio. Non ꝗcũq;quicumque iniustũiniustum facit dicẽdusdicendus est subinde per se iniustꝰiniustum: puta si vel ex ignorantia, vel ex passione id faciat: sed ille tantùm qui ex habitu & ex electione id audet. Quò autem conclusionis
FundamẽtũFundamẽtum.
sensum tyrunculus etiam percipiat, meminerit ad rationẽrationem virtutis exigi vt quis sciens ex electioneq́;electioneque faciat propter honestum & perpetuò, vt ex. 2. Ethi. suprà citatum est. Quare si quis vel casu vel quadāquadam repentina affectione vnum de se præstet virtutis actum, non subinde studiosus est: quia non per se, sed per accidens bonũbonum facit. Id ergo ipsum Aris. docendũdocendum duxit & in vitijs. Requiritur enim vt quis iniustus dicatur, non tantùm quod iniustum faciat, sed quòd id ex animi morbo efficiat: puta ex habitus corruptione. Patefacit autem rationem hanc diuus Thomas
Ratio cōclusionisconclusionis.
hoc modo. Sicuti obiectum iustitiæ est iustum, ita & obiectum iniustitiæ, iniustum: puta inæquale: radix autem propria, vnde iniustum oboritur, est habitus, quo potentia afficitur ad obiectum. Quare qui ex electione & habitu operatur, ille propriè iniustus est. Potest ergo duobus modis vsu
venire vt quis iniustum patrando, non sit iniustus. Primò propter defectum relationis actus ad obiectum: scilicet quia operans illud non intendit: nam actus ex intentione fit spontaneus, ac subinde humanus.
Vnde quomodolibet quis non vltrò faciat, excusatur nè sit iniustus: & cùm voluntariũvoluntarium | ignorantia, visq́uevisque tollat, si quis, inquit Aristo. per ignorantiam iniustum faciat, vel vi compulsus, nemini iniurius est: vt si quis tuātuam manum moueat qua aliũalium pulses: tunc enim neq;neque animus neq;neque verò actio refertur applicaturq́;applicaturque ad iniustum: sed fit iniustum per accidens. Quare nullum est vituperium: sicuti neq;neque quicquam cōpararescomparares laudis si illo modo iustum faceres. Secundo verò modo contingit vt iniustum faciens non sit iniustus ex defectu relationis actus ad habitum: nempe quod licèt obiectum sit voluntarium & intentum, atq;atque adeò operatio referatur ad obiectum, tamen actio non nascitur ex habitu. Vt si quis alioqui mitis homo & probus subitanea iracundiæ procella alium vulneret, tunc non operatur ex electione: quippe quam necesse est vt deliberatio præcedat: atq;atque adeò neq;neque ex habitu. Colligitur ergo ex his nostra conclusio: nempe, ad hoc quòd quis meritò nominetur iniustus, requiri, vt per se faciat iniustum: nam vbi id per accidens fecerit, non erit iniustus. Et cùm habitus per actionem referatur ad obiectum, duplex est relatio & applicatio necessaria vt per se faciat quisq;quisque iniustum, fiatq́;fiatque iniustus. Videlicet vt operatio per intentionem referatur ab obiectum, hoc est quod obiectũobiectum sit volitum: & prætereà vt eadem operatio per electionem referatur ad habitum, hoc est non ex passione sed ex habitu procedat. ¶ Hîc nihil ambiguitatis superest si modò mens Aristotelica patescat. Enimuerò quod qui aut ignoranter aut vi coactus quidpiam admittit, neque iustus sit, neq;neque iniustus, euidentiāeiudentiam rationis habet: quia actio, quæ spōtaneaspontanea non est, minimè est humana. AttamẽAttamen quod qui sciẽssciens
ArgumentũArgumentum.
& prudens ex animi ægritudine, puta ira vel alia passione delinquit, non sit iniustus, falsum apparet. Triplex enim peccatorum genus distinguitur: scilicet ex ignorantia vincibili, puta quæ non in totũtotum excusat: & ex passione, quod peius est: & ex malitia, puta studio & electione: qquod genere suo pessimũpessimum habet̃habetur. Arist. ergo male non admittit hunc tertium gradum. Respondetur, aliter Philoso
Responsio.
phum censeri de homine iusto atq;atque iniusto, quàm apud Deum existimatur. Deus nāq;namque, non habitus, sed actus ponderat: & ideo quicunq;quicunque delinquit, quantunuis alioqui iustissimus, fit, habeturq́;habeturque apud ipsum iniustus. Sicuti quicunq;quicunque vnico actu bene faciat, etiam si nullo sit virtutis habitu præditus, bene de ipso meretur. Neq;Neque verò Arist. negat quin actus à passione profectus sit vituperandus: sed hoc tantũtantum censet quod nomina hæc, iustus & iniustus, non cōnotātconnotant nisi habitus. Quocircà ait, id quod extra rationem, id est, per ignorantiam fit, infortunium esse: quod autem malum ex scientia procedit, sine tamen vitio, hoc est sine habitu, peccatũpeccatum inquit est: vitium autem non actus sed habitus nomẽnomen est. Et profectò vulgari sermone ita loquimur. Etenim sicut vna hirundo non facit ver, ita neq;neque vno aut altero actu dicitur quis studiosus, aut prauus: sed quādoquando ex habitu operatur, ac perinde studio & electione. Qua ratione & TheologorũTheologorum scholæ hunc dum taxāttaxant, cẽsentcensent peccare ex malitia: atq;atque adeò propriè hunc solũsolum haberi diciq́;dicique malũmalum. ¶ Ex his er
Postrema cōclusioconclusio.
go colligitur posterior conclusio. Quicunq;Quicunque sciens ac prudens iniustum facit, hoc est non per ignorantiam quæ prorsus sit operis causa, quanuis ex passione id sine habitu faciat, mortaliter genere suo peccat. Clarissima est
Probatio.
conclusio. Est enim peccatũpeccatum mortale quidquid charitati aduersatur: peccatum autem iniustitiæ, quia virtutem iugulat, quæ ad pacem reipublicę necessaria est, charitati genere suo reluctat̃reluctatur: est ergo suopte ingenio mortale. Dixerim, si non procedat ex ignorātiaignorantia quæ prorsus est causa operis: hoc est quæ omninò tollit culpam. Nam ignorantia iuris non tolleret, Neq;Neque omnis ignorantia facti: licèt digna sit venia: vt. 5. Ethi. autor est Arist.
Aristot.
Quin verò Paul. Misericordiam, inquit, cōsecutusconsecutus sum, quia ignorans feci. Adiecerim, genere suo, tum ad differẽtiādifferentiam prodigalitatis, & gulæ, atq;atque aliorum peccaminũpeccaminum, quæ genere suo non sunt mortalia nisi ex circũstantijscircunstantijs: tum etiam ad denotandũdenotandum, contingere posse contra iustitiam ob materiæ tenuitatẽtenuitatem, peccare venialiter. Horum autẽautem examinatio ad alium pertinet locum. ¶ Ac per ista quę di
Interpretatio Aristot.
cta sunt intelligendũintelligendum est quod illic ait Arist. cap. 9. nempe falsam esse eorum opinionem qui existimant in potestate hominis esse, vt statim faciat iniustum: videlicet ex electione: & quòd iustus non minùs quàm iniustus possit facere iniustum: scilicet per se. Errant, inquit, quoniāquoniam qui optimis est habitibꝰhabitibus imbutus, etiam si velit non potest facilè iniustũiniustum eligere: tametsi posset ignoranter aut subito motu iniustum facere. Vnde illud ortum habuit axiôma, Nemo repentè pessimus.
AD primum igitur argumentum respon
Ad primum argumentũargumentum .
detur, habitus & actus speciẽspeciem sortiri ex | obiectis formaliter, vt aiunt, ac per se volitis: quando autem materialiter ac per accidẽsaccidens, hoc est ex accidenti ignorantia aut passione id fit, non sufficit actus hominem philosophorum idiomate aut iustum denominare aut iniustum. ¶ Ad secundum responde
Ad secundũsecundum.
tur latam esse differentiam inter iustũiustum, quod est obiectum iustitiæ: & temperatũtemperatum aut strenuum, quæ sunt obiecta aliarum virtutum. Iustum enim & iniustum, quia per se inuenitur in rebus, licèt per accidens fiat, dicitur iustum & iniustum. Quapropter in hac peculiariter virtute ingeniosè constituit Aristot. posse quenquam facere iniustum etiam si non sit iniustus: obiectum autem temperantiæ, quia non est in rebus secundùm earum naturam, sed per ordinem ad agentem, quādoquando per accidens fit, nullatenùs dici potest tẽperatumtemperatum: ob idq́ue in illa virtute nulla opùs erat distinctione: sed quicunque facit temperatum, est temperatus: quia non erit opus temperatum, nisi per se sit intentum. Quare si quis casu abstineat, vt non est temperatus, ita neq;neque facit opus temperatum: quoniāquoniam non facit quando, & vbi, & quomodò oportet. Et pari ratione quando Loth, verbi gratia, præ ebrietate cognouit filias, vt non fuit intemperatus, ita neq;neque fecit opus intemperatum. In summa, distinctio hæc siue iusti siue iniusti materialis ac formalis locũlocum non habet in obiectis temperantiæ vel fortitudinis.
¶ Tertium autem argumentum satis so
Ad tertium.
lutum est: vbi ostendimus quòd etsi quocunque actu iniustitiæ perdatur Dei gratia, atque adeò apud ipsum fiat homo iniustus, hoc est peccator: non tamen inde sequitur, vt inter morales philosophos, apud quos formales denominationes non ex actu, sed ex habitu perpenduntur, dicatur omnis peccator iniustus aut prauus.
ARTICVLVS. III.

ARTICVLVS. III.

Vtrùm quis poßit iniustum pati volens.
POstquàm visum est de eo qui iniustum facit, sequitur vt de illo dicamus qui iniustum patitur: vtrùm scilicet quis possit iniustum pati volens. Et arguitur à parte affirmatiua. Iniustum idem est quod
Primum argumentum.
inæquale: recedit autem quisq;quisque seipsum sua sponte lædendo perinde ab æqualitate ac si alium læderet: ergo & volens potest iniustũiniustum atq;atque adeò iniuriam pati. ¶ Secundò. Nemo
Secundum.
supplicio plectitur nisi ob iniustitiam. Plectuntur autem ciuiliter illi qui sibi mortem consciscunt. Ait enim Arist. 5. Ethi. cap. vlti.
Aristot.
quòd ignominia quædam instituta erat aduersus eos, nẽpenempe quod sepultura interdicebant̃interdicebantur: ergo volens quis patitur iniustum. ¶ Ter
Tertium.
tiò. Facere patiq́;patique iniustũiniustum relatiua sunt, atq;atque adeò nemo iniustum facit nisi alius iniustũiniustum patiatur. Contingit autem vt quis iniustum faciat volenti illud pati, vt si cariùs iusto vendat aut pecuniam sub fœnore mutuet: ergo potest quis volens iniustum pati. ¶ In contrarium est quod iniustum pati contrarium ei est quod est facere iniustum: sed vt præcedẽtipræcedenti arti. definitum est, nemo iniustũiniustum facit nisi volens: ergo nullus id nisi nolens patitur.
ET hic quoq;quoque articulus gratia interpretandi Arist. adhibitus est, qui. 5. Ethi. cap. 9. & sequentibus cōstituitconstituit, neminẽneminem iniustũiniustum pati seu iniuriāiniuriam dum sua id sponte patitur. Doctrina autem eius per duas conclusiones patefit. Prior est. Nemo per se & formaliter lo
quendo iniustum neq;neque facere potest, nisi volens: neq;neque pati, nisi nolens. CōclusioConclusio est quæ luculenta fulcit̃fulcitur naturali ista ratione. QuẽadmodùmQuemadmodum de ratione intrinseca actionis est vt ab agente procedat, sic & de intrinseca ratione passionis vt ab alio fiat, passo non conferente vim. Ex quo Arist. 3. &. 8. Physic. colli
Aristo.
git non posse idem esse omninò agens & patiens: imò omne quod mouetur, ab alio moueri. Principium autem hominibus agendi proprium est voluntas. Vnde illud propriè dicitur homo facere quod à sua egreditur voluntate: idq́;idque econtrariò pati quod renuente eius voluntate de ipso fit. Nam pati est vinci ac superari. Vbi autem quis volens patitur, vim ad id confert & causam, ac subinde agere potiùs dicitur quàm pati: fit ergo vt per se formaliter loquendo nullus nisi nolẽsnolens quidpiāquidpiam patiatur. Imò hoc ipsum est pati quod violẽtiæviolentiæ obnoxiũobnoxium esse. ¶ Posterior cōclusioconclusio.
Secunda cōclusioconclusio.
Nihil vetat quo minuùs quilibet per accidẽsaccidens ac materialiter loquendo volens patiatur iniustum: sicuti & nolens per accidens potest facere iustũiustum. Probatur conclusio. Vt si quis
Probatio cōclusionisconclusionis.
ignorans id fieri de se consentiat quod sibi malum est, vt cùm ebrius Loth à suisq́;suisque filiabus deceptus incestum perpetrauit: & Iacob ignorans stuprum admisit: aut cum necessitate coactus, mutuum sub fœnore recipit.
¶ Circa has conclusiones primùm omnium adnotauerim, quòd licèt ius & iustum idem sit: tamen vsitato more loquendi, iniuriam pati, non eandem ferre videtur distinctionẽdistinctionem quāquam iniustum pati. Non inquam ita propriè quis dicitur iniuriam pati materialiter sicut iniustum pati. Imò iniuriāiniuriam pati semper pro eo vsurpari videtur quod est iniustum per se pati: puta nolentem ac renuentem. Atqui hinc originẽoriginem duxit illud iuris axiôma, SciẽtiScienti & volenti non fit iniuria. Sicuti neque iniuriam irrogare nemo dicitur nisi qui sciens ac prudens iniustum facit. ¶ Contra
ArgumentũArgumentum.
hanc autem conclusionem offert se illicò argumentum, quòd si nullus volens iniuria afficeretur, consequens inde fieret, vt nemo quanuis metu in aliquod pactum consentiret, posset de iniuria conqueri: quod tamen falsum est. Nam matrimoniũmatrimonium quod per consensum metu mortis exortum contrahitur, iura propter iniuriam dissoluunt. Quòd si
Solutio.
quis vim argumenti repellere cogitauerit, dicens eum qui metu consentit sub cōditioneconditione id nolle, contra eum stare videtur Arist. qui
Replica.
3. Ethi. ait, Eum qui in genere nollet, in particulari tamen vult, simpliciter velle: vt qui in naufragio merces eijcit, licèt nollet, nihilominùs simpliciter vult. Respondetur nihilo
Responsio.
minùs conditionem illam, quam Scholastici nolleitatem appellātappellant, satis esse vt quis censeatur iniuriāiniuriam passus: tametsi simpliciter velit: dum modò consensus ille contra ius extorqueatur. Nam iniuriāiniuriam pati idẽidem est quod proprio iure priuari. Quocircà dum quis iure in supplicium rapitur, quantunuis sit nolens, nullam patitur iniuriāiniuriam. Et si tunc optio illi offerretur, vt si vellet, exempli gratia, meretricem ducere aut triremibus addici, donaretur vita, nulla ei fieret iniuria, etiam si mallet mortem absque illa conditione euadere. Ex quo rursus fit vt qui astu & fraude seductus iniustum patitur, iniuriam quoque per se patiatur, ac si vi consentiret: quia non facit vltroneus.
AD primum igitur argumentum respon
Ad primum argumentũargumentum .
detur quod nemo sua sponte sua erogāserogans bona, quæ non debet, vllam facit iniustitiam neq;neque inæqualitatem: nam cùm sua sit voluntate suorum dominus, eâdem potest & donare sua, & pati vt expolietur. Sed arguis: Si
Replica.
quis bona sua decoquat: videlicet si alendāalendam habẽshabens familiāfamiliam prodigè suāsuam substantiāsubstantiam effundat, illi qui accipiũtaccipiunt iniuriam ei irrogare videntur: & tamen ipse absolutissima voluntate eam elargitur. Respondetur quod quanuis
Solutio.
prodigus ille delinquat, nihilo minùs accipiens nullam illi facit iniuriam, sed fortè familiæ ad quam quodāquodam modo illa bona pertinebant. At verò non his pressiùs tractādistractandis locus est hic accōmodusaccommodus. ¶ Secundi autem
Ad secundũsecundum.
argumenti vulgata responsio est, sin gularẽgularem personam bifariàm posse considerari: vno quidẽquidem modo secundũsecundum se absolutè. Qua vtiq;vtique ratione nullam sibi potest iniustitiam facere. Cùm enim seipsum quispiāquispiam, vel infâmat, vel mutilat, vel occidit, facit ꝗdẽquidem cōtracontra charitatẽcharitatem, qua seipsum diligere tenetur: minimè tamen contra iustitiam: tum quòd iustitia non est nisi ad alterum, tum quòd sciẽssciens ipse ac volens patitur. Secundo modo potest cōsiderariconsiderari in quantum est reipublicæ mẽbrũmembrum, Deiq́;Deique figmentum & imago. Atq;Atque hac ratione qui seipsum occidit, iniuriam irrogat, tum ciuitati, tum pręcipuè Deo. Ac proinde tam ciuili quàm diuina lege supplicium pendit. Sententia est Arist. 5. Ethic. cap. 11. Attamen non inde inferendum est, rempublicam dominium habere vitæ & mortis perinde ac Deum: neminem nanq;nanque ceu dominus occidere potest, quemadmodùm vnusquilibet sine causa suum potest armentum aut pecudem mactare: sed tanquàm iudex propter culpam: de quo latiùs lib. proximo sub titulo, De dominio. & rursus lib. 5. sub titulo De homicidio. Eodem modo qui alium, id quidem optātemoptantem ac deprecantem, interfecerit, cuius exẽplumexemplum in armigero habes, qui Saûlis iussu ipsum interemit, iniuriam etiam facit, non id iubenti, sed Deo qui vitæ dominus est: & reipublicæ, quæ custos est vitæ. Sed nũquidnumquid poterat Rex ille alteri iubere, vt
Quæstio parua. Solutio.
se occideret? quando quidem supremam habet potestatem. Respondetur neutiquāneutiquam principem potestatem habere interficiendi innocentem, ac multò minùs præcipiendi homicidium suî: si tamen tantam exercuisset tyrannidem, posset iudicem super se constituere, qui se iure perimeret. ¶ Ad tertium
Ad tertium.
deniq;denique respondetur quod agere patiq́;patique iniustum, si materialiter accipiatur, vbiq́;vbique se vt correlatiua consequuntur. Nemo enim facere iniustum potest, nisi alicui qui id patiatur: neq;neque verò pati, nisi ab aliquo qui id faciat. At verò si locutio sit formalis: quoniam hoc perpendendum est ex voluntate agentis & renitentia patientis, potest contingere, vt quispiam iniurius alteri sit, & tamen alter nul|lam patiatur iniuriam. Vt si quis, verbi gratia, aliquid alteri faciat animo lædendi & nocendi quod tamen alteri nihil nocet: vt si alteri vendas rem pluris quàm valet animo fallendi: tamen alter sciens & prudens vult ex sua liberalitate illud dare. Nam si ex egestate emere cogitur, aut ad vsuras accipere, licèt simpliciter dare velit, tamen quia dare nollet, iniuriam, vt dictum est, patitur.

QVAESTIO QVARta, de iudicio. S. Tho. 2. 2. q. 60.

ARTICVLVS. I.

ARTICVLVS. I.

Vtrùm iudicium sit actus iustitiæ.
QVandoquidem de habitu iustitię dictum est, deq́ue eius cōtrariocontrario iniustitiæ: habitus verò sit propter habitum: subsequitur vt de eius potissimo actu dicamus, qui est iudicare, vtrùm sit actus iustitiæ. Et arguit̃arguitur à parte negatiua. Vnusquisq;Vnusquisque, inquit 1. Ethic. Aristo. bene iudicat quæ cognoscit:
PrimũPrimum argumentum. Aristo.
ergo iudicium ad vim cognoscitiuam attinet: Vis autem cognoscitiua in moralibus per prudentiam perficitur: ergo iudicium, functio est intellectualis prudentiæ potiùs quàm iustitiæ, quæ est in voluntate. ¶ Secundò Apostolus. 1. ad Corin. 2. Spiritualis, inquit, iudicat omnia: homo autem per cha
Secundum.
ritatem fit spiritualis: quæ per Spiritum sanctum cordibus nostris infusa, illa à terrenorum affectu perpurgat: ergo iudicium officium est potiùs charitatis quàm iustitiæ.
¶ Tertiò: vniuscuiusq;vniuscuiusque virtutis propriũproprium est rectum in sua propria materia iudiciũiudicium perfi
Tertium.
cere. Nam, vt. 3. Ethi. cap. 4. ait Philosophus, studiosus quisq;quisque est regula eorum quæ faciẽdafacienda
Aristot.
sunt. Illæ nāq;namque res, inquit, iustæ ac tẽperatætemperatæ dicuntur, quę tales sunt quales vir iustus agit ac temperatus. Non ergo iustitiæ proprium est iudicare. ¶ Quartò, iudicare non
Quartum.
nisi ad iudices & principes spectare videtur: iustitia autem vniuersalis etiam subditis cōmuniscommunis est: ergo iudicium non est propriè iustitiæ munus. ¶ In cōtrariũcontrarium est illud Psalm̃Psalm. Quousq;Quousque iustitia conuertatur in iudicium.
QVæstio vnica dissoluitur conclusione.
Conclusio responsiua.
IudiciũIudicium actus est maximè proprius iustitiæ. CōclusioConclusio ex ipso nominis sonitu & cōpositionecompositione fit manifesta. IudiciũIudicium enim idẽidem
Probatio.
est qquod dictio iuris: & iudicare, idẽidem quod ius dicere: & iudex, idẽidem quod ius dicens. Quo fit vt iudicare propriꝰproprius sit actus circa ius. Ius autem, vt suprà dictũdictum est, est obiectum iustitiæ, puta iustũiustum illud quod per iustitiam cōstituit̃constuitur in rebus: ergo iudicare secundũsecundum suāsuam primæuam ac natiuānatiuam significationẽsignificationem, idem est quod decernere ac definire id quod iustum est & ius: rectè autem censere ac definire rem aliquam procedit ex recto affectu atq;atque habitu, quo quis se habet erga eandẽeandem rem. Nam vt. 3. Ethic. cap. 5. ait PhilosophꝰPhilosophus, qualis vnus
Aristot.
quisque est, talis sibi videtur finis: vt qui castus est, bene iudicat de venereorum abstinentia: & qui sobrius, de abstinentia ciborum: ergo eâdem ratione proprius actus iustitiæ est iudicium rectum, hoc est recta determinatio iusti. Vnde Aristo. 5. Ethic. cap. 4. ait, omnes ad iudicem tanquàm ad iustũiustum animatum confugere. Est enim iudex quasi viuens ac loquens iustitia.
NVlla in conclusione latet dubitandi ratio præter illas quas argumenta facta petunt. Primùm igitur sciolos atq;atque ex Diale
Ad primum argumentũargumentum .
cticis emergentes fallere posset: vtpote quibus re in cortice aspecta apparere posset iudicium secũdùmsecundum suam genuinam significationem esse potiùs actum rationis, quàm iustitiæ: eò quòd iudicare idem est quod ius dicere: dicere autem est loqui: quod non volũtatisvoluntatis, sed intellectus munus est: voces enim sunt signa conceptuum: atq;atque adeò quales loquutiones voce proferunt̃proferuntur, tales intellectus priùs format. At verò res penitiùs inspecta aliter se habet. Enimuerò cùm nomen iudicij à iure descendat, fit vt primũprimum fuerit impositum, ad significandum rectam definitionem iustorum. Sed deinde deriuatum est ad significandam in vniuersum rectam definitionem aliarũaliarum virtutũvirtutum circa propria obiecta, tam in speculatiuis, ꝗ̈quam in practicis. Puta rectārectam definitionẽdefinitionem in materia temperantiæ ac fortitudinis &c. Ac perinde in sciẽtijsscientijs id qquod dicit adęquationem obiecti ad intellectum. In omnibus autem ad rectũrectum iudicium duæ
sunt virtutes requisitæ, scilicet & quæ iudicium proferat, & quæ potentiam iudicantis disponat vt idonea sit atque apta ad iudicij rectitudinem. Prius autem proprium | est rationis, cuius est loqui, vt modò ostẽdebamusostendebamus: posterius verò proprium est habitus bene afficientis potẽtiampotentiam ad obiectum. Qui quidem habitus de rebus speculatiuis est speculatiuus existens in intellectu: in practicis autem est habitus afficiẽsafficiens appetitum. Nempe in materia temperantiæ, habitus temperantiæ: in materia fortitudinis, habitus fortitudinis. Nemo enim rectissimè iudicabit aggredi quando oportet, esse bonum, nisi qui fortis est: neque censebit meliùs, moderamine ciborum vti quàm illis immergi, nisi qui temperatus sit. Eâdem ergo ratione iudicium est opus iustitiæ tanquàm inclinantis hominem ad rectum iudicium: prudentiæ autem, tanquàm proferentis.
Hæc enim virtus in omnium virtutum materijs iudicia profert. At verò vt recta sint, habitus morales affectum pręparant. Quòd si rursus scisciteris, vtri ergo harum virtutũvirtutum
Quæstio. Solutio.
magis est proprium munus iudicare? Respondetur quòd propinquiùs conuenit rationi & prudentiæ à qua profertur: sed tamen potissimùm conuenit iustitiæ, vnde habet vt sit rectum. Quocircà Philosophus. 6.
PhilosophꝰPhilosophus.
Ethic. cap. 12. Virtus, inquit, moralis est quæ propositum ipsum efficit rectum: prudẽtiaprudentia verò quæ circa media negotiatur. ¶ Atqui
per hæc ratio claret cur omnes virtutes prudentiæ cōnectunturconnectuntur. Nam cùm prudentiæ sit, recta in omni materia morali iudicia proferre: quam rectitudinem à morali virtute recipit: non potest esse prudens nisi qui sit omnibus virtutibus præditus: neque, vice versa, vlla moralis virtus statum habebit virtutis sine prudentia: quippe sine qua nequit suum exequi propositum. ¶ SecundũSecundum argumentum, hoc euincit quòd charitati cōpetitcompetit
Ad secundũ.secundum
rectè iudicare circa diuina, erga quæ afficit appetitum, vt per donum sapientiæ rectum feratur iudicium: iustitia verò afficit erga iustum naturale & humanum voluntatem, vt iustus per prudentiam idoneum quoque proferat de ipsis iudicium. ¶ Ad tertium verò respondetur, quòd etsi omni
Ad tertium.
bus sit virtutibus cōmunecommune affectum parare ad rectum iudiciũiudicium circa sua propria obiecta: est tamẽtamen differẽtiadifferentia quod cùm reliquæ virtutes, vt crebrò dictũdictum est, hominẽhominem ordinent ad seipsum: iustitia verò ad aliũalium: & vnusquisq;vnusquisque sit suorũsuorum dominus, non autẽautem eorũeorum quæ sunt ad alterũalterum: fit vt in cęteris virtutibꝰvirtutibus non sit requisitũrequisitum iudicium nisi particulare ipsius studiosi: in materia autẽautem iustitiæ necessariũnecessarium sit prętereà superioris, qui inter duos litigatores dijudicet. Quapropter iudicium peculiariùs virtuti iustitiæ adscribitur, ꝗ̈quam aliarum cuipiam. ¶ Ac perinde respondetur ad quartũquartum, quod etsi
Ad quartũquartum.
priuatim iudicare etiam conueniat subditis iustitia pollẽtibuspollentibus: tamen quia hęc virtus architectonicè in principe præsidet, in suisq́;suisque ministris, eis propriè cōgruitcongruit eiusdẽeiusdem virtutis potissimꝰpotissimus actus, qui est iudicare, iusq́;iusque dicere.
ARTICVLVS. II.

ARTICVLVS. II.

Vtrùm iudicare sit licitum.
COnstituto cuiusnam sit virtutis iudicare, subsequitur vt perscrutemur an sit licitum. Et ar
Primum argumentum.
guitur à parte negatiua. Pœna non infligitur nisi pro culpa: decernitur autem iudicantibus ea pœna quòd iudicabuntur, secundùm illud Matthæ. 7. Nolite iudicare, & non iudicabimini: ergo iudicare illicitum est. ¶ Secundò: Pec
Secundum.
catori iudicare non licet, secundùm illud ad Roman. 2. Inexcusabilis es ô homo omnis qui iudicas: in quo enim alterum iudicas, teipsum condemnas. Eadem enim agis quæ iudicas. Nemo autem est à peccato immunis. Nam si dixerimus, ait Ioannes, quòd peccatum non habemus, nosipsos seducimus: nemini ergo licitum est iudicare.
¶ Contrarium nos autem cohortatur illud Deutero. 16. Iudices & magistros constitues in omnibus portis tuis, vt iudicent populũpopulum iusto iudicio.
CVm articulo proximo definitũdefinitum fuerit, iudicium esse actum iustitiæ, inde fit cōsequensconsequens iudicare esse licitum. At verò non ideo otiosus est præsens articulus: quippe qui non tam adhibetur ad id demonstrandum, quàm ad enarrandas constituendasq́;constituendasque cōditionesconditiones, quæ ad iudiciũiudicium requisitæ sunt vt sit rectũrectum. Quapropter cōclusioconclusio non tam titulo ad formāformam respōdetrespondet, ꝗ̈quam ad æquitatẽæquitatem recti iudicij. CōclusioConclusio autẽautem est. Vt vnũquodlibetvnumquodlibet
CōclusioConclusio responsiua.
iudiciũiudicium rectũrectum sit, tria exiguntur: nempe vt procedat & ex iudicis autoritate, & ex iustitiæ affectione, & ex prudẽtięprudentię rectitudine: quorum quolibet deficiente iudiciũiudicium erit vitiosum, ac subinde illicitũillicitum. Probatur cōclusioconclusio. IudiciũIudicium,
Probatio cōclusionisconclusionis.
vt dictum est, eatenùs est rectum ac perinde licitum, quatenùs actus est iustitiæ: ad hoc autem vt sit actus iustitiæ, tria hæc comme|morata requiruntur: ergo eadem omninò sunt ad rectum iudicium necessaria. Probatur posterior præmissa. Propria enim iustitiæ vis est coactiua: cogere autem nemo potest alterum nisi illi sit subditus. Quod naturalium exemplo constat. Agens nanq;nanque passum non vincit nisi sit sibi intra suæ actiuitatis periodum subiectũsubiectum: requiritur ergo principis iudicisq́ue autoritas. Vnde Paulus ad Roman. 14. Tu quis es qui iudicas alienum seruum? domino suo stat aut cadit. Atque adeò cùm sit vniuersalis omniũomnium Dominus, nemo inter mortales legitimus est iudex, nisi qui ab ipso iudicandi autoritatem receperit. Quocircà ad Roman. 13. Non est, in
Paulus.
quit, potestas nisi à Deo: &, qui potestati resistit, ordinationi Dei resistit. Et infrà quẽcunq;quemcunque iudicem ait esse Dei ministrum, vindicem in iram ei qui malè agit. Quomodò autem hæc potestas à Deo in homines per legem naturæ deriuetur, Libro proximo sub titulo De dominio elucidabitur. SecũdumSecundum, vt proximè dicebamus, quod ad rectitudinẽrectitudinem iudicij requiritur est vt proficiscatur ab affectione & inclinatione iustitiæ: quod nulla alia indiget probatione, quàm quòd iudicium est proprius huius virtutis actus, tanquàm animum ad iustum afficientis. Quocircà si quis iudicũiudicium iuri alterius partis quidpiam adimat, quod alteri tribuat, substantiam iustitiæ subuertit. TertiũTertium autem quod iudicij rectitudo postulat, est officium prudentiæ: cuius munus est, iudicium proferre. Quapropter qui ius dicit, iustũq́ueiustumque inter litigantes constituit, non tamen quando, vbi, & quomodò secundùm leges oportet, hac parte demolitur iustitiæ virtutẽvirtutem. Vnde iudicium, cui autoritas deest præsidentis, dicitur vsurpatũvsurpatum: cui autem iustitiæ substantia, nuncupatur iniquum: sed quod fit absque prudentia, si absit iuris ordo censetur suspectũsuspectum: si verò ex leuitate & absque legitimis probationibus proferatur, est temerarium. ¶ Cir
DocumentũDocumentum
ca harum autem conditiones singulas hoc primùm animaduertito quod singularum defectus genere suo facit mortale peccatum: Iudex inquam qui vel nullam habens autoritatem vel alienam vsurpans, eum iudicat qui sibi non subditur, lethaliter peccat: vt si iudex sæcularis in clericorum causas se inferat: etiam si à iure excommunicatus non esset, ipso facto mortali culpa commacularetur, perinde ac si priuata esset persona: Imò & eò grauiùs, quòd obtentu publicæ autoritatis id facit: Et si clericum bonis suis priuaret, verè esset latro: et si occideret, verè homicida. ¶ Secunda etiam
Aliud aduertendum.
conditio est oculatè perpendenda. Assertum enim illud quòd iudicium debet ex affectione & inclinatione iustitiæ procedere, amphibolum est, trinumq́ue potest exhibere sensum. Primus est vt non fiat contra iustitiam. Atque hic est legitimus: vt scilicet vnicuique syncerè tribuatur quod suũsuum est. Cuius idcircò defectus reddit iudicium iniquum. Secundus est vt iudicium procedat ex affectu iustitiæ. Atqui huius defectus nunquàm est peccatum mortale. Enimuerò si iudex iustam ferat sententiam, licèt hoc non faciat ex habitu vel amore iustitiæ, quia improbus homo est, non peccat mortaliter, sed esset veniale delictum.
Nam iudex cùm sit iustitiæ custos, eius affectu debet semper iudicare. Tertius denique sensus est vt iudicium non feratur ex alio prauo affectu: scilicet odio, amore, vel cupiditate. Atque huius defectus, peccatum erit secundùm affectum ex quo procedit. Exempli gratia. Si iudex eumqui verè latro est, ac legitimè talis comprobatus patibulo affigit ex odio, non quidem peccat contra iustitiam, sed tamen contra charitatem: & si cupiditate pecuniæ id faciat, non quidem iniquus, sed auarus erit: & si cupidine inanis gloriæ, tunc erit vanus, & venialiter peccabit. Quocircà licèt ex odio occidat, non censebitur homicida: sicuti si esset priuata persona: quandoquidem ius habet occidendi. ¶ Defectus etiam tertiæ conditionis erit peccatum mortale. Vt si regulas & circunstantias iuris prætermittat: & dum persona priuata leuiter ac temerè de occultis iudicat. Potest autem fieri veniale ex leuitate materiæ: vt si iudex leues aliquos terminos iuris missos faciat: aut si quis quempiam de re leui leuiter iudicet: vt in articulo proximo dicturi sumus.
AD primum igitur argumentum variè à
sanctis patribus respondetur. Augustinus enim in sermone Domini in monte, ait illic prohiberi iudicium temerarium: quod est de cordium intentione, aut de rebus incertis & occultis: de qua temeritate articulo proximo ineundus est sermo. Hilarius verò
Hilarius.
ait prohiberi diuinorum iudiciũiudicium: quæ cùm captum exuperent nostrum, non sunt à nobis humanis regulis iudicanda, sed simplici|ter credenda. Sed Chrysostomus ait prohi
Chrysost.
beri iudiciũiudicium ex animi amaritudine, de quomodò dicebamus. Et quanuis istæ omnes expositiones osculandæ sint, illa tamen Augustini genuina esse censetur textui. ¶ Ad
Ad secundũsecundum. S. Thomas.
secundum argumentum diuus Thomas distinguens respondet, videlicet iudicem qui est in graui peccato publico non posse iudicare alios qui similium aut minorũminorum rei sunt: præcipuè quando illa peccata sunt publica. Et allêgat pro se Chrysostomum id exhortantem super illud Matth. 7. Nolite iudicare, & non iudicabimini. Si verò iudicis peccata occulta sint, poterit quidem similes peccatores condemnare si id cum humilitate faciat. Quod sententia Augustini confirmat, qui in libro de Sermone Domini in monte, ait: Si inuenerimus nos in eodem vitio esse, congemiscamus & ad pariter conandum nos inuitemus. ¶ In hac autem respōsioneresponsione primùm adnotandum est fuisse Vui
Vuicleff.
cleff eiusq́ue asseclas qui asseuerauerũtasseuerauerunt per quodcũquequodcunque mortale peccatũpeccatum vnà cum Dei gratia amitti & rerum dominium & omnẽomnem iudicandi potestatem: quæ Dei largitate recipiuntur: de qua hæresi libro sequenti sub titulo de Dominio, nonnullam sumus facturi mentionem. Sed hac tamen prætermissa hæresi, fuerunt, suntq́ue catholici, qui
Opinio quorundam.
aiunt ei iudici qui delictis sordescit, crimen esse sententiam in alium ferre peccatorem: non solùm si in peccato sit publico propter scādalumscandalum, verùm etiam si sit in occulto: quia officium iustitiæ ex affectu eiusdem virtutis non præstat. Qui enim in vno est scele
re, omnibus orbus est virtutibus, atque adeò iustitiæ habitu caret. Vnde citatus Paulus, Inexcusabilis es ô homo (scilicet peccator) oĩsomnis qui iudicas: &c. Et secundò ad idẽidem ar
Secunda.
guitur: Cùm iudex sit Dei minister, debet ei dum alium iudicat, assimilari: secundùm illud Leuitic. 19. Sancti eritis, quoniam ego sanctꝰsanctus sum. Imò & ratione naturali id ipsum
Tertia. PhilosophꝰPhilosophus.
constabilitur. Docet enim Philosophus. 2. de Anima, visum qui de coloribus iudicat ab omni esse colore alienum: aliâs colorem quo inficeretur in nullo posset obiecto percipere. In summa, quicunque sacerdos in
Quarta.
peccato existens, quantunuis occulto, si munus sacerdotale in administrandis sacramentis exerceat, mortaliter peccat: vt cum alijs Theologis diuus etiam Thomas consentit. 3. part. q. 64. articu. 6. ergo eodem modo qui in peccato potestatem iurisdictionis exercet. Nam sicut potestas ordinis, ita & iurisdictionis, vt ait Paulus ad Roman. 13.
Paulus. Postrema ratio.
à Domino Deo est. Accedit & cap. quæsitum. de temporibus ordinandorum. vbi id admoneri videmur. Fuit ergo adeò celebris hæc opinio vt etiam sanctus Thomas
S. Thomas.
ei aliquando subscripserit: nempe in. 4. distinct. 19. q. 2. articu. 2. vbi indiscriminatim siue peccatum iudicis publicum sit, siue occultum, asserit peccatum esse mortale alium peccatorem solenniter condemnare. Quapropter & Caietanus quolib. 2. q. 14. de hac
Caietanus.
re disputauit. Veruntamen his nihil obstantibus meritò diuus Thomas sententiam in Summa emendauit: hîc scilicet & loco citato. 3. part. q. 64. vt occultum peccatorem qui iudex est, non censeat mortaliter delinquere iudicando. ¶ Colligimus ergo sententiāsententiam hisce propositionibus. Prima: Iudici qui oc
culto irretitus est scelere, quātũcunq;quantumcunque grauissimo, nisi excommunicatus sit vel suspẽsussuspensus, subditos cōdemnarecondemnare, siue de eodẽeodem crimine siue de alio dissimili, licet. Ratio est, quòd ni
Ratio præfætæ assertionis.
hilo minùs eiusmodi iudex habet iudicandi titulũtitulum. Est enim hæresis id negare. ItẽItem potest habere prudentiam & animũanimum seruandi vnicuiq;vnicuique ius suũsuum: nihil ergo illi deest quo minùs potestate iudicādiiudicandi vtatur. Secùs si esset hęreticus qui ratione excōmunicationisexcommunicationis iudex sedere non potest. Neq;Neque est simile de sacerdo
Solutio quarti argumẽtiargumenti.
te qui in peccato sacramẽtasacramenta administrat: nam ad hoc munꝰmunus requiritur potestas ordinis, in cuius collatione confertur gratia per quam dignus efficiat̃efficiatur atq;atque idoneus administrādiadministrandi sacramẽtasacramenta, quibꝰquibus gratia confertur. Et ideo sanctitate, vt aiũtaiunt, quam alijs præstat, vigere debet. Et hoc pręcisè decretũdecretum est in cap. quæsitum. Aliter autẽautem censendũcensendum de potestate iurisdictionis. ¶ Reliqua verò argumenta id tantùm euincunt quod sit quædam decentia vt qui alios iudicat talem se gerat quales subditos vult esse quos condemnat: & ideo forsan erit veniale peccatum cùm peccator peccatorem condemnat. Nam, vt suprà diximus, facere iustum non ex habitu iustitiæ non est peccatum, si fiat ex affectione eiusdem virtutis, perq́ue eius actum: & peccator quanuis careat iustitia infusa, potest tamen habere acquisitam. Sed erit veniale peccatum, eò quòd cùm quis alium iudicat, profitetur se mũdummundum esse à crimine: & ideo si non est talis, est quodammodò hypocrita: quẽquem taxat illic ChristꝰChristus: Quid vides festucāfestucam in oculo fratris tui, & trabẽtrabem in oculo tuo non vi|des? Hypocrita, eijce priùs trabem de oculo tuo &c. Sed quia iniuriam non facit, non peccat mortaliter. Illud autem Apostoli ad Ro
ma. 2. In quo alterum iudicas, teipsum condemnas: non sic intelligitur (vt ait sanctus Thomas) ac si simile peccatum committat: sed quòd alium condemnando ostendit se dignum esse qui simili sententia condemnaretur, iuxta verbum Domini, Lucę. 19. Ex ore tuo te iudico serue nequam. ¶ Postrema
Postrema propositio.
propositio sancti Thomæ est, quòd publicꝰpublicus peccator alios condemnans mortaliter propter scandalum peccat: nam tunc iustitia in
Ratio.
vilipendium venit apud populum: nẽpenempe qui videt non habere eandem vim in iudice quāquam exercet ipse in subditos. At verò licèt genere suo peccatum sit mortale, potest nihilo minùs fieri veniale ex leuitate materiæ. Et ideo adiecit S. Tho. si sit in grauioribꝰgrauioribus criminibus: & præcipuè si sit in similibꝰsimilibus: vt si esset ipse publicus latro, & nihilo minùs latrũculoslatrunculos persequeretur: Aut si publica admitteret adulteria, & adulteros nihilo minùs iudicio premeret. Nam si esset, verbi gratia, fornicarius, & latrocinia homicidiaq́;homicidiaque vlcisceretur, non esset mortale scandalum: imò quando crimen non esset infame, nullum esset scandalum: vt si præ auaritia non esset eleemosynarius quando deberet.
ARTICVLVS. III.

