TOMVS SECVNDVS. FRATRIS DOMINICI Soto Segouiensis, Theologi, ordinis Prædicatorum, Cæsareæ Maiestati à sacris confessionibus, Salmantini Professoris, De Iustitia & Iure

LIBER SEXTVS.

PROOEMIVM.

PROOEMIVM.

EO denique destinati operis peruentum nobis est, cuius pręcipuè gratia de illo cœpimus cogitare. Hæc
inquam vsurarum, cōtractuũcontractuum, cābiorumq́uecambiorumque ac simoniarum sylua in animum potissimè nobis induxit, vt tantam operis molem aggrederemur. Videmus enim instantia tempora huiusmodi iniustitiæ auaritiæq́ue portentis vsque adeò scaturire, vt vix reliqua nobis fiet spes veritatem persuadendi. Nauabimus nos tamen pro captu nostro suffragante Dei numine operas nostras: cæterùm ipsius erit, pectora eorum, quorum interest, tangere, vt secundùm veritatem afficiantur ad mores, quorum nimirùm gratia, auctore. 2. Ethicorum Aristotele, tractatio omnis mo
Aristo.
ralis philosophiæ instituitur. Quò ergo ad seriem dicendi identidem spectemus, in capite superioris libri sic tractationem iniustitiæ cōmutatiuæcommutatiuæ partiti sumus, vt (quæ Aristoteles. 5. Ethicor. cap. 2. diuisio est) in eodem præcedenti libro de iniustitia diceremus, quæ ab inuolũtarijsinuoluntarijs violentisq́;violentisque acceptionibꝰacceptionibus proficiscit̃proficiscitur: in hoc & subsequẽtisubsequenti autẽautem subinde alterum iniustitiæ mẽbrummembrum explicaremus, quæ in his pactis atque conuentis versatur quæ homines sua sponte faciunt. Hunc ergo Sextum librum de vsuris & contractibus peculiariter expendimus, quæ sub titulo de Iustitia & iure, insignem habet locum. Et quidem sanctus Thomas duas duntaxat de hac re disputauit capitales quæstiones: vnam scilicet de emptione, atque alteram de vsura: in quibus tota contractuum materia virtute continetur. Enimuerò (quod ceu basis to
FundamentũFundamentum
tius tractatus prænotandum est) omnis iniustitia cuiuscunque contractus ad alterum duorum capitum reducitur. Aut enim pretium de re exigitur, quæ nullius est pretio ciuili digna: & hoc in temporalibus reducitur ad vsuram: & in spiritualibus ad simoniam. Aut res pretio æstimabilis iniusto, per excessum traditur, per defectúmve recipitur, & hoc reducitur ad iniustitiam vẽditionisvenditionis & emptionis. At verò quia prædictas duntaxat quæstiones duas, easdẽq́;easdemque breuissimas tractare cōstituitconstituit, illam de emptione alteri de vsura ordine prætulit: eò quòd emptio dignior videtur contractus. Nobis autem qui de omni emptionisspecie cæterorumq́ue contractuum natura patentiorem locupletioremq́ue tractatum instituimus, operæpretium est ordinem alterum sequi. Nam cùm tota contractuum iniustitia ad vsuræ figuram exigenda sit & ꝑpendendaperpendenda, necessum fuit eius naturam in capite statim enucleare, nè filum posteà cōtractuumcontractuum quæstio hæc nobis interrumperet. Neque prætereà ratio huius ordinis bona deest: vtpote quòd à maiori iniquitate exordium sumat. Iniquius enim est pretium inde quærere, vnde nullum debetur, quàm vnde iustũiustum debetur, iniustum extorquere.

QVAESTIO PRIma, De vsura. Sanct. Thom. 2. 2. q. 78.

ARTICVLVS. I.

ARTICVLVS. I.

Vtrùm vsuraria mutuatio genere suo sit peccatum mortale.
AD rem ergo vt descendamus, quæritur primò an vsuraria mutuatio peccatum sit genere suo mortale. Et arguitur à parte negatiua. Primùm exemplo Christi qui nostrorum
Primum argumentum.
est morum norma. Ipse enim Lucæ. 19. seipsum affirmat vsuras exigere. ¶ Secundò
Secundum.
& lex diuina priscis patribus data, quāquam ideo Dauid Psalm. 18. immaculatam appellat, quod prohibebat peccata, permittebat nihilo minùs vsuras. Legimus enim Deuter. 23. Non fœnerabis fratri tuo ad vsuram, sed alieno.
Quin verò & eo. lib. cap. 28. id ceu præmium illis mortalibus proponebat. Fœnerabis gẽtibusgentibus multis, & ipse à nullo fœnus accipies: ergo fœnerari ad vsuram licitum est. ¶ Ter
Tertium.
tiò & leges humanæ quibus iustitia inter homines constituitur vsuras permittunt: vt patet totis titulis de vsur. ff. &. C. ergo illæ sunt licitæ. ¶ In contrarium est præceptũpræceptum Exo. 22. Si pecuniam mutuam dederis populo meo pauperi qui habitat tecum, non vrgebis eum quasi exactor: neque vsuris opprimes. Et Dauid inter eos qui habitaturi sunt in tabernaculo Dei connumerat illum qui pecuniam suam non dedit ad vsuram.
IN capite statim quæstionis de nomine vsuræ, vt moris nobis est, hoc prænotemus, quòd Latinis non dicitur quasi vsus æris, vt illi autumātautumant qui syllabarum collisionem superstitiosè rimantur: sed si primæuāprimæuam eius significationẽsignificationem
spectes, idem est prorsus quod vsus. Vnde Cicero aduersus VerrẽVerrem: Cur piratis lucis vsurāvsuram tam diuturnādiuturnam dedisti? lucis ergo vsura idẽidem est qquod lucis vsus, puta vita. Mox idẽidem nomẽnomen ad id descendit significādumsignificandum qquod ex vsu cuiusq;cuiusque rei tanquàm eius fructus accrescit. Idem lib. de Senect. Terra nunquàm
Cicero.
sine vsura reddit quod accepit: vbi fructus appellatur vsura seminis. Et Tusc. quæst. li.
Cic.
1. Natura dedit vsuram vitæ sicut pecuniæ, nulla præstituta die. Dicitur ergo ab vsu vsura, sicuti à fœtu fœtura, & à cultu cultura. Quapropter secundùm has significationes non est nomen vitij. Verùm tamen inde tertiò more & vsu accommodatum est ad significandum id peculiariter quod ex vsu pecuniæ aut rei cuiusq;cuiusque vsu consumptibilis sorti excrescit. Et ratio forsan accommodationis huius est vt nomine ipso, rei peruersitas per antithesin denotaretur. Nempe quòd cùm talium rerum vsus, quippe qui re ipsa absumit̃absumitur, sterilis per se sit, veluti fructuosus æstimetur. Quocircà vsura secundũsecundum hoc significatum, ceu nomen delicti vsurpatur. Appellat̃Appellatur deinde & vsura, vt. 1. Poli. cap. 7. autor est Arist. fœnus. Et est allusio ad Græcam ety
Aristot.
mologiam. Quod enim nos vsuram, Græci τόκον appellātappellant: ἀπὸ τοι τίκτω, qquod est pario. Sicut enim animalia proles sibi similes pariũtpariunt, sic & pecunia pecuniāpecuniam. Quare maximè, inquit Philosophus, contra naturānaturam est hic acquirendi modus. Haud enim nũmꝰnummus veluti terra, aut pecus, fœcũdusfœcundus est, vt pariat. Dicit̃Dicitur ergo Latinè fœnus, quasi fœtus. QuāuisQuamuis inter iuris do
ctores tātũtantum discriminis intersit, vt nomẽnomen vsurę latiùs pateat, & vt dialecticè dicamus, superius sit ꝗ̈quam fœnus. Nempe quod fœnus duntaxat pro vsura strictè sumpta vsupetur: nimirũnimirum pro eo quod ex solo mutuo iniustè accrescit. Vsura autẽautem accipiatur extẽsiùsextensius pro quocũq;quocumque augmento ex quocũq;quocumque cōtractucontractu: etiāetiam dum licitũlicitum sit. Vt si quid credita pecunia vẽdidistivendidisti: & quia debitor in mora fuit, aliquid tibi ratione lucri cessantis auctũauctum est, accessio illa vsuraria quidẽquidem est, non autẽautem fœnebris. Sic enim habet iurisconsultus. l. cum quidāquidam. §. si pupillo. ff. de vsuris. Vsuræ non propter lucrũlucrum petentiũpetentium, (illę scilicet qui legitimæ sunt) sed propter moram non soluentium infliguntur. Item dum quis de hæreditate vel re aliqua etiam de pecunia litigat, si vincit, addicit̃addicitur ei cum sorte quicquid vsu excreuerit: idq́;idque vsura nũcupaturnuncupatur. Sed tamen vbi de hac re quæstio non habet̃habetur, promiscuus est vsus fœnoris & vsurę. Nos ergo vt cōmuniscommunis vsus non solùm TheologorũTheologorum habet, verùm & reipublicæ, dũtaxatdumtaxat accipimus nomen pro illicita vsura mutui. Adeò vt vbi quidpiam vel in pœnam vel ratione moræ vel aliter iustè soluitur, non existimetur vsurarius contractus. Quod autem nos vsuram, Græciq́ue partum, id quidem Hebræi morsum nuncupant. Vnde | Deuteron. 23. vbi nos legimus, Non fœnerabis fratri tuo: Hebræi habent, Non morsum inferes fratri tuo: seu, Non fœnore mordebis fratrem tuum. Etenim ceu dentibus canis cadaueris viscera, sic fœnerator debitoris suis substantiam diuellit. Quô vtiq;vtique Chryso
Chrysosto.
sto. allusit super illud Mat. 5. (vt nos illic adnotauimus) & volenti mutuare, &c. Similis est, inquit, pecunia vsurarij morsui Aspidis. Percussus enim ab Aspide quasi delectatus abit in somnum, & per suauitatem soporis moritur: quia tunc venenum latenter per omnia mẽbramembra decurrit. Sic enim qui sub vsura accipit, sub tempore quasi beneficiũbeneficium sentit: sed vsura per omnes suas facultates decurrit, & totum conuertit in debitum. Hæc Diuus ille. Igitur si hæc meditatè considerasti,
vsura non more accidit nisi in solo mutuationis contractu, atque in alijs quibus mutui ratio inest. Et cùm mutuatio non habeat locum nisi in rebus vsu consumptibilibus, in his duntaxat versatur vsura. Exemplum, Vendidi tibi expectato pretio rem meam: & vt te expectem auctarium posco: quia contractus hic perinde habet ac si idẽidem pretium statim à te mihi solutũsolutum tibi in tempus mutuassem, vsurariꝰvsurarius est. ¶ Imò verò hæc regula, fallentiæ nescia, in capite istorum cōtractuumcontractuum
Regula.
præfigenda est, quòd ad perpendendum de vno quolibet contractu an vsurarius sit, explorandum est, an aliquam secũsecum complicet rationem mutui, pro quo pretiũpretium redditur. Tunc enim in vniuersum vsurariꝰvsurarius est: alioquin, minimè. Et ideo in titul. quæstionis pro eodem duximus, contractus seu actio vsuraria: & mutuatio vsuraria. ¶ Incassum autẽautem hauritur labor, quo nonnulli insudant, definitionẽdefinitionem vsuræ perscrutantes: &, nisi ego fallor, nunꝗ̈nunquam absolutāabsolutam inueniẽtesinuenientes. Accipitur enim dupliciter. Vno quidẽquidem modo pro
Vsura dupliciter.
actione, hoc est, pro mutuatione cum pacto quidpiāquidpiam vltra sortẽsortem recipiẽdirecipiendi. Sic enim videt̃videtur in cōciconci. AgathẽAgathem. vsurpari. 14. q. 3. cano. vsura. vbi habet̃habetur, Vsura est vbi amplius requirit̃requiritur ꝗ̈quam quod datur. Alio modo accipit̃accipitur pro pretio quod vsus ęstimatione sorti accrescit. Quod eâdẽeadem di. c. pleriq;plerique. ait his verbis Amb. Quodcunq;Quodcunque accedit sorti, vsura est. Et hoc certè est natiuũnatiuum nominis significatũsignificatum. Nam cōuentionalisconuentionalis actio potiùs dicit̃dicitur vsuraria mutuatio, atq;atque vsuræ peccatum, ꝗ̈quam vsura: sicuti tonsura est quæ ex tonsione restat. Itaq;Itaque vsura obiectum peccati est. Quapropter mutuator dicitur ad vsuras mutuare, vsurasq́;vsurasque recipere: mutuatarius verò mutuum ad vsuras recipere, & vsuras soluere. ¶ Est ergo vsura (si exactam cōpendiosamq́;compendiosamque, vt esse debet, definitionem cupis) vsus pretium mutuatæ rei. Per
Definitio vsuræ.
hoc enim quòd dicitur, pretiũpretium vsus, secludit̃secluditur contractus emptionis, vbi non pro vsu tantùm, sed pro re ipsa penditur pretium. Per id autem quòd dicitur, mutuatæ rei, se mouẽturmouentur à definitione cōtractuscontractus empytheusis, & locationis, quibus res non mutuatur. Rursus nomen pretij, præcurrens pactum designat in mutuatione, vel saltẽsaltem quod receptio fiat ratione mutui. Ob idq́;idque hoc selectiùs posui, ꝗ̈quam lucrum. CōpingimusCompingimus enim definitionẽdefinitionem hanc vsuræ strictè pro maledicto fœnore. Et ideo vbi quid iustè seu ratione lucri cessantis, seu dānidamni emergentis, seu in pœnam accrescit sorti, est quidẽquidem extento nomine vsura: haud tamen vsuræ peccatum, de quo hîc agimus: quia illud, licèt sit lucrum, non tamẽtamen est pretium: sanè cùm non pullulet ex conuẽtioneconuentione mutui. Neque verò si quid mutuatarius honestatis gratia redonet mutuanti, est vsura: quia vbi non subest pactum, nullum est pretium. Item si pecuniam vel aureāauream, vel argenteam (vti ait S. Thom. in solutione sexti:) ad alium vsum, qui sibi est accidentarius: puta ad ostentationem vel ad ornatus commodes, indeq́;indeque pretium suscipias, vsura non est: quia pretium non obuenit ex mutuo, cùm illic non transferatur dominium, sed ex locatione pecuniæ. Eodem modo excluditur à ratione vsuræ contractus societatis, vbi qui ponit sortem, quia non tradit dominium, non mutuat. Prætereà si id quod recipis aliâs tibi debitum erat, etiam si ex conuentione mutui id recipias, nempe dum debitorituo mutuas vt debitum soluat, non est vsura: quia non est pretiũpretium vsus rei mutuatæ, sed recuperatio rei tuæ. ¶ Sors autem
Quidsors.
in præsentiarum dicitur substantia ipsa mutuata, quæ scilicet te contingit, & lex tibi tribuit. Et arbitror ex contractu societatis pertractum esse nomen ad omnes generales. Illic enim quisque suam sortem, id est portionẽportionem in aceruũaceruum mittit: vnde omnes dicuntur cōsortesconsortes, id est suas vna participantes sortes. Græcè dicit̃dicitur, ἀρχαῖον, hoc est principale: & κεφάλαιον, hoc est capitale: quae etiāetiam nomina Latinis in vsu sunt. ¶ Ex hac definitiōedefinitione
clara colligit̃colligitur distinctionis ratio inter vsurāvsuram externāexternam & mentalem. Differunt enim non solùm tanꝗ̈tanquam actus interior & exterior eiusdẽeiusdem obiecti, verùm quòd externa dicit pactum | tacitum vel expressum: mentalis autẽautem (quod meditatè considerandum est) absque vllo intercurrente pacto committit̃commititur. Statue ergo ante oculos tria hæc, mutuum, pretium seu lucrum, & pactum. Vbicunq;Vbicunque interuenerit pactum, est vsura in opere, puta exterior: alioqui minimè. Atqui ad pactũpactum exp̃ssumexpressum in foro Dei neque scriptura requiritur, neque testes: sed etiam dum absque arbitris explicastuam voluntatem, scilicet mutuo tibi vt tantũtantum vltra sortẽsortem mihi persoluas, est expressum pactum. Si autem non sic in forma, sed nutibus tuam insinuas voluntatem, censetur tacitum pactum. Vt si dicas: Ecce mutuo tibi: tu autem scis vsum: ego non habeo vnde viuāviuam. Soles esse gratus alijs: vel quid simile. Etenim licèt non sit pactum ciuile vt mutuatarium possis compellere, est tamen obligatio: & ideo vsura exterior. Vsuram autem mentalem sola spes cum intentione constituere sufficit absque vlla pactione.
Vt si mihi mutuas sperans intendensq́ue ratione mutui me tibi aliquid exhibiturũexhibiturum, vsura mentalis est: veluti intentio occidendi hominem, homicidium: quia obiectum, scilicet recipere ratione mutui, est obiectum vsuræ. Non ergo fallaris sic exteriorem interioremq́ue vsuram discriminans, quod illa requirat expressum pactum, hæc verò tacitum: nam etiam tacita pactio vsuram facit exteriorem. Sed quando dico spes intelligitur dum illa est mutuandi causa & intentio, vt non mutuasses, nisi vt ratione mutui quidpiam tibi lucri accederet. Nam dum ex beneuolentia mihi mutuas, esto inde suboriatur tibi repensionis spes quam gratuitò ratione amicitiæ facturus tibi sum, nulla subinde nascitur mentalis vsura: quia nec illa ratione accipere, vsura est realis. Sed de his artic. proximo redibit sermo.
HIs de nomine vsuræ præiactis ad quæstionem duabus conclusionibus respondetur. Prima. Vsuraria mutuatio, hoc
Prima conclusio.
est pretium vsus mutuatæ rei ex pacto suscipere, peccatum est genere suo mortale, iustitiæ comutatiuæ contrarium. Et quidem conclusio nulli non est in confesso: sed tamen quo iure fundamentum habeat, nonnulla est controuersia. Sunt enim (quod An
charano tribuitur in quadam sua disputata quæstione) qui negant iure naturæ prohibitam esse vsuram: sed aiunt iuri duntaxat diuino aduersari. Et ideo fortè idem autor tenuit, quod tractare de vsuris non pertineat ad Theologos, sed ad Iurisconsultos: quia cernebat perpendere naturæ ius, Theologorum esse munus. At negari non potest quin sit de iure diuino, cuius theologi interpretes sunt. Respondere ergo de iure exteriori deq́ue fœneratorum pœnis decernere, relinquitur Iurisperitis: vsurarum autem naturānaturam de suis principijs enucleare Theologorum est. ¶ A diuerticulo autem vt reuertamur, opinio hæc quòd vsura non sit iuri naturali contraria, non solùm planè falsa est, verùm etiam periculo subdit cōclusionisconclusionis veritatem, qua asseritur vsuram esse peccatũpeccatum. Si ius inquāinquam naturale semoueas, tenuissimũtenuissimum
cōclusionisconclusionis stabilimẽtũstabilimentum relinquis. Etenim licèt antiqua lege multis locis vituperata infamataq́;infamataque vsura sit, tamen cùm etiāetiam illic Iudæis permissa fuerit, quāquam exercerẽtexercerent cum gentibꝰgentibus, aliũdealiunde debent illa præcepta irroborari: nè suspicio oriatur aliquo pacto esse licitālicitam & iustāiustam. Præ
Secunda.
tereà (qquod rem vehemẽtervehementer vrget) tota illa lex, vt ad Hæbræos. 7. docet Paulus, impleta per Christum est, ac subinde abrogata. Quapropter nullum eius prorsus præceptum vim vllam in lege gratiæ retinet, nisi quæ vel sunt de iure naturæ, vel præcepta sunt rursus à Christo. Hoc enim sensu, vt dicere sæpe consueuimꝰconsueuimus, intelligendũintelligendum est, moralia præcepta permansisse, videlicet quia vigore iuris naturę sustẽtatasustentata sunt, ac perinde in euāgelioeuangelio cōfirmataconfirmata. Igitur qui negauerit crimẽcrimen hoc, esse cōtracontra ius naturæ, præcepta de hac re veteris legis eneruat. ¶ LocꝰLocus autẽautem euāgelijeuangelij Luc. 6. MutuũMutuum
Tertia.
dantes, nihil indesperātesindisperantes: ad hoc ipsum propositũpropositum adduci cōsuetissimũconsuetissimum, profectò non illāillam habet energiāenergiam, quæ vulgò æstimat̃æstimatur. QuāQuam ob rem D. Tho. sacrorũsacrorum sensuũsensuum oculatissimꝰoculatissimus perspector, non modò non vsus est illo loco ad asserendāasserendam cōclusionẽconclusionem, verùm ex illo quartũquartum argumentũargumentum cōtracontra eandẽeandem obiecit. Agnouit enim non esse prohibitionẽprohibitionem vsuræ, sed consiliũconsilium mutuādimutuandi sine spe humanæ cōpẽsationiscompensationis. Et ideo argumentatus est quod cùm mutuare nihil inde sperādosperando, cōsiliũconsilium pręcisè sit Christi, non sit præceptum, nihil ex mutuo recipere. TāetsiTametsi insolutũinsolutum non reliquerit argumentũargumentum. Et re vera euāgeliũeuangelium est patentissimum. CōmendatCommendat enim illic Christus dilectionem quam non solùm amicis, verùm & inimicis debemus. Admonetq́;Admonetque subinde nè ob fauorẽfauorem humanum & gratiāgratiam quāquam homines rependunt, charitatis beneficia præstemus: sed solùm diuinam intuentes mercedem. Et ideo ait si | benefeceritis his qui vobis benefaciunt, quę vobis est gratia? Siquidem & peccatores hoc faciunt. Et si mutuum dederitis his à quibꝰquibus speratis recipere, quæ gratia est vobis? Nam & peccatores peccatoribus fœnerantur, vt recipiant æqualia. si loqueretur de vsura, non dixisset æqualia: quia non est in more vt fœnebre lucrum sit sorti æquale: sed dixit æqualia, hoc est, paria bona, gratuitò refusa. Idem ergo est quod subdit: VerũtamẽVerumtamen diligite inimicos vestros, benefacite & mutuum date, nihil inde sperantes: id est nullānullam ab hominibus gratiāgratiam, sed à Deo. Quare subdit: Et erit merces vestra multa, & eritis filij altissimi. Quare inepta glossa est, quòd priꝰprius mẽbrummembrum sit consilium, posterius verò præceptum. Neque sanctus Thom. in prima solutione illius quarti argumenti, dum dixit quòd mutuum dare est consilium, & inde lucrum non petere, est præceptum: voluit illum sensum secundi membri extare in euangelio: sed quòd est lex iustitiæ, non expectare lucrum. Quare sensum legitimum statim subdit, scilicet quòd illic non fit mentio de spe vsurarij lucri, sed de quacunq;quacunque quę in homine ponitur. Nulla enim illic edicitur prohibitio iniustitiæ vsurarum, sed commẽdatiocommendatio fit misericordiæ mutui, quæ propter solum Deum est erga proximos declarādadeclaranda. ¶ Sed rogas, quomodò ergo ait Alexander
Obiectio prima.
Tertius in conci. Late. cap. super eo. de vsur. quod vsurarium crimen vtriusq;vtriusque testamenti pagina detestatur. RespōdeturRespondetur quod in veteri pla
Dilutio.
na sunt testimonia, in nouo verò illud abundè interdictum Decalogi, Non furtũfurtum facies: illāillam prohibet. Ais verò rursus, Vrbanus ter
Obiectio secunda. Vrbanus. 3.
tius cap. cōsuluitconsuluit. eo. tit. citat eundẽeundem locũlocum, Date mutuum, nihil inde sperantes. ad confirmandam vsurarum prohibitionem. Respondetur quod Papa non, vbicunq;vbicunque citat testimo
Responsio.
nia sacræ paginę in aliquo sensu, intendit canonizare eũdemeundem sensum tanꝗ̈tanquam de fide: sed citat quandoq;quandoque illud secundùm DoctorũDoctorum opinionem. Prætereà illa euangelica sententia subministrat vim argumento per locum à maiori. Nempe quod si Christus consuluit vt neq;neque gratuitũgratuitum donũdonum speremus ab hominibꝰhominibus, quod licitè possunt repẽdererependere, à fortiori consequitur neque expectandum esse pretium vsus, quod iustitia vetat. ¶ Deducitur ergo
Ratio cōclusionisconclusionis.
conclusio ex visceribus naturalis iuris hoc pacto. Rerum duæ sunt differentiæ. Quædam scilicet quarum vsus est ipsarum rerũrerum consumptio: vt cibus & potus. Qua vtiq;vtique ratione in his non habet seorsum computari vsus à re ipsa. Et est notandum verbum sancti Thomæ ad repellendam quorundum argutiam. Arguunt siquidem in contrarium. Cùm vsus rei sit actio seu passio eius, res autẽautem substantia, natura differunt, sicut res duorum prædicamentorum. His autẽautem respondetur quod S. Thom. nil de distinctione meminit quantum ad rerum naturas. Et ideo cautus non dixit, vsus non differt à re: sed, non est seorsum computandus, scilicet pretio distincto, quantũquantum ad humanum vsum. Et hæc est causa quare istarum rerum per mutuũmutuum trāsferturtransfertur dominium. Nam si illud non transferas, nullũnullum concedis vsum propriũproprium panis, qui est edi. Atqui hac de causa, vt habetur Institut. de vsufruct. §. cōstituiturconstituitur. &. ff. de vsufructu earum rer. quæ vsu consum. l. 2. quando legatur vsusfructus talium rerum, legatur & ipsarum dominium. Nisi quòd legatarius tenetur cautionem præstare, pòst restituendi: vt sit quædam effigies mutui. Aliæ verò sunt res quarum vsus ab ipsis distinguitur: vt sunt fundus, domus, equus, vestis, &c.
Possumus enim illis vti salua earum substantia. Quanuis vestis longo vsu atteratur: quia suapte natura est consumptibilis, sicuti mista vniuersa. Et ideo talium rerum potest locari vsus retento dominio. Et vice versa transferri dominium retento vsu. Res ergo prioris ordinis sunt quæ mutuo dantur, atq;atque ideo inde elicitur conclusionis ratio sub hac forma. Siue eadẽeadem res bis vendat̃vendatur, siue id vendatur quod per se nullius est pretij, vtroq;vtroque modo contra naturalẽnaturalem rationem iustitiæ cōmutatiuæcommutatiuæ delinquitur: transferre autẽautem dominium huiusmodi rerum sic vt rei pretio alterum pro eius vsu accumuletur, vel est bis vendere idem corpus: vel vsum, qui præter rem nullius est pretij, vendere nouo pretio: ergo vsuraria mutuatio est peccatũpeccatum contra naturam. In numero autem talium rerum potissimùm censetur pecunia: quippe quæ vt. 5. Eticho. author est Aristo. ad vsum
Aristot.
permutandi res fuit inuenta. Et per hoc soluitur argumẽtumargumentum quod fieri hoc pacto consueuit. Mutuator pro illo beneficio dignus est cui mutuatarius par referat: ergo potest illud in pactum ducere. Enimuerò pro beneficio mutuandi (vt ait S. Thom. in solutione quinti argumenti) de iustitia quidẽquidem non mihi plus debet̃debetur ꝗ̈quam ego do: centũcentum verò aurei quos tibi mutuo nil amplius valẽtvalent ꝗ̈quam centũcentum. Quare si ampliꝰamplius exigo, rem quodāmodòquodammodo vẽdovendo plus | iusto. Quandoquidem vsus rei non valet nisi quantũquantum res ipsa, quæ vsu cōsumiturconsumitur. Ex honestate autem debes mihi beneficiũbeneficium, sed tamẽtamen gratis. Et ideo obligare te si illud est æstimabile pecunia, iniustitia est. Quòd si instātiùsinstantius vrgeas: Scienti, & volenti non fit iniuria: mutuatarius sua sponte se vult obligare: nullam ergo præfert effigiem furti, aut rapinæ. Respondet ad septimum sanct. Thom. quòd mutuatarius non sua sponte, sed necessitate compulsus se nexu illo implicat: sicut si necessitate etiam cōpulsuscompulsus cogeretur rem plus iusto emere. Sed quid si non ob necessitatem, sed propter voluptatem quis mutuum petat: respōdeturrespondetur quòd necessitas intelligenda est hoc modo, quòd quomodocunque mutuum petatur non possit obtineri nisi soluatur vsura. ¶ Ex hac conclusione fit vsurariam nequitiam, vti suprà diximus, præcepto illo Decalogi esse prohibitam: Non furtum facies. Vnde Ambrosius 14. q. 4. Si quis, inquit, vsuram accipit, rapinam facit: vita non viuet. Quin verò Augustinus canone proximo, Quid dicam. cum homicidio confert. Ait enim an crudelior est qui subtrahit aliquid vel eripit diuiti, quàm qui trucîdat pauperem fœnore? Nam inopi substantiam corrodere, trucidare est. Et in fine. 2. lib. officio. introducit Catonem
Cicero.
Cicero, qui interrogatus quid esset fœnerari, respondit hominem occidere. Testimonia ergo veteris legis frequentissima: vtpote Exod. 22. Leuit. 25. Deuteronom. 23. Ezechi. 18. & Psalmorum alia, quibus pestis hæc atq;atque humanæ societatis exitium, identidem condemnatur, iuris huius naturalis explicatoria sunt. Vsq;Vsque adeò vt vbi regius Psaltes beneficia quæ nobis Messias præstiturus erat, exaggerare cōstituitconstituit, vnâ cōposuitcomposuit vsuras & iniquitates, à quibꝰquibus nos esset liberaturus. Ex vsuris enim, inquit, & iniquitate redimet animas eorum. ¶ Quòd si demum addubites quo gradu certũcertum sit vsurariam mutuationẽmutuationem esse peccatum: RespōdeturRespondetur, esse catholicam fidem: cuius perinde cōtrariacontraria negatio, hæresis esset: vtpote Clemen. vnica, de vsuris. condemnata. ¶ Secunda conclusio quæ prio
Secunda cōclusioconclusio.
ris appendix est. Vsurarum lucrũlucrum obnoxiũobnoxium est restitutioni, etiāetiam si non petat̃petatur: quippe cuius dominium minimè fœnerator acquirit.
REstat ergo tria argumẽtaargumenta, in capite quæstionis obiecta, dissoluere: nam reliqua quatuor S. Tho. iam in superioribus soluta sunt. Atqui in primo nihil ambiguitatis est.
Ad primum argumentũargumentum .
Transtulit enim Christus nomẽnomen vsuræ à sæcularibꝰsæcularibus ad spiritualia. Et ideo metaphorica est vsurpatio. Est quippe similitudinis plurimũplurimum, sed dissimilitudis multũmultum. Mutuat nāq;namque nobis Deus spiritualia charismata eò quod gratis ac sine vllo nostro pretio donat: vult tum vt nostro vsu officijsq́;officijsque, vel vti semina in nobis iacta per eius fauorem cœlestemq́;cœlestemque rorẽrorem colamus, multiplicatosq́;multiplicatosque fructus, terræ more, feramus. Et quia hoc in gloriam eius cedit, appellat suas vsuras: vtilitas tamen præmiorũq́;præmiorumque cumulus nobis accrescit, quasi nostra nos fœnora faciamus. Interstat autem hoc discriminis, quòd pecunia temporalis vsu consumitur: & inde fit vitiosa vsura: dona verò spiritualia vsu crescunt: ob idq́;idque eorum vsura commendatur apud Deum. ¶ In
Ad secundũsecundum argumentũargumentum .
secũdosecundo argumẽtoargumento illius difficultatis expetitur solutio, vtrùm in veteri lege eatenùs fuerit vsura permissa, vt culpa vacauerit apud Deum: an verò præcisè quantum ad forum humanum permitteretur impunè. Nam S. Thomas quæstio. 78. articu. 1. Et Alexander
S. Thomas. AlexāAlexan. HalẽHAlen.
de Hales. 3. part. quæstio. 36. membr. 4. Et reliqui huius notæ autores posteriorem hanc sententiam tenent. CōradusConradus verò quæst. 24.
Conradus.
licet ambas, vti probabiles referat, priorem tamen alteri præfert. Et iuniorum quidam illum sequũtursequuntur. Porrò autẽautem non modò opi
Vsura nunquānunquam fuit licita.
nio sancti Thomæ certissima est, & ideo suo iure & merito communi consensu DoctorũDoctorum recepta, verùm altera ęgerrimè est sustentabilis. ¶ Et primò suus loquendi modus, quo aiunt Deum dispensasse cum illis, falsus ineptusq́ue est. Enimuerò vitiũvitium vsuræ (vt nuperrimè ostendebamus) contra præceptũpræceptum naturale est: quod scilicet vetat pretium de re illa suscipere, quæ nullius est per se valoris, qualis est pecuniæ vsus seorsum à pecunia considerati: præcepta verò naturalia neque à Deo ipso dispẽsabiliadispensabilia sunt, vt lib. 2. q. 3. demonstratũdemonstratum reliquimus. Id enim quod natura vetat tam intrinsecè malũmalum est, quàm est homini esse rationalem. Cuius vtique contrarium non est factibile. Et eâdem ratione neque quod natura vetat, licêre potest.
Et qui contrarium dicunt, ideo id autumātautumant, quòd ignorant, vel quid sit præceptum naturale, vel quid sit dispensare. Igitur qui partem illam sustentare contendunt, non debent illam appellare dispensationem. Et Conra. omnium minimè, qui tam instructa argumentorũargumentorum phalange probat, vsuram esse | contra ius naturæ. ¶ At quò res pateat, recolere opùs est, vsurāvsuram non laxa licentia, sed certo modo fuisse illi genti ꝑmissampermissam, vt scilicet non fœnerarẽturfœnerarentur proximis suis, sed alienigenis. Sic enim habet̃habetur Deut. 23. Non fœnerabis fratri tuo ad vsurāvsuram, neq;neque fruges, neq;neque quālibetquamlibet aliāaliam rem: sed alieno. Fratri autẽautem tuo absque vsura id quo indiget cōmodabiscommodabis. Frater autẽautem dicebatur ille qui erat de populo: vt patet Exod. 22. Si pecuniam mutuāmutuam dederis populo meo pauperi qui habitat tecũtecum, non vrgebis eum quasi exactor, neq;neque vsuris opprimes. Aiunt ergo
QuorũdamQuorundam assertio.
isti quod quia Deus cōcesseratconcesserat Iudęis terrāterram gẽtiliũgentilium, permisit subinde eis vsuras ab eisdẽeisdem accipere tanꝗ̈tanquam ab hostibꝰhostibus, quorũquorum bona in ius suũsuum venerant. Sicuti posset, inquiũtinquiunt, Cęsar suo cōcedereconcedere exercitui vt sub vsurarum effigie hostes expolient. Et adducunt textũtextum Ambrosij
Ambrosius.
14. q. 4. can. Ab illo. vbi ait, Ab illo exige vsurāvsuram, cui meritò nocere desideras. Cui iure inferuntur arma, huic legitimè auferunt̃auferuntur vsuræ. Sed in primis licèt hoc illis largiremur, illa nullatenꝰnullatenus fuisset dispẽsatiodispensatio, sed donatio Dei,
quod vniuersalis est omniũomnium rerũrerum dñsdominus. QuẽadmodũQuemadmodum quando donauit eis Aegyptiorum vasa, non dispẽsauitdispensauit in furto, sed vel tanquātanquam dñsdominus eis tradidit: vel quod probabilius est, tanꝗ̈tanquam iudex eis adiudicauit, soluẽssoluens eis laborũlaborum operumq́;operumque mercedẽmercedem quibus Pharaôni seruierātseruierant: veluti dum ego amico rem meāmeam dono, neutiꝗ̈neutiquam dispẽsodispenso in furto. Neq;Neque verò rex dispẽsatdispensat quando per legẽlegem pręscriptiōispręscriptionis trāsferttransfert dñiumdominium. DispẽsareDispensare nāq;namque in vsura esset quod pro vsu pecuniæ quis licitè ꝑciperetperciperet pretiũpretium, non illo vltrò donante, qui donare potest. ¶ At verò lite super nomine
prętermissa, neq;neque credendus Deus est illas alienigenarum vsuras sic Iudæis cōcessisseconcessisse, vt earũearum constitueret eos dñosdominos. Primò quia eandem prorsus vsurarũvsurarum speciem quāquam inhibuit respectu proximorũproximorum, permisit illis respectu gentiliũgentilium: quando autẽautem inhibuit nè fœnerarẽtfœnerarent fratribus suis, prohibuit illāillam quæ iure naturę interdicitur: eandẽeandem ergo vitiosam, & iniquāiniquam permisit illis respectu gentiũgentium. RespōdetRespondet autẽautem Conrad. quod licèt eadẽeadem fuerit in genere, non tamẽtamen in specie. At profectò si non erat eadẽeadem in
PrimũPrimum argumentum.
specie, neq;neque erat vsura in genere, sed erat vera Dei donatio: & ideo illi non recipiebant nisi quod suũsuum erat. Et tamẽtamen absurdũabsurdum est tam immodicāimmodicam homonymiam & ęquiuocationẽęquivocationem in eodẽeodem verbo scripturæ admittere. Ait nanq;nanque, Non fœnerabis fratri tuo, sed alieno. ¶ Se
Secundum.
cundò, quod miror istos non animaduertisse, Terra gentilium Iudæis donata, non erat nisi vtraq;vtraque ripa Iordânis quæ centũcentum sexaginta miliaribꝰmiliaribus in lōgitudinelongitudine patebat, & sexaginta in latitudine: permissio autẽautem vsurarũvsurarum multò se latiꝰlatius dilatabat. Impunè quippe vsuras suscipiebātsuscipiebant à ꝗbuscũq;quibuscunque gẽtiliũgentilium, qui remotissimis prouincijs ad illos aduentātesaduentantes cōmerciacommercia cum illis inibant. Adde quod eodẽeodem ipso cap. Deut. 23. præceperat eis Deus nè abominarentur IdumæũIdumæum vel AegyptiũAegyptium: & tamẽtamen ab illis impunè poterātpoterant vsuras accipere: non ergo in ratione hostilitatis fundabat̃fundabatur illa permissio. ¶ Et tertiũtertium arguitũarguitum est quod ꝓfectòprofecto per
Tertia ratio
tales technas suffurari hostiũhostium substantiāsubstantiam non esset inter Christianos bonũbonum exẽplumexemplum, neq;neque respublica vlla bene instituta eiusmodi fraudes permitteret. Haud ergo est credibile illa de causa Deum hoc illis cōcessisseconcessisse. Aliâs indulsisset pariter vt quacũq;quacunque via deprędarent̃deprędarentur eorũeorum bona. ¶ ItẽItem quartò. Prophetæ Dei vbi
Quarta ratio in Cōra.Conra
ius naturæ, quod omnes seruare tenebant̃tenebantur, explicabātexplicabant, absolutè improbabātimprobabant vsuras: vt Ezec. 18. illa iustitia cum alijs cōnumerabat̃connumerabatur: Si quis ad vsurāvsuram non cōmodaueritcommodauerit. Et infrà: Ad vsurāvsuram dāsdans: & accipiẽsaccipiens amplius, nũquidnumquid viuet? Et cum ait Dauid: Ex vsuris & iniquitate redimes animas eorũeorum. certè non de illis intelligebat quas extorq̃bantextorquebant à fratribꝰfratribus suis: quia nullas accipiebant: sed de illis quas sinebant̃sinebantur ab extraneis exprimere. ¶ Postremò quod per
Postrema.
illāillam furti imaginẽimaginem Deus illis non donauerit gẽtiliũgentilium bona apparet, tum quod illi non cognoscẽtescognoscentes verũverum DeũDeum, iniquitati tribuissent: tum quod si Iudæi tanꝗ̈tanquam suũsuum accipiebātaccipiebant, absq;absque modo & limite illas corrasissent: atq;atque ideo gẽtilesgentiles absterrerent̃absterrerentur eorum cōsortioconsortio. Quare neutiꝗ̈neutiquam fit aliud credibile, ꝗ̈quam quod Hebræis nefas erat, etiāetiam à gẽtilibꝰgentilibus vsuras eripere, nisi vsq;vsque ad certũcertum limẽlimen & lineālineam, quāquam tamẽtamen non præscripsissent, si putassent accipere quod suum erat. ¶ Accedit & quod Euse. lib. 8. de præparatione euāgelicaeuangelica
Eusebius.
c. 2. vbi enarrat Mosaicæ legis præcepta, absolutè refert illis fuisse illicitāillicitam vsurāvsuram, sub his verbis: Non tollas quod non deposuisti: non tāgastangas alienũalienum: non mutues fœnore. Et IosephꝰIosephus
Iosephus.
legis peritissimus libr. 4. Antiquit. absolutè quoq;quoque refert præceptũpræceptum dicẽsdicens: Nulli verò HebræorũHebræorum licebat fœnerari, neq;neque cibũcibum neq;neque potũpotum, &c. In quāquam etiam sententiāsententiam & Conr. citat RabinũRabinum quendāquendam legis interp̃teminterpretem. Cuius etiāetiam signũsignum est quod cùm crebrò in lege inculcata fuerit prohibitio vsuræ, nullibi legitur permissio illa fœnerādifœnerandi alienis nisi vno dũtaxatdumtaxat loco Deut. 23. ¶ Permissio erga illa eâdẽeadem prorsus ratione intelligẽdaintelligenda est facta Iudæis, qua | ius ciuile modò eandẽeandem Christianis permittit. Nempe vt impunè fieret ad euitanda maiora mala: scilicet latrocinia: quia erant auaritiæ deditissimi. Quemadmodùm & meretrices permittuntur ad euitanda adulteria. Simili nanque figura prædixerat eodem cap. Non erit meretrix de filiabus Israël nec scortator. Quasi dixisset, de gentibus impunè permitto. Quapropter S. Tho. inprimo, inquit, verbo, Non fœnerabis fratri tuo: denotatur ius naturæ: scilicet quòd cùm mortales omnes naturæ glutino sint fratres, à nullo accipienda est vsura. Altera verò pars est permissio: vbi dissimulandam non duxerim quorundam calumniam imponentium diuo Thomæ quòd nomine fratris in illo loco intellexerit omnes homines: perspiciebat enim discrimen inter fratrem & alienũalienum: sed intelligit, quòd licèt nomine fratris spe
MẽsMens S. Tho.
ciatim intelligerẽturintelligerentur qui erant de populo: tamẽtamen quia amplissima vocis significatione (vt 1. de doctrina Christ. c. 30. autor est August.)
Augustinus
omnes homines fratres sunt et proximi, insinuatur illic naturalẽnaturalem vsuræ prohibitionẽprohibitionem ad omnes homines protẽdiprotendi. ¶ Sed neq;neque hoc silenter prætereũdũprætereundum est, quòd non desunt qui alterũalterum sensum illi cōcessiōiconcessioni, sed alieno, assuere velint: vt videlicet nulla sit permissio, sed potiùs inhibitio. Ac si dixisset, Fratri tuo non fœnerabis. Sed si quis pro alieno tibi ducendus foret, ille esset à te fœnore premendus. Neminem tamen mortalium debes sic existimare. QuẽadmodùmQuemadmodum inquiunt legendus est canōcanon Ambrosij suprà citatus. 14. q. 4. Ab
illo exige vsurāvsuram cui meritò nocere desideras. Quasi dicat, secundùm glossam illic adscriptāadscriptam, sicut nulli nocere debes, sic à nullo debes petere vsuras. Quare ex verbo ibîdem subiuncto, Cui iure inferuntur arma, huic legitimè auferuntur vsuræ: non est inferendũinferendum, vt communis infert opinio, quòd ab hostibus fas sit vsuras surripere. Quoniam re vera, vt paulò anteà dicebamus, talis mos neq;neque specimen præ se fert honesti: neque Diuo illi inurenda est hæc nota, vt hoc cōsuleretconsuleret. Sed voluit excarnificare iniquissimāiniquissimam vsuræ naturānaturam. Et ideo subdit, Sine ferro dimicat, qui vsuras flagitat: Sine gladio se de hoste vlciscitur, qui fuerit vsurarius exactor inimici. Est ergo non licentia sed consilium, quòd cùm nemo se debeat de hoste vlcisci, neq;neque debeat vsuris illũillum affligere. Haud enim cum regibus loquebatur, quibus solis licet bella indicere: sed in vniuersum cum priuatis, quibus cōsiliumconsilium est vt fratribus iniurias cōdonentcondonent. Igit̃Igitur quantũquantum ad Ambrosium longè mihi est probabilissimũprobabilissimum, hanc nobis exhibuisse mentẽmentem. Quòd autẽautem idem sensus accōmodariaccomodari posset textui Deut. 23. nouum esset, &, credo, violentum: sed est sensus quem iam exposuimus. ¶ Illud autẽautem quod obijcit̃obijcitur eodẽeodem. c. Deut. cap. 28. Fœnerabis à gentibꝰgentibus multis, & ipse à nullo fœnꝰfœnus accipies: nihil ad rem pertinet. Accipit̃Accipitur em̃enim illic fœneratio pro eo qquod est simpliciter, mutuare: iuxta illud Eccles. 29. Fœnerare proximo tuo tempore necessitatis illius. Ob idq́;idque nihil aliud illic Deus significauit ꝗ̈quam bonorũbonorum affluentiāaffluentiam, quāquam populo illi pollicebat̃pollicebatur. ¶ Ex his demũdemum sequitur non opùs esse (quod
CorollariũCorollarium cōtracontra CōraConra.
Conrad. arbitratur) moderari permissionẽpermissionem illam antiquāantiquam, dicẽdodicendo quod per euāgeliumeuangelium iam cessauit. Nam vsura illa culpāculpam semper habuit: quòd autem impunè fiat, leges etiam nunc ciuiles illis permittunt sicuti alijs Christianis. Et ideo cap. quanto. de vsur. solùm eisdem Iudæis inhibetur nè graues immoderatasq́ue vsuras Christianis extorqueant. Eôdemq́ue pertinet, quòd cap. post miserabilẽmiserabilem. eo. ti. Papa principibꝰprincipibus iubet, vt Iudæos vsuras Christianis restituere compellātcompellant: nempe quòd immodicas diuellerant. ¶ Ad ter
Ad tertium.
tium argumentũargumentum de legibus ciuilibus vsuras permittentibꝰpermittentibus pari modo respōdeturrespondetur quod illas non permittũtpermittunt tanꝗ̈tanquam licitas in foro Dei: quia neq;neque possunt, cùm sint cōtracontra naturam & cōtracontra diuina mandata: vt cap. super eo. de vsur. sed sicut meretricia ad obuiandũobuiandum latrocinijs: quia mortalium, sicuti luxuria: ita neq;neque auaritia potest humanis legibus omninò restingui. ¶ Permissio autẽautem vsurarũvsurarum patet toto ti.
de vsur. lib. 22. fforum. &. C. eod. titu. potissimũpotissimum. l. eos. vbi vsurarũvsurarium quātitatiquantitati modus præscribitur, quarũquarum summa est centesima. Hanc enim iura appellātappellant maximam: vt. l. qui sine. ff. de negotijs gestis. eademq́ue appellatur grauissima. De qua fit quoque mentio cano. si quis. 14. q. 4. Deinde erant bes centesimæ, triens, &c. De quibus Bartolus diffu
Bartolus.
sum composuit tractatum super legem, Si hæres. ad. l. Falcidiam. vbi. §. item. nominantur trientes vsuræ. In quo tractatu cōplurescomplures cōgeritcongerit opiniones. Multa enim de hac re nonnulli iuris interpretũinterpretum hallucināteshallucinantes multiplicârũtmultiplicarunt glossemata. ¶ Ad huius ergo intellectum notādumnotandum in more fuisse Romanis, vsuras CalẽdisCalendis singulorum mensiũmensium persoluere. Vnde vsura centesima erat centesima pars sortis singulis mensibus aucta. Mutuo tibi | dederam centum aureos: singulis mensibus debebas mihi vnum. Budæus libro. 1. de asse,
Budæus.
arbitratur nomẽnomen inde cadere, quod centum mensibus reddebant duplam sortem: sed multò significātiùssignificantius deriuatur à parte aliquota, vnoquoq;vnoquoque mense soluta. Itaq́;Itaque singulis annis obueniebant duodecim ex centum, vt mercatorũmercatorum verbo vtamur. Et existimabatur hæc vsq;vsque adeò grauis, vt non permitteretur nisi in traiectitijs mercibus: Puta cùm quis pecuniam mutuabat mercatori marino vt capitalis periculum ipse qui mutuabat subiret. Ab hac centesima denominabantur reliquæ, scilicet bes centesimæ: triens centesimę, dodrans, &c̃etc. Nam omne totum iure dicitur
As dicitur omne totũtotum.
as, qui diuiditur in duodecim vncias. Vnde triens est tertia pars, puta quatuor vnciæ: semis medietas, &c̃etc. Et sic dicitur quis hæres constitutus ex asse, ex semisse, ex besse, quæ sunt duæ tertiæ partes, puta vnciæ octo. Et dodrans, nouem. Quocirca triens vsura non
Dodrans. Triens vsura.
est (vt quidam putant) tertia pars sortis: nec quadrans, quarta: alioqui longè maior esset quadrāsquadrans quàm centesima: cùm eâdem. l. eos centesima existimetur maxima: sed triens est tertia pars centesimæ: vt si pro centũcentum aureis vnoquoq;vnoquoque mense solueretur tertia pars vnius aurei. Et simili proportione in cæteris. ¶ ExistimandũExistimandum ergo hîc est quanto sit iam hisce temporibus licentior vsurarum rabies. Non enim solùm duodecim ex centum in annum parùm existimantur, verùm neque quatuordecim neq;neque sedecim in singulas nundinas satis habentur. Prætereà vsurarum vsu
ræ summo rigore prohibitæ erant: vt. ff. de vsur. l. Placuit. Et. C. eodem titulo. l. vt nullo. Sic enim habet lex: Vt nullo modo vsuræ vsurarum à debitore exigantur. Vsuræ vsurarum dicuntur, quæ nunc maximè sunt in vsu. Suscepisti mutuo mille, pro quibus in vsuram debes centum: Non soluis fixa die, inde ergo priores vsuræ alias pariunt: scilicet vt pro illis centum soluas insuper decem. Hoc sanè est quod neq;neque leges ciuiles vnquāvnquam permiserunt. Et tamen modò vsq;vsque adeò pestis hæc irrepsit, vt qui id delicti nota reprehenderit, ceu ridiculus exibiletur. ¶ Sed du
Dubium.
bium ex his fit reliquum quousq;quousque extendatur permissio ciuilis iuris, vtrùm scilicet ad hoc tātùmtantum, vt vsurario nulla decernatur pœna, sicut permittitur meretricium: an verò eousque vt vsuris læso denegetur in iudicio actio ad repetendum: sicuti de illo dictum est emptore qui citra dimidium iusti pretij decipitur. An fortè vlterius etiam vt qui vsuras promiserat, cogeretur in iudicio eas soluere. His quippe tribus gradibus intelligi permissio potest. Ad hoc ineundum respon
Solutio.
sum meminisse opùs est distinctionis propositæ inter vsuras licitas & illicitas. Licitè nanque, vtpote quæ propter moram soluendi, ratione vel damni emergentis, vel lucri inuito domino cessantis soluuntur, non solùm lege permissæ sunt, verùm soluere eas cogitur qui in mora est. Et de istis intelligendæ sunt leges vsuras solui iubentes: Qualis est. l. prima. C. de vsuris. Si interrogatione præcedente promissio vsurarum rectè facta probetur, iure debentur. Rectè facta, id est iusta de causa, ac debito stipulationis modo. De vsuris autem iniquis, quæ fœnus dicebantur, arbitror nunquam sic fuisse permissas, vt qui promitterent péndere cogerentur. De quo notanda est lex tertia eiusdem tituli quæ sic habet: Quanuis vsuræ fœnebris pecuniæ circa vinculum stipulationis peti non possint. Ecce fœnebres vsuræ non poterant in iudicio peti, tamen propter pactum, sicuti modò fit, soluebantur. An verò qui solueret posset in iudicio repetere, dubiũdubium est. Sequitur enim statim in eâdem. l. Tamen ex pacti conuentione solutæ, neque vt indebitæ repetuntur, neque in sortem accepto ferendæ sunt. Ecce non repetebantur. At verò quicquid antiquis in more erat, certè non esset iusta lex quę actionẽactionem negaret volẽtivolenti repetere. ¶ Dicamus ergo quòd iura ciuilia rectè & ritè potuerũtpotuerunt vsuras permittere impunè: nempè quòd cum fur supplicio plectatur, fœnerator tamen ab illo sit immunis. Cogere autẽautem mutuatarium vsuras soluere, nulla vnquam lex permisit: nec potuit. Sed & soluenti, actionem negare repetendi iniquum esset. Non enim est eadẽeadem ratio quæ in decepto citra dimidium. Nam cùm hæc fraudulentia, vt suprà diximus, non semper facilè constet, litium pesti panderetur aditus si actio daretur. In vsura verò patentissima est iniquitas. Item impedire volentem repetere, esset cōtracontra ius canonicum, quod læso per vsuras repetitionem cōceditconcedit. Imò Clem. vnica de vsuris, sententia excommunicationis feriũturferiuntur quicunq;quicunque rectores, ac iudices, & officiales, qui impedimento fuerint volentibus vsuras quas persoluerunt repetere. ¶ Per hæc ergo facilè dissoluitur alia dubitatio vtrùm principes sæculares permittentes vsuras sint iure canonico condemnati. Quæ quidem quæstio multos cōtorquetcontorquet, | arbitrantes ius canonicum hac parte obstare ciuili. Quod tamen re vera nihil obstat. Si
enim ius ciuile assereret licitas esse in foro Dei, hæresis esset in Clement. condemnata. Id tamen non asserit. Item si vel compelleret vsuras solui, aut solutas non repeti, non esset ferendum: quia eidem Clementinæ aduersaretur. Quare bene ait cum glossa Bart. super l. cunctos populos. C. de sum. trit. quòd iure ciuili peti non possunt vsuræ, vt vsuræ: sed vt interesse ratione moræ. At verò quòd principes sæculares non plectant suis pœnis vsurarios, ius verò canonicum suis eos puniat, nulla est contradictio. Nam principes illa tantùm vlciscunt̃vlciscuntur, vt libr. 1. diximus, quæ paci & quietudini reipublicæ officiunt, præsertim per vim. Papa verò & ecclesiastici Antistites munere suo attentiùs conscientijs cōsuluntconsulunt. Et ideo nil mirum si acriùs animaduertant in vsurarios, quàm sæculares principes.
¶ Ius ergo canonicum vsurarios, tum multis opprobrijs proscindit: tum & pœnis pluribus accumulat. Quas ad vndecim connumerat Syluest. in verb. vsura. 9. Prima etenim
est infamia: vt patet cano. infames. 13. q. 7. & 6. q. 1. Quin verò & lege ciuili aiunt esse infames. Attamen. l. improbum. C. quib. cau. infami. irrog. non pronuntiantur infames nisi exigentes vsurarum vsuras, quas ius ipsum ciuile supradiximus vetare. Atq;Atque illud appellatur improbum fœnus. Tres aliæ statuuntur cap. quia in omnibus. de vsur. scilicet quod manifesti vsurarij non admittantur ad communionem altaris. Quod sic strictè quidam intelligunt, quasi non sint admittendi ad sacra audienda. Veruntamen quia pœnæ non sunt restringendæ, & illic non fertur in eos excommunicationis sententia, non est audiendum nisi secundùm verborum sonitũsonitum, quòd scilicet non sunt admittendi ad suscipiendam sacrosanctam Eucharistiam: eò quod sunt publici peccatores. Item quòd non donentur ecclesiastica sepultura. Deinde quòd sacerdotum nullus eorum oblationes accipiat: quia censentur rapinæ. Et qui acceperit, est ab officijs suspẽsussuspensus. Reliquas verò cui libuerit quæret loco citato. ¶ Ex his demũdemum palàm fit quàm fuerit superuacaneus labor, quem Bald. atq;atque Bart. insumpserunt super. l.
Baldus. Bartolus.
cũctoscunctos populos. C. de summa trinit. quamq́;quamque ab re longè ad quæstionem illam de Catholico Iustiniano Cæsare responderunt. Videlicet quomodò duo hæc cohærerent, quòd eâdem lege præceperit cunctos populos sibi subiectos in religione versari quam Diuus Petrus Apostolus Romanis tradiderat: & tamen vsuras permiserit, quas fides catholica docet esse illicitas: quasq́;quasque Ecclesia vetat. Ad quod respondet Bald. quòd præcepit teneri
Responsio Baldi sinistra.
fidem trinitatis, sed non respectu aliorum articulorum qui requiruntur ad salutem animæ. Profectò solutio non erat digna Baldo. Nam Imperator præcipit omnes versari in religione Ecclesiæ Romanæ, quę non solùm fidem trinitatis, verùm totam includit, & simul etiam mores. Responsio ergo est, quam
Vera solutio
iam declarauimus: nempè quòd Imperatoria vsurarũvsurarum permissio nullatenus repugnat fidei: quia non astruit esse licitum in foro Dei. Hæc enim esset manifestaria hæresis. Quod aũtautem vsurarij ciuilibus pœnis non subiaceant, non est contra fidem: sicuti neque id quod meretrices nullo afficiāturafficiantur supplicio.
ARTICVLVS. II.