ARTICVLVS. III.

Vtrùm iudicium temerarium, puta ex suspicione procedens, sit licitum.
IN superioribus articulis de iudicio iudicis, quemadmodùm sit licitum, disputatum est. In hoc autem sequitur vt de iniquo iudicio, quod non solùm publico iudici, verùm & priuatis vniuersis contingere vbiq;vbique assolet, dicẽdumdicendum sequitur, vtrùm scilicet dum temerè ex suspicione procedit sit illicitum. Stant enim à parte negatiua argumenta. Primum. Suspicio videtur esse opinio incerta de aliquo malo. Ait enim
PrimũPrimum argumentum. Aristo.
Philosophus. 6. Ethic. suspicionem se habere & ad verum & ad falsum: de singularibus autem contingentibus haberi à nobis opinio nequit nisi incerta. Cùm ergo humanum iudicium de humanis actibus singularibus & contingentibus concipiatur, si nullum licitum est iudicium ex suspicione, nullatenùs iudicare licet. ¶ Secundò. Per omne iu
Secundum.
dicium illicitum irrogatur alteri iniuria: nam cùm iudicium rectum sit actus iustitię, fit vt corruptum, sit actus iniustitiæ: per suspicionem autem quæ intus in mente latet, nulla proximo irrogatur iniuria: ergo non est illicita. ¶ Tertiò. Si iudicium
Tertium.
ex suspicione esset illicitum, atque adeò, vt modò dicebamus, actus iniustitiæ: cùm iniustitia genere suo sit peccatum mortale, fieret vt omne temerarium iudicium esset genere suo lethale crimen. Consequens ta
Glossa.
men est falsum: nam vt glossa Augustini habet super illud. 1. ad Corinth. 4. Nolite ante tempus iudicare: suspiciones vitare non possumus: ergo iudicium ex suspicione non est illicitum. ¶ Contrarium autem vnanimiter Doctores cōfitenturconfitentur cum Chrysostomo
Chrysost.
super illud Matth. 7. Nolite iudicare, &c. vbi ait, Dominus hoc mandato non prohibet Christianos beneuolentia alios corripere, sed nè per iactantiam iustitiæ suæ Christiani Christianos despiciant, solis plerunque suspicionibus odientes cæteros & condemnantes.
QVæstio hæc præcipua est & ad humanos vsus intellectu necessaria: quam ideo vt perspicuè definiamus, animaduertendum est, temerarium iudicium multis nominibus esse existimandum. Primùm
de sua ipsius substantia: scilicet vtrùm de alterius malo addubites: an verò suspiceris per incertam opinionem, vel fortè certam sententiam feras. Secundò de causis quibus ad sic iudicandum affectus es. Tertiò ex coniecturis quæ in talem te suspicionem pertrahunt. Et quartò denique ex obiecto: nempe ex quantitate illius mali quod alteri iudicando impingis. Hæc ergo vt lucidè euoluamus, rem ab ipsa iudicij substantia exordiamur. Igitur etsi D. Tho. tres dũtaxatdumtaxat dignoscat: tamen, quò perspicacior sit oratio, quatuor gradus operæpretiũoperæpretium est
discernere temerarij iudicij: si tamẽtamen dubietatem illi annumeres. Primus est dubietas, dum scilicet animus pendulus est, neutri parti contradictionis assensum perhibens. Vt si anceps hæreas, an proximus tuus aliquo sordescat crimine: nullum tamen proferens assensum aut affirmatiuum aut negatiuum. Quare gradus hic non eô attingit vt sit iudicium temerarium, quoniam nullum secum affert iudicium. Secundus gradus est suspicio, quæ est assensus vnius | partis contradictionis cum formidine alterius: quam Dialectici cum Philosopho. 6. Ethicor. appellant opinionem. Attamen in præsentiarum tria connotat suspicionis nomen. Primum, vt dictum est, assensum cum
formidine, id est quòd ita assentias vni parti vt non sis omninò firmus, sed vacilles circa alteram. Secundò qualitatem obiecti. Nam etsi opinio indifferens sit ad bonum & malum, tamen suspicio Latinè in malum sonat. Dicitur enim quis in suspicionem venire, aut suspicione laborare: quando sinistra de illo concipitur habetúrve opinio. Etenim si sit de re bona, potiùs dicitur bona existimatio. Tertiò connotat eandem nasci ex leuibus causis: puta cùm de secretis cordium aut de occultis tenues coniecturas habemus, quæ suspicionem generare per se non possunt nisi ob nostram leuitatem, aut infectum animum: quæ ideo suspicio lineam iam inde ingreditur temerarij iudicij. Temerarium enim prudentiæ opponitur: ob idq́ue idem est quod sine legitima causa inconsultò conceptum iudicium. At verò diuus Thomas hos
D. Thomas.
duos gradus absque discrimine sub primo complexus est. Discernit nanque, vti dicere cœpimus, tres solos suspicionis gradus.
Quorum primus, inquit, est dum homo ex leuibus indicijs de bonitate alicuius dubitare incipit. Et hoc ait esse veniale peccatum. Veruntamen inter dubitare & suspicari profectò non parùm interstat interualli: nam dubitare est pendulum absque vllo assensu habere animum: suspicari autem, si Philosophum. 6. Ethic. auscultes, est vni assentiri cōtradictioniscontradictionis parti cum alterius formidine. Dubitamus nanque certum astrorum numerum: de quo minimè suspicamur. Igitur sanctus Thomas eò non tam anxiè verborum rigorem obseruauit, quòd cùm neutrũneutrum sit peccatum mortale, idem est vtriusq;vtriusque morale iudicium. Atq;Atque adeò siue nullus habeatur assensus, siue formidolosus sit, vtrunque & dubitationis & suspicionis appellatione denotauit. TertiꝰTertius ergo gradus, qui apud sanctum Tho. secundus habetur, est cùm quispiam pro certo malitiam alterius æstimat ex leuibus indicijs. Atque hunc gradum, quāuisquamuis generali nomine appellet diuus Thomas suspicionem, plus tamẽtamen est quàm suspicio. Quartus deniq;denique gradus, qui illi est tertiꝰtertius, peculiariter ad publicum spectat iudicẽiudicem: nẽpenempe dum ex tali suspicione absq;absque legitimis testimonijs sententiāsententiam cōdemnationiscondemnationis in quẽpiāquempiam profert. ¶ His ergo præmissis, tribꝰtribus cōclusionibusconclusionibus, vt literāliteram D. Tho. non egrediamur, ad quæstionẽquæstionem respōdet̃respondetur. Prima. Suspicio primi
Prima conclusio.
ac secũdisecundi generis, vt nomine suspicionis dubietatẽdubietatem, breuitatis gratia cum S. Tho. cōplectamurcomplectamur, est genere suo peccatũpeccatum: non tamẽtamen peius ꝗ̈quam veniale, nisi ex suis causis vel aliunde vsq;vsque
Prima probatio.
ad mortale procedat. Etenim quod sit peccatũpeccatum, inde patet quod vnusquisq;vnusquisque iure hoc gaudet naturali, vt bonābonam apud quosq;quousque habere debeat suî existimationẽexistimationem, quousq;quousque legitima testimonia sua prodant delicta. Quare eiusmodi suspicio, quippe quæ tale ius quadātenùsquadamtenus, hoc est sub dubio, violat, nōnihilnonnihil habet iniuriæ: etiāetiam dum citra assensum dubitas: vt inferiꝰinferius fiet euidentius. Adde quod est etiam & quodāmodoquodammodo
Secunda.
do nocua: tum quod causa est vt minoris æstimes proximum quàm decet: & quem despectui habes, periculũpericulum est nè & odio prosequaris: tum etiam quòd periculosa est vt eundẽeundem infames. Alias autẽautem causas inferiùs subijciemus. Quòd autem genere suo non sit mortale, ex his liquet, primũprimum quòd genere suo non expellit charitatem: mox quod ad humanāhumanam tentationem pertinet, sine qua vita nostra non ducitur: vt glos. citata habet super illud. 1. ad Corin. 4. Nolite ante tẽpustempus iudicare. Vnde August. infert eiusmodi suspiciones vix nos posse vitare. Quapropter leuioris est culpæ sine assensione hæsitare, ꝗ̈quam per illam suspicari. ¶ Quòd autẽautem ex causis fieri possit mortalis, probatur. Triplici enim de causa eiusmo
di suspiciones quas legitimæ cōiecturęconiecturę non generātgenerant, oriũturoriuntur in homine. Primùm ex sua ipsius prauitate. Qualis enim quisque est, tale fert de alijs iudicium: nimirum de sua conscientia alios æstimans: secundùm illud Ecclesiast. 10. In via stultus ambulans, cùm ipse sit insipiens, omnes stultos æstimat. Secunda radix eiusmodi suspicionis esse potest odium, quo quis alterum habet. Est enim ingens vis qua voluntas in intellectum viget ad ipsum labefactādumlabefactandum. Quemcunq;Quemcunque enim in quem vel odio, vel ira, vel inuidia affectus sis, continuò spernis: contemptus autem paratissima est causa vt sinistrum quodlibet de illo facilè credas. Tertia deniq;denique causa sic suspicandi est lōgalonga experientia. Qua vtiq;vtique ratione Philosophus. 2. Rheto
Philosophus
ric. ait senes impendiò esse quàm suspiciosissimos: eò quod multoties sint hominum defectus experti. Et quāuisquamuis tertia hæc causa non tantùm habeat culpæ, pro eo quod experien|tia certitudinem auget, quæ est contra suspicionis naturam: nihilo minùs leui saltem culpa non caret. Attamen aliæ priores ambæ manifestariam continẽtcontinent peruersitatem. Atque adeò secunda potissimùm sæpenumerò facit vt suspicio sit peccatum mortale, quale est odium, vel inuidia, vel ira quæ illi fomentum ministrauit. An verò etiam ex obiecti grauitate peruenire etiam possit ad mortalem culpam, statim disputabitur.
¶ Secunda cōclusioconclusio. Suspicio tertij gradus,
quāquam diuus Thomas secundo loco cōstituitconstituit, genere suo est peccatum mortale si sit de re graui. Probatur. Quoniam eiusmodi certus assensus, si temerarius est, hoc est ex leuibus indicijs emanans, non infimam affert iniuriam: pro quanto qui certò de aliquo malè iudicat non potest non ipsum contemnere ac subinde odijsse. Et confirmatur mortale
CōfirmatioConfirmatio.
esse crimen eò quod suspicio prioris generis tentatio sit quam ægrè recutere valemus: firmitatem tamen assensus facilè vitare possumus quando coniecturæ non nimiũnimium vrgent. Vnde AugustinꝰAugustinus in commemorata glossa: Etsi suspiciones, inquit, vitare non possumus, quia homines sumus: iudicia tamẽtamen, id est definitiuas, firmasq́;firmasque sententias cōtinerecontinere debemus. Ob idq́;idque tale iudiciũiudicium suopte ingenio aduersat̃aduersatur charitati, in quo cōsistitconsistit ratio mortalis criminis: & nōnihilnonnihil prętereà præ se fert latẽtislatentis iniustitiæ. ¶ Tertia cōclusioconclusio. Suspicio
Tertia conclusio.
tertij gradus apertissmũapertissimum est peccatum mortale iniustitiæ, tantoq́;tantoque grauius quanto iudici, qui custos est iustitię, scelestius est quẽpiāquempiam nisi legitimis testimonijs cōdẽnarecondemnare. ¶ Circa has autem cōclusionesconclusiones etsi veridicas, ni
Dubitatio.
hilo minùs primũprimum omniũomnium ambigitur, vtrùm testimonio euāgelicoeuangelico satis apertè corroborẽturcorroborentur. Afferunt enim in hanc sententiam
Ratio dubitandi.
pleriq;plerique DoctorũDoctorum illud Matt. 7. Nolite iudicare, & non iudicabimini. Qui tamẽtamen locus non ita multùm perspicuus est ad cōdemnandũcondemnandum internum iudiciũiudicium temerariũtemerarium, de quo in præsentiarũpræsentiarum sermonem habemus. Illic nanq;nanque Dominus eos tantũtantum subnotare videtur, qui cum maioribus illaqueati sint criminibꝰcriminibus, suos proximos minorum redarguunt. Subsequitur enim protinus, Quid vides festucam in oculo fratristui, & trabem in oculo tuo non vides? Hypocrita, eijce priùs trabem de oculo tuo, & tunc videbis eijcere festucam de oculo fratris tui. Infàmat ergo illic hypocrisin eorum qui cæteros reprehendentes profitentur se virtutibus pollere, quas non habent. Vnde Hieronymus: De his, inquit, loquitur qui
HieronymꝰHieronymus
cùm ipsi mortali crimini sint obnoxij, minora peccata fratribus non cōceduntconcedunt: culicem quidem liquantes, camelum verò deglutientes. Profectò si Doctorum sententias perlustres, hunc sensum omnes agnoscunt: tamen conclusiones nostræ aduersus iudicia temeraria, non solùm sensum illum, sed & hunc faciunt quòd iudicare de occultis in vniuersum peccatum est, etiāetiam illis qui non sunt hypocritæ: sed alioꝗalioqui probi. Imò verò Chry
Chrysosto.
sostom. Opere imperfect. (si illius fuit Diui) ait eo loco euangelij, iudicare, pro eo accipi quod est, iniurias vindicare. Quod quidem non abs re asseruit, si verba attentè auscultes, Nolite iudicare, & non iudicabimini: quibꝰquibus non iudicanti præmium proponitur quòd non iudicabitur. Enimuerò si iudicare illic, vt nos volumꝰvolumus, vsurparetur pro eo quod est non suspicari, non cohæreret tunc pręmiũpręmium: scilicet quod nec de nobis habebitur suspicio. Egregius nanq;nanque quidpiam videtur ibi Christus polliceri: nempe quod si nostras iniurias remiserimus, condonabuntur etiam nobis & nostræ. Vnde apud LucāLucam simul componuntur, Nolite iudicare, & non iudicabimini: Nolite condemnare, & non condẽnabiminicondemnabimini: Dimittite, & dimittemini. ¶ His tamen nihil ob
Solutio.
stantibus, conclusio non solũsolum verissima est, etiam extra hypocrisin, verùm eodem loco asseritur: qui etsi alias permittat expositiones, tamen August. lib. 2. de Sermone Domi
Augustinus
ni in monte expositore, & hunc quoq;quoque gratanter admittit. Ait enim id ipsum illic præcipi vt facta quæ dubiũdubium est quo animo fiātfiant, in meliorẽmeliorem partẽpartem interpretemur. Quin verò & hoc ipsum verba ipsa, Nolite iudicare, & non iudicabimini: ostẽdũtostendunt. Iudicare enim cōdemnationẽcondemnationem includit. Exhortatur ergo nos Christus vt neminẽneminem cōdemnemuscondemnemus, nè in iudicio finali nosipsi cōdẽnemurcondenemur. Imò si ab hoc iudicio abstinuerimus, misericordiam promereamur. Adiungitur & illud ad Rom. 14.
Paulus.
Qui non manducat, manducantem non iudicet. Vbi non solùm hypocritæ qui in maioribus sunt criminibus, verùm & vniuersi aliâs probi iudicare prohibentur: id enim sonat, non māducāsmanducans non iudicet. Et vt cōnexionẽconexionem denotaret horũhorum quæ sunt iudicare, & cōtẽnerecontemnere. Priùs dixit, Is qui manducat, non māducantẽmanducantem non spernat: deniq;denique subiunxit, Et qui non mādacatmandacat, māducantẽmanducantem non iudicet. QuāuisQuamuis non sine causa in priori loco dixit, spernere: & in posteriori, iudicare: vt illic adnotaui|mus. Accedit deniq;denique & in eodem sensu illud 1. ad Corin. 4. Nolite ante tempus iudicare, quoadusque veniat Dominus qui illuminabit abscondita tenebrar um: vbi causam, nè iudices, non illam designat quod & tuipse delictor sis: sed quòd incerta sunt & obscura quæ tu pro certis ducis & claris. Fulcitur ergo conclusio non solùm rationibus quas de rerum natura deprompsimus, verùm & sacrorum oraculis. ¶ Supersunt autem circa singulas conclusiones dubiola minoris momenti. Et primùm circa secundam, qua assertum est iudicium temerarium genere suo esse peccatum mortale, animaduertendum
est tria esse ad id requisita. Primum vt sit certum: secundum, vt ex leuibus colligatur coniecturis: & tertium, vt sit de re graui. Certum autem iudicium vnam tantùm conditionem in speculatiuis dicit: vtputa quòd nihil prorsus habeat formidinis aut ambiguitatis admixtum, quod ad sciẽtiamscientiam spectat & ad fidem tam humanāhumanam quàm diuinam: in moralibus autem, parùm pro nihilo reputatur: & ideo vbi ita firmus es in sententia vt ferè nihil dubites, quasi certum iudicare censeris: ob idq́ue mortaliter peccas. Dum tamen tale iudicium non sit repentinum, quod certè in moribus etiam est perpendendum. Enimuerò si cùm vides iuuenem cum puella absque arbitris colloquentem, subitò ad iudicandum raperis, non est cur culpam mortalem timeas: sed quando sedato animo & facta reflexione eandem deliberando sententiam confirmas. De causarum autem leuitate quæ culpam facit mortalem, nulla potest stabiliri certa regula. Et quidem sanctus Thomas in solutione
D. Thomas.
ad primum, nullas alias causas videtur approbare excusantes iudicium à culpa, nisi quando quis per idoneos testes probatur malus: tunc enim ait licitè iudicare quempiam posse, alterum esse malum. At verò id intelligendum est respectu iudicis, qui non debet rei euidentiam expectare: sed humanam certitudinẽcertitudinem, quæ habetur per idoneos testes: citra quam tamen neutiquàm debet præcipitare sententiam. Nihilo minùs citra talia testimonia potest quisque tam iudex quàm priuatus ex cusari à culpa, etiam dum mente apud se certum fert iudicium. Laudi nanq;nanque Salomoni tribuitur. 3. Reg. 3. quòd ex verbis mulierum quarum altera annuebat puerum medium discindi, altera verò renuebat, iudicium elicuit, vtra illarum puerum peperisset. Haud tamen ob tale iudicium alteram puniuit, sed veræ matri suum natum tradidit. Nulla ergo regula dari potest certior quàm quòd illæ coniecturæ & indicia à culpa excusant, quæ virum prudentem & probum ad sic iudicandum perducerent. Video hominem noctu scala fenestras conscendere, profectò absque culpa possum de illo certò malum iudicare. Vides etiam iuuenem & puellam secreto obscuroq́ue loco petulanter se amplexantes: nulla est culpa sinistrum de illis ferre iudicium. Nam vti. 2. de anima author est A
Aristote.
ristoteles. Cogitare possumus cùm volumus: opinari verò non: hoc est, abstinere à iudicando non est semper in nostra potestate. Tametsi iudex ex tali iudicio, quanuis vt priuatus homo possit illud absque culpa concipere, non debeat ad punitionem procedere: sicuti nec Salomon processit. Poterit tamen princeps atque prælatus abstinere nè talem suspectum ad magistratum & ad Ecclesiæ administrationem assumat. Quo fit vt quanto coniecturę sunt leuiores, tanto cæteris paribus peiùs ingrauescit peccatum: & quanto sunt ipsæ grauiores, tanto magis attenuatur. Atque inde fit rursus consequens quandoque non posse certò definiri vtrùm iudicium, mortale sit an veniale. ¶ Pari modo censendum est de grauitate illius mali quod alteri iudicando inúris. Etenim Summistæ illud solùm
iudicium esse censent de graui malo, quando quis iudicat quempiam esse in peccato mortali. At verò quanuis regula plurimùm vera sit, non tamen est omnimodè certa: sed potiùs aspiciendum est ad infamiam. Nam inde perpenditur iudicij grauitas. Quocircà vbi peccatum non esset tam infame, iudicare quempiam esse in illo, non esset mortale: vt si facilè certoq́;certoque iudicares aulicos vel alios perditos iuuenes turpes amores cum mulierculis gerere: aut militẽmilitem duello aliũalium interfecisse. Quoniam ipsos hæc cōmisissecommisisse nullatenùs pudet. Et econuersò quāuisquamuis malum illud non esset peccatũpeccatum, sed naturale: nihilo minùs iudiciũiudicium illiꝰillius posset esse delictũdelictum. Vt si de viro qui egregio loco & existimatione habet̃habetur, leui de causa certò iudicares esse infami sanguine natũnatum. Nam & in hoc grauiter illi iniuriꝰiniurius es. Quare neq;neque de hoc potest certa cōstituiconstitui regula, sed speculādũspeculandum est an tale sit malũmalum, qquod alter ęgriꝰęgrius ferret de se audire ꝗ̈quam si esset
Altera dubitatio.
peccatũpeccatum mortale. ¶ Ex his ergo gradũgradum retrò facia|mus ad primāprimam cōclusionẽconclusionem: inuestigantes vtrũvtrum vsq;vsque adeò sit verum, suspicionem citra certitudinẽcertitudinem non esse genere suo mortale crimen, vt nunquānunquam illuc vsq;vsque possit crescere. D. enim
D. Thomas. Caietanus.
Thom. sic sentire videtur, & Caiet. sic sentit, dicens nullum iudicium citra certitudinem esse nisi veniale. Porrò autem contrarium videtur persuadere ratio: nam etsi id pro regula meritò sit habendum, est nihilo minùs excipiendum quando grauissimum malum de honestissima persona suspicaris. Regulæ em̃enim
Solutio.
morales non sunt tenore metaphysico expendendæ: sed ex iniuriæ quantitate. Et re vera si prudentium iudicium consulas, plus iniuriæ irrogas Petro si cum formidine opineris incestuosum esse cum matre, aut cum filia, aut cum sorore, quàm si certò crederes esse fornicarium: multoq́;multoque viliùs eum sperneres, qui apud te in suspicionem veniret hæreticæ prauitatis, aut proditionis reipublicæ, aut alîus immanis sceleris, quàm eum quem certò crederes minoribus criminibus irretiri. ¶ Deniq́;Denique postrema dubitatio est de illo
Postrema dubitatio.
qui citra assensum de bonitate alterius dubitat, quem in prima conclusione complexi sumus sub nota peccati venialis. Nulla enim apparet huius sententiæ ratio: quandoquidẽquandoquidem ille nullũnullum fert mali iudiciũiudicium. Imò verò virtuti potiùs dandum est quòd quis animũanimum suspensum teneat, vbi aliquæ coniecturæ proximũproximum notant. Respondetur nihilo minùs quòd etsi
Responsio.
non sit tanta culpa quàm suspicari, imò sæpenumerò, vbi coniecturæ ad prauum iudicium inclinant, laude dignum sit iudicium suspendere: tamen tam leues esse possunt vt illa etiam animi suspensio sit culpa. Nam, vt suprà diximus, ius habet quisq́;quisque non solùm vt non habeatur de illo sinistra suspicio, verùm vt quisq́;quidque de illo existimationem habeat bonam. Et confirmatur hoc inde, quòd certè si Petro qui de Ioanne bonam habet existimationem, eandem illi adimeres, malefaceres: malum ergò est & te ex leuissima causa merè neganter habere circa proximũproximum. Quin verò posset nonnunquàm esse peccatũpeccatum mortale. Ecquis enim ambigat quin si videntes honestatem vitamq́;vitamque integerrimāintegerrimam Ioan. Bap. sacratissimæ Virginis, vt de Deo eius filio sileamus, de eius bonitate dubitarent, graue committerent peccatum? re vera non est in dubium reuocandum.
AD primum igitur argumentum iam re
Ad primum argumentũargumentum .
sponsum est, quòd licèt humanum iudicium non possit de singularibus omninò esse certũcertum: potest tamẽtamen quisq́;quisque humano more, scilicet dum idonea sunt testimonia, citra iniuriam male de altero iudicare. ¶ Ad secundum re
Ad secundũsecundum.
spondet D. Thom. nihil aliud quàm quòd iudicium temerarium, licèt non prodeat in publicum, nihilo minùs in mente est perniciosum: quia est causa contemptus. At verò quò
res apertiùs pateat, causas perscrutemur malignitatis eiusmodi interni iudicij, vtrũvtrum quando est certum genere suo, sit per se peccatum mortale. Apparet enim pars negatiua inde vera quòd cùm proximus per illud nihil detrimẽtidetrimenti patiatur, neq;neque in sua persona neq;neque in rebus suis, non est cur tātatanta nota cōdemneturcondemnetur. Reperias respōdentesrespondentes satis esse vt sit mortale
Solutio quorundam.
peccatũpeccatum quod est à Deo prohibitũprohibitum: qui pro sua libertate potuit quæcunq;quæcunque voluerit prohibere. Isti autem non perpendunt hoc non
Reprobatio.
esse malum quia prohibitum, imò eò prohibitum quia malũmalum. Est enim ex his quæ sunt contra ius naturæ, quæ quidem in Euangelio præter sacramenta quæ ad religionẽreligionem pertinent Christus nobis duntaxat præcepit.
Neq;Neque satis est si respondeas, iudicium esse illud malum, quia ordinem habet ad exterius damnum, puta ad infamandum. Enimuerò cùm sit speculatiuum, non habet ordinem proximum ad opus: & ideò respondetur quod
Solutio vera
quanuis nunquàm exiret foras, in suis latebris per se malum est mortale. Primùm, vt diximus, quia causa contemptus & odij. Secundò id patet, quia per ipsum infamas proximum tuum apud teipsum: quandoquidẽquandoquidem malam de ipso concipis existimationem. Ex quo subsequitur argumentum ad id tertiũtertium. Si enim suspicio quam de Petro habeo sinistram, peccatum mihi nunquàm esset mortale sequeretur quòd neq;neque illam in aliorum mentes dispergere, dum modò nullum aliud consequeretur damnum: nam si mihi mentalis suspicio non est peccatum, neq;neque illis esset sua, atq;atque adeò nec mihi esset peccatum illam seminare. Quod tamen falsum est. Prætereà est argumentum quòd iudicare de occultis est id vsurpare quod est Dei propriũproprium: secundùm illud Pauli, Tu quis es qui iudicas alienum seruum? ¶ At verò dubium restat si ta
Alterum dubium.
le iudicium, peccatum est genere suo mortale, vtrùm sit contra iustitiam, an verò solùm contra charitatem. Quod quidem D. Tho.
S. Thomas.
tractat in solutione tertij argumenti: quo quærebat an genere suo sit mortale: & respōdetrespondet subobscurè. Ait enim quòd cùm iniusti|tia sit circa exteriores operationes, tunc iudicium suspiciosum directè ad iniustitiam pertinet quādoquando ad actum exteriorem procedit: & tunc est, inquit, peccatũpeccatum mortale. Subdit verò, Iudicium autẽautem interius pertinet ad iniustitiam secundùm quod comparatur ad exterius iudicium: vt actus interior ad exteriorem: puta sicut concupiscentia ad fornicationem: & ira ad homicidium. Manet ergò obscura ac subinde dubia hæc litera: quia non clarè ait, iudicium quod non procedit ad exteriora esse peccatum mortale. Nihilo minùs proculdubiò tenendum est eiusmodi iudicium esse genere suo mortale peccatum, idq́;idque contra iustitiam. Distinguit autem D. Tho.
Explicatur S. Thomas.
duo illa membra quod iudicium imperatiuum actus exterioris, scilicet infamandi aut condemnandi, est directè contra iustitiam, vt in tertia conclusione expressum est. Sicut volitio efficax occidendi reducitur ad homicidium: iudicium autem speculatiuũspeculatiuum quo non imperatur exterius opus non pertinet directè ad iniustitiam exteriorem. Et in his stat differentia, videlicet, directè, & indirectè. Sed nihilo minùs est peccatum mortale, vt in secunda conclusione dictum est. Sicuti ira & concupiscentia vxoris alienæ cum consensu in delectatione, licèt non procedatur ad opus, est mortale Enimuerò non solùm efficax volitio occidendi, mortalis est, verùm & internum desiderium mortis proximi aut grauis detrimenti: licèt tu nolis damna illa dare.

ARTICVLVS. IIII.

Vtrùm dubia sint in meliorem partem interpretanda.
NON satis est nosse, iudicium temerarium iniquum esse, sed explorare oportet vtrùm dubia debeamus semper in meliorem partẽpartem interpretari. Et arguitur
à parte negatiua. Iudicium cùm sit rationis opus, cuius perfectio in veritate consistit, de illis potiùs ferri oportet, quæ plurimùm accidunt, vt rariùs fallamur: sed pluries accidit homines improbè agere, quàm probè: nam cùm sensus hominis ad malum ab adolescentia sua proni sint, vt Genes. 8. legitur, fit vt, quemadmodùm habetur Eccles. 1. stultorum infinitus sit numerus: consultius ergò est dubia in malum quàm in bonum interpretari. ¶ Secundò: Ille piè & iustè viuit, authore Au
Argumen. 2.
gustino, qui rerum integer est æstimator, in neutram partem declinando: ille autem qui rem dubiam in partem saniorem decernit, in alteram inclinat partem: ergò minimè id licet. ¶ Tertiò: Homo eo modo debet dilige
Argumen. 3.
re proxiniũproximum, quo seipsum: sed circa seipsum salubrius est dubia in deteriorem partem iudicare, secundũsecundum illud Iob. 9. Verebar omnia opera mea: ergò & pariter nos debemus erga proximum gerere. ¶ In contrarium autem est illud ad RomañRoman. 14. Qui non manducat,
Paulus.
manducantem non iudicet: cuius glossa est, dubia in meliorẽmeliorem partem esse interpretanda.
ARticulus hic adeò est superiori annexus, vt per illũillum sit plurimùm intellectus. Re
Conclusio responsiua.
spondetur ergò vnica conclusione quę ex superioribus colligitur. Vbicunq;Vbicunque manifesta iudicia non apparent, quæ malum proximi indicent, debemus cuiusque bonam habere existimationem, atq;atque adeo in meliorem partem id quod dubium est interpretari. Con
Probatio cōclusionisconclusionis.
clusio inquam ex superioribus colligitur. Vnusquisq;Vnusquisque ius habet vt bona de se vbiq;vbique habeatur existimatio, quousq;quousque sua delicta eum legitimè prodant: ergo qui citra idonea testimonia sinistrāsinistram alterius concipit opinionem, iniurius illi est, atq;atque adeò in meliorẽmeliorem partẽpartem tenemur ambigua signa decernere. ¶ Conclu
Dubitatio.
sio nulla præter superiorem indiget disputatione, nisi hoc forsan scisciteris, vtrùm dubia teneamur in meliorem partem positiuè interpretari, id est assentiri meliori parti: an satis est negatiuè, id est non male iudicare. Enimuerò cùm aliqua experior ambigua indicia alieni vitij, difficile profectò est contrarium habere assensum. Si autẽautem dicas satis esse animum suspendere, in contrarium emergit statim argumentum, quòd intellectum continere difficile quoq;quoque est. ¶ CaietañCaietan. hîc arbi
Caietanus.
tratur satis esse negatiuè nos habere. Nihilominùs id nemini suadere auderem. Imò vix potest regula constitui certa, sed confugiendum est ad prudentiam. Distinguendum in
quam in primis an illum cuius dubia signa apparent, anteà noueris, an verò sit tibi ignotus. Si enim in bona est apud te existimatione, peccatũpeccatum esset propter signa dubia illāillam mutare, maius scilicet minúsve secundùm signorum conditionem. Si autem eum non noscis, tunc arguit hic CaietañCaietan. quod non est prudentia in tali casu assensum melioris partis concipere: eò quòd illa neutra signa natura sua talẽtalem assensum non generant: & ideo nulla, inquit, | est obligatio bene assentire. Quare consultò, ait, negatiuè dixit Christus, Nolite iudicare: & non dixit, bene semper iudicate. ¶ Attamen
Reprobatio Caietani.
cōtrariumcontrarium citiùs crediderim, responderimq́;responderimque illi quòd et si tales coniecturæ bonum assensum non generent, ius tamen naturæ nos cogit non solùm nè male de homine vllo opinemur propter dubia signa, verùm vt de omnibus, non obstantibus amphibolis in dicijs, opinemur benè. Igitur conclusio intelligenda est positiuè, nisi casu quo indicia vsq;vsque adeò vrgerent in sinistrāsinistram partem, vt satis esset vtriusq́;vtriusque assensum cauere: Tunc enim consilium est mentem ab eiusmodi cogitationibus dimouere. Quando verò indicia iam non sunt dubia, sed eousq;eousque efficacia vt virum prudentem & probum mouerent, nulla est obligatio in meliorem partem illa interpretari. Christus ergo non ideo dixit negatiuè, quia satis sit assensum suspendere, sed quia bonābonam existimationem quam iure naturæ tenemur de vnoquolibet habere, non debet in nobis leuibus causis extingui.
AD primum igitur argumentum respon
Ad primum argumentũargumentum .
det S. Thom. quòd etsi qui dubia in meliorem partem interpretatur frequentiùs fallatur, tamen melius est frequentiùs falli per bonam opinionem de aliquo malo homine, quàm rariùs falli habendo malam de aliquo bono: quia ex hoc nascitur iniuria: ex illo autẽautem, nulla. ¶ Sed cōtracontra, Falsitas est malũmalum intel
Replica.
lectus: vt puta qui ad omnium veritates iudicandas natus est: nemo autem tenetur malũmalum sibi proprium, seu procurare, seu incurrere ad euitandum malum proximi: ergo consultius est in sinistram partem iudicium deflectere. CaietañCaietan. putat se per hoc satis respon
Solutio Caietani.
dere, quòd S. Tho. non absolutè ait eum qui in partem saniorem iudicando propendet, in pluribus casibus falli: sed quòd pluries fallitur quàm si in sinistram partem vergeret: cum quo stat quòd non frequenter fallatur bene iudicando. ¶ Hanc ego tamen solutio
Refellitur Caietanus.
nem non intelligo. Nam ad vim argumenti satis est id quod ipse cum D. Tho. concedit: nẽpènempe quòd pluries fallimur bene iudicando quàm falleremur iudicando male: & ideo responsio est quod bonum virtutum moraliũmoralium non
Solutio authoris.
est pensandum secundùm bonũbonum intellectus simpliciter, sed in ordine ad agendum, cuius proximum principium est appetitus: homo enim, vt suprà diximus, non dicitur bonus propter virtutes intellectuales absolutè cōsideratasconsideratas, sed propter morales quæ circa actiones versantur. Quo fit vt nonnunꝗ̈nonnunquam iudicium falsum speculatiuũspeculatiuum generet verum dictamen practicum: veluti Iacob ex illo falso, Hæc est Rachel, intulit illud verũverum, Hęc est à me cognoscenda: quod quidẽquidem ob ignorantiāignorantiam inuincibilem verũverum fuit. Quocircà dum iudico Petrum esse bonũbonum, licèt speculatiuè fallar, tamen quia iudicium est conforme appetitui recto, fit vt moraliter atq;atque adeò simpliciter bonum sit. Obidq́;Obidque cùm homo secundùm moralem regulam iudiciũiudicium intellectus informat, non eligit simpliciter malum, sed secundùm quid: simpliciter autem bonum. Hanc enim ob causam suprà diximus iudicium esse actum potiùs iustitiæ, bene afficientis animũanimum ad proximum, quàm rationis illud proferentis. Quocircà non satis digna responsio illa mihi apparet Caietani & aliorum, quòd quia ex duobus malis minus est eligendum: etsi falsa opinio malum proprium sit, nihilo minùs quia minus est, ea est eligenda. Non inquam
Noua ratio in CaietañCaietan.
verum est esse simpliciter minus malũmalum. Nam bonum intellectus, puta intellectualis virtus, vt suprà demōstrauimusdemonstrauimus, simpliciter est melior bono voluntatis: sed tamen quantum ad mores attinet, iudicium cum periculo falsitatis formare ad cauendam iniuriam, non solùm minus est malum: imò simpliciter non est malum, sed secundùm quid: scilicet malum speculatiuum. Eò potissimùm quòd error circa singularia contingentia non est simpliciter malũmalum intellectus: sicuti neq;neque ad eius perfectionem simpliciter attinet cognoscere eorum veritates, sed vniuersalium, quibus non potest subesse falsum: vt statim ait S. Thom. in solutione secundi. Adde quòd neque eligitur tale malum. Nam quando iudicia sunt clara, non est prudentia bonum formare iudicium: sed quando sunt dubia, id tantùm est verum, quòd intellectus exponitur falsitatis periculo. ¶ Ad secundum
Ad secundũsecundum argumentũargumentum .
respondetur diuersam esse rationem iudicandi de rebus ab illa quæ est iudicandi de personis. Cùm enim de rebus speculatiuè iudicamus, nihil nocumenti imminet proximo: obidq́ue simpliciter est tunc veritas indaganda, quæ bonum est intellectus. Ac perinde in rebus dubijs suspendendum est iudicium, nè pręcipitio falsitatis intellectum obijcias. Et de hoc loquitur August. Quan
Augustinus.
do autem iudicium est de personis, tunc quia bonũbonum malumq́;malumque attenditur secundùm illũillum de quo iudicatur: nempè de eius honore | aut contemptu, ad cauendam citiùs iniuriam debemus esse attenti: Præsertim quòd error circa singularia, vt iam modò dicebamus, non è regione opponitur bono simpliciter intellectus. Ex his prudentiam collige, qua discernas iudicium rei merè speculatiuum, non esse morale peccatum, nisi dum illud ad personam applicas: licèt enim dum videas cadauer occisi hominis, iudices mortale fuisse peccatum illum occidere: & quanquàm dum audis talem propositionem, quæ hæretica est, fuisse assertam, iudices peccatum fuisse illam ex animo asseruisse, nullum tamen peccatũpeccatum admittis: sed quādoquando sine causa legitima iudicas hunc fuisse aut homicidam aut hæreticũhæreticum. ¶ Tertium argumentum peregregiam regu
Ad tertium argumentũargumentum .
lam qua sibi respondeatur expostulat. Interpretari nanq;nanque quidpiam in deteriorem partem, suspicando scilicet ex leuibus causis, bifariàm vsu venit: scilicet, vel definitiuè vel suppositiuè. Prior modus est quem dicimus esse illicitum. Posterior verò scilicet non definiendo sententiam, sed ex suppositione, si fortè ità est: non ad lædendum, sed ad obuiandũobuiandum periculo vel proprio vel proximi: non iniustitiæ, sed prudentiæ opus est. Vides hominem quem suus habitus subindicat esse furẽfurem, etsi non debeas definitiua sententia id credere, neq;neque verò suspicari ad nocendum, licet tibi tamen non illi tuam domũdomum credere. Sicuti dum filiam habes virginem, licet tibi iuuenes ab eius colloquio abigere. Et pari modo in re propria. Dum videntur tibi opera tua nitida esse in cōspectuconspectu Dei, quæ quidem opinio periculosa semper est, debes illa timere nè aliqua macula sint infecta. Aliena verò opera, bona iudicare, nulli nos offert periculo. ¶ Ex his sequitur quòd etsi dum ma
CorollariũCorollarium.
le de aliquo suspicaris qui in promptu est vt ad aliquam dignitatem eligatur, posses tu illi refragari tuam subticendo suspicionem: tamen illam in aures aliorũaliorum disseminare vt hominẽhominem infamia respergas, minimè fas est, nisi suspicio legitimis de causis esset tibi certa, & videres in perniciem reipublicæ talem electionem vergere: tunc enim, nisi secretum esset sacramentalis confessionis, liceret illam impedire. Et vice versa, tam leuis esse potest tua suspicio vt neque teipsum debeat cohibere quo minùs eum eligas si aliâs idoneus est.
ARTICVLVS. V.