ARTICVLVS. II.

Vtrùm ratione mutui aliqua poßit expeti commoditas.
QVoniam constitutum est nihil ratione mutui posse in pactum duci, explicandum restat, vtrùm neq;neque commoditas expeti vlla possit. Et arguitur a parte affirmatiua. Eadem esse videtur com
Primum argumentum.
paratio dati ad datum, & mutuati ad mutuatum: sed pro data pecunia licet ex pacto recipere eandem vel eius valorem: ergo pro beneficio mutuādimutuandi licet par expectare officiũofficium. Vt scilicet mutuatarius vinciatur vt mutuātimutuanti remutuet. ¶ Secundò arguit̃arguitur. Si gener pi
Argumen. 2.
gnus mutui accipiat, quod sit fructiferum, vt hortum vel fundum, potest fructibus eius vti, donec sibi de dote satisfiat: vt patet cap. salubriter. de vsur. ergo licet aliquid recipere ratione mutui. ¶ In cōtrariumcontrarium est quod Ezechi. 18. inter ea quæ ad viri iustitiāiustitiam requiruntur, asscribitur: si vsuram & superabundantiam non acceperit. Vbi nomine superabundantiæ res omnis comprehenditur, quæ pecunia æstimari potest. Accedit & verbum Ambro. cap. pleriq́plerique;. 14. q. 3. quodcunq;quodcunque
Ambrosius. HieronymꝰHieronymus.
accedit sorti vsura est. Et HieroñHieron. can. putātputant. Omnia munuscula cuiuscunq;cuiuscunque generis accipere, vsura est.
AD quæstionem præsentem tribus cōclusionibusconclusionibus de mente S. Thomæ responde|tur. Prima. Nihil ex pacto mutui vel reci
Prima conclusio.
pere vel expetere licet, cuius pretium pecunia æstimatur. Conclusio clara est: quoniam secundùm Philoso. 4. Ethicor. Omne illud
Aristot.
cuius valorem pecunia metîmur, pro pecunia habendum est. Cùm igitur non liceat pretio mutuare, fit vt neq;neque ratione mutui quidpiam recipere, quod sit pecunia æstimabile. ¶ Secunda conclusio. Accipere aliquid non
Secunda conclusio.
conuentionis nexu vel tacitæ vel expressæ, sed quod gratuitò mutuanti rependitur, nullam impingit vsuræ labem. Probatur: quia beneficium mutuandi non solum non auersatur amicitiam, verùm conciliat & firmat: ergo neq;neque obstat quo minùs mutuator possit munus quodcunq;quodcunque suscipere, quo solent amici amicorum beneficia repensare. ¶ Ter
Tertia conclusio.
tia conclusio. Nulla lex obstat quo minùs fas sit mutuanti illa ratione mutui conquirere & exigere, quæ pretio pecuniæ non penduntur: vt puta mutuatarij amicitiāamicitiam, ac beneuolentiam. ¶ Ex his cōclusionibusconclusionibus sum
matim colligitur iudicium quæstionis præsentis. Tria enim requisita sunt, quæ mutuationẽmutuationem vsuraria macula inficiant. Primum vt id quod expetitur æstimabile sit pecunia: Secundum vt ratione mutui expectetur: & non quia aliâs debitum, vel alia via. Et tertium quòd ducatur in pactum, vel expressum vel tacitum. Quod intelligendum est vt mutuationis actus sit re exterior vsura. Nam etiam si in mutuatione non interueniat pactum, si posteà receptio fit ratione mutui, est receptio vsuraria. Quare vsura mentalis, vt diximus, est mente intendere ratione mutui lucrum accipere. Per hæc enim prudentissimus quisq;quisque de omnibꝰomnibus iudicabit. ¶ Contra tertiam verò conclusionem, qua dictum est, licêre pro mutuo exigere id quod pecunia non æstimatur, obuium fit illicò sophisticũsophisticum argumentum, quòd liceret mutui obligatione exigere ab episcopo sacerdotium: siquidẽsiquidem spiritualia non sunt pretio æstimanda. Responsio autem est, quòd conclusio loquitur de his quæ in humana ciuilitate ad gratiam & vrbanitatẽvrbanitatem ꝑtinentpertinent: videlicet quæ sub obligationẽobligationem non veniũtveniunt, sed solẽtsolent dari gratis: spiritualia verò alia ratione non æstimantur pecunia. Nempè quod non sunt eorum propria qui conferunt, sed sunt illis à Deo gratis cōmissacommissa, vt tanquàm eius bona gratis dispensent. Ob idq́;idque res huius generis crimen est, pretio, tam dare, quàm recipere. ¶ At quia ait S. Tho. beneuolentiam & amicitiam non esse æstimabilem pecunia: Arguitur contrà. Secundùm existimationem humanam vir pro
ArgumentũArgumentum
bus pluris faceret bonorum amicitiāamicitiam, quàm aliquem pecuniæ numerum. Quin verò & pretio illam emeret: ergo est æstimabilis pecunia. Respondetur quod non ideo censetur non
Solutio.
æstimari pecunia, quod non sit pretiosior, ꝗ̈quam illa: sed quod natura sua, neq;neque emitur, neq;neque venditur. Consistit enim in voluntate quæ non cogitur. Potes tu quidem collata pecunia emollire hostis animũanimum, vt te diligat: emere verò, ceu panem, minimè. Ob idq́;idque non modò intuitu amicitiæ contrahendæ mutuare licet, verùm & amicitiæ signa in pactum ducere: nam verum amorẽamorem, est impossibile. Vt puta quòd mutuatarius non tibi noceat, affabilem se tibi præbeat, atq;atque vrbanum. &c̃etc. ¶ Quid au
Scrupulus.
tem si ad amicitiam illius adrepere per mutuum procures, qui tibi potest aut sacerdotium conferre, aut magistratum. Puta si rex, ille sit, aut episcopus. Aiunt quidam quòd quando propositum non sistit in amicitia, sed vlteriùs ad lucrum progreditur, vsura est mentalis. Sed tamen de hoc iam regulam su
Solutio. Vsura mentalis.
prà tetigimus, quam nunc confirmandam repetimus: videlicet quod vsura mentalis per obiectum perpendenda est: non per hoc quod sit principalis intentio vel accessoria. Nempè si per mutuum intendis mutuatarium allicere vt ratione mutui tibi quidpiāquidpiam conferat: vsurāvsuram mente committis: quāuisquamuis illa fortè non esset principalis intentio. Si autem non intendis nisi amicitia eum deuincire, vt posteà, non ratione mutui sed ratione beneuolentiæ id tibi cōferatconferat, cuius tu dignus es, nulla est mentalis vsura, etiāetiam si illa sit tua principalis intentio: puta facere amicũamicum vt posteà bene erga te affectus gratuitò & liberaliter tibi aliquid donet. Itaq́;Itaque totũtotum negotiũnegotium hinc pendet quod speras habere, vel ratione mutui, vel ratione amicitiæ. Si autem illius officij quod speras indignus es, alia est noua iniquitatis ratio. SentẽtiaSententia est S. Tho. q. 13. de malo. quāquam probè Caiet.
D. Thomas. Caietanus.
quolib. 1. q. 3. sequutus est. Patet exemplis cōclusioconclusio. Dum æquissimum nosti episcopum, quem nullo alio respectu ꝗ̈quam iustitiæ scis sacerdotia cōferreconferre, licet tibi ei seruire ad venandũvenandum eius beneuolentiābeneuolentiam: vt posteà gratis, & non propter impensa obsequia cōferatconferat tibi beneficiũbeneficium, cuius es dignus: quia certus es neq;neque illũillum propter obsequia daturum, neq;neque te recepturũrecepturum. Item si tu magistratu dignus es, sed tamẽtamen regi inuisus, potes illum numeribus placare, vt te ad eius amicitiam insinues & dignorũdignorum | albo te adscribat: cur ergo non poteris etiam mutuato auro beneuolentiam eius piscari? etiam si alioqui non mutuares nisi vt eius amicitia tibi esset frugi. In summa cùm exterioris, mentalisq́;mentalisque vsurę idem sit obiectum, exterior est fidissima interioris regula. Accipere ratione mutui, vsura est in re: ergo id animo proponere, vsura est in mente. Accipere verò ratione amicitiæ, non est realis vsura: ergo neq;neque illud optare, est mentalis. Scio equidem responderi posse quòd licet illud simpliciter optare, non sit peccatum: tamen illam amicitiam per mutuum procurare, culpa non vacat. Attamen cùm obiectum intentionis sit licitum, nescio quid culpæ hîc lateat. Hoc tamen fatendum, quòd cùm sit valde subtile discernere, quando intentio subest recipiendi ratione amicitiæ, aut ratione mutui, semper est talis intentio suspecta. Sed vbi vir prudens id discernit, nulla subest culpa. ¶ Sed nunquid non potero per mutuādimutuandi beneficiũbeneficium
Quæstio.
amicitia cum illo me cōiungereconiungere, cui debitor sum, vt mihi remittat? Vt si me quispiāquispiam de re aliqua in litem vocat, num mutuata pecunia possum cum illo fœdus inire, firmato pacto, vt liti cedat? Respondetur quòd si rem
Solutio.
illam verè debeo, non possum in pactum ducere: sin verò per calumniācalumniam diuexor, possum quidem conuentione mutui meam redimere vexationem. ¶ Existit autem contra
ArgumentũArgumentum contra solutionem.
priorem partem argumentum. Si quem ego iniuria affeci, seu honorem eius lædendo seu famam, etiam si pecuniariam restitutionem ex me iure posset exigere, possum nihilo seciùs ego mutuandi vinculo eum obligare. Responsio. Quòd ego quidem procurem, vt
ratione amicitiæ per mutuum genitæ mihi condonet, iam assertum est, licêre. Quòd verò pacisci liceat, aliquantulo maior est hęrendi ratio: tamen rectè mihi videor id quoque concedere, saltem antequàm sim in pecuniāpecuniam condemnatus. Nam etsi honor & fama pecunia possit æstimari, tamen ex natura sua iure amicitiæ condonari solet. Quare illud pactum non est nisi amicitiæ fœdus. Suffragatur nobis Syl. verb. vsura. pri. §. 11. ¶ Quęris autem fortè, nec immeritò, vtrùm illa amicitia possit in pactũpactum duci, quæ turpis est vsus. Vtrùm scilicet petulans iuuenis conuenire ex mutuo posset cum muliere de turpi obsequio. Et ratio dubitandi est: quia illa nihil aliud apparet, quàm amicitia. Respondetur quòd amicitiam per mutuum procurare, vt postmodùm illa amore victa consentiat, non est vsuræ vitium: obligare tamen illam, minimè ab eodem vitio excusatur: quia illa obligatio æstimabilis est pecunia. ¶ Ecce de his quæ pecunia non sunt æstimabilia. Contraria ergo ratione nihil pretio pecuniæ dignũdignum potest in pactum mutui constitui: vt non licet tibi ea conuentione regi mutuare, vt tributorum te pensione exoneret: siue per priuilegium subsignatum, vt fias nobilis, siue in tempus, nisi forsan in propatulo esset quòd per iniquitatem & tyrannidem exigerẽturexigerentur. Nam tunc quia illa non debeo, nihil ratione mutui recipio, sed vindico me ab iniuria defendendo quod meum est. Eâdem ratione nec possum ratione mutui principem obligare, vt opus. 21. ait S. Tho. qui mihi conferat magistratũmagistratum aut rem aliam. Neq;Neque possum mutuare centum eo pacto vt mutuatarius illa vel eorũeorum partem suis expensis extorqueat ab illis meis debitoribus, à quibus difficilè extorquebuntur. Neq;Neque si habeo frumentum decem miliaribus ab hinc lōgèlonge, possum mutuare, vt tu inde aduehas vel illic consumas: sed mihi id hîc persoluas: quia te vectura aggrauo. Neq;Neque verò vt aliquod obsequium recipias vel à manu vel à lingua. Vt alius scilicet tibi adsit aduocatus in causa, vel sit tibi amanuensis. Imò verò neq;neque in pactum ducere vt mutuatarius eleemosynas faciat, vel alia opera misericordiæ. Hæc inquam non licet in pactum ducere, neq;neque expectare ratione lucri. Secùs si alter gratuitò referat. Neq;Neque vt mutuatarius coram te canat, aut saliat, aut negotia tua gerat, aut pro te oret principem. Nisi res essent tam exiguæ, pro quibus non consueuit pretium rependi. ¶ Atq;Atque eandem ob causam neq;neque mercator citra notamẽnotamen vsuræ mutuare sub eo vinculo potest vt vel totum mutuum vel partem in mercibus mutuatarius suscipiat, etiam si iusto pretio vendat: dummodò ille re vera mercium non egeat, sed cogitur emere ratione mutui: quoniam obligatio illa emendi æstimabilis est pecunia. Imò inde lucrum mercatori obuenit: nam licèt merces tantum valeant, maiorem tamen copiam vendit, quàm vendidisset. ¶ Ex quo iniquissima mercatorũmercatorum fraudu
lentia proditur: qui indigenti regi stipendio militum, ea ratione ei mutuant, vt milites in mercibus tantum suscipiant, & tantum in pecunia. Est enim triplex aut quadruplex figura prauitatis. Prima quòd licèt ipsi putẽtputent merces tanti valere, haud tamẽtamen ita res habet: quia emptorum raritas extenuat pretium: | & si illi non distraherent inter milites, non tam citò nanciscerentur emptores quibus illo pretio diuenderẽtdiuenderent. Secunda iniquitas est, quòd quia credito vendunt, cariùs vendunt. Et cùm à rege expectationis intuitu lucrum cessans nihilo minùs corradunt: fit vt tempus bis vendant. Et tertiò, cùm miseri milites non indigeant eiusmodi mercibus, vilissimo eas statim pretio coguntur reuendere: atq;atque vt summatim dicamus pro decem milibus quæ rex soluit, vix milites sex milibus potiuntur. ¶ Sed percōtarispercontaris vtrùm
Dubitatio.
possis mutuatariũmutuatarium ratione mutui ligare, vt tuum colat agrum iusto pretio: vel tuũtuum molendinum, aut furnum, aut tabernātabernam frequentet. Sunt quippe qui astruunt id licêre: vt Summa Angelica, & Adrian. q. de vsura, &
quos Syluest. memorat in verbo, vsura. pri. §. 7. Quorum ratio est quòd cùm huiusmodi mutuator nullum det damnum, nullum extorquet pretiũpretium. Attamen ab aduersa parte stat ratio quod illa ciuilis obligatio, est æstimabilis pecunia. Haud enim dubiũdubium est quin
priuatio libertatis suapte natura digna sit pretio. Alij verò arbitrantur nullam cōmitticommitti vsuram si mutuum dederis illo termino soluendum quando mutuatarius cessauerit ad tuum molendinum venire, vel tibi alia via iusto pretio seruire. Sed re vera eôdem relabitur. Et ideo vsuræ palliatio est. Nisi fortè contractus sit emptionis & venditionis: nil enim vetat quo minùs possis constituto pretio obligare hominem vt ad tuũtuum veniat molendinum per tot annos, ac per totam vitam: etiam adiuncta pœna, vt quando defecerit certam tibi mulctāmulctam soluat. ¶ Hinc planè col
CorollariũCorollarium.
ligitur prædiorum dominos vsuræ sordibus infici, dum eo pacto colonis pecuniam aut frumentum mutuant, vt auctiori pretio fundos suos & prædia cōducantconducant. Neq;Neque verò excusantur dicentes prædiorum vsum tanti valere: sed quia non possunt colonos alia conditione inuenire, mutuant: nam si non inueniunt, signum est quòd non tanti valet conductio. Ergo quando inuenires alium tanto pretio conducentem, tutum tibi esset tunc pauperi mutuare, vt eodem pretio conduceret: aliter minimè. ¶ Sunt prætereà qui vsuram in hac conuentione nullam agnoscunt. Obliga tu te mihi meas in æstate demetere fruges pretio tunc temporis currente: vt ego tibi nunc soluāsoluam partem pretij. Nam hîc nulla apparet mutui ratio, sed solutionis. At verò non auderem hoc admittere. Nam illa anticipata solutio mutuatio quædam est pecuniæ per operas alterius soluẽdæsoluendæ. Quare obligatio ratio mutui fit. ¶ Sed arguis contrà.
ArgumentũArgumentum
Dum mutuatarius iustum pretium suarum operarum recepit, nulla ei videtur deberi restitutio. Respondet Ioan. And. vt refert illic
Ioan. Andr.
Adria. quòd debet fieri pauperibus. Nulla hoc tamen iubet ratio. Quoniam restitutio non cedit in ius pauperum, nisi vbi non potest haberi creditoris copia, vel vbi condẽnaturcondemnatur vt perdat, sicut in symonia. Sed illi est re
Solutio legitima.
stituendum, quantum illa obligatio valet. Ex quo fit quòd si vt se colonus obliget, pretium aliquantulo statueretur ei maius, aut vt veniat ad molendinum aliquid remitteretur pretij molæ, nulla esset vsura. Item si etiāetiam cōductorconductor obligaretur ipsum conducere: nam tũctunc quia obligatur vnus obligatur & alter, & non ex vi anticipatę solutionis. ¶ Et hęc de prima cōditioneconditione vsuræ, quæ est vt quod recipitur, æstimabile sit pecunia. Secunda verò
est vt ratione mutui recipiatur. Quapropter si mutuatarius aliâs mihi debitor est, possum illum pactione mutui districtiùs deuincire, vt cum mutuata pecunia aliam etiam mihi debitam soluat. Vt verbi gratia si absq;absque arbitris decem illi mutuo dedi, quæ in iudicio negare potest, possum ea lege decem insuper mutuare, vt coram tabellario syngraphāsyngrapham omniũomnium viginti mihi subscribat. Nam licèt illa obligatio ęstimabilis sit pecunia, mihi tamen illam debebat. Et eâdem ratione excluditur à ratione vsuræ si vel ratione lucri cessantis, vel donationis, vel alia via illud recipiam. ¶ In calce tamen huius articuli expli
Quæstio celebris.
candum superest in qua specie sit mutuum restituendum, vt iustitia citra vsuræ crimen, quod alterutra partium committat, obseruetur. Habet enim locum mutuatio in his duntaxat rebus (vt suprà dictum est: & habetur. l. mutuum. ff. de reb. credi. si certum petatur) quæ vsu consumuntur. Mutuo ergo tibi modios frumenti decem quo tempore viliùs venditur: vtrùm tempore redhibẽdiredhibendi quo fortè carius erit eandem mensuram mihi debeas quam tibi dedi, an idem tantũtantum pretium quo æstimabatur dum tibi contuli. Et vice versa si pluris vendebatur dum tibi tradidi, vtrùm posteà eandẽeandem præcisè mihi debeas mensuram, an, quo vendidissem, pretium. Idem est de vino, oleo, melle, & similibus. Tractat hoc Syluest. in verb. vsura. pri. §. 16. &. 17. & alij multi, quos re vera non video scopum punctim ferire. RespōsioResponsio ergo hisce
Solutio.
| distinctionibus fit clara. Primùm discernenda est mutuatio à venditione. Etenim dum tu hyemali tempore decem modios frumenti credidisti, vidẽdumvidendum est vtrùm mihi eo pretio vendidisti quo tunc vendebatur: an verò mutuasti. Si vendideras, non tibi frumentũfrumentum, sed pretium debeo. Quapropter si tunc singuli modij valebātvalebant ducatum, decem tibi ducatos debeo, quocunq;quocunque pretio pòst frumentum væneat. Et ideo si inter nos cōuentumconuentum fuit, vt idem pretium frumenti rependerem, & posteà valet modius non nisi dimidium ducatum, viginti tibi modios debeo. Res est clara. Si autẽautem non sit nisi mutuatio, tunc non pretium, sed decem tibi præcisè modiorum debitor sum, quocunq;quocunque vænundetur posteà nummo. Vt si mense Ianuarij frumentum suscepi, soluendum sequentis anni eodem mense, eosdem tibi decem modios eiusdem qualitatis remetiri teneor: Vt scilicet granũgranum eiusdem sit bonitatis. Neq;Neque refert, longéne maioris annona vænibat quando tu mihi dedisti, an multò minoris. Et idem est vini iudicium atque aliarum rerum vsu consumptibilium. Etenim ratione mutui non tibi debeo pretium, sed corpora in eadem specie & qualitate. Quam ob rem si quādoquando ego tibi soluo non valet modius nisi dimidiũdimidium ducatum, quinque ducatis tibi satisfacio: licèt quando à te mutuatus sum, decem modij emebāturemebantur ducatis decem. At verò si tu mihi mensus es frumentũfrumentum vetustum, obligans me vt tibi remetiar nouum, vsuraria mutuatio est. Nam petis frumentum melioris qualitatis quàm mihi tradis. Neq;Neque refert vtrùm nouum viliùs vendatur. Et ideo isti recondito
Renouatores
res frumenti caritatem exoptantes renouatorum nomine infamantur. Mutuant enim frumentum submarcidum, ac corruptioni proximum, vt reddatur eis nouum. Atque idem in oleo & vino & alijs cẽsetocenseto: vt si subacidum vinum mutuas, vt dulcius tibi reddatur. Hæc doctrina, quia rationis germana, ciuilis quoq;quoque iuris est: vt patet. ff. de rebus cre. si. cer. peta. per totum. præsertim. l. vinum.
¶ Quæris autem quid si mutuo soluẽdosoluendo non
Dubitatio.
sit designata certa dies, vtrũvtrum fas sit tunc mutuatori non repetere quando videt viliùs vænundari, sed operiri tempus quo sit maximi pretij, vt frumentum duplet aut triplet. Respondetur ex natura rei nullam prodi iniu
Solutio.
stitiæ effigiem. Esset tamen auaritiæ indiciũindicium euidentius quàm charitatis. Dico non esse iniustitiam nisi mutuator operam daret, nè alter anteà solueret: tunc enim iniustitia fit. Alioqui mutuatario imputatur, si non sibi consulit soluendo quando ex re sua fuerit. At verò dum pactũpactum interuenit, vt solutio non fiat ante certum tempus, quando coniecturæ docent auctiori pretio æstimandum, vsurarius contractus est. ¶ Contra hanc autem
Obiectio cōtracontra dicta.
sententiam sumitur à monetarũmonetarum æstimatione argumẽtumargumentum. Sequeretur inquam ex his quæ dicta sunt quòd liceret mihi mutuare tibi ducatos centum, quando minori argento vel ære æstimantur: & posteà dum regis pragmatica aureorum valor augetur, idem auri pondus suscipere. Syluest. vsura. pri. §. 14.
Syluester.
refert Doctores iuris dicentes quòd si verisimiliter dubitatur tempore solutionis posse valere minùs plúsve, tunc eadem aurea moneta est restituenda. Sed re vera vel me vel istos fallacia cæcat. Interstat enim, ni fallor,
planissima intercapedo inter valorem monetæ, & valorem aliarum rerum vsu consumptibiliũconsumptibilium. Nam dum pretiũpretium, verbi gratia, frumenti, vel vini, vel olei augetur, res ipsa in se immutata manet. Et ideo eadem est restituẽdarestituenda
Solutio.
mensura quæ mutuo recepta fuit, modo iam exposito. Quando verò monetæ valor augetur, ipsa in se natura monetæ, quatenùs moneta, hoc est rerũrerum mensura est, augetur ac si augeretur mensura frumenti: vt puta modius fieret maior. Et ideo si quādoquando à me mutuatus es ducatum, non valebat nisi regalia vndecim: & pòst ad duodecim eius æstimatio aucta est: non debes ducatum integrum, sed vndecim argentea regalia. Quemadmodùm prorsus si decem tibi vrnas frumenti mutuarem, dum vrnam duodecim tantũtantum modioli explebant, & posteà per legẽlegem aucta est vt capiat modiolos tredecim, non debes mihi nisi vrnas quæ duodecim præcisè reddant. Veruntamen quod de variatione
valoris pecuniæ diuersis temporibus in eâdem prouincia dicimus, falleret quidem si pecunia traduceretur ab vna prouincia in aliam. Ducatus, exempli gratia, in Hispania quæ auri abundantior est, minori argento penditur quàm in Anglia, vbi maior est argenti copia. Ob idq́;idque vndecim hîc argentea regalia plus valent quàm illic. De hoc ergo reponenda est disputatio vsq;vsque ad proximũproximum librũlibrum, vbi de cambijs disserendum nobis est.
REstat ergo vt ad argumenta respōdeamꝰrespondeamus quæ tantùm nos duo proposuimus. Primum enim sancti Thom. de lucro cessante | statim articulo proximo enucleandum est. Secundum verò idem fermè est quod præcedenti articulo, quinto loco fecerat, atq;atque illic ideo solutum reliquimus. Est enim eiusmodi. Mutuatarius tenetur ex honestate beneficium compensare, ergo potest ad illud beneficium ratione mutui ciuiliter obligari. Iam enim suprà negata est consequentia. Nam iustitiæ legi illa repensatio satisfacit: qua tantũtantum tibi redditur quantum mutuasti: alia autem honestatis, libera esse debet: sicut tu liberè mutuasti. ¶ Ad quartum ergo, quod nos
Ad primum argumentũargumentum .
primum fecimus, nempè an liceat ratione mutui obligare mutuatariũmutuatarium ad iterum mutuandum, respondet Ange. assertoriè. Ratio sua est eadem quæ paulò superiùs allata est. Nempè quòd in tali contractu nullum mutuatario datur damnũdamnum. At verò iam ibidem mōstrauimusmonstrauimus fallacem esse rationem. Nam licèt beneficium mutuandi, officium sit liberalitatis & misericordię, tamen obligatio est æstimabilis pecunia. Ob idq́;idque perspectè Diuus Thomas negat esse licitum. ¶ At verò
Dubium.
vtrùm mutuare hoc pacto liceat, vt in præsentia tu mihi aliāaliam rem mutues: Scilicet mutuo tibi frumentum vt mutues mihi vinum? Nam ex dictis S. Tho. apparet licentia hæc colligi. vbi ait: licet simul mutuanti vnum aliquod aliud mutuum recipere: non autem licet eum obligare ad mutuum in posterum faciendum, cùm tamen discrepantia deprehendi vix queat: quòd cùm non te possim ligare vt cras mutues, possim te obligare vt statim mutues. Neq;Neque respōsioresponsio solida est, si dicas mutuationem de præsenti non esse æstimabilem pecunia: nam etsi hoc verum sit, tamen obligatio est æstimabilis. Respondetur
Solutio. D. Thomas.
ergo quod neq;neque S. Thom. dicit quòd potest intercedere obligatio in præsenti, vt scilicet petenti ex te mutuo, non aliter concedas, quàm ciuiliter obligando vt statim mutuet. Sed supponit, vti res habet, quòd mutuationes de præsenti gratuitò fiunt. Vt mutua tu mihi, & ego tibi. Et ideo simpliciter ait quòd licet mutuũmutuum recipere. ¶ Quapropter placet mihi appendix illa Caietani hoc lo
Caietanus.
co: nempè quod liceat fideiussori pretium recipere, vt fideiubeat. Quoniam illa obligatio qua se stringit tuo nomine soluere, æstimabilis est pecunia, ac subinde vẽdibilisvendibilis. Quòd si contrarius insurgas: fideiussio est quædāquædam species mutui: sed si fideiussor mutuaret amico pecuniam, non posset pretium recipere: ergo neq;neque inde quòd pro eo fideiubet. Negatur tamen prior præmissa. Alia enim res est fideiubere pro te, quàm mutuare tibi. Ex quo rursùs infertur quòd posset quis vt se obligaret paratũparatum esse ciuibus mutuare quoties egerent, stipendium reipub. suscipere: hoc enim non est pro mutuo, sed pro obligatione. Ac demum ex his colligitur quòd non mihi licet mutui te nodo colligare, vt pro me fideiubeas. Quintum D. Thomæ argumentum materiam inducit contractus societatis: de qua nos infrà longam disserturi sumus quæstionem. ¶ Ad sextũsextum ergo, quod
Ad secundũsecundum argumentũargumentum .
nos secundo loco posuimus de pignoris vsufructu, respondetur planiter quòd quando pignus est fructuosum, cōputandicomputandi sunt eius fructus in sortem. Aliâs ijdem reciperentur in pretium mutui, vnde vsuræ labes contraheretur. Cautio est vtriusq;vtriusque iuris, vt extrà, de vsur. cap. 1. &. 2. &. C. de distract. pigno. l. 1. ¶ Exurgit autem duplex difficultas ex eo
dem iure. Prima nascitur ex cap. cōquestusconquestus. eo. vbi postquàm præcipitur vt fructus pignoris ducantur in sortem, additur, Nisi terra ipsa de feudo sit monasterij vestri. Nempè quòd si ecclesia fundos aliquos in feudum seu in emphyteusin alicui tradidit, & posteà feudatarius eidem ecclesiæ eosdem impignorat fundos, ecclesia potest recipere fructus non computando in sortem mutuatæ pecuniæ. Idem habetur extrà, de feudi. cap. 1. Et tamen esse apparet manifestariæ vsuræ scelus. Sunt ergo qui non aliter hoc putant defendi posse, quàm quòd in vtilitatem ecclesiæ permissum est. Veruntamen solutio hæc non satisfacit. Nam ecclesiæ mos & consuetudo est potiùs non exigere vsuras: neq;neque vnde licitè posset: vt patet in cap. fraternitas. 12. q. 2. Et ideo alia nequit reddi ratio quàm quòd
Solutio. Feudorum conditio.
hæc est natiua feudorum conditio, vt quoties redierint ad verum dominum, redeant cum fructibus: sed tamen feudatarius absoluitur à solutione feudi: vt eod. cap. 1. de feud. habetur. Verum est tamen æquitati apparêre confine, vt si feudatarius, quia meliorem reddidit fundum, plures colligebat fructus quàm soluebat, ille excessus semper obueniret ei, quanuis eum impignorasset. Attamen quia exoneratur illo onere excolendi deinceps fundum, & meliorem reddendi, etiam illo excessu priuatur. ¶ Grauius tamen oboritur dubium ex cap. salubriter. de vsur. vbi habetur quod si socer tradidit genero pignus dotis fructuosum, iustè idem gener vsufruitur pignore, dum sibi dos non soluit̃soluitur: neq;neque | fructus illos cogitur ducere in sortem. Idem permittit ius ciuile. l. Pater. ff. de doli mali & met. excep. ¶ Et quidem de cōclusioneconclusione nemo ambigit: sed tamen de ratione est dubiũdubium. Aiunt enim Panor. & cæteri super dict. cap.
Panormita.
salubriter. rationem sumi ex sustentatione onerum matrimonij. Sed est Adrian. in. q. de
Adrianus. ArgumentũArgumentum Adriani.
vsura, cui causa hæc non probatur. Argumentum eius est, quòd in alijs quoq;quoque cōtractibuscontractibus contingit vt qui pignus recipit teneatur aliqua onera sustinere: & tamen non ideo potest percipere fructus extra sortem. vt si vendas annuam pensionem pretio mille ducatorum pro quo recipis pignus, teneris illa onera soluẽdisoluendi pensionem sustinere: & nihilo minùs debes fructus pignoris in pretiũpretium numerare. Item qui stipendio regis viuit, tenetur alere familiam: & tamen si pignus stipendij acciperet, teneretur fructus recipere in pretium: ergo ratio illa nulla est. Hinc ergo colligit Adria. quòd non potest gener recipere illos fructus extra sortem nisi ratione interesse, puta lucri cessantis. Et miror ita alios esse hoc argumento deuinctos vt dicant hanc esse Theologorum opinionem: cùm tamen nullus præter Adrian. extiterit qui hoc somniet. Enimuerò quòd propter onera matri
Prima ratio in AdrianũAdrianum.
monij illi fructus percipiantur, non solùm doctorum opinio est, sed expressa iuris sententia. Hanc enim rationem subdit præfatum cap. dicens, Cùm frequenter dotis fructus non sufficiant ad onera matrimonij supportanda. Atq;Atque idem colligitur ex allegata. l. Pater. Quis ergo Theologorum id audeat negare? ¶ Prætereà causa illa lucri cessantis commu
Secunda ratio.
nis est in alijs etiam contractibus, & tamen leges aliquid peculiare tribuunt genero in fauorem matrimonij. Adde quòd si illa esset
Postrema.
tantùm causa, locum non haberet nisi vbi gener esset mercator, qui negotiatione deberet tractare pecuniam. Nam qui illam non habet negotiationi expositam, agere de lucro cessante non potest: & tamen generis in vniuersum indultum est priuilegium hoc. Istæ rationes adeò remordent eosdem authores vt illic non persistant, sed dicant esse donationem soceri. Hoc tamen responsum nullum habet fulcimentum: nam Papa cum interrogatus fuerit de iure, nihil respondit de donatione, sed quid ius ratioq́;ratioque iubeat. ¶ Igitur
Deceptio Adriani & cōplicumcomplicum.
Adrian. & qui eum sequuntur ideo seducti sunt, quòd nullatenùs intellexerunt quidnāquidnam esset onera matrimonij sustinere. Haud enim hoc, vt ipsi putant, id simpliciter est, quod vxorẽvxorem familiamq́;familiamque alere vt in alijs oneribus vsu venit: sed est eandem alere reseruata semper dote. Tenetur enim semper mari
Sententia authoris.
tus vxori de integra dote: & quia præter dotem debet illam alere, etiam si non sit negotiator, recipit iure fructus pignoris, dum soluatur dos: quia præsumitur quòd aliquid illa dote emeret, vnde, illa salua, vxoriũvxorium onus ferret. Et ideò lex illa, pater, docet quod quando pater alit filiam, non potest gener recipere fructus pignoris. ¶ Sed quid si gener liberè
Scrupulus. Solutio.
concessit terminũterminum solutionis socero? Respondeo quod si id concessit suscepto fructifero pignore, censendus est intellexisse secundùm ius: ideoq́;ideoque potest percipere fructus extra sortem. Nisi cōtrariumcontrarium liberè expressisset. Nam cùm posset quisq;quisque indotatāindotatam sibi desponsare, potest & fructus remittere pignoris. Quo fit vt Almain. 4. sent. distin. 15. q. 2. immeritò re
Almain.
mordeat iurisconsultos: dicens quod quando socer non est in mora soluendi, non licet genero recipere fructꝰfructus pignoris vltra sortẽsortem. Imò ipse non penitus radicem iuris penetrauit, quo potest illos etiāetiam tunc suscipere. ¶ Atq;Atque hinc planè fit, quòd Panor eodem cap. salubriter. sci
Panormita.
tè vt arbitror colligit, posse generum non solùm fructuosum pignus, verùm & certācertam pensionem quotannis recipere: dum dos non soluitur. Illud enim non recipit ratione expectatæ solutionis, sed quia, dote salua, tenetur familiæ prouidere. Neq;Neque argumentũargumentum quorundam contrarium tenentiũtenentium vllius est momenti: scilicet quòd Papa non respondet nisi de fructibus pignoris. Nam ex eodem respōsoresponso colligitur quòd potest alia via recipere vnde vxorios sumptos faciat. Syluest. autem mo
Syluestri moderatio.
deratur sic sententiāsententiam vt non possit gener plures fructus suscipere pignoris quàm quibus sufficiat onera supportare. Et arbitror cōditionẽconditionem non longè à veritate aberrare. Etenim quod alij dicũtdicunt, scilicet tantũtantum posse recipere quātumquantum lucri cessat: inde refellitur, quod (vt probatũprobatum est) non recipit ratione lucri cessātiscessantis. ¶ Atqui ex eâdem radîce soluitur alia quæ
Quæstio altera.
stio, si interroges vtrũvtrum defuncto marito possit etiam vidua recipere fructus pignoris vel alia alimenta, seu à patre, qui nōdumnondum soluit dotem, seu à mariti hæredibus, si soluta fuerat. Apparet enim inde non licêre, quod dissolu
Ratio dubitandi.
to matrimonio vidua non sic perfert matrimonij sumptus vt debeat seruare dotem: & ideo potest mutuum suscipere ex illa posteà soluendum. Nihilo minùs respōdeturrespondetur, absq;absque dubio, seu pater debeat, seu coniugis hæres, | alteruter tenetur, vel dotem soluere, vel illam secundùm suum statum & conditionem alere: quia tenetur maritus iure matrimonij eam alere quousq;quousque suam ei integram soluat dotem: quæ debet eius hæredibus, quàm maximè fieri potest, reseruari. ¶ Hoc tamẽtamen mihi dubium in præsentiarum occurrit, ad rem minimè impertinens: vtrùm posset quis fi
Dubium.
liam non aliter dotare quàm mutuando genero pecuniam: ita vt mutuaret quispiam decem milia ducatorum mercatori sub pacto & obligatione, vt suam duceret filiam. Apparet enim hoc esse licitũlicitum. Primùm quia
Ratio hæsitandi.
posset quisq;quisque (vt dicebamus) indotatam ducere: ergo pro mutuo. Item quia ducere vxorem, videtur esse opus amicitiæ: nam illam deberet prudentissimus quisque sibi matrimonio adiungere, quāquam haberet honestè charam: amicitiam autem pro mutuo poscere non est vsura, vt suprà dictum est. Prætereà si ille diligens esset & negotiationum peritus, pluris penderet decem milia mutuata, quàm donata mille. RespōdeturRespondetur nihilo mi
Responsio.
nùs non esse licitum. Nam dum mutui vinculo alium obligas vxorem ducere, cùm illa obligatio graui sit ęstimabilis pecunia, vsum mutuatæ pecuniæ seorsum consideratum, rependis in pretium illius obligationis: loco videlicet mille ducatorum quos ille in dotem reciperet. Neque refert, maiorisne ille
Ad argumẽtaargumenta facta.
æstimaret mutuum, an minoris. Et ad aliud respondetur quòd quanuis per amicitiam posset gratis vxorem ducere: tamẽtamen iam tunc non facit gratis, sed pro vsu pecuniæ, pretio æstimato. Ex his fit consequens Reges aut magnates nullatenus posse vrbibus aut villis quas in pignus mutui suscipiunt, extra sortem vsu frui: neque vlla ratione possunt ab vsuraria iniquitate excusari: Remedium est tamen vt non recipiant nisi emptas cum pacto retrouendendi. Tunc enim fructus emptoribus obueniunt. ¶ Hoc autem nihilo minùs subticendum non est. Impignoras, verbi gratia, sterilem agrum, qui tibi neutiquàm erat vsui: quia nec erat frugifer, neque virescebat: neque illum colere cogitabas: alter autem, cui impignorasti, colit illum vt olera saltem inde colligat, fortè non est condemnandus vt in sortem ducat: quoniam cùm tu nullum pateris detrimentum, non debet alterius industria in sortem computari: veluti si depositarius vsu pecuniæ tuæ lucretur, nihil tibi debet. Hæc autem prudenter pensanda sunt. Nam si emolumentum esset alicuius momenti: puta quòd ager, non quòd putabatur sterilis, sed domini incuria non colebatur: & posteà cultus fit frugi, arbitror fructus in sortis solutionem annumerandos.
ARTICVLVS. III.

ARTICVLVS. III.

Vtrùm ratione damni emergẽtisemergentis aut lucri cessantis, liceat mutuatori quidpiam vltra sortem recipere.
IN contractu mutuationis frequens habetur ratio damni emergentis & lucri cessantis. Et ideo quęritur an horum ratione liceat mutuatori quidpiam super sortem accipere. Et arguitur à
parte negatiua. Si hoc esset licitum, sequeretur quòd nullum esset vsuræ vitium, eiusmodi lucrum in pactum ducere: consequens tamen est falsum: quia cùm mutuatio opus sit charitatis, gratis debet fieri: ideoq́;ideoque dum suapte sponte suam quis pecuniam mutuat, debet eam subinde gratis à lucro diuellere. Alioqui non mutuet, postquàm non cogitur. ¶ Secundò arguitur ex verbo sancti
ArgumẽArgumen. 2. D. Thomas.
Thomæ, quæst. 78. articulo. 2. Id quod nondum quis habet, vendere non potest: mutuator non habet lucrum: imò multis peruium est periculis, quibus impediri potest: ergo pro illo nihil certi valet in pactum ducere. ¶ Tertiò: si de lucro cessante posset merca
Argumen. 3.
tor statim cum mutuatario conuenire, patentissima aperiretur via palliandis vsuris. Haud ergo licet talem concedere licentiam. ¶ In contrarium tamen est quòd nemo tenetur ob præstitum beneficium sibi incommodare: contingit autem sæpe vt cuipiam causa mutui & damnum accidat, & cesset lucrum: ergo licitè potest tunc incolumem se, indemnemq́;indemnemque seruare.
QVæstio hæc & inter doctores controuersa est, & inter mercatores periculosa. Habet autem certi compertiq́;compertique quicquāquicquam, atq;atque aliam partem dubiam. Ad eius ergo intellectum prænoscenda est terminorum significatio. Damnum quippe emergens est
Damnum emergens.
detrimentum quod mutuator causa solius mutuationis patitur: vt si ruinosas ædes reficere parabat, aut annônam in æstate in totum annum emere: & amicus precibus im|probis mutuatam ab illo pecuniam, quia ipse fortè grauiùs indiget, euellit: & idem tunc mutuator eum damni commonefacit sui: si posteà domus sine alia eius negligentia corruit, vel frumentum cogitur cariùs postmodùm emere, vel per vsuras pecunias recipere, quibus alia sua debita soluat, illud dicitur damnum emergens. Lucrum verò ces
Quid lucrũlucrum cessans.
sans est si mercator pecuniam negotiationi expositam, precibus etiam victus mutuat: vel, quò citra dubium loquamur, ab inuito extorquetur, vel stato tempore non soluitur, lucrum quod augere potuerat cessat.
¶ Respondetur ergo ad quæstionem quinq;quinque cōclusionibusconclusionibus: ab his quæ certiores sunt initio sumpto. Prima: quando mutuatori in
Prima conclusio.
uito, videlicet contra suam voluntatem vel damnum emergit, vel lucrum cessat, iustè & absq;absque vllo vsuræ periculo illud potest exigere. Memento lucrum tunc duntaxat cessare, quando pecunia erat mercatoris negotiationi dedicata. Et ratio est patentissima:
Ratio cōclusionisconclusionis.
quia quando quis inuitus est, vim patitur, ac perinde quasi rapinæ iniuriam. Atque huc pertinet. l. Cùm quidam. ff. de vsur. vbi ait Iurisconsult. vsuræ non propter lucrum petentium, sed propter moram non soluentiũsoluentium infliguntur. Et. l. 1. habetur quòd si socius communem pecuniam in proprios vsus conuertit, teneatur socio vsuras præstare. Et. C. eodem. l. vsuras. cogitur emptor qui in solutionis mora est vsuras insuper soluere venditori. Conclusio ergo in dubium venire non potest. ¶ Sed vtrùm statim ab
Dubitatio.
initio posset sic licitè inter ambos conuenire, vt si non solueris stato die, teneberis deinceps certum nummum vsurarum soluere.
Respondetur in primis quòd nomine pœnę
Solutio.
proculdubio potest. Nam cùm mutuatarius teneatur in tẽporetempore soluere, iam inde mutuator inuitus caret suis nummis. Et ideo rigore iustæ mulctæ potest illũillum cogere, sicuti & iudex eum cogeret. At verò an idem liceat ratione cessantis lucri, & si aliquantulo sit maius dubium, tamen neq;neque negandum est licêre: dum tamen in fraudem cōtegendæcontengendæ vsuræ id nè fiat. NẽpèNempe si mutuator verè est mercator negotiatione victitans. QuoniāQuoniam potest bona fide mutuare vsque ad certum diem, admonitumq́ue ex tunc mutuatarium habere, quòd deinde suum non est propositum mutuare, sed quòd deinceps inuitus à suis negotijs cohibetur. ¶ Secunda conclusio. Si
Secunda conclusio.
quis habet pecuniam negotiationi mācipatammancipatam, quomodocunque inuitus cogatur illam mutuare, non solùm damnum emergens, verùm & lucrum cessans potest iustè vltra sortem repetere. Dico inuitus: quia ei, vel aliqua vis infertur, vel tenditur fraus. Exempla. Vt si quis mercatori mortem aut incommodum aliud comminetur nisi sibi mutuet: vel si vasallus prudenter grauiterq́ue metueret, nisi domino suo mutuum daret diuexatum iri ab illo & molestias perpessurum. Hæc enim est quædam violentiæ species. Aut si fortè rex ingruente bello indigeret à mercatoribus pecunias mutuari: qua vtique ratione posset illos compellere: illiq́ue tenerentur parêre. In hisce inquam atq;atque id genus accidentibus planũplanum est mutuatariũmutuatarium propter tales coactiones se posse indemnem seruare. Atqui huic assertioni patrocinatur Pontificium ius, extrà, de fideiuss. cap. peruenit. & cap. constitutus. quibus iubetur quòd si fideiussor nomine illius pro quo fideiussit soluit, dispendiumq́;dispendiumque aliud fecit, aut damnum accepit, tunc ille cuius gratia soluit, restituat eum in suum ius, reddatq́;reddatque ipsum prorsus indemnem, ab omniq́;omnique immunem iactura. ¶ Verùm tamen quò ad rem descendamus, ibi latet quæstionis neruus vbi mutuator nullam speciem vis aut fraudis patitur, sed rogatus suapte sponte mutuat. De hoc igitur adhibetur conclusio ter
Tertia conclusio.
tia, paulò minoris certitudinis quàm superiores. Ille qui rogatus mutuat, potest præuisum formidatúmve damnum emergens in pactum mutui ducere. Videlicet si domus ruinam timet, aut annônæ caritatem, quam modò emere impeditur, aut si vsuras postmodùm soluere cogitur pro ære alieno in quo, vt mutuet, manet. Conclusio est sancti Thomæ. 2. 2. q. 78. ar. 2. alteriq́;alterique similis quam
S. Thomas.
præcedenti quæstione de venditore asseruerat, qui rei pretio apponere damnum potest quod vẽdendovendendo incurrit. Ob idq́ue simili ratione probatur. Damnum enim quod talis mutuator patitur, sua interest: quod ideo ratione mutui accipere non tenetur: atq;atque ideo potest de sua incolumitate pacisci. Moderati autem consultò sumus conclusionem veluti de venditione dicturi sumus. Nempè quod rogatus mutuet, mutuatariumq́;mutuatariumque admoneat. Nam si vltroneus tacitusq́;tacitusque mutuat, sibi imputandum est damnũdamnum: quoniam si alter rem sciret, nollet fortè sub illa conditione mutuũmutuum accipere. Atq;Atque hinc sequitur quod si damnũdamnum non fuit præuisum, neq;neque timebatur, sed post fortè | superuenit, non tenetur mutuatarius de illo: vtpote, qui reddere non cogitâuit nisi simplex mutuũmutuum. Et per hęc intelligatur id quod diximus, rogatus: nihil enim aliud significauimus quàm quòd mutuatarius sciẽssciens & prudens tanquàm rem sibi commodam mutuari ab altero velit cum illo damno. Nam si ex re sua non esset, neutiquàm illud acciperet. Quo fit vt etiam si qui damnũdamnum passurus est alteri ex charitate tanquàm amico offerat conditionem, non ideo fit inhabilis vt damnum emergẽsemergens recipiat. Hoc dixerim, quia rogari vel offerre, vt statim dicturi sumus, per se nihil facit neque tollit rationis vsuræ. Hactenus plana sunt omnia. ¶ Totum ergo
Quæstionis difficultas.
quæstionis pondus huc inclinat vtrùm pariter possit lucrum cessans ab eodem mutuationis articulo recipi vltra sortem. Ad cuius examen præfigere operæpretium est distinctionem hanc: Bifariàm potest existimari pe
Distinctio.
cunia: vno modo absolutè secundùm eius communem vsum. Et de hoc omnes consentiunt, nemini fas esse vltra sortem aliquid recipere ratione mutui. Cuius rei exemplum in vniuersis, qui negotiationi non vacant latè patet. Nam hîc est vsus qui seorsum non venit computandus. Altero verò modo consideratur vt negotiationis industriæ subest: nempè quia possessor illam habet negotiationi expositāexpositam. Et de hac pecunia aiunt Con
Opinio Conradi.
rad. eoq́;eoque multi posteriores statim posse mercatorem pacisci vt lucrum cessans ad sortem sibi accumuletur: etiam si non sit inuitus, sed rogatus mutuet. ¶ Nihilo minùs statuo ego
Quarta conclusio.
met mihi hanc quartāquartam conclusionem. Quod hoc modo possit lucrum cessans in pactum duci, non est adeò certum vt patroni assertionis huius arbitrantur: sed est tum minùs probabile, tum quàm plurimis vsurarũvsurarum periculis expositũexpositum. Et quidem quòd non sit vsq;vsque adeò certum, multis rationibus cōprobaturcomprobatur. Primùm, nullam iuris aut canonici, aut ciui
Prima ratio pro conclusione.
lis legem inuenias, quæ hoc permittat: quod certè non est infimum argumentum. Nam cùm tam frequentes extent quę vsuras ratione moræ pendi iubeant: videlicet dum mutuator, vel quiuis creditor inuitus re sua caret: si spontanea hæc lucri cessantis pactio tam planè licita esset, non defuisset lex quæ id insinuaret. Mox si priscos doctores con
Secunda ratio. D. Thomas.
sulas, Diuus Thomas id negat, consultò dignoscens inter damnum emergens & lucrũlucrum cessans. Nempè quòd illud licet in conuentione ponere, hoc verò minimè. Cuius sententiæ accedit Scotus in. 4. dist. 15. q. 2. & Du
Scotus. Durandus. Innocentius
rand in. 3. Senten. dist. 37. q. 2. & inter iuriscōsultosiurisconsultos illustris Innocen. sup. cap. Nauiganti. de vsur. Imò inter antiquos grauesq́;grauesque seu iuris seu Theologiæ doctores neminem inuenias, qui explicitis verbis id astruat, nisi ratione moræ aut alîus culpæ debitoris. Qui autem eam affirmant, sunt Conrad. re
Conradus.
cens author, quæst. 30. eandemq́;eandemque cum formidine & timore septem conditionibus circumsepiens. Pòst verò Syluest. verb. vsura.
Syluester. Caietanus.
pri. §. 19. & CaietañCaietan. super S. Thom. 2. 2. q. 78. & in sua Summa affirmatiùs eandem defensant. Atq;Atque Adria. in. q. de vsura: licèt fateatur
Adrianus.
(vt suo verbo vtar) esse opinionem modernorum. ¶ Quòd si ratione agamus, vna est
quæ vehementer apud me aduersus hāchanc opinionem depugnat. Lucrum cessare, vt nomẽnomen sonat, est hominem à lucro cohiberi: nemo autem cohibetur nisi sua impediatur voluntas: inuoluntarium verò, doctore. 3. Ethicor. Arist. sola vis, metúsve, aut ignorantia facit:
Aristot.
ergo vbi nullum istorum intercedit, non propriè censetur cessare lucrum. Certè est res creditu difficilis: quòd si mercator qui negotiationi expositam habet pecuniam offert illam mutuo, non potest recipere lucrum cessans: & tamẽtamen per hoc solùm quòd alter leuissimo verbo mutuum idem ab eodem petat, possit idem lucrum in pactum ducere: cùm nihilo minùs spontaneus faciat rogatus, ꝗ̈quam si alterum præueniret. ¶ Atqui per hanc rationem, omnes aliorum labefactantur. Pri
mùm enim patens est discrimẽdiscrimen inter damnũdamnum emergens & lucrum cessans: nam illud non pẽdetpendet ex industria: sed est mera passio à qua idcirco se quisq;quisque incolumem seruare potest: hoc autem pendet ex industria à qua qui si sua sponte suam abstrahit pecuniam, non est quòd impediri censeatur. ¶ Arguunt prætereà sic. Post moram licet recipere lucrum cessans: sed pecunia negotiationi exposita, tantæ vtilitatis erat ante illam moram: ergo poterat idem lucrum absq;absque mora peti. Sed vides argumentum extra chorum saltare. Haud enim negamus illam pecuniam tan
Solutio.
tum valere ante, quantum post moram: sed tamẽtamen anteà non impeditur, sicut posteà. Nam illa iniuria quæ fit post moram dimouet voluntatem inuiti mercatoris à sua negotiatione: & ideo debetur ei lucrum. Quando verò sponte mutuat, non propriè impeditur. Atq;Atque hanc differentiādifferentiam optimè perspexit D. Tho. quippe qui. 2. 2. q. 62. ar. 4. in solutione ad se|cundum, fatetur quòd qui pecuniam creditoris vltra terminũterminum præfixum detinet, quia eum damnificat, tenetur ei refundere etiam lucrum. Ex quo male infert ibidem CaietañCaietan.
Caietanus.
eandem esse rationis vim ante moram. Nam quantum ad lucrum cessans non censet Diuus Tho. creditorem damnificari, nisi dum inuitus impeditur: quandoquidem postmodùm. q. 78. negat ante moram idem lucrum licêre recipi. ¶ Et per hoc aperitur fallacia
Argumen. 2.
alîus istorum argumenti. Huius scilicet: Qui mercenarium à suis operis impediret, teneretur illi refundere lucrum cessans: ergo negotiatori mutuanti. Negatur enim consequen
Solutio.
tia. Imò contrarium per hoc conuincitur. Si enim vi aut fraude illum impedias, teneris quidem: si autem tuis solis precibus ductus vult amore tuî cessare, nihil ei debes. Et simile nos dicimus in proposito. Si autem conuentione facta ob pretium ille cessat, nullũnullum ad propositum affers exemplum. Atqui & in huius discriminis ignoratione latet deceptio. Operæ enim mercenarij natura sua locabiles pretio sunt & conducibiles: pecunia verò minimè. Nam si aliquid plus valet, non à se habet, sed duntaxat ex adiuncta possessoris industria: ob idq́;idque quando sua sponte mutuat, liberè nudat illam tali valore. ¶ Quapropter neq;neque est simile de illo qui impeditur nè beneficiũbeneficium assequatur, cui restitutio debetur. Nam ille inuitus non assequitur. Neque rursum est par ratio de instrumẽtisinstrumentis. ArguũtArguunt enim: Opifex potest instrumenta suæ artis
Argumen. 3.
pretio locare: sed pecuniæ sunt etiam instrumenta negotiatoris ad lucrum: ergo potest illas locare. Est nanq;nanque latissimum interuallũinteruallum
Solutio.
quòd vsus instrumentorum, quia non consumuntur vsu, seorsum est dignus pretio, sicut vsus equi, & domus: quæ idcircò locabilia sunt. Vsus autem pecuniæ per se non est ad illum vsum locabilis, quo consumitur, sed totus valor de tua nascitur industria, quem ideo recipere nequis nisi quando impediris: impediris autem solùm quando inuitus cessas. Aristot. nanque diuitias per se vocat fœlicitatis instrumenta: scilicet vt liberalitatis virtus vsum habeat: non tamen quòd sint sicuti aliarũaliarum artium instrumenta. ¶ Ac perinde patebit dissimilitudo de sato aruo. Ar
Argumen. 4
guunt siquidem prætereà quòd sicut frumenti modius per se non valet nisi modium: seminati verò atq;atque herbescentis pluris, propter potentiam æstimatur: ideoq́ue non solùm quando per vim ab aliquo pessundatur, verùm & ex conuentione potest vendi quātumquantum valet cum illa potentia: sic vtiq;vtique negotiator, aiunt, potest cum illa potentia mutuare pecuniam. Porrò autem à venditione
Solutio.
ad mutuum, nulla fit solida consequentia. Nam res vendibilis suapte natura valet pretium: mutuũmutuum autem gratis fieri debet: nam, vt identidem hoc dicamus, industria mercatoris non impeditur nisi quando eius voluntati seu per vim seu per fraudem obsistitur. Quare nec argumentum de iactu retis, qui l. si iactum. ff. de acti. emp. & vendi. declaratur esse vendibilis in spe, ad præsens propositum refert. Est enim res illa per se vendibilis. Hoc enim solùm concluderet quòd postquàm mercator iam emit merces, quas ad nundinas misit, posset lucrũlucrum vendere, quod est in spe. Est enim tunc sicut satus ager: & ideo illud lucrum est vendibile. Quando verò nihil emis, sed sponte mutuas, nihil habes quod vendas. Ac multò minùs ad rem facit argumentum quod de genero fit suscipiente fructus pignoris extra sortem: siquidem iam probatum est non ratione lucri cessantis, sed propter vxorios sumptus illos recipere. ¶ Præter hæc alia sunt argumenta quibus palàm docetur quantum periculi ab illa opinione confletur. Circumuallant enim eam Conradus atque alij eius fautores
multis conditionibus necessarijs, vt aiunt, vt contractus ab vsuræ periculis liberetur. Harum capitalis est quòd mercator potiùs expetere debet & optare negotiatione augere suam pecuniāpecuniam, quàm mutuo. Per hoc enim putant impediri eius voluntatem. Nam si mauult mutuare, fatentur non impediri, atque adeò non licere lucrum cessans recipere. Sed quàm sit imbecilla hæc conditio, apertè monstratur. Id quod in re natura sua licitum est, nullum est peccatum desiderare: neque tale desiderium contractum vitiat: mercatori autem habenti pecuniam ad negotia paratam licet per hoc solùm quòd rogetur lucrum cessans recipere: ergo licet desiderare vt aliquis se rogatum accedat, vt illo modo impediat̃impediatur à negotiatione. Si ille sic apud se constituisset: Nisi quis à me mutuum petat, nolo mercaturæ meum æs committere, planum esset vsuræ vitium: quia non habet pecuniam expositam. Dum autem firmiter constituit negotiari, nisi quis ab eo mutuum petat, profectò nescio secundùm istorũistorum opinionem, cur desiderare, vt quis mutuum petat vt lucrum recipiat, vitium conflet vsuræ. | Atq;Atque adeò sequitur quòd per hoc solũsolum quod mutuator rogatur, non propriè impeditur: quandoquidẽquandoquidem illud optare licet. Quòd si hoc verũverum est, vide quàm lata sternatur vsuris via. Nam dicere quòd debet mutuator mutuare charitate victus, vt possit lucrum recipere, cōmentumcommentum est. Siquidem ad naturānaturam vsuræ tollendam, nil facit charitas. Adde quòd tunc non opùs est vt rogari expectet: nam maior esset charitas si amicum egêre sciens offeret ei pecuniāpecuniam mutuo, si vellet cum pacto lucri cessantis. Nam dum metus est damni emergentis, profectò licet habenti pecuniam eandem amico offerre, vt si ex re sua est, mutuatam cum tali periculo recipiat. ¶ Alia eorũeorum conditio est quòd labores, & expensæ, & pericula deducantur à summa cessantis lucri. Attamen neque hæc conditio, si sua vera est opinio, firma est. Expensas quidem planum est esse deducendas: quia remanẽtremanent apud mercatorem. Sed tamen de laboribus & periculis non est eadem ratio. Sum ego, verbi gratia, mercator hac arte viuens: petis à me mutuo pecuniam meam. Arguitur ergo, si mihi
liceret lucrum cessans iam nunc suscipere, possem etiam tantum recipere quantum si meas nauarem operas lucrarer: nam paratus sum ego impendere labores meos: & malo laborando lucrifacere decem, quàm sine labore octo: volo etiāetiam subire pericula. Si ergo solas preces isti censent esse impedimentum meæ voluntatis, vt lucrum dicatur cessare, profectò cum à laboribus meis & periculis impediar, totum possum petere. Enimuerò si mercenarium impedires nè suas operas in vineam locaret, totum denarium debes ei sine deductione laboris: quia maluisset ille integrum denarium laborando, quàm decurtatum cessando. Ecce rationes quæ me semper de re hac dubium tenuerunt. Et fateor, hanc mallem sententiāsententiam tenere. At satis duxerim rationes meas aliorum iudicio relinquere: sed optarem habere patronos qui mecũmecum eiusmodi personata vsurarum portenta abigerent. Nam hæc lucri cessantis imago hiatum istũistum & voraginem vsurarum non à multis hinc annis patefecit. ¶ Nihilo seciùs, quia
Quinta conclusio.
non mihi tantum arrogo vt primus opinionem illam prorsus refellam, sit nostra quinta conclusio. Non omnino probabilitate caret vt possit lucrum cessans in pactum duci ab articulo mutuationis: dum modò re vera cesset, & non fiat in fraudem vsurarum. Verè enim cessare tunc penitus censendum est, non quia poteras negotiationi pecuniam cōmitterecommittere, sed quādoquando re vera iam firmus exponere cōstituerasconstitueras, atq;atque eandem quāquam mutuas. Nam si habes viginti milia & non decreuisti mercaturæ nisi decem milia cōmitterecommittere, nequis ex aliorum mutuo lucrum cessans petere: eò quod illis quoq;quoque negotiari potuisses. Ratio cōclusionisconclusionis
Ratio cōclusionisconclusionis.
huius quæ vllāvllam habeat probabilitatẽprobabilitatem, hæc vna est, quod postꝗ̈postquam illa pecunia tuæ mancipata industriæ tanti æstimatur: & alter sciẽssciens & prudens vult illam cum illo onere suscipere, vidêris tu posse de illo pretio pacisci. Et tunc S. Tho. sic interpretandus est quod non licet id integrum suscipere, quod refuturum erat in actu: quia nondũnondum est certum, ac multò minùs quantum poterat accrescere: quoniāquoniam hoc minus habet certitudinis, sed quantum est in habitu, puta in spe secundũsecundum coniecturalem prudentiam verisimili. QuāuisQuamuis cui rationes nostræ alteram persuaserim sententiāsententiam, optimo se iudicio tuebitur, dicens, nunꝗ̈nunquam lucrũlucrum, nisi in inuito propriè cessare. Et id circò argumenta in capite quæstionis proposita ille dissoluet cuia intererit.

ARTICVLVS. IIII.

Vtrùm quicquid lucri pecunia vsuraria peperit, sit restitutioni obnoxium.
POST hæc sequitur sermo de vsurarum restitutione. Et quia de illa ambigere nemo potest, quæritur ampliùs an quicquid lucri pecunia vsuraria peperit, sit restitutioni obnoxium. Et arguitur à par
Primum argumentum.
te affirmatiua, secundùm Paulum ad Rom̃Rom. 11. Si radix sancta, & rami: ergo à cōtrariocontrario sensu: si radix infecta, qualis est vsuraria pecunia, & rami, puta eius lucra, ac perinde restituenda. ¶ Secundò. Si fœnerator fœnebri
ArgumẽArgumen. 2.
pecunia possessionem aliquāaliquam emit, vendenda illa est, vt iubetur extrà, de vsur. cap. cùm tu. vt de eius pretio pecuniæ vsurariæ restituantur: ergo æquali ratione debet & lucrũlucrum eiusdem pecuniæ domino reddi. ¶ Tertiò.
Argumen. 3.
Fœnerator non plus iuris habet in lucrum vsuraria pecunia comparatum, quàm in ipsam pecuniam: sed illius pecuniæ nullum acquirit dominium: ergo nec lucri, ac subinde pari iure tenetur illud domino refundere. ¶ In contrarium est ratio hæc. Id quod homo per suam propriam industriam nulla vetante lege acquisiuit, legitimè pos|sidet: contingere autem potest vt vsurarius sua industria id acquirat, quod lex possidere non vetat: ergo illud non tenetur restituere.
DE vsurarũvsurarum restitutione vt in fronte quæstionis dicebam nemo dubitat, sed tanquam certũcertum relinquitur. Nihilo minùs quia eius ratio nonnihil habet dubietatis, & de hoc quoq;quoque respōdendumrespondendum est. Tribus autem conclusionibus constabit responsio. ¶ Prima: quicquid pretij ratione mutui per vsu
Prima conclusio.
ram receptũreceptum fuerit, manet restitutioni subditum. Conclusio iam suprà articulo. 1. ex altera illata est: inde videlicet quòd vsura est pec
Probatio.
catum iniustitiæ commutatiuæ: eò quòd illic vel pecunia bis venditur, vel semel vsus, qui seorsum nullius est pretij dignus. De lucro autem quod postmodùm per pecuniam vel rem aliam vsurariāvsurariam accrescit, distinguendum est cum D. Tho. Rerum nanq;nanque, vt suũsuum est, aliæ sunt quarũquarum vsus est ipsarum cōsumptioconsumptio: qualis est frumentum, pecunia. &c̃etc. aliæ verò quarum vsus non est earum consumptio: vt prædium, domus, & similia. ¶ Est er
Secunda conclusio.
go secunda conclusio. Quando res quæ vsu consumuntur per vsuram extorquentur, puta pecunia, grana, vinum, &c̃etc. tunc fœnerator non tenetur restituere nisi tantum penitus, quantum accepit cum damnis, si quæ alia dedit: & cum lucro, si quod alteri cesset. Fructus autem qui per easdem res sua industria accumulauit, liberi sunt à restitutione. Extorsisti à mutuatario mille aureos per vsuram, quibus posteà industria tua centum adiecisti: mille tantùm illi debes: ac insuper damna quæ tua causa accepit: & lucrum si quod illi cessauit. Idem est si centum cados vini eripuisti, quibus venditis illos multiplicasti. Centum inquam tantùm debes. Ratio est manifesta. Nullus debet alteri nisi quantum illi damni dedit: ergo qui mille tantùm surripuit, simpla illa debet: nam quod illi per suam industriam accreuit, non erat alterius. Simile dicendum nobis infrà est de emptore, qui non cogitur emere vtilitatem suam, sed venditoris damnum. Atq;Atque idem omninò de depositario, qui si vsu depositæ pecuniæ alienæ lucretur, non debet nisi simplum depositum. ¶ Tertia conclusio. Si fœnerator
Tertia conclusio.
rem aliquāaliquam fructiferam per vsuram recepit, restituere eandem tenetur cum fructibus. Vt si recepit fundum, non solum ipsum, sed quotquot habuit fructus debet. Et si recepit domum, cuius locatione acquisiuit decem nummos, eosdem vnà cum domo debet. Et ratio S. Thom. est quòd rerum illarum quas
D. Thomas.
fœnerator per vsuram acquisiuit, non est dominus sed dominium manet apud mutuantem. Quapropter non fœneratori sed alteri fructificant. Veluti de pignore dictum est. ¶ Sed arguis: nunquid non & vsurariæ pecu
Obiectio.
niæ dominium penes ipsum cōferentemconferentem pariter manebat? cur ergo lucrum illarum non eidem debetur, sicut aliarum rerum fructus? Respondetur planissimum esse interstitium:
Solutio.
quòd res illæ quæ vsu consumuntur steriles per se sunt: neq;neque pariunt: & ideo quanquàm sint alienæ, tamen accedens lucrum totum debetur negotiantis industriæ. Illæ verò quę per se fructificant, domino fructificātfructificant. Quòd
Replica.
si arguas: Si fœnerator illa pecunia vsuraria emeret fundũfundum, teneretur ipsum cum fructibus restituere: siquidem cum alterius pecunia illũillum emerit, videtur perinde esse ac si eundem fundum per vsuram ab illo extorsisset: ergo eâdem ratione tenetur restituere lucrũlucrum eiusdem vsurariæ pecuniæ. Negatur antecedens. Imò fructus illius empti fundi sunt ipsius fœneratoris ementis: vt puta suæ industriæ debiti. Neq;Neque tenetur restituere nisi pecuniam: veluti si depositarius aliena pecunia rus coëmeret, non debet nisi pecuniam.
¶ At verò vt perspicacior fiat istarum conclusionũconclusionum
Grauis quæstio.
ac potissimùm primæ intellectus, examinādaexaminanda est vetus illa quæstio, vtrùm per vsurariam dationem transferatur dominiũdominium. Fuit enim opinio glossæ illius textus Am
brosij, Si quis vsurāvsuram. 14. q. 4. quæ id asseruit. Cum qua consentit & Scot. in. 4. dist. 15. q. 2. ar. 3. & Palude ibidẽibidem, atq;atque AdrianꝰAdrianus in quæstione de vsura: qui ait esse cōmunemcommunem opinionẽopinionem Canonistarum. Et citat in eandẽeandem sententiam Henricum Gandens. in quol. 4. q. 27. Imò &
Henricus.
D. ThomāThomam in. 4. dist. 15. q. 2. ar. 4. Attamen S. Thomas non ait illic nisi quosdāquosdam hoc dicere. Et ratio istius opinionis est, quod vnusquisq;vnusquisque liberāliberam
habet potestatẽpotestatem donandi quod suũsuum est: mutuatarius autem liberè donat: ergo dominium transfert. Quòd si respondeas, vt ar. 1. dictum est, non esse omnino liberam donationem: quia ab eo fit qui necessitate compellitur, hoc non obstat: tum quòd posset
Replica.
quis absq;absque necessitate accipere ad vsuras, tum etiam quòd metus multò efficaciùs tollit voluntariũvoluntarium: & tamen non obstante metu transfertur dominium: vt patet vtroq;vtroque iure. Nempè cap. Abbas. de his quæ vi metus. cau. fiu. &. l. metum. ff. eodem. licèt detur repe|titio, & tales contractus sint in irritum reuocandi. Quinetiam contractus matrimonij, si metus non sit cadens in constantem virum, tenet. Et consonat Arist. sententia. 3. Ethi. de
Aristot.
maritimo mercatore: qui metu abijcit merces. Vbi licèt inuoluntarij quidpiāquidpiam admixtũadmixtum insit, est nihilo minùs abiectio simpliciter spontanea. Item mutuatarius non dat vsurario pecuniam tanquàm in deposito, vel in pignus, neq;neque per locationem, quibus contractibus non transfertur dominium: sed verè dat pro mutuo: ergo transfert dominium: Prætereà si non transferret dominium, sequeretur quòd omnis cōtractuscontractus quem posteà vsurarius illa pecunia cōficeretconficeret, essent cassi: Perinde ac si latro pecunia furto sublata illos faceret. Ideoq́;Ideoque quicunq;quicunque vsurario panem vel vinum venderet, aut rem aliam, teneretur restituere pretium vero domino. ¶ His tamen
Solutio.
non obstantibus opinio negatiua est indubiè vera. Quam quidem opinionem expressè hîc tenet S. Thomas in vltimis verbis arti
D. Thomas.
culi: vbi ait fructus rei per vsuram extorti, eò fore restituendos, quòd qui eam dedit est eiusdem rei dominus. Et esset nihil aliud quàm cauillus, dicere quòd licèt rerum vsu non cōsumptibiliumconsumptibilium non transferatur dominium, transfertur tamen pecuniæ. Eadem quippe est vtrobiq;vtrobique ratio. Quare D. Thomas in solutione tertij idem astruit de pecunia. Ob idq́;idque non debuisset Adria. eum citare in suam sententiāsententiam, neq;neque verò omnes iuris doctores. Nam & vnus eorum, Syluest. in verb. vsura. sexto,
Syluester.
dicit opinionem sancti Thomæ teneri communiter à doctoribus. Sed mos ipsorum est de hoc etiam rarò cōuenireconuenire quęnam sit opinio communis. Et ideo parùm deterrere debet illud suum verbũverbum, omnes. ¶ Opinionem autem sancti Thomæ cuncti amplexi sunt antiqui patres: vt Alexan. 3. p. q. 66. membro
4. & Altissiodorensis. 3. par. tract. 21. quæst. 1. & Richard. in. 4. distin. 15. q. 4. arti. 5. Et CaietañCaietan. quol. 1. fecit de hoc quæstionem tertiam. Atqui vt rationes sententiæ huius eluceant, supponendum est quòd nuda traditio rei non est certum signum translationis dominij. Sic enim habet. ff. de acqui. re. domi. l. Nun quàm nuda. traditio enim transfert dominium: sed ita, si venditio aut iusta causa præcesserit, propter quam traditio sequeretur. Hoc supposito arguitur sic. Si per vsura
riam solutionem dominium transferretur, vel hoc esset rigore legis vel arbitrio voluntatis soluentis: quia non est alia via transferendi: lege autem non transfertur cùm lex omnis talem contractum vetet: voluntatem verò soluentis, iam dictum est non constare per hoc quòd voluntariè pecuniam tradidit. Supponimus enim non dare ratione amicitiæ merè gratis: hoc enim extra propositum est: sed ratione contractus mutui: contractus autem hîc translationem non indicat: vtpote quo vsus pecuniæ emitur, qui nullo est seorsum pretio æstimabilis: ergo nullum est conuincens argumentum quòd voluntas soluentis sit dominium transferre. Cùm ergo nemo præsumatur donare nisi planis documentis constet, fit vt nulla fiat illic dominij trāsmissiotransmissio. Eò potissimùm quòd in huiusmodi traditionibus quę plenam non habent voluntatem, quàm minima excogitari potest, credẽdacredenda est alienatio. ¶ Quòd si
Scrupulus.
exquiras, cur ergo mutuatarius dat, postꝗ̈postquam (vt suprà argutum est) neq;neque dat in deposito, neq;neque in pignus. Respondetur eò dare: quia
Solutio.
aliter non potest extorquere mutuum. Etsi vrgeas: ergo decipit hominem: negatur consequentia. Imò fœnerator seipsum seducit. Nam postquàm accipit quod non debet, ipse viderit quomodò recipit: illa enim traditio non habet peculiarius nomen, ꝗ̈quam datio vsuraria. Et est non dissimile exemplum de illo qui in naufragio eijcit merces in mare. Non enim ideo dominium ab se illarum abdicat. Quare si vndarum postmodùm impetu recijciantur in siccam, sui etiam tunc sunt iuris. ¶ Se
Secunda ratio.
cundò pressiùs. Omnes (illi etiam qui sunt partis aduersæ) fatentur quod si fœnerator loco vsuræ extorsit aruum, tenetur idem, vti ait S. Tho. cum fructibus restituere: huius autem causa alia reddi nequit, ꝗ̈quam illa S. Tho. scilicet quod eius dominium semper manet apud eum qui dedit. Nam si prædium verè esset fœneratoris, licèt iniustè extorsisset, fructificaret sibi: neq;neque ampliùs teneretur ꝗ̈quam prædium restituere. Quòd si dicas debere illos ratione morę, quia alter impeditur, tunc sequeretur quod si mutuatarius non deberet agrum colere, nihil fructuũfructuum deberetur ei: quod est falsum. ¶ Præ
Tertia ratio
tereà tertiò arguitur: cùm leges omnes vsuris recipiendis reclament, quantum fieri potest, denegādumdenegandum est vsurario ius: si autem ei dominium concedatur, periculo exponitur restitutio: nam si vera est illa donatio, posset quodammodò vsurarius tergiuersari, negāsnegans teneri se restitutionis ligamine, saltẽsaltem quousq;quousque alter petat. ¶ Ad hæc insuper quarto loco
Quarta ratio.
accedit quod solent leges dominiorũdominiorum translatio|nem impedire in dationibus quæ fiunt pro re turpi & iniuriosa: vt si des Assasino vt hominem occidat: aut corrumpẽdocorrumpendo iudici, aut simoniacè: quia res illa non est vendibilis: cùm ergo vsus mutuatæ pecuniæ seorsum nullius sit pretij, signum est, leges illius contractus prohibitrices translationem dominij impedire. Mutuatarius autem qui dat, non ratione amicitiæ, sed ratione mutui, nunquam intendit aliter dare quàm iura permittunt. Atq;Atque huc forsan spectat ratio Altissiodorensis, inde probantis non posse mutuatarium ratione talis conuentionis donare: quia à Deo prohibetur: scilicet per leges naturæ ac diuinas contractum improbantes. ¶ Postremum autem egomet mihi argu
Postrema ratio autoris.
mentum excogito. Si vsurarius vsurariæ pecuniæ esset dominus, consequens fieret, vt si haberet creditores alios antiquiores, quibus non per vsuras debitor erat, & posteà æs alienum per vsuras contraheret, neq;neque haberet alia bona nisi illa vsuraria, priùs deberet soluere antiquioribus. Nam si illa bona verè sunt illius, re vera antiquius debitum præferendum est: & tamen hoc nemo concedit. Ratio ergo cur vsurarum dominis facienda est priùs restitutio, non est alia quàm quòd vsurarius non acquirit earum dominium. ¶ Primo igitur argumento in cōtrariumcontrarium
conceditur, illam esse causam cur non transferetur dominium: quia scilicet illic non est libera donatio, sed datio propter vsum mutuatæ pecuniæ, quæ nihil valet. Neq;Neque refert (vt suprà art. 1. dictum est) si vsurarius stricta necessitate compulsus petat, an suo obsequatur animo: satis enim est quod postꝗ̈postquam constituit mutuum petere, compellitur dare: quia aliter obtinere non potest. Atq;Atque idem respōdemusrespondemus de datione per metũmetum facta. Nam cùm spontanea non sit, non est cur dominium in alterum transmittat. Neq;Neque iura contrarium volunt: imò hoc planè ipsum docent: dum scilicet sanciunt, eiusmodi donationes esse, non irritandas, sed vt irritas declarandas. Fatemur quidẽquidem si latronis metu iures illi quippiam largiri, teneri de ratione iuramenti: sed tamen cùm tradideris, minimè dominium traducis. ¶ Quid autem si mutuatarius, id
Dubitatio.
fœneratore exigente, dicat, se suam pecuniāpecuniam cum dominio tradere? Respondetur quòd si
Solutio.
non det ratione meræ amicitiæ, sed mutui causa, quicquid dicat & iuret, non intelligitur dominium traijcere: quia iura prohibent: secùs autem de matrimonio: vbi si metus non est cadens in cōstantemconstantem virum, eò fit consensus legitimus, quòd citra talem metum nemo debet seipsum tradere, tāq́;tamque cæco nodo illigare. ¶ Secundum autem argumentum solutum
Ad secundũsecundum argumentũargumentum .
est. Sed tertium an videlicet vsurarius possit per vsuras acquisita eo vigore alienare vt eius contractus sint validi, paulò inferiùs cōmodiùscommodius tractabitur.
PEr hæc ergo respondetur ad argumenta
in capite quæstionis proposita. Ad autoritatem enim Pauli dicendum quod radicis qualitas, seu bona seu mala, proptereà redundat in ramos quòd habet rationẽrationem effectricis causæ: pecunia verò vsuraria non est nisi sola materia industriæ: & ideo licet ipsa sit restitutioni obnoxia, non tamen eius lucrum. ¶ Et simili ratione respondetur ad secundum.
Ad secundũsecundum argumentũargumentum .
Possessiones nanq;nanque fœnebri pecunia emptæ suæ ementis sunt, sibiq́;sibique fructificant: Sunt tamen obligatæ vsurarum debitis. Et ideo cap. cùm tu. iubentur vendi, si alioqui soluendo non sit fœnerator. ¶ Ex quo sequitur glossam eiusdem cap. textum non intellexisse. Elicit enim inde quod res vsuraria pecunia emptæ, sunt restituendæ: cùm tamen textus non hoc dixerit, sed quod sunt vendendæ. Et refert quàm plurimùm. Nam cùm possessiones illę in dominio sint fœneratoris, si plus valent quàm fuerat vsuraria pecunia, ille excessus, vt hîc S. Tho. docet, non alterius à quo pecuniam extorsit, sed suus qui emerat est. Nisi forsan ratione vel damni emergentis vel cessantis lucri aliquid ei deberetur. Item si eædem essent restituendæ, & fructus quoq;quoque earum deberent cum illis refundi: quod est falsum. Longissimè ergo differt res esse debitis obligatas, & easdem esse restituendas.
¶ Atque inde liquet tertij responsio, quo
Ad tertium argumentũargumentum .
arguebatur non habere fœneratorem plus iuris in rem emptam quàm in pecuniam ipsam. Falsum enim est: quippe cùm ratione industriæ ius habeat in rem, quod in pecuniam non habebat. ¶ Et per hæc dissoluitur alia quæstio, Vtrùm scilicet omnia bo
Quæstio.
na vsurarij sint subdita restitutioni: nam super eodem capitulo, Cùm tu. aliqui affirmant (vt Panormit. refert) alij verò negant:
Panormita. Ioan. Andr.
vt Panormi. ipse & Ioannes Andreas, dicentes quòd illa quæ per vsuram sunt extorta, obligata manent: reliqua verò legitimè acquisita, minimè: quia nullum ius, inquiunt, id præcipit. At verò Sanctus Thomas in
D. Thomas.
eâdem solutione secundi, non modò illa | quæ vsuraria pecunia empta sunt, verùm omnia affirmat esse obligata. DistinguendũDistinguendum ergo est. Primùm enim triplicia sunt vsura
Bona vsurarii triplicia.
rij bona. Illa scilicet, quæ velut vsurarum pretium acquisita sunt: & ea quæ pecunia vsuraria fuerũtfuerunt empta: & præter hæc alia, si quæ legitima hæreditate, vel via quauis licita possidet. Rursus obligatio, altera est personalis,
Distinctio.
scilicet quæ ex persona descendit in possessiones: alia verò realis, quæ ratione rei ligat personāpersonam. Res ergo primi ordinis, puta quæ
Solutio præmissæ quæstionis.
vsu non consumuntur, vsura vel furto sublatæ, obligatione reali manẽtmanent restitutioni obnoxiæ: quippe quæ eædem numero reddendæ sunt: eò quòd dominium fixum permanet penes primũprimum possessorẽpossessorem. Quocircà obligatio hæc quocúnq;quocunque cum re ipsa cōmigratcommigrat. Nempe siue vendantur, siue donentur, siue iure hæreditario possideāturpossideantur, obligatur possidens easdem res ratione rei acceptæ restituere vero domino. Sed sunt aliæ res siue vsuraria pecunia emptæ, siue legitimè ab vsurario acquisitæ: verbi gratia, sunt patrimonialia. Et hæc non sunt obligationi reali restitutioni subdita, sed personali. Nam fœnerator vsurariũvsurarium æs per vsuras cōtrahenscontrahens, fit restitutioni obnoxius: & ratione ipsius cũctacuncta quæ possidet. Et est latissima differẽtiadifferentia quod hęc personalis obligatio non trāsittransit perinde atq;atque realis cum rebus, sed tātùmtantum in illos qui loco personę succedũtsuccedunt. ExẽpliExempli gratia. Si vsurarius vendat suũsuum patrimoniũpatrimonium quando alia bona habebat quibus vsuras restitueret: post verò in pauperiẽpauperiem lapsus, restituere non potest, illi emptores liberi sunt à restitutione. Nam bona quæ emerũtemerunt, vera erāterant fœneratoris. At verò si vita defunctus aliqua reliquit in bonis: siue illa quæ per vsuras acquisiuit, siue aliud legitimũlegitimum, etiāetiam si vsurariāvsurariam substātiamsubstantiam totam perdiderit: hæredes tenẽturtenentur paternas vsuras soluere ratione obligationis: non quidẽquidem realis, sed personalis: quia succedũtsuccedunt loco defuncti. ¶ Ex his iam gradũgradum facere possumus ad fœneratoris contractus, vt examinemꝰexaminemus quināquinam sint validi: qui verò minimè: quod quodam superiori argumẽtoargumento exquirebat̃exquirebatur. Enimuerò si vsurarius dominiũdominium non acquirit, cōsequẽsconsequens fieri videtur vt nullatenùs possit vsuraria bona vllo contractu abalienare. Ad hoc in primis per distinctionẽdistinctionem illāillam superiùs positam respōdeturrespondetur. Res quippe vsu cōsumptibilesconsumptibiles in pretiũpretium vsurarię mutuationis receptę, alienari nequâꝗ̈nequaquam ab vsurario possunt: esset nāq́;namque alienatio irrita, quādoquidẽquandoquidem nunꝗ̈nunquam in suũsuum ius venerũtvenerunt. De alijs autem, puta, quæ vsu consumunt̃consumuntur, alia est ratio. Enimuerò si vsurariꝰvsurarius, etiāetiam si illas alienauerit, alia habet bona quibꝰquibus restituat, cōtractꝰcontractus alienationis, siue gratuitò fiātfiant, siue oneroso vinculo, tenẽttenent: quoniāquoniam non est necesse vt eędẽeędeem numero restituant̃restituantur. Si autẽautem nihil prorsus habet nisi qquod per vsuras corrasit: imò licet illa quę habet, non sint vsuraria, sed legitima bona, quæ tamen debitorũdebitorum summāsummam non exuperātexuperant: tunc vniuersale fermè DoctorũDoctorum respōsumresponsum est, oẽsomnes eius contractus esse irritos: quia omnia illa bona sunt debitis obligata: vel obligatione reali, si sunt prioris generis: vel personali, si sunt posterioris: quia persona est restituere obligata. ¶ At verò tam vniuersalẽvniuersalem sentẽtiāsententiam, nisi cum certo moderamine, non mihi videor sa
Moderatio sentẽtiæsententiæ communis.
tis probare. Etenim si sit gratuitꝰgratuitus cōtractuscontractus, verbi gratia donationis, planũplanum est non valere: quoniāquoniam tunc donatũdonatum illud ab vsurarum debitis eximit̃eximitur. Si autẽautem sit onerosus, tũctunc distinguādistinguam: nam si per illũillum nihil vsurarius recipit quod debitoribꝰdebitoribus soluat, fateor similiter cassum esse: vt si filiāfiliam dotaret: quia non sibi ad iustũiustum superest quantũquantum debet. Atq;Atque idẽidem censendũcensendum si stipẽdiastipendia famulis ꝑsoluatpersoluat, etsi victualia emat, quæ certum est ab ipso cōsumendaconsumenda fore. Vide ergo quantũquantum sit periculi cum vsurarijs atq;atque alijs qui credunt̃creduntur non alia bona possidere, ꝗ̈quam illicitè acquisita, huiusmodi cōtractuscontractus inire. Si tamẽtamen vẽdatvendat, dum modò id non fiat in fraudem, ar
bitror secundũsecundum ius naturæ contractum firmum esse, emptoremq́;emptoremque in conscientia nullatenùs teneri ad restitutionem: nam venditor etsi rem vendidit, pretiũpretium tamen recepit, quare nihilo minùs in bonis habet: & potest ex illo pretio soluere vsurarum debita, sicut poterat ex re ipsa. Itaq;Itaque ad irritandum cōtractumcontractum, eô conijciendus est oculus vtrùm per ipsum vsurarij substantia minor fiat, ꝗ̈quam quæ soluẽdissoluendis debitis sufficit. Et patet hoc modo ratio nostra. Fac vsurariũvsurarium non ampliorẽampliorem habere pecuniam, ꝗ̈quam est suũsuum æs alienum: si tunc illi vendo meum fundum, contractus est firmus: quia tantum habet in rebus, quantum habebat in nummis. Si ergo iterum ego eundem fundum eodem nummo redimam, cur contractus eâdem ratione non sit solidus? Ius quidem ciuile forsan, quia fraudem præsumet, illum rescindet: sed tamen illo secluso non est cur conscientiam remorset.
¶ Hinc protinùs facilis est descensus ad fœ
De hæredibꝰhæredibus fœneratorũfœneratorum.
neratorum hæredes. Ad illos enim non tantũtantum obligatio realis deriuat̃deriuatur, verùm & personalis defuncti. Non solùm inquāinquam dum in hæredi|tate res eædem permanent, quæ veluti pretium vsurarum acquisitæ fuerant, tenentur easdem propter obligationem realem, quæ cum ipsis migrat, dominis referre: verùm etsi nihil illarum supersit, sed tamen defunctus aliquid vnde debita soluantur in alijs legitimis bonis reliquerit, tenent̃tenentur restituere quicquid ille debebebatdebebat, propter personalẽpersonalem obligationem: eò quod eius loco subrogantur. TenẽturTenentur inquam in conscientia, si bona debitorũdebitorum summam adæquent. Alioquin satis est si totam hæreditatem restituant. In foro autem exteriori, si hæreditatem acceptarent, cogerentur in totum: nisi forsan scriptorum præcisè bonorum se hæredes pronuntiassent.
¶ Reliqua iam demum fit dubitandi ratio,
Dubitatio.
vtrùm hæredum singuli in solidũsolidum teneāturteneantur, an dũtaxatdumtaxat pro quota assis. Sunt enim & de hoc inter iuris Doctores placita diuersa. Et Syluest. arbitratur in verbo, vsura. 6. §. 10.
Syluester.
se satis respondisse quod secũdùmsecundum illam opinionẽopinionem quæ tenet omnia bona vsurarij esse obligata vsurarum debitis, vnusquilibet tenetur in solidum: si verò non sunt obligata, quilibet tenetur pro rata. At verò distinctio hæc parùm ad rem facit. Nam, vt suprà monstratum est, cuncta vsurarij bona obligata manent, siue reali siue personali obligatione. Et ideo sic potiùs censendũcensendum, quod res illæ quæ pre
tium fuerunt vsurarium, à quouis hæredum possideantur, reddendæ sunt domino. Et tunc cæteri cohæredes tenentur illi refundere pro ratione suæ portionis. Si autẽautem sint alia bona, arbitror neminem teneri nisi pro quota assis: vt qui hæres fuit ex semisse, teneatur de vsurarum medietate: & qui ex triẽtetriente, de tertia: & cæteri similiter de sua cuiusq;cuiusque
Ratio p̃fatæpræfatæ assertionis.
portione. Et ratio est: quia personalis obligatio non transit in hæredes nisi ratione hæreditatis: ob idq́;idque obligatio dispertitur secundùm portionem hæreditatis cuiusq;cuiusque. Et hoc sentio etiāetiam si bona illa, vsuraria pecunia fuerint empta. Et hæc de restitutione eorum quæ per realem vsuram acquiruntur. ¶ Re
Quæstio altera.
stat autem de vsura mentali respondere #vtrum obliget ad restitutionem: vt cap. cōsuluitconsuluit. de vsur. definiuit Vrban. 3. Et in primis ex superioribus constitutum supponamus, vsuram
Primum fundamentum.
mentalem esse, quando etiam nullo præcedenti pacto aliquid speratur ratione mutui recipiendum. Nam quando duntaxat ratione beneuolentiæ speratur, nunquàm cōtrahiturcontrahitur vsuræ contagium: siue illa sit principalis intentio, siue secùs. Hoc nanq;nanque iam suprà satis non solo testimonio sancti Tho. sed clara ratione monstratum est. Secundò suppo
Secundum.
nendum est, vsuram mentalem, licèt semper peccatum sit cordis, nunquàm tamen obligare ad restitutionem nisi dum re vera subsequitur vsuræ receptio. Quin imò etsi pactũpactum interueniat & mutuator iniquè contendat vsuras exprimere, nisi recipiat, nulla emergit restituendi obligatio: quia nihil debetur nisi Deo in satisfactionem pro culpa. Igitur cap. cōsuluitconsuluit. vbi restitutio iubetur vsuræ mẽtalismentalis, hoc pacto intelligendum est. ¶ At verò nondum per hæc satis liquet eiusdẽeiusdem textꝰtextus intellectus. Haud enim desunt qui censeant mẽtalemmentalem vsuram neminem restitutionis vinculo innodare, nisi eum qui prauam suam mentem alteri insinuauerit. Imò Scot. in. 4.
Scotus.
dist. 15. q. 2. arti. 2. id videtur sentire. Ait enim quòd animus sine vllo pacto verbali vel alio signo æquiualẽtiæquiualenti ostendente debitori quod mutuans non mutuaret sine spe lucri, non facit illum recipientem sine pacto habere alienũalienum: & ideo non tenetur ad restitutionem. Et eiusdem sententiæ apparet esse Richard. eâdem
Richardus.
distinct. ar. 5. q. 5. vt puta si vsurarius, vt habetur in eodem cap. parabolam iuramẽtiiuramenti, hoc est chirographũchirographum debiti reddere recuset quousque aliquid vltra sortem ei supererogetur.
MotiuũMotiuum Sco. Gregorius.
Et facere pro Scoto videtur Gregor. in Registro. Et habet̃habetur. 1. q. 2. c. sicut. vbi ait, eius oblatio, scilicet mutuatarij, nullam culpæ maculam ingerit, quæ non ex ambientis petitio
ne processit. Porrò autem hæc opinio, vt apud autores iacet, nulla probabilitate viget. Nam qui prauitatem sui propositi insinuātinsinuant, non mẽtalesmentales, sed reales vsurarij cẽsendicensendi sunt. Quandoquidem licèt pactum non ineant expressum, insinuant tamen tacitè. Quare in dict. cap. consuluit. seorsum mentalis vsurarius secernitur ab eo qui mentem suam illo modo significat. Item ratio est manifesta
Ratio in Scotum.
vt etiam sine tali significatione vsura obliget ad restitutionem: nam quanuis tuātuam auaram mentem celes, tamen dum scis alterum ratione mutui tibi dare, tunc planè intelligis dationem illius non esse liberam donationem, sed fieri pro illo quod non est pretio dignum, ac perinde retines alienum inuito domino. ¶ Vt ergo res hæc lucidè pateat, notandum est quatuor modis posse contingere receptionem fœneratoris à mutuatario. Primò: si mutuator intendat ratione beneuolentiæ recipere, eodemq́;eodemque modo recipiat: tunc enim planum est nullum conflari vsu|ræ peccatum: tantum abest vt vlla exigatur restitutio. Secundò. Si intẽditintendit recipere causa mutui, & re vera ita recipit: & hoc, licèt nullum interueniat pactum, neq;neque intentionis significatus, citra controuersiam, peccatum est restitutioni obnoxium: tum propter rationem proximè factāfactam: tum quia expressa est determinatio dict. cap. consuluit.
VnũVnum tamen offendit me dubium circa ca
Dubium.
pituli verba. Habentur nanq;nanque ibîdem hæc: Si non aliâs mutuò esset traditurus. Ex quibus verbis omnes colligunt quòd intẽtiointentio secundaria vsuræ non obligat ad restitutionẽrestitutionem, sed dũtaxatdumtaxat primaria & principalis. Videlicet si tu non mutuares nisi ob eiusmodi spẽspem & intẽtionemintentionem: nam si etiam sine illa mutuares, aiunt hoc licêre: quia hoc est sinistrum, vt aiunt, oculum habere ad lucrum. AttamẽAttamen profectò intelligere hoc non possum. Enimuerò quanuis sine tali spe mutuares, ita vt hæc tua non sit principalis intentio, tamen posteà dum recipis, noueris alterũalterum tibi dare ratione mutui, profectò recipere tibi non licet. Sed esset peccatum nexu te implicans restituendi: quia recipis quod neq;neque est tuum, neque ille gratis dat. Quare non aliter percipio secundariam intentionem capituli, excusantẽexcusantem
Explanatur textus citatꝰcitatus
à restitutione, quàm dum nullo modo mutuo, vt ratione mutui aliquid recipiārecipiam: sed gratis: licèt cogitatio obrêpat quod mutuatarius supererogabit mihi aliquid: quod tamen ego sum certus non recipere nisi gratis contulerit. Alioqui quanuis secundaria intẽtiointentio esset recipiẽdirecipiendi ratione mutui, esset delictum cordis. ¶ Tertio modo potest sic lucrũlucrum contingere, quod fœnerator non putat se recipere vltra sortẽsortem ratione mutui, sed fortè ratione beneuolẽtiæbeneuolentiæ: nihilo minùs alter dat mutui causa. Et tunc fortasse quispiam censeret nullānullam emergere restitutionis obligationem: quia illa intentio nullum fuit peccatum. Nihilo minùs discernenda moderandaq́;moderandaque est hæc sententia: nam quandiu iste crediderit accepisse ratione beneuolentiæ, & à culpa & à restitutione est liber. Attamen cùm primùm resciuerit mutuatarium non dedisse nisi ratione mutui, tenetur sub reatu peccati mortalis reddere. Et ratio est, quòd iam inde agnoscit non fuisse gratuitam donationem. At verò quia obligatio non nascitur ratione acceptionis, sed ratione rei acceptæ, non tenetur restituere nisi id quod illiꝰillius possidet, vel quo factus fuit ditior. Itaq;Itaque si quid bona fide consumpsit, putans esse suũsuum, non debet. ¶ Quarto modo contingere potest quòd mutuator corruptam habuit intentionem, sed tamen alter non est largitus nisi gratis ex liberalitate. Et de isto membro sunt opiniones diuersæ. Nam Hostien. & Panormita. in cap. con
suluit. de vsuris, & glos. cap. fina. de simonia, & Ioan. Andre. in Mercur. regul. pactum. affirmant obligationem inde exurgere restituendi. Et ratio eorum est, quòd cùm illa in
Ratio p̃teritæpreteritæ opinionis
tentio sit peccatum, receptionem vitiat, ac perinde quicquid recipitur, restitutionis debito implexum est. Et intelligũtintelligunt etiāetiam dum cōstiteritconstiterit alterum dedisse beneuolè. Nam dicunt quòd restitutio tunc non est facienda illi, postquàm gratis dedit: sed pauperibꝰpauperibus ratione peccati. Nihilo minùs in hac opinione nihil prorsus probabilitatis inest: res em̃enim est clara. De peccato inquam in primis cogitationis, nulla est dubitatio. Secundò neque
Autoris iudicium.
de hoc ambigendum, quin quandiu mutuator habeat consciẽtiamconscientiam, alterum ratione mutui dedisse, teneatur ad restitutionem: non quidem simpliciter, sed ratione errantis conscientiæ: pro eo quòd putat se retinere alienum. Et hactenùs rectè dicunt prædicti authores. Attamen quòd à parte rei teneatur, falsum est. Et ideo vbi constiterit alterũalterum non dedisse ratione mutui, sed gratuitò, quanꝗ̈quanquam deprauatissima intentione illud receperit, nullo implicatur restituendi nodo. Et hoc manifestè probatur. Restituendi obligatio
Ratio dicti.
ex nulla alia insurgit causa quàm ex damno alteri dato: hoc enim nomen ipsum aperit. Est enim restituere, alterum in suum ius statuere: quando verò mutuatarius ob meram beneuolentiam quidpiam confert, nullum accipit damnum, nec depulsus est à iure suo: ergo alter nihil ei debet. Nam lucrum quod fœnerator acquisiuit, restitutionem non inducit: aliâs quod donatum tibi est, reddere obligareris. Deinde atguit̃arguitur. Dum
Ratio altera ad idem.
ego rem meam ab altero eripio, quam arbitror esse suam, etsi tunc corde furtum cōmittamcommittam, tamen si posteà mihi innotescat, rem esse meāmeam, nullo restitutionis reatu teneor. Imò verò quanuis sua ipsius fuisset, si postmodũpostmodum notum mihi faceret dono mihi dedisse, profectò religatus essem iugo restituẽdirestituendi: par autem ratio est in proposito. Illi ergo mutuatario nihil debebatur. Si autem illi nihil debetur, multò minùs pauperibus. Restitutio nanq;nanque, vt iam suprà dictum est, non cedit in ius pauperum, nisi vel quando copia creditorum haberi non potest, vel quando datio | ipsa iure condemnatur, vt in simonia: datio autem illa beneuola nullatenùs est prohibita. Dicere autem quòd mala intentio sit digna illa pœna, vt vsurarius eleemosynāeleemosynam egenis eroget, profectò nullo fulcimento connititur. ¶ Ex his ergo collige solam receptio
CorollariũCorollarium.
nem ratione mutui atq;atque omnem in vniuersum, siue intentio primaria fuerit, siue accidentaria, obligare ad restitutionem. Igitur
Ad motiuũmotiuum Scoti.
quando dixit Gregori. oblationem mutuatarij non ingerere culpæ maculam si ex fœneratoris petitione non processerit, intellexit, quòd non impingit eidem fœneratori labem, si neque petit neq;neque scit in pretium sibi propter mutuum rependi: nam dum sciens & prudẽsprudens illa causa recipit, eôdem recidit ac si peteret. Et sic glossare debet Scotum, qui eius susceperit patrocinium. ¶ Porrò verò
Dubium.
postremum hîc dubium dissimulandũdissimulandum non est: quippe quod multorũmultorum ingenia torquet. Videntur enim præfatum caput, consuluit. de vsuris. & cap. mādatomandato, quod est finale, de simon. secum pugnare. Nam cap. hoc, vt expositum est, vsurarium mentalem nexu restitutionis perstringit. Illud verò de simon. ait quòd simoniacus affectus, nullo intercedente pacto, per solam pœnitentiam diluitur, neq;neque ad resignandum beneficium obligat, quod tali affectu susceptum est. Et tamẽtamen quicquid in tẽporalibustemporalibus vsura est, fit in spiritualibus simonia. Imò grauius est simonię crimen. ¶ Adrianus in illa. q. de vsura, hoc
Adriani solutio.
constituit discrimen, quòd cùm restitutio simoniaci pretij faciẽdafacienda est ecclesiæ, Papa potest illam remittere: secùs autẽautem de vsura. Hæc
autem solutio nulla est prorsus: quoniāquoniam Papa illic nullam facit debiti relaxationem: sed tantùm de iure interrogatus respondet. Docet ergo nullam esse necessariam resignationem. Alij dicunt quòd cap. consuluit. loquitur in conscientia, qua quisque tenetur vsu
Aliorum responsum.
ras restituere: sed cap. mādatomandato. loquitur tantùm in foro exteriori: quòd scilicet simoniacus mentalis non compellatur in foro exteriori resignare beneficiũbeneficium. At verò neq;neque hoc satisfacit. Nam etsi in humano tribunali non
Refellit̃Refellitur proxima solutio
cogatur, deberet ipse nihilo minùs in conscientia resignare: & tamen Papa illic pacatas curat conscientias per solam pœnitentiāpœnitentiam. Panorm. & reliqui in illo cap. complures. cōmentanturcommentantur glossas. Arbitror tamen quòd quam contestantur litẽlitem, nulla est. Etenim ca
Solutio vera
put illud, mādatomandato. fortè nihil aliud sibi vult ꝗ̈quam quòd si quis obseꝗaobsequia vel munera episcopo obtulit ea intentione vt illorum intuitu & interuentu obtineret sacerdotium, posteà tamen resciscit collatum sibi fuisse non ratione munerum, sola pœnitentia deletur sibi præterita culpa: non tamen resignare tenetur: quia re vera collatio non fuit simoniaca. Sin autẽautem sibi cōstaretconstaret collationem factam propter munera, forsitāforsitan necessaria esset resignatio. De hoc tamen lib. 9. in loco proprio examinatiꝰexaminatius. ¶ Post hæc demũdemum dicendũdicendum superest
Vltimum dubium.
de fœneratorum cooperatoribus, an teneantur etiam ipsi restituere ratione acceptionis: quanlibet vsurarum nihil apud ipsos fuerit. Quales sunt eius factores & ministri. Atqui in initio statim quæstionis statuitur regula. ¶ Quicunque verè est causa, vt quis
Regula.
piam per vsuras alterum lædat, tenetur in integrum ad restitutionem. Est enim regula iuris, quòd qui causam damni dat, dānũdamnum dedisse videtur. Estq́;Estque par ratio ac de concurrentibus cum fure. Nam cùm secũdùmsecundum Paulum ad Roman. 1. non solùm qui faciunt, sed qui facientibus consentiunt digni sunt morte, multò iustiùs qui re vera in causa sunt.
Causa autem illi cum primis existimantur, qui mutuatarios ad soluendas vsuras compellunt, vt si principes in hunc errorem collaberentur, ac subinde iudices: etiam dum principũprincipum iussu id auderent: tales enim leges manifestariam haberent iniquitatẽiniquitatem. Et pariter aduocati, & pariter quotquot in tale iudiciũiudicium cōcurrẽtconcurrent, ad restitutionẽrestitutionem tenerent̃tenerentur. Pari modo proxenetę & intercursores qui fœneratarios disquirẽtesdisquirentes inter ipsos ac fœneratores fœnorũfœnorum pacta cōficiuntconficiunt. Nam isti verissimè sunt causa. Item consultores, vt si quis filio vel amico persuaderet vt tale iniret viuẽdiviuendi institutum, profectò perinde teneretur restituere, ac si latroni consilio faueret. Hoc dixerim propter quosdam qui putant cooperari vsurarijs ad mutuandum, non inijcere restitutionis laqueum, sed cooperari ad suscipiendum lucrum. Nam profectò si ex mutuo sequitur lucrum, eadem est vtriusque ratio. Consulere autem mutuatario vt soluat vsuras, neq;neque culpa est, neq;neque ad restitutionem obligat: quia vsuras soluere non per se veti
tum est. ¶ De ministris autem non est facilè iudicare. Agentes enim quos vocant & factores, quibus vsurarij sua negotia committunt, quiq́;quique illorum pecuniam fœnori dant, omninò tenentur ratione acceptionis. Hæc omnia intelligunt̃intelliguntur si vsurarij non restituũtrestituunt: & ipsi soluendo sunt. Tametsi dum vsurarũvsurarum | nihil in vsum istorum venit, consilium est vt dent pro sua virili operam qualiter vsurarij restituant. Quòd si non profecerint, arbitror esse casum conueniendi creditores à quibus obnixè vel debitorum vel partis remissionẽremissionem deprecentur. Est enim tunc misericordiæ locus maximè, si illi ex aliqua ignorantia peccârunt. ¶ At postquàm de ignorantia incidit sermo, animaduertẽdumanimaduertendum est, quòd si huiusmodi administros ea contingeret ignorātiaignorantia teneri, quæ prorsus ab omni eos culpa ꝑpurgaretperpurgaret, nullo posteà colligarẽturcolligarentur restitutionis nexu. Nam cùm restitutionis obligatio non nisi ratione, vel acceptionis, vel rei acceptæ exurgat, si acceptio nulla fuit culpa, & res apud ministrum non manet, omnis cessat obligatio: veruntamen crimen est tam apertum, vt neminem possit ignorantia in totum excusare. Nisi forsan in nonnullis casibus quorum sunt grauium Doctorum opiniones diuersæ. Tunc enim quem conscientia in contrarium non remorderit, auscultare Doctoribus poterit qui bonæ sunt autoritatis. ¶ Præter hos nominatos sunt alij administri, qui propriè non censentur esse causæ: veluti famuli qui pecunias portant & ser
uant. Erat, verbi gratia, mutuatarius soluturus: mittit fœnerator per famulum ad petendum & tradit alteri ad custodiendũcustodiendum, illi non propriè sunt causa neq;neque restituere tenentur. Imò credo neq;neque amanuenses qui in commentarios rationes dati & accepti referunt. Nam isti tātùmtantum memoriæ subseruiũtsubseruiunt. At verò de publico scriba cuius instrumen
Quid de tabellione.
tum fidem facit, paululò sanè maior est dubitandi ratio. Nam ille publica fide pactum firmat quod vera est vsuræ causa. Et ideo saluberrimum esset consilium talia pacta non subsignare. Imò, si vigore illius instrumenti posteà alter condemnaretur, non esset tabellio immunis à restitutionis debito. Quanuis cùm tales vsurariæ lites non admittantur in forum, non tantũtantum inde imminet periculum. Nisi tabellio fraudem sciens, instrumentum vsurarium sub tacita nequitia subsignaret. Vt, si mutuum erat mille ducatorum, & centum vsurarum, fidem faceret mutuatarium mutuo recepisse mille & centũcentum. Tunc enim reus est restituendi. ¶ Reliqua quæ de restitutione adhiberi hîc possunt, non sunt hoc genus restitutioni propria, sed alijs simul cōmuniacommunia. Tenetur enim vsurarius de damnis quæ mutuatarius propter vsurarias solutiones accepit. Item fieri potest vsurarum recōpensatiorecompensatio. Vt si ego à te eundem vsurarũvsurarum numerum recepi, quem tu ex me per similem æiniuriam extorseras, neuter restat alterius debitor. Imò cap. quia frustra. de vsuris, non permittitur ille qui vsuras soluit, repetere antequàm ipse quas accepit persoluat. Ad hęc si neque creditoris copia, neq;neque hæredum haberi potest, pauperibus facienda est restitutio: vt AlexādAlexand. 3. statuit, cap. cùm tu. de vsur.
ARTICVLVS. V.