ARTICVLVS. V.

Vtrùm semper sit secundùm leges scriptas iudicandum.
QVVM iudicium, vt dictum est, actus sit iustitiæ: regulæ autem iustitiæ sint leges: meritò quæritur vtrùm semper sit secundùm leges scriptas iudicandum. Et arguitur à parte negatiua. Iudicium
Primum argumentum.
iniustum vbiq;vbique cauendum est & vitandum, quandoq;quandoque autem scriptæ legis iniquitatem continent: secundùm illud Isa. 10. Væ qui cōduntcondunt leges iniquas, & scribentes, iniustitias inscripserunt: ergo non semper est secundũsecundum scriptas leges iudicandum. ¶ Secundò: Iudi
Argumen. 2.
cium oportet esse de singulis euentibus: lex autem scripta, vt Philosophus. 5. Ethi. cap. 10.
Aristot.
author est, non potest singulos comprehendere: ergo quandoq;quandoque necesse est contra legis verba agere. ¶ Tertiò: Lex ad hoc scribitur,
Argumen. 3.
vt legislatoris mens fiat subditis manifesta: quandoq;quandoque autẽautem vsu venit vt si legislator præsens adesset, aliter iudicaret: ergo tunc licet cōtracontra scripturam mentem legislatoris sequi. ¶ In contrarium est sententia Augustini in
Augustinus
lib. de ver. relig. vbi ait, In istis temporalibus legibus, quanquàm de his homines iudicent cùm eas instituerint: cùm tamen fuerint institutæ & firmatæ, non licebit iudicibus de eis iudicare.
QVæstionem hanc plenariè lib. 1. discussimus. q. 6. ar. 8. Sed quoniam præsenti loco congruenter iterũiterum eam mouet S. Tho. opùs est ad idem respondere: quoniam non deerit quod præter illic definita adnotari etiam hîc possit. RespōdeturRespondetur ergo per distin
Distinctio.
ctionem duabus conclusionibus. Supponendum nanq;nanque in primis, iudicium nihil aliud esse quàm quādamquamdam iusti definitionem & cōstitutionemconstitutionem. Est autem iustum duplex, vt in superioribus sæpè dictum est: & Aristot. 5.
Aristot.
Ethicor. cap. 7. docet: scilicet aliud naturale, nempe quod ex natura rerum absolutè consideratarum pullulat. Aliud verò positiuum quod Philosophus appellat legitimum: nempè quod humano condicto & arbitramento positum est. Sit ergò prior conclusio. Quan
Prima conclusio.
do lex scripta ius naturale continet, nequâquam licet neq;neque principi neq;neque subditis cōtracontra illam agere, sed semper est secundùm eam iu
Ratio cōclusionisconclusionis.
dicandum. Et ratio est in promptu. QuoniāQuoniam | eiusmodi leges non sunt illius iusti constitutiuæ, sed tantùm declaratiuæ. Quare earum iustum, non ex legibus, sed ex rebus ipsis totum suũsuum habet robur. Vt patet in præceptis Decalogi, & in his quę necessaria consequentia illic implicantur: ideoq́;ideoque adeò sancta sunt & firma, vt neq;neque Deus, quatenus legislator, super illis valeat dispensare: vt lib. 1. q. 3. disputabamus. Atqui hac de causa non huc simpliciter in quæstionem profertur, vtrùm sit semper secundùm leges iudicandum. Nam de naturalibus quarum lumen Deus consignauit in mentibus nostris, nequâquam hæsitare licet, quo minùs sit semper secundùm illas iudicandum: sed peculiariter quæsitum est de legibus scriptis inter quas connumerantur humanæ. ¶ Subditur ergò posterior con
Vltima conclusio.
clusio. Quando lex scripta, est humana, necessarium nihilo minùs est tam principi quàm subdito secundùm illam iudicare, qua
Probatio cōclusionisconclusionis.
tenus iuri naturæ non repugnat. Probatur: quoniam leges eiusmodi etsi non sint declaratiuæ naturalis iusti, sunt tamen constitutiuæ iusti quod humano condicto secundùm regiones temporumq́;temporumque cōditionesconditiones visum est expedire. Et ideo inquit Arist. quòd quāuisquamuis anteà quàm ponerentur nihil referebant, tamen postquàm positæ sunt, iam referunt.
¶ Conclusiones istæ non solùm inferiores iu
dices, sed & principem ipsum comprehendunt: qui quidem secundùm leges iudicare tenetur: non solùm secundùm naturales, verùm & secundùm illas quas ipse suiq́;suique maiores sanxerunt: quandiu causa non incidit vt mutentur. Tametsi discrimen intersit, quòd inferiores iudices neq;neque dispensare in legibus possunt, neq;neque illas interpretari. Quod tamen in facultate principis positũpositum est. Vnde quo casu potest super legem dispensare, potest etiam & contra legem iudicare. Vt si capitis condemnatus, quàm commodissimus esset reipublicæ, posset ob illam publicam commoditatem illum donare vita. Hæc autem omnia libr. 1. satis ac super pro captu nostro, tum discussa sunt, tum etiāetiam definita. ¶ Quod
DubiũDubium Theologicum.
autem hîc dubium Theologicum, ceu in proprio loco dirimendum restat, est vtrùm sententia iniusta, hoc est contra leges lata, obliget in conscientia: hoc est vt tam reũreum verè absoluat, quāquam actorẽactorem iure suo despoliet. Est enim
Ratio hæsitandi.
argumentum à parte negatiua, quòd cùm iudex sit iusti custos, ad quem. 5. Ethico. ait Philosophus tanquātanquam ad viuentem loquentemq́;loquentemque iustitiam confluitur: & hæc omnia quæ in foro exteriori peraguntur ad pacem reipublicę ac perinde ad pacandas conscientias referantur, cōsequensconsequens fieri videtur, vt solennis sententia eius qui publica pollet autoritate, tutas sedatasq́;sedatasque reddat easdẽeasdem conscientias. Eò vel maximè quòd sæpè humanũhumanum ius in conscientia obligat, tametsi mera lex naturæ non obligaret: vt patet in lege pręscriptionis, qua dominiũdominium transfertur in possessorem. ¶ Ni
Solutio.
hilo minùs respondetur, nullam sententiam quæ contra leges iustas profertur obligare in conscientia. Conclusio est manifesta, & iuris etiam doctoribus confessa, vt apud Inno. & Panor. videre est. c. quia pleriq;plerique. de immunit. ecclesi. quia cùm sententia nullũnullum habeat robur nisi quia est iuris declaratiua, vbi non est recti iuris interpres, nulla est in conscientia. Dixerim iniustam contra leges: nempè quæ ab vno aufert quod re vera suum erat, & alteri tribuit cuius non erat. Nam si alicui id adiudicetur quod verè erat suum, licèt alter prætermisso toto ordine iuris fuerit priuatus, bona conscientia possidebit quod sibi adiudicatũadiudicatum est: siquidẽsiquidem re vera suum erat. Et prætermissio ordinis iuris, quanuis peccatum sit in iudice, & iniuriosa parti, tamen non constituit in mala cōscientiaconscientia eum qui quod verè est suum possidet. Idq́;Idque planissimo exẽploexemplo patet. Si tu quod tuum est aut fraude surripias, aut vi auferas à possessore, quāuisquamuis delictũdelictum mortale fortè cōmittascommittas dum priuata authoritate exequeris quod publica deberes, nihilo minùs ad restitutionem non obligaris illius quod accepisti. Reuertamur ergò ad principale assertum: quòd iniusta sententia ius neq;neque tollit neque confert. Fit enim ex illa consequens vt etiam si dum litigabas bona id fide faciebas, nihilo minùs cùm primùm certò resciueris sententiam in tuum fauorem latam non fuisse iustam, restituere teneris quod tibi adiudicatum est: licèt non expensas, si bona fide litigasti: idq́;idque siue reus fueris, siue actor. Et dico iniustam contra rei veritatem, etiāetiam si iudex secundũsecundum allegata & probata in foro exteriori rectè iudicauerit. ¶ Quid
ArgumentũArgumentum.
autem si pars læsa non appellauerit? Videtur enim eo ipso consensisse, atq;atque adeò suum à se ius ablegasse: quapropter posteà non admittitur in iudicio ad repetendum. Respon
Responsio.
detur quòd etiam si non appellauerit non censetur renũtiarerenuntiare iuri suo. Sed hoc tantùm patitur quòd in foro exteriori non ampliùs repetens audietur. Atq;Atque hæc veritas non solùm ratio naturalis cōprobatcomprobat, verùm & ex. l. | Iulius. de condict. indeb. colligitur. Quòd autẽautem non appellans præscripto tempore à tribunali posteà repellatur, sunt qui dicant causam esse in pœnam eius negligentiæ. Ego verò non hanc tantùm crediderim, verùm illam potiorem, quæ est ad obuiandũobuiandum litibus: ad quod leges sanctissimæ fuerũtfuerunt semper attentæ. At verò si quis rem sibi aut suis maioribus iniusta sententia adiudicatam, bona fide legitimoq́ue tempore præscripserit, bona deinceps conscientia possidebit: quia titulum habet legitimum, hoc est lege præsumptum. ¶ Dubium autem molestius est in be
neficijs ecclesiasticis: quādoquando quis scilicet per iniustam sententiam expoliatur sacerdotio quod alteri confertur, vtrùm possessor deinceps tuta conscientia possideat. Id quod inter cæteros iuris interpres Panormita. cap. 1.
de const. præbend. & Innocen. cap. quia plerisq́;plerisque. de immunit. Eccles. scienter tractant. Distinguendum ergò est de sententia: nam altera est declaratiua: nempè dum inter partes de iure aliquo, aut alia de re, aut de præbenda litigatur: & sententia declarat vtrîus illorum sit. Et tunc citra dubium, sicuti neq;neque in alijs sæcularibus rebus, sententia non ligat. Et ideo dum possessor sciuerit non fuisse iustam, tenetur renuntiare. Alia verò est sententia priuatiua quādoquando prælatus officio propter crimen quempiam sacerdotio multat, quod alteri confert: & tunc censent præfati doctores quòd si reus non appellauerit, quia eo ipso consentire videtur, alter tuta cōscientiaconscientia possidet. Secùs si reus appellauerit: nam tunc licèt iniustè non fuerit auditus, non censetur consensisse. Ego verò profectò, salua eorum existimatione, non sic absolutè crediderim, sed cum distinctione. Si inquam prælatus sciens & prudens illum iniquè cōdemnauitcondemnauit, arbitror sententiam non tenere. Et ideo quotiescunq;quotiescunque possessor id intelligit, renuntiare tenetur, & prælatus alteri restituere. Si verò bona fide secundùm allegata & probata illum condemnauit, etiam si falsò fuerit accusatus, sententia tenet, ac perinde alter tutò possidet: nisi tamẽtamen ille fuerit criminator qui falsò accusauit. Nam tunc omnes doctores Canonici iuris meritò tenent inhabilem esse ad possidendum. Item hoc solùm crediderim in beneficijs ecclesiasticis quæ Prælatorum authoritate conferuntur. Nam in alijs etiam si secundùm allegata & probata sententia sit iusta, si tamen processit ex falsa præsumptione, non ligat in conscientia, vt Innocent. probè adnotauit in eodem cap. quia pleriq;plerique. Quo fit vt si cuius nomen de hęresi falsò defertur, suis bonis priuetur: cùm primùm fiscus resciuerit, per calumniācalumniam fuisse delatum ac cōdemnatumcondemnatum, tenetur eum in suorum possessionem restituere. Hæc ergò de hac re satis dicta sint.
AD primum igitur argumentum respon
Ad primum argumentũargumentum .
detur, quòd sicut lex scripta nihil roboris præstat naturali iuri, imò ab illo ipsa vim accipit: sic neque potest eius robur quoquo pacto diminuere: nam homines, qui eas leges scripserunt, non sunt naturę domini. Quo fit vt quando lex scripta legi naturæ aduersatur, nullam habeat vim, atq;atque adeò neq;neque sit secundùm illam iudicandũiudicandum. Quare tunc non leges, sed legum corruptiones censentur. At verò quando lex scripta à iure naturæ permittitur, scilicet quia ei non obstat, tunc iudicandũiudicandum est secundùm leges, etiam si forsan melius esset contrarium esse lege positum. Hoc enim maximè notandum est, vt loco suprà citato explicauimus: nempè quòd non est necessarium ad vigorem scriptæ legis, melius id esse quod ipsa decernit, quàm contrarium. Hoc enim pensandum est & consilio agitandum quando ponitur: sed quando posita est, & vsu firmata, non debent hoc subditi arbitrari: sed secundùm illam agere, quousq́ue princeps aut respublica illam mutet. Imò verò neq;neque mutandæ sunt leges, vt suprà diximus, quacunq;quacunque de causa quæ meliorem rationẽrationem præ se ferat. Est posita lex, verbi gratia, nè merces foras euehantur èex regno, & fortassè iam cessat causa, quare posita fuit, tunc etsi principi incumbat illam mutare, tamen subditis non licet contra facere, dum ius naturæ id permittit: nisi iam esse inciperet contra ipsum aut contra religionem, scilicet, si legibus Ecclesiasticis aduersaretur. ¶ Ad secun
Ad secundũsecundum argumentũargumentum .
dum pari modo respondetur, quod sicut potest lex quandoq;quandoque iuri repugnare naturę, & tunc non est seruanda: sic quanquàm rectè sit posita, si tamen in euentibus particularibus est contra ius naturæ, licet contra illam facere. Nam, vti ait Modestinus. ff. de legibus & se. con. nulla ratio iuris aut æquitatis benignitas patitur, vt quæ salubriter pro vtilitate hominum introducta sunt, ea nos duriore interpretatione producamus ad seueritatem. Tunc enim legislator si adesset, aliter censeret quàm scripsit. Et per hoc dissoluitur argumentum tertium.
ARTICVLVS. VI.

ARTICVLVS. VI.

Vtrùm vsurpatum iudicium sit semper peruersum.
TRIA suprà diximus ad rectum iudicium esse requisita, nempè & iudicis authoritatem, & iustitiæ æquitatem, & prudentiæ ordinem. Et quidem de hoc tertio, puta de ordine & processu iuris, nihil ad Theologum, sed res est causidica. Igitur cùm de secundo in proximis articulis dictum sit, subsequitur vt de primo disputemus: Vtrùm vsurpatum iudicium, scilicet ab eo qui non est iudex, sit vbique peruersum. Et arguitur
Primum argumentum.
à parte negatiua. Iustitia est quædam agendorum rectitudo, nihil autem veritati deperit à quocunque pronuntietur, sed à quocunque est amplectenda: ergò neque quicquam iustitiæ officit à quocunque sententia proferatur. ¶ Secundò: Bona pars iudicij
Argumen. 2.
est peccata punire: cum laude autem referuntur nonnulli priuati qui peccata aliena vindicârunt: vt Moyses qui, vt legitur Exodi. 2. Aegyptium interfecit: & Phynees Eleazari filius qui Zambri occidit, vt Nume. 25. scriptum est. quod, vt habetur Psalm. 115. reputatum est ei ad iustitiam: ergò licet priuatis citra authoritatem publicam iudicare. ¶ Tertiò: Potestas spiritualis quæ à tempo
Argumen. 3.
rali distinguitur nonnunquam se ingerit ad iudicandum sæculares: ergò vsurpatum iudicium non est vbiq;vbique prauum. ¶ In contrarium est illud ad RomañRoman. 14. Tu quis es qui
Paulus.
iudicas alienum seruum?
AD quæstionem vnica conclusione respōdeturrespondetur. Iudicium vsurpatum, hoc est,
Conclusio responsiua.
absque legitima authoritate super eum in quem fertur prolatum, non solùm peruersum est, verùm & nullum. Probatur. Iu
Probatio.
dicium est legis ad personas applicatio cum vi coactiua: hæc autem fieri non potest absque publica authoritate: ergò si aliter fiat, vitiosum est & nullum. Probatur Minor. Eiusdem est legem condere atque eam interpretari & declarare: sed applicatio legis ad personas est quædam eius interpretatio, id est, declaratio, quòd talem personam in tali casu ligat: ergò sicut lex ab illo solo cōdicondi potest qui publica pollet authoritate ad cogendum ciues, ita & eius solîus est, habentisq́;habentisque eius authoritatem, ius dicere. Conclusio clara est, &. 1. libro, quæstio. 1. decisa. ¶ Hoc tamen est hîc animaduertendum, quòd inter ea quæ ad rectum iudicium publicum exiguntur, primum est authoritas iudicantis. Nam etsi alia deficiant, nempè prudentia & iustitia, nonnunquam sententia tenet, saltem dum fertur secundùm allegata & probata, vt proximè dicebamus, & semper timenda est: & tamen si emânet à non iudice, adeò nulla est vt neque sit timenda. Vnde scitè Gregorius: Sententia, inquit,
Gregorius.
pastoris siue iusta siue iniusta, timenda est: 11. quæstio. 3. Duo enim ponit vt sit timenda, etiam si sit iniusta: videlicet vt sit pastoris, & vt sit sententia, id est quæ non manifestarium intolerabilemq́ue errorem contineat. ¶ Ex quo fit primùm quòd qui per
Primum corollarium.
tyrannidem regnum inuasum occupauit, neque legem ferre vllam potest, neque ius dicere quòd vllo pacto ciues in cōscientiaconscientia obligent, nisi forsan præscriptione aut reipublicæ consensu legitimi fuerint tandem principes: vt de Francis apud Gallos legitur, & apud Hispanos de Gothis. ¶ Secundò sub
Secundum.
sequitur, quòd qui semel legitimè magistratum adeptus est, etsi posteà crimen commiserit ob quod meritò sit illo abdicandus: tamen quousque iuris ordine priuetur sententia eius ligat, nisi sit ipso facto excommunicatus. Vt quāuisquamuis prætor crimẽcrimen læsæ maiestatis admiserit, ob quod à magistratu expellendus iure est, nihilo minùs quoadusque iuridicè priuetur, sentẽtiasententia eius tenet. Secùs si esset hæreticus: nam tunc ipso facto est excommunicatus, atque adeò licèt non priuatus officio, tamen eius functione suspensus. ¶ De arbitris autem forsan quis dubitet: nam
iudicium eorum ligat tam in foro exteriori quàm in conscientia. Tamen nulla videntur pollêre authoritate publica: quia non habent nisi quam à partibus acceperunt: quæ tamen non habebant nisi priuatam. Respon
Solutio.
detur autem quodammodò habere publicam. Nam cùm vnusquisque teneneatur fidem alteri seruare, iure gentium condictum est vt qui sequestris fuerint ab aliquibus cōstituticonstituti, vim habeant per suam sententiam ligandi, licèt executio ad principem pertineat, qui vim habet coactiuam, & eius ministros.
AD primum igitur argumentum respon
Ad primum argumentũargumentum .
detur, quòd etsi pronuntiatio veritatis à quocunque sit suscipienda: tamen vis co|actiua non nisi à principe, quam iudicium importat. Et ideo nisi ab habente autoritatẽautoritatem proferatur, liberum est vnicuique eam suscipere aut repudiare. ¶ Secundum argumen
Ad sccundũsecundum argumentũargumentum .
tum. Quantum ad historiam Phinees, nullānullam habet difficultatem. Nam cùm Moyses, vt illic legitur, authoritate diuina iussisset vt vnusquisque fratrem suum quem reum sciuisset interimeret, eâdem ille autoritate vsus est. Historia verò Moysi anceps est. Legitur enim quòd cùm vidisset Aegyptium percutientem quendam de Hebræis, eum enecauit. Quocircà cùm illum Aegyptium in flagranti delicto occuparet, potuit eum occidere per modum defensionis: nam vnusquisq;vnusquisque ius habet vim vi repellendi, non solùm à seipso, sed à fratre suo. Et hac via Ambrosius
Ambrosius.
libro de Offi. Moysen excusat à culpa. Si autem vel iam cessauerat Hebræum percutere, vel occisio non erat ad defensionem necessaria, necesse est dicere quòd in vindictam illum occîdit. Et re vera huc gratiùs annuere videtur historia. Sed tunc cum publicam non haberet authoritatem, non potest à culpa excusari: nisi dicatur id reuelatione diuina fecisse. Atque hanc rationem approbare videtur illud Act. 7. quòd percusso Aegyptio existimabat Moyses intelligere fratres suos, quoniam Dominus per manum ipsius daret salutem in Israël. Et quanuis non expressè dicatur percussionem illam iussisse, sed Moysen sic existimasse seruaturum populum: tamen profectò videtur illic percussio excusari: quare vtraque istarum solutionum potest optimè defendi. At verò sanct.
D. Thomas. Augustinus.
Tho. Augustini sequacissimus eum libentiùs amplexari videtur, qui in quęst. super Exod. non excusat illum à culpa, sed eum potiùs confert cum benignissimo nouali, quod cùm primò seritur, de herbarum quoque inutilium luxurie ac fertilitate laudatur, propter spem quam promittit futuræ frugis. Et sic interpretatur illud Act. 7. quòd cùm animo plenus esset, ad liberandum populum, illa ratione arbitrabatur rem perfecturum. ¶ Ad tertium denique responde
Ad tertium argumentũargumentum .
tur, quòd cùm spiritualis potestas superemineat sæculari, potest Ecclesiasticus Prælatus sæculares iudicio cogere in his quę ad gratiāgratiam & ad gloriam pertinent.

QVAESTIO QVINTA, De diuisione Iustitiæ. Sanct. Tho. 2. 2. q. 61.

ARTICVLVS. I.

ARTICVLVS. I.

Vtrùm particularis Iustitia rectè in distributiuam & commutatiuam diuidatur.
POSTQVAM DE Iustitia in genere, deq́;deque suo cōtrariocontrario, iniustitia, atque de eius annexis, iure scilicet & iudicio, quantum res postulabat, dissertũdissertum est: superest vt ad illam eius celeberrimam diuisionẽdiuisionem descendamus, qua in distributiuam & commutatiuam dispartitur. Est ergò quæstio ordine quinta huius libri, vtrùm particularis iustitia rectè in distributiuam & commutatiuam diuidatur. Quæstio hæc autem quatuor articulis absoluetur. QuorũQuorum primus diuisionis rationem doceat: secundus, vtriusq́;vtriusque medium: tertius, materiæ diuersitatem: quartusq́;quartusque tandem formam. A parte ergò negati
Primum argumentum.
ua quæstionis arguitur primò. Cùm tres sint rei publicæ ordines: nempè totius ad partes, partium ad totum, & partium inter se, pulchriùs atq;atque ad artem propiùs fieret ex æquo trimembris diuisio: nimirũnimirum in legalem, quæ primum instituit ordinem: & distributiuādistributiuam, quæ ad secundum spectat: & commutatiuācommutatiuam, quæ circa tertium versatur: ineptè ergo fit bimembris. ¶ Secundò arguitur. Si vlla esset
Argumen. 2.
huius diuisionis ratio, ea vel inde oriretur quod habẽthabent distincta subiecta: nempè quòd distributiua est in principe, cui incumbit bona publica distribuere: cōmutatiuacommutatiua verò in subditis, quorum pax & tranquillitas hac ratione cōtineturcontinetur quòd quisq;quisque ius suum alijs seruat: hoc nanq;nanque discrimen prima fronte videtur hæc diuisio insinuare: at verò quęcunq;quęcunque iustitiæ species tam in subditis est quàm in principe, in hoc nimirum ad gubernandum, atq;atque in illis vt gubernentur, vt quæst. 1. de legali dictum est: nam commutatiua eadem ratione est in omnibus: ergò ex hac differentia non potest sumi diuisionis ratio. Quòd si dicas differentiam inde sumi, quòd distributiua iustitia pensatur in ordine ad plurimos, qui|bus facienda est distributio: cōmutatiuacommutatiua verò est vnius ad alterum: contrà facit, quod vnum & multa speciẽspeciem non mutant. Eiusdem quippè speciei est vnus homo cum duobus atque cum tribus. ¶ Deinde arguitur tertiò quòd
Argumen. 3.
diuisio manca sit. Iustitia enim vindicatiua neq;neque sub distributiua neq;neque sub cōmutatiuacommutatiua comprehendi videtur: nam si respondeas cōtinericontineri sub distributiua eò quod princeps, vt præmia probis, sic & supplicia reprobis decernit, in contrarium est: tum quod & persona particularis potest licitè vindictam petere, tum etiam quod vindicta debet fieri ad æqualitatem delicti, quod officium est commutatiuę iustitię. Quòd si hac ratione victus pertinere dixeris ad commutatiuam, reclamare hæc ratio videtur quod soli principi incumbit pœnas exigere pro culpis, quod specimẽspecimen gerit distributiuæ iustitiæ. ¶ In contrarium est autoritas Philosophi. 5. Ethico. distinguentis duas iusti
Aristot.
tię species, quarum altera est distributionũdistributionum directiua, altera verò commutationum.
QVO respōsioresponsio quæstionis lucidior fiat, à terminorum expositione proficiscamur. Cùm iustitia in genere, autore Aristotele. 5. Ethi. sit virtus qua quisq́;quidque iustus dicitur, fit vt iuxta nomina sua, iustitia distributiua dicatur particularis iustitia, qua homo in bonorum cōmuniumcommunium distributione iustus fit. Commutatiua verò sit illa itidem particularis, qua quisq́;quisque in cōmutationibuscommutationibus iustus est. His facilè intellectis tali respondetur affirmatiua conclusione. Iustitia particularis suapte
Conclusio responsiua.
natura in hæc duo dissecatur membra, specie differentia, quæ sunt commutatiua & distributiua. Conclusio est Arist. 5. Ethi. cap. 2.
Aristot.
cuius ideo authoritate fulcitur. Probatur nihilo minùs & ratione. Distinctio habituum,
Probatio cōclusionisconclusionis.
si specifica sit, ab obiectorum natura deriuatur: nam habitus distinguuntur per actus, & actus per obiecta: est autem in republica, in qua iustitia æquitatem constituit, duplex ordo, idemq́;idemque particularis ac diuersus: videlicet totîus ad partes, & partium inter se: ergò per illos duos ordines duæ etiam species iustitiæ discernuntur. Illa autẽautem quæ est totîus ad partes, puta quæ communia bona ciuibus bene dispensat, nominatur distributiua: altera verò quæ æquitatem seruat inter partes, nuncupatur cōmutatiuacommutatiua: sunt ergò duæ distinctæ species. At licèt conclusio hæc non solùm S. Thomæ, verùm & Aristotelis sit plana confessio, non desunt Aristotelis interpretes qui
Buridani sententia.
contrarium opinentur. Buridanus enim in eundem locum. 5. Ethic. q. 7. non arbitratur virtutes has specie distare. Neq;Neque vllo prorsus argumento vtitur præterꝗ̈præterquam quòd rationes, inquit, partis contrariæ non sunt satis validæ. Hæc autem argutio nullum philosophum hominem contra Aristotelem mouere deberet, nisi validioribus ipse niteretur. Præterꝗ̈Præterquam quod ratio hæc facta abundè rem monstrat in philosophia morali, à qua non est expetenda mathematica demōstratiodemonstratio, vt statim in principio Ethico. Arist. docuit. ¶ Arguitur autẽautem
Secunda ratio in Buridanum.
secundò ad eandem conclusionem. Iustitiæ munus est debitum vnicuiq;vnicuique reddere: est autem diuersa ratio debiti in distributiua iustitia ab illa quæ est in cōmutatiuacommutatiua: ergò virtutes ipsæ specie differũtdifferunt. Minor patet. Dupliciter res aliqua dicitur hominis. Vno modo simpliciter, quia propria eius possessio: altero verò secundùm quid, vt aiunt: quia scilicet non est sua propria, nisi quatenus est totius, cuius homo est pars. Etenim quę sunt totîus, quodammodò sunt partium. Et ex his nascitur diuersa ratio debiti: alia quippe ratio est, quia res propria erat creditoris: alia verò, quia erat totîus reipublicæ. Igitur cùm commutatiua iustitia circa debitũdebitum posterioris generis versetur: distributiua verò circa prius, fit consequens esse virtutes diuersas. ¶ Et ex
Tertia ratio ad idem.
hoc secundo argumento informatur tertiũtertium. Illic opùs est distincta virtute specie, vbi operādioperandi difficultas est etiam specie distincta: sed experimur alium esse gradũgradum difficultatis in effundendis bonis communibus, quæ princeps habet in sua potestate, neq;neque vnquāvnquam fuerunt ciuium, ꝗ̈quam sit in refundendis illis quæ ab alijs recepimus: ergò distinctè exiguntur virtutes. Minor patet: nam quòd quisq́;quidque reddat quod ab alio accepit, ratio hæc protinus & inclinatio naturalis deprecatur: Non erat tuum, sed alter tibi dedit, pessimus esses si non redderes. Attamen quando princeps aut cōmuniumcommunium dispensatores penes se habent illa bona, ęgerrimè adduci possunt vt distribuātdistribuant si sibi vsurpare possunt. Hoc porrò nos longa experientia edocet in principibus & in præfectis. Et confirmatur hæc ratio autorita
ōfirmatioConfirmatio. Aristot.
te Aristotelis. 2. Polit. dicentis, homines propensiùs affici ad bona propria quàm ad cōmuniacommunia. Altera ergò virtus est distributiua, & altera commutatiua.
AD argumentum ergò primũprimum ante quæstionẽquæstionem
Ad primum argumentũargumentum .
sic respōdeturrespondetur. Diuisiones vt exactè fiātfiant debere fieri in paucissima membra, atq;atque adeò interse opposita. Obidq́;Obidque cùm obie|ctum iustitiæ sit bonũbonum, idq́;idque primò diuidatur in cōmunecommune & particulare, fit vt iustitia primùm omniũomnium diuidatur ab Aristotele in legalem, quæ est vniuersalis, & particularẽparticularem: vt iustitia legalis sit illa quæ respicit ordinem partium ad totum, ordinando ciues in cōmunecommune bonum: particularis verò quæ versatur circa particularia bona. Et hæc est quę subsecatur in distributiuādistributiuam & commutatiuam. Sed nun
Scrupulus.
quid distributiua iustitia non versatur etiāetiam circa cōmunecommune bonum? Respondetur, quòd etsi
Solutio.
circa illud versetur, tamẽtamen non habet illud pro obiecto vt legalis, quę illud curat augere. Sed materia distributiuæ est, illa bona distribuere ac diffundere inter particulares ciues: & quia habitꝰhabitus denominatur à termino ad quẽquem, sicut calefactio à calore qui gignitur, non à frigore quod abijcitur, ideo distributiua iustitia est particularis: vtpote quæ cōmuniacommunia bona facit particularia: legalis nanq;nanque particularia ordinat in cōmunecommune. Atqui veluti legalis iustitia non solùm in principe est ad regendũregendum, verùm & in subditis ad obtemperandũobtemperandum: sic & distributiua est etiāetiam in ciuibus, vt citra responsationem sint contenti. Præterꝗ̈Præterquam quod potest & priuato cuipiam, puta patrifamiliâs alicuius amplæ familię vsu venire, vt ipse etiāetiam inter suos distribuat bona sua. ¶ Ad secun
Ad secundũsecundum argumentũargumentum .
dum autem quo indagabatur differentiæ radix inter has species, per hæc quæ dicta sunt satis responsum est. Haud enim differentia hęc colligitur vel ex parte subiecti, vel ex parte numeri: sed illam præscrutamur, tum ex ordine diuerso, vt dictum est, tum ex diuersa ratione debiti: quia commutatiua reddit id quod est simpliciter debitum: distributiua verò id quod est quodammodò debitum. ¶ Ad tertium argumentum respondetur, bi
Ad tertium argumentũargumentum .
fariàm contemplari posse iustitiam vindicatiuam: vno videlicet modo quatenus ad publicam iustitiam pertinet, quæ ciues ordinat in bonum cōmunecommune. Et hac ratione actus est à cōmutatiuacommutatiua iustitia elicitus: imperatus autẽautem à iustitia legali, quæ est in principe, eiusq́;eiusque ministris. Iudex enim non tantùm accusante reo, verùm ex proprio (vt aiunt) officio ob tranquillitatem rei publicæ crimina vlciscitur. Aio autem esse hoc munus iustitiæ commutatiuæ, proptereà quod nulla fit ibi bonorũbonorum distributio: nec propriè malorũmalorum: quia mala non sunt deposita vt distribuantur: sed fit vindicatio ad æqualitatem sceleris infligendo supplicium: quæ quidem forma est commutatiuæ iustitiæ, vt confestim videbimus: licèt hanc habeat imaginem distributiuæ, quòd nequiores acriùs puniuntur. Imperatur autẽautem à iustitia legali, cuius est per leges & beneficiorum collationem, pœnarumq́;pœnarumque inflictionem rempublicam administrare, & particularibus virtutibus in hunc finem imperando vti. Si autem vindicatio cōsidereturconsideretur respectu particularis personæ ad tollendum eius nocumentũnocumentum qualiter vindicatiua non solùm est in principe, sed & in particulari ciue iniuria affecto, cui licitum est more & ordine vindictam petere: non vt malum pro malo reddat, sed vt repensatio sibi fiat, quanꝗ̈quanquam illam, nisi per publicāpublicam potestatem exequi nequeat: tũctunc vindicatio non est iustitię actus, sed specialis per se virtutis, quæ ad cōmutatiuācommutatiuam iustitiāiustitiam reducitur. Doctrina est S. Th. 2. 2. q. 108. ar. 2. ¶ Sed interrogas, cur vindicatiua ob cōmunecommune bonũbonum, cōmutatiuacommutatiua est iustitia, siue in principe siue in ciue: illa autẽautem vindicatio quę ad bonũbonum particularis personæ refert̃refertur, sit specialis virtus. RespōdeturRespondetur. Quòd respublica per vltionẽvltionem æqualẽæqualem crimini, & reddit malefactori quodāmodòquodammodo æquale, & suũsuum recuperat honorẽhonorem, quę vera est iustitiæ cōmutatiocommutatio. QuādoQuando verò persona particularis vindicatur, nihil pro amisso honore vel fama recipit: sed alter patitur sicuti & ipse fuerat perpessus: ideoq́;ideoque non attingit metas iustitię cōmutatiuęcommutatiuę: sicuti attingit cum virtute restitutionis resarcitur eius honor, vel eius loco rependitur vel alius fauor vel pecunia. Vnde S. Tho. cōparatcomparat hāchanc virtutẽvirtutem alteri speciali virtuti gratiarũgratiarum actionis pro beneficio suscepto. Illa nāq;namque neq;neque simpliciter liberalitas est, quia aliqua illic subest imago debiti: neq;neque verò simpliciter iustitia, quia non est debitũdebitum legale, sed morale: obidq́;obidque est virtus specialis quæ iustitiæ adhæret. ¶ Est hîc demũdemum principibus adnotandũadnotandum circa distributiuādistributiuam iustitiāiustitiam, quod cùm sit virtus inter duo extrema, vtrinq;vtrinque coarctatur. Quare neq;neque tantātantam sinit bonorũbonorum effusionẽeffusionem, vt publicũpublicum ærariũærarium, qquod ꝗ̈quam maximè necessariũnecessarium est, exhauriat̃exhauriatur: neq;neque verò ꝑmittitpermittit principẽprincipem ea esse parcitate in bonis distribuendis, vt nullānullam habeat apud ciues gratiāgratiam, quibus necesse est sæpissimè indigere. At verò hoc cum primis cauẽdumcauendum vbiq;vbique esset, nè publica tributa & vectigalia quę in publicos vsus stata sunt & populo decreta, abalienarentur. Inde nāq;namque tum respublica grauiter periclitatur, tum etiāetiam & miser populus molestissimè aggrauatur & premitur: quippè cùm illud in causa sit, vt tributa in dies auctiora exigantur. Sed hoc in fine quæstionis sequentis latiùs.
ARTICVLVS. II.

ARTICVLVS. II.