ARTICVLVS. V.

Vtrùm liceat mutuo pecuniam accipere sub vsura.
CVM dare mutuum ad vsuras peccatum sit, & mutuatarius causam eidem malo dare videatur, meritò subinde interrogatur vtrùm liceat mutuo pecuniam accipere sub vsura. Arguitur
Primum argumentum.
enim à parte negatiua. Pari iure cōdemnatcondemnat Apostolus ad Rom. 1. eos qui malefactoribꝰmalefactoribus consentiunt, atq;atque ipsos qui malefaciunt: qui autem mutuum sub vsura accipit, non solùm vsurario crimini cōsentitconsentit, verùm & occasionem præbet, ac perinde scādalumscandalum dat: ergo vndequâq;vndequaque peccat. ¶ Secundò. Si hoc
Secundum.
genꝰgenus necessitas acceptionẽacceptionem excusaret, sequeret̃sequeretur & excusare quoq;quoque posse, vt quis pecuniāpecuniam suam in deposito penes vsurarium collocaret. Nam æqualis esse posset necessitas: hoc autem à crimine nullatenùs excusatur: nam perinde esset atq;atque gladium furioso committere, aut impudico virginem: ergo neq;neque licitum est mutuum sub fœnoris vinculo suscipere. ¶ In contrarium autem est Philoso
Aristot.
phus. 5. Ethico. vbi docet iniuriam pati non esse delictum, sed facere: mutuator autem iniustitiam irrogat petenti mutuum, si eum fœnore morsicat: alter verò tantùm patitur.
AD quæstionem duabus conclusionibus respondetur. Prior est. Eum qui para
Prima conclusio. Secunda.
tus non est fœnori dare, nemini licet inducere vt fœneret. ¶ Posterior. Ab eo qui paratus est fœnerato mutuare, licitũlicitum est mutuari sub fœnore. Ambæ simul conclusiones vna
bimembri ratione comprobantur. Inducere quempiam ad malum, nemini licet. Præcipuum enim genus cooperandi ad malũmalum, est ad illud mouere & excitare: cùm ergo fœnerari malum sit, nemini in tale propositum quod ipse non habebat cōijcereconijcere potes. Atta|men vti alterius peccato in bonũbonum, nihil absurdi habet. Nam & Deo hoc est in vsu. Vtitur enim peccatis nostris in bonũbonum, vt in Enchirid. disertè docet Augustinus. Vnde idẽidem
Augustinus.
sacer autor ad Publicolam: Qui vtitur, inquit, fide illius qui per falsos Deos iurat, non ad malum, sed ad bonum: non peccato illius se sociat quo per dæmonia iurauit, sed facto eius bono, quo fidem seruauit: si tamen induceret eum ad iurandum per falsos Deos, peccaret. Subiungit diuus Thom. exemplũexemplum Hierem. 41. decem virorum qui vt vitam ab Hismaële redimerent qui eos volebat occidere, thesauros suos ei obtulerunt. Quocircà veluti dum quis incidit in latrones, licèt iniuriam ab illis patiatur volentibus eum trucidare, ipse tamen offerens aurum quo vitam redimat, non est prodigus: sic cẽsendumcensendum de illo qui vt suæ necessitati prouideat mutuũmutuum accipit fœnori obnoxiũobnoxium. ¶ Hîc autẽautem dubia non desunt minimè prætereunda. PrimũPrimum est
Dub ium. 1.
vtrùm sine vlla prorsus necessitate ab vsurario fœnerari, peccatum sit. Videtur enim diuus Tho. hoc affirmare: dum non aliter huiusmodi mutui acceptionẽacceptionem excusat, quàm dum fit ad subueniendum necessitati propriæ vel alterius. Hoc autem facilimæ solutionis est.
Solutio.
Enimuerò ille qui vel nulla, vel non iusta necessitate adductus fœnerato mutuatur ab eo qui paratus est, non alio peccato delinquit, quàm prodigalitatis: quæ genere suo non est mortale. Potest enim quisq;quisque citra peccatum mortale sua profundere. AttamẽAttamen ex circunstantijs fieri potest mortale. Nempe si familiam habet alendam & proles quibus debet in posterum prospicere: vel si esset Antistes qui scandalum daret. Quòd si sciscite
Sciscitatio.
ris, quænam ergo necessitas ingruere debet vt prorsus culpam abstergat? Respondetur
Solutio.
non esse necessariam ita multùm grauẽgrauem, sed satis esse vt occurrat decentia status, & ornatus personæ: vt si magnates ad Torniaminis apparatum & ad similes celebrandas festiuitates sub fœnore mutuetur, non est peccatum. Quin verò si ob meram voluptatem facerent, non esset nisi veniale. Tametsi etiāetiam in hac magnatum classe fieri cōtingatcontingat mortale: vt puta dum hac ratione ingens cōtrahuntcontrahunt ęs alienum in grauissimum liberorum detrimentum. Mox & inde arbitror grauiter peccare, quod fomenta vsurarum subministrant, causaq́;causaque sunt vt omne genus mercaturæ deseratur, vertaturq́;vertaturque in vsurarium quæstum. ¶ Vtrùm verò liceat mutuũmutuum sub fœno
Scrupulus.
re accipere ad exercendam mercaturam vel alias licitas negotiationes ineũdasineundas, fertur diuus Thom. Florentino mercatori respondis
Solutio.
se peccatum esse: attamen non est genere suo mortale. Imò verò forsan quandoque nullũnullum. Etenim dum quis non aliam instituere valeret rationem viuẽdiviuendi, non video cur non posset fœnebre mutuum petere quò illa arte sibi suisq́;suisque prouideret. VerũtamenVerumtamen hoc tacendum in præsentiarum non est, quod in perniciem reipublicæ in dies ire pergit. IngentẽIngentem enim hominum turbam videas qui nihil in bonis habentes, vt alias effugiant mechanicas artes, nacta à fœneratorũfœneratorum facilitate occasione, sub vsuris mutua corradunt quæ negotiationi exponunt. Et de repente mercatores prodeũtesprodeuntes lautiorem vitam instituũtinstituunt. Qua ratione & luxu breui suam inopiam produnt, & fracta creditoribus fide reclamant non esse soluendo. Hi profectò tanꝗ̈tanquam publica pestis essent arcendi, & ceu publici latrones existimandi. ¶ Hæc autem specia
Dubitatio.
lis ratio vtendi in bonum alieno peccato ad id nos euocat generaliùs perscrutandum, vtrùm videlicet in alijs quoq;quoque materijs pariter liceat. Et respōdeturrespondetur per hanc regulam,
Solutio.
quotiescunq;quotiescunque id quod petitur tum iustè fieri potest, tum & bona de causa petitur, quāquàmquanquam scias alterum perperàm facturũfacturum, licet tibi tuo vti iure. Exemplum est in re præsenti, dum mutuum ab vsurario petis, id tantũtantum postulas, quod ipse posset tibi absq;absque fœnore præstare. Igitur si beneficium tibi fœnorat, sua est, non tua culpa. Similiter in exemplo Augustin. Dum ab infideli iuratam exigis fœderis conuentíve fidem, licitè ipse possit per Deum verum iuratam præstare: si autẽautem per falsos iurat, suæ impietati tribuitur. Veruntamen si id quod flagitas præstari ab altero iustè nequit, petitio tua iniqua est. vt si ab amico peteres vt quo tuis prouideret sumptibus furaretur: aut quò tuam iniuriam vlcisceretur, inimicum tuum vulneraret.
Tametsi hanc regulam non vsq;vsque adeò vniuersalis veritatis arbitror, quo minùs exceptionem citra violentiam patiatur. Etenim qui à misero prostibulo stato pretio turpẽturpem consensum petit, non est alîus criminis condemnandus quàm simplicis fornicationis: quippe cùm id genus mulierẽmulierem non censetur ille mouere: quādoquando quidem ipsa est quæstui paratissima. Secùs si honestam solicitaret.
¶ Hinc rursus ad rem proximè gradus fit ad
DubiũDubium graue.
aliud dubium examinādumexaminandum, quod grauius | est: vtrùm liceat minus malum ad peius euitandum consulere. Videlicet sicuti licet mutuum petere sub vsuris vtendo alieno peccato in bonum: ita sit decens dissuadere alteri nè occidat: quod bonum est, persuadendo vt mitiorem vindictam sumat. Visus enim est hîc Caietan. hoc negare, quod nos tamẽtamen
Caietanus.
super. 3. cap. ad Rom. obiter & quasi aliud agentes affirmauimus. Quapropter constituimus rem hîc pressiùs enucleare. Et à
PrimũPrimum argumentum.
parte negatiua militare videtur primùm omnium sententia Pauli loco citato: Non sunt facienda mala, vt inde eueniant bona. Nam cùm consulens causa illius rei sit quam consulit, fit vt qui minus malum consulit, idem censeatur facere: & cùm euitare maius malum quædam sit species boni, vt. 5. Ethico. cap. 1. autor est Aristot. consequens apparet vt consulere minus malum ad euitādumeuitandum peius, idem sit quod facere malum vt inde eueniat bonum. ¶ ItẽItem alteri non
licet malum vllum facere, vt peius euitet: ergo neque tibi idem ei consulere. Et confirmatur. Si tibi fas esset tale consilium alteri præbere, non esset nefas tibiipsi idem assumere: quare liceret tibi facere malum vt peius caueres: quod est absurdum. Præte
Tertium.
reà consulere minus malum, est inducere ad malum: at sanct. Thom. hîc vniuersim negat licitum esse inducere alium ad malum: ergo nefarium est tale consilium. Ad hæc secundùm regulam positam non licet ab a
Postremum.
liquo petere id quod licitè ipse præstare nequit: sed nemo minus malum facere licitè potest: ergo neque hoc est licitum ab aliquo petere. ¶ His tamen non obstanti
Solutio.
bus arbitror documentũdocumentum esse non solùm iustum, verum, & salutiferum, si res perspecta consideratione versetur. Enimuerò quia res moralis est, debet casus in eas angustias perstringi, vt cui tale consilium dederis, constitutissimum habeat, certissimusq́;certissimusque sit grauius scelus perpetrare: ita vt nullo non moto lapide, nulla fiat reliqua via diuertendi induratum eius animum ab illo proposito, nisi molliùs inclinando in aliud, vbi virus euomat. Enimuerò etsi amicum tuum certis cōiecturisconiecturis crederes cras commissurum adulterium, quod nondum constituit, nihilo minùs nefas esset persuadere modò illi fornicationem, qua calorẽcalorem restingueret. Neq;Neque si haberet corruptam naturam in alterum sexũsexum, licitum esset ad euellendum illum habitum persuadere illi conuersationem cùm fœminis. Nam ad præueniẽdumpræueniendum malum propositum, seu ad compescendum corruptũcorruptum habitum, non licet hominem in alia inclinare vitia. Est enim regula Arist. 2. Ethico. c. 9. eum
Aristo.
qui delinquit in vnum extremum, inclinandũinclinandum esse in alterũalterum: sed tamen intra virtutis lineam. Igitur consulere minus malum non licet, nisi ad cōuellendumconuellendum animum qui actu, firmoq́ue proposito infixus est in malum. Fac ergo vnum hominem cōstitutissimũconstitutissimum habere alterum trucidare, & accinctũaccinctum esse operi: cui, vt dissuaderes nullam præteristi rationem. ¶ Quod huic ergo consiliũconsilium præbere possis, vt mitiore læsione virus expuat, arguitur sic. Illud cōsiliumconsilium habet bonum ob
iectum & finem absq;absque sinistra vlla circũstantiacircumstantia: ergo est bonũbonum. De fine nullũnullum est dubiũdubium: cùm sit homicidiũhomicidium euitare: sed & de obiecto idẽidem probatur. Illud siquidẽsiquidem non est, vt aduersarij falsò putātputant, simplex illud remissius incōmodumincommodum: puta, cæde eum fuste, aut alapa, aut quid simile: sed hoc cōditionaleconditionale, si alterũalterum certus es facere, nempe aut occidere aut leuiùs vulnerare, citiùs hoc fac: hoc autem obiectũobiectum bonum est & rationi consonans. Nam vt Topicorum regula habet, Ex duobus malis minus est eligendum. Quod vniuersim, etiam in malis culpæ verum obtinet: vt Gre
Gregorius.
gor. 13. distinct. cano. Nerui. perspectè docet. Quapropter cum consulens duorũduorum malorum minus, nihil aliud quàm electionem illam suadeat, nihil mali committit, sed bonũbonum consulit. Sed arguis: saltem non licet illud mi
Obiectio.
nus malum absolutè consulere. Distinguitur de, absolutè. Si enim intelligas extra ta
Solutio.
lem casum, conceditur. Attamen casu quo ille certissimus est cōmitterecommittere grauius malum, quod illi dissua dendo persuadere nequis nè faciat, quanuis comparationem non exprimas, sed alterum minus consulas, semper subintelligitur comparatio: scilicet si alterũalterum facturus es. Secundò id etiam elucidatur:
Secunda ratio.
Si illud consilium, malum esset, inde maximè quòd per illud alter inducitur ad peccandum. Quòd autem id falsum sit, probatur. Nemo inducit alterũalterum ad illud quod alter apud se habet cōstitutissimũconstitutissimum facere: ille autẽautem constitutũconstitutum habet malũmalum aut hoc aut illud facere: ergo cōsulẽsconsulens non inducit vt malũmalum faciat: sed vt faciat minus malũmalum: Nulla ergo est consequentia. Dimoueo illum à peiori, inclinando ad minus malũmalum: ergo induco ad malum. Imò in tali casu inducere eum ad minus malum, est inducere ad bonũbonum. ¶ Tertiò ad ho
Tertia.
|minem arguitur contra CaietanũCaietanum. Fatetur nanq;nanque licitum esse in tali casu proponere illi materiam minoris mali. Fit ergo inde, vt licitum sit eandem ei declarare materiam: puta quòd mitiùs potest vulnerare hostem, atq;atque illo modo suum explere animum, suoq́;suoque honori satisfacere, meliusq́ue sibi consulere, & maiora cauere pericula: sicut Loth exposuit filias nefandis Sodomitis, quò caueret hospitum abusum: hæc autẽautem materiæ propositio (vt eius vtamur verbo) planè consilium est & suasio. Nam quomodò aliquid aliter consulas quàm explicando rationes quibus alter moueat̃moueatur? Quin verò & hoc est inducere. Porrò ergo figmẽtumfigmentum est, perparùm ad mores referens, concedere quòd licet proponere materiam minoris mali, & tamen negare consulendi licentiam. Quare Loth, non solùm exposuit filias, sed ait, abutimini illis.
Et dicere quòd illud fuit tantùm permissio, est contra verborum schema, quod apparet plus quàm consilij. Quapropter posteà in sua Summa, verbo, tyrannis. concedit planè quòd licet consulere minus malum ad euitandum maius. Igitur vel putauit non sibi cōtradicerecontradicere. Nam. 2. 2. ar. præsenti nũquàmnunquam negauit licere consulere minus malum, sed licere inducere ad minus malum. Et forsan aliquid discriminis commentus est inter consulere & inducere, quod ego non penetro. Vel fortè emendauit sententiam. Et Adria.
Adrianus.
quol. 1. quæst. 2. nostram amplectitur. Sed dimissis huiusmodi autoribus qui citra disputationem & examen simpliciter loquuntur, extat sententia Augustini in libr. QuæstionũQuæstionum
Augustinus
super Exod. & refert̃refertur. 33. q. 2. cano. si quod verius. vbi de coniuge adulteræ loquens ait: Si facturus est quod non licet, puta vel vxorem occidere, vel dimittere, iam faciat adulterium, & non faciat homicidium. Estq́;Estque expressa sententia Chrysosto. hom. 27. ad populũpopulum:
Chrysosto.
vbi admonet consulẽdumconsulendum esse illi qui assuetus est iurare, vt iuret per caput suum, nè iuret per Deum. Et ex Gregoriano cap. citato, Nerui. idem colligitur. ¶ Vnde ad primum
Ad primum argumentũargumentum .
argumentorum in contrarium, concesso non licêre fieri mala vt inde eueniant bona, negatur inde consequi quòd liceat consulere minus malum: nam talis consultor, vt dictum est, licèt sit causa minoris mali, non ideo est causa mali. Est enim fallacissima consequẽtiaconsequentia. Imò est causa electionis bonæ: quandoquidem eum qui infixus est scelestiori proposito, deflectere ad remissius, verè est bonum. Et perinde respondetur ad secundum.
Ad secundũsecundum.
Haud enim sequitur: Alteri non licet facere minus malum: ergo nec mihi licet cōsulereconsulere. Ille nanq;nanque cùm in sua habeat potestate neutrum facere, alterutrum faciat, reus est: mihi verò quia facultas non suppetit dimouendi illum ab vtroq;vtroque, iustum est, minus consulendo à grauiori diuertere. Atq;Atque inde fit consequens vt ego non possim mihi sumere simile consilium: nam semper in mea est potestate duobus delictis oblatis, vtrunque cauere.
Ad reliqua argumenta.
Et quantum ad alia argumenta iam ostensum est, consulere minus malũmalum non esse inducere ad malum, imò ad bonum. Atque adeò nec talis consiliarius petit id quod alter præstare iustè nequit: nam absolutè non petit nisi vt grauius malum non faciat: ob idq́;idque sua culpa est si acquiescere non vult, nisi in alterum impingendo malum. Cuius simile est, mutuum petere sub vsuris. ¶ Ex his ergo
CorollariũCorollarium.
colligito nemini licere minimũminimum veniale peccatum facere ad euitandum immanissimum malum in altero. Est enim contradictionis implicatio, malum esse & licere. Neque licet id vni tertio cōsulereconsulere. Quapropter dum mihi tyrannus mortem comminatur, potiùs debeo permittere homicidium quàm vt mentiar. Neq;Neque ad euitandum grauissimum adulterium in iuuene liceret mihi secundam aliāaliam viro solutāsolutam inducere vt illam cognoscendo, ab adulterio declinaret. ¶ At verò de Loth
nondum per hæc quæ dicta sunt planè constare potest, veniátne eius factum excusandum. Porrò Ambrosi. 32. q. 7. can. offerebat. videtur eius zelum excusatum habere. Et Petrus in secunda sua Canonica eum appellat iustum. Licèt inde non fiat consequens, vt in illo singulari actu non deliquerit. Tametsi etiam sit probabile eum peccasse. Nihilo minùs si factum natura sua perpendas, profectò nullatenùs licitum fuit, nisi ignorātiaignorantia illud excuses. Haud enim prudens fuit cōsiliumconsilium, sed res indecens. Et ratio est quòd cùm illi incumberet suarum filiarum cura, atq;atque adeò paterno iure teneretur earum custodire pudorem, non debuit illa via peiori malo obstare. Nam iam dictum est neq;neque minimum tibi peccatũpeccatum licêre ad euitandum in altero grauissimum. Secùs si consulendo dixisset, sunt in vrbe virgines fœminæ, quibus vestram potestis libidinem offerre. Quapropter excusatio quam ei prætexit hîc Caieta.
Caietanus.
dicens quòd tantùm exposuit materiam minoris mali, dupliciter mihi apparet defi|ciens. Primùm quòd re vera fuit inductio. Abutimini enim, inquit, eis. Deinde quòd neque illa propriarum filiarum expositio eum decebat. Glossa ergo illius loci Genes. 19. quæ Augustini est, & refertur. 14. distin.
can. qquod ait. non cōsilioconsilio tribuit qquod fecit Loth, sed animi ꝑturbationiperturbationi: quæ partim eius culpāculpam extenuauit. An verò prorsus excusauerit, perpendendũperpendendum est secũdùmsecundum scientiam quam homines illius sæculi tenebantur habere.
SVperest ergo tandem ad argumenta par
tis negatiuæ principalis quęstionis respōdererespondere. Et quidem primi solutio satis ex superioribus liquet. Negatur enim, eum qui sub vsuris mutuum accipit, vsurario consentire: tantum abest vt causam illi vel occasionem peccandi porrigat. Etenim cùm ipse sit paratus facere, minimè eum petens mouet: vt modò de consulente minus malum dicebamus. Atque adeò ipse est qui scandalum dat: secùs si paratus non esset. ¶ Ad
Ad secundũsecundum.
secundum verò eo pacto respondetur, quo superiùs de illis dictum est qui commercia cum vsurarijs ineunt. Si vsurarius inquam nullam aliam crederetur habere substantiāsubstantiam huius mundi quàm vsuris acquisitam, profectò nemini liceret pecuniam suam apud illum deponere: nam perinde tunc esset ac si tuum esset propositum vt tuam quoque pecuniam fœnori daret: quod quidem propositum, iniquum est. Si verò copiosiorem pecuniam habet, licet tibi sana mente tuam apud illum custodiendam deponere.
ARTICVLVS. VI.

ARTICVLVS. VI.

Vtrùm Mons pietatis, vsurarius sit.
HVic quæstioni adhibẽdũadhibendum articulũarticulum duxerim de MōteMonte pietatis, quod sub forma mutui vsurę labẽlabem cōtraherecontrahere videt̃videtur. Dicit̃Dicitur enim mons
Quid mons pietatis.
pietatis cumulatꝰcumulatus ęris aceruus, qui subleuādissubleuandis per mutuũmutuum miserijs pauperũpauperum destinat̃destinatur: ea tamen lege vt mutuatariꝰmutuatarius quisq;quisque exiguāexiguam pecuniāpecuniam in singulos mẽsesmenses cōferatconferat: non quidẽquidem, vt aiũtaiunt, ratione mutui, sed veluti stipẽdiũstipendium ministrorũministrorum qui ad seruādaseruanda excutiẽdaq́;excutiendaque pignora, habẽdasq́;habendasque rationes dati & accepti deputant̃deputantur. Cùm ergo in mutuo pietas insit, quęrit̃quęritur vtrũvtrum ab illo collato stipẽdiostipendio vsurę macula inficiat̃inficiatur. Et arguit̃arguitur à parte negatiua. Si
Primum armentũargumentum par
quidpiāquidpiam hîc cōmitteret̃committeretur vsurariæ iniquitatis, maximè inde quod mutuatarij aliꝗdaliquid vltra sortẽsortem erogāterogant: id autẽautem non faciunt ratione mutui, sed ad alẽdosalendos ministros, eidem negotio necessarios: ergo procul hinc abest vsuræ peruersitas. Probat̃Probatur minor. AequũAequum est vt illud ærariũærarium ab illis, quorũquorum interest, seruet̃seruetur incolume: interest autẽautem pauperũpauperum: nam diuitis qui illud erogauit, nihil refert postquāpostquam iam tali misericordię illud mācipauitmancipauit. Neq;Neque refert reipublicæ, vtpote cui nihil inde accrescit: solis ergo pauperibꝰpauperibus, quorũquorum cōmodocommodo depositũdepositum est, incũbitincumbit illud custodire. Neutiꝗ̈Neutiquam autẽautem in custodia esse posset, nisi sub pignorũpignorum fide mutuaret̃mutuaretur, atq;atque adeò adiectis eidẽeidem negotio ministris qui pignora seruarẽtseruarent, & post morāmoram vęnũdarentvęnundarent, rationeq́;rationeque singulorũsingulorum bona fide retineret: ergo pauperũpauperum munus est tales ministros suis symbolis sustentare: atq;atque adeò illic omnis vsura cauetur. ¶ In contrarium est quod reddere tantum in singulos menses, ac perinde tanto plus, quanto plus temporis prolatatur solutio mutui: atque id ad reddendum tutam mutuatam pecuniam, qua certè cautela mutuantis negotium agitur, quādamquandam habet effigiem vsuræ.
INstitutum hoc Montis pietatis in Italia
centum hinc annis ortũortum est. Nam Pius. 2. primus eius refertur approbator. Et posteà Lateranen. concilio sub Leone Decimo iterum fuit receptus: cuius vtiq;vtique extat approbationis Bulla. At quoniam, vt Caieta. eiusdem sanctę ecclesię Cardinalis, qui vt. 2. 2. q. 1. ar. 10. refert, eidem interfuit cōcilioconcilio, in Opusculo huius rei singulari commemorat, non cuncta eiusdem montis capitula fuerint per eandem bullam approbata: sed quatenùs sacris canonibus non essent contraria, nulla irrogatur iniuria eidem apostolicæ sedi, si de eâdem montis ratione controuersetur. Eò præsertim quòd Papa & Concilium, in quibus authoritas residet summa cōdendicondendi tum fidei articulos, tum & morum leges, non curant falcem suam mittere ad definiendas tāquàmtanquam de fide philosophiæ disputationes, quæ non ex sacra scriptura, sed ex nuda philosophia eliciuntur: qualis illa est quæ instituitur ad examinandum quisnam contractus sit vsurarius, quis verò ab hoc crimine liber. Hoc enim non ex sacra scriptura colligitur, vnde suas veritates elicit sancta Sedes, sed ex media meraq́ue natura rerum. Aliud denique est prohibere vsuras sub his aut alijs censuris: quod cùm non solùm ex morali philosophia, sed ex | sacra scriptura colligitur, proprium est ApostolicũApostolicum munus: aliud verò examinare quisnam contractus sit vsurarius, quod per mittit ex sola natura rerum perpendi. Et ideo licèt in eâdem Bulla sententia excommunicationis in eos feratur qui contrà vel prædicauerint, vel disputauerint, debet illa tamẽtamen intelligi cum eâdem clausula: scilicet si impugnauerint capitula, quæ sacris canonibus non fuerint contraria. Aliâs Caietan. fuisset damnatus: qui tamen cùm tempore Leonis opusculũopusculum ædidit, quo montem non probauit, minimè fuit reprehensus. Cum hac ergo quam facimus protestatione, quòd decretis, vel concilij quatenùs fuerit receptũreceptum (quoniam neq;neque omnia acta illius Lateranensis recepta sunt) vel sanctę sedis, nullatenùs volumus contraire, sed eisdem sanctissimè obedire: paratissimi retractare quidquid ecclesia catholica iusserit, nihil aliud quàm operæ pretiũpretium arbitror explicare rationes quæ eundem montem oppugnare videntur: ac pòst subijcere qua ratione eadem apostolica bulla sit interpretanda. ¶ Igitur Mons pietatis
MōsMons pietatis
multis potest modis congeri. Primò si qui habet substantiam huius mundi, commiseratione ductus alicui vrbi aut reipublicæ auri pondus tribuit: non quidem simpliciter in eius id transferendo dominium, sed huic mutuationis vsui dedicando. Secundò si respublica vel ex publico ærario id tali vsui se ponat, vel ciuium contributione cōficiatconficiat. Nam quantum ad rem attinet præsentem, nihil refert. Neq;Neque verò interest, pondúsne auri sit an frumenti copia, rerúmve aliarum vsu consumptibilium. Capitula autem mon
Capitula mōtismontis pietais.
tis sunt primùm, vt non mutuo detur pecunia aut frumentum nisi in tempus certum: puta in annum. Aliâs in rem communem non cederet, sed apud paucos totum occuparet̃occuparetur. Rursus neq;neque decet absq;absque pignoratitia cautione montem dispensare. Alioqui, cùm mutuatarij pauperes esse debeant, sæpissimè contingeret vt soluendo non essent: qua vtique dissipatione breui mons in nihilum abiret. Quapropter neq;neque pignora vltra pręfixum tempus seruanda sunt, sed illicò subhasta exponenda, vt cumulus reficiatur.
¶ His præhabitis radix huius disputationis,
vna quidem est, sed tamen quæ diuersè intellecta diuersas parit opiniones. Radix inquāinquam est quòd ille cuius interest capitalem illam summam pecuniæ seruare incolumẽincolumen, debet suis impẽsisimpensis ministros sustentare. Sunt autẽautem qui censent pauperum interesse: ideoq́ue immunê ab vsuræ vitio arbitrantur contributionẽcontributionem ab illis fieri: vtpote quæ alendis ministris necessaria est. Alij verò quorum est Caietan. putant hoc non interesse mutuatariorũmutuatariorum, sed mutuantis: cuius ideo onus esse debet suos sustentare ministros: atq;atque adeò quicquid vltra sortem recipit, extorquere aiunt ratione mutui, seu ratione dilatæ solutionis. ¶ Atque in hanc sententiam nostra cōclusioconclusio
inclinat. Arbitror inquam eiusmodi rationem montis neutiquàm ab vsuræ sordibus elui posse. Et quò huius sententiæ veritas innotescat, hoc primùm omnium vtamur exemplo, quod esse existimo omnium regulam. Arguitur inquam: Si quis diues,
Prima ratio pro cōclusioneconclusione.
ac misericors homo decreuisset cuicunque petenti à se, euangelio auscultans, mutuare: non tamen nisi suscepto pignore, & vsque ad certum tempus secundùm iura Montis pietatis, nequâquam posset quidpiam vltra sortem recipere: ergo neque illa, quam vocant Montis communitatem, id licitè potest. Demonstremus priùs antecedens, vt inde ad illationem descendamus. Homo huiusmodi mutuator si pignus recipit, hoc non facit in vtilitatem mutuatarij, sed in suam propriam, vt tutam sibi faciat solutionem pecuniæ suæ: ergo quòd idem custodiatur pignus, sua interest, non mutuatarij. Nam mutuatarius mallet ipse retinere. Sed quia mutuator aliter non vult pecuniam suam ei credere, pignus recipit: atque adeò ratione eiusdem acceptionis fit debitor idem reddẽdireddendi pignus. Idq́ue adeò non solùm vti depositarius. Nam hic quia non in suam, sed in depositātisdepositantis vtilitatem depositum seruandum recipit, non tenetur ratione acceptionis, vt lib. 4. sub titulo restitutionis dictum est. Ob idq́ue si citra suam grauem culpam depositum perdatur, non tenetur illud restituere. At verò qui pignus recipit, cogitur ratione acceptionis, ob idq́ue licèt minori culpa illud perdat, nihilo minùs restitutionis laqueo tenetur. Dixerim minori culpa: quia si nulla sua culpa dispereat, liber manet. Apparet enim hoc loco Caietan. falsus, qui tantum interualli inter pignus & depositum iecerit, vt putet eum qui pignus recipit perinde teneri ratiōeratione acceptionis restituere, ac si mutuo vel furto reciperet: atq;atque ideo etiāetiam si absq;absque vlla sua culpa pignus pereat, manere semꝑsemper restitutiōisrestitutionis fune ligatũligatum: cum sit latissima differẽtiadifferentia. Nam qui mutuũmutuum recipit, eius dñiumdominium | acquirit. Quare quomodo libet perdatur, sibi perijt. Dominium autẽautem pignoris manet apud debitorem: sicuti dominium depositi apud depositorem. Quocircà eidem perijt debitori: vt patet expressa lege, pignus. de pigno. actio. Nisi aliqua culpa creditoris perierit: vt colligitur. l. quæsitum. ff. de distract. pigno. Ad nostrum ergo propositum satis est quòd creditori incumbit custodia pignoris. ¶ Quòd si arguas: Beneficium mutuandi in vtilitatem cedit eorum qui mutuũmutuum accipiũtaccipiunt:
Obiectio.
mutuator autem habet se incolumem seruare: ergo id potest aliorum sumptibus facere. Iam suprà prodita est fallacia huius ar
Solutio.
gumentationis. Beneficium enim mutui debet gratis conferri: & ideo qui mutuat, recipere onera debet, quæ sunt mutuationi annexa: puta seruare pignus & reddere.
Aliâs non mutuet. Hoc quidem verum est quòd vbi pignus, tale sit, quod possit tinea corrodi, vt vestis: vel alia ratione perire, vt pote si est res p̃tiosissimapretiosissima ac subinde custoditu periculosissima: debet mutuans protestatione mutuatarium admonere, vt suo periculo pereat. Quòd si voluerit pignus curari, suis fiat expensis. Est quippe accidentarium quòd pignus illius sit naturæ. Et pari ratione si mutuator suam credere pecuniāpecuniam recusat antequàm mutuatarius publico se obliget instrumento, illud quidem debet expensis eiusdem mutuatarij à tabellione confici. Nam mutuator nil nisi fidem petit, quam alter tenetur dispendio suo exhibere. Atque hinc sumitur nouum contra Montem argumentum. Nempe quòd hoc
quod quibuspiam pignoribus accidentariũaccidentarium & peculiare est, non debet in legem duci vt quicunque mutuatarius ratione cuiusque seruandi pignoris stipendium soluat. Quod autem de mutuatitia pecunia peculiaris domini censetur, constat & de illa existimandum cuius respublica dominiũdominium habet: nempe quod eius est curæ eam tutò seruare. ¶ Sed tamen arguis. Esto ita res habeat dum mōsmons
Obiectio aduersariorũaduersariorum.
certum habet dominium: secùs tamen in monte pietatis. Est enim ratio longè diuersa. Quare illatio suprà facta, nulla est. Cumulus siquidem huiusmodi nullum habet præter mutuatarios proprium dominum: nam diues qui illum contulit, dominium à se eius abdicauit. Quare sua iam non refert eandem custodire. Neque verò respublica, siue, vt aiunt, communitas eundem tenetur seruare montem: quoniam nihil ei inde emolumenti obtingit: neque verò dominium eius habet. Fac enim montem illum non esse congestum subsidijs ciuium, neque ex ærario publico, sed à diuite in illos vsus donatum, qui vel reipublicæ vel certis personis meram administrationem commiserit. Cùm ergo nullus sit alius dominus, consequens fit vt mutuatarij custodia eiusdem ærarij incumbat. Ecce argumentum contrariæ sententiæ: quod eius patronos seducit: si non contraria nos ratio falsos habet. Probatur ergo eôdem re
Solutio p̃teritæpræteritæ obiectiōisobiectionis
labi illam pecuniam domino alio carere, ac si certum haberet. Illa nanque tunc pecunia mutuationi exposita, non est pauperum qui mutuum recipiunt. Patentissimum enim est nunquàm in eorum dominium venisse neq;neque illa ratione ventũventum ire, sed perinde sunt merè mutuatarij ac si illa pecunia alium haberet dominum: ergo non magis ad illos pertinet illam seruare, quàm si esset vel particularis personæ vel reipublicæ. Ex hoc igitur capite sumitur argu
ArgumentũArgumentum alterũalterum ad idẽidem
mentum. Mutuatarij non tenentur illam seruare: ergo idem est prorsus iudicium illius stipendij quod vltra sortem tunc soluunt, quod esset si eadem pecunia esset particularis personę: tunc autem iam ostensum est, non esse licitum illud extorquere stipendiũstipendium: ergo neque vbi nuda administratio existit apud rempublicam. ¶ Sed quæris, quis
Quæstio. Solutio.
ergo tenetur illam custodire? Respondetur: Si nullum alium habet dominum, illa seipsam. Itaque nullum restat remedium, quàm quòd expensæ ex eâdem capituli pecunia subtrahantur. Sed pressiùs arguis:
Tandem ergo exhauriretur? Fateor quidem
Replica. Solutio.
ingenuè. Et hoc est quod fautores alterius opinionis decepit. Ex quo sequitur quòd quicunque talem montem de sua substantia erigere cogitauerit, si voluerit fore perpetuum, debet stipendia statuere quibus sustentetur, vel rem publicam obligare vt montem sustentet: alioquin mons seipsum mutuando consumet. ¶ Sed contrà: Mons
Obiectio altera.
ille tunc in perniciem tantùm miserorum peribit, qui inde mutuabantur: ergo eorũeorum referebat illum suis expensis seruare. Ne
Solutio.
gatur consequentia. Simili enim ratione probares pauperibus incumbere suis expensis seruare diuitias hominis misericordis: qui mutuata pecunia præsidio ipsis esse solet. Operas enim eiusdem ministrorum ideo censeri in fauorem fieri pauperum, quod | ipsi mutuationis beneficia suscipiunt, atque hac ratione eos obligare vt illa contributione alant ministros, iam monstratum est quàm sit fallax argumentum. Pari enim ratione, multas alias vsuras defensares. Enimuerò quotquot egestate coacti mutuum sub fœnore recipiunt, fauorabili beneficio potiuntur. Igitur vt iterum dicam, cùm mutuatio gratuitò sit facienda, non debet pensari in cuius fauorem operæ cedant ministrorum Montis, ex eo quòd mutuum recipere, beneficium sit pauperum: sed mutuatione supposita speculari oportet, cuiûsnam referat pecuniam seruare tutam. Quando verò mutuatarius est in mora soluendi, liquidum fit suis expensis ac dispendio vænundanda fore pignora. Confirmant hanc nostram sen
tentiam exempla ciuitatum quarundam Italiæ, puta Mediolani, & Brixiæ, & aliarum, vt Caietanus refert, & nos illic audiuimus, in quibus publico stipendio sustentantur Montis administri. ¶ Vnum
PostremũPostremum argumentum.
tamen argumentum superest quod videtur contrariæ sententiæ suffragari. Nam etsi pro mutuationis beneficio nihil possit vltra sortem recipi, tamen mutuandi obligatio, vt suprà asserebamus, digna est pretio. Potest quis inquam stipendium suscipere, vt sit mutuare obligatus: cùm igitur mons ille tali sit vinculo astrictus, licitè à mutuatarijs aliquid pro illa obligatione exigitur. Respondetur in hoc nul
Responsio.
lum apparêre vsuræ vitium: dummodò hac solùm de causa tenuissima esset exactio & pro curatione pignorum, & pro scriptis rationibus dati & accepti, & pro alijs id genus operis nihil exigeretur.
ET per hæc ad argumentum in princi
Ad argumẽtũargumentum principale.
pio quæstionis obiectum patet responsio. Negatur inquam tales contributiones non fieri ratione mutui: nisi hac fortè tantùm de causa fiant, quam modò adiecimus. Ac perinde Bulla Concilij tres permittit solutiones. Prima est (vt cum debita obedientia id ac reuerentia dicamus) non omnia acta illius concilij more & vsu esse recepta. Nam illud Sessionis nonæ, quod fuit inter præcipua: nempe quòd non persoluentes diuinum officium fructus sacerdotiorum pro rata restituerent, & post sex menses sacerdotijs priuarentur nondum planè scitur an fuerit vsu seruatum. Quanuis ego quia iuri diuino quàm proximum est, non audeo omninò contrà consulere. Secunda solutio est, quam suprà dedimus. Videlicet quòd excommnnicatio non fertur nisi cum illo moderamine vt disputatio cohiberetur contra capitula, quatenùs sacris canonibus ac naturali rationi non sunt aduersa. Nam simpliciter non fuit illic articulus fidei constitutus. ¶ Sed rogas, Nunquid non esset ecclesiæ conducens, vt
Quæstio.
casus omnes de quibus dimicatur, sintne vsurarij, ecclesiæ authoritate definirentur? Apparet enim hoc ad salutem animarum necessarium. Respondetur minimè id ex
Dissolutio.
pedire, vt tanquàm de fide definirent̃definirentur: si tales sunt qui non nisi ex mera philosophia perpendi debeant: quoniam Spiritus sanctus non curat ecclesiæ nisi scripturam sacram exponere, & leges necessarias sancire. Et quando sunt opiniones probabiles inter graues Doctores, vtranque sequaris, in tuto habes conscientiam. Secùs de immortalitate animæ ac similibus veritatibus, quæ licèt inter philosophos disputentur, nihilo minùs in sacris habentur vel inde colliguntur. Tertia verò demum solutio est, quòd pensio quam Bulla in Monte pietatis approbat, sit illa tantùm quæ soluitur ratione obligationis ad mutuandum: atque hanc dicit cedere in ministrorũministrorum sustentationem. ¶ Aliæ verò montium species quas in
vsu esse video, longè patentiùs vitium suum produnt. Solet enim potissimùm inter rusticanos aggeri copia frumenti quæ egentibus mutuo distribuitur sine pignore, & sine alijs negotijs quæ ministrorum operis egeant: illo nihilo minùs tributi onere, vt messis tempore duodecimam partem mensuræ supererogent: nempe modiolum in fanecas singulas: quod profectò non video quomodò defendi possit. Nisi omnes indiscriminatim opidani & mutuum susciperent, & quasi gratuitum spontaneumq́;spontaneumque tributum per capita illud soluerent. Nam si non ab omnibus, sed ab illis tantùm qui mutuato egent corradatur, palàm extorquetur ratione mutui.