Vtrùm idem sit medium distributiuæ ac commutatiuæ Iustitiæ.
SEquitur hoc secundo articulo de medio inuestigando harum virtutũvirtutum: vtrùm videlicet eodem modo in vtrâq;vtraque accipiatur. Est enim argumentum à parte af
Primum argumentum.
firmatiua quòd cùm moralium virtutũvirtutum medium secundùm rationem inter duo extrema limitetur, vt in fortitudine & prudentia cernitur: & iustitia sit earum potissima, consequẽsconsequens esse videtur & ipsum eodem pacto in omni iustitia designari. ¶ Mox cùm vtraq;vtraque
Argumen. 2.
tam distributiua quàm commutatiua sit particularis iustitia, vtpote quæ ad particulares personas refertur ac terminatur, apparet medium in vtraq́ue sumi secundùm æqualitatem rei ad rem, puta in distributiua meriti ad præmium, & in commutatiua rei quæ redditur ad eam quæ recepta fuit. ¶ Tertiò
Argumen. 3.
deniq;denique arguitur. Distribuere communia bona idem esse videtur officium, quod collatis beneficijs compensare obsequia & seruitia quæ ciues in rempublicam impendunt, hoc autem iustitiæ commutatiuæ munus est: vt eodem loco. 2. 2. q. 108. astruit Diuus Doctor: eò quòd fieri debeat secundùm ęqualitatem rei ad rem, sicuti & suppliciorum inflictio, licèt vtrunq;vtrunque per imperium fiat iustitiæ legalis: ergò nihil restat quo differat iustitia distributiua à commutatiua. ¶ Contraria est Arist. sententia, eodem loco cōstituentisconstituentis me
Aristot.
dium in distributiua secundùm proportionem Geometricam, & in commutatiua secundùm Arithmeticam.
AD quæstionem hanc respondetur duabus conclusionibus. Prior est. Vtriusq;Vtriusque
Prima conclusio.
iustitiæ tam distributiuæ ꝗ̈quam cōmutatiuæcommutatiuæ mediũmedium secundũsecundum ęqualitatẽęqualitatem, quę in rebus exterioribus fit, cōstituiturconstituitur. Conclusio est Aristot. 5. Ethico. cap. 3. &. 4. Hanc enim differentiam
Aristot. Ratio cōclusionisconclusionis.
q. 1. huius libri inter reliquas morales virtutes & iustitiam secundùm earũearum naturam meditati sumus, quod cùm reliquæ mores componātcomponant hominis in ordine ad seipsum: iustitia verò in ordine ad alium, mediũmedium aliarũaliarum virtutũvirtutum inueniatur inter duas extremas affectiones, quas virtus moderatur & rectificat. Vt fortitudo inter timores & audacias: & temperantia inter exorbitantes concupiscentias & tristitias, quæ de absentia delectabilium tactus oboriũturoboriuntur. Iustitia verò, quia in voluntate residet, vbi nullæ sunt passiones, non est earum moderatrix, sed solùm illi incumbit mediũmedium ponere in rebus quæ alijs debentur. Etenim licèt quandoq;quandoque cupiditas & auaritia impedimento sint officijs iustitiæ, non tamen ad ipsam pertinet illam auaritiāauaritiam reprimere: sed ad liberalitatem, quæ circa tales versatur affectiones. ¶ Posterior conclusio est eiusdem
Postrema cōclusioconclusio.
Arist. eodem loco. Aequalitas quæ medium est iustitiæ distributiuæ non est eiusdem prorsus rationis atq;atque in cōmutatiuacommutatiua: imò in distributiua est Geometrica: & in commutatiua Arithmetica. Aequalitas enim Arithmetica sumitur secundùm excessuum æqualitatem numerorum: sumiturq́;sumiturque minimum in tribus terminis: quorum tamen medius bis resumitur. Habet siquidem respectum duplicem. Qualis enim est proportio Arithmetica duorũduorum ad quatuor, talis est quatuor ad sex: quoniam excessus sunt pares, licèt maior sit proportio Geometrica quatuor ad duo, quàm sex ad quatuor: nam illa est dupla: hæc verò sesquialtera. Et dicitur proportio Arithmetica, quia est inter numeros tanꝗ̈tanquam inter proximos propriosq́;propriosque terminos: nam arithmos numerus est: licèt sit pariter inter cōtinuascontinuas quātitatesquantitates. Aequalitas autem Geometrica attenditur per æqualitatem proportionũproportionum: vt proportio quæ est inter octo & quatuor, æqualis est illi quæ existit inter quatuor & duo: quia vtraque est dupla: tametsi excessus sint inæquales. At quoniāquoniam medius terminus bis sumitur, ait Arist. hanc proportionum habitudinem consistere minimũminimum in quatuor terminis: vt qualis sit proportio. a. ad. b, talis sit c. ad. d. Nam Arithmetica proportio inter tantùm duo fit, vt inter vnũvnum & duo: licèt proportionalitas, hoc est, proportionum æqualitas (vt dictum est) tres postulet. Vnde in cōmutationibuscommutationibus per rerum duarum æqualitatem æquantur duæ personæ. Patefit ergò cōclusioconclusio hoc pacto. Vbi princeps decreuerit de
Aperitur cōclusioconclusio.
cem talenta ciuibus distribuere, debet in tot partes illa partiri, quot sunt ciues: tali tamen ratione, vt qualis sit proportio meritorũmeritorum Petri ad merita Pauli, talis sit & proportio præmij illius ad præmium huius. Si enim merita Petri sunt vt sex, & Pauli vt tria, quæ est dupla proportio, & confertur Paulo præmiũpræmium vt duo, debetur tunc Petro præmium duplum, scilicet vt quatuor. Nam tunc fiet, vt qualis sit proportio meriti Petri ad suũsuum præmiũpræmium, puta sesquialtera, talis sit quoq;quoque meriti Pauli ad | suum præmium à permutata proportione. Videlicet, si. a. se habet ad. b, sicut. c. ad. d: tũctunc sicut. a. se habet ad. c, se habebit &. b. ad. d. Fac a. &. b, esse merita: c. verò &. d. pręmia. Et hoc est inuenire mediũmedium geometricũgeometricum. Sed quæris
Obiectio.
cur non statuimus talia exempla vt præmiũpræmium esset ęquale merito? RespōdemusRespondemus hoc nos cōsultòconsultò
Solutio.
fecisse: quoniam accidentariũaccidentarium est iustitiæ distributiuę, &, quod aiunt, impertinens, vt præmium sit merito æquale: Aliter hac ratione non differret à cōmutatiuacommutatiua. Enimuerò non semper ęqualis bonorũbonorum summa distribuitur ciuibus, etiam si semper haberent paria merita: quoniam respublica humana quandoq;quandoque in bonis plus, quandoq;quandoque minus habet. Nunc enim, verbi gratia, distribuit triginta talenta quam ab hoste prædam eripuit, alio tempore viginti, atq;atque alio decem. Et ideo non potest semper militi obuenire æquale præmium suo merito. Atq;Atque idem comperitur in publicis fructibus, qui nunc benigniùs, nunc verò maligniùs proueniunt. Et in lege Agraria de diuidundis agris. Quocircà non debet haberi respectus nisi ad geometricam æqualitatem. At verò in distributione diuinorum bonorum quę à Christo in die iudicij futura est, quia infinita illa sunt, & quæ exhauriri nequeunt, distributio fiet, non solùm secundùm proportionem geometricam, vt quoquisq́;quoquisque longiùs antecellet alteri meritis, excedat & præmio: verùm etiāetiam secundùm Arithmeticam, vt quisq́;quisque tantũtantum recipiat in præmio quantum habuit in meritis, quæ ex diuina gratia processerũtprocesserunt. ¶ Ecce de distributiua iustitia. In commutatiua verò alia est habenda ratio: nempè vt sit æqualitas inter rem acceptam & eam quę redditur. Verbi gratia. AntequāAntequam duo mercatores societatẽsocietatem inirent vterq́;vterque habebat quinq;quinque. Petrus verò per cōtractumcontractum aut mutuo aut quomodocunq;quomodocunque dedit Paulo vnũvnum, habet ergò tunc Paulus duo plura ꝗ̈quam Petrus: itaq́;itaque est proportio Arithmetica: puta quatuor quæ habet Petrus, ad quinq;quinque quæ ambo habẽthabent: & quinq;quinque ad sex quæ modò habet Paulus: quorũquorum medium est quinq;quinque: est ergò facienda per cōmutatiuamcommutatiuam iustitiāiustitiam taliter restitutio vt Paulus quoq;quoque reddat Petro vnũvnum, qua ratione ambo sint in medio: nulla personarum qualitate aut cōditioneconditione existimata. Enimuerò siue inter magnatem & plebeiũplebeium, siue inter probum virum & reprobum, siue inter amicos, siue inter inimicos contractus & conuenta more & lege celebrentur, nihil subinde cōmutatiuæcommutatiuæ iustitiæ variatur. ¶ Hac præmissa declaratione probatur conclusio.
Suadetur cōclusioconclusio.
Medium iustitiæ cuius munus est, debitum cuiq;cuique suũsuum reddere, attendendũattendendum est & perpendendũperpendum per formalẽformalem rationẽrationem debiti, à qua virtus speciẽspeciem sortitur: rationẽrationem verò debiti distributiuæ & cōmutatiuæcommutatiuæ variam esse monstratum est: ergò secundùm illam varietatem variatur & medium. Varietas autem hæc est, quod id quod debetur in distributiua, non debetur quia propriũproprium possessum fuit à ciue: sed quia pars ille est reipublicæ: & quod est totîus, quodammodò est partis: ergò quo quisq́;quisque principalior est pars, eâdẽeadem proportione plus debet bonorum recipere. Exemplum nobis natura perhibuit in stomacho, qui cōmunecommune est corporis membrũmembrum: haud enim idem alimentũalimentum subministrat pedibus, quod oculis: neq;neque idẽidem iecori, quod spleni: sed vnicuiq;vnicuique pro sua natura & dignitate. DebitũDebitum autẽautem in commutatiua inde exurgit, quod res fuit possessio alterius: ergò nullo habito meritorũmeritorum personarũpersonarum respectu, debet vnicuiq;vnicuique tantũtantum referri quātumquantum ipse cōtuleratcontulerat. ¶ Quòd si cōtràcontra sic ar
ArgumentũArgumentum
guas: In cōmutatiuacommutatiua iustitia perinde atq;atque in distributiua pensatur nonnunꝗ̈nonnunquam personarũpersonarum cōditioconditio & dignitas. Nam sicuti qui alapa percutit principem, maiori per vindicatiuam iustitiāiustitiam supplicio plectitur quàm si percuteret
Aristot.
popularẽpopularem, vt Arist. quoq;quoque adnotauit. 5. Ethic. cap. 5. ità dum per restitutionem cōpensatiocompensatio fit, plus debet qui honestũhonestum ciuem & nobilem cædit, ꝗ̈quam qui simili plaga plebeium læderet: ergò hac parte non differũtdifferunt istæ iustitiæ. RespōdeturRespondetur,
Responsio.
qualitatem personæ in vtraq́;vtraque iustitia perspici: attamen in distributiua per se: vt scilicet per augmentũaugmentum personæ augeatur proportio ad aliũalium: cumulatioris nanq;nanque meriti est in viro ingenuo comitas & humilitas, ꝗ̈quam in homine inferioris sortis: sed tamen in iustitia cōmutatiuacommutatiua duntaxat attenditur persona quatenus inde augetur quantitas iniuriæ, quæ ad æqualitatem resarcienda est.
PER hæc ergò superiorum argumentorũargumentorum solutio clarescit. Ad primum enim priori
Ad primum argumentũargumentum .
conclusione responsum est secundùm differentiam iustitiæ à reliquis virtutibus. Et pariter secundũsecundum solutum est cōclusioneconclusione posterio
Ad secundũsecundum argumentũargumentum .
ri. Concedimus enim vtriusq́;vtriusque iustitiæ medium constitui secundùm æqualitatem in rebus quæ inter duas personas vel plures componitur: diuersimodè tamen: quia medium in distributiua attenditur secundùm æqualitatem inter duas proportiones, scili|cet meritorũmeritorum inter se inuicem, & pariter præmiorum: cōmutatiuacommutatiua verò secundùm æqualitatem inter res acceptam & redditam. ¶ Ad
Ad tertium argumentũargumentum .
tertium autem respondetur quod beneficiorum collatio non fit nisi pro receptis obsequijs & laboribus: obidq́;obidque habet quandam mercedis rationem, atq;atque adeò cōmutatiuæcommutatiuæ iustitiæ munus est. Vt cùm quis strenuè egit in bello seu egregium consilium principi dedit, vel insidias coniurationésve detegit. Is nanq;nanque etiam si nullum talibus constitutum esset stipendium, dignus est cui iusta beneficia pro obsequio conferantur. Distributio verò bonorũbonorum communium non est compensatio, sed nuda attributio eorum quæ totius corporis sunt ad partes. Quapropter partium merita non eodem pacto in omnibus rebus publicis æstimāturæstimantur, vt Aristot. loco citato meminit. Nam vbi respublica per Democratiam, id est, per popularem potentiāpotentiam gubernatur, nulla alia merita librantur ꝗ̈quam libertas, vt scilicet quia omnes æqua libertate fruuntur, æqua suscipiant. Nisi forsan libertinis, qui mancipia erāterant, minùs: illis autem qui ingenuitate clariores sunt, plus obtingat. Sed in Oligocratia, hoc est, paucorũpaucorum potentia, secundũsecundum diuitiarũdiuitiarum quantitatẽquantitatem fit æstimatio: vt quo quisq;quisque plus habeat, eo plus recipiat: quæ iniquissima est omniũomnium distributio. At verò in Aristocratia, hoc est, optimorũoptimorum potentia, vsus distributionis est secundùm virtutũvirtutum merita. Et talis debet in regno perspici, quod rex optimus regit. Nam cùm honos alat artes, nullum inter mortales valentius est virtutum incitamentum & fomentũformentum, ꝗ̈quam cuiq;cuique pro meritis honores deferre. Etenim qui solo virtutis amore, futurum inspectantes sæculum, ad officia accenduntur, impendiò ꝗ̈quam rarissimi sunt. Ob idq́;idque Cato admonere Patres Conscriptos cōsueueratconsueuerat, vt benè consultarent quibus virtutibus præmia ponerent: quoniam non aliâs poterat iuuentus persequi, quàm quibus possent statos sibi honores assequi.
ARTICVLVS. III.

ARTICVLVS. III.

Vtrùm eadem sit materia distributiuæ & commutatiuæ.
DE materia autem harum specierum quæritur hoc tertio articulo, vtrùm eadem sit vtriusq́;vtriusque iustitiæ, quæ in has tantùm species specialissimas diuiditur. Apparet enim primùm esse eandem materiam: aliâs essent vsq;vsque adeò virtutes ipsæ diuersæ, vt non continerentur sub vna cardinali virtute iustitiæ: diuersitas enim materiæ temperantiæ, & fortitudinis, constituit duas per se virtutes cardinales: cōsequensconsequens autem est falsum & contra Aristot. sententiam, atq;atque omnium, quatuor duntaxat discernentium cardinales virtutes. Mox arguitur cōtracontra id quod quæstio latenter etiam interrogat. Iustitia cōmutatiuacommutatiua diuiditur in species multas: ergò istæ non sunt specialissimæ atq;atque atomæ. Antecedens patet. Aristoteles connumerat diuersas materias, quin verò formas cōmutatiuęcommutatiuę iustitiæ: altera quippe est cōmutatiocommutatio voluntaria, atq;atque altera inuoluntaria: quæ rursùs diuiditur in inuoluntariāinuoluntariam per vim, & in inuoluntariāinouluntariam per fraudem: non ergò vtraq;vtraque specialissima species est. ¶ In cōtrariumcontrarium est Arist. eo loco
Aristot.
vbi ait distributiuādistributiuam distributiones dirigere: cōmutatiuamcommutatiuam verò commutationes: cuius tamen commutatiuę nullas distinguit species.
QVęstio duas habet particulas, ad quam perinde duabus operępretium est cōclusionibusconclusionibus respōdererespondere. Prior sit hęc. Materia
quam remotam appellātappellant eadem est vtriusq́;vtriusque iustitiæ: proxima verò, diuersa. Prior pars sic ostenditur. Materiæ remotæ harum virtutũvirtutum sunt tam personæ inter quas, ꝗ̈quam res in quibus fit distributio & commutatio: hæ autem eædem sunt: fit enim tam distributio ꝗ̈quam commutatio exteriorum rerum, nempè frumenti, vini, olei, & pecuniæ inter eosdem ciues. Poste
Probatio partis posterioris.
rius itidem cōclusionisconclusionis membrum est etiam liquidum. Materia siquidem proxima est, rerum vsus: & constat distributiuam iustitiam dirigere vsum illum, qui est res adiudicare ciuibus ratione debiti: non quòd propriũproprium erat singulorum, sed quòd erat totius reipublicę: ad quam (vt diximus) functionem alia ratio exigitur, aliáq́;aliaque existit difficultas ꝗ̈quam in cōmutatiuacommutatiua. Facultas autem cōmutatiuæcommutatiuæ est vsum
Ad primum argumentũargumentum .
rerum moderari in reddendis debitis singulorum peculiaribus. ¶ Vnde patens fit ad prius argumentũargumentum responsio: hæc nanq;nanque vsuũvsuum diuersitas, etsi diuersitatem specierum virtutis constituat: non tamen tantam quo minùs ambæ contineantur sub specie iustitiæ particularis, quæ in rebus versatur extrinsecis, earumq́ue vsibus circa particulares personas. Secùs autem de temperantia & fortitudine: quippè quarum altera versatur circa tactus delectationes, eorum sensibilium, quæ nos ad se alliciunt & pertrahunt: altera verò cir|ca obiecta irascibilis appetitus, quæ sua nos arduitate & horrore conterritant & à seipsis auersantur. Est enim hæc tanta diuersitas vt diuersas constituat cardinales virtutes.
¶ Posterior conclusio est. Materiæ varietas
Secunda cōclusioconclusio.
quæ commutatiuæ iustitię subijcitur, neutiꝗ̈neutiquam eandem virtutem in species plures disiungit: sed est vnica eademq́;eademque atoma. Huius autem veritatem conclusionis hac diuisionum serie venari sanè possumus. Prima enim diuisio sumitur ex commutationum diuersitate per ordinem ad voluntatem. Commutationum
Duplex commutatio.
nanque altera est voluntaria: altera verò inuoluntaria. Inuoluntaria quippe commutatio est quando quis rem sibi alienam vsurpat, vel personam, vel opus inuito domino: vt in furto: voluntaria verò quādoquando quis rem à domino volente & consentiente suscipit: vt in mutuo. Vbi adnotandum subinde est commutationis nomen non simplicem denotare, vel dationem, vel receptionem: vbi enim res gratis datur, donoq́;donoque recipitur, nulla est commutatio: sed tunc datio propriè est commutatio (vti nomen clamat) quando alter dat vt recipiat, alter verò recipit vt reddat: vt patet in mutuo, in deposito, in venditionibus, conductionibus, reliquisq́;reliquisque id genus ciuilibus pactis. Quocircà commutatio in vniuersum spontaneam quampiam atq;atque voluntariam actionem ex vtrâque parte significat: videlicet tam conferentis quàm recipientis. Contraria ratione inuoluntaria cōmutatiocommutatio inuoluntariam supponit actionem, tam ex parte patientis quàm ex parte auferentis. In furto nanque neque dominus dat vt recipiat, neque fur capit vt reddat: sed ille contra suam voluntatem patitur: hic autem liberè accipit quod nollet vnquāvnquam rependere. Attamen dum posteà restituit, nihil refert, vltróne reddat pœnitentia ductus, an à publica potestate compulsus. A priori nanque radice acceptionis, puta ab inuoluntaria ablatione nuncupatur commutatio inuoluntaria vel voluntaria. Nam & vbi fuit acceptio voluntaria, potest etiam redditio esse inuoluntaria: vt puta quando infidus emptor vi cogitur pretium soluere. ¶ De dona
Dubitatio.
tione autem dubium est vtrùm vtriusq;vtriusque partis exigatur assensus, videlicet non solùm dantis, verùm & accipientis: an scilicet si Petrus animo suo vel verbo inscio Paulo quippiam donaret, donatione illa teneretur antequàm alius acceptaret. Et videtur teneri: quia cùm quis Deo apud se quippiāquippiam vouet, illicò obligatur: pariformiter ergò ligari videtur qui donauit. RespōdeturRespondetur tamen quòd
Solutio.
cùm datio relationẽrelationem dicat ad accipientẽaccipientem, non videtur oriri obligatio anteꝗ̈antequam alter acceptet. Et ideo reuocari fortè potest, etiāetiam absq;absque vlla iusta causa. Secùs de voto Deo facto: quia ipse, si iustum est, semper acceptat. Si autem solenniter coram testibus donatio fiat absenti, tunc standum est iuri ciuili. Arbitror enim absq;absque donatarij consensu vel legitima causa iura reuocationẽreuocationem non sinere. Quòd si ita est, nec cōscientiaconscientia id permittit. ¶ At verò quo
niam Arist. 3. Ethic. duabus de causis accidere docet inuoluntarium: scilicet aut vi & metu, aut ignorātiaignorantia: subdiuidit in. 5. lib. inuoluntarias commutationes in duo: scilicet in eas quæ occultè & ignorante domino per fraudem fiũtfiunt, & eas quæ per violentiāviolentiam manifestè. Atq;Atque vtrasq́;vtrasque denarrat illic Arist. locupletiùs
Aristot. S. Thomas.
autem S. Thom. 2. 2. q. 61. ar. 3. vtraq;vtraque enim cadere potest, aut in rem tuātuam aut in tuam personāpersonam, aut in tuos, scilicet in eos qui aliqua sunt tibi necessitudine coniuncti. Res igitur tuæ aut subdolè tibi & occultè surripiũtursurripiuntur, quod vocatur furtum: aut manifestè, & id appellatur rapina. In tuam autem personæ substantiam committi potest homicidium, læsióve alia: aut occultè, vt per veneficiũveneficium seu per insidias: manifestè autem per apertāapertam vim. Et rursùs personæ dignitas impeti potest aut clanculùm: vt per falsa testimonia, perq́;perque latentes detractiones quibus fama æstimatioq́ue deteritur & corroditur: manifestè autẽautem aut per calumniācalumniam in iudicio, aut per cōuitiaconuitia quibus honori detrahitur. In persona aũtautem sibi cōiunctaconiuncta potest cuipiam iniuria fieri, vel in vxore per occultũoccultum adulteriũadulterium, vel in seruo, qui vt fugiat seducitur. In quibus etiāetiam potest & manifestarijs quis iniurijs onerari. Tametsi quod de seruo dictum est, rapinæ habeat aut furti rationem. ¶ Commutationes itidem voluntariæ per sua quoq;quoque mẽbramembra articulatim subsecantur. Enimuerò primùm dum quis rei suæ dominiũdominium in alium transfert non animo quicꝗ̈quicquam recipiendi, vt puta dono aut legato, non est propriè commutatio, vt iam modò dicebamus. Quapropter neq;neque ad iustitiam commutatiuam hæc actio pertinet, sed ad virtutem liberalitatis: quoniāquoniam nulla illic subest ratio debiti. CommutationũConmmutationum ergò diuisio quæ spōtesponte
fiũtfiunt, sic in genere habet. Aut enim est mutuatio, puta vbi quis rei vsum gratis alteri concedit pacto recuperandi rem: nam si præter rem aliquid pro vsu recipiat, tunc in his, | quæ vsu consumuntur, vt pecunia, frumento, & similibus, vsura est, ad rapinam pertinens: in his autem quæ vsu non consumuntur, locatio aut cōductioconductio. Si autem quis rem suāsuam tradit non ad alterius vsum, sed vt ipsam rursùs recipiat, tunc si id fiat conseruationis gratia, depositum est: si autem vt alterum tutum reddat, tunc aut impignoratio est aut fideiussio. Dum autẽautem quis rem suāsuam in alterius dominiũdominium transfert, non animo eam rursùs recipiendi, sed eius tantũtantum pretiũpretium, tunc est venditio. ¶ His ergò præcursis probatur secunda
Probatio cōclusionisconclusionis.
cōclusioconclusio. Species virtutũvirtutum, vt dictum est, distinguuntur per obiectorũobiectorum rationes & formas: ratio autem debiti, quod obiectũobiectum est iustitiæ cōmutatiuæcommutatiuæ, eadẽeadem in his oĩbusomnibus materijs existit: ergo vnica est species iustitiæ ad omnes patẽspatens. Probatur minor: quoniāquoniam iustitia cōmutatiuacommutatiua tantũtantum hoc respicit in radice debiti quod res sublata, propria fuerit possessio domini: hoc enim differt à distibutiuadistributiua: quod autẽautem res illa iustè vel iniuria, per fas aut per nefas fuerit sublata, nihil ad ipsam. Etenim quantũquantum ad restitutionẽrestitutionem spectat, ad eandẽeandem æqualitatẽæqualitatem fieri debet. ¶ Et per hoc patet secundi argumenti
Ad secundũsecundum argumentũargumentum .
solutio. Negatur enim antecedẽsantecedens. Neq;Neque Arist. ait voluntarium & inuoluntariũinuoluntarium in cōmutationibuscommutationibus duas discernere species iustitiæ, sed duas partes. Nam etsi illæ differentiæ duas species distinguātdistinguant in genere morũmorum respectu volũtatisvoluntatis, eò quod inde nascitur distinctio inter iniuriam & iustitiāiustitiam: tamen ratio iustitiæ cōmutatiuæcommutatiuæ minimè in illam diuersitatem fertur.

ARTICVLVS. IIII.

VtrũVtrum eadẽeadem sit vtrius́vtriusque Iustitiæ forma.
SVperest deniq;denique vt quarto loco exploremus an forma iustitiæ perinde ac remota materia, eadẽeadem sit in vtrâq;vtraque virtute. Id quod potissimũpotissimum in gratiāgratiam Arist. interrogamus: quippe qui. 5. Ethi. ca. 5. disputat an iustitiæ forma sit quędāquędam repassio. Et arguitur à
Argumen. 1.
parte affirmatiua ex finali iudicio, vnde maximè sumenda est regula. Illic enim (vt ait Paul.) debet vnusquisq;vnusquisque recipere prout gessit in corpore: & Christus Matth. 7. In quo iudicio iudicaueritis, iudicabimini: & in qua mẽsuramensura mensi fueritis, remetietur vobis. Quibus verbis colligitur vnũquenq́;vnumquenque repassione plectendũplectendum secũdùmsecundum quantitatẽquantitatem actionũactionum quibus prauè egit. ¶ Item arguitur secundo loco. In
Argumen. 2.
vtrâq;vtraque iustitia attenditur repensio quædāquædam, scilicet in distributiua præmij ad meritũmeritum & dignitatẽdignitatem personę: & in cōmutatiuacommutatiua rei ad rem: siue iniuria aliqua intercesserit siue nulla: vt in superioribus dicebamus: idem autẽautem esse videtur repassio, quod repensio, siue boni siue mali, pro eo quod quisq;quidque recipit, seu vi abstulerit, seu dñidomini voluntate: consistit ergo cuiusq;cuiusque forma iustitiæ in repassione: vel quod minùs latinè dicitur in cōtrapassionecontrapassione. ¶ Contrarius est Arist. eod. 5. Ethi. cōtracontra Rhadamanthum
Aristot.
asserens, non quodlibet iustum in simplici repassione consistere.
VT responsio quæstionis huius lucidiùs instituatur, præmeditanda cum S. Tho. est nominis significatio repassionis: seu vt
Quid repassio significet.
ipse ait, cōtrapassioniscontrapassionis. Primæua enim huius verbi significatio ad id tantũtantum accōmodaturaccommodatur quod quis cōtracontra suāsuam voluntatem patitur: pati enim, violentiāviolentiam sonat: est autẽautem violentũviolentum, secundùm Aristotelem Ethi. 3. cui passum non
Aristot.
cōfertconfert vim. Obidq́;Obidque in moribus iniuriāiniuriam significat: quāquam quis inuitus accipit. Quapropter repati idẽidem est quod tantundem pati quantũquantum quis vi aut fraude alteri intulit: siue fiat in persona, quod maximè propriũpropriium est: siue in rebus, quod suāsuam etiāetiam propter inuoluntarium proprietatem habet. Id quod antiqua lege vtroq́;vtroque modo iustũiustum erat, secundũsecundum illud Exod. 21. Reddet animāanimam pro anima, oculũoculum pro oculo. &c̃etc. Et cap. sequenti: Si quis furatus fuerit bouẽbouem aut ouem, & occiderit vel vendiderit, quinq;quinque boues pro vno boue restituet, & quatuor oues pro vna oue. repassio ergo furis non erat reddere simplũsimplum: nam hoc simplex restitutio postulabat: sed vt pro iniuria pœnāpœnam lueret. De hac autẽautem propria significatione nomẽnomen ad spontaneas cōmutationescommutationes decidit: in quibus nomen passio non seruat suāsuam iustāiustam significationem: sed est abusus quidāquidam, disputationis tamen gratia vsu receptus. His leuiter prę
habitis, Arist. vnica respōdetrespondet cōclusioneconclusione qua negat iustitiāiustitiam vniuersim sub repassionis forma seruari. ¶ At verò explicatiùs tribus conclusionibus fiet quæstioni satis. Prima, In distributiua iustitia nulla est repassionis forma: quoniam (vt dictum est) non habetur illic ratio, vt ciuis quantum contulit recipiat, aut quantũquantum iniuriæ intulit, luat: nam etsi ciues nihil in rempublicārempublicam cōtulissentcontulissent, præterꝗ̈præterquam quòd viri sint probi, confertur singulis secundùm proportionem suorũsuorum meritorũmeritorum (vt expositũexpositum est) nulla pensata qualitate inter rem & rem. Secunda cōclusioconclusio. Neq;Neque in cōmutatiuacommutatiua iusti
Secunda.
|tia fieret semper iusta repassio, vbi idem præcisè perpeteretur reus quod autor ab illo perpessus fuerat: potest nihilo minùs vtriuwsque æstimata qualitate fieri iusta. Conclusio est Aristot. vbi sententiam Rhadamanthi corri
Aristot.
git. Aiebat enim ille:
Si quæ fecerit, hæc etiam patietur & ipse:
IudiciũIudicium fuerit perrectũperrectum, atq;atque exitus æquus. Redarguit eum tamen Arist. quod si quis magistratũmagistratum
Ratio Arist. pro conclusione.
gerens percusserit quempiāquempiam, aut si rex etiam cōtracontra iustitiāiustitiam ciuem vulnerauerit, non est rationi consentaneũconsentaneum vt idem ipse vulnus accipiat. Et cōuersimconuersim vbi priuatus homo temerarias manus in regem conijceret, non satis supplicij solueret si par illi plaga infligeretur: sed qui regi, verbi gratia, manum amputaret, capite plectendus esset: & si quem ipse capite truncaret, non ideo corporis deberet vllo mutilari membro: non ergò iustum commutatiuæ iustitiæ in eiusdem recōpensationerecompensatione consistit. At verò forsan Rhadamanthus non iret huic æquitati inficias. Enimuerò res ipsa quę aufertur, qualitate personę augmẽtumaugmentum suscipit aut decrementũdecrementum. Etenim vt atrocior iniuria est quæ principi irrogatur, ità leuior est corācoram hominibus quāquam ipse infert. Quapropter cùm iustum in æqualitate consistat, augeri debet suppliciũsupplicium in percutiente principem: in ipso autem principe pœna diminui. Neq;Neque in iniurijs tantũtantum corporalibus res sic habere debet, verùm & in exterioribus rebus. Qui enim vi alteri in suis rebus incommodauit, non facit satis idem simplũsimplum reddendo, ac si per eiusdẽeiusdem domini voluntatẽvoluntatem res suscepisset easdem: sed lege insuper in ipsum agendũagendum est pro iniuria: quemadmodũquemadmodum fit in fure. ¶ Ter
Tertia conclusio.
tia cōclusioconclusio. In cōmutationibuscommutationibus voluntarijs (eo modo quo illic repassionis vtimur noĩenomine) non seruabitur iustũiustum si quis, cōferensconferens rem suāsuam aut suum propriũproprium opificiũopificium, recipiat ab altero id simplũsimplum quod ipse habet, vel quod sua arte pręstare potest. Conclusio etiāetiam est Arist. nam
Ostenditur conclusio.
fieri potest vt res diuersorũdiuersorum ciuium & artificũartificum non sint æqualis pretij. Exempli gratia: Sutor indiget domo quāquam alius sibi artifex ædificat: non satis est pro ędium fabrica vt reddat vnũvnum duóve calceorũcalceorum paria, sed deberet tot illi accumulare quanti erat domus fabrica. Pari modo: Indiget vnus agricola, qui frumento abundat, vino vel oleo alterius: non semper vsu venit vt modius frumenti eiusdẽeiusdem sit æstimationis cum modio vini: debent ergò illa quæ vilioris sunt æstimationis, per multiplicationẽmultiplicationem adæquare rei quæ præstabilior est. Atq;Atque hac ratione poterit iustũiustum in repassione cōsistereconsistere: aliâs minimè. ¶ Ex his ergò inquit
NumismatũNumismatum origo.
Arist. orta est nummorũnummorum necessitas. Est enim nummus seu numisma quasi id quod lex & norma: νόμος enim græcè idẽidem est quod regula & lex. Duo ergò sunt numismatis vsus: prior
Duplex pecuniæ vsus.
vt sit mẽsuramensura, res oẽsomnes adæquāsadæquans. Non poterat fabrica vnius domus ad amussim calceis vel caligis vel alijs opificijs æstimari: vẽditvendit ergò tot calceos sutor vt pecuniāpecuniam cōficiatconficiat qua possit domũdomum coëmere. Prętereà iste qui modò rebꝰrebus alteriꝰalterius non indiget forsan indiget alijs, vel egebit eisdẽeisdem futuro tẽporetempore, vel in alio loco: nummus ergo illi est pro vade qui ei fideiubet. Nam vbicũq;vbicunque & quādocunq;quandocunque talẽtalem exhibueris nummũnummum, rẽrem habebis indigẽtięindigentię tuę accōmodāaccommodatam. Quapropter & moneta dicit̃dicitur quasi monitoria lex:
Vnde dicta moneta.
& pecunia à pecude, quāquam Romani autore Plinio li. 33. pecudũpecudum nota signârũtsignârunt: eò quod pecuniæ (vt ait SapiẽsSapiens) oĩaomnia obediũtobediunt: & in mũdimundi primordijs mobilia bona & cōmutabiliacommutabilia plurimùm pecus, & pecora, armẽtaq́;armentaque erāterant. Ex his rursùs cōsequiturconsequitur nummi valorẽvalorem (vt eodẽeodem loco Philosophus ait) non prorsus ex natura rei æstimandũæstimandum esse, sitne videlicet æs, argentũargentum, an aurũaurum: sed statuto & signo reipublicę, aut principis, qui suāsuam in tali nummo sculpit autoritatẽautoritatem: tanꝗ̈tanquam fideiussor pro oĩbusomnibus. Vnde necessitatis tẽporetempore in quacunq;quacunque materia, etiāetiam vilissima, vt in ferro, & in corio cudi potest, aut sculpi. Tametsi pro regionis natura & facultate metallũmetallum illud deligendũdeligendum huic muneri est, quod solidius sit & quadam vigens perpetuitate. Hac enim ratione Plini. lib. eodẽeodem selectũselectum esse aurũaurum
Plinius.
asserit inter metalla: non quidẽquidem ratiōeratione coloris, qui in argẽtoargento, inquit, clarior est, magisq́;magisque diei similis: neq;neque ratione pōderisponderis, aut materiæ facilitate, cum cedat per vtrũq;vtrumque plumbo: sed quia rerũrerum vni nihil igne deperit, tutò etiāetiam in incendijs rogisq́;rogisque durātedurante materia. Hæc ille. Etenim cùm ignis sit qui inter omniũomnium maximè actiuorũactiuorum, edax voraxq́;voraxque sit rerũrerum, eo præstātiuspræstantius est aurũaurum quo ab hoc periculo tutius est. Fit etiāetiam cōsequensconsequens (quod Arist. illic prudenter adno
Aristot.
tauit) vt quāuisquamuis vlla ingruẽteingruente necessitate augeri minuiq́;minuique possit nummorũnummorum æstimatio, id
tamẽtamen impendiò ꝗ̈quam rarissimè fieri fas sit. Quin verò hac ratione debet pecunia legis naturānaturam imitari, vt fixa semper firmaq́;firmaque sit. Enimuerò cùm per nummũnummum (vt diximus) respublica & princeps cunctis fideiubeat, non parùm deteritur eiusdẽeiusdem principis ac reipublicæ fides, quùm ciues huiusmodi summutationibus absque ingenti necessitate defraudantur.
AD primum igitur argumẽtumargumentum quod de
finali iudicio factum est, respondet sanctus Tho. arti. 4. q. 61. futurum esse secundũsecundum rationẽrationem commutatiuæ iustitiæ prout scilicet recompẽsatrecompensat præmia meritis, & supplicia peccatis. Caietanus autem obijciens argumen
tum ad hominem, videlicet qui. 1. p. q. 21. ar. 1. &. 4. sen. dist. 46. ar. 1. negat in Deo iustitiam commutatiuam, respondet tam punitionẽpunitionem quàm remunerationem illic fieri secundùm iustitiam distributiuam: nam (vt legitur de Iuda, Actu. 1.) Vnusquisque illic mittetur in suum locum. Habebit autem, inquit, & formam quandam commutatiuæ iustitiæ pro quātoquanto res pro re datur: puta præmium pro merito, & pœna pro offensa. Veruntamen
non idem ego, nisi fallor, arbitror sentiendũsentiendum, neq;neque secundùm sanctum Thomam, neq;neque secũdùmsecundum veritatem de remuneratione bonorum, & de malorum vltione. Collatio nanq;nanque præmiorum procul dubio iustitiæ distributiuæ functio est: tametsi vt ar. 2. dicebamus, hæc illic conspiciatur ratio commutatiuæ quod cùm diuina bona infinita sint, ita redditur omnibus secundùm proportionem meritorum geometricam, vt adæquetur quoq;quoque ad vnguem præmium merito, quod in republica humana, vbi curta nōnunquàmnonnunquam sunt bona, obseruari semper nequit. At verò non idem est de iustitia vindicatiua in delinquẽtesdelinquentes. Talis enim iustitia neutiquàm ad distributiuādistributiuam pertinet. Id quod expressè affirmat sanctus Thomas. 2. 2. q. 108. ar. 2. elicitur enim
S. Thomas.
vindicta à iustitia commutatiua: imperatur autem à legali: vt art. 1. huius quæstionis nos suprà adnotauimus. Nam punitio non est sicut bonorũbonorum distributio. Distributiua nāq;namque iustitia non attendit quid ciues contulerint vt repẽdaturrependatur eis, sed quid in se quisq;quisque mereatur: punitio verò per se aspicit quam quisq;quisque iniuriam irrogauerit vt pari plectatur supplicio. Quare non primùm attendit ad delictorum proportionem, sed ad cuiusq;cuiusque quantitatem: quod munus est commutatiuæ iustitiæ: ex consequenti autem seruatur in supplicijs eadem proportio quæ erat in criminibus. Itâq;Itaque vindicatio (vt loco citato ait sanctus Tho.) respondet non distributioni bonorum, sed collationi beneficiorũbeneficiorum pro susceptis seruitijs, quæ actio pariter est iustitiæ cōmutatiuæcommutatiuæ, imperatæ tamẽtamen à legali. Quapropter diuersa est ratio remunerationis & punitionis: illa nanq;nanque per se seruat proportionem geometricam inter proportionem meritorum & alteram præmiorum. Sed ex cōsequenticonsequenti, vbi est bonorũbonorum copia, quemadmodùm in Deo, custoditur æqualitas rei ad rẽrem: scilicet præmij ad meritum: punitio autem è diuerso priùs vbiq;vbique respicit æqualitatem supplicij ad delictum: ex consequẽticonsequenti autem seruat proportionum habitudinem geometricam. Atq;Atque huic cōsonatconsonat quod ait Paulus,
Paulus.
In reliquo reposita est mihi corona iustitiæ: quāquam reddet mihi in illa die iustus iudex: scilicet per iustitiam legalem, quæ cùm sit generalis virtus, imperat cæteris: atque adeò tam commutatiuæ iustitiæ quàm distributiuæ. At verò probè denegat S. Thom. iustitiam commutatiuam esse propriè in Deo, pensata eius formali ratione: idcircò quod nihil ipse à nobis accipit, quod illi accrescat. Nam quis prior, inquit IoānesIoannes, dedit illi & retribuetur ei? neq;neque nos quicquam ab ipso qui immutabilis est, propriè adimere possumus. Sed si boni sumus, nobisipsis, inq́;inque rem nostrānostram boni sumus ad gloriam Dei. ¶ Ad secundum
Ad secundũsecundum
autem argumentum satis perspicuè per conclusiones responsum est. Prima enim declarauit quemadmodùm in iustitia distributiua nulla est repassio, proptereà quòd nulla illic habetur consideratio ciuis, an quicquāquicquam præstiterit aut egerit, cuius æquale recipiat. In commutationibus autem potest seruari repassionis figura, modo iam exposito.

QVAESTIO SEXta, de acceptione personarum. S. Thom̃Thom. 2. 2. q. 63.

ARTICVLVS. I.

ARTICVLVS. I.

Vtrùm personarum acceptio iustitiæ distributiuæ contraria, crimen genere suo sit mortale.
POST diuisionem iustitiæ in distributiuam & commutatiuam, rectus ordo poscit vt de iniustitia priùs, quæ distributiuæ aduersatur, disputemus. Nam iustitia distributiua, vtpote quæ in principe potissimùm prominet, qua bona cōmuniacommunia sin|gulis ciuibus adiudicat, præstātiorpræstantior est quàm commutatiua. Quapropter ab ordine diui Thomæ digressi sumus. Habebit autẽautem quæstio articulos septem. Primus ac præcipuus est de hac iniustitia quam acceptionem personarum appellant, sitne genere suo mortale crimen. Et primùm omnium vt à diuina
Primum argumentũargumentum.
lege, quæ fons nostrarum est & exemplar, exordiamur, Deus in gratia & gloria dispensandis videtur personas respicere: nam personarum respectus tunc accidit, dum nullus meritorum habetur. Deus autem neminem ob nostra merita in gratiam suam recipit, vt Pelagij impietas cogitauit: Vnde Matt. 24. Duo erunt in lecto, & vnus assumetur & alius relinquetur: ergo neq;neque inter homines vitium est personas respicere. ¶ Secundò ar
Secundum.
guitur. Paupercula quæ duo minuta in gazophylacium contulit, ideo cæteris, ampliora mittentibus, ore Christi prælata est, quod indiga erat: & qui publicum magistratum gerens, præcipuè spiritualẽspiritualem, idem admittit crimen quod populares, acriori erit supplicio dignus ob suam ipsius dignitatem: personarum ergo acceptio non est ceu iniqua vituperanda. ¶ Contraria est Dei sentẽtiasententia Deuterono. 10. de seipso Deus magnus, fortis, & terribilis &c. qui personas non accipit neq;neque munera. & Paulus ad Rom. 2. Non est acce
Paulus.
ptio personarum apud DeũDeum. Vnde & Deus ipse (vt eodem lib. Deuter. cap. 1. patet) idem cautum etiam esse voluit hominibus, dicẽsdicens, Nulla erit distantia personarum. Itâq;Itaque audietis paruum sicut magnum: neque accipietis cuiusque personam.
NOmen hoc, personarũpersonarum acceptio, tametsi Ciceroni & priscorum Latinis non sit ita vsu frequẽsfrequens, est iam nihilo minùs apud sacrorum interpretes latinitate donatum.
Neq;Neque verò à Græca compositione abhorret: est enim Græcè προσωποληψία, à λαμβάνω seu λήβω, quod est accipio. Vnde ad Gala. 2. Deus personam hominis non accipit. vbi idẽidem est verbum Græcum. QuāuisQuamuis cùm idem quoq;quoque polleat, præsertim in compositione, quod, respicio, optimè dicitur personarũpersonarum respectus, vt persona pro facie accipiatur. Est ergo decôra metaphora dum iudex inhibetur faciẽfaciem personarũpersonarum in iudicio spectare, vt super Paul. Rom. 2. adnotauimus: nempe nè vel à genere, sexu, ætate, aliîsve id genus qualitatibus suum sinat animum affici in iudicio. Eôdẽq́;Eodemque alludit illud Leuit. 19. Non consideres personam pauperis, neq;neque honores vultum potentis. Et de Areopagitis refert in Hermotimo Lucianus, ideo noctu & in tenebris iudicare
Lucianus.
fuisse solitos, nè ad dicẽtesdicentes respicere possent: sed ad ea quæ dicerẽturdicerentur. Et Socrati ad æquitatis cumulum apponitur quod neq;neque vxorem neq;neque liberos in iudicium voluit adducere ad excitandam iudicum commiserationem. Et Arist. Rhet. 1. illam Oratoriæ partem quæ ad
Aristo.
commouendos affectus exposita est, condemnat: Areopagum AtheniẽsiumAtheniensium hac maximè ratione cōmendanscommendans, quod illam partem à suo iudicio relegatam haberent. Ex his ergo de nomine prænotatis colligitur acceptionis personarum descriptio. Est enim iniusti
tiæ crimen quo in distributione non causæ ad rem pertinentis, sed personæ aliarumq́ue eius qualitatum habetur ratio. Quô alludit glossa super illud Ephe. 6. Personarum acce
Glossa.
ptio non est apud Deum. Deus iustus iudex, causas, non personas discernit. Et ratio nominis est quod cum iustitia distributiua nuda synceraq́;synceraque meritorũmeritorum momẽtamomenta suis bilācibusbilancibus perpẽdatperpendat: merita autẽautem sint quæ ex voluntate rectè instituta procedunt, quicquid ad huiusmodi meritorum cumulum nihil cōfertconfert, ad natiuas personæ conditiones attinere censetur. Itâq;Itaque personæ nomine, natura intelligitur contra rectam volũtatemvoluntatem distincta, atq;atque adeò actiones alias quæ extra causam sunt.
Conclusio ergo quæstionis sit. ¶ Acceptio personarum genere suo est peccatum mortale. Probatur. Quicquid aduersatur iustitiæ est genere suo lethale scelus, vt suprà. q. 34. huius libri cum sancto Thoma definitum est: nam cùm iustitia necessaria sit virtus, quicquid illi obsistit, contrariũcontrarium est charitati, atq;atque adeò genere suo mortale: acceptio personarum obsistit iustitiæ: quippe quæ impedit legitimam seruari rationem debiti: ergo est mortalis. Quocircà licèt sanctus Thom. q.
S. Thomas.
63. ar. 1. tātùmtantum asseruerit personarũpersonarum acceptionem esse peccatum, reliquerat tamen. q. 59. ar. 4. constitutum, peccatum iniustitiæ censeri in mortalium genere. Tametsi in rebus exigui momenti contingat esse tantùm veniale: vt si quis amicum minùs dignum præstantiori præferret in electione ad officium quod parùm reipublicæ refert. Nam & qui minutam pecuniam furaretur, non subinde esset mortalis criminis reus. Qua vtiq;vtique ratione temperamẽtotemperamento hoc vsi sumus, genere suo. Hinc fit consequens, cunctas causas & qua
CorollariũCorollarium.
litates quæ nihil ad dignitatem referũtreferunt illius | rei, magistratus, vel sacerdotij, aut præfecturæ, quæ per distributionem confertur, connumerari cum personis, vt ad earũearum acceptionem attineant. Potest nanq;nanque eadem causa in vna distributione legitimè animaduerti, quam in distributione alîus rei minimè pendere licet. Qui enim consanguineis ratione generis aliquid bonorum suorũsuorum donat aut legat, non est personarum respector: qui autem illa causa sacerdotium ei conferret, in tale crimen impingeret. Pari modo qui virum egregiè doctum, non tamen vsq;vsque adeò compositorum morũmorum, sancto viro, ignaro tamẽtamen, in optione ad Cathedram anteferret, non haberetur personarum acceptor: veluti si illum præferret in alia electione vbi vir exigeretur probitate cōspicuusconspicuus. Sed de huiusmodi meritis in sequentibus articulis emunctiùs.
PEr hæc ad primum argumentum patet
Ad primum argumentũargumentum .
responsio. In Dei nanq;nanque distributionibꝰdistributionibus altera habenda est consideratio dum hominẽhominem (siue in puris eum naturalibus cōtemplemurcontemplemur, siue peccati labe maculatum) in suam gratiāgratiam primùm recipit: altera verò dum iam in eandem admisso eius perpendimus virtutum officia. In priori nanq;nanque modo cùm nulla illic subsit ratio debiti, nullum locum habet iustitia distributiua, quæ (vt dictum est) debitum quodāquodam pacto præsupponit: & ideo neq;neque illic subnotari potest personarum acceptio: sed est mera liberalitatis donatio: sicut si princeps bona sua propria quibus libêret impartiret. Nemo enim (vt ait IoānesIoannes) prior dedit Deo vt retribueretur ei. Vnde in euangelica parabola Matth. 20. An non licet mihi quod volo facere? Tolle quod tuum est & vade. Quod quidem Paulus in altitudinem incōprehensibiliumincomprehensibilium diuitiarum scientię Dei refert. In posteriori autem modo iustitia effulget distributiua: de qua ideo ait Paulus,
Paulus.
Qui reddet vnicuique secundùm opera sua. Et alibi: Omnes nos manifestari oportet ante tribunal Christi, vt referat vnusquisque propria corporis prout gessit, siue bonũbonum siue malum. Nam qui per Christi gratiāgratiam eius facti sunt mẽbramembra, bene subinde de Deo merentur. Quapropter neq;neque illic Deus est personarum acceptor: sed reddet vnicuiq;vnicuique secũdùmsecundum meritorum pretium quę de diuina gratia promanant. ¶ Ad secundum autem re
Ad secundũsecundum.
spondetur quòd quando personæ qualitas meritum auget aut crimẽcrimen, tunc nulla est acceptio personarum illam inter causas præmij adscribere. Paupertas enim illius euangelicæ viduæ in causa fuit vt tenuis eius eleemosyna maioris esset pretij quàm si diues tātundemtantundem largiretur: ob idq́;idque cumulatiori præmio digna fuit. Et vice versa quoniam delinquentis præminentia & locus culpam delicti aggrauat, fit vt dignitatis illius consideratio nihil vindici Dei iustitiæ officiat si acriùs in eum animaduertat.
ARTICVLVS. II.

ARTICVLVS. II.

Vtrùm in spiritualium dispensatione poßit acceptio personarum contingere.
PRæmissa natura & qualitate acceptionis personarũpersonarum, quæ cùm iustitiæ sit cōtrariacontraria delictũdelictum mortale est, subsequitur vt videamꝰvideamus in quibusnāquibusnam materijs verset̃versetur. Et primò in hoc secundo articulo, vtrùm in spiritualium dispensatione locum habeat. A
Primum argumentum.
parte em̃enim negatiua arguit̃arguitur. Sacerdotia & spirituales præfecturæ non tam sub iustitia sunt distributiua quàm sub commutatiua: acceptio autem personarum, vt dictum est, distributiuę aduersatur: non ergo in huiusmodi spiritualibus locum habet. Prior assumpta probatur: quoniam sacerdotia hæc & ecclesiasticæ præbẽdæpræbendæ, &, vt aiunt, personatus non habent rationem præcisam bonorum communiũcommunium, sicuti prouentus reipublicæ, qui eò quòd sunt totîus, sunt quodammodò partium: sed sunt stipendia populi ministris ecclesiarum constituta: debentur ergo personis dignis non propter seipsas, sed quia personæ tales debentur ecclesijs: hoc est dispensantur personis in mercedẽmercedem pro seruitio per eam iustitiam qua dignus est operarius mercede sua: hæc autem iustitia, non distributiua, sed planè commutatiua est. ¶ Secundò
Secundum.
arguitur: Christus redẽptorredemptor noster visus est in suorum Apostolorum optione, quæ ad vitam spiritualem quàm maximè referebat, personas respexisse & accepisse: quoniāquoniam nulla eorum merita perpendens, à piscatoria, & campsoria, alijsq́;alijsque id genus vilibus artibus, veluti infirma abiectaq́;abiectaque huius mundi, vt ait Paulus, eos euocauit. Quin verò in hoc prætereà visus fuit personarum acceptor, quod non nisi Galilæos ex patria sua, cognatosq́;cognatosque suos assumpsit: nam vt legit̃legitur Act. 1. de hoc turbæ mirabantur quòd varijs linguis loquentes | Galilæi essent: Christi autem opera exẽplaexempla nobis sunt: nullum ergo hoc vitiũvitium est. ¶ Ter
Tertium.
tiò arguitur: Iure etiāetiam Canonico videtur non solùm permissa, sed iussa in electionibus, personarum acceptio: vt patet eod. titul. cap. cum nobis olim. vbi licèt electus non esset eminẽtiseminentis literaturæ, probatur electio. Et cap. cùm dilectus. pariter approbatur, licèt fuissent in eadem ecclesia (vt illic legitur) alij digniores. ¶ Quartò arguitur: Ecclesiasticis etiam de
Quartum.
cretis sancitum est vt non fiat electio nisi ex personis eiusdem ecclesiæ, dummodò illic dignus inueniatur: etiam si alibi foris inueniāturinueniantur digniores: vt patet distin. 61. cap. nullus. & cap. obitum. & dist. 63. cap. metropolitano. Quin verò, vt ait glo. in cap. cùm inter canonicos. de elect. non valet postulatio ex aliena ecclesia nisi duabus partibus consentientibus. Et debet fieri à PōtificePontifice Maximo, vt latè patet in titu. de postu. præl. Non ergo explorandi sunt semper digniores, etsi facilè in alienis ecclesijs inueniri possent. Ad hęc & nobis hoc vsus ecclesiasticus palàm facit. Cernimus enim in Episcoporum electioni
CōfirmatioConfirmatio
bus non tam meritorum quàm personarũpersonarum, aut generis, aut potẽtiæpotentiæ rationem duci. Adde quod & in suprema electione Pontificis Maximi iam pridem vsus inoleuit vt nemo nisi è reuerendissimis Cardinalibus assumatur: cùm tamen possent quandoq;quandoque extra illum ordinem alij disquiri, quorum fortè electio gratior Deo esset & acceptior. ¶ Quintò ac
Quintum.
postremò arguitur. Papa, vt aiunt, est beneficiorum, bonorumq́;bonorumque ecclesiæ dominus: ergo non arcetur digniores eligere, sed potest quibus libuerit eadem elargiri. ¶ In contrariũcontrarium autem est Iacobus Apostolus. 2. cap. suæ Canonicæ: Nolite in acceptione personarum habere fidem Domini nostri Iêsu Christi.
AD quæstionem hanc decem conclusionibus respondetur. Si tamen priùs adnotemus quid hîc nomine spiritualiũspiritualium intelligamꝰintelligamus: qquod lib. sub titul. de Symonia emũctiꝰemunctius dilucidabimꝰdilucidabimus. Haud em̃enim intelligimꝰintelligimus cũctacuncta quae in intellectu sunt: nam scientia & artes doceri pretio possunt: sed intelligimus illa quæ gratis nobis à Deo donantur: non peculiariter tantùm in vtilitatem recipientium, sed in vtilitatem cōmunemcommunem: de quibus ait Christus, Gratis accepistis, gratis date: vt sunt sacerdotia, sacerdotales ordines, & sacrorum vsus. Priùs ergo circa materiam primi argugumentiargumenti pręnosse oportet, ista ecclesiastica sacerdotia non solùm ratione distributiuæ iustitiæ pendenda esse, verũverum commutatiuæ lineam ingredi. ¶ Sit ergo prima conclusio:
Prima cōclusioconclusio.
Negari non debet quin sacerdotia & ecclesiæ pręfecturæ specimen habeant distributiuæ iustitię pro eo quod illis honorificentiora & pinguiora debẽturdebentur, qui præstātioribuspræstantioribus sunt meritis: & ideo in nona conclusione adstruẽdumadstruendum nobis est in huiuscemodi electionibus digniorem esse cæteris anteferendũanteferendum. ¶ Huic
Secunda cōclusioconclusio.
nihilo minùs cōclusioniconclusionis subtexitur secũdasecunda. De ecclesiasticis beneficijs, sacerdotalibusq́;sacerdotalibusque muneribus, ac dignitatibus quæ ad ecclesiarũecclesiarum obsequia pertinent, per iustitiæ cōmutatiuæcommutatiuæ regulas præcipuè cẽsendumcensendum est. Proba
Probatio cōclusionisconclusionis.
tur. Decimæ quas populus Christianus persoluit non cōtribuitcontribuit vt præmia sint meritorũmeritorum personarũpersonarum, instar bonorũbonorum quæ in rei publicę deposito existunt: sed vel ad hoc solùm, vel ad hoc præcipuè institutæ sunt, vt stipendia sint ministrorum ecclesiæ. Itâq;Itaque religio Christiana, nisi ecclesias haberet necessarias, nunquàm Christicolas cogeret decimas contribuere. Idemq́;Idemque inferiùs dicturi sumus de sæcularibꝰsæcularibus tributis, inter quę & sacerdotia hoc solùm discriminis interstat, quod illa, stipendia sunt pro sæcularibus administrationibus iustitiæ: hæc autem pro spiritualibus ecclesiarum functionibus. Fit ergo ex hoc consequens rationem illam distributiuæ iustitiæ, quæ in hisce dispensationibus reperitur, ad commutatiuam ordinari quæ est inter pontifices tam Maximum quàm reliquos dispẽsatoresdispensatores ac prouisores bonorum ecclesiæ ab vna parte, & ecclesias ex altera. Enimuerò quia ob id ciues decimas pẽdũtpendunt vt sibi sacramenta administrẽturadministrentur, VerbũVerbum Dei exponat̃exponatur, & ecclesiastica iustitia seruetur: per iustitiāiustitiam cōmutatiuamcommutatiuam debentur eis idonei horũhorum munerum administri, veluti operarij vineæ Domini. Neq;Neque obstat decimas (non dico quotāquotam) esse de iure diuino. Nam censendũcensendum hîc arbitror instar principis qui certa stipendia perpetua statuit famulis ac ministris domꝰdomus suæ: præcipiens vt dignioribꝰdignioribus qui haberi possent dispensarent̃dispensarentur. Hîc enim profectò plus cōmutatiuęcommutatiuę iustitiæ subest ꝗ̈quam distributiuæ. Sicut facta beneficij collatione, eadem iustitia constituitur inter ministrum & suam ecclesiam. Itâq;Itaque vt explicationis gratia dicam, ratio distributiuæ iustitiæ in istis habet se materialiter ad rationem commutatiuæ. Nam ideo electores tenentur secundùm merita personarum sacerdotia distribuere: non quia præ|mia sunt meritorum ipsorũipsorum, sed quia & electores tales ministros debent ecclesijs, & ministri talia eisdem obsequia, pro stipendio
sibi repẽsorepenso. ¶ CoclusioConclusio hæc sic exposita non solùm ratione, quæ manifesta est, verùm & sacris oraculis comprobatur. Et primò, vt à lege veteri initiũinitium sumamus, Leuitis simili ratione decimæ erant decretæ. Sic enim legitur Num. 18. Filijs Leui dedi omnes decimas in possessionem pro ministerio quo seruiũtseruiunt mihi in tabernaculo fœderis. Sic & paulò inferiùs de decimis subditur: Quia pretium est pro ministerio quo seruitis in tabernaculo testimonij. Et Luc. 10. dum Christus Apostolos tanquàm operarios & messores dimisit in orbem, subiũxitsubiunxit: In eâdem autem domo manete, edentes & bibentes quæ apud illos sunt: Dignus est enim operarius mercede sua: Merces autem per iustitiam cōmutatiuamcommutatiuam redditur. Et Apostolus. 1. ad Corin. 9. in eandem sentẽtiamsententiam ait, Neminem suis stipendijs militasse vnquàm: citans illud Deutero. 25. Non alligabis os boui trituranti: dicens propter nos illud fuisse scriptum: vnde subdit, Si nos vobis spiritualia seminamus, magnũmagnum est si nos carnalia vestra metamus? Quibus verbis commutatiuācommutatiuam iustitiam insinuauit. Et. 1. ad Timo. 5. Qui bene, inquit, præsunt presbyteri, duplici honore digni sunt. Non ait, qui boni sunt: nè quis fallatur quod personis ipsis ob sua merita per iustitiam tantùm distributiuam debeantur honores ac prębendæ: sed qui bene præsunt, vt discamus beneficium dari potissimùm propter officium: quasi ad normam commutatiuæ iustitiæ: secundùm verbum eiusdẽeiusdem eodẽeodem loco, Qui in sacrario operāturoperantur, quæ de sacrario sunt edunt: & qui altario deseruiunt, cum altario participant. ¶ Idq́;Idque confirmat̃confirmatur ex iu
CōfirmatioConfirmatio prima.
re Canonico. Nam cap. secũdùmsecundum ApostolũApostolum. de præben. Innocen. iij. hæc fermè Pauli verba citans, ait: Cùm secundùm Apostolum, qui altari deseruiũtdeseruiunt, de altario viuere debeātdebeant: & qui ad onus eligitur, repelli non debeat à mercede: patet à simili, vt clerici viuere debeant de patrimonio Iësu Christi, cuius obsequio deputantur. Accedit & verbum iam modò citatum toto iure solennissimũsolennissimum, scilicet, Beneficium non dari nisi propter officiũofficium. de rescrip. cap. fin. Igitur ecclesiæ bona non intuitu personarum vt ipsis tanquàm præmia suarum virtutum ac literarum instituta sunt, ceu per meram distributiuam iustitiam illis deputanda: sed re vera tāquàmtanquam ministrorũministrorum merces pro obsequio ecclesijs impẽsoimpenso. Ex quo infrà illaturi sumus eligendorũeligendorum qualitatem, meritorumq́;meritorumque momẽtamomenta non absolutè, sed in ordine ad prouinciam suam & functionẽfunctionem esse pensanda. ¶ Accedit & huc
Confirmatio secunda.
proximè quod Christus in ecclesia (vt habetur ad Ephes. 4.) quosdam dedit Apostolos, alios autem Pastores & Doctores &c. in opus ministerij, in ędificationẽędificationem corporis Christi: ergo ecclesiastici ceu ministri recipiunt subsidia stipendiaq́ue populi. Atqui conclusio hæc reuisenda est, dum lib. seq. sub titul. de restitutione, in disputationem protulerimus, is qui prætermissis dignioribus aut dignis per acceptionem personarum sacerdotia cōfertconfert, cui debeat damnũdamnum restituere, ecclesiísne an personis ipsis prætermissis. ¶ Tertia cōclusioconclusio
Tertia conclusio.
ad quæstionis titulum: Acceptio personarum in spiritualibus genere suo peccatum mortale est, tantoq́;tantoque grauius ac pestilentius quanto spiritualia temporalibus antecellunt. Conclusio hæc clariùs liquet, quàm vt multis egeat testimonijs. Spiritualium enim nomine censentur ecclesiastica sacerdotia quibꝰquibus Christiana respublica ad sempiternam fœlicitatem promouetur: sacerdotum em̃enim ministerio sacris Christiani initiant̃initiantur, per quæ diuinādiuinam gratiāgratiam, tum ineũtineunt, tum etiāetiam recuperant, eorumq́;eorumque ope & auxilio eandem gratiam colunt. Igitur cùm nihil nobis tanti referat quàm per eandem gratiāgratiam ad Dei gloriam promoueri, nihil nobis in exitium esse potest præsentius crimine illo per quod in hoc progressu vel impedimur vel remoramur, quale est personarum acceptio in huiusmodi sacerdotibus & ministris optandis. ¶ Attamen quoniam non satis est huiusmodi personarum acceptionem condemnare, nisi eligendorum merita explicentur: NotādumNotandum
DocumentũDocumentum S. Thomæ.
est cum diuo Thoma duobꝰduobus modis cōsiderariconsiderari posse cuiusque merita ac dignitatis excellẽtiamexcellentiam: videlicet aut absolutè & simpliciter secũdùmsecundum indiuiduam personam: quemadmodùm Arist. 5. Ethi. cap. 3. considerat vi
Aristot.
rum bonum. Secundo modo quemadmodùm illic considerat bonum ciuem: vtputa si personam contempleris in ordine ad munus illud & magistratũmagistratum ac functionem ad quam assumitur. ¶ Sit ergo quarta conclu
Quarta conclusio.
sio. Dignitas personæ perpendenda est & exigenda in ordine ad talem finem qui electionis scopus est. Hoc clarissimum est: quia à fine sumenda est mediorum ratio: &. 1. Corint. 12. ait Apostolus, Vnicuiq;Vnicuique datur mani|festatio spiritus ad vtilitatem: scilicet ad commodum Christianæ reipublicæ. ¶ Adnecti
Quinta conclusio.
tur autem conclusio quinta. Primum ac potissimũpotissimum quod in eo qui in spiritualibus præficiendus est populo, æstimandum venit, est morum compositio, virtutumq́ue ornamentum. Hanc eandem conclusionem de reliquis ciuilibus magistratibus in subsequentibus cōstituemusconstituemus: est enim omnibus communis: at verò pręcipuum robur habet in ecclesiasticis prælatis, cuius ratio patẽtissimapatentissima est.
Ratio conclusionis.
Enimuerò finis proximus ciuiliũciuilium magistratuum est tātùmtantum naturalis: nempe tranquillo statu & pace rem publicam cōseruareconseruare: licèt ille ad diuinam quoq;quoque fœlicitatem ordinem habeat: finis autem & scopus proximus prælatorum spiritualium est sempiterna fœlicitas, ac subinde eorũeorum munus, auxiliares esse
Paulus.
Christi ministros, iuxta verbũverbum Pau. Sic nos existimet homo sicut Dei ministros. QuibꝰQuibus idcircò vna cura esse debet, Christi sanguinem colere, eiusq́;eiusque redemptionem promouere, atq;atque ad diuinũdiuinum amorem subditos prouocare, & ad Dei charitatem referre omnia: nihil eorum cogitantes, quæ cum mũdomundo dispereunt, sed sempiterna illa quæ nos in cœlis manent. Hæc autem nemo curare potest & pro dignitate administrare, nisi in quo idẽidem Christi sanguis feruescat, idemq́;idemque inardescat amor. ¶ Sexta conclusio. Præter charitatẽcharitatem
Sexta cōclusioconclusio.
& honestatem morum requiritur statim sacrorum scientia, prudentiaq́ue, & solertia, & reliquæ animi vires, ac dotes ad gubernādũgubernandum necessariæ: iuxta verbum Domini, Quis putas est fidelis seruus & prudens? Matthę. 24. Adeò vt liceat nonnunquàm expediatq́;expediatque huius gratia, eo qui simpliciter moribus præstantior est posthabito, alterum vita inferiori præeligere: dum tamen prauus non sit & corruptis moribus: nam cui refragatur vita, nulla alia ratio satis suffragatur vt fas illum sit ad ecclesiæ gubernaculũgubernaculum admouere. Hoc planè cōstatconstat. Est enim primũprimum prælati sacra
Probatio cōclusionisconclusionis.
docere, & per eorum doctrinam & exempla subditos ad diuinorũdiuinorum amorẽamorem allicere ac promouere. Mox quia regimen, opus est prudentiæ, vt. 6. Ethic. Arist. autor est: & vt ibîdẽibidem subdit, cùm prudentia virtutes omnes connectuntur, cunctis huiusmodi dotibus præstare debet. Enimuerò vt nisi quod ignitum est calefacere nequit, ita nisi qui charitate ardet vel lucêre alijs potest vel virtutum calorem excitare. ¶ At verò quoniam ex his dubium hoc loco præcipuum relinquitur, an scilicet vt ab hoc crimine acceptionis personarum caueatur, necessarium sit præstantiorem dignioremq́;dignioremque semper eligere, statuitur se
Septima conclusio.
ptima conclusio. Acceptio personarum tũctunc affert manifestarium crimen, quando prætermisso idoneo eligitur indignus: tũctunc enim impudẽterimpudenter & contra iustitiam cōmutatiuācommutatiuam
Probatur cōclusioconclusio.
in ecclesiam peccatur, & contra distributiuādistributiuam in eum qui dignus est. Conclusio est omnibus extra controuersiam in confesso. Vnde de præbẽpræben. cap. graue. Alexand. 3. in concilio, Graue, inquit, nimis est & absurdum quod quidam ecclesiarum prælati cùm possint viros idoneos ad ecclesiastica beneficia promouere, assumere non verentur indignos: quibus neq;neque morum honestas, neq;neque literarum sciẽtiascientia suffragatur: carnalitatis sequẽtessequentes affectũaffectum, non iudicium rationis: vnde quātaquanta ecclesijs dānadamna proueniant, nemo sanæ mentis ignorat.
¶ Subtexitur deinde huic octaua cōclusioconclusio.
Octaua conclusio.
Ad hoc vt secundùm exterum ius fori canonica solidaq́;solidaque sit habenda ac valida electio, satis est eligere dignum. Conclusionem hanc confirmant Canones tertio argumento ante quæstionem adducti: eorum autem rationem S. Thom̃Thom. & Doctores hanc reddunt, quod aliâs vnaquælibet electio calumniam pateretur: haud enim tali foro facilè expendi possunt librariq́;librarique meritorum momenta, vt constet quis est optimus. Vnde dum Rex aut quiuis alius iure patronatus eum eligit dignum cui iura non refragantur, nequit vel Papa, vel inferior Prælatus electionem in fauorem dignioris perimere. Addiderim hîc, quod qui dignum elegerit, non tenebitur ad restitutionẽrestitutionem nec digniori, nec ecclesiæ: vt lib. sequenti sub titul. De restitutione, videbimus. ¶ Nona
Nona conclusio.
conclusio. Quo ad culpam, in foro conscientiæ & poli præceptum est eligere digniorẽdigniorem. Et primùm nè quis existimet solîus esse opinionem S. Tho. qui eam incunctanter, velu
S. Thomas.
ti rem constitutissimāconstitutissimam adstruit. 2. 2. q. 63. ar. 2. & in quotlib. q. 6. &. 8. quem sui sequuntur. Fuit quoq;quoque Alexan. de Hales. 2. p. q. 136. mem
bro. 2. & Nicolai de Lyra, Ioan. 21. Neq;Neque verò MendicātiũMendicantium vtriusq;vtriusque ordinis, verùm & HẽriHenri. & Godof. in suis quodlib. Fuitq́;Fuitque Hadrian. posteà Papæ in materia de restitu. & ex Doctorib. iuris Can. Arch. & aliorũaliorum. Hos deniq;denique Maioris postmodùm in. 4. distin. 24. q. 8. & 9. sequitur. Patroni autem contrariæ sentẽtiæsententiæ, si tamen contrariam tueantur, sunt Hugo & ApparatꝰApparatus super cap. licèt ergo. 8. q. 1. & cap. Monasterium. 16. q. 7. quibus, referente | Adriano, accessit IoānesIoannes Andreas. Dixerim
Ioan. Andr.
si cōtrariamcontrariam tueant̃tueantur: quia illi forsan id duntaxat cōtenduntcontendunt, quod in foro exteriori non sit electio refellenda: nam de foro interiori nihil decernere debuissent. Quòd si sententia diui Tho. vera est, per nullānullam potest desuetudinem vel cōtrariācontrariam consuetudinẽconsuetudinem abrogari. Est em̃enim de iure diuino: cōtracontra qquod vsq;vsque adeò nullo tẽporetempore p̃scribit̃præscribitur, vt quo lōgiorlongior fuerit eius abusus, eo fiat delictũdelictum grauiꝰgrauius. Neq;Neque in his satis est autores numero æstimare, aut dicere, hoc tenent Canonistæ, hoc verò Theologi: sed auscultādæauscultandæ sunt sacrorũsacrorum autoritates, rationesq́;rationesque examinādęexaminandę. ¶ Arguitur enim primò ex iu
re naturæ. Ecclesiastica beneficia (vt secũdasecunda cōclusioneconclusione asserebamꝰasserebamus) ex bonis cōmunibꝰcommunibus populi, veluti stipẽdiastipendia instituta sunt, & ecclesiæ ministris proposita: ex hac ergo parte cōtracontra iustitiāiustitiam cōmutatiuācommutatiuam fidẽfidem populo & ecclesiæ frangit qui non optimũoptimum ei ministrũministrum absq;absque fraude & dolo prouidet. Mox peccat̃peccatur & contra iustitiāiustitiam distributiuādistributiuam: eadẽeadem enim virtꝰvirtus quæ iubet seruare in præmijs proportionẽproportionem quæ est in meritis, subinde admonet vt optimꝰoptimus quod rationabili diligẽtiadiligentia inueniri potest, cæteris præferatur. ¶ Deinde accedit tertiò quod Anti
Secunda.
stites tenẽturtenentur beneficia gratis cōferreconferre: qui autẽautem meliori posthabito cōfertconfert minùs digno, ille certè alia causa mouetur humana: alioqui illud non faceret: atq;atque adeò neque dat gratis: neq;neque ab acceptione personarũpersonarum manet incolumis. ¶ Ad hæc qui ex duobꝰduobus sacerdotijs pinguiꝰpinguius
Tertia.
cōfertconfert sacerdoti minùs digno, manifestè iustitiāiustitiam distributiuādistributiuam acceptione personarum præuaricat̃præuaricatur: nam id patrare non posset nisi respiciendo personam, puta qualitatem extra causam: ergo eâdem labe contaminaretur, qui vnicum beneficium minùs idoneo adiudicaret. ¶ Prætereà horum collatores munerũmunerum,
Quarta.
dispensatores sunt, vti ait Paulus. 1. ad Corin. 4. ministeriorũministeriorum Dei: in quibus, vt ini
Paulus.
bi subiũgitsubiungit, fides syncera requiritur secũdũsecundum verbũverbum DominicũDominicum citatũcitatum: Quis putas est fidelis dispẽsatordispensator & prudẽsprudens? principis autẽautem œconomus & dispensator qui quos posset optimos seruos eodẽeodem stipendio non ascisceret in seruitiũseruitium domini, reus profectò esset aut defractę fidei, aut neglectæ prudẽtiæprudentiæ. ¶ At verò ius diuinũdiuinum est quod huic cōclusioniconclusioni firmiorem adstruit fidem. Atq;Atque in primis exemplũexemplum Christi, IoāIoan. 21. in electione Petri qquod abũdèabundè rem patefacit. Ille quippe qui nemini iniuriam irrogare potuit, nempe qui non merus dispensator, sed dominus rerum erat, non alium selegit qui suus sibi vicarius succederet, ꝗ̈quam omnium tũctunc temporis Apostolorum optimũoptimum. Neq;Neque verò satis duxit eum instituere quem ipse nouerat esse præstantissimum, sed id priùs voluit vt omnibus innotesceret. Hac enim, vt arbitror, tantùm de causa ter publicè Petrum rogauit an se plus cæteris diligeret (qui numerus iudicialibus monitionibus solennis est) vt cunctis liquidum fieret, iure & ordine optimum eligere: doceretq́ue perinde eos vt eandem legem in similibus electionibus sanctissimè custodirent. ¶ Quapropter absque vlla cunctatione asserere soleo illo tunc tẽporistemporis articulo quo Petrus electus est in Christi vicarium: omniũomnium fuisse Apostolorum optimum: neq;neque tutum arbitror hoc denegare. Liquet enim solam Dei Charitatem, esse normam per quam iudicare licet bonitatis gradus apud Deum: prætereà neq;neque hoc negari licet, quin eo gradu quo quis diligit Deum, diligitur ab illo. Si ergo Petrus Christum plus tunc cæteris Apostolis amabat, plus & ab ipso amabatur: atque adeò optimus erat. Quòd enim præ cæteris tunc Christum diligeret, ambigi nequit: quoniam Christi interrogatio non oriebat̃oriebatur ex dubio, ꝗppequippe quo ipse non tenebatur: sed erat velut assertio. Et quanuis PetrꝰPetrus ad comparationem respondere citra temeritatem non valuit, eò quòd neque suorum erat, neq;neque alienorum meritorum pōderatorponderator: tamen suum responsum, Tu scis quia amo te, Christus pro comparatiuo iuxta suam ipsius interrogationem accepit: & ideo à tertio responso continuò subiunxit, Pasce agnos meos. Dico stetisse optimum tunc simpliciter: quia nihil obstat quo minùs Ioannes indulgentiùs diligeretur, alioq́;alioque fortè tẽporetempore fuisset melior: nam de intemerata Virgine hæsitare nefas esset, longè meritis cunctos antecessisse Apostolos. ¶ Secundo lo
Secundus locus ad idem.
co accedit & apostolicum testimoniũtestimonium. 1. ad Timo. 3. Qui episcopatum desiderat, bonũbonum opus desiderat: hoc est sibi consultè videat, quantum sibi oneris imponat: quia omniũomnium est optimũoptimum munerum quæ in ecclesia sunt: atque adeò gubernatu difficilimum. Vnde subdit, Oportet enim EpiscopũEpiscopum irreprehẽsibilẽirreprehensibilem esse, &c. Vbi tam amplāamplam tāq́;tamque diuitẽdiuitem virtutũvirtutum supellectilẽsupellectilem ab Ep̃oEpiscopo desiderat, vt licèt nullānullam faciat cōparationẽcomparationem, vix illę possint, nisi in eo qui præstantissimus est, aceruari. Quapropter inferiùs cap. 5. eũdẽeundem admonet discipulũdiscipulum vt nemini citò manus imponat. Vbi porrò | docet quantum debeat examinis præcedere antequàm huiusmodi sacerdotia distribuantur: vtpote quæ illam finalis iudicij imitari pro humana fragilitate deberet, vbi æquissima meritorũmeritorum trutina vnicuiq;vnicuique remetiendũremetiendum est. ¶ Accedit tertio loco Ius canonicũcanonicum sanctorumq́;sanctorumque decreta. Est in primis HieronymꝰHieronymus super Leuit. cap. 8. qui refertur. 8. q. 1. cap. li
HieronymꝰHieronymus.