QVAESTIO SEcunda, De generali ratione contractus emptionis & venditionis.

ARTICVLVS. I.

ARTICVLVS. I.

Vtrùm cōtractuscontractus emptionis & venditionis sit reipubl. necessarius.
DVO suprà capita statuimus quibus humani contractus deprauantur. Videlicet aut id vendere quod nulliꝰnullius est pretij, aut quod pretiosum est, pluris iusto distrahere. De priori vitio sub vsuræ nomine quæstione præcedenti disputatum est: consequitur ergo vt de posteriori disputationem prosequamur. Quæ quidem disputatio de cōtractibꝰcontractibus inscribitur. Et quoniāquoniam omnium primus atq;atque aliorum index est contractus emptionis & vẽditionisvenditionis, quæstio hæc secunda instituitur de generali ratione huiusmodi contractus: atque adeò primus articulus, an sit necessarius reipublicæ. Arguitur em̃enim à parte nega
tiua. Quanto vita humana simpliciùs ac synceriùs transigeretur, tanto quietiùs viueret̃viueretur ac fœliciùs: sed si solùm esset rerum cambiũcambium, vt videlicet res non numismate distraherentur, sed pro rebus commutarentur alijs, quietior esset mortalium vita, & à tumultis pacatior quos negotiationũnegotiationum turbulẽtiaturbulentia secum affert: ergo cōtractꝰcontractus emptionis tollẽdustollendus de medio esset humanæ reipublicæ. ¶ Secundò ar
Secundum. Aristo.
guitur. Sæcula multa, vt. 5. Etich. &. 1. Poli. c. 6. autor est Arist. absq;absque nũmorumnummorum vsu trāsierunttransierunt. Et Plinius lib. 33. c. 3. ait SeruiũSeruium Romano
Plinius.
rum regẽregem primùm signasse æs nota pecudũpecudum, vnde pecunia dicta est: & posteà fuisse signatum argentũargentum, anno vrbis. 585. & longè pòst aurum. Et lib. 7. c. 56. ait Liberum patrẽpatrem instituisse emere ac vẽderevendere: illis autẽautem sæculis fœlicior agebatur vita, atq;atque à fraudibꝰfraudibus ac solicitudinibus incolumior, ꝗ̈quam modò nobis per istas negotiationes agere licet: ergo perniciosus est iste contractus, tantũtantum abest vt sit necessarius. ¶ In contrarium est idem Aristot. loco
Aristot.
citato: vbi ait necessitatẽnecessitatem humanæ vitæ nummi fuisse inuentricem, qui esset velut mensura & norma æquitatis rerũrerum. Id quod & Iurisconsultus. l. 1. ff. de contrahen. empti. disertè retulit.
IGitur quò quæstionẽquæstionem à genere ipso auspicemur, prima nostra conclusio sit: Contra
Prima conclusio.
ctus est actio inter duos ex qua vtrinq;vtrinque obligatio nascitur. Sic enim Vlpianus ait. l. Labeo. 2. ff. de verb. ac rerum significa. Contractus est vltrò citroq́;citroque obligatio. Quod Gręci σύμπραγμα vocant: hoc est confectum. Quando videlicet quippiam ego causa tuî, tu verò causa meî, accepta dataq́;dataque vtrinq;vtrinque fide cōficimusconficimus, ac ratũratum habemus. Quapropter prędicatio illa cōtractꝰcontractus est obligatio (vt sic loquamur) non est idẽticaidentica, sed causalis, illũillum exhibẽsexhibens sensum, quẽquem nos in nostra conclusione explicuimus. Vt quia stato pretio paciscimur, me tibi merces traditurũtraditurum, te verò mihi idem pretium, mutua emergit ex venditione obligatio. ¶ Atqui hinc fit vt stricto nomine nullũnullum
pactum dicatur contractus, nisi ex quo vtrinque oritur obligatio. Qualia sunt do, vt des: facio, vt facias: do, vt facias: facio vt des: quæ quatuor connumerantur. l. naturalis. ff. de præscriptis ver. QuẽadmodùmQuemadmodum in matrimonio, inque venditione, mutuatione, & id genus reliquis. Contractus nanq;nanque omnis, si de suo nomine rem perpendas, actus iustitiæ est, vtranque colligantis partem. Laxant tamen alij latiùs nomen vsq;vsque ad illas actiones ex quibus ex altera tantùm parte oritur vinculum: veluti est donatio, & simplex promissio. Et ideo Bald. quem Syluest. citat in
Baldus. Syluester. Conradus.
verbo, contractus. & Conrad. sequitur. q. 16. distinguit de nomine contractus, quòd accipiatur propriè, quando obligatio oritur ex vtrâque parte, & impropriè pro eo ex quo oritur tantùm ex altera parte, & improprijs simè quando ex neutra nascitur. Sed re vera abusiuæ istæ acceptiones abusu essent abigẽdæabigendæ. Hoc enim est nomina à sua natiua significatione abalienare: siquidem neq;neque donatio neque promissio simplex ad iustitiam attinent, sed sunt actus liberalitatis. Vnde Ari
Aristo.
stotel. 4. Topicor. Donum, inquit, est datio irredibilis. Mutuatio verò, quanuis secùs ibîdem Conrad. sentiat & Syluest. nihilo à propria ratione contractus recedit: tum quod est datio vt reddat̃reddatur, tum quod si fide data pollicitꝰpollicitus es mutuare, tu teneris dare, atque alter reddere. Quòd autẽautem cōtractũcontractum illũillum etiāetiam velint appellare, vbi nulla est obligationis vis, sed potiùs | obligationis relaxatio, meritò fatentur esse (vt suo vtar nomine) impropriissimũimpropriissimum. ExẽplumExemplum est in acceptilatione: puta quādoquando debitor creditorẽcreditorem interrogat an quicquid illi debeat acceptũacceptum habeat: & ille respōdetrespondet, acceptũacceptum habere: hoc est illi cōdonarecondonare. Hîc nanq;nanque potiùs est solutio debiti seu remissio, quod ex cōtractucontractu ortũortum est, ꝗ̈quam contractus. ¶ Sed & cōtractuũcontractuum species, numerosiùs ꝗ̈quam ars permittit, multiplicātmultiplicant. Scotus enim. 4. d. 15. q. 2. octo spe
cies discernit, ac totidẽtotidem Gerson in suo tractatu de cōtractcontract. licèt parũparum differenter. Antoninus verò. 3. p. tit. 8. cap. 2. duodecim: sed CōraConra. quod suum ingeniũingenium est, ad species numero 30. diuisionẽdiuisionem inuitāinuitam pertrahit: quæ porrò, species non sunt, sed rerũrerum potiùs cōnumeratioconnumeratio in quibꝰquibus confici contractus possunt. Eiusmodi autẽautem materiales diuisiones cùm arte non cōtitineāturcontineantur, in infinitũinfinitum abeũtabeunt. ¶ Sit ergo nobis
Secunda cōclusioconclusio.
secũdasecunda cōclusioconclusio. SeptẽSeptem sunt contractuũcontractuum species, scilicet emptio, cambium, mutuatio, emphyteusis, cōmodatiocommodatio, permutata cōmodatiocommodatio, & locatio. Tametsi prima ad secundam, sextaq́;sextaque ad septimāseptimam quodāmodòquodammodo reducāturreducantur. Missum enim hinc facimus matrimonij cōtractumcontractum, quæ mutua est personarũpersonarum traditio. Nam reliquos tātũtantum qui in externis bonis celebrant̃celebrantur cōsideramusconsideramus, quorũquorum præsens tractatio instituit̃instituitur. HorũHorum autem tres tantũtantum ordines reperias. Etenim cum tria in huiusmodi rebꝰrebus sit meditari, videlicet dñiumdominium, vsumfructũvsumfructum, & v
sum, vnus est contractuum ordo, quibus dominiũdominium trāsferturtransfertur: alius verò eorũeorum quibus cōcediturconceditur vsusfructus, atq;atque tertius eorũeorum quibus cōcediturconceditur nudus vsus. Igitur vbi dñiumdominium rei trāsferturtransfertur, si gratis id fiat absq;absque vlla redditionis obligatione, nuda donatio est: quæ
Donatio.
ideo contractus nomine non cẽseturcensetur. Cui adiungit̃adiungitur & liberũliberum legatũlegatum: nimirũnimirum vbi nullũnullum est iustitię debitũdebitum. Si aũtautem trāslatiotranslatio non gratis fiat, inde emergũtemergunt tres cōtractuũcontractuum species: scilicet cābiũcambium, vẽditiovenditio & mutuatio. CābiũCambium est vbi res
Cambium.
pro re cōmutat̃commutatur: vt panis pro vino, mel pro oleo, coriũcorium pro panno, &c. Licèt de nũmorũnumerorum cābijscambijs alia sit lōgèlonge ratio, vt ĩfràinfra videbimꝰvidebimus. Em
Emptio.
ptio autẽautem est vbi dñiumdominium æstimato pretio trāsferturtransfertur: sed mutuatio vbi trāsferturtransfertur, vt idẽidem vel
Mutuatio.
vel tantundẽtantundem reddatur. Quod in rebus vsu cōsumptibilibꝰconsumptibilibus & potissimũpotissimum in numismate vsu venit. Si autẽautem saluo dominio trāsferaturtransferatur vsusfructus non gratis, sed pretio, fit tertius contractus, qui est emphyteusis seu censua
Emphyteusis
lis pensio. Vt si fundum sub annua pẽsionepensione, vel in tẽpustempus, vel in perpetuum alteri tradas. Quanꝗ̈Quanquam dum fit in perpetuum, emphyteuta dominium vtile dicatur habere, non tamen directum: eò quod semper dependet à vero domino, si emphyteuta in commissum inciderit. Et dicitur emphyteusis, hoc est melioratio: ob id quòd illa ratione inuentus fuit olim huiusmodi contractus, vt steriles agri quos dominus colere non poterat, alterius diligentia colerentur. Dum verò merus vsus transfertur, tunc exurgunt tres aliæ species. Nam si vsum rei gratis indulgeas, vt sola tibi restituatur substātiasubstantia, est commodatio. Hæc
CōmodatioCommodatio.
enim secundùm nomen differt à mutuatione, eò quòd commodatum in eâdem specie redditur: vt equus & vestis &c. Mutuatio verò vel in illa vel in altera. Satis enim fit mutuanti aurum, si ei restituatur argentum. Se
cundùm verò rem specie differunt: quoniāquoniam mutuatione transfertur dominium: commodatione verò minimè. Si autem vsum non gratis concedas, sed pro vsu alterius rei, illa est permutata accommodatio: vt si alte
Permutata accōmodatioaccommodatio
ri cōmodescommodes equum tuum, vt suam tibi commodet mulam. Si autem vsum concedis, non pro vsu altero sed pretio, illa est locatio, cui
Locatio. Conductio.
respondet conductio, siue domum, siue equum, siue proprias operas loces. Perspice ergo quemadmodùm vt cambium ad emptionem, sic & permutata commodatio ad locationem reducitur. Cambium enim (vt habetur. l. 1. de contrahend. emption.) hoc tantùm à venditione seiungitur, quòd in illo non secernitur pretium à re, sicuti in emptione, sed vtraque existimatur alterius pretiũpretium. Pari modo in permutata cōmodationecommodatione vsus vnius rei, est pretiũpretium vsus alterius rei: ob idq́ue est quædam locatio. Quare neutra istarum specierum peculiares habet difficultates præter illas quæ in alijs sunt, ad quas reducunt̃reducuntur. Satis ergo fuisset quinq;quinque dinumerare species, nisi quòd explanationis gratia duæ aliæ adiectæ sunt. Venditio nanque nullo probabilitatis colore seponitur distincta species ab emptione: sunt quippe nihil aliud quàm duæ correlatiuę partes eiusdem cōtractuscontractus: sicuti locatio & cōductioconductio. ¶ Hinc
CorollariũCorollarium.
fit neq;neque depositionẽdepositionem neq;neque impignorationẽimpignorationem, quippe quibus neq;neque dominium vllũvllum transfertur, neq;neque vsus, esse per se contractũcontractum. Depo
Quid depositio.
sitio nāq;namque est positio rei apud aliũalium solius custodiæ gratia. Quare non est nisi quædam fideicōmissiofideicommissio. Impignoratio verò est rei cuiuspiācuiuspiam
Quid impignoratio.
tẽporariatemporaria positio apud alium ad cōfirmandāconfirmandam contractus obligationẽobligationem. Quare ea ra|tione dicit̃dicitur cōtractuscontractus, quia est cōtractioniscontractionis, vtpote mutuationis aut vẽditionisvenditionis cōfirmatioconfirmatio. Quin verò neq;neque fideiussio est per se con
tractus inter fideiussorẽfideiussorem & eum pro quo fideiubet: quoniāquoniam solùm nascitur obligatio ex parte fideiubentis: alter enim nihil ei debet si amicus gratis fideiussit. Sed fideiussio talis, dicitur iure cōtractuscontractus: quia est robur cōtractuscontractus inter debitorẽdebitorem pro quo fit fideiussio, & creditorẽcreditorem cui fideiubetur. Atq;Atque idem dicendum de stipulatione si pro fideiussione accipiatur. Si verò pro simplici cōmissionecommissione, nullus est cōtractuscontractus. Sed tamẽtamen, vt iure frequentiùs vsurpat̃vsurpatur, pro actione illa qua quis interrogatus stipem obligat, tunc si alter aliquāaliquam pollicetur conditionẽconditionem, verissimus est cōtractuscontractus: quia vtrinq;vtrinque paritur obligatio. Si autẽautem alter ad nihil obligatur, tunc quia tantũtantum stipulans obligatur, licèt cōtractuscontractus iure dicat̃dicatur, reducitur tamẽtamen ad donationẽdonationem. Ecce contractuum species quos vocant nominatos: quia suũsuum quisq;quisque sortitur nomẽnomen. Innominati autẽautem licèt plurimi sint, ad hos tamen reducuntur. Omnes enim cōprehendunturcomprehenduntur sub illis quatuor speciebus suprà positis, do, vt des, &c.
¶ Tertia cōclusioconclusio. Emptio & vẽditiovenditio sunt cōtractuscontractus reipublicæ maximè necessarius. CōclusioConclusio
Tertia conclusio. Aristot.
est Aristo. & iurisconsulti in locis citatis in argumento post quæstionẽquæstionem. In primordijs enim humani generis, tantũtantum erat rerũrerum cābiũcambium: mos autẽautem & vsus mōstrauitmonstrauit pene esse impossibile illa ratione posse transigi humanāhumanam vitāvitam. Dum enim sutor domo indigeret, ingẽtissimoingentissimo opùs haberet calceorũcalceorum aceruo, quẽquem pro illa cābiretcambiret: quibꝰquibus vtiq;vtique calceis dñsdominus ędiũędium fortè non indigeret, sed rebꝰrebus alijs quibus carebat sutor. Et dum tu frumẽtofrumento affluens, vino alterius egebas, fortè alter tuo non egebat frumẽtofrumento. Et ideo Aris. 1. Pol. c. 6. barbaras eas gẽtesgentes appellat, penes quas etiāetiam tũctunc cābiacambia tātũtantum rerũrerum absq;absque
Vsus numismatum.
numismatis vsu durabātdurabant: de quo li. seq. latiꝰlatius. In hũchunc ergo vsum signatũsignatum est numisma: vt tum norma esset exęquādiexęquandi res, tum etiāetiam vas & fideiussor reipublicæ nomĩenomine, vt quoties illud porrexeris, reddant̃reddantur tibi res q̃rumquarum ĩdiguerisindigueris. Atq;Atque hũchunc arbitror genuinũgenuinum sensum illius Ec
GenuinꝰGenuinus sensus loci sacri.
cles. 10. Pecuniæ obediũtobediunt omnia. quod pecunia in virtute est omnis res. PecuniāPecuniam enim qui possidet, vænalia cũctacuncta habet. Hac ergo ratione ex cābiocambio ortũortum habuit emptio & vẽditiovenditio. Ob idq́;idque cum in illo contractu quia non distinguebat̃distinguebatur res à pretio, ex vtraq;vtraque parte dicebatur cābiumcambium. In hoc autẽautem traditio mercium est venditio: receptio verò repẽsorepenso pretio, emptio. Quare emptio est vẽditionisvenditionis finis: quia cōtractuscontractus hic ad id ordinat̃ordinatur, vt quisq;quisque sibi necessaria prouideat. Ideoq́;Ideoque quasi à digniori, denominat̃denominatur cōtractuscontractus emptionis. ¶ Ex his er
go cōpendiosacompendiosa elicit̃elicitur vẽditionisvenditionis emptionisq́;emptionisque definitio, in qua cōstituendaconstituenda multi postꝗ̈postquam se macerârũtmacerarunt, nihil exactũexactum colligũtcolligunt. Est enim vẽditiovenditio, rei pro pretio distractio: emptio autẽautem rei pro pretio cōtractiocontractio. Sunt enim hæc verba iuris, quibꝰquibus generaliter significat̃significatur translatio dñijdominij illius rei quæ non est reddibilis, vt. C. de resc. vẽdivendi. l. 2. Rem maioris pretij si tu aut pater tuꝰtuus distraxisti. Quocircà hoc verbo notatur discrimẽdiscrimen inter hunc cōtractũcontractum & emphyteusin & locationẽlocationem: in quibus non dñiumdominium, sed vsus, vel vsusfructꝰvsusfructus trāsferturtransfertur. Ea itẽitem voce secernit̃secernitur hic idem cōtractuscontractus ab vsuraria mutuatione. Nam licèt illic trāsferaturtransferatur dñiumdominium pecuniæ pro pretio, tamen cùm eadẽeadem pecunia sit reddibilis, non propriè distrahit̃distrahitur. Particula autẽautem, pro pretio, separat eundẽeundem cōtractũcontractum à cābiocambio, quo res pro re cōmutaturcommutatur. ¶ Et per horũhorum
Solutiones argumẽtorũargumentorum
intelligentiāintelligentiam argumenta in cōtrariũcontrarium responsa patẽtpatent. HumanũHumanum enim genus ab imꝑfectoimperfecto ad perfectũperfectum progressum est. Et ideo in initio, dum rude erat, incōptumq́;incomptumque, ac paucioribꝰpaucioribus necessitatibꝰnecessitatibus implicitũimplicitum, per rerum cābiacambia sibi sufficiebat: pòst verò iam cultiùs politiorẽpolitiorem ornatiorẽq́;ornatioremque vitāvitam instituens, necesse habuit nouas excogitare commerciorum rationes: inter quas cōsultissimaconsultissima fuit cōmerciorũcommerciorum vsus: licèt humana auaritia nihil non deprauat.
ARTICVLVS. II.

ARTICVLVS. II.

Vtrùm negotiatio sit licita.
QVanuis simplex rerum emptio & vẽditiovenditio, quibus quisq;quisque suæ familiæ prouidet demōstratademonstratata sit reipublicæ necessaria, non subinde claret negotiationem esse licitālicitam, quæ est emere vt reuẽdasreuendas: quæ vtiq;vtique quęstio etsi à D. Tho. 4. arti. q. 77. sub cōpendiocompendio disputetur, hîc tamen ordine quẽquem nos instituimꝰinstituimus videtur cōgruentiùscongruentius apponi: vbi aliquātuloaliquantulo fusiùs disserenda est. Quæritur ergo vtrùm negotiatio sit licita. Et arguitur à parte negatiua. Emptio & venditio ideo ostensa est
Primum argumentum.
necessaria, quod non omnibus omnes abundātabundant: & ideo necesse quisq;quisque habet, vt venditis quibus affluit, emat qquod sibi deest: quare emptio (vt suũsuum est) vẽditionisvenditionis est finis: negotiatio autẽautem est cōtracontra hmōihuiusmodi emptiōisemptionis naturānaturam. Negotiator em̃enim non vẽditvendit, vt emat qquod sibi deficit, sed | peruersè emit vt reuẽdatreuendat: ergo negotiatio non est licita. Quapropter Aristo. 1. Politi. c. 6.
Aristo.
emptionẽemptionem rerũrerum quæ necessariæ sunt ad vitāvitam, vẽditionẽq́;venditionemque, ratione eiusmodi emptionis appellat contractus naturales temptiones autẽautem negotiatorias appellat cōtracontra naturānaturam, vtpote cuius finis non est vitæ sufficientia, sed lucrum. ¶ Atq;Atque ex hoc sumitur secundũsecundum argumentũargumentum
Secundum. Aristot.
qquod inibi idẽidem Philo. subiũgitsubiungit. Ars illa quæ non habet præfinitũpræfinitum taxatumq́;taxatumque finem, non est licita: ars autẽautem nũmularianummularia & quæstuaria, q̃lisqualis est negotiatorũnegotiarorum, nullum sibi præscribit finis modũmodum, sed lucro lucrũlucrum aceruare: ergo nefaria est. ¶ Tertiò arguitur. Negotiatio in causa
Tertium.
est vt rerũrerum pretia excrescant: tum quod merces ad paucitatẽpaucitatem venditorũvenditorum reducuntur, quæ caritatis causa est: tum etiāetiam quod negotiator cariꝰcarius ꝗ̈quam emit, vẽditvendit. Et ideò si omnes ad primos vẽditoresvenditores cōcurrerentconcurrerent, minoris emerent: id qquod rerũrerum vsu vbiq;vbique experientia docet: ergo tanꝗ̈tanquam reipublicæ nocua interdicenda est negotiatio. ¶ Quartò: Actiones morales ex plurimũplurimum
Quartum.
contingentibus existimandę sunt: plurimũplurimum autẽautem negotiatiōesnegotiationes plenę sunt fraudibꝰfraudibus, technis, ac dolis: ergo genere suo prauę sunt, atq;atque adeò de medio tollendæ. Hac enim de causa pessimè audit negotiatio, & in sacris literis & apud sacrorũsacrorum doctores. Vnde Dauid Psal. 70. QuoniāQuoniam non cognoui negotiationẽnegotiationem (secũdũsecundum. 70.) introibo in potentias DñiDomini: Domine memorabor iustitiæ tuæ solius. Quasi negotiatorum iustitia non sit iustitia Dei. Et Chrysost. suꝑsuper illāillam historiāhistoriam Christi apud MatthæũMatthæum,
Chrysost.
eijcientis vẽdentesvendentes & emẽtesementes de tẽplotemplo, Et refertur. 88. di. can. eijciẽseijciens. significauit, inquit, quod mercator nunꝗ̈nunquam potest placere Deo: & ideo nullus Christianus debet esse mercator: aut si voluerit esse, proijciat̃projiciatur de ecclesia: dicẽtedicente Propheta, Quia non cognoui negotiationes, introibo in potẽtiaspotentias DñiDomini. Atq;Atque hac de
CōfirmatioConfirmatio.
causa interdicta est clericis: vt patet eâd. dis. per totātotam. ¶ In contrariũcontrarium est August. sentẽtiasententia
Augustinus.
in lib. QuæstionũQuæstionum veteris & noui testamẽtitestamenti: & refertur in eâd. dist. can. fornicari. vbi ait, Fornicari hominibus semper non licet, negotiari verò aliquando licet, aliquando non licet: laicis licet, sacerdotibus non licet.
PRo quæstionis decisione notandũnotandum est, negotiũnegotium otio esse cōtrariumcontrarium. Est enim idem quod absq;absque otio. Vnde pro labore & occu
FundamẽtũFundamentum.
patione accipit̃accipitur. QuẽadmodũQuemadmodum dicimꝰdicimus, Negotium forẽseforense aut familiare &c. Peculiariter autẽautem negotiari idẽidem est quod mercaturāmercaturam exercere. Et est forsan Antonomasia quædam, proptereà quod ars hæc solicitudinibꝰsolicitudinibus implicita ab otio est alienissima. Est ergo negotiari, eme
Quid sit negotiari.
re vt reuendas. Vnde negotiatores coëmptores dicũturdicuntur pro eo quod ex omnibus simul locis emunt: & mercatores quia, mercari, cōmunicommuni vsu non tam est simpliciter emere ꝗ̈quam lucri causa ad reuendendũreuendendum. Et dicũturdicuntur prætereà institores eò (vti ait Vlpianus) quòd negotijs instent. Vnde Prouerb. 31. Facta est sicut nauis institoris. ¶ Duplex autem nego
Duplex species negotiationis.
tiationis species distinguitur: videlicet vna qua res emitur vt per industriāindustriam mutata reuẽdaturreuendatur. Sed hæc (vt eod. cap. eijciẽseijciens. habetur) non est nuda negotiatio, sed inter alias mechanicas artes cōnumerandaconnumeranda. Quemadmodùm enim mechanicus ex lana pānũpanum texit, & ex ferro fabrefacit gladium: sic (vt exẽpliexempli gratia dicamus) qui industrius est curandi, vel aues, vel equos, si rudẽrudem emat vt cultiorem vendat, non tam negotiũnegotium, ꝗ̈quam artem exercere cẽseturcensetur. Nam qui pānospannos tondet, aut attritas vestes coëmit vt refectas vẽdatvendat, nihil amplius per suāsuam artem præstat. Negotiatio igit̃igitur mera, de qua in præsentiarum loquimur, est qua quis quid mercat̃mercatur, vt nullatenùs mutatũmutatum vẽdensvendens, lucrum cōparetcomparet. ¶ Respondetur ergo ad quæstionẽquæstionem quinq;quinque cōclusionibusconclusionibus. Prima.
Prima cōclusioconclusio.
Negotiatio neq;neque est de se, hoc est intrinsecè bona, vt charitatis virtꝰvirtus, neq;neque de se intrinsecè mala, vt mendaciũmendacium: sed indifferẽsindifferens: vt comedere, quod secundũsecundum finis circũstantiarũq́;circumstantiarumque qualitatẽqualitatem potest bene maleq́;maleque fieri. Conclusio patet ex citatis verbis August. Ait enim non esse vt fornicari, sed quod aliqñalioquin licet, aliquādoaliquando non licet. ¶ Secunda cōclusioconclusio. Si negotiationis fi
Secunda cōclusioconclusio.
nem per se cōsideresconsideres, qui non est nisi lucrari, quandāquandam præ se fert turpitudinẽturpitudinem. CōclusioConclusio est S. Thom. q. 2. 2. 77. ar. 4. quāquam quidẽquidem probat argumentũargumentum secundum suprà ex Aristo. desumptũdesumptum. QuoniāQuoniam lucrari per se nil necessariũnecessarium, honestúmve nominat. At verò si lucrum aliorsum ordinetur, licitè potest procurari. ¶ Et ideo subditur tertia cōclusioconclusio. Negotiatio est
Tertia conclusio.
simpliciter reipublicæ necessaria. Haud em̃enim oĩsomnis prouincia oĩbꝰomnibus abũdatabundat ꝗbꝰquibus indiget: sed pro climatum varietate alia affluit terræ fructibꝰfructibus & opificijs, quorũquorum alia inops est. Et vice versa, alia est aliorũaliorum locuples quorũquorum inopia alia laborat. Neq;Neque possent indigentium singuli tam longa facere itinera, vt minutiora quibus indigent, apportarent: neque verò omnes qui abundant possunt vecturam exercere vt illa aliô transportent: ne|cessarij ergo sunt quibus ea sit cura vt merciũmercium copias hinc inde transuehant qua singulis minutiùs vendant. Et quod de loco dicimus, de tẽporetempore etiāetiam censendũcensendum. Vsu enim venire assolet vt vno tẽporetempore redũdantiaredundantia sit rerũrerum, alio verò egestas: neque tamen pauper quis potest suos fructus adseruare. Quare nisi essent qui emerent vt in aliud tempus custodirent, non posset res publica seruari incolumis. Quin verò & dum mercimoniæ vel in maris portu vel in ciuitate exonerantur, necessarij sunt coëmptores qui earum copiam in tempus seruent: quia non singuli possunt sibi in futurum prouidere. Sed rogas: Nun
Interrogatio.
quid prudentius esset vt respublica suos ministros conduceret qui hanc prouinciāprouinciam subirent? Re vera non posset commodè tam mul
Responsio.
tis mercimonijs hac via sufficere. Et ideo consultius ducit artem hanc inter alias permittere, quinetiam fouere. ¶ Atq;Atque hinc sequitur
Quarta conclusio.
quarta conclusio quam S. Thom. interrogat in dicto ar. 4. Licet negotiationis gratia merces cariùs vendere, quàm emptæ sunt. Ratione impensarum, laborum, locorũlocorum, ac temporum: nam iustæ rei pretium, vel in melius, vel in locum, vel tempus mutatæ, excrescit. Hoc autem non facilè, quod quidam autumant, concedam: videlicet quòd negotiatori liceat cariùs eodem loco & tempore vendere propter officium quod habet, quàm alteri cuicunq;cuicunque: nam pretij iustitia nullum respectum ad personas dicit, sed per se absolutè pensatur. Scotus in. 4. dist. 15. q. 2. dicit quòd tantũtantum deberent mercatores lucrari quantũquantum stipendij respublica illis decerneret. Regula autem hæc neq;neque contemnenda porrò est, neq;neque tamẽtamen ad vnguem seruari potest. Sed de rerum pretio statim articulo proximo. ¶ Quinta con
Quinta conclusio.
clusio. Ars negotiatoria, tum ex multis circunstantijs illicita fit, tum compluribus fraudibus est peruia, tum subinde in plurimis versatur periculis. Fit enim primùm illicita ex obiecto, vt puta si rem emas quæ vel natura sua est inuendibilis: vt sacramentum, aut sacerdotium, quæ cùm gratis accipiuntur gratis dari debent: aut lege est prohibita vendi: de quibus habes. C. quæ res vendi non possunt. Secundò ratione personæ, siue quæ negotiatur, vt sacerdotes qui iure negotiatione interdicuntur: vt patet dist. 88. per totam: vel ratione personarũpersonarum cum quibus negotiatur. Nam ad Sarracenos neque ad infideles licet Christianis arma deportare, vt patet extrà, de Iudæis. cap. Ita quorundam. & sequentibus. Fit prætereà indecens negotiatio ratione temporis. Vt si in die Dominica, vel in alio festo egregiè solenni exerceretur, vt habetur cap. 1. de ferijs: vel in loco sacro. Qua ratione Christus eiecit de templo vendentes & ementes. Istæ autem circunstantiæ temporis & loci, ratione scandali constituerent peccatum mortale: aliâs minimè. Vel si in ecclesia impediretur diuinũdiuinum officium, quod Christus notauit dicẽsdicens: Quia domus mea, domus orationis est. Qua ratione cap. decet. de immuni. eccles. lib. 6. negotiationes quæ in Ecclesijs præcipuè prohibentur, sunt nundinarum ac fori cuiuscunq;cuiuscunque tumultus. Citra hos autem casus non esset mortale. Nam in Ecclesia confabulando, citra expositionem mercium, negotiari, nisi sacrorum aut concionis tempore, non est tātumtantum peccatum, quanuis indecentia non careat. ¶ De alijs autem circunstantijs quæ non peculiariter negotiationes vitiātvitiant, sed in omnes artes inserpunt, quales sunt mendacia, & fraudes, hoc singulariter adnotandum est, quòd mercatura, nescio quo suo genio, prę cunctis artibus & officijs
inextinguibilem sitim lucri generat. Agricolæ enim atq;atque opifices suis officijs victitantes contenti sunt: mercatores autem, tum quòd pecuniam præ manibus semper habẽthabent, tum quòd hæc ars plurimùm euentibus fortunæ patula est, auidissimè lucro inhiant. In hoc
nimirum aleatoribus similimi. Quæ quidẽquidem auiditas animos absorbet, mendacia nutrit, & dolos nectit. Atq;Atque hac de causa ait ibidem in solutione ad tertium S. Thom. quòd hæc ars habet speciem mali: & ideo interdicta est clericis. ¶ Inest prætereà & in hac re pestis
Alia incōmodaincommoda negotiationis.
alia, quòd cùm sine labore magno & sudore exerceat̃exerceatur, & maiore sit in honore quàm mechanicæ artes, otiosi hominis & honoris cupidi, cætera deserentes opisicia, in hoc se baratrum immergunt. Atq;Atque adeò non vt merces loco traducant, aut in tempus reseruent, aut in melius mutent: sed meri gratia quæstus, vænalia cuncta coëmunt, vt statim lucrum exprimant. Quorum subinde causa, quia liberum non permittunt forum, pretia augentur. Qui idcircò exigendi profligandiq́;profligandique èex republica essent: atq;atque alijs artibus quæ personis vacuæ sunt, mancipandi. De his autem loquimur qui ciues paratos priuatim emere anteuertunt. Haud enim condemnandi illi sunt, qui postquàm singuli sibi necessaria emerunt, redundantia mercantur, vt in tempus seruent. Neq;Neque verò illi qui publicitùs | parati sunt illa coëmere, quæ pauperes necessitate coacti, nec emptores inuenientes, vendere volunt: vt vestes, libros, &c̃etc. Qui verò annônam emunt vt tempore futuro reuendātreuendant, licèt quandoq́;quandoque vtiles sint, quasi rerum necessariarum custodes, multò tamẽtamen pluries sunt pestiferi: vtpote causa immodicè augẽdiaugendi pretia: & ideo nisi vbi necessitas aliud exposcat, meritissimò eiusmodi mercatus vetatur.
PER hæc ergo, argumenta suprà facta facilimę solutionis fiunt. Ad primum enim
Ad primum argumentũargumentum .
negatur, negotiationem cōtracontra naturānaturam necessariæ emptionis pug nare: quin imò illi obsequens est. Ministerio siquidem mercatorũmercatorum, res sunt veluti in penu, singulis indigentibus expositæ. ¶ Illa autem negotiatio quæ me
Ad secundũsecundum argumentũargumentum .
rum lucrum haberet pro fine, quia insatiabilem faceret animum, non solùm necessaria non est, sed est impendiò pestilens. Attamen hæc sitis in cuncta mortalium pectora se insinuat. Et per hoc respondetur ad secundũsecundum argumentum. ¶ Tertiò verò cōcedimusconcedimus ne
Ad tertium argumentũargumentum .
cessarium esse hac ratione rerum pretia augeri: sed tamen ex altera parte maiora fierẽtfierent dispendia si vnusquilibet deberet longa facere itinera ad quęritandũquęritandum quod in sua deest ciuitate. ¶ Ad quartum respondet August.
super Psal. 70. Et refertur eâdem dist. 88. can. quoniam. quòd negotiatorum vitia non sunt negotij, sed personarum. Etenim si propter eorum fraudes releganda essent negotia à re publica, eâdẽeadem ratione & agricolas & omnes pariter artifices atq;atque opifices, proscribere deberemus profligareq́;profligareque ab vrbe. Nam & mentitur quādoq;quandoque agricola vt grana sua vendat, & opifex vt pretium augeat. Qui autem negotiatores in sacris literis malè audiant, declarat eâd. dist. Cassiodo. can. quid est. Nego
Caßiodorus
tiatores enim illi, inquit, abominabiles existimantur, qui iustitiam Dei minimè considerantes, per immoderatũimmoderatum pecuniæ ambitum polluunt merces suas, plus periurijs onerando, quàm pretijs. Veruntamen negare non possumus, vt paulò antè declarabamꝰdeclarabamus, quin huic arti multò plus periculorum à dolis & fraudibꝰfraudibus immineat, quàm cæteris. Vnde Ecclesiast. 26. Duæ species difficiles & periculosæ mihi apparuerunt. Difficilè exuitur negotians à negligentia, & non iustificabitur caupo à peccatis labiorũlabiorum. Et cap. sequẽtisequenti: Sicut in medio compaginis lapidum palus figitur: sic inter medium venditionis & emptionis, qui quærit locupletari angustiabitur peccatis. Quocircà Prouerb. 20. in vniuersum ait Sapiens: Malum est, malum est, ait omnis emptor: & cùm recesserit, gloriatur.
ARTICVLVS. III.

ARTICVLVS. III.

Vtrùm rerum pretia, arbitrio mercatorum sint taxanda.
QVoniam primum in emptione & venditione fundamentũfundamentum iustitiæ est pretiũpretium, de illo quærendum est loco tertio, an mercatorũmercatorum æstimatione sit taxandum. Et arguitur à parte affirmatiua. Primò.
Primum argumentum.
Axiôma inter iurisconsultos est & celebrata regula, Tantum valet res, quantũquantum vendi potest: quam videlicet adnotant. l. pretia. ff. ad legem Falcidiam. &. l. 1. §. si hæres. ad senat. cōsultconsult. Trebellian. & alibi sæpe: ergo si fraus modò absit & dolus, mercatorum erit arbitrium pretia suis mercibus statuere. ¶ Se
ArgumẽArgumen. 2.
cundò. In vnaquâq;vnaquaque arte eiusdem peritis credendum est, vti. 3. Polit. cap. 7. author est Phi
Aristot.
losophus: & vt Iurisconsultus ait. l. in re mādatamandata. C. mandati. vnusquisque in re sua est moderator & arbiter. mercium autem artifices, sunt mercatores: ipsis ergo ipsorum iudicio deferẽdumdeferendum est vt pretia ponātponant. ¶ Tertiò:
Argumen. 3.
vnusquisque dominium rerum suarum habet, ac subinde liberam potestatem: ergo potest quisq;quisque tantum petere ac recipere pretiũpretium pro sua re, quantũquatum extorquere potuerit. id quod in gemmis & rebus pretiosis vsu fieri compertum est. ¶ In contrarium autem facit lex, Pretia. citata ad. l. Falci. cuius verba sunt: Pretia rerum non ex affectu neq;neque vtilitate singulorum, sed cōmunitercommuniter finguntur: hoc est communi æstimatione taxantur.
AD hanc quæstionem quatuor conclusionibus respondetur. Prima: Pretia rerũrerum
Prima conclusio.
non secundùm ipsarum naturam æstimanda sunt, sed quatenùs in vsus veniunt humanos. Conclusionis huius ratio naturalis est,
Ratio cōclusionisconclusionis.
quòd cùm mundus & quæ eo continentur propter hominem facta sint, tanti ciuili æstimatione res valent quantum hominibus inseruiunt. Quapropter Arist. 5. Ethico. cap. 5.
Aristot.
ait indigentiam causam mensuramq́ue esse humanarum commutationum. Si enim nullus alterius re vel opera indigeret, omnis cessaret commutatio rerum humanarum: ergo indigentiæ admetiri debemus rerum pretia. | Viuentia enim genere suo pręstantiora sunt vitæ expertibus: attamen (vt ait Augustin. lib. 11. c. 16. de Ciuita. Dei.) mallet homo frumẽtumfrumentum domi habere, quàm mures. Et solet domus plus vænire, quàm equus: & nōnunquàmnonnunquam equus, quàm seruus: licèt cùm natura hominis nihil in corporalibus conferri ad æqualitatem valeat. Vbi autem indigentiāindigentiam nominamus, ornatum etiam reipublicæ intelligimus: vt cũctacuncta complectamur quæ hominibus præter vitæ necessitatem etiam ad suam voluptatem & splendorẽsplendorem vsui esse possunt. ¶ Secunda conclusio. Ad exploran
Secunda conclusio.
dum iustum rei pretium ex multis ducenda est ratio, quæ in triplici sunt ordine. PrimũPrimum enim attendenda est necessitas rei, mox copia & inopia: deinde negotiationis labor, cura, industria, & pericula. Prætereà si merces vel in melius mutatæ sunt vel in deterius, vẽditorumq́;venditorumque atque emptorum frequẽtiafrequentia, atq;atque id genus alia, quæ prudentissimus quisque speculari potest. ¶ Tertia conclusio. Cùm
Tertia conclusio.
pretium rerum iustum, duplex sit, aliud scilicet legitimum, & aliud naturale: iustum legitimum cōsistitconsistit in indiuisibili: naturale autem seu arbitrarium minimè: sed in latitudine diuisibili. Iustum legitimũlegitimum est illud quod lege principis positum est: arbitrarium autem seu naturale currit quando per legem non est constitutum. Distinctio est Arist. 5. Ethi. c. 7. de iusto naturali & legitimo. ¶ Ad
Aristo.
huius autem conclusionis intellectũintellectum notandum est quòd merita illa & causas statuendi rerum pretia existimare, per se quidem primùm ad rem publicāpublicam & eius gubernatores spectat: qui scilicet omnibus supradictis pẽsatispensatis deberent sua singulis mercibus statuere pretia. At quia illud in omnibus impossibile est, relinquitur vendentium ementiũq́;ementiumque existimationi. Et illud nunc vocamus naturale: quia secundùm rerum naturam vsui ac commodatam currit. Igitur vbi pretium lege positum est: nempe, vt modius aut tritici aut vini, aut vlna panni vẽdaturvendatur decem, neq;neque vnius oboli accessio licita est: sed est peccatũpeccatum mortale si excessus notabilis augeat̃augeatur, obnoxiumq́;obnoxiumque restitutioni. Et si excessus sit perexiguus, erit veniale. Et ideo dicimus in indiuisibili consistere. Atq;Atque hoc est quod ait loco citato Arist. iustum legitimum esse, quod licèt antequàm positum sit nihil referat, refert tamen postquàm positum est. Pretium verò quod non est lege positum, non indiuisibile est, sed latitudinem habet iustitiæ: cuius vnũvnum extremum dicitur rigidum: alterũalterum verò piũpium:
sed medium, moderatum. Vt quæ res iustè vẽditurvenditur decem, iustè quoq;quoque vendit̃venditur, tum vndecim, tum etiam nouem. Atqui ratio huius est quòd prudentia humana, qua per supradictorum considerationes de pretio existimatur, nequit pũctimpunctim attingere metam: sed arbitramento quodam. Sicuti. 2. Ethic. c. 6. de virtute ait Arist. quod consistit in medio, vt definierit ipse prudens. Atq;Atque adeò dum respublica penes quam talis residet autoritas, punctum non indicat, laxior restat iustitia pretij latitudinem habens. ¶ Ex quo fit primò
Prima deductio.
cōsequẽsconsequens vt infra illos extremos limites vẽderevendere cuicunque liceat cariùs pecunia credita, quàm numerata: inimico quàm amico: diuiti deniq;denique quàm pauperi. ¶ Sequitur secun
Secunda.
dò sensum illius legis, In causæ. ff. de minor. vbi. §. idem Pomponius. habetur licêre naturaliter contrahentibus se decipere, cui simile habetur. l. item si pretio. ff. locati. non esse (vt Conrad. & aliqui putant) infrà latitudinem iusti pretij: quia intra hos carceres nullum habet locum deceptio: neque vlla opùs est remissione (vt p̃dictiprædicti doctores autumātautumant) sanè cùm tota latitudo iusta sit. Sed (vt. q. proxima exponetur) intelligitur citra dimidium iusti pretij. Et ideo ait naturaliter, quod humanum ingenium lucri auidum, in causa est. Quare, licêre, illic non est idem quod sine culpa, sed impunè in humano foro. ¶ Se
Tertia collectio.
quitur tertiò, multò tutiùs, si fieri posset, consultum fore, tum coëmptorum negotiatorumq́;negotiatorumque conscientijs, tum etiam communi bono, si omnium pretia lege patêrent: vnde. l. 1. ff. de offic. præfect. vrbi. §. cura carnis. inter alias præfecti curas illa censetur vt rerũrerum pretia statuat iusta. Ob idq́;idque quando in omnibus seruari nequit, quàm fieri posset maximè, deberent taxari. Enimuerò negotiatores, eò præsertim quod (vt suprà dictum est) lucris sitienter inhiant, non solùm præ sua cæcitate decipiuntur, verùm etiam propter suāsuam auaritiam consultò astuq́;astuque decipiunt. Quam ob rem quādoquando lege non est signatũsignatum pretium, non est standũstandum vniuscuiuslibet mercatorum arbitrio, sed prudẽtiumprudentium iudicio, eorũq́;eorumque qui sunt æquitatis cultores. Est em̃enim fallacissima
regula si quis semper quātoquanto emit p̃tiopretio, quātumq́;quantumque laboris & periculorum subijt, tātitanti velit vendere cum lucri accessione. Enimuerò si mercator, artis negotiorũq́;negotiorumque ignarus pluris iusto emit, aut sibi fortuna aduersa reflauit: quia scilicet copia merciũmercium insperata sucere|uit, non potest iustè extorquere expensas quas fecit. Et vice versa si industrior alius aut fortunatior, cui vel contigit minoris emere, vel fautrix arrisit fortuna: hoc est insperata rerum inopia pòst accidit, iustè sanè potest cariùs vendere: etiam eodem die & eodem loco, idq́;idque nullatenùs mercibus in meliꝰmelius mutatis. Nam cùm negotiationis ars plurimùm sit fortuitis rerum euentibus subdita, debent negotiatores & sinistra suo dispendio subire pericula, & dextram operiri fortunam. Loquimur cum Christianis de Fortuna, pro euentu nobis insperato. Atq;Atque hic est sensus l. pretia. ff. ad legem Falcidiam. Vbi habetur, pretia rerum non ex affectu aut vtilitate singulorum, sed communiter fungi. Hoc est non secundùm priuatorum existimationem, sed secundùm communem prudentiam constitui. Et eôdem alludit simile verbum. l. in lege 4. eodem titulo. vbi habetur rem non æstimari pretio formali, id est, à contrahentibus formato, sed secundùm præsens, puta communi foro currens. Valor nanq;nanque rei non secundùm futurũfuturum quando res nondũnondum est, sed secundùm præsens, in quo res est, debet iudicari. Accipe horum exempla. Est frumenti caritas in Hispania: mercator tunc Siculus hoc audiens onusta frumento naui ad nos adnauigat: quando huc peruenit, vel afflante nobis clementiori cœlo, vel quia aliunde copiam grani habemus, longè imminutum est pretium: non potest ergo tanti vendere, quanti sibi stat merx: neq;neque verò si credito futura solutione carius venderet, vt saltem se indemnem redderet, immunis à peccato fieret, aut à restitutione liber. Et per hæc detegitur alia fallacia, quæ in nundinis vsu venire solet. Etenim in initio cùm sit vberior em
ptorum copia, merces pluris væneunt: in fine autem, contraria ratione pretium decrescit. Arbitrantur ergo tunc mercatores expectato in tempus pretio licitè posse tanti vendere, quanti in initio: cùm tamen numerata pecunia idem non possint extorquere pretium. Falluntur in caput suum. ¶ Vbi de
Quarta conclusio.
mum ad clariorem istorum notitiam animaduertenda est quarta cōclusioconclusio. Mercium pretia, emptorum copia augent̃augentur: penuria verò minuunt̃minuuntur: sicuti ecōuersòeconuerso abũdantiaabundantia venditorum minuitur, raritate verò excrescit. Enimuerò vbi merces affluunt, venditorum numerus amplior est, & emptorum minor. ¶ Atq;Atque ex hoc tibi responsum elicies, si hæsi
Solutio.
taueris an vendendi causa & modus pretiũpretium variet. Etenim causa vendendi aut emendi nihil per se ad rem facit. Siue enim vendas necessitate compulsus, siue prę satietate rerũrerum ipsas despiciens. Item siue ob necessitatem emas, siue propter voluptatem, nihil inde variatur pretij. Attamen quia venditoris necessitas in causa est, vt merces sub hasta vænũvænum exponat, fit vt paucioribus tunc existentibus emptoribus, pretium rerum vilescat: sicuti in bello parta victoria exiguo nũmonummo vẽditaturvenditatur præda. Econuersò vbi publici mercatores emptores expectant: quia illo modo vendendi plures emergunt emptores, valor mercium crescit. Atq;Atque eâdem ratione in initio nundinarum plurimùm cariùs venditur quàm in fine. ¶ Atq;Atque per hanc conclusionẽconclusionem lucet monopoliorum iniquitas, puta cùm
Monopoliorum iniquitas.
quis vel à principe priuilegium emit vt solus ipse vendat: vel duo aut tres reliquam mercatorum multitudinem anteuertentes, merciũmercium aceruum coëmunt, vt vniuersi ad ipsos cogantur confluere: vel iurata fide constituunt vt nullus eorum nisi tanti vẽdatvendat. Hinc enim raritate venditorum pretium crescit. Et eâdem ratione, vice versa, licèt non tam crebrò accidere cōsuescatconsuescat, emptorũemptorum monopolia, ad extenuandum pretia, essent nihilo minùs iniqua. Vt si in portu cui pretiosissima nauis applicuit, illi qui emere possent sibi mutuo promitterent non emere nisi tanti, aut si in subhastatione alios ego nè licitarentur auerterem, vt minoris ego emerem, peccatũpeccatum profectò esset, quod ante restitutionem non remitteretur. Et hoc est quod ait Cicero lib. de
Cicero.
Officijs. Non licitatorem venditor, nec qui contra se licitetur emptor apponet. Quando verò venditores monopolium facerent, tunc iustè emptores, quasi vim vi repellentes, contraria pariter possent prudentia vti: puta conuenire inter se vt nullus nisi certo pretio emeret.
REstat ergo ad argumenta respondere.
Ad primum argumentũargumentum .
Et primùm omniũomnium regulam illam, Tantum valet res, quanti vendi potest. palàm est, non habere tam vastum sensum, quantum verba sonant. Aliâs liceret vendere vltra medietatem veri pretij: quin verò duplo & triplo. Quòd si illam sic modereris, vt intelligatur quantum iure & iustè vendi potest: nam id possumus quod iure possumus: tunc quasi principiũprincipium petens, redderes illam inanem. Si enim quærenti quanti vendere potest respondeas, Quantum iustitia fert: nihil respō| p. 549desrespondes quod ipse ignorabat. Sensus ergo est quod tantum valet res quanti vendi potest, seclusa vi, fraude, & dolo: quibus in emptore tollitur voluntarium. Et quanuis eôdem videatur responsum recidere ac si dixissem, iustè, non est tamen idem. Enimuerò si quærenti quid est homo, respondeas, esse hominem, nihil doces. Si autem respondeas esse animal rationale: licèt idem sit, tamen quia definitum explicas, non petis principium. ¶ Ad
Ad secundũsecundum argumentũargumentum .
secundum respondetur, perito artis credendum esse quando affectione rei propriæ non est infectus: & vnusquisq;vnusquisque est arbiter in re propria, dum illa ad alterum nihil attineat: qui autem vendit, non rem propriam suam, verùm communem sibi & emptori tractat. Et ideo non est legitimus arbiter. ¶ At quia de gemmis & rebus pretiosis mentio in tertio argumento fit, distinguendum de merci
Distinctio.
bus est. Quædam enim sunt rei publicæ minimè necessariæ: atq;atque illas potest quisq;quisque tanti vendere quantum emptor sciens & prudens voluerit dare. Cuius generis sunt pretiosi equi, gemmæ, accipitres. &c̃etc. Spectant enim ad ornatum decoremq́;decoremque & splendorem nobilitatis: & ideo magnatum magnificentia est, res illas magno æstimare. Alia verò sunt reipublicæ necessaria: vt quæ ad victũvictum, vestitum, & alios id genus vsus attinẽtattinent. Atq;Atque in his licèt nihil fraudis dolive irrepserit, vis tamen est, quantum extorquere potueris, tanti illas diuendere.