cet ergo. Refert nanq;nanque illic Leuitica historia quòd quando Aaron iussu Dei in sacerdotẽsacerdotem vnctus fuit, congregata fuit omnis turba ante fores tabernaculi. Super quibus verbis ait HieronymꝰHieronymus quod licèt Dominus de constituendo principe præcepisset, singularemq́;singularemque elegisset, tamen conuocatur etiam Synagôga: requiritur ergo, inquit, in ordinando sacerdote etiam populi præsentia: vt sciātsciant omnes & certi sint quod qui præstantior est ex omni populo, qui doctior, qui sanctior, qui in omni virtute eminentior, ille eligitur ad sacerdotium: & hoc attestante populo: secundùm illud Pauli, Oportet autem illum & testimonium habere bonum ab his qui foris sunt. Hæc Hieronymus. Et est allusio ad exẽplũexemplum Christi qui in præsentia Apostolorum testimonium tulit excellentiæ Petri. Hac tamen non obstante verborum inculcatione Hieronymi, temperat illic eius sententiam, imò denegat Hugo, dicẽsdicens satis esse eligere dignũdignum. Cui Apparatus adhærescit. Veruntamen nisi intelligant in foro duntaxat exteriori, non sunt contra textum audiendi. Sunt & verba acerbissima Augustini super verbo Iacobi citato, dicentis, Non est putandum leue esse
Augustinus.
peccatum in personarum acceptione habere fidem Domini gloriæ. Quis enim ferat eligi diuitem ad sedẽsedem honoris gloriæ ecclesiæ, contempto paupere instructiore & sanctiore? Ausculta verbũverbum, ad sedem honoris gloriæ ecclesiæ. Consentit & Leo Papa, can. Metropolitano. dist. 63. vbi docet quod sit eligendus o
Leo Papa. Chrysost.
ptimus. Sed est Chrysost. sententia lib. 2. de sacerdotio, quàm maximè meditanda. Admonet enim de suo nomine ecclesiasticos pastores, quod tanto debẽtdebent meritorum interuallo antestare gregi, quanta præstat excellentia pecori pastor. In cuius sententia Bernar. De consideratione ad Euge. ꝑmultapermulta, eadẽq́;eademque
Bernardus.
peregregia congerit. His vnicum illustreq́;illustreque adiungitur capitulum, extrà, vt ecclesiastica benef. sine dis. conf. vbi in reprehensionem Episcopi apponitur quod non ex affectu carnali, sed stricto iudicio debuit ecclesiastica beneficia in persona magis idonea dispensare. Atqui in pragma. concil. BasilieñBasilien. habetur
ConciliũConcilium Basilien.
hæc forma iuramenti eligentium. Ego. N. iuro & promitto omnipotenti Deo & sancto, cuius nomini dedicata est hæc ecclesia, eum eligere quem credam esse in spiritualibus & temporalibus meliorem. Neq;Neque tantùm Canonicum, verùm & Ius Imperatorium idem sanctissimè admonet, vt est videre in AuthẽAuthen. de monachis. §. ordinationem. Iubet quippe eum Imperator qui priùs optimus inter monachos apparuerit, pręfici in pastorẽpastorem. Quòd si monachus optimus est præficiendus, profectò multò est sanctiùs eadem regula in episcopis obseruanda: vt quorũquorum ordo sit instituto monachorũmonachorum excellentior. Atqui argumenta hæc si in primordijs etiāetiam ecclesiæ, & quando illustribus pollebat personis vim suam tenebant, quātoquanto nunc maiorẽmaiorem, quādoquando illa laboramus personarũpersonarum inopia, vt vix optio permittat̃permittatur: imò citra dignissimũdignissimum vix possit reperiri dignus. TẽporeTempore August. Ambr. Marti. Nicolai, atq;atque id genus mortalium, non esset immane scelus non perquirere digniorem: modò autem vt digno conferas, dignissimum debes inquirere: adeò omnia iacent. ¶ Et quando eorũeorum quæ facta sunt argumen
Postrema ratio.
ta nullum existeret, hoc rem ineluctabiliter conuincit, quòd postquàm in dispẽsationedispensatione beneficiorum non habetur exacta meritorum ratio, nemo est qui literarum studia sequatur, nemo qui alijs imbuatur moribus, quàm qui ad CuriāCuriam fuerint aptiores. Vnde quanta detrimenta ecclesiæ Christi eius sanguine fundatæ succreuerint, & hæresum pestes & animarum neglectus apertissimè testantur. ¶ At verò antequàm decimam cōclusionemconclusionem statuamus, operępretium est nōnullanonnulla dubiola quæ hinc emergunt diluere. In primis non cōtendimuscontendimus in has angustias
Prima limitatio cōcluconclu.
timoratos animos conijcere, vt quando munus ad quod persona eligitur exigui momẽtimomenti est, censeatur peccatum mortale digniorẽdigniorem prætermittere. Mox neq;neque est tale peccatum timendum etiam in rebus maioris momenti quando meritorum excessus non est tantus, vt videatur ad rem multùm referre: quoniam & furari exiguam monetam non est peccatũpeccatum mortale: neq;neque nos Deus cogit tam anxiè personas explorare, sed secũdùmsecundum prudentiam pro rei qualitate & conditione.
¶ Prætereà maximè adnotandum, non esse
Secunda.
attendendum ad causas metaphysicæ possibilitatis: sed vt materia moralis exigit, ad id quod secundùm prudentiam speratur futu|rum. Enimuerò licèt occurrat vir literis clarissimus & prudẽtiaprudentia cōspicuusconspicuus, est tamen vecors, vel alijs implicitus negotijs, de quo non est tātatanta spes quod prædicabit aut gubernabit secũdũsecundum suas dotes: vel fortè etsi sit optimè moratus, publicis tamẽtamen est negotijs ineptus: huiusmodi certè hominibꝰhominibus ille præferẽduspræferendus est, qui licèt huiusmodi dotibꝰdotibus non sit tam potẽspotens, speratur tamẽtamen curācuram solicitiùs habiturũhabiturum, diligẽtiāq́;diligentiamque adhibiturũadhibiturum ad suum exequendũexequendum munus. Euentus autẽautem rei qui præter eligentiũeligentium spẽspem subsequũtursubsequuntur, nihil electionẽelectionem vitiant: vt si negligens postmodũpostmodum reperiatur, qui diligens credebat̃credebatur. ¶ Emergit autẽautem ex superioribꝰsuperioribus cōtracontra
PrimũPrimum argumentum.
hanc nonānonam conclusionẽconclusionem argumentũargumentum primũprimum. DictũDictum est iustitiāiustitiam distributiuādistributiuam in his sacerdotijs ad cōmutatiuācommutatiuam referri: dum autẽautem prælatus tribuit ecclesiæ curatũcuratum vel aliũalium ministrũministrum pro ratione suarũsuarum decimarũdecimarum dignũdignum, quia scilicet habet exilia subsidia, per illũillum satisfacit iustitiæ cōmutatiuæcommutatiuæ: non ergo tunc tenetur alium eligere qui cumulatioribꝰcumulatioribus meritis polleat. RespōdenturRespondentur duo. PrimũPrimum non seruaret̃seruaretur tunc ra
Solutio.
tio distributiuæ iustitiæ, nisi fortè in breui expectaret̃expectaretur locupletior præbẽdapræbenda pro illo digniori. Deinde quātũquantum ad iustitiam cōmutatiuācommutatiuam, cum dignitas personæ non habeat certācertam præscriptāpræscriptam mẽsurammensuram, fit vt vbi alius est dignior, vix inferior censendus sit dignus. Præterꝗ̈Præterquam quod fides dispẽsatorisdispensatoris ministeriorũministeriorum Christi expostulat vt cuicũq;cuicumque ecclesiæ asscribat ministrũministrum optimũoptimum illorũillorum qui illo stipendio haberi potest: nam ecclesia si loqueret̃loqueretur, talẽtalem eligeret: licèt hæc culpa non sit tanta vt ad restitutionẽrestitutionem obliget, si secundũsecundum existimationẽexistimationem dignus eligat̃eligatur: vt suprà diximus. ¶ Hinc autẽautem exur
SecũdumSecundum argumentum.
git argumentũargumentum secundũsecundum cōtracontra eandẽeandem nonam cōclusionẽconclusionem, quod seq̃retursequiretur ex ea nōnunꝗ̈nonnunquam vt elector esset perplexus. Verbi gratia. DuobꝰDuobus vacātibusvacantibus beneficijs quorũquorum qquod vberius est & pinguius nullānullam habeat animarũanimarum curācuram: alterũalterum verò quod fructibꝰfructibus est sterile, eandẽeandem habeat annexāannexam, vel plures habeat sub se parœcios, plusq́;plusque doctrina indigẽtesindigentes: vt ecclesia nũcnunc Toletana, quæ locupletissima est, vacante: & simul GranatẽsiGranatensin, quę licèt sit pauperior, habet tamẽtamen multos ex Mahometismo neophytos, ꝑplexusperplexus tũctunc esset & Papa & Rex. Nam si distributiuam iustitiāiustitiam spectes, debet tũctunc illud qquod est ditius digniori attribui: si autẽautem publicam ecclesię necessitatẽnecessitatem, potiùs deberet illi maior cura animarum demādaridemandari. Ad hoc respōdeturrespondetur,
Responsio.
pluris semper esse habendam rationem publicæ necessitatis, ad quāquam nos Christi charitas arctiùs astringit. Et ideo animarũanimarum cura digniori est cōmendandacommendanda, neq;neque inde dānumdamnum de sua dignitate reportare cẽseturcensetur. Nam etsi bene præsidẽtespræsidentes presbyteri, authore Paulo, duplici sint honore digni: ille tamen qui apud DeũDeum nos manet in primis æstimandus est: eò vel maximè, quod (vt dictũdictum est) hæc sacerdotia in ecclesiarũecclesiarum cōmodũcommodum sunt instituta. An verò ille dignior acceptare teneret̃teneretur, alterius disputationis est. Et tātatanta esse posset ne
Dubium.
cessitas vt teneret̃teneretur. ¶ VerũVerum ex hoc tamẽtamen aliud enascitur dubiũdubium, vtrũvtrum lex hæc eligẽdieligendi dignioris vsq;vsque ad illos etiāetiam extendatur qui iam sunt suis ecclesijs collocati: videlicet vtrùm vacante pinguissimo beneficio vel episcopatu debeat Rex & Papa quospiam suis locis dimouere, vt omnes per gradus euehat. Videt̃Videtur enim nonæ cōclusioniconclusioni concors. Respōdet̃Respondetur de
Dilutio.
hac re non posse certācertam stabiliri regulāregulam. Enimuerò mutatiōesmutationes istæ & ascẽsusascensus ꝗ̈quam fieri possit maximè cauendi sunt: tum quod fomẽtumfomentum ambitioni subministrātsubministrant: sunt enim in causa vt ep̃iepiscopi semper sint animi pendẽtespendentes: &, sicuti prima materia, nunꝗ̈nunquam sua forma contẽticontenti: Quare neq;neque charācharam habere possunt sponsam, neq;neque iustam illius gerere curam: tum quòd non est pastori ætas in cognoscendis summutandisq́ue nouis ac nouis gregibus transigenda. At verò neque hoc nimium cauendum est: quandoquidem expediens nonnunquānonnunquam sit & condecens vt episcopus ad aliam sedẽsedem commigret. Non enim vanus est titulus de postula. prælat. ¶ Sequitur post hæc du
bium de electionibus, siue dum religiosi & Canonici prælatum eligunt, siue dum Scholastici publicum prælectorem Cathedræ, vtrùm teneatur quisque semper eligere meliorem: etiam si videat nihil se suo suffragio profuturum. Ad hoc respondetur, semper in electionibus animaduertendum fore, opus vanum non esse opus charitatis: omnesq́ue ideo leges ad mores, prudentiæ iudicio esse applicandas. Sit ergo prima responsio. Indigno nemo debet suo calculo
Responsio.
suffragari: etiam si constiterit illum à reliquis omnibus optari: quoniam talis non nisi per nequitiam obtruditur, cui nullo colore fauendum est, neque assentiendum. Si tamen qui eligendus speratur, dignus est, tunc licet ac decet dignissimum qui eligi non potest prætermittere, vt dignior eligatur. Sunt tres, quorum Petrus dignissimus est, Paulus medius, Ioannes verò infimus. Quòd si ego in Petro persisto, neque ipse | neque Paulus, sed Ioannes eligetur: me autem accedente ad Paulum, ipse vincet: hoc ergo consilium sequi debeo: etiam si iure iurando me astrinxerim eligere digniorem. Intelligitur nanque iuramentum inter possibiles. Hoc autem, similiq́ue cessante casu, semper eligendus est dignior: nam præterquàm quòd ei seruandus est honor, & legi dignitas, ad hoc etiāetiam prodest, vt electus admoneatur æquos electores non ei fauisse.
Sic enim fiet in regendo cautior. ¶ Contra
Primum argumentum.
hæc tamen cōtinuòcontinuò se offert argumẽtumargumentum: quod si semper dignior eligẽduseligendus esset, sequeretur quòd si minùs dignus electionem acceptaret, perinde peccaret atque collator: quoniam videtur causa esse rei illicitæ. Ad hoc
Solutio.
autem respondetur non esse rationem parem: nam recipienti non incumbit conferendi cura: ob idq́ue neque censetur iniquæ collationis causa, perinde atque conferens. Et maximè si sit dignus. Quin imò in re dubia non tenetur ipse seipsum examinare: sed ille qui confert. Quare licèt episcopatum ambire, delictum sit: oblatum tamen citra culpam suscipi potest. Enimuerò licèt quis prætermisso charitatis ordine eleemosy nam porrigat, non patri indigenti, sed extraneo: vel præteritis pauperibus prodigat in histriones, ob idq́ue delictum faciat: illi tamen qui recipiunt non irretiuntur eodem delicto. ¶ Mox alia via arguitur ex cap.
Secundum argumentũargumentum .
monasteriũmonasterium. 16. quæst. 7. quo habetur quòd vbi quis dominus instituerit Oratorium vel Capellaniam, possit cuicunque presbytero dare. Arguitur ergo. Potest quis ea lege sacerdotium instituere, vt solis suis agnatis aliúsve designatæ prosapiæ in perpetuũperpetuum obueniat: nam quicunque quorumlibet bonorum dominus potest ea pro suo libito dispẽsaredispensare: ergo tali casu non est necessariũnecessarium, imò non licet digniorem exquirere. ¶ Sunt qui di
Solutio quorundam.
cant etiam in tali casu inquirendos esse digniores, si opùs fuerit, extra illam familiam. Attamen & vsus & ratio in contrariũcontrarium reclamātreclamant:
Reprobatio.
satis em̃enim est inter illos designatos & vocatos præstātiorẽpræstantiorem eligere: nisi vnus sit tantũtantum, vtputa sanguine proximus appellatus. Nam cum tali institutori ac fundatori non incũbatincumbat munere suo & officio distributionẽdistributionem facere, & illa sint sua bona, non stringitur rationẽrationem habere dignioris. Haud tamen erat cur Ho
Hostien. Abbas.
stiensis & Abbas ex hoc dissimilimo textu inuitum argumentum traherent ad distributiones bonorum cōmuniumcommunium ecclesiæ: nẽpenempe quòd satis semper sit eligere dignum. Duo hîc tamen illius textus moderamina
Duo moderamina textus citati.
recolenda sunt. Prius quòd si qui designatus est, fuerit omninò indignus, alius substituendus venit: quia nemo neque de sua substantia potest sacerdotium contra naturale ius ac diuinum creare. Secundum est, quòd si institutio illa annexam habeat curam aliquam animarum vel gubernationem, tunc iniquissima est, & non ferenda, quatenùs obstiterit vt dignior eligatur.
Vt si quis prouentibus suis monasterium fundaret eo vinculo vt Prior vel Abbatissa non nisi ex suo genere aut patria crearetur, non est in contumeliam Euangelij lex illa seruanda. ¶ Enascitur autem hinc præte
AlterũAlterum dubium.
reà dubium de beneficijs patrimonialibus, ad quæ non recipiũturrecipiuntur nisi ciues, vel qui inde sunt oriundi. Videtur enim sententiæ nonæ cōclusionisconclusionis derogare: siquidẽsiquidem possent pręstātiorespręstantiores aliũdèaliundè quādoq;quandoque acciri. RespōdeturRespondetur le
Responsio.
ges illas æquissimas esse, quas vtināvtinam de beneficijs saltẽsaltem parœcialibꝰparœcialibus, quibus annexa est animarũanimarum cura, vbiq;vbique sanciret ecclesia: quẽadmodùmquemadmodum & in TridẽtinoTridentino CōcilioConcilio summo omnium cōsensuconsensu, me præsente, cōsultabaturconsultabatur. Esset enim illis decretis conforme quæ in quarto argumẽtoargumento accersita sunt, decernẽtibꝰdecernentibus vt electio ex eadẽeadem ecclesia fieret. Nam vt modò dicebam, non paruo æstimādusæstimandus est ingenitus amor quẽquem quisq;quidque ad natiuum solũsolum habet. Præsertim quod licèt possent nōnunꝗ̈nonnunquam inueniri extranei meritis præstātiorespræstantiores, multò esset tamẽtamen ecclesiæ conducentius, vt ambitionibꝰambitionibus & litibꝰlitibus sibi molestissimis ac pestilẽtissimispestilentissimis obuiaret̃obuiaretur: prætereà vt incolæ spe illa animarentur, liberos & literis & moribus informare. ¶ His ergo absolutis dubijs ad decimādecimam cōclusionẽconclusionem
Quæstio triuialis.
descẽdamusdescendamus, qua ad illāillam triuialẽtriuialem respōdeamusrespondeamus quæstionẽquæstionem, vtra scilicet facultas alteri præferẽdapræferenda sit in deligendo ep̃oepiscopo, Canonici scilicet iuris, an Theologiæ. Neque verò erat cur assertio hæc in controuersiam vocaretur: sed Hostien. cui Abb. Panormi. subscripsit super cap. 1. de consan. & affinit. fuit qui nescio quo iure hanc contestatus est litem. Aiunt enim quod vbi hæreses pullulant, præferendus est IuriscōsultoIurisconsulto Theologus: alibi verò econuersò. Et quanuis mea me professio in suspicionem de hac re adducere possit, haud tamen idcircò his maximè tẽporibustemporibus, dissimulanda est rei veritas: ego enim minimè de me ipso ignoro quàm sim talium meritorum expers. ¶ In primis si mea opinio illius | esset momenti, quæ in consilium admitti deberet, mallem vt post morum honestatem prudentia viri, roburq́ue animi mansuetudine insignitum, atq;atque in agilibus dexteritas perpenderetur, quàm scientię eminentia: dũmodòdummodo illa doctrinæ mediocritate polleret, quæ pōduspondus ei authoritatis adiungeret. Itâque persona æstimanda cum primis est, non hæc aut illa scientiæ facultas. TāetsiTametsi ille in quo hæc omnia excellẽtiaexcellentia doctrinæ illustraret, maiori iure esset super ecclesiæ candelabrũcandelabrum erigẽduserigendus. ¶ Sed tamẽtamen quòd cæteris pari
Decima conclusio.
ter concurrentibus Theologia sit peculiaris Episcopi sciẽtiascientia, quāquam hîc conclusionem decimam facimus, nescio quis ambigat. Nam vt ab ipso pastoris nomine, qquod Episcopi propriũproprium est, exordium sumamus, ecquis dubitet præcipuũpræcipuum pastoris munus esse sacrorum eloquia reuoluendo recolere ac meditari, vnde doctrinæ pabulũpabulum gregi subministret. Sententia est Hieror. in Leuitico. 36. dist. can. si quis.
HieronymꝰHieronymus.
vbi ait: Duo sunt pōtificispontificis opera, vt à Deo discat legẽdolegendo scripturas diuinas, & sæpiùs meditādomeditando: vt populũpopulum doceat. Et dist. 38. can. oẽsomnes. admonetur Antistes vt in prōptupromptu legẽlegem habeat: videlicet tam sacros Canones & sanctum EuāgeliũEuangelium, ꝗ̈quam diuinũdiuinum apostolorũapostolorum librũlibrum & oẽmomnem diuinādiuinam scripturāscripturam. Canones scilicet CōciliorũConciliorum, vt statim subdit̃subditur. c. placuit. Vnde August. in
Augustinus.
epistola ad PaulinũPaulinum, quę est. 59. illud Pau. ad Ephe. QuosdāQuosdam autẽautem dedit pastores & Doctores, pro eodem vsurpat: nempe quod Ep̃iEpiscopi eò sint pastores, quod doctores. Quid ni? nunquid non ApostolorũApostolorum successores sunt? ergo propriũproprium eorũeorum est vt quāquam fidẽfidem ipsi diuulgârũtdiuulgarunt, populũpopulum doceant: eiusq́;eiusque mores secundũsecundum euangelicas normas cōponantcomponant, & veluti canes cōtracontra vitia indefessè oblâtrent. Sed quid in re non dubia testibꝰtestibus vtimur non necessarijs? Non interrogabāturinterrogabantur olim dum infula insigniebāturinsigniebantur an ius
nossent vtrũq;vtrumque, sed an vtrũquevtrumque scirent testamentum: vt Richard. quotlib. 4. & Syluest. in verbo, ep̃sepiscopus, adnotârunt. licèt iam collapsis rebus, non interrogentur nisi an velint se diuinæ scripturę sensibus accōmodareaccommodare, & quę inde hauserint, plebẽplebem docere. In cuius signũsignum confert̃confertur eis euangeliũeuangelium, quod admonentur populo sibi cōmissocommisso p̃dicareprædicare. ¶ Adde quod ex pri
Secunda.
scis ep̃isepiscopis neminem nisi theologum cōperiascomperias. Nam iura canonica theologi in cōcilijsconcilijs sanxerũtsanxerunt, & pontifices maximi ex sacris collegerũtcollegerunt oraculis. Quapropter si nominis etymologiam inspicias, quāquam August. (vt refertur. 8.
Augustinus
q. 1. c. qui episcopatũepiscopatum.) interpretatus est: nẽpenempe vt idem sit ep̃sepiscopus quod superintendens: in hoc etiāetiam deberet superintendere canonico iuri, licèt non illud memoria retineret. Enimuerò cùm ex Theologia ius ecclesiasticũecclesiasticum promanauerit, per eandẽeandem facultatẽfacultatem debent legitimi sensus canonũcanonum examinari. Præsertim quod illa iura quę ad munꝰmunus episcopale quicꝗ̈quicquam referũtreferunt, Theologi, si modò secundũsecundum nomẽnomen sciẽtiascientia polleātpolleant, oculatiꝰoculatius emũctiusq́;emunctiusque callere debẽtdebent. Quòd si minùs calleant, multò est ep̃oepiscopo dignius, vt veluti de Moyse, Exo. 18. legit̃legitur, viros idoneos audiendis sæcularibus causis exponat, quò ipse sacrosanctæ meditationi & Christianæ doctrinę incũbatincumbat, ꝗ̈quam vt, vice versa, à dulcedine scripturæ auulsus sęcularibus cōplicet̃complicetur. ¶ Vide ergo ꝗ̈quam lōgèlonge ab scopo aberrẽtaberrent qui ep̃iepiscopi munus non aliud existimẽtexistiment ꝗ̈quam hæreses extirpare: cum alia prætereà sint multò illis magis peculiaria, ꝗ̈quam causas audire. Eò vel maximè quod si tũctunc sunt necessarij quādoquando hæreses pullulant, fit subinde vt magis sint semper necessarij: nè vnꝗ̈vnquam serantur. Chirurgi sunt & causidici, qui cum litibus victitẽtvictitent, nollent iurgiorũiurgiorum causas præscindi. Cura autẽautem episcopalis lōgèlonge alia esse deberet: nẽpenempe vt populus adeò esset semper fide instructus, moribusq́;moribusque cōpositꝰcompositus, vt neq;neque hæresibꝰhæresibus neq;neque litibus vlla relinqueret̃relinqueretur ansa. Quapropter non solũsolum vbi hæreses pullulant, sed vbi litiũlitium desidia serpũtserpunt, illic optatior esset Theologus ep̃sepiscopus, aut certe vir probitate insignis, qui lites absq;absque prolixis terminis iuris cōponeretcomponeret ac rescinderet. Video em̃enim proh dolor plures foueri lites in foro ecclesiastico ꝗ̈quam in ciuili: cum totus conatꝰconatus ep̃iepiscopi esse deberet internas hominũhominum cōscientiasconscientias sarrire, discordiarũdiscordiarum graminaq́;graminaque cōuellereconuellere, & non illuc curācuram extẽdereextendere, vt pueros poma ficusq́;ficusque hortorũhortorum suffurātessuffurantes (quia hęc est officialiũofficialium sagina) excōmunicationisexcommunicationis internecione ferire: quod adeò est absurdũabsurdum vt excusare se iam ecclesiastici iudices nequeātnequeant nisi affirmātesaffirmantes propositũpropositum non gerere ligādiligandi. Sed & ob hoc deberẽtdeberent esse Theo
Postrema ratio.
logi vt cognoscerent quanto illis esset habẽdahabenda maior ratio nè populus inobediẽtiæinobedientiæ crimine ꝗ̈quam excōmunicationeexcommunicatione feriret̃feriretur: nam quāuisquamuis iudices tale non habeant propositũpropositum, populus tamen qui illud nescit, nihilo minùs consciẽtiāconscientiam sibi vulnerat, dum fictæ non paret excōmunicationiexcommunicationi. Sed de hoc satis in præsentia. Nam & Theologos ep̃osepiscopos eandem video ire viam.
AD primum ergo argumentum quæstionis prima conclusio respondit: nimirũnimirum
Ad primum argumentũargumentum .
concedens personatus istos, quos vocant, & sacerdotia plùs commutatiuæ iustitiæ respe|ctu ecclesiarum habere, quàm distributiuæ. ¶ Ad secundum inter probandam nonam
Ad secũdũsecundum.
conclusionem responsum est: vbi commonstrauimus, vsq;vsque adeò à Christo abfuisse personarum acceptionẽacceptionem, vt Petrum tunc Apostolorum optimum, atque ad regimen accōmodatissimumaccommodatissimum, elegerit: & matrem filiorũfiliorum Zebedæi petentem filijs suis sedes ad dextrādextram & ad sinistram repulerit. Quòd autem plebeios hoĩeshomines & literarũliterarum rudes ad functionẽfunctionem euangelicāeuangelicam asciuerit, bina fuit causa. Prior quod ipse eos & docere potuit, & tales efficere quales ad rem decebātdecebant: electores autem humani, quia dignos eos facere nequeũtnequeunt quos eligũteligunt, eos debẽtdebent ad eligẽdũeligendum cōquirereconquirere, quos dignos inuenerint. Mox quod expediebat supranaturalẽsupernaturalem fidẽfidem non ab hoĩbushominibus promulgari, qui essent humana doctrina illustres, nè in suspicionẽsuspicionem veniret, quod de humana scientia procederet.
Ideo enim iussi sunt corācoram regibꝰregibus ac pręsidibꝰpręsidibus non cogitare quomodò aut quid loq̃rent̃loquerentur: sed quę SpiritꝰSpiritus sanctꝰsanctus suggereret, illa diuulgarẽtdiuulgarent. Quòd autẽautem Galilęos cęteris mortalibꝰmortalibus prętulerit, mysteriũmysterium fuit, de quo fuerat Isaias vaticinatꝰvaticinatus: cuius ideo prophetiāprophetiam Matt. c. 4. citauit: Terra Zabulon & terra Neptalim, &c. Galilęæ gẽtiũgentium. Populus quod ambulabat in tenebris, vidit lucẽlucem magnāmagnam. Et Dauid: Principes Zabulon & principes Neptalim (hæc enim erat Galilæa) duces eorũeorum. ¶ Ad tertiũtertium, quod ad
Ad tertium.
uersus nonānonam cōclusionẽconclusionem intẽdiintendi videbat̃videbatur, itidẽitidem satisfactũsatisfactum est dum cōcessimꝰconcessimus secũdũsecundum forũforum exteriꝰexterius satis esse digno cōferriconferri ad succidẽdassuccidendas calũniascalumnias: secꝰsecus autẽautem in foro interiori. ¶ Ad quartũquartum
Ad quartũquartum.
respōdet̃respondetur, iura sanxisse, dignitates & præbẽdaspræbendas personis eiusdẽeiusdem ecclesiæ cōcediconcedi ob hāchanc causam (vt ait CœlestinꝰCœlestinus eo. c. nullus. 61. dis.)
Cœlestinus.
quod vnusꝗsq;vnusquisque suũsuum fructũfructum militiæ habeat in ecclesia in qua suāsuam per oĩaomnia officia trāsegittransegit ætatẽætatem. Cui & alterāalteram S. Tho. causam subnectit, quod
S. Thomas.
mihi est probatissima: videlicet quod plurimũplurimum vnusquisq;vnusquisque propẽsiorẽpropensiorem habet animũanimum ad suāsuam propriāpropriam ciuitatẽciuitatem & ecclesiāecclesiam in qua nutritꝰnutritus est: qua vtiq;vtique ratione vtilior esse poterit. Vnde Deut. 17. Non poteris alterius gentis hominẽhominem facere regẽregem, quod non sit frater tuus. Et ideo licèt non exquirat̃exquiratur extraneꝰextraneus dignior, per hęc fit cōpẽsatiocompensatio. ¶ QuintũQuintum autẽautem argumentũargumentum oĩaomnia quod di
Ad quintum argumentũargumentum .
cta sunt cōcutitconcutit. Etenim si vera est quorundam opinio, nè dicam assentatio, cui sanctissimus Papa nunꝗ̈nunquam assensisse credẽduscredendus est, videlicet quod est dñsdominus beneficiorum, pugnantissimũpugnantissimum extruitur inde argumentũargumentum quod non teneatur digniores eligere: imò quòd possit super hoc cum inferioribus prælatis dispensare.
RespōsioResponsio ergo non est alia quàm quòd nullatenùs est dominus. Aliâs profectò sicuti de illo dictum est qui de suis proprijs bonis sacerdotium creat, liberum ei esset tanquàm vero domino conferre cui mallet: quod nemo auderet asseuerare. At nullo opùs est argumento vbi apostolica tuba canit: Sic nos existimet homo vt ministros Christi, & dispensatores ministeriorum Dei. 1. ad Corint. 4. Quin verò & Christus Lucæ. 12. Quis, inquit, putas est fidelis dispensator & prudens quem constituit DñsDominus super familiam suāsuam? ¶ Neq;Neque verò sacri Canones transuersum vnguem ab hoc euangelio discrepant: quia neque discrepare possunt. Quare non pigebit iuris hîc verba audire. De præbend. libr. 6. cap. 2. sic habet, Licèt ecclesiarũecclesiarum, ꝑsonatuũpersonatuum, dignitatum, aliorumq́ue beneficiorum ecclesiasticorum plenaria dispositio ad Romanum noscatur pontificem pertinere. Non dicit dominiũdominium, sed plenaria dispositio. Et Cle. vt lit. pend. nihil inno. cap. si duobꝰduobus. hoc modo, Salua tamen in præmissis omnibus Romani Pontificis potestate: ad quem ecclesiarum, personatuũpersonatuum, dignitatum, aliorumq́ue beneficiorum ecclesiasticorum plena & libera dispositio ex suæ potestatis plenitudine noscitur pertinere. Perspice ergo quô pertingit pontificiæ potestatis plenitudo: certè non vt dominus sit, sed vt plenariam habeat dispositionem. Nam, quod ait, libera, hoc tantùm significat quòd nullum agnoscit in terris superiorem. Idem patet ex superioribus. Commonstratum enim reliquimus hæc bona ecclesiastica, stipendia esse populi pro ministris, quorum idcircò Papa merus est dispensator. ¶ Imò arbitror illos qui dominũdomoinum beneficiorum eum appellant, propriam vocem ignorare. Nam si dominus est, retinere sibi potest, & in proprios vsus cōuertereconuertere, ac pro libito eis vti: quod tamẽtamen nemo sanæ mẽtismentis admittet: si autem pro libito non potest vti, sed tenetur ratione dispensare, non est dominus. Quocircà sanctus Thomas. 2. 2. q. 63. ar. 2. vbi ait prælatum ecclesiasticum non
S. Thomas.
esse dominum, sed dispensatorem, PontificẽPontificem etiam maximum complectitur: vt Cardinalis etiam Caieta. Lateralis Papæ scitè adnota
Caietanus.
uit. Sed heu quanta mala ex contrario, eodemq́ue falso principio ecclesia quotidie patitur! Cùm tamen quo sanctissimus Papa cæteris honore & dignitate in ecclesia Dei præstat, fortiori nexu teneatur digniores | semper optare. Nisi fortè (vt ad calcẽcalcem quarti argumenti respondeamus) Cardinales in Pontificis electione ob eandem summam vicarij Christi dignitatem sanctiori fide perstringuntur optimum eligere. Quapro
pter nunquàm rumorem illum persuadere mihi potui: videlicet statutum illis esse, non posse deligere nisi ex suo gremio. Et tandem ab ipsis Dominis Cardinalibus audiui, falsum esse. Enimuerò quòd actiuas voces ad ipsum sacrum senatum ecclesia retulerit, decentissima ratio persuasit. 23. distin. cano. In nomine Domini. & cap. licet. extrà, de electi. &, vbi periculum. eod. lib. 6. videlicet, nè tantus episcoporum cœtus à remotissimis regionibus Romam ad eligendum cogeretur. Attamen cùm tanti referat optimum episcoporum orbis ad summam sedem euehere, quòd intra paucos vrbis passiua electio coërceatur, licèt sit credibile inter eos nũquàmnunquam defore dignũdignum, certè synceritas euāgelicaeuangelica non permittit. Vnde in eo cap. In noĩenomine DñiDomini. si in Romana ecclesia non inueniat̃inueniatur idoneus, ex alia sumi iubetur. ¶ Igitur cōclusioconclusio nona suis radicibus fixa perstat, quod non solùm in antistitibus creandis, verùm & in alijs dispensandis sacerdotijs quibus iniuncta est animarum cura, sanctè seruanda est: nam in alijs qui tali cura vacant, licèt præteritis dignioribus contra iustitiam distributiuam delinquatur: non tamen subest tantum periculi. Atqui eam ob rem aut nunquàm aut perquàm rarò peccatum illic mortale committitur: dum modò non concedantur indignis. ¶ Ex hac autem definita conclusione dubia nonnulla suboriri videntur, quæ idcircò necesse est vt per ordinem examinemꝰexaminemus. Primum est quod proximis
verbis de beneficijs cura animarum carentibus appendet, an scilicet pensiones annuę quæ à quinquaginta hinc annis percrebuerunt in ecclesia, tutò & imponantur beneficijs, & recipiantur ab ijs quibus exhibentur. Ad hoc primùm omnium respondetur, pensiones huiusmodi non habere annexos ecclesiasticos titulos: quia pensionarius non fit beneficij possessor: sed tantùm possidenti imponitur onus soluendi. Et potest imponi vel personæ quādiuquamdiu possederit, vel qquod multò est vsu frequentius, ipsis fructibꝰfructibus beneficiorum. Qua de re neque aliam habent annexam curam, neque canonicum persoluendi officium. Atque hac vtique ratione huiusmodi reditus tutissimi existimāturexistimantur: nempe quòd nulla sint cura onusti. Ego verò, licèt de plenaria Pontificis potesta
te in dispẽsandisdispensandis beneficijs nihil ambigam, semper tamen arbitratus sum hæc esse periculosissima omnium beneficiorum: idq́ue propter eandem rationem qua alij censent esse tutissima. Nam si verum est quòd paulò ante commonstrare nitebamur: nempe summum pontificem non esse dominum, sed dispensatorem beneficiorum, quæ sunt ecclesiarum stipendia: consequens inde fit, vt illa adiudicare nequeat nisi pro altaris (vt ait PaulꝰPaulus) ministerio: vel tāꝗ̈tanquam mercedẽmercedem pro aliquo seruitio ecclesiæ, etiāetiam si non esset spirituale: vtputa duci aut militi, qui ecclesiam tempore necessitatis propugnat: qua de causa decimarum tertiæ Regi Hispaniæ tributæ sunt. Et congruentiùs possent illi concedi qui negotia ecclesiæ gereret, vel in concilio, vel in curia, vel alibi: sicuti olim mos erat his qui prælatis in adiutorium adhibebantur, prouentuum quotam impertiri. Prætereà quando dubia lis super aliquo sacerdotio dirimi aliter non posset, liceret aliquam portionem parti cedenti in bonum pacis addici: de quo vno pensionum genere vnicus est textus in toto iure, Nisi essent. de præben. At quòd citra hunc casum absq;absque vllo titulo & obligatione bona ecclesiæ possint hoc modo dispendi, non apparet quomodò intra limites dispensationis contineatur. Et re vera rei nouitas eam in suspicionẽsuspicionem vehemẽtervehementer adducit. ¶ AlterũAlterum dubium est
Dubium alterum.
de illis qui neque eligunt neque beneficia cōferũtconferunt, nihilo minùs sunt causa vt vel dignitate inferioribus vel prorsus indignis conferantur, vtrùm delictum illis sit. Et peculiariter fit interrogatio de resignatoribus. Resignat quis sacerdotium suũsuum in manibus Prælati, sed tamen in fauorem consanguinei, vel alterius certæ personæ indignę, & non aliâs: videtur ille extra culpam esse: nam Pręlatus est cui collatio incumbit. Respondet̃Respondetur tamen Præ
Responsio.
lati delictum non excusare resignantem: vtpote qui verè est causa iniquæ collationis.
¶ Vbi de hoc maximè admonere non præteribo, videlicet quàm sit cauendum nè pue
ris beneficia præbeantur: nam etsi contingat, vt optima sint indole, non solùm ius Canonicum, verùm neq;neque naturale reputat eos dignos. Dignitas enim non spem, sed rem dicit. Atqui plurimùm vsu venit, vt qui de se pueri bonam fecerunt spem, quam, si absq;absque diuitijs ecclesiasticis manerent, ad vberem | frugem perducerent, cùm primùm ditantur, superbire ac ferocire incipiunt. Permulta alia dubia in præsentiarum præterimus, nè extra rem & causam distrahi videamur.
ARTICVLVS. III.