QVAESTIO TERTIA, De iniustitia quæ in emptione & venditione cōmittiturcommittitur. Sanct. Thom. 2. 2. quæst. 77.

ARTICVLVS. I.

ARTICVLVS. I.

VtrũVtrum licitè quis posset rem pluris vendere quàm valeat.
TRIBVS itaq́;itaque articulis superiori quæstione præiactis, scilicet de emptionis, negotiationisq́;negotiationisque necessitate, ac de rerum pretio: sequitur tertia quæstio de iniustitia quæ in hũchunc contractũcontractum se insinuat. Hoc autẽautem statim in capite tacitus non præteribo de quo lector fortè dubius apud S. Thom. hærebit. Ait enim in distributione statim
quæstionis, solas duas quæstiones tractādastractandas assumere, de emptione, scilicet & de vsura: eò quòd circa alias voluntarias commutationes nulla inuenitur iniustitia, quæ non reducatur ad rapinam aut furtum. In quibus verbis dubitatio est duplex. Prior quòd eâdem ratione potuisset & has omittere: Nam fraudulentia emptionis & vsuræ, genus quoddam furti est. Quòd si dicat, has duas esse commutationes voluntarias, tunc emergit posterior dubitatio, quòd eâdem ratione deberet de locatione, stipulatione, & alijs tractare. Ad has autem simul dubietates respōdeturrespondetur,
Solutio.
scientem fuisse ac prudentem considerationem D. Thomę. Iniustitia enim emptionis & vsuræ differt à rapina & furto, quia non fiunt simpliciter inuito domino, sed spontaneè tractante: hoc est transferente res suas in alium. Et ideo licèt quantum ad iniquitatem pretij fuerit inuitus, est tamen contractus, qualis non est furtum. Et quanuis eadem sit ratio de locatione, tamen iniustitia eius & quorumcunq;quorumcunque aliorum contractuum ad istorum normam exigenda est & perpendenda. Omnes nanq;nanque iniustitiæ voluntariarum cōmutationumcommutationum ad hæc duo capita reducũturreducuntur: scilicet, vel quod aliquo pretio rem vendas, quæ nullo digna est, & hoc reducitur vniuersim ad vsurāvsuram: aut quod pretio quod iusto vel maius vel minus est, siue rem tuam siue vsum transferas. Et de hoc iudicandum est per regulas emptionis & venditionis. ¶ Est ergo primus articulus vtrùm licitè quis possit rem cariùs vendere, quàm valet. Quibus verbis implicatur, an possit contrà viliùs emere. Et arguitur à parte affirmatiua. Iustum in com
mutationibus iure ciuili constitutũconstitutum est: idem autẽautem ius permittit cōtrahentibuscontrahentibus inuicẽinuicem se decipere, vt habetur. l. rem. C. de rescindẽdarescindenda venditione. &. l. in causæ. 2. ff. de minoribus. §. idẽidem PōponiusPomponius. ergò licet pluris rẽrem vendere, minorisq́;minorisque emere ꝗ̈quam valet. ¶ SecũdòSecundo. CōmuneCommune oĩmomnium
Argumen. 2.
desideriũdesiderium à natura videtur proficisci, ac subinde culpa vacare: vili autem emere & magno vẽderevendere (vt Mimus ille apud Aug. 13. de Trin.
Augustinus.
aiebat) cōmunecommune est mortalium desiderium: cui & Sapiens consonat Prouerb. 20. vbi ait, Malum est, malum est, ait omnis emptor: & cùm recesserit gloriatur. ergo licita est venditio iustum exuperans pretium, atq;atque emptio idem non attingens. ¶ Tertiò arguitur. Lex
Argumen. 3. Aristot.
amicitiæ secundũsecundum PhilosophũPhilosophum. 9. Ethi. ea est vt rei vtilis repensatio secundùm vtilitatem | fiat, quam qui beneficiũbeneficium suscepit consequutus est: contingit autem vt emptor cumulatiùs ex re empta beneficium suscipiat, quàm ipsa res valebat, vt si equum emit quo hostile periculum euasit: ergo licebit tunc venditori pluris rem illam æstimare. ¶ In contrarium est saluificum illud RedẽptorisRedemptoris monitum: Quæcunq;Quæcunque vultis vt faciant vobis homines, hæc & vos facite illis. Ex quo fit quod cùm nullus sibi velit rem iusto cariùs vendi, nullus debeat cariùs vendere alteri.
NE institutum nostrum peruertamus, quod est sancti Thomæ sententiāsententiam vbiq;vbique nostræ præmittere, quatuor eius conclusionibus ad quæstionem respondemus. Prima
Prima conclusio.
est. Fraude vti & dolo, vt vel pluris res vendatur aut minoris ematur, sicuti in omni cōtractuumcontractuum specie, delictum est, idemq́ue suo genere mortale. Primò patet autoritate Apostoli. 1. ad Thess. 4. vbi admonet nè quis fra
Probatio. Paulus.
trem suum in negotio circunueniat: quoniāquoniam vindex est Dominus, inquit, de his omnibꝰomnibus. Et Cicero de Offic. Tollendum est igitur in
Cicero.
rebus cōtrahendiscontrahendis omne mendacium: non licitatorem venditor: neque qui contra se licitetur emptor apponet. Etenim vbi adest fraus, voluntarium abest: ac subinde iniustitia fit, charitati aduersa. ¶ Secunda conclu
Secunda conclusio.
sio. Si emptio & venditio secundùm suam nudè naturam contempleris, neutiquàm licet rem aut iusto maioris vendere, aut minoris emere. Conclusio est patẽtissimapatentissima. Est
Ratio cōclusionisconclusionis.
enim hoc genus contractuum in commune bonum, æqualeq́ue commodum introductus: quod autem sic institutum est, neutrāneutram partium grauare debet, sed ad iustitiæ æqualitatem est conficiendum: mẽsuramensura autem ac velut bilāciumbilancium trutina est pretium, in cuius vsum numisma (vt suprà diximus) inuentũinuentum est: ergo iustum pretium vel augere vel minuere peccatum est iniustitiæ, atq;atque subinde genere suo mortale. ¶ Potest nihilo seciùs venditio secundùm accidẽsaccidens existimari: nempe quatenùs res vendibilis, aut in detrimentum vendentis, aut in ementis vtilitatem cedit. Quo supposito adhibetur tertia conclu
Tertia conclusio.
sio. Licitum est in pretiũpretium rei ducere damnũdamnum quod venditor accepit: ita vt non solùm res æstimetur quanti in se erat, verùm & quanti venditori valebat. Vt si meum solùm per se non nisi decem valebat, mihi tamen, quia ædes illic extruere commodissimum duco, valet duodecim: hoc ipsum ex te pretium possum, tum petere, tum perinde recipere. Et ratio est plana: quia vnusquisque vende
Ratio cōclusionisconclusionis.
re totum potest quod suum est: & in tali casu non solùm res, verùm & eius emolumentum est vendentis. ¶ Quòd si contrà sic ar
Obiectio.
guas: Postquàm rei dominus suapte sponte distrahere mauult, quàm emolumentũemolumentum rei capere, sibi imputare debet, & non exigere plus quàm emptori confert. Et præsertim quòd si hic rescisset, rem non tanti per se valere, forsan non emisset. Respondetur, argumentũargumentum
Solutio.
conuincere id nequâꝗ̈nequaquam licêre, nisi venditor rem patefaciat emptori: admoneatq́;admoneatque hominem vt videat an sibi expediat illa lege emere. QuādoQuando enim emptor sciẽssciens & prudẽsprudens, quia vel ipse tantam vel maiorem rei necessitatem patitur, vel suo vult animo obsequi, cum illo onere rem emere contendit, iustè venditor tanti vendit quanti sibi valebat: aliâs minimè. ¶ Quarta conclusio: commo
Quarta conclusio.
dum quod ementi accrescit, si nullum inde detrimentum vendens accipiat, non licet in pretium duci. Probatur ratione contraria:
Probatio.
quoniam vẽditorvenditor non potest nisi quod suũsuum erat vendere: commodum autem emẽtisementis non erat res vendẽtisvendentis, sed sua ipsius necessitas vel ars causa illius existit. Vt si quis equũequum emit qui non venditori, sed sibi ad bellum necessarius est, vel rem aliam qua per vsum suæ artis cumulatiùs lucrũlucrum facere potest, quàm fecisset venditor. Alioquin si vtilitas ementis pretio accresceret, liceret pharmacopolis medicamenta tanti vendere, quanti valet salus in infirmo. Vrbanum autẽautem est, vt eiusmodi emptor grates venditori rependat. Et per hoc soluitur argumentum tertium ex Aristo. sumptum. In commutatiua nanque iustitia rerum tantùm æqualitas pensatur: in amicitia verò vtili, vtilitas, quæ per donũdonum gratificum rependitur. Vide ꝗ̈quam sit falsa & fal
Regula Maioris falsa.
lax regula Ioan. Maio. 4. dist. 15. q. 29. vbi asserit quòd quid secundùm naturalem æquitatem debetur, potest in pactum duci. Nam tunc liceret mutuatarium obligare non solũsolum ad remutuādũremutuandum, vt ipse fatet̃fatetur, sed ad emẽdũemendum à mutuantis officina & molendũmolendum in suis molis: & pariter emptorẽemptorem ad augendũaugendum pretium ob suum emolumẽtumemolumentum. ¶ Quæreret hîc au
Quæstio.
tem attentus lector circa hanc conclusionẽconclusionem, an vice versa detrimentum quod emens patitur causa sit legitima vt pretij quidpiāquidpiam detrahatur. Syluest. quidem verb. emptio. §.
Syluester.
7. asserendo respōdetrespondet. Vt si quis, inquit, tuarum operarum nihil egens, tuis victus preci|bus, quia pauper es, te conducit, poterit operas tuas minoris redimere, quàm si teipse rogaret. Attamen huius certè causæ non est emptoris detrimentum: sed quia (vt articulo præcedenti diximus) venditoris copia vilescit pretium. Et ideo cùm emptorem rei tuæ quæris, vel tuarum operarum conductorem, minoris tu tuaq́ue æstimantur.
¶ Aliud enim apparentius fieri potest argu
ArgumentũArgumentum
mentum contra eandem conclusionem. Sequeretur nanq;nanque ex illa quod neq;neque dum quis vsu alienæ pecuniæ, quam habet in deposito, quidpiam lucri conficit, teneatur domino illud, partémve refundere. Conceditur autem planè conclusio. Neq;Neque potest deposi
Responsio.
tor cum depositario citra vsuræ crimen pacisci de parte lucri: nisi societatem faceret cum periculo sortis: de qua infrà. Potest nihilo minùs ac debet idẽidem depositor per honestatem & comitatem illi esse, re etiam gratus. Neq;Neque verò vsuræ culpa subest. Si tu pecuniāpecuniam tuam apud gratum mercatorem deponas, quem tibi speras fore beneficum: neq;neque verò ille vsurarius censetur, si ea spe tibi sit munere gratus, vt tu iterum eius custodiæ aurum tuum concredas.
PRimũPrimum igitur argumentorũargumentorum capitis quæ
Ad primum argumentũargumentum .
stionis, dubij illius solutionem deposcit, quo scilicet pacto iure permittitur in venditione & emptione deceptio. Et quidem iam proximo articulo sensum illius legis exclusimus, In causæ. 2. §. idem Pompo. ff. de mino. Vbi habet̃habetur quod licet cōtrahẽtibuscontrahentibus naturaliter se decipere. Cui simile cōcinitconcinit lex, Item si pretio. ff. locati. Haud em̃enim intelligit̃intelligitur infra latitudinem iusti pretij: quoniāquoniam illic nulla est deceptio. Intelligitur ergo citra medietatem iusti pretij. Id enim non solùm ciuilia iam nunc citata: &. l. 2. C. de rescindenda venditione. & l. si voluntate. eodem titulo: verùm etiam iura canonica permittunt: vt patet cap. cùm dilecti. & cap. cùm causa. extrà, de emptione & vendit. ¶ At vendere vltra dimidium iusti pretij, sunt qui, referente Conrad. q. 57. esse arbitrentur vendere vltra duplum: sed nulla se possunt probabilitate tueri: nomen enim ipsum rem explânat. Est enim vendere vltra
sesquialterum: vt res quæ valet decem habet latitudinem iusti inter nouem & vndecim: vendere autem eam sedecim, est vendere vltra dimidiam veri. Sicuti emere citra dimidium est emere quatuor: nam quinque, sunt media pars. Sic enim habet lex illa citata, Rem maioris. in. C. Minus pretium esse videtur si neq;neque dimidia pars veri pretij soluta est. ¶ Est ergo quæstio vtrùm lex id permittat
tanquàm licitum. De quo tres sunt opiniones. Prima est Durandi ordinis Minorum, quem & citat Conrad. q. 57. & reprehendit Anto. 2. par. titu. 1. cap. 16. tenentis, licêre venditori in foro Dei exigere pretium iusto maius, etiam si immodicus sit excessus: dummodò non sit vltra dimidiũdimidium. Et posset quis in fauorem opinionis huius sic arguere. Lex hu
mana obligat in foro conscientiæ: potest ergo in pœnāpœnam imprudentiæ condemnare emptorẽemptorem illo excessu: sicuti facit in præscriptione. ¶ Secundò. Sententia iusta obligat in
Secundum.
foro conscientiæ, nisi ex falsa præsumptione procedat: sed si emptor venditorem in iudicium de hac re deferat, absoluetur venditor: ergo in tuto manet eius conscientia. ¶ Pro
Sententia Gersonis.
xima huic est sententia Gersonis in tract. de contracti. & in suis Floribus: vbi ait quod huiusmodi deceptor, peccat quidem, idemq́;idemque mortaliter, si excessus est notabilis, tamen ad restitutionem non tenetur. Intract. quidem de cōtracticontraxcti. cunctatiùs id dicit, sed tamen in Floribus audaciùs idem asseuêrat. Et ratio sua
est: quia scienti & volenti non fit iniuria. ¶ Tertia tamen opinio est S. Thomæ præsenti loco. 2. 2. Et quanuis dicat Gerson non esse de hoc concordiam inter Theologos: profectò in. 4. Senten. q. 15. omnes communi consensu ita sentiunt. At forsan quis contrà citet Scot. qui illic. q. 2. ait, durum esse inter cōtrahentescontrahentes, si non semper intenderent aliquid de indiuisibili iustitia remittere sibi mutuo, vt omnem contractum cōcomiteturconcomitetur aliqua donatio: ex quibus fortassè verbis ille suus Durand. seductus est. At verò Scotus nihil si
Scotus.
bi aliud vult, quàm quòd vltra citraq́;citraque indiuisibile pretium cōtrahentescontrahentes, sibi mutuo intendunt remittere: infra latitudinem tamen iusti: vbi nos suprà diximus nulla opùs esse remissione aut donatione. Etenim inferiùs arti. 3. ait quòd in fraudibus non est voluntaria donatio. ¶ Igitur quòd leges nec canonicæ nec ciuiles permittere velint deceptionem citra dimidiam iusti, tanquàm ratam in foro
Suadet̃Suadetur sententia S. Th.
Dei, patet cum primis naturali diuinoq́;diuinoque illo præcepto suprà citato: Id nè facias alijs, quod tibi fieri non vis: nemo enim seduci astu vellet. Est quippe (vt dicebamus) contractus hic emptionis ac venditionis pro communi bono inuentus, quare neutra pars debet ab altera grauari. At demonstratio naturalis est hæc: Præceptis naturalibus nulla humana
Prima ratio
| lex derogare potest: quia eiusmodi iussa (vt patet in Decalogo) non sunt dispensabilia: saltem nemo ambigit indispensabilia esse iure humano, quanto minùs abrogabilia: seruare autem iustitiam in commutationibus est præceptum naturale, atq;atque adeò diuinum: quia præceptio naturalis ab æterna lege deriuatur: ergo nulla humana lege potest abrogari. Minor porrò præmissa tam nota est ꝗ̈quam Maior: quoniam iustitię obiectum est æqualitatem facere in rebus. Et ideo Arist. 5. Ethi.
Aristot.
docet totam virtutem iustitiæ commutatiuæ in hoc versari, vt æqualitatem inter personas constituat: nempè vt quantum à te accepi tantum tibi reddam: neque tu ex me plus extorqueas: ergo recipere vltra latitudinem iusti pretij manifestè repugnat natiuæ rationi iustitiæ. ¶ Secundò. Fraus (vt sæpè dixi
Secunda ratio.
mus) opponitur voluntario: illic autem est iniqua fraus: ergo emptor inuitus dat vltra dimidium, atq;atque adeò venditor genus furti cōmittitcommittit. Et prætereà est contra præceptũpræceptum Pauli. 1. ad Thessalo. 4. Nè quis fratrem suum in
Paulus.
negotio circunueniat: vbi omnis fraudulentia condemnatur. ¶ Tertiò. Si liceret deci
Tertia ratio
pere citra dimidiam iusti, pariter liceret defraudare in mensura: vt si decem modios grani vendidisti, liceret tibi recepto integro omnium pretio sex tantùm subdolè tradere. Patet: quia eôdem relabitur: hoc autem iniquissimum est, assertuq́;assertuque absurdissimum, cōtracontra illud Deutero. 25. Non habebis in sacculo diuersa pondera, maius & minus: neq;neque erit in domo tua modus maior & minor. ¶ Ex
CorollariũCorollarium contra Gersonem.
his fit cōsequensconsequens quòd huiusmodi deceptor tenetur ad restitutionem. Hoc compertissimum est: quoniam peccatum iniustitiæ (vt identidem repetimus) natura sua obligat ad restitutionẽrestitutionem: Iuxta illud. c. si culpa. extrà, de iniu. & dam. Si culpa tua datum est damnum, vel iniuria irrogata, iure super his satisfacere te oportet. ¶ Atq;Atque hinc sumitur
Argumen. 4
quartum argumentum contra illam Durandi opinionẽopinionem, & (si qui sunt, vt fert̃fertur) doctores iuris qui illi patrocinantur. Si deceptio medietatem iusti pretij superaret, obligatio inde emer geret restituendi: quod negare non possunt. TũcTunc ergo aut restituẽdꝰrestituendus esset totus excessus vltra iustum pretium, aut non nisi ille qui est vltra iustum pretium cum dimidio. Hoc secundum dicere nequeunt. Siquidem ius etiam ciuile contractum rescindit, nisi integer excessus restituatur emptori: vt expressè habet præfata lex. 2. C. de rescindenda venditione. Si autem tunc restituendus est totus excessus, fit vt in deceptione citra dimidium restituenda sit illa pars. Mirabile enim est dictu quòd si rem valentem decem à te mercatus sum sedecim, tenearis mihi restituere sex. Dum autem mercatus eam sum quatuordecim, nihil mihi debeas. Quocircà multò magis est de Gersone mirandum, ꝗ̈quam de prima opinione: nam postquàm agnouit eiusmodi deceptionem delictum esse, quomodò ignorare potuit pręuaricationem esse iustitiæ? cuius vtiq;vtique naturale est nexu restitutionis delinquentem illaqueare. Neq;Neque planè intelligitur quid sibi voluerit, regulam iuris allegando: Scienti & volenti non fit iniuria. Nam etsi emptor sciens & volens emit, celatur eum tamen iustus valor: ac subinde seducitur, putans tanti rem valere quantum venditor petit. ¶ Sed aiunt isti (vt pro illis ar
Obiectio.
guebamus) lex potuit humana venditorem à restitutione liberare, tradendo illi dominium, sicut in præscriptione. Profectò iustè
Solutio.
non potuit: quia non subest tanta causa. In præscriptione nanq;nanque ratio quietis obuiandiq́;obuiandique litibus persuadet vt princeps qui custos est pacis priuet negligentes, qui diu rem suāsuam deserunt: quia post longi temporis lapsum multæ oborirentur fallaciæ. In contractu autem emptionis nequeunt cuncti rerum pretia nosse. Et ideo illi qui bona fide emunt, non est cur propter iniquitatem institoris mulctentur illo excessu. Eò præsertim quòd in præscriptione possessor bona fide possidet: & ideo iniquum esset vt post tam longālongam temporis moram inquietaretur: fraudulentus verò mercator mala fide decipit: ob idq́;idque nulla fert ratio vt de sua iniquitate emolumẽtumemolumentum reportet, atq;atque id præsertim quod ab innocente extorquetur. ¶ Igitur vt rei cōclusionemconclusionem faciamus, virtus humanarum legum in hac parte duplex est. Vna quòd lęso citra dimidium non dat in iudicio actionem. Altera quòd non permittit contractum rescindi: vt habetur lege citata, Si voluntate. C. de rescind. &c. ¶ At verò rogas cur ergo tali ca
Scrupulus. Responsio.
su actio non datur? Respondetur id consultissimè legumlatores fecisse. Haud enim illi mortales tanti æstimabant bona hæc temporalia, vt propter illa tantam sinerent litigationum turbinem, quantam nunc videmus: contra documentum Christi admonentis, vt ad redimẽdumredimendum tempus petenti à nobis tunicātunicam, dimittamus & pallium. Ob idq́;idque in præscriptione vbi maior erat causa ratione con|sulendi paci, dominiũdominium adiudicatur possidenti: in deceptione autem citra dimidiũdimidium, actio petenti denegatur. Eò quòd illa deceptio infra dimidiũdimidium iusti ægrè & lubricè potest semper percipi: & ideo multas parturiret fraudis formas. Remittitur tamen ad forum Dei. Et hac respōsioneresponsione fit satis argumento secundo suprà facto. Haud enim absolutio iudicis in tali causa est sacramentalis. ¶ Sed allêget forsan contrarius axiôma illud: Qui pec
Obiectio.
cat legis authoritate, non peccat: sed quia cōtracontra legem agit. vt contra Pellicianum ait August. 23. q. 4. can. Qui peccat. & idem fermè habetur. l. Gracchus. C. ad legem Iuliam de adult. Est autem delusoria hæc citatio. Illud
Solutio.
enim intelligitur de lege iussoria: secùs autẽautem de permissoria. Ille inquāinquam qui agit quod lex iubet, non peccat: secùs de illo qui agit quod lex humana impunè permittit. Non enim omne illud permittit diuina. Alioqui meretrices, quia lege permittuntur, non peccarent. Vnde Chrysost. (vt habetur. 33. q. 1. can. hac
Chrysost.
ratione) Quod permittimus, inquit, nolentes pręcipimus: quia malas hominum voluntates ad plenum prohibere non possumus. Et. ff. de regul. iur. Semper in coniunctionibus (sic enim lex incipit) non solùm quod licet considerandum est, sed & quod honestũhonestum sit. Vbi glossa ponit exemplum in proposito. Nam etsi liceat, inquit, contrahentibus se decipere, non tamen conuenit bono viro. Nullum ergo dubium restat quin huiusmodi vafri ac seductores, siue venditor sit, siue emptor, teneantur restituere etiam non requisiti. ¶ Quòd si insignem doctorem In
Innocentius
nocentium contrà nobis obijcias, qui super cap. quia pleriq́;plerique. de immunita. eccle. in genere ait quod quando contractus iure tenet, pars quæ lædit non tenetur restituere quoadusq́;quoadusque pars læsa repetat, nullatenùs contra nos pugnat: quia id de contractibus prorsus intelligit, in quibus ius translationem dominij non
Mens Innocentii.
vetat. Qua ratione lucrum ex ludo non tenetur lucrator restituere nisi petatur: in præsentiarum autem iure naturali & diuino inhibetur translatio dominij. Quare idem egregius author super cap. In ciuitate. de vsur. in hoc particulari casu docet leges permittentes deceptionem citra dimidium iusti pretij intelligi iure fori, sed non iure poli. Idemq́;Idemque Panor
Panormita.
mit. suprà dicto. c. quia pleriq́;plerique. Atq;Atque idẽidem insigniter Bal. suprà cap. cùm causa. de testib.
Baldus.
vbi allêgans singularem illam glos. l. semper. ff. de reg. iur. ait tales fraudulentos cōtractuscontractus non esse licitos in foro conscientiæ: sed mercatorum animas in periculo versari. QuāuisQuamuis alibi variare videatur. Etenim qui non rerum causas introrsum rimant̃rimantur, non possunt sibi constare. Attamen in eandem subscribunt sententiam quotquot sunt iurisconsulti pręcipui nominis. ¶ Ad secundùm argumen
Ad secundũsecundum argumentũargumentum .
tum ipse ibidem Augustinus respondet, dicens quòd Mimus ille dicebat, scilicet carè vendere, & vili emere, re vera vitium esse naturæ, ac latam viam per quam (vt Christus testatur) multitudo vulgi incedit. Contra quod tamen potest quisq;quisque adipisci iustitiāiustitiam, qua illi resistat. Et subdit cuiusdam exemplum, qui venditori petenti modicum pretium pro libro, iustum soluit. ¶ Ad tertium autem suprà responsum est.
ARTICVLVS. II.

ARTICVLVS. II.

Vtrùm vitium rei venditæ sic venditionem reddat illicitam, vt necessarium semper sit illud detegere.
POstquàm de substantia venditionis visum est, quæ in iusto consistit pretio, subsequitur vt eius conditiones exploremus. Secundum autem ac tertium articulum S. Thomę. q. 77. nisi qui oculatè perspexerit, vix differre videat. Quærit enim in secundo vtrùm venditio reddatur iniusta propter defectum rei venditæ. Cui quæstioni postquàm affirmatiuè respondit, adiecit quòd si quis in venditione scienter fraudem fecerit, venditionem reddit illicitāillicitam, & restituere tenetur. In tertio nihilo minùs sciscitari pergit vtrùm venditor teneatur vitium rei venditæ dicere: quod videri potest affirmando definiissedefinisse in secundo. At verò discrimen est huiusmodi, quòd vendere rem vitiosam, aut contingit eodem pretio ac si integra esset & solida. Et in hoc sensu procedit articulus secundus. Aut contingit pretio duntaxat quod cum vitio valet. Et de hoc adhibetur articulus tertius: videlicet vtrùm postquàm res non maioris venditur quàm iustè valet, liceat venditori vitium subticere. At verò adeò sunt istæ quæstiunculæ germanitate connexæ, vt fortasse eodem simul articulo commodiùs dilucidentur. Quæritur ergo vtrùm mercis vitium, sic venditionem reddat illicitam, vt necessarium sit illud semper detegere. Et arguitur à parte ne|gatiua. Tria sunt in quibus accidit merces
Primum argumentum.
deficere, scilicet substantia, quantitas, & qualitas. Defectus autem substantiæ qui omniũomnium est nocentissimus non est cur semper contractum vitiet: puta si quis vendat argentũargentum, aut aurum, alchimicum pro vero. Nam, vt ferunt illius artis magistri, ad eosdem ferè humanos vsus confert, puta ad vasa cęlanda, cudendaq́;cudendaque numismata: ergo multò minùs ob alios defectus qualitatis & quantitatis reddetur venditio illicita. ¶ Secundò vbi
Argumen. 2.
emptor emere non cogitur suo subest iudicio cognitio rei, ac perinde illi imputanda est deceptio: ergo venditor dum modò non mentiatur, docere non tenetur emptorem. Alioqui illo stultitię genere notaretur, quod retulit in Officijs Tullius vbi ait: Quid tam
Cicero.
absurdum quàm si domini iussu ita præco prædiceret: DomũDomum pestilentem vendo? ¶ Ac
Argumen. 3.
cedit huc tertiò quod causa quæ vrgere posset vitium detegere, non est alia quàm vt pretium fiat minus: haud tamẽtamen tenetur venditor causas semper propalare quibus res minoris ęstimaretur: nam mercator præscius mercium, quarum copia superuentura est, licitè potest tacitus suas præuendere pretio currẽticurrenti: ergo illa de causa non tenetur reuelare alia vitia. ¶ In contrarium est Ambrosius lib. de Offi
Ambrosius.
cijs: vbi ait, Regula iustitiæ manifesta est, quod à vero non declinare virum deceat bonũbonum: neq;neque damno iniusto afficere quenquam: neq;neque aliquid dolo annectere rei suæ. Atque ibidem rursum: In contractibus vitia eorum quæ væneunt prodi iubentur: ac nisi intimauerit venditor, quanuis in ius emptoris transierit, doli actione euacuantur.
CVM in duos sensus partiti quæstionẽquæstionem simus, scilicet vtrùm rem vitiosam pro integra, eodemq́;eodemque pretio vendere liceat: & vtrùm dum pretio valorem non excedente venditur, liceat eius vitiũvitium silere: de priori sensu tribus cōclusionibusconclusionibus respondebitur, ac de posteriori alijs item tribus. In re autẽautem vænali
(vt primo argumento dicebamus) tria sunt consideranda: videlicet substantia, quātitasquantitas, & qualitas. Est ergo prima conclusio. Defectus mercis, siue in substantia, siue in quantitate, siue in qualitate cōtractumcontractum reddit illicitum: si pretio veræ rei integræ & solidæ vendatur. Conclusio patentior est ꝗ̈quam testibus in
Ratio cōclusionisconclusionis.
digeat. Violatur enim tũctunc iustitia, atq;atque adeò genere suo est peccatũpeccatum mortale nisi rei pusillitas veniale faciat. Atqui in eum qui contrà facit quantum ad substātiamsubstantiam, proclamatur apud Isai. cap. 1. Argentum tuum versum est in scoriam: vinum tuum mixtum est aqua. Quantum ad qualitatis verò mensurāmensuram admonetur Deut. 25. Non habebis in sacculo diuersa pōderapondera, maius & minus: neq;neque erit in domo tua modius maior & minor. Et paulò pòst: Abominatur enim Dominus eum qui fecit hæc, & auersatur omnem iniustitiāiniustitiam. Vbi natura peccati mortalis exprimitur. Et simile est de qualitate. Vt si quis morbidũmorbidum iumentum pro sano firmoq́;firmoque vendiderit. De his oĩbusomnibus extant prætereà cautrices leges. Lege enim, In venditionibus. ff. de contrahend. empt. cōtractuscontractus rescinditur si substantia vna & corpus, vt aiunt, pro altera vendatur. Vt si mihi vnum fundũfundum aut seruum vẽdasvendas, & alterum tradas. De mensuris etiam, & de merciũmercium qualitatibus leges abundant. ¶ Secunda con
Secunda conclusio.
clusio quæ ad istam consequitur. Venditor qui rei defectum cognoscens eundem fraudulenter emptorẽemptorem celauerit, cōtracontra iustitiāiustitiam delinquit: qui verò rei nescius contractum fecerit, licèt à culpa fiat immunis, tenetur tamen vbi primũprimum defectus fuerit deprehensus, eundem contractum infectum reddere. Alioqui restitutiōisrestitutionis funiculo ligat̃ligatur. Res est clara: atq;atque eis etiam qui lippis sunt oculis peruia. Atqui celare censetur qui ea verborum versutia vtitur, vt vitium contectum relinquat. Vt isti proxenetæ dum equum vitiosum vendunt omnium morborũmorborum maculis eum depingũtdepingunt, vt in aceruo verum vitium contegant. ¶ Ter
Tertia conclusio.
tia conclusio. Similis sententia comprehendit emptorem. Vsu enim venire solet vt venditor, substantiæ, aut qualitatis, aut quantitatis rei suæ ignarus, rem vendat emptori, qui veritatem nouit: qui ideo & pariter peccat, & pari nexu restitutionis innodatur, si minoris rem emit quàm valet. ¶ Atq;Atque hæc de priori sensu. In secundo autẽautem opùs est distinctionibus. Aut enim vitium occultũoccultum est, aut ma
Distinctio.
nifestum. Et quando est occultum, aut in damnum vergit, periculúmve emptoris, aut secùs. ¶ Sit ergo quarta conclusio. Quando
Quarta conclusio.
vitium mercis occultũoccultum est per quod emptori vel damnum datur vel creatur periculum, nefas est venditori illud celare: & ad restitutionem tenetur. Conclusionis ratio est hæc.
Ratio conclusionis.
Quanuis non quisq;quisque lege iustitiæ cogatur cōsiliũconsilium auxiliũveauxiliumve alteri præbere, quo à periculis dānisq́;damnisque eripiat̃eripiatur, nisi quādoquando vel ipsi ex munere proprio & officio incũbitincumbit, vel alter extremè laborat, tamen occasionẽoccasionem periculi aut damni | alteri dare nemini fas est: venditor autem eo ipso quòd rem vitio aliquo affectam vænũvænum exponit, occasionem damni dat, & periculi, quæ nescius emens incurrere posset: damnũdamnum quidem si res propter vitium minoris sit pretij ꝗ̈quam venditur: periculum autẽautem si propter idẽidem vitiũvitium vsus rei vel inanis sit, vel fortè nocuus. Vt si militi equum mancũmancum pro sano vendas, quo posteà in acie vti non posset: aut si domũdomum ruināruinam minnātemminnantem venderes, aut pestiferum cibum: ergo talis occultatio manifestaria iniustitiæ fraus est, ac perinde genere suo mortale, idemq́;idemque hominem restitutioni subiiciens. ¶ Quinta cōclusioconclusio. Si vẽditorvenditor caueat dānumdamnum
Quinta conclusio.
dare: puta quod non pluris rem vendat ꝗ̈quam cum vitio valet, neq;neque vllo emptorẽemptorem obiiciat periculo: & res sit emptori pro pretij ratione vsui, nulla lege cōpelliturcompellitur vitium patefacere. HācHanc conclusionem non ponit in forma de occulto vitio S. Thom. sed tamen apertè ex præcedẽtipræcedenti colligitur. Et ratio est: quia vẽditorvenditor eate
Probatio.
nùs tenetur emptorẽemptorem admonere, quatenùs nullius sit ei occasio vel damni vel periculi: sed tunc nullius est causa: ergo potest rei suę consulere, reticendo vitium. Nam si emptor sciret fortè, & iusto etiam pretio renueret emere. ¶ Sexta conclusio. Quando vitium
Sexta cōclusioconclusio.
est manifestum: puta equus vnoculus est, vel à parte claudus, vel perforata domus, nulla est necessitas euidentiùs illud euulgandi: quia nisi cæcus emptor sit, ipse potest videre. Quare si emit, præsumitur sciens emere. Itaq;Itaque, vt summatim dicamus, si vitiũvitium est notum, nulla est necessitas diuulgandi: si verò occultum & periculosum, quantunuis pretiũpretium extenues, illicita est venditio, nisi emptorem admoneas. Sed si non est periculosum, & pretiũpretium ad vitij qualitatem admetiaris, non teneris reuelare. Attamen pluris vendere iniquitas est propter dānumdamnum datum. ¶ Circa harũharum autem cōclusionumconclusionum singulas minutiora dubiola emergunt. In primis Conrad. q.
54. non plenè approbat conclusiones has S. Tho. etsi fateat̃fateatur easdẽeasdem esse Gersonis, vt re vera sunt, in suis Regulis moralibus. Ait enim hoc egere moderamine, quod ceu regulāregulam cōstituitconstituit: Si dum vitiũvitium est occultũoccultum vẽditorvenditor probabili cōiecturaconiectura scit, emptorẽemptorem, etiam si vitiũvitium deprehenderet, nihilo seciùs rem empturũempturum, tũctunc licitè vẽditorvenditor tacito vitio æquo pretio vẽditvendit: si autẽautem coniiceret quod non esset empturus, iniustè occulit vitium. Et eadem est opinio Panor. in. c. iniustum. de rer. perm. quẽquem vide
Panormita. Syluester.
tur Syluest. sequi, verb. emptio. §. 20. Et ratio istorum est, quòd dum alter non esset emptu
Ratio Conradi & aliorum.
rus, inuoluntarius contrahit, ac perinde iniuriam patitur. Quin verò eâdem ratione addunt quod etiam dum defectus est manifestus, si emptor non animaduertit, tenetur eum venditor admonere. Atq;Atque hanc sententiāsententiam sequũtursequuntur fermè iuniores. ¶ Sed tamen regula hæc istorum quanuis sit ipsis constitutissima, non tamẽtamen habet in ratione fundamentum. Nam etiam si venditor sciret alterũalterum empturũempturum, fortasse ille nollet tanti emere quanti res valet: atq;atque adeò etiam dum scitur empturus, est nihilo minùs ratione pretij inuoluntarius & inuitus. Et tamen ipsi fatentur quòd potest tunc nihilo minùs vendere pretio iusto tacendo vitium, nè alter pretium imminuat. Idq́;Idque ratione fateri vincuntur: nam venditor non tenetur dare occasionem deterendi suũsuum iustum pretium. Quòd si in tali casu ei licet vitium celare, profectò pariter id licet etiam si sciret quòd alter non esset empturus: quia vtitur iure suo. Negamus igitur vllam esse
Ad argumẽtũargumentum Conradi.
rei cōsequentiamconsequentiam, quòd si emptori ignorantia in causa est vt inuoluntarius emat, venditor fiat illi iniurius. Etenim nemo dum vtitur iure suo dat alteri causam damni. Quocircà, vt Diogenes apud Ciceronem lib. 3. Officiorum aiebat, aliud est celare, aliud tacere. Celas dum quod pandere teneris, non prodis: taces dum loqui iure non cogeris. Quemadmodùm ergo & si quis tertius sciens vitium non admoneret emptorem, non laberetur in culpam: maximè si sciret nec damnum illi nec periculum creari, ita neq;neque emptor est in culpa: quia suũsuum seruat ius. Hoc tamen nos fatemur quòd si nosset venditor illam rem fore prorsus inutilem emptori, non potest vitium tacere. Vt si ego equum submancum vẽdovendo nobili iuueni, cui in more est eques cursitare, quanuis vendam iusto pretio, iniustè tamẽtamen ago. At si vendo seni medico qui optat equum leniter gradientem, profectò nullam ei irrogo iniuriam. Et ideo posuimus tres cōditionesconditiones: scilicet quod caueatur periculũpericulum, & damnum, & res sit emptori vsui. Adde quòd si creditur emptorem alteri post rem venditũvenditum ire: & quia vitium ignorat tantum petiturũpetiturum, quātiquanti absq;absque vitio væniret, tenetur tunc prior vendens emptorem admonitum facere, nè alterum fallat. Atq;Atque hoc modo concordia conciliari potest inter Diogenem & AntipatrũAntipatrum, de quibus illic meminit Cicero. Ille enim vẽditoremvenditorem minimè stringebat vitiũvitium mercis detegere: hic verò cōtràcontra putabat. Quidnam sit | de iure ciuili in foro exteriori, ad iurisconsultos remittimus: quorum interest scire quando est & venditori merces, & pecunia emptori propter contractus vitium redhibenda. Sed tamẽtamen iure naturæ cōclusioconclusio S. Tho. est verissima. At tũctunc potissimùm quando vitium est manifestum, quis dubitat si emptor non aduertat, quin ipse reputandus sit sui erroris causa? ¶ Sed tamen scrutatores isti S. Tho. aliud obijcere illi potuissent argumentũargumentum , quo mor
ArgumentũArgumentum
daciorem inijcerent scrupulũscrupulum. Etenim si hęc eius sententia vera est, non solùm in rei qualitate, verùm & in quantitate mensuræ, & in substantia ipsa, id pariter esset licitũlicitum. Proferamus quippe mercatorem in exemplum, qui habet grana, vel vini genera, re vera pluris valentia ꝗ̈quam potest publico foro diuẽderediuendere: & adde exemplum de rebus illis quæ vel numero vel pondere væneunt, sequeretur quod posset ille si iustus modius, verbi gratia, valet duos aureos, sed nemo est qui det: & demus, iniuriam illi fieri, vel propter monopoliũmonopolium emptorũemptorum, vel quia iniquus gubernator vrbis hoc eum grauamine premit. Posset inquam tunc ille vendere minoris: sed tamẽtamen curtando mensuram: ita vt quam ille quantitatem tradit, iustissimè valet illud quod recipit pretiũpretium. Quin verò in substantia ipsa idem liceret. Est qui vænale habet vinũvinum optimũoptimum, cuiꝰcuius amphora iustissimè valet decem: sed tamẽtamen si populus crederet non esse Rhenense, non tantũtantum daret pretium: sequeretur eâdem cōsequentiaconsequentia posse illum, etsi non sit illius vineti, tacendo vendere decẽdecem. Adde quod eâdem ratione & aqua posset vinum diluere. Vt si nimia esset vini caritas ita vt vrna staret duobus aureis, quāquam ob causam nemo emeret, cur non posset caupo aqua illud miscere, vendendo vrnāvrnam viginti argenteis, quæ re vera cum illa aqua tantum valet? Et tamen illic est error in substantia: vt ait S. Thom. secundùm illud Isai. 1. Vinum tuum mixtum est aqua. Profectò conclusiones horũhorum argumentorũargumentorum magna cōsequẽtiæconsequentiæ energia colligũturcolliguntur ex dictis S. Tho. nam quantũquantum ad moralem vsum idem est tacere vitium in rei qualitate, atq;atque in quantitate, & substātiasubstantia. Pręsertim quando substantia non est adeò diuersa, quin eodem modo seruiat. Veluti si tu cogitas meũmeum sericũsericum esse Granatense, & pannũpannum Segouiensem, quod tamen non est nisi minoris notæ: sed tamen ego vendo quanti valet, & est tibi vtile pro ratione pretij. ¶ Nè ergo nihil ad hæc respondeamus: PrimũPrimum omniũomnium
Prima assertio.
argumenta hæc non militant vbi pretium est legitimũlegitimum, puta lege positum: quia tunc nulla esse potest vel arbitratio contra ius: Sed si militant est, vbi pretium non cōsistitconsistit in indiuisibili. SecũdòSecundo nolumus cauponibus atq;atque alijs,
Secunda.
seu tabernarijs, seu alîus generis coêmptoribus ansam porrigere innectẽdiinnectendi fraudes: sunt enim iniquissimi suorũsuorum iudices, magni sanè suas merces pẽdentespendentes. Et ideo subijcio tertiò
Tertia.
quod reipublicæ magistratus non debent ad hæc argumentorũargumentorum pondera attendere, sed lege in eos agere qui vel in mensura vel in substātiasubstantia publicāpublicam fidẽfidem violātviolant. Nihilo minùs in foro cōscientięconscientię, soli stando iuri naturæ, qui vir esset alias syncerus & cādiduscandidus, cōcurrentibusconcurrentibus illis tribus cōditionibusconditionibus, videlicet quod periculũpericulum & damnũdamnum euitaretur, & emptori esset merx secundũsecundum rationẽrationem pretij vtilis, non esset cur cōdemnaret̃condemnaretur
Solutio facti argumenti.
de istis memoratis occultationibus. Leges nāq;namque naturales de æquitate mẽsuræmensuræ & de rei substātiasubstantia intelligunt̃intelliguntur, vel quādoquando pluris iusto vendit̃venditur res, aut quādoquando res non sunt ad eosdẽeosdem vsus accōmodæaccommodæ. ¶ Hoc auẽautem per se cōpertũcompertum est quod mentiẽdomentiendo non licet vitiũvitium cōtegerecontegere. Quapropter si emptor interrogat rei qualitatẽqualitatem, tenetur venditor veritatẽveritatem aperire: si autẽautem non interrogat neq;neque damnũdamnum accipit, sibi imputet. QuāuisQuamuis forsan venditoris mendaciũmendacium in talibus casibus, si alioqui prædicto modo seruet̃seruetur iustitia, non est perniciosum. Secùs autẽautem si talis rei qualitate neutiꝗ̈neutiquam emptor indigeret. Vt si fortasse ad aliquāaliquam medicināmedicinam indigeret fortissimo vino, & venderetur ei lymphatũlymphatum. Et ideo inter pharmacopôlas nefandum esset tale rerũrerum cambiũcambium. ¶ His autẽautem expeditis restat nihilo minor dubitatio circa tertiātertiam cōclusionẽconclusionem:
Dubitatio.
qua suũsuum est, simili iustitiæ ratione cōplicaricomplicari emptorẽemptorem: qui scilicet pari iure venditorẽvenditorem admonere tenetur, si minoris rẽrem vendat ꝗ̈quam valet. Cuius exemplũexemplum. 13. de Ciui. refert August.
Apparet nanq;nanque in contrariũcontrarium ratio. Haud em̃enim videtur emptor tam strictè ratione contractus ligari vt venditorẽvenditorem doceat, ꝗ̈quam vice versa obligatur emptorẽemptorem docere vẽditorvenditor. Etenim qui suas exponit merces inuitādoinuitando emptores, occasionẽoccasionem eis offert erroris nisi illos cōmonefaciatcommonefaciat: emptor verò nullānullam venditori occasionẽoccasionem porrigit. ExẽplisExemplis hoc patet. Venditat quis pretiosum lapillũlapillum, quẽquem putat esse vel virtũvirtum vel quidpiāquidpiam minoris pretij ꝗ̈quam gemma. Incidit autẽautem in lapidariũlapidarium rei illius gnarũgnarum, qui scilicet cognoscit gemmulæ pretium: Nunquid non ille poterit tacitus tanti emere, quantũquantum alter petit, licèt sit longè iusto minus? IdẽIdem est si aurifico speciẽspeciem offeras & corpꝰcorpus quod nescis esse puris|simum aurum: ille tamẽtamen nouit. Procedimus nanq;nanque de venditoribus qui hæc non proferunt, interrogantes vt doceantur rei valorẽvalorem. Alioqui non ambigitur quin emptores teneantur eos docere: sed loquimur de illis qui nullatenus suspicantur quid in re delitescat: quia forsan neque illis pluris stat res. ¶ Et
Secunda ratio.
adhibetur altera ratio quæ id pressiùs persuadet. Si quis vel arte vel alia via nouit in prædio tuo abditam esse aurifodinam, vel aliam venam, seu Iaspidis, seu alîus pretiosi lapidis, potest ad te prædium emptum accedere, tacitoq́;tacitoque mysterio, emere. Sic enim sæpè vsu venire solet. Quin verò Christus Redemptor noster, vt libro proximo. q. 3. dicebamꝰdicebamus, idem velut licitum ac legale videtur recensere Matth. 13. vbi ait: Simile est regnum cœlorum thesauro abscondito in agro. &c̃etc. id est, dominũdominum agri secretũsecretum celat quousq;quousque diuenditis vniuersis quæ possidet illum emat vt sibi totus thesaurus competat: veluti loco citato copiosè disseruimus: igitur nequâquam emptor iure cogitur valorem rei venditori detegere. ¶ Ad hæc autem ipsa nihilo minùs re
Responsio.
spondetur, diuersam esse rationem agri atq;atque aliarũaliarum rerum. Nam agri pretium de sola expenditur superficie: quippe cuius natura est fructus ferre. Ob idq́;idque qui agrum coëmit, non maiori vinculo tenetur detegere id quod in visceribus reconditum est, ꝗ̈quam si alius quispiāquispiam esset qui non cogitaret illum emere. Aliæ verò res perpenduntur secundũsecundum id quod sunt: & ideo dum quis tibi vnum pro alio vendit, in primis si te interrogat, teneris veritatem aperire. Sed prætereà etiāetiam non rogatus, si illa esses persona quæ nolles emere, obligareris nihilo minùs charitatis vinculo fratrem admonere in re tanti momenti, postꝗ̈postquam nihili tibi admonitio constat. Imò si grauem metueres iacturam proximi, peccatũpeccatum mortale esset non eum docere secundùm charitatis regulas, quas lib. proximo. q. de testibus explicuimus. At verò quando emere constituis, accedit insuper & iustitiæ lex. Nam cùm ille rei nescius minoris tibi iusto rem suam vendit, inuoluntarius illo pretio distrahit, & ideo teneris sub culpæ restitutionisq́;restitutionisque reatu veritatis illum admonere. Tametsi in eâdem specie grauius esset in venditore delictum: quia cùm rem offert, arctiùs prohibetur decipere.
REstat ergo, ex conclusionibus argumentorum in contrarium responsa collige
Ad primum argumentũargumentum .
re. Primi ergo solutio est peculiaris de auro & aurichalco, quòd nunquam hoc ad puritatem pretiositatemq́;pretiositatemque illius pertingere potest: neq;neque ad dignitatem & omnes vsus. Præcipuè quòd naturānaturam auri quæ corporum salubritati confert, nulla ars præstare potest. Et ideo citata lex, In venditionibus, illud pro verò distrahi vetat. An verò per Alchimiam exprimi posset verum aurum, sub iudice sanct. Tho. relinquit. Et ideo subdit quòd si id forte fortuna contingeret, non esset illicitũillicitum pro vero vendere: intelligas tamen retectis effectibus, quos artificiosum præstare non potest. Nihil enim vetat secũdùmsecundum August. 3. de Trinit. quin arte dæmonum vtentium naturalibus causis veri naturæ effectus ingenerẽturingenerentur. ¶ Ad secundum verò respondetur, quod etiam
Ad secundũsecundum argumentũargumentum .
si emptor vltroneus emat, incumbit nihilo minùs vẽditorivenditori rem eatenùs patefacere, quatenùs neq;neque damni sit causa neq;neque periculi. Non quidem per pręconem, quod Cicero irridet, sed tamen priuatim inter se & emptorem. Alioqui non satis ei permittit iudicium rei, quam nisi per suam relationem cognoscere nequit. Secùs dum vitia sunt manifesta. ¶ Ad
Ad tertium argumentũargumentum .
tertiũtertium deniq;denique respondetur non eandem extare rationem de rerum vitio & de superuenturis mercibus. Rei enim valor æstimatur secũdùmsecundum id quod in præsenti est: & ideo per vitiũvitium rei decrescit. Qua vtiq;vtique ratione detegendum est. Merces verò pòst venturæ nihilo reddunt viliorem æstimationem rei præsentis. Et ideo venditor non tenetur reuelare quid in futurũfuturum expectetur. Historia est Tha
letis Milesij, quam. 1. Polit. cap. 7. Arist. enarrat. Philosophus enim ille, cùm ei ceu opprobrium obijceretur, philosophiam pauperes suos alumnos efficere: & ipse per AstrologiāAstrologiam oliuarum vbertatem prospexisset, collecta exigua pecunia credito emit in hyeme sub confuso quantum quisq;quisque collecturus esset olei, arrhasq́;arrhasque dedit: posteà verò, tum ingentissima copia proueniente, tum quod solus ipse esset venditor, amplissimam confecit pecuniam. Nimirum ostendens facile esse philosophis ditari: sed tamẽtamen sapientis esse diuitias despectui habere. Simile legitur de Ioseph, Gene. 41. qui diuinitùs edoctus futuræ vbertatis annorum septem, quos subsequutura erat aliorum sterilitas, vili priùs emendo, & pòst carè vendendo PharaônẽPharaonem ditauit. Exemplum est prætereà Ciceronis lib. 3. de Offi. de
Ciceronis exemplum.
Alexandrino mercatore, vtrùm cùm Rhodum annônæ caritate laborantem frumenti numerum aduexisset, sciens se alios mercato|res secuturos, teneretur ciues præmonere: an verò tacitus posset pretio tunc currenti diuendere. Antipater enim aiebat, Diogenes verò negabat. Cuius nos in pręsentia sententiam cum S. Thoma amplectimur: sic tamen attemperatam, quòd cumulatioris esset virtutis si quidpiam pretij venditor ille subtraheret. ¶ De quarto articulo S. Thom. quæstionis. 77. post illa quę quæstione proxima de negatione disseruimus, nihil nobis dicendum superest.

QVAESTIO QVARTA, De emptione credito pretio.

ARTICVLVS. I.

ARTICVLVS. I.

Vtrùm liceat rem cariùs vendere expectata quàm numerata pecunia.
POST generales emptionis ac venditionis leges quæritur in particulari, vtrùm ratione crediti pretij liceat rem cariùs vẽderevendere. Et arguitur à parte affirmatiua. Pretium iu
stum rei secundùm prudentum iudicium debet ęstimari, & secundùm commune forum: duodecim autem nummi absentes, scilicet in futuro soluendi, non plus valent quàm decem præsentes: ergo res quæ vendi potest præsenti pecunia decem, iustè potest credito vendi duodecim. ¶ Secundò. Venditor potest se
Argumen. 2.
indemnem seruare: quapropter D. Tho. 2. 2. q. 77. ar. 1. asseuerare non est veritus, posse venditorem pretio damnum adhibere quod patitur. Porrò verò ex dilata pretij solutione venditor multa subijt incommoda: vtpote lucri cessantis: secundò periculum ipsius capitalis, quod sibi fortè nunquam soluetur: & tertiò periculum dispendiorum atq;atque expensarum quas fortasse antequàm pretium recuperet facturus est: isti autem periculorum metus pretio sunt æstimabiles: ergo potest horum gratia auctiori pretio vendere.
¶ Pari passu contrarium currit argumentũargumentum de emptore, qui ratione anticipatæ solutionis videtur iure posse minori pretio emere. Nam anticipata solutio pluris æstimatur, quàm eadem prolatata: & similia pericula subijt emptor antequàm mercium compos fiat. ¶ Tertiò denique arguitur. Sunt ali
Argumen. 3.
quæ merces reipublicæ necessariæ quæ nisi expectato pretio distrahi nequeũtnequeunt, quod ex mercibus ipsis conficiendum est: ergo iustum ipsarum pretium est, non illud quod in præsenti, cæterùm illud quod in futuro soluendum est. Suntq́;Suntque aliæ econuersò quæ vænundari nequeunt nisi anticipata solutione: ergo iustum pretium erit, non illud quòd cùm merces traduntur valent, sed quod anticipato tempore soluitur. ExemplũExemplum prioris membri patet in maritimis mercibus: quæ nisi in magna copia aduehi non possunt. Enimuerò cùm totum nauis onus, si illa quæ plurimùm contingunt spectes, vendi simul nequeat præsenti pecunia: sed expectandum sit tempus quo emptores easdem valeant merces minutiùs distrahere, iustum pretium erit quod in futurum promittitur: quanuis maius illo sit, quod statim numeraretur. Exemplum secundi membri profertur in lanarum mercatu. Nam cùm, vt plurimùm accidit, pastores nequeant pastum gregum redimere nisi lanarum pretium sibi anticipetur, apparet illud esse iustum quod anticipatur: licèt minus sit quàm quod dum traduntur valent. ¶ In contrarium est quòd pretium, vt quæstione secunda dicebamus, & habetur. l. in lege quarta, ad leg. Falcid. res secundùm rei veritatem: hoc est secundùm præsens pretium æstimandæ sunt. Verba sunt legis. Et idem colligitur ex subsequenti lege, Pretia.
SOlutio quæstionis præsentis patula est:
Conclusio negatiua.
quippè quæ ex superioribus liquidò colligitur. Respondetur inquam vnica negatiua conclusione. Nullatenùs ratione crediti prorogatiq́;prorogatique pretij licet rem cariùs vendere quàm in præsenti valet. Cariùs, scilicet vltra latitudinem iusti pretij. Nam infra illam iam suprà dictum est id licitè augeri posse. Conclusionem primò probat
Prima ratio pro conclusione.
argumentum proximè insinuatum: quia neque rem pluris vendere licet quàm valet, neq;neque plus valet quàm est pretium in præsenti currens. Et ratio naturalis est, quòd pretium cuiusque rei, eius existentiam comitatur, vt tanti æstimetur quanti est quan|do existit: nam tunc est hominibus vsui. ¶ Secundò id patefit per regulam quæst. prima cōstitutamconstitutam. Nempè quòd ad perpendendum contractum an sit vsurarius, explorandum est an mutui quidpiam implicet, cuius ratione pretium recipiatur. Hoc enim in huiusmodi venditionibus reperias. Perinde quippe est rem, decem valentem, credito vẽderevendere duodecim, ac si decem statim connumerata emptori mutuo dares sub duorum fœnore. Probatio est sancti Thomæ. 2. 2. quęst.
D. Thomas.
78. articulo. 2. ad. 7. Ex quo fit, vt quæst. 2. dicebamus, neutiquam posse venditorem sibi prætexere quòd tanti sibi merces stent: neq;neque aliter posse sumptus quos fecerat reficere, quàm si credito vendat: quoniam negotiatio eiusmodi fortuitis euentibus subdita est. Quare in dissolutione nundinarum mercium pretia decrescunt, non potest mercator vendere credito quanti præsenti nummo vendidisset in emptorum feruore: quia res iam tunc minoris æstimatur. Et eadem conclusio emptores pari iure comprehendit: nempè quibus ratione anticipatæ solutionis fas non est viliùs emere. Nam pretium legitimum est quo merces tunc æstimantur quando traduntur: & ideo si minoris emunt, contractus reducitur ad vsurarium mutuum: videlicet quòd pecuniam venditoribus mutuant, auctuariam mercibus soluendam.
AT quia de conclusione nulla esse potest dubitatio, ad argumentorum solutionem descendamus. Et primum quidem te
Ad primum
nuissimi momenti est. Negatur enim quòd duodecim in futuro soluendi nummi secundùm se non plus valeant quàm decem præsentes: imò duodecim absentes idem valent atque præsentes. Et licèt accidentariè in negotiatore ratione industriæ possint decem augeri vsque ad duodecim: tamen inde non crescit rei pretium, quod secundùm eius naturam æstimatur præcisis decem. ¶ De alio verò membro, puta de lucro cessante, Richard. & CaietañCaietan. & qui
Richardus. Caietanus.
bus eorum probatur opinio, perinde censent atque de mutuo. Nempè quòd licet mercatori pretium ob lucrum cessans augere. Nam eadem est vtriusque ratio. Ego ve
Solutio authoris.
rò ægerrimè in hanc sententiam trahi possum: eo sanè argumento ductus quòd neque lucrum ei cessat, qui vendere non cogitur, neque vllus absque vi & fraude cogitur: qui verò tantùm rogatu vendit, vltrò vendit. Quare neque PanormitañPanormitan. cap. Ad
Panormita.
nostram. de emption. & venditio. neque antiquorũantiquorum vllus huiusmodi exceptionẽexceptionem approbat, sed simpliciter vsuræ reos faciunt quotquot credito cariùs vendunt quàm numerato. Et Anton. 2. parte, titulo primo, cap. 8.
Antonius.
§. 2. intrepidè negat ratione lucri cessantis licere cumulatius pretium exigere. Et re vera ex isto capite lucri cessantis frequentiores crebrescent vsuræ in mercatura, quàm in mutuo. Quare licèt neque modò vsque adeò asseueranter hanc refutare audeam opinionem, sed permanserim vt suprà in mea formidine: tamen argumenta contrariæ opinionis non sunt tanti ponderis quàm eius patroni putant. Quare ad authoritatem Sancti Thomæ quam Richardus pro simili adducit, idem quod suprà respondemus. Nempè aliud esse damnum emergens quod venditor patitur, quodq́ue ideo vendibile est: aliud verò lucrum cessans, quod re vera, nisi inuito non cessat. ¶ Multò verò
Metina.
improbabilius est quod quosdam Neotericos valde miror defensare. Nempè quòd ratione periculi, cui venditor suas exponit merces, dum pretium in tempus credit, ius habeat cariùs vendendi. Conrad. quidem quæstione citata. 59. vbi hanc edisserit materiam, concedere hoc recusat: sed tamen iunior Metina, quæst. 38. de Restitutione, nescio quem imitatus, id audenter affirmat. At verò cùm res vsuraria, Ethnico etiam Aristotele teste, tam sit odiosa ac perniciosa, nemo deberet eius occasiones offerre, nisi vbi patentissima ratio id euinceret. Porrò autem in hac opinione, nulla, vel probabilis existit. Primùm ergo omnium in contra
rium arguit Conrad. nullam aut vix vllam esse huiusmodi venditionem in futuro soluendam, quæ non alicui subdatur periculo. Quocircà semper liceret aliquid vltra sortem recipere. Sed tuebuntur se contrarij authores dicentes, non id opinari in qualicunq;qualicunque periculo, sed vbi est legitimum. Nempè quando mutuatarius vel pauper est, vel fraudulentus, vel quauis alia ratione malefidus: tunc quippe aiunt posse debitorem metum periculi pretio vendere. ¶ Secun
ArgumentũArgumentum 2. ad idem.
dum eius argumentum non est multò maioris efficaciæ. Arguit quippe quòd tunc non solùm capitale, verùm & illud quoque metus pretium periculo subest. Quare ratione illius liceret aliud recipere pretium. Verùm | tamen responderent aduersarij expectatione auctarij illius vltra sortem recipiendi, omnem compensari metum. ¶ Aliter ergo
Prima ratio authoris.
sic vrgentiùs reprobatur opinio. In primis mercator non vendit inuitus. Si ergo videt suas merces non tutò distrahi, non vendat credito, vel aliam accipiat cautionem. Cur ergo poterit metum illum vendere? ¶ Se
Secunda ratio.
cundò arguitur: Venditor ille, vel fac esse mutuatorem, nullum patitur emergens damnum, neque iacturam facit cessantis lucri, neque dispendium aut sumptus in recipiendo pretio. Hæc enim omnia cessare supponimus, quandoquidem de solo metu disceptamus: quo ergò iure poterit metus ille pretio vendi? Sed ais, quia est pretio æstimabilis. Fateor quidem: quoniam mallet homo alicuius pecuniæ dispendium facere quàm tali anxiari metu. Sed tamen non inde sequitur quòd sit illa ratione vendibilis: tum quòd venditor suapte sponte in illũillum se emergit: tum præcipuè quòd emptor non tenetur aliter leuare illum tali metu quàm soluẽdosoluendo mercis pretium: cui idcircò dum soluit, satisfacit. Et elucidatur etiam num argumẽtivisargumentivis, si initio non fuisset facta timoris mentio, venditor tamen fuisset ob periculum vehementer metu vexatus: posteà dum emptor soluit, nihil posset vltra sortem venditor recipere ratione præteriti metus ac periculi: ergo neq;neque in initio potuit in pactum duci. Profectò si vera esset talis opinio, conditio vendentis, puta si esset nimirum auarus ac perinde meticulosus, causa esset legitima recipiendi maius pretium. ¶ Perpendamus
Primum argumentum.
ergo argumenta quibus isti audent hasce perhibere vsurarum ansas. Primum est hoc: fideiussor (vt suprà dictum est) pro obligatione illa qua astringitur alienum debitum soluere, potest pretium recipere: ergo licet venditori hisce verbis cum emptore pacisci: Quod fideiussori præbiturꝰpræbitur es, mihi exhibe, & ego subibo periculum: nulla enim apparet discriminis ratio. Nam etiam fideiussor in virtute videtur debitori mutuare: dum pro eo soluit. Respondetur latissimam esse
Solutio.
discrepantiam: quoniam fideiussor non pro eo quòd mutuat, cùm contingere possit vt nunquam pro debitore soluat: sed quia obligatur soluere, illāillam potest obligationem vendere: mutuator verò verè mutuat: quod ideo gratis tenetur facere. Et miror istos non esse sui memores. Cùm enim fateantur, non quidem pro mutuo, sed tamen pro obligatione mutuandi licêre pretium recipere, simili intercapedine deberent perspicere fideiussorem posse recipere pretium pro obligatione soluendi, seu mutuandi: non tamen mutuatorem pro mutuo. Tametsi vterq;vterque in eodem versetur periculo. ¶ Et pari modo recutitur
Argumen. 2.
secundum eorum argumentum de illo qui per contractum assecurationis in sesuscipit periculum alienarum mercium: iste enim nihil mutuat, sed pro illa obligatione soluendi
Responsio.
merces si perierint, recipit pretium: sicuti ille qui per contractum societatis exponit periculo æs suum, non recipit lucrum propter periculum, sed propter negotiationem. Hic enim suam pecuniam non mutuat, sed negotiationi exponit: & ideo recipit eius lucrum. Quare ex istis nullum sumitur argumentum ad mutuantem: quippe qui mutuando gratis debet transferre in alterum dominiũdominium: ea solummodò obligatione vt tantundem recipiat. Atq;Atque hoc maximè cōfirmaturconfirmatur: quoniam mutuator non obligatur pecuniam suam perdere, sicut assecurator: vel qui facit societatem, si merces pereant: siquidem mutuatarius semper est obligatus soluere: quare tale periculum non est alio pretio dignum, quàm vt mutuatarius mutuum persoluat. ¶ Arguunt tertiò. Qui equum suum
Argumen. 3.
homini locaret à quo grauiter timeret nè nimia eum fatigatione diuexaret, vel forsan alio modo occideret, posset cum illo de pretio conuenire: vt si equus periclitaretur, sibi periret: ergo eodem modo in mutuata pecunia. Sed vides quàm nulla sit si
Solutio.
militudo. In locatione enim equi non transfertur dominium: & ideo potest verus dominus de periculo rei suæ pacisci. Qui verò vendit aut mutuat, transfert in alterum dominium: qui cùm teneatur totum soluere, non est alio pretio grauandus ratione creditoris metus. ¶ Superest autem respon
Quæstio altera.
dere vtrùm liceat venditori ratione impensarum quas probabiliter se timet antequàm pretium recipiat facturum aliquid vltra sortem in pactum ducere. Idem enim citatus author bifariàm hanc licentiam concedit: scilicet quòd licet inter contrahentes de cōiecturalibusconiecturalibus expensis conuentionem facere. Secundò quòd ratione anxietatis quam passurus est timore litis & laborum, potest etiāetiam aliquid recipere. Hoc autem secundum iam satis repulsum est. Solus quippe metus & periculũpericulum absq;absque vllo labore & dispendio nullum ius tribuit aliquid eius gratia recipiẽdirecipiendi. | At quantum ad expẽsasexpensas res attinet, non est
Solutio.
dubium quin quicquid creditor in recipiendo debito dispendit, possit à debitore exigere. Attamen multò est tutius dum hominis vafritiem & infidelitatẽinfidelitatem times, nil ei mutuare nec credito vendere: vel dum mutuas, expectare solutionis terminum, an fortè sine vllo dispendio fiat. Nam expensarum anticipatę conuentiones vix vsuræ suspicione vacant. Nihilo seciùs vbi omni procul fraude bonis coniecturis timentur expensæ: nempe dum tuus debitor à tua vrbe loco distat: nulla est iniquitas de expensis & laboribus pactum cum illo inire, constitutumq́ue pretiũpretium recipere, etiam si nullos sit posteà facturus. Nam etiam si esses plura expensurus, non posses amplius recipere, quàm fuit conuentione firmatum. ¶ De materia tertij argumenti variè etiam inter Doctores opinatur. Ab vna enim parte repręsentatur vsuraria mutuatio, sed ex altera apparet emptio iusta. Et quia casus est consuetus, decisu necessarius est. Igit̃Igitur re oculatiùs perspecta, arbi
Solutio tertii argumẽtiargumenti
tror sub distinctione respondendum. Quando enim debitum nulli esset prorsus subiectum periculo, sed absque vllo sumptu & labore certissimè speraret̃speraretur soluendum, neutiꝗ̈neutiquam liceret tale debitum minoris emere: quanuis longum esset tempus expectandum: Esset quippe non solùm palliatum, verùm & detectum fœnebre mutuum. Quoniam ratione dilationis temporis plus accipere quàm tribuas, vsura est. Neq;Neque refert quòd creditori actionem vẽdentivendenti commodiora sint nunc decem quàm post annum duodecim. Non inquam hoc cōpurgaretcompurgaret ementẽementem: quoniam non emptio sed certè mutuatio est. Quando verò solutio in periculo versaretur, nihil dubito quin liceret viliori pretio emere, quàm est totũtotum debitũdebitum: vtpote dum militi stipendiũstipendium regiũregium debet̃debetur, quod creditor timet aut non totũtotum, aut non sine magno negotio & molestia, aut non sine expensis se recepturum, potest quisq;quisque tale debitum ab illo minoris emere. Quisq;Quisque inquāinquam, absq;absque vi & fraude. Nam si quis regi à thesauris est, & qquod soluere debet minoris redimeret, vis esset. ExẽplũExemplum asserti nostri est, si debitor in pauperiem lapsus esset vel fugisset, &c. Illic enim nulla est ratio mutui, neq;neque in forma neq;neque in virtute: sed est emptio illiꝰillius actionis: quę re vera non tantũtantum valet, vt quidāquidam putant, quanta est pecunia quę debetur. Imò est sicuti emere sata, & emere actionem quæ ex lite pendet. Quod est emere rem in spe. ¶ Argumentum autem quod
Replica contra solutionẽsolutionem
è regione militare putaretur, est quòd tunc videretur debitor ipse licitè suum ipsum debitum minori pretio posse redimere. Nam quod alteri licet, cur non idem sibi licebit? Quòd autem illi non liceat, per id liquet quod qui non quantum debet soluit, æquitatem iustitiæ minimè seruat. Respondetur ergo,
Responsio.
argumentum nulla similitudine pugnare: quoniam debitor ratione præcedentis contractus totam summam debet: tertius verò quia nihil debebat, iustè emere potest actionem illam quanti valet. ¶ Sed oritur hinc
ArgumentũArgumentum alterum.
argumentum aduersus id quod à nobis nuperrimè decisum est. Argumentum autem est hoc: Duodecim sub periculo non plus valent, quàm decem certa: quandoquidem actio illa decẽdecem iustè emitur: ergo qui numerata pecunia posset rem vendere decem nummis, poterit eandem credito vendere tunc duodecim, dum probabile periculum solutionis imminet. Respondetur aliud esse rem
Solutio.
emere quæ periculo subiacet: aliud verò mutuare seu credito vẽderevendere sub periculo. Nam qui mutuat aut credito vendit, cùm nullam patiatur vim aut fraudem: quia ratione prorogatæ solutionis nihil posset recipere, vel cautionem capiat, vel non mutuet cum periculo. Quare si gratis vult illud subire, sibi imputet. ¶ Quartum demum capitale argumentum diu me certè multumq́;multumque ancipitem tenuit. Nam secundùm regulam vniuersalem ac regiam, Iustum rerum pretium est illud, quod receptis mercibus in promptu soluitur. Verùm tamen non mihi videor ne
Solutio quar ti argumẽtiargumenti.
gare posse quin in tali casu legitima fiat exceptio regulæ, vt iustum pretium non sit, nisi quod in futurum expectatur. Merces enim quæ peregrè, & potissimè quæ maritimis periculis traducuntur, nequeunt nisi in tanta copia traduci, quanta simul vendi non potest numerata pecunia. Dixerim, nequeunt, si illa quæ plurimùm contingunt consideres. Secundùm quam cōsiderationemconsiderationem de legibus censendum est. Quam ob causam qui naues eiusmodi mercibus onerant, necesse est vt partim credito coëmant. Ob idq́ue & sperare eis licet etiam in portu alijs mercatoribus eo simul pretio vendere, quod ex ipsis minutatim venditis conficiendum est. Veruntamen per hanc cōcessionemconcessionem nullam cogitamus porrigere mercatoribus ansam, qui in ciuitatibus merces distrahunt: quoniam tota ratio contractum excusans, est necessi|tas vendendi & emendi tam amplam mercium copiam quæ nequit numerata pecunia vendi: ob idq́;idque venditur illis qui pretium inde sunt collecturi. Citra hanc autem necessitatem debent res æstimari pretio præsenti. Quapropter peculiares mercatores in nundinis sibi videant quomodò emātemant: porrò intelligentes non posse reuendere nisi pretio præsenti. Nam nulla inde sumitur excusatio quod empturi ciues non semper habeant pecuniam præsentem. Hoc enim esset illos cogere propter necessitatem emere ad vsuras. ¶ De secundo etiam membro quarti argumenti nihil est mirum si prudentissimus quisque ambigat. Nam re vera lanarũlanarum mer
catus qui anticipata fit solutione, effigiem præ se fert vsurarum: cùm viliùs illa ratione emantur. Attamen neq;neque eiusmodi emptiones vsurarias prorsus arbitror, si modò fraus absit. Nempe dum non anticipetur solutio nisi duos aut tres menses quando solet fieri herbarum solutio: aut plurimùm intra eundem annum fiat quo sunt lanæ recipiendæ. Nam si anticipetur in alterum annum vt ratione tam lōgèlonge dilationis minoris emas, manifestaria vsura est. Ratio quæ me in hāchanc cogit sententiam est quòd merces ipsæ natura sua hoc exigunt. Nempe quòd sumptus pascendi tam numerosos greges eorum domini ferre nequeunt, nisi ex ipsa nutrienda lana præsens sibi subsidium communiant.
Accedit quòd forma huiusmodi fori adeò iam more & vsu percrebuit, vt ipsi etiam pastores in quos grauamen inclinat, renuant aliter vendere. Et fortè in marino piscatu
De piscatu marino.
idem permittitur anticipatum pretium: non solùm propter sumptus pauperum piscatorum, verùm & proptereà quòd piscatura seruari nequiret nisi emptores paratissimi essent iactum anteà emptum recipere. Haud tamen inde exemplum ad alia minora deducitur, vt liceat ab agricola anticipata pecunia grana minoris emere. Nam accidentarium est quòd agricola ea sit paupertate, vt exiguos illos sumptus ferre nequeat: qua ratione cogitur ad vsuram mutuum quæritare. Parq́ue iudicium est de alijs huiusmodi: nimirum quando necessitas personæ in causa est intempestiuè vendendi. Etenim in lanis non tam accidentaria personarum necessitas inest, quàm rei ipsius natiua.
ARTICVLVS. II.

ARTICVLVS. II.

Vtrùm liceat rẽrem credito cariùs quàm præsenti pretio vendere, quando rei dominus non erat tunc venditurus.
TAmetsi regula generalis sit quam superiori articulo constitutam reliquimus, restat nihilo minùs explorare an vllāvllam admittat exceptionem: videlicet vtrùm quando merces vendendæ non erant, vsq;vsque ad tẽpustempus quod plus valituras sperabatur, cariùs licitũlicitum sit eas distrahere quàm præsenti numismate. Et arguitur à parte ne
Primum argumentum.
gatiua ex regula suprà constituta: nempe quod rei pretium æstimandum sit secundùm præsentem valorem: vt habetur. l. in lege. 4. ad l. falcid. ¶ Secundò arguitur. Si liceret ca
Secundum.
riùs tunc vendere, id maximè permitteretur ratione lucri cessantis, quod speratur ex pretij augmento: dictum est autem secundùm sententiam nobis probatiorem, nemini propriè cessare lucrum, præter eum qui vim aut fraudem patitur: qui ergo suapte sponte vẽditvendit non potest de lucro cessante agere, atque adeò neque illa ratione cariùs vendere.
¶ Tertiò: Si illa ratione cariùs liceret vende
Tertium.
re, sequeret̃sequeretur quòd econuersò liceret rem emere cum pacto vt integra seruaretur quoadusque vel maioris æstimaretur, vel fructus ferret. Verbi gratia, liceret oues ante fœturāfœturam eo pacto emere, vt venditor periculo suo eas custodiret, quousq;quousque fœtus suos æderent, caseumq́;caseumque & lanam ferrent. Consequentia probatur: Nam si venditor potest futurum pretium quo in posterum valituræ sunt res ex nunc tutum facere, pari iure poterit emptor tutos quoq;quoque reddere fructus rei emptæ quos emit. Consequens tamen est falsum. Nam res lege non pereunt nisi domino. Vnde cùm primùm quis rerum acquirit dominium, sibi periclitantur, vt colligitur. l. incendium. C. si cert. petat. &. l. pignus. C. de pignora. actio. ¶ In contrarium est cap. Nauiganti. de vsuris.
ARticulus hic intellectum exposcit dicti
capituli, Nauiganti. & cap. In ciuitate. de vsuris. Et quidem in cap. Nauiganti. tria sunt membra. In primo condemnatur vsuræ contractus quo quis nauiganti vel eunti ad nundinas pecuniam mutuat periculum capitalis subiens, vt aliquid sibi vltra sortem | rependatur: quæ quidem condemnatio interpretamento indiget, vt verum exhibeat intellectum. Nam vt. q. 6. in arti. de societa
te, decisuri sumus, nihil vsuræ cōmittitcommittit qui pecuniam suam in societatem mittit vt inde lucrum speret quòd periculum ingreditur capitalis: nam hoc non est ratione mutui, sed quia sua pecunia negotiatur: qui autem nauiganti proprio periculo pecuniāpecuniam cōmittitcommittit suam, non omninò mutuat: quandoquidẽquandoquidem si pereat sibi perit: videtur ergo contractus ille immeritò illic dānaridamnari. ¶ Respondetur, proptereà cōdemnaricondemnari quòd cùm mutuatio gratis fieri debeat, non aliter mutuare ꝗ̈quam mutuatarium ad contractum assecurationis vel societatis obligando, vsura est. Quòd si cōtràcontra redarguas: Qui mutuare non tenet̃tenetur, potest id renuerevt alios cōtractꝰcontractus sibi cōmodoscommodos faciat: Respōdet̃Respondetur hoc verũverum esse: attñattamen vi mutui non potest aliũalium cogere quod fortè assecuratione non egebat. Nam fortè illic nullũnullum imminebat periculũpericulum, sed fingebat̃fingebatur. Quod patet ex illa cōpositionecompositione nauigātinauiganti, vel eũtieunti ad nũdinasnundinas. Nam euntes ad nũdinasnundinas nulli subsunt periculo: & ideo fortè habebat̃habebatur sermo de nauigatione quę extra omne fieret periculũpericulum. Sed de hoc illic rursus. ¶ Ad quæstionem ergo præsentem duabus cōclusionibusconclusionibus respondetur. Prior est: LicitũLicitum
Prima conclusio.
est merces anticipata solutione viliùs mercari quàm præsenti foro væneunt. Si tamẽtamen cōiecturaconiectura est tempore quo tradendæ sunt plus minúsve valituras. Vt si quis in hyeme triticum emit, quod vsq;vsque ad messem non est recepturus, etsi tẽporetempore contractus modius quatuor vẽdaturvendatur solidis, iustè potest tribꝰtribus emi, si creditur plus minûsve in æstate valiturum. Iste est casus secundus dicti cap. Nauiganti. Et ratio est, quod cùm res propter vsum emant̃emantur,
Ratio cōclusionisconclusionis.
id quod nunc non venit in emptionis vsum, non debet æstimari præsenti pretio: sed illo quo valiturũvaliturum est, dum ei traditur. ¶ Sed ar
Obiectio.
guis, rationem id tantùm euincere quod liceat nunc emere indefinito pretio: hisce videlicet verbis, Emo ex te tot modios tritici eo pretio quo æstimabitur tempore messis: quòd autem nunc liceat certum taxare, effigiem habet vsuræ: nam fortè valebit plus: & tamẽtamen cap. Nauiganti. de taxato pretio loquitur.
Respondetur quòd quando res in dubio ver
Responsio.
satur potest prudentia ac perinde conuentione definiri. Quapropter iustitia huius cōtractuscontractus non in anticipata solutione fundatur: alioqui vsuram saperet: sed in coniecturali æstimatione rei dubiæ. Ex quo fit vt etiam dum solutio non anticiparetur, firmaretur tamen sic contractus vt vtrinq;vtrinque resultaret obligatio, ęquus esset ac probus. Quemadmodùm si quis datis arrhis statoq́;statoque pretio indefinitè emeret quantum olei vel vini est prouenturum: vti Aristo. de Thalete (quod suprà meminimus) retulit, nullam committeret vsuram: licèt multò plus sperato proueniret: neque venditor teneretur restituere, etiam si totum periret. ¶ Posterior con
Postrema cōclusioconclusio.
clusio. Qui suas non erat merces venditurus vsque ad tempus quo pretium auctum iri coniicitur, potest pluris vendere quàm tempore venditionis valet, expensis deductis, laboribꝰlaboribus, ac periculis: & casu, quo, vt suprà admonitum est, scilicet rogatus vendat: vt qui vsque mensem MaiũMaium seruaturus erat granum suum, poterit sub Natalem Domini cariùs quàm tunc valet diuendere. Hic enim est casus tertius eiusdem cap. Nauiganti. Et ratio conclusionis superiori germana
Ratio cōclusionisconclusionis.
est: quoniam tunc non debet æstimari pretium secundùm præsens, sed secundùm tempus quo suas erat merces distracturus. Aliâs pateretur emergens damnum, à quo, vt suprà dictum est, potest se iure venditor seruare incolumẽincolumen. Quare non solùm indefinitè vẽderevendere potest eo pretio quo mẽsemense Maij valituræ sint, verùm definiri constituiq́;constituique pretium certum potest. Nam res dubia potest, vt modò dicebamus, per prudentiam terminari.
¶ Non est autẽautem cur, vti in superiori casu, scisciteris vtrũvtrum liceat sic etiāetiam cariùs vendere præsenti nummo. QuoniāQuoniam qui sic emeret, mẽtismentis veriùs ꝗ̈quam pecuniæ egeret. EcꝗsEcquis enim numerata pecunia, quas res viliùs potest, cariꝰcarius emat? Attamen si vẽditorvenditor emptorẽemptorem non decipiat, sed ille velit tantũtantum dare, quanto ipse futuro tempore venditurus erat, genere suo non est vsura. ¶ At verò restat circa cap. In ciuitate. non paruum dubium. Arguitur inquam quod non
ArgumentũArgumentum
illi modò qui seruaturus erat merces, fas sit pretiosiùs vendere, verùm & illi quoq;quoque qui non erat seruaturus, si modò pretio credito vendat. Enimuerò cap. In ciuitate. nulla conditionis illius mentio fit, essétne venditor seruaturus, nécne. Sed absolutè respondetur quòd seu piper seu cinnamômũcinnamomum quod præsenti pecunia quinque venditur libris, citra peccatum potest vænundari sex: dummodò credatur solutionis tẽporetempore plus minûsve valiturum. Caiet. hac commotus autoritate
Caie. solutio
2. 2. q. 78. articul. 1. distinguit de huiusmodi contractu. Ait inquam solutionis dilationẽdilationem | bifariàm posse considerare. Vno modo per se vt actionem ab emptione separatam: puta si contractus venditionis non simpliciter consideretur, sed tanquàm mutuum habẽshabens annexum. Itaque venditio perfectè nunc absoluatur, sed quia expectatur solutio, ratione taciti mutui aliquid extorquetur. Et hoc, inquit, illicitum est, atque vsurarium.
Secundo modo potest eadem dilata solutio considerari, non quidem per se, at tanquàm pars venditionis, quæ nondum fuit completa: sed inchoata, & in futurum pendens. Et tunc, inquit, aliquid insuper recipere, quàm sit præsens pretium, si res creditur plus valitura, non est vsura: quoniam venditio tunc censetur perfici quando fit solutio. Ob idq́;idque ait ineptè exponi cap. in ciuitate. per alterum, Nauiganti. cùm sint duo diuersi casus. ¶ Veruntamen contra hanc opinionem est argumentum, quòd hæc Caietana distinctio abstrusior est quàm vt facilè possit in
Ratio in Ca.
telligi. CōtractusContractus enim, vt suprà citatũcitatum est. l. Labeo. ff. de verb. significa. est vltrò citroq́ue obligatio: ergo tunc contractus emptionis absolutus est & perfectus, quando venditor vel tradit vel tradere obligatur merces, atq;atque emptor vel soluit vel soluere obligatur pretium. Quo fit vt expectata solutio nihil vetet quo minùs contractus perfectus sit. Quare ex illo capite nihil vltra præsens pretium recipi potest. ¶ Secundò. Venditionis for
Secunda ratio.
ma quæ credito fit vna est semper: scilicet vẽdovendo tibi hanc rem pretio tali tempore soluendo: nulla ergo restat discriminis ratio, vt dicatur aliquando contractus inchoatus & non perfectus, aliquando verò perfectus & includens mutuũmutuum. Imò semper includit mutuũmutuum, puta expectationem solutionis. ¶ Ter
Tertia.
tiò. Si venditor non erat seruaturus merces, nil ei refert quantum sit valitura, atq;atque adeò nec damnum illi emergit, nec lucrum cessat: quare ratione illius nihil nisi pretium, quod in præsenti currit, ꝑciperepercipere potest. ¶ Ob idq́;idque profectò multò est tutior solutio, quòd capi
Solutio tutior.
tulum, Nauiganti. glossa sit capituli, In ciuitate. scilicet quòd nũquàmnunquam liceat credito cariùs vendere, nisi quando seruandæ erant merces. Nam licèt capitu. Nauiganti. fuerit Gregorij Noni, & capitulũcapitulum, In ciuitate. Alexandri Tertij, explicuit nihilo minùs Gregorius Alexandri mentem. Nihilo seciùs non
est prorsus Caieta. opinio improbabilis: præsertim si venditio fiat indefinito p̃tiopretio. Enimuerò si qui tempore Natiuitatis grano abundat, rogatur credito vendere, quanuis non esset seruaturus, potest venditionem renuere: & dare quasi mutuum decem modios recipiendos mense Maio, vel pretium quo tunc vænierit. Veruntamen si est ceu mutuum, non potest emptorẽemptorem cogere, vt mense Maio & non antè soluat. Atq;Atque hac tunc ratione dicetur imperfectus contractus, quòd non est taxatum pretium, sed in futurum pendens. An verò taxari possit dubium pretium auctiore æstimatione quàm in præsenti foro currit, porrò concedere illi non auderem, qui non esset seruaturus. Et ideo bene admonetur eodem cap. quòd licèt ex forma contractus, non sit vsura: quia effigiem habet venditionis, tamen suspectus contractus est: ac perinde plebi interdicendus.
PRimum igitur argumentum iam solutũsolutum
Ad primum argumentũargumentum .
est. Regula nanq;nanque docens iustum pretiũpretium esse quod in præsenti foro currit, intelligit̃intelligitur si tunc merces emptori tradantur. Nam aliâs non sunt æstimādææstimandæ nisi tempore quo in emptoris vsum veniunt. ¶ Secundum autem
Ad secundũsecundum.
valentiùs pugnat: nimirũnimirum dum quærit qua ratione qui seruaturus erat, pretiosiùs vendere potest. Nam si ratione id lucri cessantis, iam suprà probabiliùs arbitrati sumus non cessare lucrum nisi inuito. Respondere ergo primò possumus quod potest recipere ratione dānidamni emergẽtisemergentis. Quod quidẽquidem etiāetiam spontaneus vẽditorvenditor quādoquando ob cōmodũcommodum ementis vendit, potest, vt suprà decisum est, in pactũpactum ducere. Si autem huic responso non acquiescas, eò quòd videtur lucrum cessans, respondetur secundò euidentiùs, quòd lucrum cessare dupliciter vsu venit. Vno modo quando res quæ alteri traditur, non plus per se valet, sed solũsolum ratione negotiationis industriæ: qualis est pecunia. Et tunc censebācensebam ego eum qui vltrò à se alienat mutuādomutuando, non posse lucrum recipere: quia propriè non impeditur, vt suprà expositum est. Secundò contingit quòd res ipsa quæ traditur, non modò ratione industrię, verùm suapte natura per se ipsa plus est valitura. Huiusmodi ergo res, licèt quis sponte sua vendat, si rogatus facit, cariꝰcarius vendere potest, ob illum, qui speratur, valorem: expẽsisexpensis tamen ac laboribus, vt dictum est, inde subductis. ¶ Tertio argumẽtoargumento du
Ad tertium.
bitatio submouetur de quodam vsitato contractu emptionis non satis tuto. Sunt enim qui miseris rusticanis mutuare renuentes, mille innectant fraudes. Primùm iumenta | ab illis emunt, quæ non habent: eademq́;eademque fictè eisdem locant. Nempe consignant rustico viginti aureos, ceu pretium boum quos ille non habet, obligando illum vt saluos ac tutos locatosq́;locatosque custodiat, soluatq́;soluatque mẽstruũmenstruum locationis pretium. Hæc enim vsura est. Nimirum cùm in fine anni redhibentur iidem viginti aurei: vtpote seruati boues, adiectoq́;adiectoque insuper pretio dictæ locationis. Secundò, est qui in autũnoautumno mille, verbi gratia, oues emit, obligatis venditoribus vt vsque ad Maium easdem saluas custodiant. Nempe vt ipsorũipsorum periculo pereant. Et postquàm totam fœturam percipit, reuendit eisdem easdem eodẽeodem pretio. In quo contractu multæ latẽtlatent iniquitates. Primùm enim si agricolæ obligantur vt iterum eodem pretio emant, manifestaria vsura est. Nam cùm teneantur eandem pecuniam remetiri, mutuum est: cui augetur pretium agnorum, casei, & vellerum. Rursus obligare illos vt illæsum seruent gregem, palliatio vsuræ est: nam grex ipsis ementibus, tanꝗ̈tanquam veris dominis periclitari debet: quod quidem periculũpericulum si venditores suscipiant, iusta pecunia esset pro quātitatequantitate periculi æstimandum: cùm tamẽtamen neq;neque pro periculo, neq;neque pro custodia recipiātrecipiant nisi pertenue fortè stipendium. Negatur ergo argumenti consequentia. Videlicet quòd si potest venditor qui merces erat seruaturus, immunẽseimmunense à damno seruare, possit etiam emptor venditorẽvenditorem arctare, vt merces seruet: nam cùm primùm emit, suo sunt periculo perituræ.

QVAESTIO QVINTA, De Censibus.

ARTICVLVS. I.

ARTICVLVS. I.