ARTICVLVS. III.

Vtrùm beneficiorum pluralitas sit iure permissa.
SVperiori articulo annexum est in hoc tertio de beneficiorum pluralitate disputare, vtrũvtrum sit quoquo pacto iure permissa. Pugnant enim à parte negatiua Canones plurimi, tam Conciliorum ꝗ̈quam sanctorum patrum. In primis est decretum
Primum argumentum.
Synodi. 7. Constantinopolitanæ, vt refertur 21. q. 1. cap. clericus. Clericus ab instanti tempore non connumeretur in duabus ecclesijs: negotiationis enim hoc est & turpis lucri proprium commodum, & ab ecclesiæ cōsuetudineconsuetudine alienum. Vbi citatur verbum Domini, Nemo potest duobus dominis seruire. Et. 70. distinc. cap. sanctorum. ait Vrbanus, Omninò in duabus ecclesijs aliquem intitulare non liceat, sed vnusquisque in qua intitulatus est, in ea tantùm canonicus habeatur. vnde extrà, de præben. cap. quia. perhibetur præbendarum multitudinem canonibus esse inimicam. ¶ Secundò allegantur à
Secundum.
sancto Thoma quoli. 9. ar. 15. sanctorum dicta. Ait enim Chrysostom. Quòd tenebra
Chrysost.
erubuit, lumen erubescat: quod figuræ non fuit concessum, rei reor esse illicitum: figuræ autem, hoc est, legi veteri, non fuit inter Leuitas concessum vt qui capiebat in Bethlehem, caperet in Hierusalem: cùm nos ergo perfectiores esse debeamus, qui capit in Tyro non capiat in Damasco. Hæc Chrysostomus. & Bernard. Qui non vnum sed plures
Bernardus.
est in beneficijs, non vnum sed plures erit in supplicijs. ¶ Item id esse videtur contra ra
Tertium.
tionem, & ius naturale, & diuinum iam modò citatum: Nemo potest duobus dominis seruire. Cui insuper accedit iuramentũiuramentum quo quisque iure antiquo fidem suam astringit seruire ecclesiæ, cui se mancipare constituit. ¶ In contrarium faciunt iura quæ plura beneficia eidem personæ indulgent: vt tum alibi, tum. 21. q. 1. frequentes Canones docent.
QVæstionem hanc disserit diuus Tho. quolibet. 9. citato articul. 15. At quia
D. Thomas.
rei huius abusus nimiùm in perniciem ecclesiæ obrepsit, non erit superuacaneum rem denuò ac sedulò examinare. Nam cùm (vti ait illic sanctus Thomas) ius hîc naturale ac diuinum implicetur & humanum, quantum ad duo priora, rei huius definitio ad Theologos pertinet: licèt quantum ad tertium, spectet ad iurisconsultos. Placet ergo veluti primum fundamentum distinctio illa sancti Thomæ: Triplex est actionum ordo: scilicet aut quæ deformitatem habent inseparabilem, vt mendacium: aut quæ indifferentes sunt, vt deambulare: aut tertiò quæ licèt per se nudè & absolutè consideratæ, deformitatem quandam repręsentent: circunstantijs tamen vestitæ licitè fieri possunt: vt hominem occidere, quod iudici, & defendenti se licet. ¶ His præiactis respondetur ad quæstionem septem conclusionibus. Prima.
Habere plures præbendas non est res primi ordinis. Hæc conclusio inde fit liquida, quòd multis casibus super hoc sancta iura dispensant, vt statim patebit. ¶ Secunda. Neque est secundi ordinis. Non enim est perinde indifferens atque habere plures vestes: hoc quippe absolutè consideratum, nullam implicat aut malignitatem aut indecentiam: habere autem plures præbendas, si nudè spectetur statim sonat quasdam ordinis peruersiones. Primùm, quia ratio docet vt vnicuique ministerio suus propriè deputetur minister: aliâs vnus plurium personas induit. Secundò, cultus diuinus detrimentum patitur. Et tertiò, cùm bona hæc (vt diximus) stipendia sint ecclesiarum, suo defraudantur iure. Id quod rerum vsus & experientia docet. Aggeratis siquidem præbendis multis ad personarum paucitatem, vix vlla restat ecclesia, cui pro ratione suarum decimarum seruiatur dignè. Et quartò inde sequitur distributiuæ iustitiæ præuaricatio, videlicet vt digni multi egeant: alij verò exũdentexundent. Quintò esca & fomentum ambitionis inde subministratur: nam interdicta præbendarum accumulatione, sacerdotes non tam auidè sitirent atque ambirent bonis ecclesiæ ditari. Et sextò id in causa est vt literarum studia neglecta iaceant: vtrinque etenim spes bonorum debilitatur: scilicet & quòd meritorum ratio non habetur, & quod auida ditiorum auaritia impedimento est nè inopes promoueantur. Quin verò septimò, & transgressio quædāquædam est illiꝰillius Pau|lini præcepti, Vnusquisque in ea vocatione qua vocatus est maneat. Atq;Atque illius prætereà ad Rom. 12. Sicut in vno corpore multa mẽbramembra habemus: quod Gregor. ad hoc propo
Gregorius.
situm citauit. 89. distin. cap. singula. vbi ait, Singula ecclesiastici iuris officia singulis ꝗbusquequibusque personis sigillatim committi iubemus. Sicut enim in vno corpore multa mẽbramembra habemus: omnia autẽautem membra non vnũvnum actum habent: ita in ecclesiæ corpore multa mẽbramembra sunt: & ideo distincta officia esse debent, & ecclesiæ diuersis personis commendandæ: aliâs totum corpus esset oculus: aut totũtotum auditus: aut vnus multorũmultorum corporũcorporum oculus. ¶ Tertia cōclusioconclusio. Habere plures prę
Tertia conclusio.
bendas res est tertij ordinis: scilicet quod licèt per se absolutè librata in malũmalum sonet, vt proximè nunc rationes comprobabant: potest nihilo seciùs talibus circunstantijs exornari, vt fiat licitum. Ad huius autem lucidam
Distinctio.
intelligentiam distinguere de beneficijs operæpretium est. Alia enim sunt quæ residentiam habent annexam: alia verò quæ liberiora sunt, vt simplicia sacerdotia quæ præstamerę vulgò dicuntur. Atque illorum quibus residentia annectitur, alia sunt quibus iniuncta subinde est animarum cura: vt episcopatus & parœciæ: aliæ verò quæ hoc onere sunt immunes. De his ergo non arbitror eodem esse pacto censendum. Hoc supposito sex casus notāturnotantur. 21. q. 1. in SũmaSumma, iuri
Sex casus.
dici, quibus licitè compati se duæ præbendæ valent in eadem persona. ¶ Primus ratione tenuitatis: quia non possunt singulæ singulos alere sacerdotes, vt habetur. 10. q. 3. vnio. Qui quidem casus verus est etiam in his sacerdotijs quæ curæ subduntur animarum. Quinetiam posset idem & in episcopatibus licêre. Possent inquam esse adeò tenues (quales frequẽterfrequenter sunt in Italia) vt neuter posset episcopum pro sua dignitate sustentare: possentq́ue esse tam proximi, vt ab eâdem valerent persona administrari.
Et est textus. 21. q. 1. cap. illud. vbi conceditur vt idem sit Archiepiscopus Tarraconeñ. & Episcopus FundeñFunden. ¶ Secundus ca
Secundus.
sus, quando vna est ecclesia ab altera dependens: vt legitur cap. eam te. extrà, de ætat. & qualit. & ordi. præfici. Quomodò autẽautem fiat ecclesiarum vnio, patet extrà, de rel. dom. c. quia monasterium. Neq;Neque quis fallatur, arbitratus in eundem casum recidere: nam primus intelligitur etiāetiam vbi ecclesiæ non sint vnitæ. Potest siquidẽsiquidem Papa sine vnione adiudicare duas ecclesias propter tenuitatem vni sacerdoti: etiam cum titulo vtriusq;vtriusque. Est tamẽtamen hîc
Adnotatio.
consultè animaduertendum quòd in hac tenuitate meditanda, non est respectus habẽdushabendus personæ, sed cōmuniscommunis vtilitatis ecclesiæ in quem cuncta hęc referenda sunt. Enimuerò si persona supra dignitatem suam & conditionẽconditionem cōtenditcontendit amplam familiam splendoremq́ue vitæ sustẽtaresustentare, non illa lācelance æstimādaæstimanda est prouentuũprouentuum tenuitas, sed ad hoc spectādumspectandum quid ecclesiæ cōducatconducat. Prætereà cauendum maximè nè præbẽdarumpræbendarum vnio in fauorem personæ fiat, & fraudẽfraudem ecclesiæ. Est illustris quispiāquispiam pluralitate beneficiorũbeneficiorum pressus, qui ad eximendũeximendum sibi scrupulum cōscientiæconscientieæ procurat per annexionẽannexionem cũctacuncta in vnũvnum coadunare. Profectò is arbitratu meo, dum hoc sophismate fascinare cogitat diuinos oculos, grauiùs turpiusq́;turpiusque delinquit, ꝗ̈quam si pluriũplurium figurāfiguram retineret: debet enim vnio ecclesiarũecclesiarum in emolumẽtũemolumentum ipsarum absq;absque dolo malo fieri, vt sit legitima. ¶ TertiꝰTertius casus est propter paucitatẽpaucitatem
TertiꝰTertius casus
clericorũclericorum: vt. 21. q. 1. c. clericus. adnotat̃adnotatur. QuāuisQuamuis illic non dicatur nisi propter inopiāinopiam hominũhominum, quod referri potest ad incolarũincolarum raritatẽraritatem. VeruntamẽVeruntamen raritas etiāetiam sacerdotũsacerdotum, necessitatẽnecessitatem inducit demandandi vni plures ecclesias. Atqui iudicādaiudicanda est paucitas quando rari sunt digni. Qua porrò de causa non inhiberẽinhiberem in prouincijs probitate & doctrina sacerdotũsacerdotum destitutis, vnũvnum pluribus ecclesijs deputari, etiāetiam cum cura animarũanimarum: quippe quod in rẽrem ecclesiæ fœliciùs cederet, ꝗ̈quam sacerdotes penitùs inidoneos populo Christiano præficere. ¶ Quartus casus pluralitatem excusans
Quartus casus.
occurrit, quando quis vnāvnam habet præbendāpræbendam in titulo, atq;atque alteram cōmendatitiamcommendatitiam: vt habetur eâdem causa &. q. cap. qui plures. Ad
monendum tamen est de intellectu huius textus. Enimuerò iuris prudentes, qui ad forum iudiciale penitùs attendunt, tutam forsan arbitrantur cuiuslibet conscientiam hoc pacto possidentis duas præbendas: at verò qui penitiùs iudicium diuinũdiuinum introspiciũtintrospiciunt, aliter censebunt. Etenim eædem causæ, imò (vt reor) iustiores coire debent vt quis dignè in conspectu Dei altera fruatur præbenda sub titulo: altera verò sub commendatione, quàm si ambas haberet in titulo. De commendationibus quippe loquor perpetuis, quæ hoc ætatis habentur in vsu. Est lex prohibens nè Cardinales qui Romæ resident, fiant Episcopi: & nè huius fiat præuaricatio legis, commendantur illis eccle|siæ perpetuò, nihilo differentiùs ꝗ̈quam si titulus illis inscriberetur. Profectò si fas esset ita loqui, hic commendationis prætextus præuaricatio est legis, etsi personata: & fortè eo criminosior, quo fit magis in fraudem legis. Nam in fraudem legis facit, qui saluis legis verbis, sententiam eius circunuenit. l. cōtracontra. ff. de legibus. &. C. eodem titul. Non dubium est in legem committere eum qui verba legis amplexus, contra legis nititur voluntatem. l. non dubium. Etenim si causa ferendæ legis fuit necessaria Episcopi residentia in sua ecclesia, quídnam quæso refert commendatariúsne absens sit, an verus Episcopus? Ratio nanque quæ iustam faciat ac legitimam commendationem, hęc esse debet, quòd haberi tunc persona non potest cui legitimè sub titulo adscribatur: non autem commendatarium ditare.
Haud quidem inficias ierim quin possit Episcopus Romam à Pontifice Maximo ob publicas causas acciri: tamen quòd illic perpetuò maneat, nihil obmurmuro: sed tamen neque ambigo quin multò sanctiori fide & diuino mandato teneatur Episcopus Cardinalis præsens esse ecclesiæ suæ ꝗ̈quam Romæ: siquidem episcopi iure diuino instituti sunt: Cardinales verò post Apostolorum sæculum creati. ¶ Quintus casus est
Quintus casus.
quando Papa pluralitatem concedit: vt habetur eâdem quæst. cap. relatio. Et sextus si dispenset episcopus: vt habetur. 70. distin. canon. sanctorum. Hi autem duo casus ad normam quarti modò expositi auscultandi sunt, videlicet quòd quantum ad forum exterius censentur legitimè possidere: tamen vt Deo dispensatio sit accepta, debet legitimis causis circumuestiri. Quanuisiam non est in vsu vt episcopus possit super præbendarum pluralitate dispensare: quia cap. dudum ecclesiastica. extrà, de election. videtur ius antiquum abrogatum: nempe vt solus Papa dispenset: vt illic notauit Panormitanus. Tametsi hoc intelligendum sit sub ambarum titulo: quia commendare ob necessitatem bene potest episcopus dum non patet ad curiam aditus. ¶ Septimus casus
Septimus casus.
additur extraordinarius propter sublimes & literatas personas, quæ maioribus beneficijs sunt honorandæ: vt verbis vtamur cap. de multa. de præbend. sublimes enim (vt aiunt) refertur ad sanguinem. Attamen neque illud ad illustrium commodum est referendum, sed ad ecclesiæ splendorem. Ecclesia enim dum vagiebat in cunis, & potentia sæcular. premebatur, opùs habebat illustrium viribus suffulciri: qua de causa indulgebatur vt aliquanto plus stipẽdiorumstipendiorum sortirentur. Iam verò hoc ætatis, si fas est dicere verum, nescio an eadem dispensationis causa tam legitima existat: porrò cùm rerum vsus palàm doceat sublimium potentatum ita grassatum esse in ecclesiastica sacerdotia, vt hæc fuerit non minima causa ruinæ in qua modò iacet ecclesia. Tametsi nunquàm negabo, quin si ingenui & natalibus præclari, moribus sint cum primis, mox literis ornati, plurimùm splendoris ac roboris reipublicæ ecclesiasticæ afferant.
¶ Subsequitur hîc tandem dubitandi ra
Dubitatio.
tio, an præter hos casus licitum sit Papæ dispensare, & compatibiles facere plures præbendas & personatus. Hoc in disputationem produxerim propter multa & varia quæ à Doctoribus iuris Canonici affirmantur: vt videre quisque poterit a
Syluester. Archidiaco.
pud Syluestrum, in verbo, beneficium. 4. Ait enim in primis Archidiacon. casus istos superiores coërcendos esse ad præbendas quæ absque cura sunt animarum, sed profectò nulla hoc ratione probatur: quin verò episcopatus pro causa, vt suprà citauimus, cap. illud. 21. q. 1. possunt eidem permitti, nè dum parœciæ si proximę sunt & tenues: quanuis tunc decentius esset vniri. Alij dicũtdicunt extra hos casus nemini licêre plures habere præbendas. Intelligendum est tamen absque legitima dispensatione: alio
Solutio.
qui dubitari non licet, quin eadem potestas quæ superioribus casibus dispensauit, si occurrerint alij nondũnondum cogitati, æqui tamen & iusti, possit dispensare. Consule si lubet de hac re Syluestrum & alios Summistas.
¶ Duo tamen hîc restant dubia. Prius, vtrũvtrum
Alterum dubium.
absque dispensatione duo possint beneficia ab eodem possideri: Posterius, vtrùm vbi dispensatio requiritur, ille qui absque legitima causa dispensationem nactus est, tutam habeat conscientiam. De priori dubitatione distinguendum est inter beneficia,
Distinctio.
quantum ad residentiam & curam: qua distinctione præhabita statuitur cōclusioconclusio quę sit huius articuli ordine quarta: nam tres suprà præmisimus. In beneficijs simplicibꝰsimplicibus, sci
Quarta conclusio.
licet, neq;neque habẽtibꝰhabentibus curam, neq;neque residentiam exigentibus, qualia sunt præstameræ, nulla est necessaria dispẽsatiodispensatio, vt plura eadẽeadem persona obtineat. Scio glossas sacrorũsacrorum Canonum | multas in contrarium ire: sed tamen non solùm iam receptus vsus, verùm & ratio nostrānostram conclusionem edocet. Est enim adnotandũadnotandum
Probatio cōclusionisconclusionis.
fundamentum quod ex sancto Thoma suprà desumpsimus: videlicet in his spectandũspectandum esse trinum ius, scilicet diuinum, naturale, & humanum: quorum hoc vltimum per desuetudinem legis aut contrariam consuetudinẽconsuetudinem abrogatur: quod autẽautem quis duo habeat simplicia beneficia, non est vsq;vsque adeò contra naturale ius & diuinum, vt cōsuetudoconsuetudo illud nequeat abrogare. Hoc patet: quoniam licèt habendus etiam oculus in istis sit ad iustitiam distributiuam, potissimùm tamen ad cōmutatiuamcommutatiuam, per quam ecclesijs de ministris prouidendum est: vbi autem residentia non est requisita, ibi ecclesia non læditur ob prębendarum pluralitatem. Verum est Adrianum mitigare verbum, dicendo hanc non esse propriè abrogationem, sed derogationem: proptereà quod talis prouisio non potest fieri absq;absque vlla prorsus causa, sed aliqua interueniente. At verò iam nunc profectò licèt nulla interueniat ratio, cōferunturconferuntur ab inferioribus Prælatis sine vlla dispensatione. ¶ Quinta pro
Quinta conclusio.
positio. In his quæ residentiam requirũtrequirunt, sed curam non habent, vt sunt canonicatus, nondum ius abrogatum est: sed manet vsus vt absq;absque dispensatione non aceruentur eidem: faciliùs tamen potest in istis procurari concediq̃;concedique dispensatio, quàm in habentibus curācuram. Quin verò in beneficijs canonicatu minoribus quæ seruitio etiam interessendi sacris obnoxia sunt, nullus est dispensandi vsus.
¶ Addiderim autem conclusionem sextam,
Sexta cōclusioconclusio.
quòd huiusmodi beneficiorum coaceruationes, siue per dispensationem fiant, siue secùs, carere non possunt culpa, etiam quandoq;quandoque mortali, atq;atque graui scandalo, in ecclesiarum detrimentũdetrimentum: idq́;idque potissimè vbi nimium accumulantur, & personis deputantur indignis. Conclusio hæc inter probandam conclusionem secundam constitit. Iam enim nulla
spectantur aut desiderantur merita, sed perinde, quinetiam turpiùs atque impudentiùs quàm sæcularia & profana, ambiuntur, cambiuntur, væneunt, hæreditantur, regressantur, profanantur, ac dilapidantur. ¶ Septima conclusio. Parœciæ & id genus
Septima conclusio.
sacerdotia quæ in animarum curam instituta sunt, vsq;vsque adeò non possunt absq;absque legitima dispensatione ab eâdem obtineri persona, vt si legitima non fuerit, nequeant tutò in foro conscientiæ apud Deum possideri. Non solùm sententia est sancti Thomæ quolib. cita
D. Thomas. Adrianus.
to, atq;atque Adriani in De plural. beneficio. verùm & sacri Canones id insinuātinsinuant, eiusq́;eiusque interpretes apertè pronuntiant. Quin verò doctores conclusionem non moderantur, vt de illis solis intelligatur, sed de cunctis (quod verissimum est) quæ dispensatione indigent vt possideantur. Est tamen enormitas turpior in his quę curam habent animarum. Itâq;Itaque & Papa sine legitima causa dispẽsansdispensans, grauiter delinquit, & eius delictũdelictum non liberat ambientem, obtinentem, & retinentẽretinentem, à culpa. In pri
mis quòd Papa delinquat sententia est Apostoli suprà citati: Sic nos existimet homo vt ministros Christi, & dispensatores ministeriorum Dei. Et subdit: Hîc iam quæritur inter dispensatores, vt fidelis quis inueniatur. Quin verò Christus Lucæ. 12. Quis putas est fidelis dispensator & prudens? Et re vera nullibi tanta fides exigitur quàm in committendis cōcredendisq́;concredendisque animis, Christi sanguine redemptis, illius curæ, qui præsens semper gregi suo prospiciat. Vnde Bernar. de consi.
Bernardus.
ad Eugenium lib. 2. cap. 6. ait, potiùs Pontificem summum, qui spiritualis est, omnes iudicans & à nemine iudicatus, debere non sua voluntate pro lege vti: sed ChristũChristum præ omnibus imitari, qui non suam, sed patris voluntatem venit facere: vt omnia non pro sua vtilitate, sed pro communi commodo dispenset. Aliâs vt dissipator censendus est. Nam et
si iura suprà citata plenariam ei tribuant potestatem dispensandi, id tamen intelligunt quia non habet superiorem in terra à quo possit iudicari: mittimus concilium in causa hæresis. Attamen apud Deum exactissimè respondere tenetur si fidem in dispensatione defregerit. Ratio ergò cōclusionisconclusionis est hæc, Sacerdotia quæ curam habent annexam, re
Ratio cōclusionisconclusionis.
ctè nequeunt administrari sine præsentia: tātatanta est vigilantia quæ animabus curandis ac prospiciendis necessaria est: residere autem simul nemo potest in ecclesijs pluribus: ergò sine vrgentissima causa eademq́;eademque ecclesię necessaria, non potest citra atrocem culpam super hoc dispensari. Sed ait fortè ille cum quo
Inanis ac stulta obiectio.
dispensatum est, Papa dispensauit: ipse sibi viderit: ego immunis sum. Hic tamen cauillus securos multos reddit, tutum verò neminem: quoniāquoniam Papa non est dominus, vt identidem dictum est, sed dispensator: ideoq́;ideoque qui iniquam dispensationem petit, iniquitatis causa est: & qui ea vtitur, eadem semper irretitur iniquitate. Accedit ius Concilij Latera| p. 266neñLateranen. de quo extrà, de præben. cap. De multa.
Concilium LateraneñLateranen.
& cap. Dudum ecclesia. de election. vbi nullatenùs permittitur duas simul possideri parœciales ecclesias. Et HostieñHostien. & Panor. & re
Hostiensis. Panormita.
liqui super cap. extirpandæ. de præben. indubiè consentiunt, residentiam similium curatorum non posse per vicarium suppleri. Et ratio est, quia cùm beneficium cōferaturconferatur in
Ratio secũdasecunda cōclusionisconclusionis.
tuitu personæ, ob suam scilicet ipsius dignitatem, illa suppleri non potest per pauperem mercenarium, qui plurimùm indignus est. Et quamlibet dignus esset vt locum haberet mercenarij, non tamen pro ratione fructuum beneficij. Soluit ecclesia iusta stipendia pro viro docto & graui, qui si præsens adesset, suis eleemosynis, consilijs, fauoribusq́;fauoribusque & authoritate posset suo gregi prospicere ac deseruire: non ergò hæc possunt per mercenarium perfici. Miraculum est quòd liceat curato ob eam solam curam & onus quod vicarium viliùs quàm potuit sibi substituit amplitudinem fructuum percipere: reclamante Paulo, Qui non laborat, non
manducet. Sed ais, satis est laborare per alium: profectò si non debet manducare nisi qui laborat, fit vt qui non per se sed per aliũalium laborat, non debeat ipse manducare, sed contentus esse si loco illius alius manducet. Ait fortassè parœcius, beneficij possessor, satis est huic ecclesiæ hunc vicarium substituere. Responderet autẽautem Ecclesia si fari sciret, Ergò satis est ei hæc, quam tu illi tribuis, merces: cur ergò reliquum ex me absque vllo seruitio surripis? Insinuabat se huc de residentia Episcoporum sermo: sed hic adeò amplus est, vt illo totum ferè librum nonum cōpleuerimuscompleuerimus. Audiant ergò interim supre
mum Pastorem suum, qui animam suam dedit pro ouibus suis, eos admonentem, quemadmodùm mercenarius & qui non est pastor, cuius non sunt oues propriæ, videt lupũlupum venientem & dimittit oues & fugit.
AD argumenta ergò in contrarium con
Ad argumẽtaargumenta.
clusiones respondent. Commonstrant enim illa iura naturam & ingenium rei, vbi nudè præbendarum aceruus consideretur: vt secunda conclusione explicitum est: cui tamen tertia non repugnat: nempè vt ob legitimas circunstantias id fieri possit licitè. Et pariter respondetur ad sanctorum dogmata, ac subinde ad rationem tertio loco adiectam.

ARTICVLVS. IIII.

Vtrùm in collatione sæcularium magistratuum subesse poßit crimen acceptionis personarum.
POST hæc quæ de Ecclesiasticis bonis dicta sunt, continuò in hoc quarto articulo similis se insinuat disputatio de sæcularibus magistratibus, publicisq́ue officijs ac muneribus, quæ administrandæ iustitiæ creari consueuerunt in republica: nempè vtrùm in illis conferendis ac dispensandis subesse quoq;quoque possit crimen acceptionis personarum. Arguitur enim primò à par
te negatiua. Bona hæc (veluti de ecclesiasticis diximus) sunt stipendia erecta & stata ministris rei publicæ: qui illa mercede sua quisq́;quisque obsequia impendit: ergò non pertinent ad distributiuam iustitiam: sed respublica vel rex in quem publica potestas translata est, veluti propria bona potest cui libuerit elargiri, veluti conductis operarijs: ac subinde fit cōsequensconsequens vt nullum ibîdem locum habeat personarum acceptio. ¶ Imò apertiùs ex ea
Argumen. 2.
dem radice secundò arguitur. Res publica atq;atque adeò rex non solùm illa publica stipendia, verùm & iura quę quisq́;quidque soluit ministris iustitiæ pro suo placito instituit: ergò nulla ratio vetare videtur quin magistratus ipsos & officialium loca vendere possit: tantum abest vt in eorum prouisione peccare possit personarum respectu. ¶ In contrarium reclamat vox populi.
QVæstio huius articuli per ea quę in proximo dicta sunt perquàm facilè definitur. Est enim prima conclusio secundæ su
Prima conclusio.
perioris similima. Bona hæc sæcularia ministrorum iustitiæ, licèt imaginem, & rei non nihil gerant iustitiæ distributiuæ, non tamen tali solùm ratione æstimādaæstimanda sunt, sed velut materia iustitiæ commutatiuæ. Enimuerò non sunt ea lance libranda ac si essent rei publicę bona: ea tantùm ratione applicanda ciuibus quòd sint prouentus publici: aut tali ratione ac si sint præmia proposita honestis viris, probis, & sapientibus, pro suis virtutibus & exhaustis laboribus per literarum studia: sed tanquàm stipendia publicis ministris iustitiæ decreta, pro suis obsequijs quæ rei publicæ impendunt. Hæc cōclusioconclusio patentior etiāetiam est quàm quæ de ecclesiasticis bonis asserebatur. Enimuerò nisi necessaria esset iustitiæ | administratio, nunquàm ob præmium virtutum aut literarum contributa essent à populo, vel impensa ex ærario regis. Quapropter rex per iustitiam commutatiuam debet tales ministros regno pro tributis quæ populus illi numerat. Debet enim suis ciuibus protectionem ab extero hoste: mox iustitiæ custodiam aduersus internos malefactores. ¶ Hinc subsequitur conclusio secunda. Licèt
Secunda cōclusioconclusio.
in collatione huiusmodi magistratuum atq;atque officialium illa inspicienda sit facies distributiuæ iustitiæ, vt dignioribus maiora conferantur: illa insuper seruanda est iustitia commutatiua vt tantum stipendij cuiq;cuique reddatur quanti penditur eius labor, cura, & functionis qualitas. Conclusio hæc compertior per superiorem fit quàm vt alio prætereà egeat testimonio. ¶ Tertia conclusio superiori
Tertia conclusio.
bus agnata. Personarum merita quibus publicæ administrationes & munera demandantur, non sunt æstimanda præcisè sicut in distributiua iustitia secundùm eorum absolutam considerationem in ordine ad seipsos: sed respectu finis & functionis ad quam assumuntur. An scilicet sint ad subditos accommodi, & ad magistratum illum gerendum idonei. Ex his fit cōsequensconsequens, quod si indigna sit assumptio huiusmodi classis hominum, non tam pensanda est iniuria quæ fit dignioribus, quàm illa quæ fit ciuitati, vel genti cui talis persona præficitur, vel toti regno, si sint Regiæ curiæ, vel præsidentes, vel assistentes. Etenim sola (vt inculcanter repetam) populi
necessitate instituti illi sunt honores, & stipendia decreta quæ illis obueniunt: & non propter personas ipsas quibus deferuntur: sicuti bona quæ per distributiuam iustitiam communicantur. ¶ Ex hoc ergò consequitur quarta conclusio. Quando digni non ob
Quarta conclusio.
tinent istos honores & stipendia, acceptionis personarum crimen committitur, vinculumq́;vinculumque inde adeò restitutionis oritur: non tamen quæ facienda sit ipsis qui obtinere deberent, sed certè populo qui damnum accepit & incommoda. Hæc inquam conclusio ex superioribus liquidò patet: quia in populum tunc peccatur contra commutatiuam, quæ militat sub legali vniuersaliq́ue iustitia principis. Licèt denegandum non sit quin contra iustitiam distributiuam iniuria fiat etiam & dignioribus: porrò qui cum illo intuitu literis virtutibusq;virtutibusque insudent, quodam pacto defraudantur. Benè enim consulteq́;consulteque
Solon. Democritus
& Solon & Democritus aiebant duo hæc diuina numina cuncta gubernare, præmium scilicet & pœnāpœnam, quibus ideo omnis respublica cōtineturcontinetur. SecundũSecundum quos philosophos Vl
Vlpianus.
pian. de Iusti. & Iure, lib. 1. Bonos, inquit, non solũsolum metu pœnarũpœnarum, verũverum etiāetiam p̃miorũpræmiorum quoq;quoque exhortatione efficere cupimus. Illud tamen personarum qualecunq;qualecunque ius non inducit restitutionis ligamen quæ illis sit facienda. Habet nihilo minùs (vt dicebādicebam) locũlocum & in istiusmodi distributionibus personarũpersonarum acceptio. Vt, verbi gratia, si Rex SalmātinosSalmantinos tantũtantum ad publica munera accerserit aut ad alias præbendas, ea tantũtantum ratione quod Salmantini sunt. Secùs autẽautem si hoc argumento vteretur ad explorandũexplorandum eorũeorum merita. ¶ Sed roget quis fortè quænāquænam merita librādalibranda sunt & cōquirendaconquirenda tam in publicis magistratibus ꝗ̈quam in alijs ministris inferioris ordinis: vt sunt scribæ, & alij huius classis: vtrũvtrum sola eorũeorum probitas. Hanc interrogationẽinterrogationem pernecessariāpernecessariam hîc duximus, cuius ideo gratia hāchanc appẽdimusappendimus lōgiusculālongiusculam meditationem. Statuitur ergò quinta cōclusioconclusio.
Quinta conclusio.
Nemo qui improbis est moribus, quacunq;quacunque vel scientia vel prudentia, quæ potiùs in viro prauo erit astutia, præpolleat, ad huiusmodi prouincias est promouendus. Enim
Ratio cōclusionisconclusionis.
uerò artes quæ solo intellectu consident, potest quidem vir nequam probè exercere: vt fidibus dulciter canere, pulchrè pingere, ad fabrè sculpere: illam verò practicam quæ in iustitiæ administratione posita est, nemo nisi virtutum vniuersitate præditus exequi va
let iustè. Cuius ratio in promptu est quòd (vt. 6. Ethico. Arist. autor existit) regere atq;atque imperare prudentiæ munus est: prudentia autem secũsecum habet cunctas virtutes connexas: & potissimùm prudentia iudicis. Est nanq;nanque (vt. 5. Ethico. docetur) iustitiæ custos: haud tamen iniquitates omnes reipublicæ exagitare potest, ac secundùm leges vindicare, nisi fuerit virtutum omnium decôre perornatus: nam qualis vnusquisq;vnusquisque est, talis sibi finis esse videtur: obidq́ue de officijs non potest quis iudicare bene qui malignè illis affectus est. Quin verò (vt rerum vsu & experientia constat) corruptus animus non potest non æquitatem iustitiæ labefactare. Qua vtiq;vtique de causa Arist. Polit. 3. postquàm disseruit non idem
Aristot.
esse, vt quis bonus sit ciuis, atq;atque vir bonus, exceptionem statim subdit: videlicet eum ciuẽciuem qui præsidẽspræsidens est & princeps virtutibus omnibus viri boni indigere. Quin age hac ratione 5. Ethico. asseruit magistratum ostendere virum, quòd cùm virtutes reliquæ hominem | in seipso componant: iustitia verò ipsum ad alios ordinet, facilius est virtutes reliquas colere quàm iustitiam: obidq́;obidque non satis virtus dignitasq́;dignitasque personæ habetur explorata, quousq;quousque magistratum ineat. Ad hæc cùm iustitię ministri, membra sint principis, in ipsis debet suam ipsius pulchritudinem exhibere ciuium oculis. Nulla enim de re certiùs perpenditur qualis sit princeps, quàm de ministrorum integritate aut corruptela. Neque enim quicquam illi aliud, seu diuinum ius spectes seu naturale seu humanum, arctiùs iniunctũiniunctum est, quàm vt iustitiam custodiat: quæ non tam legum vi quàm ministrorum prudentia, & cum primis charitate & probitate custoditur, tuetur, & vegetatur. Adde quòd dum hominis iniquitas authoritate publica coarmatur, nihil esse reipublicæ pestilentius potest. Ecquid enim iniquius atq;atque peruersius quàm eâdem authoritate quę in custodiam iustitię diuinitùs creata est, in eius exitium & interniciem abuti? Quàm hæc omnia prudenter vnico verbo. 5. Ethico. Arist. conclusit: vbi iu
Aristot.
dicem pronuntiauit debere esse iustũiustum ipsum viuens, hoc est iustitiæ spiritu cuncta disponens. Quare leges vt sint ipsæ sanctissimæ, tamen sine recto iudice cadauera sunt defunctæ rationis. Præterquàm quòd dum subiectus populus videt iustitiæ custodem impunè delinquere, non solùm iustitiam despectui habet, delinquendiq́;delinquendique ansam inde nācisciturnanciscitur, verùm in odium virtutum pertrahitur, quāquam sic pessum ire videt. ¶ Inter iudicis autem
vitia auaritia est pestilentius. Quod auct. Iustiniani, vt iudices sine quoquo suffragio fiant, disertissimè pandit. Vbi ait Imperator se non sufficere considerare & exponere quātaquanta ex furto prouincialium iudicum fiant pessima. SanctissimũSanctissimum Oratoribus fuit vt nemo in illũillum ordinem admitteretur, nisi in primis vir bonus esset, ac mox dicendi peritus: quātoquanto ergò Christianis hoc debet esse sanctius in iudicibus creandis? Scopum profectò optimè ille coniectauit Moysis socer, dum gene
Iethro.
ro huiuscemodi consiliũconsilium dedit, Exod. 18. Prouide ex omni plebe viros potentes & timentes DeũDeum in quibus sit veritas, & qui oderint auaritiam: & constitues eos tribunos, & centuriones, & quinquagenarios, & decanos, qui iudicent populũpopulum omni tempore. ¶ Huic
Sexta cōclusioconclusio.
autem propositioni sextāsextam adhibeamus. Non solùm præter morum honestatem scientia, prudentia, & solertia, atq;atque in primis animi robur necessaria sunt ei qui sessurus est iudex, verùm etiāetiam expedit nonnunquàm eum qui non est tam ornatis moribus, alteri qui illis abũdatabundat anteferri propter alias dotes quibus præditus est, ad regendum accōmodasaccommodas. Atq;Atque hoc suo gradu in inferioribus etiam ordinibus ministrorum iustitiæ obseruandum est. Quin verò in magistratibus nonnullis creandis & generis nobilitas æstimanda est, quæ non solùm splendorem, verùm & authoritatis pondus secum affert.
PER hæc solutum restat argumentum
Ad primum argumentũargumentum .
prius. Conceditur enim stipendia publica ministrorum iustitiæ, esse reipublicæ, vbi seipsa gubernat, atq;atque adeò regis vbi regnum est: nihilo minùs rex debet rei publicę per iustitiam commutatiuam idoneos ministros propter tributa quæ illi contribuunt: quos si non dederit, tenetur illi damna sarcire.
¶ Sed ingerit se statim dubitatio secundi ar
gumenti non facilis, an videlicet rex possit huiusmodi magistratus & officia vendere. Obijcere se enim videtur statim verbo ipso venditionis, horribilis quędam turpitudo ac deformitas: quęstionẽquęstionem igitur opùs est euoluere, de suisq́;suisque principijs deducere. Est enim Diuus Thomas qui (vt legitur opusculo, quod
inter sua est. 21.) interrogatus à fœmina Duce Brabantiæ an liceret illi huiusmodi officia vendere, vel mutuo à Baliuis & Officialibus aliquid certũcertum recipere donec ex officijs suis eandẽeandem summāsummam reficeret: respondit, licêre quidem, minimè tamen expedire aut decêre. In quam sententiam CaietañCaietan. propendet in
Caietanus.
Summa, verbo, vænalitas. At quia solutio quæstionis huius in diuersa extrema trahitur, dum alij existimant ex natura rei esse illicitam venditionem, ac si stipendia illa iuraq́;iuraque officialium sua essent propria iure hæreditario acquisita vel acquirenda. Alij verò rem nimium relaxantes eadem officia vænalia perinde arbitrāturarbitrantur, atq;atque prædiorum fructus. Mediam sententiam, nescio an falsus, constituere curabo: quæ subiectis conclusionibus patebit. ¶ Prima. Si munia hæc, magistra
Prima conclusio.
tus & officia per se nudè absq;absque circunstātijscircunstantijs, quæ vsu veniunt speculatiuè tantùm, vt aiũtaiunt, existimentur, scilicet vt verè dignis personis venderentur, qui iustitiam recta, bonaq́;bonaque fide administrarẽtadministrarent, neq;neque vllum eis offerretur periculum petendi quicquāquicquam aut recipiendi præter ius suum, nihil in se habent quo minùs licitè vænalia sint. Probatur. Venditionis hu
Probatio cōclusionisconclusionis.
iusmodi iniustitia aut inde existeret quòd | spiritualia sunt, & ideo veluti ecclesiastica beneficia gratis cōferendaconferenda: impedimentum autem hoc palàm est nihil loci in præsentiarũpræsentiarum obtinere: si quidem merè sæcularia sunt. Aut quia sunt bona communia, veluti præmia eorum qui literis & probitate pollent, atque adeò illis propter seipsos peculiariter debita, sicuti prouentus rei publicæ, vel sicuti in die iudicij bonis debentur præmia. Et hoc iam modò exclusum est: nimirum dum monstrauimus non esse nisi stipendia & mercedem pro seruitijs & obsequijs eorum qui reipublicæ inseruiunt. Alia autem ratio non apparet iniquitatis huiusmodi venditionis, si nullus aliarum circunstantiarum habeatur respectus: ergò est per se licita. ¶ Secundò &
maioris claritatis gratia arguitur. Demus rempublicam quæ seipsam, verbi gratia, per consules regit. Illa facultatem habet & arbitrium cōstituendiconstituendi ex suo ærario singulis magistratibus & officialibus stipendia, tātatanta vel tanta: ergò quando personāpersonam quamlibet huic aut illi officio deputat, cùm illa persona nullum prorsus habeat acquisitum ius, potest ei stipendiũstipendium vel augere vel minuere: ergò eâdem ratione poterit illi imponere in tributum quotam partem eiusdem stipendij quāquam soluat reipublicæ. Et eâdem ratione potest illam quotam pretio taxare, atq;atque adeò officiũofficium illi vendere. ¶ Posset autem hanc nostrānostram cōclusionẽconclusionem quis hoc pacto inficiari: Respubli
Obiectio.
ca debet ęqua iura cōstituereconstituere ciuibus quę soluātsoluant officialibus. Verbi gratia, pro tali scripto tantũtantum, pro sigillo tantũtantum, pro subscriptiōesubscriptione. &c̃etc. Quòd si pretiũpretium exuperat qualitatẽqualitatem officij, imperare debet ciuibus minora iura: & ideo nihil eximere potest ab illo stipẽdiostipendio, atq;atque adeò neq;neque illud vendere, sed remittere ciuibus. Por
Dilutio obiectionis.
rò autem exceptio hæc & responsio non eneruat argumentum nostrum. Enimuerò contingere potest vt expediens ac decens sit tanta iura imponere litigantibus ad resecandas lites atq;atque ad arcẽdosarcendos à tribunalibus ciues: vel quia illud est vnum iustum tributum pro republica. Hoc autem supposito fortè ex altera parte nimium crescunt scribæ, verbi gratia, aut prætoris prouentus, ita vt pro dignitate personarum redundent. Illo ergò casu non video cur nequeat respublica in suāsuam propriam vtilitatem quotam illorum stipendiorum vertere, atq;atque adeò vel locare officiũofficium, vel vendere. Exemplum in hisce nostris scholis patet. Iura scribæ ampla sunt, & aucta Vniuersitate decet illa persolui: factum est tamẽtamen plus nimio fructuosum officium: obidq́;obidque cōstituitconstituit Vniuersitas sibi capere iura illa, & tabellario certam consignare pecuniam. Profectò non video dum officium prouidetur, quidnam iniuriæ sit, illa cōditioneconditione ministrũministrum suum recipere, Si vis tantũtantum: sin verò, abi: alius accipiet. Quòd si hoc licitum est, licuit etiam totum officiũofficium cum sua amplitudine, vel locare, vel vendere. ¶ Aliam verò prætereà exce
Alia obiectio.
ptionem forsan quispiāquisqiam obijciat. Esto respublica quæ per se regitur hoc posset, rex tamẽtamen non item: quoniam merus est dispensator officiorũofficiorum. Et ideo non poterit quasi sua illa vendere, sed tenetur quasi reipublicæ officia dispensare. AttamẽAttamen obiectio hęc, nisi fallor, nul
Soluitur dubitatio.
latenùs cōclusionemconclusionem nostrānostram expugnat. Rex enim non tanꝗ̈tanquam dispensator, sed tanꝗ̈tanquam ipsa eadem respublica reputādusreputandus est. Enimuerò non est æstimandus tanꝗ̈tanquam reipublicę vicarius, sicuti VenetorũVenetorum Dux, qui semper est èex republica pendens: sed tanquam plenissimāplenissimam habens potestatem reipublicæ, eandem scilicet quāquam ipsa habebat. Sic enim expressè habet Lex illa, Quod principi. ff. de cōstconst. prin. Quod principi placuit, legis habet vigorem: vtpotè cùm Lege regia quę de imperio eius lata est, populus ei & in eum omne suũsuum imperiũimperium & potestatem cōtuleritcontulerit. Hac enim lege atq;atque hac de causa non potest illum vllo pacto dimouere, neq;neque filios iure hæreditario regnandi expoliare, si illud semel illi cōtuleritcontulerit, nisi vbi aperta tyrannide regnũregnum pessundaret. Et tunc solo beneficio naturalis iuris quo vim vi repellere licet. Itaq́;Itaque regnum est suum sicut cuiusq;cuiusque ciuis sua est domus: atq;atque adeò quæcũq;quæcunque facultas & ius rei publicę penes ipsum est: licèt non respublica propter ipsum, sed ipse propter rempublicārempublicam sit institutus: & ideo omnia debet in publicũpublicum cōmodumcommodum referre. Hinc fit quod magnates & domini qui sub ditione regia sunt non habeāthabeant ex natura rei eandẽeandem facultatẽfacultatem officia vendendi: quia Ducatus, verbigratia, vel Marchio
natus non censentur tanꝗ̈tanquam per se respublica: neq;neque ad illũillum absolutè pertinet iura quæ subditi soluunt instituere, sed dependenter à rege. At tenentur ministros iustitiæ decenti stipendio conducere. Verum est quòd opida & Vasalli sunt vera eorum possessio: & ideo si expedierit in bonum commune populi sui quotam aliquam eximere ab il
lis officijs, nulla esset iniquitas. Sed est differentia inter regem & illos, quòd quicquid rex reciperet vel exciperet ab istis officijs reputatur esse in bonum publicum: | siquidem illi incumbit regnum protegere sicuti si ipse esset respublica: secùs autẽautem dñidomini inferiores: non enim quicquid sibi vsurparẽtvsurparent ex huiusmodi officijs reputaret̃reputaretur cedere in bonũbonum publicũpublicum, nisi ipsi ad tale bonũbonum applicarẽtapplicarent: puta ad reparationẽreparationem murorũmurorum aut pontium. &c̃etc. Igitur nullam iniustitiam deprehendere inde valeo si dum rem nudè speculemur, rex iura officialium pro bono publico venderet: vt præturam, verbi gratia, aut scribæ officium suis aulicis donaret, qui possunt alios substituere à quibus aliquam partem tsusciperent, si fructuũfructuum vbertas id ferret: dum modò cunctis incōmodisincommodis bona fide obuiaretur: scilicet vt qui officium administrarent digni essent, neq;neque fraudes neq;neque latrocinia facerent, quibus pretium quod impenderant corraderent.
¶ Secunda conclusio. Si res hæc non ita spe
Secunda cōclusioconclusio.
culatiuè, sed practicè & per applicationem ad vsus atq;atque ad effectuum absurditatem, qui fermè necessariò inde sequuntur, consideretur: non solùm nunquàm aut expedit, aut decet: verùm secundùm moralem prudentiam neq;neque licet. Conclusio hæc multis modis de
Ostenditur conclusio.
monstratur. Primùm eo ipso quòd officium res fit venalis, non penditur persona cui venditur meritis, sed pecunia: quo nihil potest iniquius esse. Obueniunt enim tunc plurimùm magistratus viris ambitione & auaritia corruptis, sanguine infimis, absque prudentia & literis: quo nihil in republica pestilẽtiuspestilentius est. PræterquāPræterquam quòd magistratus inde vilescunt. Mox & hac ratione via sternitur ad diripienda ciuium bona: nam eâdem de causa auaritiæ vitium palliatur. Etenim qui gratis officium receperunt, nisi impudentia insignes fuerint, non audent vltra suum ius pro suo ministerio petere: qui verò coëmerunt, occasionem, saltem fucatam habent dicendi quòd quæ priùs emerant vendere iure possunt ad redimendam vexationem suam. Quanuis re vera nullam habeant excusationem. Nam cùm iura taxata sint, sua culpa est si officium emunt, ex quo legitimè non possunt & pretium & victum cōficereconficere. Quòd si officiales huiusmodi & iustitiæ ministri repetundis pecunijs ac rebus, quas contra ius extorquent, sint populo graues, quomodò audebit qui læsus est principem aut dominũdominum cōquesturusconquesturus adire? imò quomodò dominus non erubescet ministrũministrum corripere, à quo ipse pecuniam priùs expressârat, quam ille à plebe deprædatur? Existit prætereà & aliud damnũdamnum quod huiusmodi venditiones afferunt: porrò quod homines diuertit ab alijs artibus quas exercere possent vt splendidiùs de rapina viuātviuant. ¶ Prętereà & leges ipsę & iura hac ratione violantur & pessum eunt. Nam scriba, aut prætor, aut quiuis alius officialis qui pretium empti officij extorquere debet à miseris ciuibus, quónam putas modo non violabit fidem suam? quam non iniuriam intentabit, vt miserorũmiserorum pecuniam emungat? ¶ Præter hæc demum, quando hæc scilicet cuncta cessarẽtcessarent, cum princeps inferioresq́;inferioresque domini pro stipendijs quæ à populo recipiunt, iustitiam administrare teneantur, ita se gerere, vt non solùm non eam gratis administrent, verùm neq;neque contenti litigatorum contributionibus pro ministris imperare: nouũnouum quoq;quoque lucrum ex administratione iustitiæ sibi extorqueātextorqueant: profectò non potest culpæ absurditate vacare. ¶ Hæc oĩaomnia sanctissimè Imperator Iustinianus in Authen. illo aureo, Vt iu
dices sine quoquo suffragio fiant. quo maximè ambæ nostræ cōclusionesconclusiones irroborantur, luculentissimè disseruit. Illic enim persanctè iubet vt personæ quæ publicis officijs addicuntur, singula sine mercede percipiant: nihil omninò dantes neq;neque occasione suffragiorum. Verba sunt Authentici. Tamen in causam non adducit quòd illa, natura sua vendibilia non sint, sed omnibus, inquit, manifestum est: quoniam qui aurum dat & ita administrationem emit, non hoc solùm, sed & aliud extrinsecùs addit amplius occasione commodi. Et sic vno principio illicito dato, multæ subsequũtursubsequuntur rapinę. Legitur prętereà iure communi eadem prohibitio. l. Hæc lex. ff. ad. l. Iuli. de ambi. Quapropter & secundùm ius commune Catholici Hispaniarum
Reges Catholici.
Reges lege etiam prohibent (vt inter eorum Pragmaticas extat) nè electiones officiorum & potissimùm scribarum, pretio fiant: eademq́;eademque Pragmatica, authoritate etiam Inui
Cæsar. Tertia conclusio.
ctissimi Cæsaris confirmata est. ¶ Tertia cōclusioconclusio. Cunctis alijs hoc esset pestilentius decôrem reipublicæ turpiùs offendens, atque adeò scandalosum si iudicatus venderentur, aut loca eorum qui regi sunt à publicis consilijs: vt audiui in quadam prouincia extra Hispaniam fieri: nam inde præsentissimum
periculum existeret iugulandi præuaricandiq́;præuaricandique omnia iura. In locis autem Senatorum vendendis, quos vulgò Rectores vocant, eò minus absurditatis apparet quòd non vsque adeò sunt iustitiæ administratores. Atverò quia & vrbem suo ordine regunt, & multa | publica munia gerunt, aliaq́;aliaque dispensant, & nonnunquam in cōsiliumconsilium iustitiæ adhibentur: non potest non esse incongruum, si non meritorum sed pretij æstimatione eligantur. ¶ Hoc autem est hîc apprimè considerandum, quòd etsi necessitas, legis nescia, principem quandoq;quandoque compulerit huiusmodi loca diuendere: emptores tamen neq;neque vllus alius vendendi ius habet. Hoc enim esset munus eligendi senatorem vsurpare: quod rex nemini committit. Quapropter nisi facultate regis obtenta, ad quem electio pertinet, nemini licet quantouis pretio emerit, in alterum, vel nũmisnummis vel gratis transferre. Neq;Neque translatio, nisi pòst regis assensu rata haberetur, vllius esset valoris. Quòd si quis à rege facultatem transferendi locum suum petierit, non explicando venditionem, arbitror sic peccare vendendo vt ad restitutionem pretij teneatur: quia nemini fas est vendere nisi regi. Vbi autem rex eandem largiatur facultatem, cessat restitutionis obligatio: non tamen ratio peccati: postꝗ̈postquam venditio non fit in bonum publicum. ¶ Subiecerim prætereà quartāquartam conclusionẽconclusionem: Senatores vrbiũvrbium, quibus cōcessumconcessum est scribarum functiones eligere, non solùm propter incommoda quæ secunda ac tertia conclusione expressa sunt, nequeunt vllo pacto pretio suffragia vendere, verùm naturæ & conditioni suæ functionis illud repugnat. Itaq́;Itaque etsi regi iuxta tenorem primæ conclusionis aliquando fortè liceret, illis tamen nequâquam pretium recipere fas est. Ratio est, quia ipsi non sunt in quos respublica potestatem publicam transtulit, veluti in regem: sed sunt meri dispensatores, & ex priuilegio simpliciter electores: quorum ideo singulariter talem ausum cohibet Pragma. illa regni
Pragmatica regni.
citata. Ex quo fit vt neq;neque possint stipendia iuraq́;iuraque scribarum per modũmodum pensionis dispertiri: aut cogere scribam vt tantum alteri soluat. Ità enim solet inter istos senatores cōuenireconuenire: Eligamus tuum hominem, qui tamen meo aliquid rependat. Re vera non auderem tutas asserere talium conscientias: hoc enim est pretio æstimare suffragium. Quapropter tota pecunia restituẽdarestituenda est electo scribæ, tanquàm per iniquitatem extorta. ¶ Quinta
Quinta conclusio.
postremaq́;postremaque nostra conclusio sit. Inter hos omnes iniustissimè ac fœdissimè ecclesiastici Antistites huiusmodi munia vęnundant. Nam præter absurda quę superiùs numerata sunt, scandalo Christianos oculos offendunt. Gratis enim acceperunt, gratis dent: non solùm spiritualia, sed sæcularia quæ ad custodiam spiritualium instituta sunt. Haud equidem me latet, neq;neque verò negauerim, quin aliqua iura & munera Antistitibus obuenire possint quæ antiquissima cōsuetudineconsuetudine bona fide firmata sunt: vt cap. statutum. Clem. de electio. adnotatur: vbi habetur, quicquid emolumẽtiemolumenti episcopo prouenerit ex iurisdictione & sigillo curiæ Ecclesiasticæ vel sæcularis, futuro successori fideliter reseruandum. Neq;Neque denegandum quin fortè litigantibus etiam in curia ecclesiastica æquum sit aliqua minutissima iura imperare ad obuiandum litibus. Id tamen multò est moderatiùs faciendum ꝗ̈quam in foro sæculari. Fieri enim non potest citra scandalum, imò forsan neq;neque citra iniuriam vt sigilli prouentus & subscriptionũsubscriptionum tam immodici sint: cùm illa testimonia, si ampli episcopatuum fructus spectentur, episcopi videantur gratuitò debere subditis. In illos enim multò vehementiùs militat argumentum superius, quòd cum gratis debeātdebeant administrare iustitiam, contenti sint exiguam pecuniam pro ministris à litigātibuslitigantibus extorquere, absq;absque eo quòd inde sibi aliud lucrum augeant. In calce deniq;denique quæstionis postremum hoc verbum adhibuerim, quòd auctiora iura litigātiumlitigantium vel imponere vel dissimulare & permittere eo intuitu vt officium pluris vendatur, scelestius esset iniustitiæ crimen. ¶ Ex
Ad secundũsecundum argumentũargumentum .
his ergò solutum restat argumentũargumentum secundũsecundum.
ARTICVLVS. V.

ARTICVLVS. V.

Vtrùm in iudicijs dicundis interuenire poßit personarum acceptio.
POST hæc quæ de magistratibus, deq́;deque alijs reipublicæ muneribus, atq;atque adeò de iudicatibus instituendis ac dispensandis dicta sunt, cōsequiturconsequitur in hoc quinto articulo vt examinemus an etiāetiam in iudicijs dicũdisdicundis crimẽcrimen quoq;quoque acceptionis personarũpersonarum committi accidat. Videtur enim nullum illic locum attingere. Nam dictũdictum est vitium hoc
iustitiæ distributiuæ contrapugnare: dictio autem iuris ad iustitiam cōmutatiuamcommutatiuam pertinet, siue illam partem spectes qua inter particulares personas æquitas seruatur, vt quisq́;quidque quod contulit recuperet, siue alteram malorum vindicatricem quæ ad æqualitatem vlciscitur mala, vt suprà quæstione proxima declarauimus. ¶ Prætereà secundò arguitur.
Argumen. 2.
| Arist. 5. Ethi. præcipit vt iniuriæ magistratibus irrogatæ acriori animaduersione vindicentur, quàm quę in personas inferioris classis inferuntur. Et Eccl. 4. iubetur, In iudicando esto pupillis misericos. Vtraq;Vtraque autem pręceptio videtur personas respicere: non ergò in huiusmodi, personarum acceptio vitium æstimatur. ¶ Tertiò si in iudicijs acceptio
Argumen. 3.
personarum versari posset, nunquàm deberet quicquam illuc admitti quod ad gratiāgratiam attineret: nam certè cùm iudex gratuitò quidpiam concedit alteri partium, videtur personæ respectu illud facere: consequens tamen falsum apparet: nam primùm videtur ratio postulare vt vbi iudici compertum est innocentem dolo malo deferri, possit in eius fauorem multa, tum indulgere, tum dissimulare, quæ in fauorem nocentis non posset legitimè. Adde quòd & extra hunc casum in arbitrio iudicis apparet esse positum vt infra latitudinem iuris possit terminos quādoq;quandoque protendere, quandoq;quandoque perstringere hisq́;hisque & alijs modis, & parti vni præ altera fauere in his quæ lex non vetat. Et tertiò, supremus princeps potest vitam nonnunquam vni reo donare, quam alteri simili denegat: esto vterq;vterque condemnatus esset capitis. ¶ Quartò demũdemum
Argumen. 4
arguitur. Occurrit nonnunquam ius dubiũdubium de quo variè inter doctores opinatur: tũctunc ergò facultatem videtur iudex habere vt amicitiæ causa nunc secundùm vnam opinionẽopinionem sententiam ferat, pòst verò contrariè secundùm alterāalteram, intuitu etiam personæ: ergò personarum acceptio non semper est in iudicijs illicita. ¶ In contrarium autem est illud Prouerb. 18. Accipere personam in iudicio non est bonum.
QVæstio hæc facilis expeditionis est: porrò quæ vnica absoluitur conclusione.
Vnica conclusio.
Acceptio personarum in iudicijs dicundis sæpenumerò cōmittiturcommittitur: eademq́;eademque scelus est, & immane crimen. Probatur. Iudicium
est recta iudicatio iusti atq;atque iniusti, puta qua rei duntaxat causis, syncera & candida ratione perpensis, æqualitas tam inter personas quæ per dationem & receptionem inæqualia habebant constituitur, quàm inter crimina atq;atque supplicia. Hoc autem iudicium corrumpi consueuit quoties non ad causam, sed ad personam, eiúsve preces aut pretium, aut ad odiũodium vel fauorem conijcitur oculus: sed hoc est personam accipere seu respicere: potest ergò tale vitium in huiusmodi iudicatus obrepere. Quocircà præiudiciũpræiudicium inde nomen trahit, quòd iudicium ante causarum legiti
mam cognitionem præcipitatur. Immanitas autem huius criminis inde proditur, quòd cùm iudex (vt. 5. Ethico. author est Arist. vnde id Cicero lib. de Legib. desumpsit) custos sit vsq;vsque adeò iusti, vt eundem iustitiam ipsam appellauerit animatam: nulla esse potest portentosior peruersio, quàm à iudice iustitiam corrumpi. Est enim perinde ac si ipsa se iustitia suis manibus dilaniaret, aut certè si ratio ipsa contra seipsam ageret. Debet enim iudex (vt ibidem ait Cicero) non vt homo, sed vt ratio dominari: vtpote ad quem ita cōcurriturconcurritur, vt ad viuam ipsam rationem, atq;atque adeò ad loquentem æquitatis normam. Obidq́;Obidque (vt in art. 1. ex eodem Aristotele dicebamus) neq;neque admittenda est in iudicium ratio illa cōmouendicommouendi affectibus iudicis animum, neque ille debet nisi clausis corporeis oculis iudicare: nè personarum aspectus eum cōmoueatcommoueat. TantũTantum abest vt vel aures precibus, vel largitionibus manus ei liceat aperire. Quapropter nulla est bene instituta respublica, in qua non sint acerrimæ pœnæ in iudices decretæ, qui largitionibus vitiari se corrumpiq́;corrumpique sinunt.
AD primum ergò argumentum respon
detur cum D. Thoma, quòd iudicium, si rem ipsam iudicatāiudicatam spectes, vtriusq́;vtriusque iustitiæ rationi cōmunecommune est: potest enim iudicio definiri & quemadmodũquemadmodum bonorũbonorum cōmuniumcommunium facienda sit restitutio, & quo quisq́;quidque pacto aliena repenset: sed tamen si formāformam cōsideresconsideres, & ipsa etiāetiam iustitia cōmutatiuacommutatiua imaginẽimaginem quandāquandam distributionis gerit: quatenus iudex ab altero capit quod alteri tribuit: & ideo illic potest acceptio personarũpersonarum latitare. ¶ SecundũSecundum
Ad secundũsecundum argumentũargumentum .
autem argumentũargumentum iam superiùs dilutum est: nam acerbior vindicatio iniurię, principi magistratuíve illatę nihil cum acceptione personarũpersonarum habet cōmunecommune: imò cùm personę dignitas quantitatẽquantitatem iniuriæ augeat, æquitas est, vt suppliciũsupplicium cumulatius sit. SentẽtiaSententia verò Ecclesiastici per alteram Exod. 23. moderanda est. Debet enim iudicem cōmiseratiocommiseratio pauperũpauperum nōnihilnonnihil mouere: hoc tamen intra iustitiæ limites: nempè vt tanta sit misericordia in pauperẽpauperem, quanta sufficit eum à potentia diuitis protegere. Sed quia potest etiāetiam cōmiseratiocommiseratio exorbitare, admonemur Exod. 23. Pauperis quoq;quoque non misereberis in iudicio. ¶ Solutio
Ad tertium argumentũargumentum .
autem tertij argumenti meditatiorẽmeditatiorem deside|rat considerationem: haud enim dubium est quin vsq;vsque ad gratuita valeat nonnunꝗ̈nonnunquam inserpere personarũpersonarum acceptio. Gratuita nāq;namque appellamus illa quæ iudici iure licẽtlicent. Sunt autẽautem huiusmodi nonnulla: nẽpènempe quę cùm lege non sint determinata, suo arbitrio relinquuntur. Igitur ad primum membrum illic designa
tum respondetur primùm quòd re dubia an accusatus, innocens sit, non licet iudici in eius fauorem contra tenorem iuris propendêre: tum quod aliâs periculo se errandi exponeret: tum etiam quod esset ansam iudicibus porrigere ad libitum suum arbitrandi, ac subinde callidè innectendi fraudẽfraudem. Vbi verò rei innocentia in propatulo illi sit, non solùm poterit, sed enim decebit in gratuitis, quæ iure non sunt cohibita, innocenti ꝗ̈quam fieri maximè poterit, citra scandalum tamen, fauere. Non tamen liberum illi erit legis necessaria prætermittere aut dissimulare: proptereà quod cùm sit legũlegum custos, debet secundùm allegata & probata iudiciũiudicium ferre. ¶ Adiecerim tamen huic
Secunda propositio.
secundam propositionem, quod prætermittendo aut violando iura in fauorem manifesti sibi innocentis, licèt delinquat & nonnunꝗ̈nonnunquam mortaliter, tum contra officium suũsuum legem præuaricando, tum etiam propter scandalũscandalum: ad restitutionem tamẽtamen nequâquam tenetur actori: quia nihil quod suum esset illi abstulit. ¶ Tertia propositio. Nunꝗ̈Nunquam neq;neque in gratui
Tertia propositio.
tis inclinare liberum est iudici contra innocentem: hoc enim esset iniquitatem fouêre. At verò vbi iustitia vtrinq;vtrinque dubia sit, tunc non est apertum vitium in his quæ merè sunt gratuita alteram partium alteri anteferre: dummodò citra scandalum fiat, & citra alterius damnum. Nam si in fauorem amici tempus probationis, aut alios terminos prorogauerit, vt alter expensas maiores faciat, aut temporis diuturnitate lassatus lite abeat, iniuria est. Quòd si gratuitũgratuitum huiusmodi beneficium pecunia vendat, hoc quidem, præterꝗ̈præterquam quod semper est iniquum, insigniter fœdum est. Quin verò addiderim, nisi id quod lege conceditur temperatissimè fiat, illicò in acceptionẽacceptionem personarũpersonarum vergere. Quòd si contrà arguas, huius
Obiectio.
modi vitium non existere nisi contra iustitiam: id negatur: imò & cōtracontra æquitatem cōmittiturcommittitur:
Dilutio.
& iniquitate non caret quod gratuita omnia in fauorem vnius partis congerantur: restitutio autem non habebit locum nisi vbi lex concutiatur. ¶ Ad tertium deniq;denique
Ad tertium membrum.
membrum respondetur, neq;neque carere semper acceptione personarum vbi princeps gratis quibuspiam condemnatorum vitam, aliúdve supplicium remittit, quod similimis denegat. Enimuerò quanuis non iustitiæ rigor, æquitas tamen violatur, atq;atque id cōsideratiùsconsideratius prælatis præfectisq́;præfectisque Ecclesiasticis, & maximè in religionibus animaduertendum est, nè in legum dispensationibus etiam quæ iure illis licent, aut in pœnis relaxādisrelaxandis sint personarum acceptores: nam profectò & in his quoque culpa hæc obrepere assolet. ¶ Ad
Ad quartũquartum membrum.
quartum argumentum eodem fermè pacto respondetur: haud enim dubiũdubium quin & vsus ille impingere possit in acceptionem personarum. Igitur in primis necessarium semper
Prior propositio.
est, sententiam secundũsecundum probabiliorem opinionem subscribere, etiam si altera sit probabilis. In speculabilibus nanq;nanque scholarum disputationibus nullum inde conflatur periculum quòd quispiam minùs probabilia ingenij gratia defendat: in practicis verò quæ aliena iura respiciunt, nefas est iudici infirmiorem opinionem sectari: sicuti & medico in practica ex qua salus pendet infirmi: ac multò magis Theologo in his quæ sunt fidei. Quin verò iudex aliter faciens, restitutioni fieret obnoxius. Ex quo fit, pessimè sibi communiq́;communique bono consulere iudices, atque etiam medicos, qui postquàm semel vnam opinionem imbiberint, nulla ratione possunt ab illa dimoueri: cùm tamen nè iniuriam alijs intentarent, posthabere tenerentur honorem proprium: & ad alteram, cùm primùm probabilior appareret, commigrare. ¶ Secunda propositio sit: Vbi pariles es
Posterior propositio.
se omninò contigerit opiniones, non est apertum scelus nunc vnam nunc alteram opinionem amplecti: vix tamen carere potest scandalo. In his autem cunctis vigilanter cauendum est nè vel amicitia vel quicunq;quicunque alius affectus caliginem intellectui offundat, vt eam opinionem probabiliorem iudicet, quāquam pro sua libidine mallet.
ARTICVLVS. VI.

ARTICVLVS. VI.

Vtrùm in priuatis honoribus deferẽdisdeferendis interuenire poßit personarũpersonarum respectus.
NON satis est de publicis cōmunibusq́;communibusque honoribus dixisse, nisi in hoc sexto articulo de illis etiāetiam sermonẽsermonem subijciamus, qui à priuatis personis sibi inuicem defe
Primum argumentum
runtur. Videtur enim nulla in his posse vsu | venire personarum acceptio. Enimuerò cùm hoc vitium solîus sit iustitiæ inimicum, videtur non protendi vsq;vsque ad gratuita: qualis est vrbanitas & comitas in mutuis honoribus. QuoniāQuoniam si quis dignis honorem deferat, nemini iniuriāiniuriam facit: dum tamẽtamen eosdẽeosdem honoris nutus ac titulos erga indignos quoq;quoque vrbanitatis gratia ostendat. ¶ Secundò arguitur. Etsi
Argumen. 2.
honor, vt oĩsomnis philosophia proclamat, soli debeatur virtuti: tamen multi sunt praui quibus honor lege defertur: vt prælati, parentes, senes & illustres: etiam si corruptis sint moribus. ¶ Contra hęc nihilo minùs nos Iacôbus 2. cap. suæ Canonicæ, sub hisce verbis instituit: Si introiẽritintroierit in conuentum vestrum vir aureum annulum habens in veste candida: intrauerit autem pauper in sordido habitu: & intendatis in eum qui indutus est veste præclara. &c̃etc.
HAnc quæstionem ob hunc præcipuè locũlocum Iacobi submouimus, vt exploremus quale peccatũpeccatum sit indignis personis ob humanas secularesq;secularesque causas honorẽhonorem exhibere. ¶ Sit ergò prima cōclusioconclusio. Etsi honos reuerentia
Prima conclusio.
sit cuiq;cuique ob suāsuam excellentiāexcellentiam exhibita, tamen id cui propriè & singulariter honor debetur, est virtus. Huius sententiæ. 4. Ethic. cap. 3. author est Arist. vbi ideo subiunxit, honorem,
Aristot.
maximũmaximum esse externorũexternorum bonũbonum quo re vera solus bonus dignus est. Atq;Atque eandem ob rem, lib. 1. docuerat à viris probis elegantes honorem expetere in testimoniũtestimonium virtutis. Obidq́;Obidque honor à voce, honestum, descendit: honestas autẽautem vni cōpetitcompetit virtuti. Quapropter Romanus ille Marcus Marcellus ea lege Honori in
Marcus Marcellus.
media vrbe templũtemplum erexit, vt nemini illuc nisi per ædes Virtutis patêret aditꝰaditus. Et de Christo præcinit regius Psaltes: Gloria & honore coronasti eum Domine. Et Paul. 1. ad Timo. 1.
Paulus.
Regi sæculorũsæculorum, immortali. &c̃etc. honor & gloria. Atq;Atque eisdẽeisdem duobus membris Rom̃Rom. 2. sempiternę illius fœlicitatis qualitatem expressit dicens: His qui secundùm patientiam boni operis, gloriam & honorem. ¶ Secunda cōnclusioconclusio.
Secunda conclusio.
Nihilo seciùs præter virtutem sunt quoq;quoque aliæ excellentiæ, quarũquarum ob causas hoc sæculo mortalibus honores debentur: nempè primũprimum propter diuinādiuinam repræsentationẽrepræsentationem: veluti principibus & magistratibus qui Dei personam gerunt. Vnde Aristo. eodem loco
Aristot.
4. Ethi. cap. 3. honore digni censentur, qui in potestatibus sunt constituti. Et lib. 5. cap. 6. Honor est merces & præmium magistratus. Eundemq́;Eundemque dominis serui debent: iuxta verbum Pauli ad Timoth. 6. Quicunq;Quicunque sunt sub
Paulus.
iugo serui, dominos suos honore dignos arbitrentur. Mox debetur honor in testimonium alienæ virtutis. Qua ratione honoramus illustres & sanguine ingenuos: quippe quorum maiores arbitramur virtutis gradibus sublimem conscendisse locum. Et multò iustiùs parentibus qui nos genuerunt, & senibus: Nam Leuit. 9. præcipitur, Coram cano capite consurge: &, Honora personam senis. Tametsi legamus Sapientiæ. 4. Senectus venerabilis est, non diuturna, neq;neque annorum numero computata. Cani autem sunt sensus hominis, & ætas senectutis vita est immaculata. His igitur honorem deferre, etsi virtus eisdem absit, nulla est personarum acceptio: quia causa non deest honoris. Quocircà Pro
uerb. 26. sicut qui mittit lapides in aceruum Mercurij, ita qui tribuit insipienti honorem. Id quod non modò S. Tho. verùm & alij sui ordinis egregij authores sic interpretantur, vt aceruus Mercurij calculorum congeries censeatur, quibus in subducẽdissubducendis rationibus dati & accepti negotiatores vtuntur: proptereà quòd eiusmodi rationum Mercurius habebatur Deus. In huiusmodi nanq;nanque supputationibus pro libito, imò casu vt manui occurrerit, lapillus qui modò valet vnum, instituitur in denarium, ac subinde vt centũcentum valeat aut mille. Sic licèt quispiam absq;absque meritis ad magistratum euehatur, locus tamen facit eum honore dignum. Tametsi secundùm Hebraicam lectionem sensus longè sit diuersus. Ha
betur enim apud Hebræos. Sicut qui mittit lapidem in palma fundæ, videlicet vt vi eum sursum contra eius naturam eijciat: sic qui insipienti, hoc est meritis vacuo honorem tribuit. ¶ Tertia conclusio, quæ mentis Iacô
Tertia conclusio.
bi interpres sit. Etsi diuites ratione loci honorare quem in republica sublimem habẽthabent, officium sit: tamen intuitu tantùm diuitiarum eisdem honorem deferre, peccatum est acceptionis personarum. Prior pars tum ex
Prior pars probatur. Aristot.
superioribus colligitur, tum etiam & Aristo. assertio est. 4. Ethicorum cap. 3. vbi coniunctim affirmat honore dignos censeri eos qui in potestatibus sunt, & diuites. Secunda ta
men particula asseritur à Diuo Thom. 2. 2. q. 63. articulo. 3. vbi tamẽtamen nullam subiunxit causam quàm quòd ei elici videtur ex verbis Iacôbi, licèt quotli. 10. ar. 12. emunctiùs eam exponat. Sed revera neq;neque ratio deest naturalis quę illi patrocinetur. Enimuerò diuitiæ seorsùm | existimatæ nullam præ se ferunt excellentiāexcellentiam honore dignādignam: honorabile enim & laudadile (vt. 1. Ethi. cap. 12. Arist. disserit) penes hoc differũtdifferunt,
quod sola illa quę sunt per se bona, quippe quæ honesta dicũturdicuntur, honore sunt digna: vtilia verò, sunt illa quę non per se, sed ad aliud relata, bona sunt: & ideò laudari quidẽquidem possũtpossedunt: honorari verò, non itẽitem: diuitiæ autẽautem nihil boni obtinẽtobtinent præter vsum. ¶ At verò expedit acer
bitatem cōclusionisconclusionis temperare. Intelligenda quippe est non de his extrinsecis quibuslibet honoris signis, sed de veris honoribꝰhonorbus. Honor enim legitimus est quando signa hæc extrinseca, vt capitis detectio, & humiliatio, tanꝗ̈tanquam testimonia exhibentur intrinsecæ existimationis: atq;atque hæc esset personarũpersonarum acceptio: videlicet si diuiti aliorũaliorum omniũomnium meritorũmeritorum vacuo, taliter ex animo haberemus honorem. Et hoc est quod Iacôbus condemnat. Vnde subdit, Nónne iudicatis apud vosmetipsos, scilicet dum pauperibus diuites præfertis, & facti estis iudices cogitationũcogitationum iniquarũiniquarum? Ecce ergò peccatum, iudicare diuitem ob suas diuitias pauperibus vera dignitate præstare. Ostendere autẽautem diuitibus extrinsecùs citra internũinternum iudiciũiudicium talia signa, vt loco cedere, caput aperire, inuitare. &c̃etc. nullānullam habet rationẽrationem culpæ: sed est triuiali vrbanitati cōniuereconniuere. Quod nisi faceres, insolẽsinsolens habereris. Vnde Augustini glos
sa ibîdem, Si hanc distantiādistantiam sedendi & standi ad honores Ecclesiasticos referamus, vt diuites pauperibus (in cōferendisconferendis scilicet sacerdotijs) anteferantur, non est, inquit, putandũputandum leue esse peccatũpeccatum. Et infrà: Si autẽautem de quotidianis cōsessibusconsessibus loquitur, quis non id peccat? Non tamẽtamen peccat nisi cùm apud semetipsum intùs ita iudicat, vt ei tanto melior quātoquanto ditior videatur. Hoc enim videtur significasse, subdendo, Nónne iudicatis apud vosmetipsos. &c̃etc. Hæc in glossa.
AD primum ergo argumentũargumentum respōdeturrespondetur
Ad primum argumentũargumentum .
primò quod non est in gratuitis habendum, sed cōtracontra iustitiāiustitiam interpretandũinterpretandum, quod diuites vel alios quoslibet in quibus nihil virtutis aut legitimæ excellentię existit, quispiāquispiam animo reputet secundũsecundum rei veritatẽveritatem alijs anteferendos, qui virtute pollent, aut alia dignitatis excellentia. Secundò, & hoc quoq;quoque mente speculandũspeculandum est, quod & in gratuitis honoribus acceptio cōtingerecontingere potest personarũpersonarum. Nam illos honoris titulos qui dignis debentur, sic euulgare ac demittere vt indignis quoq;quoque asscribāturascribantur, non caret iniuria quæ dignis irrogatur. Enimuerò cum honor in excellentia consistat, quādoquando honoris nomen ex æquo in cōmunecommune oĩbusomnibus inuulgas, facis tunc illud non esse honoris nomẽnomen, ac subinde dignos iure suo depellis. Verbi gratia, si eodẽeodem titulo & AntistitẽAntistem salutares quo simplices sacerdotes: eodẽq́eodemque; magnatẽmagnatem atq;atque plebeiũplebeium, magistrũmagistrum ac discipulũdiscipulum, nobilem & ignobilẽignobilem. ¶ Secundum autẽautem argumentũargumentum
Ad secundũsecundum argumentũargumentum .
cōclusioconclusio secũdasecunda abundè dissoluit. An verò regi honores pro libito inter ciues impartire liceat, & quartus partim articulus declarauit, & subsequens id faciet pleniùs.
ARTICVLVS. VII.

ARTICVLVS. VII.

Vtrùm in tributis exigendis peccari poßit acceptione personarum.
SVperest postremò in hoc. 7. ar. de tributis verbũverbum adijcere, VtrũVtrum & in illis quoq;quoque vsu venire possit personarũpersonarum acceptio. Existit
enim à parte negatiua primũprimum argumentũargumentum. Acceptio personarũpersonarum in bonorũbonorum distributione cōmittiturcommittitur: tributorũtributorum autẽautem exactio bonorũbonorum cōmuniumcommunium collectio est & accumulatio: potiùs ergò (vt nomen sonat) est cōtributiocontributio ꝗ̈quam distributio. Atque adeò illic nulla esse videtur personarũpersonarum acceptio. ¶ Secundò
Argumen. 2.
arguitur: Cap. licet multũmultum. extrà, de censib. iubetur rationẽrationem haberi cæci, nè tributorũtributorum iugo afflictetur: &. ff. eodẽeodem titul. l. ætatem. sancitur quoq;quoque & ætatẽætatem esse considerandāconsiderandam. Nempè vt neq;neque pueri, neq;neque senes census soluātsoluant. ¶ Et ter
Argumen. 3.
tiò arguitur. Nobiles tributorũtributorum exactione liberantur, quos rex pro suo arbitratu creare potest: ergò acceptio personarum non est in huiusmodi tributorũtributorum exactionibus illicita. ¶ In contrariũcontrarium tamen est quod principes populũpopulum tributis vexātesvexantes, neq;neque tam ob causas legitimas ꝗ̈quam propter odia vel fauores eadẽeadem exigentes, non solũsolum apud philosophos & sęculares historiographos, verùm & in sacris pessimè audiunt. Hanc enim ob rem (vt. 3. Reg. 12. sacra refert historia) Roboam maxima fuit regni
Roboam.
portione mulctatus, quòd præ patre suo moliebatur plebi graue iugum imponere.
QVàm plurima tributorũtributorum nomina iuris prudentes multiplicātmultiplicant: quæ inter alios Syluest. sub verbo, Gabella, propemodùm
Syluester.
connumerauit: vt pensio, quæ dicitur à pendendo, hoc est soluendo: guidagiũguidagium. &c̃etc. Quatuor tamen ad rem spectantia huc accersiui|mus. PrimũPrimum est census, quod à censendo de
riuatur: eò quod recenseri facultates debẽtdebent, quò inde tributa pro earum ratione soluantur: vt habetur. l. forma. de censib. At verò vt peculiare nomen sit ab alijs distinctum, pensionẽpensionem illam singulariter significat, quam ciues viritim pro capite principi pendunt. Hoc enim
est de quo Iudæi Christum sciscitabātursciscitabantur, vbi quærebātquærebant, an liceret Cæsari censum soluere. Tributa enim quæ pro defensione & gubernatione reipublicæ imperabant, nihil tribuere recusabant: sed illud quod iugũiugum subiectionis designabat, à qua ipsi se liberos arbitrabantur tanꝗ̈tanquam filij Abrahæ. Vnde alibi, Nos filij Abrahæ sumus, & nemini seruiuimus vnquāvnquam. Huiusmodi autem census inter Christianos principes non est vsufrequens, eò quod ad superbiæ tumorẽtumorem potiùs & ad auaritiæ sitim attineat, quàm ad publicorum sumptuũsumptuum necessitatem. Satis nanq;nanque se ciues subditos profitentur, cùm alia iussa capessunt. Illam ergò ob causam Cæsares describi orbem iubebātiubebant. Vnde Dauid (vt. 2. Reg. 24. memoriæ prodi
Dauid.
tum est) inde tam acerbas dedit pœnas numerati populi. Atque huc referebatur quod Christus interrogauit, Cuius est imago hæc? scilicet numismatis, quasi solùm in signum subiectionis & adoratiōisadorationis Cæsaris, illud exolueretur. ¶ TributũTributum autem (vt nomẽnomen ipsum
Tributum.
sonat) à tribuendo seu cōtribuendocontribuendo dicitur: eò quod quisq;quisque stipem tribuat. Et quoniam antiquitùs illa stipum contributio non fiebat nisi ad alendum publicũpublicum militem, inde etiāetiam stipendium deriuatum est. Vtrunq;Vtrunque habetur lege, Ager. ff. de verb. & rer. signif. Differt er
gò tributum à censu tam ratione materiæ ꝗ̈quam ratione finis. TributũTributum enim de terræ nascentibus in subsidium regis vel reipublicæ contribuitur: census verò de capite ad profitendam subiectionem. ¶ Tertium autẽautem genus
pensionis est vectigal, ab vtroq́;vtroque differẽsdifferens fine pariter & materia. Soluitur enim de mercimonijs quæ vehuntur negotiationis gratia, ad murorum, pontium, aliorumq́;aliorumque id genus publicorum operum refectionem. Dicitur ergò à vehendo vectigal, idemq́;idemque à portu, por
torium: quia portitori soluitur. Quare in oratione de prouincijs consularibus vtrunq;vtrunque Cicero cōiungitconiungit, vectigal ac portorium: indeq́;indeque Hispanè Portazgo. ¶ Quartum tributum est pedagium, materia idem vectigali, quia
Pedagium.
ex mercimonijs soluitur: fine tamen distans: quia custodiæ viarũviarum, quæ latronibus aut hostibus sepiuntur, dicatum est. ¶ De his ergò cunctis sit prima conclusio. Hæc omnia pen
Prima conclusio.
sionum genera si ob prædictas causas imponantur, iustæ sunt, debenturq́;debenturque adeò principibus à ciuibus in conscientia, iuxta verbum Pauli ad RomañRoman. 13. Ideo necessitati subditi
Paulus.
estote, non solùm propter iram, sed etiāetiam propter conscientiam. Ideo enim & tributa pręstatis: ministri enim Dei sunt. Reddite ergo omnibus debita: cui tributum, tributum: cui vectigal, vectigal. Et refertur ad hoc propositum in decreto Augustini, extrà, de censib. c.
Augustinꝰ.Augustinus
Omnis. Adiecit ergò Paul. Dei esse ministros: vt intelligamus ab eius numine deriuari legem soluendi tributa ad alendos principes. At verò (vt illic bene Diuus Thomas ad
D. Thomas.
notauit) nihil in præmium debent expetere: sed solùm ad sustentationem status & necessarios sumptus. Nam (vt ait Aristo. 5. Ethico.
Aristot.
cap. 6.) proprium præmium principis est honor, quo qui non est cōtentuscontentus, tyrannus est. Honorem autem illum Christiani non ad humanum, qui vanus est, sed ad diuinum, qui in cœlis nos manet, referre debent. ¶ Secun
Secunda cōclusioconclusio.
da conclusio est. Si tributorũtributorum onera non pro ratione cuiusq;cuiusque facultatis & substantiæ, aut pro ratione vecturæ aut negotiationis, aliúsve legitimæ causæ: sed alîus intuitu quæ ad rem non pertinet exigatur: acceptio est personarum. Id quod non tam crebrò principi contingere potest, quàm ciuitatis quęstoribus & senatoribus: qui ideò restituere tenentur si fraude aut vi vtantur vlla. Principi enim aliud periculum imminet: nempe auctiora exigendi quàm pro regni necessitate. Hæc enim semper pensanda est, vt cessante tributi causa cesset & tributum. ¶ At quò aliquod specimen legitimæ formæ tributorum exhibeamus, sit tertia conclusio. Tribu
Tertia conclusio.
ta facultatibus potiùs, possessionibus, ac negotiationibus imponenda sunt, quàm personis: nempè vt quo quis bonis locupletiùs abundat, aut plus lucratur, plus soluat: non quo plus indiget. ¶ Causa autem huius ex
plicandæ conclusionis, illud tributi genus, quod non modò Hispaniæ, verùm & in alijs quoq;quoque prouincijs in vsu est, explicemꝰexplicemus. Id nostrates AlcaualāAlcaualam vocātvocant. Hæc enim tributi forma à centũcentum paulóve pluribꝰpluribus hinc annis ortũortum apud nos habuit: idq́;idque iusta de causa: nimirũnimirum dum Rex AlphōsusAlphonsus regnũregnum Granatæ bello pete
Rex Alphonsus.
bat. Pòst verò non modò durantibus, verùm crescentibus bellorũbellorum malis, factum est perpetuum. Et habet quidem nonnullam vectigalis imaginẽimaginem pro eo quod ex mercimonijs quoq;quoque | soluitur. Differt tamen latiori materia: quia
non solũsolum ex illis quæ à loco in locũlocum trāsuehunturtransuehuntur, sed ex rebus quibusq́;quibusque venditis corradit̃corraditur: à cuius prætereà solutione neq;neque nobiles eximuntur. Quin & fine quoq;quoque differt. QuoniāQuoniam non tantũtantum reficiendis muris ac pōtibuspontibus asscriptũasscriptum est, sed publicis regis sumptibus. Haud tamẽtamen inde iniquitatis cōdemnandũcondemnandum est, quod nouũnouum sit. Nam dum tributa alia facultatibus ciuiũciuium & negotiationibus imposita alendo regi sustentandęq́;sustentandeque rei publicę non sufficiũtsufficiunt, necesse est alia via id prouidere. Neq;Neque verò ideò arguendũarguendum est iniustitiæ quod nobiles etiam cōprehẽderetcomprehenderet. Enimuerò cùm plebs reliqua potis non sit tam immodicos ferre sumptus, æquitas fit vt nobiliũnobilium auxilio eleuetur. Hoc tamẽtamen in
Iniustitia huiꝰhuius tributi.
iustitiæ specimẽspecimen præ se fert, quāquam lex, Vniuersi. C. de vectiga. cauere in tributis iubet. NẽpeNempe nè pro his rebus quæ ad vsum propriũproprium pertinẽtpertinent exigantur. Enimuerò quod coëmptores, qui vt reuendātreuendant coëmũtcoëmunt, quotāquotam venditionis exoluātexuoluant, rationi profectò consentaneũconsentaneum est. Illis em̃enim idem est lucrũlucrum, quod agricolis, fructus: sed tamẽtamen quod qui vt propriè necessitati succurrat, domũdomum suāsuam, aut rem aliāaliam vẽditvendit, tributũtributum pendat, & lex illa, & ratio reclamare videntur. Nam tũctunc non qui plus habet plúsve lucratur, sed qui pluris eget ampliùs soluit. ¶ CæterũCæterum re vera nisi bellorũbellorum necessitas in causa fuisset vt fructus huius tributi diuenderentur, via erat paratissima sustentādisustentandi regni, regisq́;regisque ærariũærarium. Id tamẽtamen non potest non monstrũmonstrum apparêre quod ciues ciuibus tributũtributum soluātsoluant, illudq́;illudque maximè quod regi penditur in cōmunecommune bonũbonum. Cui & aliud adiungitur incōmodumincommodum: videlicet quod miseri ciues, quibus seruitia imperāturimperantur, inde grauiꝰgrauius premũturpremuntur. Nam quantũquantum venditur, tantũtantum ipsi replere cogũturcoguntur. Etenim cũsumptuũcumsumptuum necessitas in dies magis ac magis regi crescat, necesse est populũpopulum multis noĩbusnomibus in dies molestiùs vexari. Adde quod dñidomini quibus huiusmodi tributũtributum vẽditurvenditur, ad rigorẽrigorem illud exigũtexigunt, vt decimũdecimum quenq;quenque nummũnummum exactissimè exposcātexposcant: cùm tamen rex vix vnquāvnquam vigesimũvigesimum percipiat. Et profectò quāuisquamuis decima regi sit cōsignataconsignata, tamen nisi vbi vrgens regni necessitas illud postularet, nimis graue esset, tributũtributum hoc ad rigorem exigere. Quod quidẽquidem rex sanctè animaduertẽsanimaduertens, de huiusmodi quota solet cum regno cōponerecomponere ac pacisci, vt remissior fiat pẽsiopensio ac tolerabilior: quod tamẽtamen inferiores domini non faciũtfaciunt. Huic autem & aliud accedit damnũdamnum quod cùm leges exigendi huius tributi, si regij tantùm quæstores existerent, tolerabiles sint: tamen reliqua quæstorũquæstorum turba in fraudẽfraudem populi illis abutitur, vt illa vexatione non decimādecimam tantũtantum, sed plusquāplusquam octauāoctauam extorqueātextorqueant. Nihil contra regũregum necessitatẽnecessitatem obmurmuro, quæ legẽlegem non habet, & eorũeorum iustos animos cogere potest: sed rei tantùm naturānaturam explico, vt si possibile esset alijs vijs publicæ necessitati prospici, ab huiusmodi alienationibus publici ærarij caueretur. Puteus em̃enim quotiescũq;quotiescunque
PerquāPerquam apta similitudo.
opùs fuerit exhauriendus est: venas tamen fontiũfontium præscindere, hoc ius naturę non sinit. Quòd si quis instantiùs sciscitetur an
Dubitatio.
hæc tributa sic in conscientia debeantur, vt quisq́;quisque neq;neque à quæstore neq;neque à portitore requisitus teneatur vltrò ea offerre: Responde
Solutio.
tur primùm, nemini licêre latenter exactorem eludere, nisi vbi patentissima esset vectigalis iniuria. SecundũSecundum membrũmembrum respōsionisresponsionis sit, quod dum hæc magno cum rigore exiguntur, satis est quod quisq́;quisque dum tributũtributum petitur soluat obediẽterobedienter. Maximè vbi debitũdebitum non est magni momenti. ¶ Quarta cōclusioconclusio. Nulla est personarũpersonarum
Quarta conclusio.
acceptio si nobiles & ingenui à tributorũtributorum solutione eximātureximantur: tum ob maiorũmaiorum clara gestorum stemmata, tum quia reipublicæ tuendę designati sunt. Quin verò & assertioni huic subiecerim, quod potest rex vrgente regni necessitate huiusmodi honores vendere: si tamẽtamen duo caueāturcaueantur. PrimũPrimumadiunctāadiunctam habeāthabeant iustitiæ functionẽfunctionem aut administrationẽadministrationem aliāaliam, aut gubernationẽgubernationem: vt arti. 4. de senatoribus dicebamus. Mox nè id fiat in aliorũaliorum iniuriāiniuriam. Potest inquāinquam tali ingruente necessitate rusticos & humiliter natos pretio tributorũtributorum libertate donare. Nihil enim inde iniustitiæ cōtrahiturcontrahitur. Et fauere videtur. l. hoc iure. ff. de donati. &. l. si pollicitus. ff. de pollicit. quibꝰquibus permittitur pollicitatio quæ gratia obtinendi publici honoris fit: sed tamen hoc cauendũcauendum est, nè tributũtributum quo vnus leuatur, onerentur reliqui opidani: sed excipiatur à summa quam opidum soluit.
PER hæc ergò solutũsolutum est primũprimum argumentũargumentum
Ad primum argumentũargumentum .
in frōtispiciofrontispicio ante q̃stionẽquestionem obiectũobiectum. Enimuerò vt in distributionibus, sic & in cōtributionibuscontributionibus existere potest personarũpersonarum acceptio. Ac subinde diluta sunt reliqua duo argumẽtaargumenta:
Ad alia duo argumenta.
quoniāquoniam ęquitas misericordię cęcis ac truncis patrocinatur, nè miseris afflictio addatur. Et de nobilibus quarta conclusio respondit.
FINIS LIBRI TERTII.
Loading...