Vtrùm censuum emptio ac venditio sit vsuraria.
POstrema quæstione de emptione & venditione, quę huius libri quintum habet locũlocum, interrogatur de censibus: quorum contractus latissimè in republica percrebuit. Est ergo articulus primus, vtrùm huiusmodi contractus emendi vendendiq́;vendendique census, sit vsurarius. Et arguitur à parte affirmatiua. Numisma, vt suprà dictum est, non est
Primum argumentum.
vendibile, sed tandẽtandem mutuabile: & qui vsum eius seorsum vẽditvendit, vsurarius est. Nam vt ex 5. Polit. c. 6. citabamus, solùm inuentũinuentum est vt
Aristo.
sit pretium rerum, non vt ipsum vendatur: qui autem censum emit, pecuniam emit vltra sortem sibi augẽdamaugendam: ergo vsurarius est. Probatur minor. Qui dat, verbi gratia, mille ducatos vt singulis mẽsibusmensibus aut annis certam pecuniam recipiat, nihil aliud emit ꝗ̈q illam pecuniam, quæ sibi vltra sortẽsortem accrescit. Nam si quotannis recipit centum, in decennio recuperat iustam sortem. Quare si census redimitur, eandem duplat: si verò non redimitur, quicquid vltrà recipit, sorti accumulat. ¶ Secundò arguitur. Hoc genus contractus pallium est & clypeus omnium vsu
Secundum.
rarum: ergo deberet longè à republica relegari. Probatur antecedens. Quicunque gratis mutuare recusat hoc astu vtitur vt saluo capitali redimibiles census coëmat: quod perinde est ac si sub fœnore mutuaret.
¶ Tertiò arguitur. Si census possent in rem
Tertium.
aut rerum fructus institui, possent pariter & in personam, etiam quæ bonis careret: nam sicut res, fructosæ sunt, ita & operis suis persona fructificat: consequens autem videtur condemnare cap. 2. de pigno. vbi habetur quod liber homo pro debito non tenetur, si res defuerint. ¶ In contrarium est argumentum quòd annui reditus in bonis immobilibus iure censentur: vt patet Clem. Exiuit. de ver. signifi. §. cumq́;cumque annui. bona autem immobilia vendi emiq́;emique iustè possunt.
QVæstio præsens pluribus fortè opinionibus controuersa est inter Doctores quàm res exigit. Est enim plana. Igitur vt à nomine rem auspicemur, census, vt lib. 3. sub titu. de tributis dicebamus, à censendo
CẽsusCensus à censendo dictꝰdictus.
ducitur: eò quòd, vt habetur. l. forma. ff. de cẽsibcensib. facultates ciuiũciuium recensendæ sunt, vt pro sua quisque tributum soluat. Inde tamen secundò deriuatum est, vt peculiariter tributum significet, quod pro capite exigitur: nẽpenempe dum princeps vult personarum capita catalogo esse recensita: vt quantum sit eius imperium sibi innotescat. De quo Christus interrogatus fuit an liceret censum dari Cæsari. Cuius vtiq;vtique superbiæ pœnas dedit Dauid. Nempe quòd populum numerauit, vt legit̃legitur. 2. Reg. 24. Tertiò & census facultas, & substantia cuiusq;cuiusque dicitur, & patrimonij ęstimatio. Refert enim Liuius libr. 1. quod Seruius
Liuius.
| Tullus Romanorum rex census ciuium constituit. At verò in præsentiarum nomine cẽsuscensus nihil aliud censetur, quàm pensio quam quis super suis bonis aut persona constituit. Aut, quò significantiùs dicamus, est ius percipiendi pensionem siue in fructibus, siue in pecunia, vel re aliqua vtili. ¶ Est nihilo minùs secundò adnotandum, quòd census bifa
BifariāBifariam cẽsuscensus constitutio.
riàm constituitur. Vno modo vt sit reseruatiuus: alio modo vt sit consignatiuus. Reseruatiuus est quando quis vel rem suam alteri confert reseruato sibi iure quotannis recipiẽdirecipiendi partem quampiam. De quo extat lex fin. C. de rer. permut. vbi quisq;quisque permittitur mille alteri donare, reseruato sibi, siue annuo, siue menstruo censu. Et de huiusmodi censu meminit glossa super cap. constitutus. de religi. domib. Condemnatur enim in eodem cap. quidam abbas qui pẽsionempensionem quam debebat multis retrò annis non soluerat. Condemnatur inquam non vt ius prædij amitteret, de quo pensionem debebat, sed vt pensionem persolueret. Et tamen si fuisset emphyteusis, prædio ipso expoliandus erat: vt patet. l. 2. C. de iur. emphyt. Ait ergo bene gloss. quòd emphyteusis hoc modo differt à censu, quòd quando quis in emphyteusin dat alteri prædium suum, quia non transfert dominium directum, sed tantùm vtile, si non soluitur pensio, prædium redit ad ipsum dominum. Sed quādoquando dat bona sua alteri sub censuali pensione, quia transfert dominium rei in alterum, quantocunque tempore cesset ille pẽsionempensionem soluere, non perdit ius prędij, sed debet pẽsionempensionem. Ille ergo dicitur census reseruatiuus. De quo tamen in præsentiarum non fiet amplior mentio: eò quòd non est vsq;vsque adeò in vsu. Alter ergo est census consignatiuus: vt dum quis retentis suis bonis eorumq́;eorumque vsu consignat alteri certam pensionem, quam obligatur singulis mensibus aut annis soluere. Hunc autem censum
quàm plurimis diuisionibus more suo partitur Conrad. q. 72. Nam ex parte fundamenti in quo cōstituiturconstituitur, alter est realis: puta qui in rem instituitur: atq;atque alter personalis, qui constituitur in personam. Mox ex parte rei quæ recipitur, alter est fructuarius: vtpote dum recipiuntur grana vel alij fructus: & alter pecuniarius, vt cùm recipitur pecunia.
Atq;Atque hic est more frequentior. Rursum alter certus, puta cùm taxati sint fructus seu pecunia: & alter incertus, dum non definitur nisi quota, puta vt tertiam partẽpartem vel aliāaliam fructuum recipias. Deinde alter est perpetuus, & alter temporalis. Prætereà alter pro certo annorum tempore, & alter pro incerto, puta pro tota vita: quem appellat vitalitium.
Ac demum alter est redimibilis, atq;atque alter irredimilis. De quorum fermè singulis peculiaria submouentur dubia: licèt nōnullanonnulla parui momenti. ¶ Respondetur ergo ad quæstionem quatuor cōclusionibusconclusionibus. Prima est.
Prima conclusio.
Vnusquisque potest realem fructuariumq́;fructuariumque, vt aiunt, cẽsumcensum in sua bona constituere, dũmodòdummodo sint libera. Quod dixerim, vt illa excluderem, quæ maioratus vinculo sunt adstricta. Conclusio hæc in genere receptissima est, neq;neque est qui de ea dubitet. Est nanq;nanque perquàm manifestum posse quenque bona sua gratis donare ac vendere, & quocũq;quocumque alio contractu alienare: poterit ergo pari iure donare aut quotam aliquam suorum fructuum, aut certam partem: perpetuò se vinculo perstringendo, eandem, vel præfinito tempore, vel certè in perpetuum persoluere: hoc autem est censum constituere, puta consignare. ¶ At verò dubium est, an sicut pos
Dubium.
sit sub donationis forma institui: sic etiam liceat per contractum venditionis. Enimuerò ex Theologis Henri. quolib. 1. q. 39. vbi in
suam sententiam allêgat alios: & ex iureconsultis Innocen. super cap. In ciuitate. de vsur. & ibîdem Ioann. Andr. & Salicet. super Aucten. ad hæc. C. de vsur. vbi pro se citat Gregor. ArimiñArimin. distinguẽtesdistinguentes aiunt quod antiquos annuos reditus, puta qui iam fuerant anteà constituti, siue in res siue in personāpersonam, potest quisque emere. Haud tamen vllus iure potest sic tales reditus emere vt tunc constituant̃constituantur. Exempli gratia: liberè quisque potest constituere super bona sua aut super suam personam censum, quem dono det alteri: & postquàm constitutus est potest vnus tertius ab illo donatario emere. Pari modo tributa regia quæ super ciues instituta sunt potest vnusquilibet emere: quæ dicitur iurium emptio. Attamen quòd ego à te emam censum quem modò super te aut super bona tua constituas, iniquũiniquum est. Et ratio, inquiũtinquiunt, est, quòd in emptione debet distingui pre
Ratio proximæ opiniōisopinionis
tium & merx: vt habetur. l. 1. de contrahen. emptio. quando autem iam census est constitutus, ipse habet rationẽrationem mercis: si verò non est constitutus, nulla est merx, sed nummi nummis emuntur. Vnde ait Ioann. Andre. se nescire excusare talem contractum. ¶ Veruntamen, salua Doctorum autoritate qui | egregia meritò pollent, nemini debet in dubium venire quin sicut via donationis, ita & emptionis possit census constitui. Et sit hîc secunda conclusio: quam cæteri omnes tam
Theologi, quàm super eodẽeodem cap. in ciuitate. Iurisconsulti, vt HostieñHostien. & reliqui, intrepidè confitentur. Nam cùm quisque liber homo bona sua diuendere possit, planè fit consequens, vt possit quoque vendere eorum fructus vel eorum partẽpartem, obligando se vel quotam eorum vel certam partem soluere: ita vt alteri ius vendat exigendi à se eosdem fructus. Secundò: si potest tale ius gratis dona
Secunda.
re, cur non poterit dare genero in dotem, atque adeò cuicunque alteri, vel pro seruitio vel pro pretio? Tertiò id confirmatur.
Tertia.
Potest quisque superioris iussu & lege cogi, vt partẽpartem suorũsuorum fructuũfructuum annuatim soluat: vt patet in decimarũdecimarum tributorũq́;tributorumque exactione: ergo poterit sua se spōtesponte taxato pretio ad eandem solutionem obligare. Quartò. Potest
Quarta.
quisque (vt nuperrimè vtroque iure monstrauimus) rem suam alteri donare, ac perinde vendere retento sibi censu: ergo potest vice versa retento dominio censum vendere. Quapropter vti Syluest. ait, verb. vsura. 2. §.
Syluester.
12. fallitur contraria opinio non dignoscens hîc mercem à pretio distinctam: nam sicuti dum emuntur reditus anteà constituti, emitur ius illud: ita & dum nunc constituitur, ius idem ipsum habet rationem mercis. ¶ At quoniāquoniam de pecuniario aliquantulò maior reputatur dubitatio, adhibetur tertia cōclusioconclusio.
Tertia conclusio.
Iure etiāetiam quisq;quisque potest pecuniariũpecuniarium censum super suis facultatibꝰfacultatibus cōstituereconstituere: non solũsolum donationis forma, verũverum etiāetiam vẽditionisvenditionis. Hæc ex superioribꝰsuperioribus facilè colligitur: & est assertio CōraConra. q. 75. Enimuerò si potest fructuariꝰfructuarius cẽsuscensus
Caietanus. Probatio. 1.
cōstituiconstitui, & fructus æstimabiles sunt pecunia, nulla vetat ratio quo minꝰminus possit & pecuniariꝰpecuniarius cōstituiconstitui. Neq;Neque in hoc cōtractucontractu mutuũmutuum subest, vti Anch. illic à Sylue. citatꝰcitatus autumat:
AncharanꝰAncharanus.
imò est vera emptio: quia pretiũpretium illud non traditur vẽdentivendenti cum pacto redhibẽdiredhibendi, sed in ꝑpetuũperpetuum. Secundò potest se quisq;quisque gratis obliga
Secunda.
re ad nũmariānummariam annuamq́;annuamque solutionẽsolutionem, tradẽdotradendo alteri ius petẽdipetendi: ergo potest tale ius pecunia vendere. Tertiò potest census super domũdomum
Tertia ratio
cōsignariconsignari cuius fructus non est nisi pecunia: ergo potest taxari idem census pecunia. Re vera de reali censu, siue fructuarius sit & prędialis, siue nũmariusnummarius, res est apertior quàm vt pluribus egeat probationibus. Et præter rationes sunt etiāetiam iura tam ciuilia quàm canonica huiusmodi comprobantia contractus. Est enim Auctenti. Vt ij qui obligat. se hab. per. res min. §. quoniam autem. vbi admonẽturadmonentur minorum curatores reditus illis emere annuos. Et in regno nostro extat lex Tauri, 68. id permittens. Et super omnia sunt Extrauagantes duæ inter communes titul. de emptio. quarum prior est Martini Quinti,
Martinus. 5. Calixtus. 3.
anno. 1423. ędita: posterior verò Calixti Tertij anno. 455. qui quidẽquidem PōtificesPontifices maximi interrogati de eiusmodi iure, sanxerunt licitos esse cōtractuscontractus. Neq;Neque iura hæc distinguũtdistinguunt inter fructuarios & pecuniarios. ¶ Verùm tamen
Dubitatio de censu personali.
de censu personali grauius emergit hinc dubium. Multi quippe DoctorũDoctorum qui cẽsuscensus reales fatẽturfatentur esse legitimos, id de personalibus diffitent̃diffitentur: vt est IoānesIoannes de Ligniano super. c.
in ciuitate. de vsur. & Abb. in disput. 5. & Sum. Angel. in verb. vsura. & diuus Anto. in. 2. parte, tit. 1. c. 8. §. 10. & Syluest. loco citato eôdem propendet: dicẽsdicens quod dum census statuit̃statuitur super domũdomum, quę non locatur nisi quinq;quinque, non potest census cōstituiconstitui maior. Quare omnes isti autores aiunt non posse cōstituiconstitui censum nisi supra rem cuius fructus minimum tātundemtantundem valeat quantus est census. Fundamentum
huic opinioni hoc subiicere possumꝰpossumus, quòd emptor cùm dominus fiat rei emptæ, debet eius subire periculum: vt patet. l. 1. C. de pericul. & commo. rei vendit. Si autem census supra personam constitueretur, nulli emptor subesset periculo. Nam interemptis etiam rebus, semper maneret venditor obligatus. Esset ergo iniqua conditio quòd semper venditor in periculo versaretur: emptor verò in nullo. ¶ Secundò arguitur. Si
SecundũSecundum argumentum ad idem.
cẽsuscensus potest personę infixus remanere, eodẽeodem modo posset constitui & super cunctis eius facultatibus simul obligata persona, sic vt pereuntibus cũctiscunctis bonis nihilo seciùs obligatus ipse superesset: talis autẽautem cōtractuscontractus non apparet emptio, sed mutuatio sub fide pignoris: quoniam bonorum dominium non transit in emptorem, imò habent rationem pignoris: quandoquidem ipsis extinctis nihilo minùs tenetur persona. Si autẽautem est mutuum, vsura est censum insuper recipere.
Postrema ratio.
¶ Fauere deinde videtur huic opinioni, tum cap. suprà citatum, de pignorib. vbi habetur quòd homo liber pro delicto non teneatur, si res defuerint: tum præsertim & præfatæ constitutiones Martini & Calixti: in quibus habetur quòd super bonis, scilicet domibꝰdomibus, prędijs, &c. cōstituendiconstituendi sunt census. | Et sub ditur quòd etiam possessionibus ipsis obligatis, interemptis, & destructis, non debent venditores astringi. ¶ His veruntamẽveruntamen
Quarta conclusio.
non obstantibus adiicitur quarta cōclusioconclusio. Iustè quisque emere potest personalem censum: vtpote quem venditor supra suam constituat personam. Conclusio est eiusdẽeiusdem Con
Conradus. Ratio cōclusionisconclusionis.
rad. q. 74. quam &. q. 75. repetit. Probaturq́;Probaturque iudicio meo rationibus satis firmis. Potest se persona gratis obligare, etiam si bonis sit temporalibus destituta ad menstruāmenstruam vel annuam pecuniæ solutionem, gratuitò ius alteri conferens petendi: idemq́;idemque ius genero filiæ conferendo: ergo poterit ius idem alteri vendere. Nam vt suprà dictum est, emptor tunc pretium non mutuat, postquàm non retinet ius repetendi: sed illo emit ius illud, quod habet rationẽrationem mercis. SecũdòSecundo potest se quisq;quisque
SecũdaSecunda ratio
astringere ad æs certum quotānisquotannis mercenario pro suis operis persoluendum: cur ergo non poterit eadẽeadem obligatio pecunia æstima
Tertia.
ri, ac subinde vendi? Tertiò potest cẽsuscensus personalis principis lege constitui: vt patet. 2. Nehemiæ. 10. vbi Hebræi statuerunt super se tertiam partem sicli ceu annuũannuum censum personalem. Qua ratione in more nunc est aliquarum ecclesiarũecclesiarum, personales decimas exigere: de quibus mentio fit cap. Apostolicæ. de decim. & de negotiatione soluuntur decimæ: vt eod. in. c. Pastoralis. Et, vt suprà diximus, potest princeps non solùm ex facultatibus, verùm ex capitum recensione cẽsuscensus exigere: potestq́;potestque ratione delicti homo cogi ad annuum tributum: ergo poterit sua quisq;quisque sponte tale super se ius vendere. Rursus libe
Quarta.
rum cuiq;cuique iure est obligationem suarũsuarum operarum vendere. Nempe vt sit obligatus suo corpore seruire: ergo pari iure vendere valet & personalẽpersonalem censum. Quid ni? Potest liber homo non solùm alijs ciuilibus contractibꝰcontractibus obligari, verùm & in seruitutẽseruitutem, vt lib. 4. monstratum est, sese vendere, & filium suum: potestq́;potestque super mancipium suum, sicuti super suas reliquas possessiones censum constituere: cur ergo non & super se vẽderevendere queat pecuniarium ius? ¶ Et (quod hisce omnibus
QuĩtaQuinta ratio
robur adhibet) quicunq;quicunque realis census annexam habet personalem obligationem: ergo ipsis etiam pereuntibus rebus superstes obligatio est in persona, atq;atque adeò constitui potest personalis census. Probatur primùm antecedens. Tum quòd forma contractus semper sic habet, quòd vẽditorvenditor obligat se & sua bona: quippe cùm res inanimes non nisi per Metaphoram dicuntur obligari: sed dominus est qui obligatur & iudicio cogit̃cogitur: tum præcipuè quòd per huiusmodi cōtractꝰcontractus nec dominium rei transfertur, neq;neque fructus venduntur, sed ius illos petẽdipetendi. Quapropter bona illa super quibus cōstituiturconstituitur census, non tam rei venditæ rationem habent quàm pignoris atq;atque hypothecæ qua venditoris fides firmatur: iuxta tenorem legis, fundus. ff. de ann. legatis. Et probatur hoc ipsum. Quoniam si fructus illo contractu venderentur, consequens fieret, vt eorum periculum non venditor, sed emptor subiret. Quapropter quo anno fructus perirent, non deberentur emptori, sed eidem ipsi perirent: quod tamẽtamen est falsum & contra vniuersalem vsum. Qua vtiq;vtique ratione & vsu ostenditur eum qui censum emit, non emere fructus, sed ius petendi: quippe cùm vẽditorvenditor periculo fructuum, ceu rei suæ subditus maneat. Sunt nanq;nanque res cẽsuicensui obligatę, instar pignoris, quo disparente, non ideo creditori extinguitur agendi ius: vt. l. seruo. C. de pigno. admonet̃admonetur. Quod quidem inde rursus confirmatur quòd aliâs non possent emi pecuniarij census nullis consignatis fructibus: cuius contrariũcontrarium suprà probatum est. ¶ Ex hac conclusione subsequi
Primum corollarium.
tur primò, census reales non solùm constitui posse super certis designatisq́ue bonis, verùm & super indefinitis, atque incertis: nempe super quibuscunque quæ venditor seu possidet seu possidebit: eò quòd obligatio in personam resoluitur. ¶ Sequi
Secundum.
tur secundò quòd potest institui census super re etiam cuius fructus non adæquent censum. Denique in huiusmodi emptionibus nulla vsura est. Neque verò iniustitia, si modò pretium sit iustum ad quod est attendendum. Perspice inquam an ius illud tantæ recipiendæ pensionis iusto ematur pretio. Nam tunc si res supra quam constituitur tuta non sit, aut non tātumtantum fructum reddat, in emptoris vergit periculum. Quomodò autem iustum pretium æstimandum sit, articulo proximo patebit. Quapropter Metynensis ęgrè sibi constat: ꝗppequippe qui cùm priùs asseruisset cōtrariũcontrarium huius corollarij, posteà affirmauerit personales census. Nam si persona manet obligata, licèt fundus fructũfructum iustum non suppetat, superest actio contra personāpersonam. ¶ Sed arguis. Quan
Obiectio.
do res non satis soluendo censui fructificātfructificant, tunc census non est tutus: ergo tunc contecta subrêpit vsura. Negatur consequentia. | Imò verò exparte citiùs venditoris resultat
Solutio.
iniquitas quàm à parte emptoris. Nam emptor suo periculo censum emit in re malè fida: sed alter est qui non deberet vendere nisi super re tuta.
REstat ergo ad argumenta in contrarium respondere. Atque ad illa priùs quæ initio quæstionis obiiciebamus: Ad primum
Ad primum argumentũargumentum .
respondetur: forsan iniri de nomine disputationem, an huiusmodi contractibus ematur pecunia. Tametsi propriè non emitur, nisi ius petendi pẽsionempensionem: licèt iuris eiusdem valor non sit maior quàm ipsa pensio. Vnde & lingua nostra materna census super regijs tributis constituti, iura dicuntur. Dicuntur inquam vendi emiq́;emique iura. At quanuis pecunia annuatim soluẽdasoluenda emeretur, nihil aliud esset quàm bonorum emptio immobilium: vt citata Clemen. exiuit. habetur. Neq;Neque verò inde quòd tractu temporis exuperent capitale, existimandus est contractus vsurarius: differt enim à mutuatione ex diametro. Hęc enim est radix iustitiæ huius generis contractuum, quòd qui mutuat, obligat mutuatarium eandem sibi integram restituere pecuniam: qui verò census emit, minimè: sed in pretium eam dat perpetuum. Quare nihil obstat quo minùs, veluti in cæteris emptionibus, temporũtemporum curriculo fructus super pretium exuberent. Et per hæc solutum restat argumentum secundum. Nulla enim in hoc genus cōtractibuscontractibus occulitur vsuræ prauitas. ¶ Sed & reliqua quibus personalis cẽsuscensus dissuadebatur pari facilitate soluuntur. Conceditur enim priori fundamento emptorẽemptorem nullum subire periculum. Imò licèt super re statueretur census, nullo se periculo obiiceret: vel rei super qua constituitur census, vel fructuum: quia dominium in ipsum non migrat: sed venditor est qui pro recepto pretio sub eo permanet periculo tanquàm rerum dominꝰdominus. Nihilo minùs & emptor huic subiicitur discrimini quòd etsi res perirent nunꝗ̈nunquam potest venditorem cogere redimere cẽsumcensum: & simili modo in censu personali, hoc ei periculum imminet, quod vẽditorvenditor ad pauperiem redactus soluere non possit censum. ¶ Ac subinde ad secundũsecundum argumẽtumargumentum conceditur
Ad secundũsecundum.
consequẽtiaconsequentia & consequens: ac proinde fatemur dum quis censum super suis bonis vendit, manente nihilo minùs obligata persona, bona illa formam induere atque effigiẽeffidiem pignoris & hypothecæ. ¶ Capitulo autem secundo de pignoribus, hoc tantùm admonetur quòd liber homo non potest constitui in pignus debiti, veluti mancipium: vt patet. l. qui filios. C. quæ res pigno. obliga. poss. Haud tamen inde subinfertur non posse census nexu, sicuti per alios contractus, obligari. ¶ ArgumẽtumArgumentum autem quod ego
ArgumentũArgumentum.
in meipsum contra personalem censum validius instruo, est hoc. Censum super re constituere vsu consumptibili non est licitum, sed vsurarium: personalis autem census est huiusmodi: ergo iniquus est. Probatur antecedens. Si ego tibi mille porrigerem aureos, teq́ue grauarem vt de eius vsu quotannis certum mihi quidpiam solueres, vsuram committerem: eò quòd vsum pecuniæ seorsum venderem. Minor autem patet. Nam perinde videtur facere qui super personam censum emit: videlicet vt pro vsu illius pecuniæ certam pensionem rependat. Verùm tamen argumenti huius vtraque pręmissa ne
Solutio.
gatur. In primis inquam constituere censum super vsum pecuniæ, non est vsura, nisi saluo id capitali fiat: puta cum obligatione restituendi pretium: nam tunc esset mutuũmutuum. Si autem tibi in perpetuum mille conferrẽconferrem ducatos, nihil vetat quin possem de eorum vsu pensionem recipere. Idq́ue patet. Primò, quia possum illos dare conuentione facta, vt tu eisdem emas fundum fructiferum: quẽquem si non emeris, tua erit culpa. Et hoc ipsum ait Baldus in feudis. Si de feudo vasallus. l.
Baldus.
vnica. Prætereà hoc habet vim contractus societatis. Secundò & altera quoque præmissa est falsa. Etenim personalis cẽsuscensus non constituitur super vsum pecuniæ: sed est ius petendi, recipiendiq́ue à persona talem pensionem. ¶ Neque verò Extrauagantes Martini & Calixti eandem quartam conclusionem nostram vllo pacto auersantur. At verò hoc in primis admonito opùs est, quòd cùm in Conciliorum SũmaSumma, quāquam reuerẽdusreuerendus noster Miranda, neq;neque sine publico commo
Miranda.
do, neque sine priuata laude cōpilauitcompilauit, post dictas Extrauagantes in formāformam vnius redactas, appensas inspexeris, sex cōditionesconditiones ad æquitatem huiusmodi contractuum requisitas, non intelligas easdem in dictis ExtrauagantibꝰExtrauagantibus vt necessarias extare, pōtificiâvepontificiave autoritate pollêre. Sed autorem ipsum iudicio suo, quod peregregium est, illas ceu necessarias collegisse. Earum autem conditionum Prima est, quòd censuales reditus cōsignandiconsignandi sunt in rebus certis, puta domo vel agro, | quæ solæ maneant eisdem soluendis censibus obligatæ. Qua quidem conditione refutantur personales census. Attamen conditio illa nequâquam ex Extrauagantibus colligitur. Bulla enim hoc in sola enarratione Pontifici proposita continet, quòd res exprimantur quæ permaneant obligatæ.
Tamen posteà in approbatione non excludit quin super personam possint institui.
Enimuerò illic tantùm fit mentio de realibus censibus, quos Bulla approbat: nulla tamen fit de personalibus, quos non subinde reprobat. ¶ Secunda autem eiusdem autoris conditio, nempe quòd iusto pretio emantur census, statimq́ue tempore contractus integrum soluatur, idem soluatur pretium, pro priori membro vera est. Non quòd si pretium non esset iustum, ea ratione fieret contractus vsurarius: siquidem res illic vendibilis emitur: sed quòd esset iniustus. Sicut dum res pretio digna, pluris minorísve iusto distrahitur. At verò quantum ad secundum membrum, nullam præ se fert probabilitatem. Nam licèt in narratione Bullæ id quoque ponatur, non tamẽtamen in approbatione tanquam necessarium cōstituiturconstituitur. Quid enim vetat quo minùs, veluti in cæteris contractibus, vẽditorvenditor census emptori valeat partem pretij credere? Neque quinta conditio ex eâdem Bulla colligitur. Nempe quòd si res super quibus constitutus est census perierint, emptor cogi deinceps nequeat ad soluendum censum. Nam Bullæ clausula id solùm cauetur nè pereuntibus bonis cogantur venditores censum redimere. Haud tamen prohibetur quin possint cogi pensionẽpensionem soluere. Imò si extinctis bonis liberi debitores restarent à pensionis debito, profectò id Pontifices explicuissent. Quare cùm hoc tacuerint, insinuârunt licitos quoque esse etiam personales census. Quanuis quia non sunt vsque adeò emptoribus tuti, non erant tunc fortè in illis partibus in vsu. Et ideo Pontifices non fuerũtfuerunt de illis requisiti. ¶ Et per hæc quoque monstratur, sexta conditio non esse necessaria, vt suprà suũsuum est: videlicet, quòd sit necessarium censum constitui supra rem fructuosam, atque adeò vt fructuum valorem non excedat.
ARTICVLVS. II.

ARTICVLVS. II.

Vtrùm census tam temporales quàm perpetui sint liciti.
SATIS erat in genere quæstionem decidisse: nisi quòd nonnulla sunt tam de temporalibus quàm de perpetuis peculiaria dubia. Quæritur ergo an vtrunq;vtrunque istorũistorum genus sit licitum. Et de perpetuis arguitur à parte negatiua. Si es
Primum argumentum.
sent liciti, sequeretur quòd non solùm vẽditorvenditor, verùm & eius successores perpetuò manerent eodem pensionis fune irretiti. Consequens tamen videtur iniquum: maximè postquàm res perierint super quibus constitutus est cẽsuscensus. ¶ Secundò arguitur cōtracontra cōditionesconditiones
Secundum.
quibꝰquibus solet perpetuitas hæc firmari. NẽpeNempe vt vẽditorvenditor teneat̃teneatur prædia seruare super quibus cōstituiturconstituitur: neq;neque illa possit absq;absque censuarij facultate abalienare: quòd si eius facultate vendiderit, decima nihilo minùs vel vigesima pars illi obueniat. Tertiò, quòd nisi statis terminis soluerit, rebus orbetur super quibus consignatus est census. Quartò, quòd etiam si res ipsæ dispereant, nihilo minùs maneat obligata persona. Addunt & fideiussores & sexcenta alia munimenta, quæ non satis apparẽtapparent æquitatis marita. ¶ Ter
Tertium.
tiò contra temporarios arguitur. Si liciti essent, seq̃retursequiretur non posse minoris emi quàm sit omnium pẽsionumpensionum summa. Vt si in decennium censum emas aureorum decẽdecem, non valeres minoris ꝗ̈quam centum emere. Nam aliâs quicquid vltrà reciperes, sorti adhiberes: & tamẽtamen cōtrariuscontrarius est vsus. ¶ Quartò arguitur.
Quartum.
Si liceret temporaneos emere census, perinde liceret, non solũsolum in tẽpustempus certum, verùm & in incertum, vt puta sæculares: emere, quātumquantum videlicet qui emptoris sęculo vitaq́;vitaque durarẽtdurarent, quos vitalitios vocant: hoc autẽautem tum iniustũiniustum apparet: quia cum vitę periodũperiodum solus Deus nouerit, vsu sæpe veniret multò plus durare ꝗ̈quam vẽditorvenditor credidisset: ac perinde grauiter læderet̃læderetur: tum etiāetiam inde periclitaret̃periclitaretur charitas. Nācisceret̃Nancisceretur inquāinquam inde occasionem venditor exoptandi emptori mortem.
DVabus conclusionibus ad quæstionem
Prima conclusio.
respōdeturrespondetur. Prior: Non modò perpetui census licitè emuntur, verùm in illis minor est vsuræ suspicio quàm in tẽporalibustemporalibus. CōclusioConclusio
Ratio cōclusionisconclusionis.
ex his quæ dicta sunt euidentiam sortitur: quoniam ille merus est venditionis emptionisq́;emptionisque contractus, ac si prædia emas, aut q̃uisquiuis alia quæ iure hæreditario tuis posteris relĩquasrelinquas. Quo fit vt huiusmodi cẽsuscensus neutiꝗ̈neutiquam esse possint meri ꝑsonalespersonales, sed debẽtdebent esse non solũsolum reales, verũverum & rebus immobilibꝰimmobilibus infixi. | Nam reliqua omnia collapso tempore dilabuntur. Quapropter Clemen. suprà citata, Exiuit. Annui, inquit, reditus intra immobilia censentur à iure. Atque eò minorem præferunt effigiem vsuræ, quòd pretiũpretium nunquàm est emptori redhibendum. ¶ Poste
Posterior cōclusioconclusio.
rior conclusio. Pari iure licet emere temporales census seu certi temporis, vt in decennium vel in alium quemlibet terminum: seu incerti, puta sæculares pro ementis vita aut filiorum. Conclusio est nota. Quia hîc etiāetiam distinguitur à pretio merx: quæ est ius petendi pensionem. Quare nisi in pretio, de quo statim dicemus iniquitas insit, nulla macula talis contractus inficitur. Etenim sicut potest quisque fundum suum alteri in emphyteusin pro sua vita dare retenta pensione, ita vice versa potest & re ipsa retenta pensionem ad vitam vendere. Item vnusquilibet potest alienum prædium ad vitam conducere, cuius fructibus viuat: cur ergo non & ius super eodem prædio emere recipiendi taxatam pecuniam? Adde quòd & de bonis ecclesiæ id ipsum ꝑmittitpermittit Clem̃Clem. 1. de rebus ecclesiæ non alien. Nempe quòd ingruente necessitate possit prælatus pro sua vita possessiones ecclesiasticas alienare: ergo & potest emptor pro sua annuos emere reditus.
IN cōclusionibꝰconclusionibus ergo nulla est ambiguitas pręter illas quae per argumẽtaargumenta insinuant̃insinuantur. QuarũQuarum prima est in primo: vtrũvtrum omnis obligatio ꝑpetuiperpetui cẽsuscensus ꝑpetuòperpetuo in hęredes descẽdatdecendat. Nam dum cẽsuscensus suꝑsuper ædibꝰædibus, aut molaribꝰmolaribus, aut re simili cōstituit̃constituitur: ratio ꝑsuaderepersuadere videt̃videtur, vt re tali diruta non debeat illa obligatio ampliùs hæredes premere: & tamen suprà suũsuum est obligationẽobligationem rei in personāpersonam refundi, qua ideo extincta nihilo minꝰminus similiter teneri personāpersonam. Quòd si verũverum esset deberet eadẽeadem obligatio ad hęredes permanare. Quod quidāquidam absurdũabsurdum arbitran
Ad primum argumentũargumentum .
tur. Ad hoc tamen per hanc distinctionẽdistinctionem respondetur. QuādoQuando perpetuus cẽsuscensus super bonis incertis cōstituiturconstituitur: scilicet super his quæ homo possidet possessurûsve est, tũctunc obligatio ad hæredes permeat: siue in bona quæ tunc vẽditorvenditor habebat succedātsuccedant, siue, illis interemptis, in alia: quoniāquoniam illa omnia sunt eidẽeidem solutioni obnoxia. Et ideo hęredes tunc ipsi sibi videātvideant dum hæreditatẽhæreditatem acceptātacceptant. Nam qui censum vẽdiditvendidit potuit cũctacuncta sua præsentia futuraq́;futuraque bona illo innodare vinculo. QuādoQuando verò cẽsuscensus cōstituit̃constituitur in rem hāchanc cōsignatāconsignatam non prorsus perpetuāperpetuam: qualia sunt ędificia: neq;neque alia hypotheca cōtractuscontractus firmat̃firmatur, non prorsus censetur perpetuus cẽsuscensus, sed tantum quantũquantum res duratura est, & persona quæ vendidit fuerit superstes. Nam illa personalis obligatio non succedit in hæredes nisi ratione illiꝰillius signatæ rei. ¶ De pretio autẽautem perpetuorũperpetuorum censuũcensuum
Pretium censuum.
dicere aliud non possumus, ꝗ̈quam quòd non solũsolum quātitasquantitas cẽsuscensus existimari debet, verũverum stabilitas ac firmitas super quibꝰquibus cōstituit̃constituitur. Quare iura super castra, & perpetua pascua, & prædia, maioris sunt p̃tijpretij. Qua vtiq;vtique ratione non potest lege vnũvnum in vniuersum p̃tiũpretium cōstituiconstitui. Sed illud est iustũiustum quo publicitꝰpublicitus sine vi & dolo vẽdunt̃venduntur. Tametsi cōtingerecontingere possit vt vrgẽsvrgens pauperũpauperum necessitas eos cogat viliori iusto emere. Quare non apparet iusto emi vnũvnum redimibilẽredimibilem nũmũnummum p̃tiopretio decẽdecem: vt iam factitari incipit. QuāuisQuamuis vbi vsus inualuerit, non ꝓrsusprorsus cōdẽnarẽcondemnarem. ¶ Fuit aũtautem cōsultissimũconsultissimum frumẽtariosfrumentarios cẽsuscensus lege taxari. NẽpeNempe vt non in frumẽtofrumento soluerentur, sed æstimato pretio, vnũvnum pro quatuordecim penderet̃penderetur. Emisti, verbi gratia, grani censum cẽtũcentum quadraginta aureis. Lex ergo præcipit vt quoniāquoniam frumẽtifrumenti pretium latissimè variat̃variatur, non tibi quotānisquotannis soluat̃soluatur, nisi quantũquantum frumẽtifrumenti decẽdecem aureis ęstimatur. ¶ Circa secundũsecundum
Ad secundũsecundum argumentũargumentum .
argumẽtũargumentum quo de cōditionibꝰconditionibus reliquis hisce cōtractibuscontractibus apponi cōsuetisconsuetis inquiritur, hoc statim in frōtefronte firmissimè asseuerat̃asseueratur, nullānullam ab illis cōtrahicontrahi vsuræ maculāmaculam. Nam vsura, vt sæpe suũsuum est, inde tantũmodòtantummodo nascit̃nascitur, vbi res emit̃emitur, quæ vẽdibilisvendibilis non est. Nihilo seciùs hisce cōditionibꝰconditionibus inuadi potest iustitia, per iniquitatẽiniquitatem pretij, & nimiānimiam venditoris oppressionẽoppressionem. In primis quod non possit vẽditorvenditor bona illa super quibꝰquibus statutus est cẽsuscensus absq;absque cẽsuarijcensuarij facultate abalienare, non est iniqua cōditioconditio. Nam cōtingeretcontingeret aliâs in aliũalium possessorem demigrare, qui non esset vsq;vsque adeò tutus. Quòd verò
cẽsuariuscensuarius, dum talẽtalem facultatẽfacultatem confert, valeat partẽpartem pretij recipere, nihil meis auribꝰauribus æquitatis exhibet. Nam etsi in emphyteusi proptereà quod qui pensionẽpensionem recipit dñiumdominium rei directũdirectum retinet illo iure gaudeat, tamen cẽsuariꝰcensuarius, qui nullum habet rei dominiũdominium pro mera facultate quāquam cōceditconcedit vẽdendivendendi, quidpiāquidpiam recipiat, profectò rationi non est cōsentaneũconsentaneum. At si iure particulari regni ꝑmittit̃permittitur, nihil obloqui audeo. ItẽItem quod ad stabiliẽdosstabiliendos decẽdecem aureos cẽsuscensus cogat̃cogatur
vẽditorvenditor sufficiẽtiasufficientia hypothecare bona, ratio sanè poscit. Quòd aũtautem sua bona, dum amplissima sunt, debeat ad maiorem cautelācautelam sic colligare, vt neq;neque illa diuendere, neq;neque impignorare, neq;neque vlla ratione de illis disponere queat, | profectò importabile onus est, quod miser ob solāsolam necessitatẽnecessitatem subire cogitur. ItẽItem quod qui vno vel duobus annis non soluerit, eisdẽeisdem obligatis possessionibus expoliet̃expolietur, non est prorsus genere suo iniquũiniquum: quoniāquoniam potest id quidem in pœnāpœnam imponi. Et est. l. Tauri. 68. approbatum. AttñAttamen vt pœna sit iusta, debet esse moderamine ad culpæ quantitatẽquantitatem tẽperatatemperata. Nam si esset nimia, non esset iusta. Illud autẽautem postremum, quod rebus pereuntibus persona nihilo minùs obligata maneat, iam suprà ostẽsumostensum est licêre. ¶ In tertio argumento dubiũdubium
Ad tertium.
submouetur de pretio tẽporaliũtemporalium censuum. Richar. enim. q. 80. tenet posse emi tẽporalẽtemporalem
SentẽtiaSententia Ric.
pecuniariumq́;pecuniarumque censum certi tẽporistemporis minori pretio ꝗ̈quam, sit pẽsionũpensionum summa. Possunt, inquit, nonaginta aureis emi decẽdecem in cẽsumcensum vsq;vsque ad decẽniũdecennium. Ratio inquit est, quod tanti æstimant̃æstimantur nonaginta nũcnunc, quātiquanti cẽtumcentum in decẽniodecennio diuisim soluti. Hæc autẽautem ratio nulla est, nisi vbi vera sit emptio. Fallit nanq;nanque in mutuo: quoniāquoniam non licet tibi mutuare nonaginta, vt illo modo recipias cẽtũcentum. Vnde cum idẽidem ipse autor metuat huiusmodi emptionẽemptionem reduci ad mutuum, subiũgitsubiungit tũctunc esse cōtractũcontractum licitũlicitum quando emptor mallet non emere ꝗ̈quam emere, sed rogatu vẽditorisvenditoris emit. Addit inquam hoc tẽperamentumtemperamentum: arbitratus non licêre decem illa recipere vltra sortem nisi ratione cessantis lucri: quod anteà dixerat tunc penitus licêre quādoquando mallet mutuator non mutuare. At verò cùm hoc lucrum cessans, vt crebrò suprà diximus, suspectum sit quando quis sponte mutuat: idq́ue maximè in præsentiarum: nam qui census emit, non putat se mutuare: ob idq́ue non solùm rogatus, verùm & rogans emit, negare non possum, quin huiusmodi contractus emendi pecuniarios cẽsuscensus certi temporis suspicionem prę se ferat, si minus sit pretium quàm census. Neque verò sunt vsu frequẽtesfrequentes, neque esse decet, nisi vbi aliquod subeest dubium plus minúsve suscipiendi. Liceret inquam aureis nonaginta possessionem emere decennio duraturam, quæ singulis annis prolatura esset fructus decem aureorum, liceretq́;liceretque adeò similes emere fructuarios census. Nam cùm fructus sint in dubio, verè cognoscitur emptionis ratio: quæ ideo non vitiatur quòd fructus tractu temporis superaturi sint pretium: cùm autem nonaginta ducatis, non possessionem, sed ius petendi in pecuniāpecuniam cẽtumcentum emis, quę in nullo versantur dubio: hoc enim supponamus, videlicet quòd neque timeantur expensæ, neque labores, neque vllum existat periculũpericulum: profectò vix potest discerni, quin sit mutuum. Perinde atque si nonaginta nunc dares cum obligatione, vt post decennium redhiberentur tibi simul centum: vbi plana est vsura. Nam quòd soluantur per partes, vel simul in fine, nihil videtur discriminis afferre. Quocircà absque formidine approbare non auderem vt possint huiusmodi pecuniarij census certi temporis emi,
nisi tanto prorsus pretio, quanta est omniũomnium pensionũpensionum summa: vt sit omninò forma mutui. Si quis autẽautem iudicio suo discreuerit inter solutionem centum faciendam in fine decennij, & faciendam per annos, ipse sibi viderit. Tametsi de hac ambiguitate articulo proximo redibit sermo. De censibus au
De vitalitiis censibus.
tem incerti tẽporistemporis, puta ad vitam, vel quousque paternam ingrediaris hæreditatem & similes, dubitari non potest quin sint liciti. Etenim cum illic dubiũdubium sit quantũquantum sis tẽporistemporis victurus, quātúmvequantumve tuus parens, quātumq́;quantumque subinde fructuum emptor percepturus sit, manifesta est emptionis vẽditionisq́;venditionisque ratio.
ARTICVLVS. III.

ARTICVLVS. III.

Vtrùm licita sit emptio censuũcensuum cum pacto retrouendendi.
POSTREMA demum quę inter præcipuas est dubitatio huiusmodi contractuum, ver
Primum argumentum.
satur in pacto retrouendendi: vtrùm sit licitum. Arguitur ergo à parte negatiua. Nullo cōtractucontractu iustitia seruatur nisi sit in commune bonum vtriusque partis æquilibris: ergo si licita esset conditio qua vẽditorivenditori facultas fit redimendi censum, deberet & eadem facultas emptori concedi, vt venditorem posset cogere ad redimendum: aliâs esset præ illo grauatus: hoc autem emptori non est licitum: nam si venditor ei tenetur pretium redhibere, mutuatum censeretur, ac subinde vsura esset, emptorem quidpiam vltra capitale recipere.
¶ Secundò arguitur. Si huiusmodi conuentũconuentum
Secundum.
legitimũlegitimum esset, sequeret̃sequeretur & legitimas pariter esse adiectiones vt vẽditorvenditor nequeat ante certũcertum tẽpustempus cẽsumcensum redimere, eundemq́;eundemque non minutiùs per partes, sed simul totum. Item quòd non nisi vsque ad præfixum terminum sit ei integrum redimere: quo trāsactotransacto | perpetuus maneat. Hæc autẽautem omnia grauamina, tum iniqua per se vidẽturvidentur, tum & sanctionibus contraria prædictarum Extrauagantium Martini & Calixti. ¶ In contrarium autem est quod in nulla istarum cōmitticommitti videtur vsura. Quare nisi alia contractus iniustitia maculetur, non est cur repellatur.
PRO decisione quęstionis huius discerniculo illo primũprimum omniũomnium in huiusmodi cōtractibuscontractibus opùs est, cuius in superioribus meminimus: nempe duplicem esse in eis diiudi
Duplex prauitas in censibus.
candam prauitatem: scilicet vsuræ & iniustitiæ. Nam, vt suprà dictum est, vbi res venditur, quæ nullo per se pretio est digna, vsura est: vbi verò res vendibilis iniquo venditur pretio, citra vsuram committitur iniustitia. ¶ Hoc præhabito fundamento, quatuor cōclusionibusconclusionibus ad quæstionem respondetur.
Prima est. Nequâquam fas est censum eme
Prima conclusio.
re cum pacto retroẽmendiretroemmendi. Puta obligando venditorem vt eundem redimat eodem pretio, vel minori, nisi fructibus in sortem computatis nihilo plus emptor recipiat, quàm tribuit. Imò omnis talis contractus est manifestè vsurarius. Hæc est conditio Extraua
Ratio cōclusionisconclusionis.
gantium Martini & Calixti: quæ quanquāquanquam illic non haberet̃haberetur, est per seipsam manifesta. Enimuerò vbicũq;vbicunque traditur vel pecunia vel res quælibet vsu cōsumptibilisconsumptibilis cum pacto eandem rursus vel eius valorem recipiẽdirecipiendi, & aliquid vltra sortem, illic vsura, vel patet, vel latet. Dum ergo mille ducatis cẽsumcensum emis qui tibi quotānisquotannis quinquaginta reddit, vẽditorẽvenditorem cogẽscogens vt iterum ex te redimat, tutum reddis capitale tuum: quod idcircò re vera mutuas & vltra sortem recipis rei fructus. Hæc ergo est radix vsuræ in huiusmodi contractibus. Dixerim cum pacto recipiendi vltra sortẽsortem: quoniam nil te vetat rem emere sic cum venditore conueniens, vt si tibi infra certum terminum displicuerit, rescindatur contractus: dũmodòdummodo perceptos fructus in sortẽsortem annumeres. EandẽEandem conclusionẽconclusionem lex etiāetiam regni sanxit. ¶ Secunda conclusio. Licitum est censum
Secunda conclusio.
emere cum pacto retrouendendi: neq;neque vlla illic subest vsuræ labes: nempe dum emptor eam obligatur reuendere, si venditori libuerit rem suam redimere: ita vt optio non in emptore, sed in venditore sita sit. Quare nisi aliũalium de iniustitia adsit, nihil erit iniquitatis in tali contractu. Hæc etiam est cōditioconditio earundem Extrauagantium Martini & Calixti: quam & ratio ipsa naturalis patefacit. Quocircà per hoc pactum distinguuntur census redimibiles & irredimibiles. Quo fit vt omnes perpetui sint irredimibiles: non tamẽtamen contrà. Nam etiam si non sint redimibiles, possunt vendi duntaxat in tempus, vt suprà dictum est. Probatur conclusio. Si ali
Probatio cōclusionisconclusionis.
qua hîc subesset vsuræ ratio, maximè quia huc irreperet ratio mutui: at verò cùm emptor ius sibi non reseruet cogendi venditorem vt pretium restituat, nullũnullum est mutuũmutuum, sed vera emptio. Quòd autem talis emptio expers esse quoque possit alîus iniustitiæ, patet: quoniam talis iniustitia vel committeretur propter venditoris grauamen: & hoc non, cùm ex re sua sit illa libertatis cōditioconditio: vel ob emptoris ligamen, & hoc minimè: quoniam opus illud, pretij attenuatione releuatur. Valent, verbi gratia, decẽdecem perpetui floreni ducatis ducentis: ob illud autem vinculum iteratò vendendi minuitur pretium, vt emantur non pluris quàm cẽtumcentum quadraginta florenis. Quapropter cùm obligatio illa qua emptor reuendere cogitur æstimetur toto residuo, nulla restat iniquitas. ¶ Secun
SecũdaSecunda ratio pro cōclusiconclusi.
dò id probatur. Potest in contractu emptionis grauamen aliud quodcunq;quodcunque emptor vltrò suscipere si fiat pretij remissio. Videlicet vt in emptis ędibus non aperiat fenestras, vt certis personis non vendat, & similia: potest ergo & hoc reuendendi iugũiugum suapte sponte subire. Conclusio est quæ lege etiāetiam ciuili iusta censetur, vt patet. l. si fundum. C. de pact. inter empto. & vend. atqui. c. ad nostram. de emp. insinuat̃insinuatur quoq;quoque iusta si pretiũpretium sit iustũiustum. Nam proptereà illic similis contractus vsurarius censetur, quod qui redimibilẽredimibilem cẽsumcensum emerat adeò exoluerat vile pretiũpretium vt potiùs censeretur mutuum. Quòd si quis argumentũargumentum
ArgumentũArgumentum
obiiciat ex Leui. 25. vbi iubebatur vt si rem venditam venditor posteà redimeret, percepti fructus reciperentur in sortem. Respon
Responsio.
detur legem illam fuisse legalem sicuti alteram: vt anno Iubilęi res omnes venditæ ad suos remigrarent venditores. Cauerat em̃enim id Deus nè via venditionis sortes terræ promissionis in paucos aggerarentur, alijs in pauperie derelictis: & ideo leges illæ cessauerunt.
¶ Tertia conclusio. Licitum etiam est, neq;neque
Tertia conclusio.
vsuræ saporem habet, census emere cum pacto retrouendendi: constituto tempore, tam illo, ante quod non sit venditori redimendi facultas, quàm illo citra quod, si non redimatur, nulla fiat reliqua vltrà redimendi fa facultas: sed census maneat perpetuus. Con|clusio est quæ eidem citato autori eisdẽeisdem Extrauagantibus Martini & Calixti condẽnatacondemnata videtur. Hoc tamen est in eâdem hærere salebra: nempe ex affirmatione negatiuam inferre. Continet enim narratio propositionis vt quoties venditori redimere libuerit, facultas suppetat. At quanuis propositioni Pontifex annuit, non tamen subinde censuit illam esse necessariam ad cauendam vsuram. Imò proptereà proposita illi est illa cōditioconditio quòd maiorem effigiem præferre videbatur mutui, ac subinde vsuræ, si quoties vellet venditor pecuniam reddere, liber esset à censu. Nam, vt suprà diximus, quo minor est in venditore redimendi libertas, maior est in contractu ratio emptionis, ac subinde minor vsurę suspicio: nam proptereà minorem habet vsuræ repræsentationem perpetuus census, quàm temporalis. ¶ Probat̃Probatur er
go vtraque conclusionis pars manifesta ratione. Potest quis perpetuum censum emere vbi omninò aufertur venditori facultas redimendi: ergo potest facultas illa ei concedi pro eo tempore quo inter ipsum atque emptorem conuenerit. Et confirmatur. Graua
CōfirmatioConfirmatio.
men illud quod emptor sibi imponit iter atò vendendi quoties alteri libuerit, pecunia æstimabile est: & ideo minoris emit quàm si emeret in perpetuum: quòd autem venditorem astringat vt ante tale tempus emere non possit, nihil aliud mali habet quàm quòd eidem emptori alleuiatur grauamẽgrauamen: atq;atque adeò pluris æstimandus est tunc census, quàm si integra libertas venditori relinqueretur: ergo si ob hanc rem pretium augeatur ad iustum, nulla est vsura. Imò licèt pretium esset minus iusto, non esset vsura, quāuisquamuis esset iniustitia quæ vsuram saperet: vt habetur citato capitulo, Per vestras. Eâdem ratione potest etiam emi concessa præcisè facultate redimendi vsque ad præfinitum tempus.
¶ Quarta conclusio. Licitum est & ab vsurę
Quarta conclusio.
ratione semotum huiusmodi census redimibiles ea apposita conditione emere vt non membratim & per partes, sed totum simul redimatur. Neque obstat quod in narratione dictarum Extrauag. proponitur, vt quoties voluerit venditor totum vel partes redimere, in suo sit arbitrio. Eodem enim modo respondetur, quòd licèt id concedatur, tamẽtamen in concessione non excluditur aliud. Imò ratio docet non fuisse excludendum. Nam si eiusmodi pactio contractum vitiaret, eò maximè quòd faceret vt non esset emptionis & venditionis: hoc tamen non facit: nam si absq;absque illa conditione ob id quod pretium dabatur in perpetuum sine obligatione restituendi, erat vera emptio (nam in hoc vera emptionis ratio consistit) proptereà quòd illa apponatur conditio non desinit esse emptio. Posset quidem esse iniustitia: quia minimè diffitendum est illam conditionẽconditionem alleuiare obligationem emptoris de retrouendendo: atq;atque illa de causa dignũdignum fieri censum maioris pretij: sed tamen effigies vsuræ nulla illic præfertur. Nam si cẽsuscensus potest emi perpetuus, cur non erit vera emptio si emptor noluerit grauiùs se obligare quàm ad reuendendum totum? ¶ Adde quòd si vera esset contraria
Ratio pro cōclusioneconclusione.
opinio, consequẽsconsequens fieret vt nullius certæ partis posset apponi conditio, sed si ego mille ducatis emi septuaginta in censum, ille posset singulos ducatos quoties vellet redimere: quod re vera grauis esset emptoris incōmodatioincommodatio. Nam posset ille pecunia illa prædium emere quo aleretur, saluo semper prædio. Si autem tam minutatim pretium reciperet, id non posset. ¶ Ad hæc, accidentarium est atque adeò extra rem quòd venditor non possit redimere simul totũtotum. Si enim emi censum vnius tantùm ducati, quis non poterit totum simul redimere? Et si vẽditorvenditor diues est, quanuis census cumulatior sit, poterit illum totũtotum redimere: quod autẽautem, vel ille pauper sit, vel census magnis, contractum non mutat. ¶ Potest quidem, vt dicebam, iniustitia committi ob defectum pretij: nam ob huiusmodi conditiones quæ in grauamen venditoris, in leuamen autem emptoris vergunt, auctior esse debet census æstimatio.
Tametsi de hoc vsui prouinciæ absque vi & fraude standum censeo.
AD primum igitur argumentum respon
Ad primum argumentũargumentum .
detur, in primis duabus conclusionibus assignatum esse discrimen inter emptorem & venditorem. Si enim facultas in emptore maneret vt quoties ipse vellet teneretur venditor reddere pretiũpretium, manifesta illic esset ratio mutui, atq;atque adeò quicquid in censu venditor recepisset, esset vsurarium. Quòd autem in solo venditore maneātmaneant libertas redimendi, rationem non tollit emptionis: quia potest ipse nunquàm redimere. ¶ Ad secun
Ad secundũsecundum.
dum verò responsum itidem est, duabus reliquis conclusionibus, eædem conditiones licitæ declarantur.

QVAESTIO SEXta, de Contractu societatis.

ARTICVLVS. I.

ARTICVLVS. I.

Vtrùm contractus societatis sit licitus.
POST contractum emptionis & venditionis subsequitur de alio, qui vsu celebris est, contractu societatis. Arguitur nan
Primum argumentum.
que non esse licitum. Si licitus esset, sequeretur iure inter duos ita contrahi posse societatem, vt alter totam suam pecuniam periculo exponeret: alter verò nihil aliud quàm operas. Nam vt habetur Institut. de societat. §. de illa. quorundam opera ita pretiosa est vt iustum sit conditione meliore in societatem admitti: consequens tamen apparet falsum: tum quòd iniquum esse videtur vt alter periculum subeat mille aut decem milium ducatorum, alter verò nullum: & nihilo minùs partem lucri recipiat: tum etiam quòd si contingeret nihil lucri accrescere, iniustum etiam apparet vt qui pecuniam contulit, nihil perderet, & tamen alter suas omnes amitteret operas. ¶ Secundò arguitur. Si eiusmodi societas
Secundum.
esset legitima, sequeretur lucri distributionem sic fieri debere, vt tanto maior pars illi obueniret qui pecuniam posuit quàm ei qui posuit solas operas, quanto pecunia illa maioris valoris est quàm alterius operæ. Consequens tamen falsum est. Nam si decem milia ducatorum conferantur cum opera & diligentia vnius hominis, ferè totum lucrum deberet illi obuenire qui pecuniam posuit: cùm tamen integrum suum seruet capitale: alter verò suarum operarum dispendium fecerit. ¶ In contrarium est. c. per vestras. de donation. inter vir. & vxor. vbi Innocentius Tertius contractum societatis approbat.
HIc primùm omnium ante conclusio
Qui dicāturdicantur socii.
num assertiones notandum est, ex nomine ipso socios illos censeri qui in vnam coëunt negotiationem, vt suis quisque seu pecunijs, seu operis, seu expensis, particeps lucri fiat. Quin verò, vt suprà diximus, ex hoc contractu nomen sortis deriuatum est: vt puta quòd singuli in commune partes suas conferant: quæ quidem partes sortes dicuntur. Secundò adnotandum, duplex
Duplex societatis genus.
esse societatis genus. Vnum scilicet dum simul multi mercatores vnũvnum cumulum suarum pecuniarum congerunt, communesq́;communesque habent ministros. Itaque & pecuniæ, & operæ, & expensæ sunt communes. Quod quidem societatis genus illustribus mercatoribus in vsu est frequentissimum, Burgensibus scilicet, Genuensibus, Brugensibus ac Londinensibus, & reliquis. Et in hoc nulla existit dubitandi ratio. Quicunque enim sua pecunia negotiatur cuiꝰcuius periculũpericulum subit, quibus tam expensarum ratio pro rata suæ cuiusq;cuiusque sortis obtingit, ꝗ̈quam etiāetiam lucri distributio. ¶ Sed alterum est genus vbi vnus pecuniam ponit, alter verò industriam & operas: vt habetur. l. societatem. ff. pro socio. vel industriam cum aliqua parte pecuniæ. Et de huiusmodi contractibus peculiater est quæstio. Est fortè vir honestus qui non habet negotiandi peritiam, habet tamen nummos, seu dotales, seu aliter acquisitos, quos apud mercatorem collocat, vt pro rata pars sibi lucri pendatur. De hoc ergo quæritur, sitne licitum. Quam quæstionem in duos articulos partiti sumus. Quorum prior est: Vbi qui pecuniam ponit, periculum eius subit: posterior verò, an etiam id liceat, saluo capituli aut aliqua eius parte. ¶ Et quidem membrum prius vnica eademq́ue indubia conclusione facilimè ex
CōclusioConclusio responsiua.
peditur. Si qui pecuniam ponit periculum eius subit, licitus est contractus: neque vllum subolet odorem vsuræ. Conclusio est primùm iuris Pontificij cap. citato, per vestras. deinde & iuris Cæsarei, Institut. de societ. per totum, &. C. ac. ff. pro soci. quæ quidem iura ex natura rei colliguntur. Enimuerò cùm negotiatio licita sit, nihil refert an tu ipse pecunia negotieris tua, an verò alteri eam cōmittascommittas qui tuo noĩenomine eiꝰeius negotiũnegotium ineat, dũmodòdummodò sub tuo dñiodominio pecunia maneat. Qui autem pecuniam suam in societatem ponit, dominium eius non transfert, sed penes se retinet, si modò eius periculum subeat: ergo licitè potest lucrum recipere quod pro illa pecuniæ sorte sibi cōtigeritcontigerit. ¶ Quomodò
autẽautem tunc debeat lucri distributio fieri, quod | secundo argumento petebatur, sic definiendum est. Debet quidem primùm cumulus fieri omnium sortium, singulis æstimatis, vt de qualibet constet, quota sit pars totius cumuli. Vbi cauendum est nè quis, vt nonnullis accidit, fallatur, arbitratus totum valorem pecuniæ quam quis ponit ducendum esse pro vna sorte. Vt si, verbi gratia, Petrus industriāindustriam & labores ponat: alter verò duo milia ducatorum: vna sors sit totus ducatorum valor. Nam tunc vix posset contingere vt industria tanti esset æstimanda quātiquanti pecunia: cuius tamen contrarium habet textus Institutionum citatus. Nempe quod pretiosior est quandoq;quandoque opera quàm pecunia. Et confirmatur quod valor ille non sit totus censendus ad percipiendum lucrũlucrum: quoniāquoniam qui pecuniam sic ponit, non illam expẽditexpendit, neque alteri tribuit: postquàm est item sibi redhibenda: sed tantùm exponit illam periculo. Quapropter solũsolum æstimandũæstimandum est eiusdem periculum pecuniæ. Vt si Petri operæ, & labores, & industria valet centum, forsan periculum duorum milium ducatorum non æstimatur pluris: nam si contractũcontractum cum alio faceres assecurationis, illo centenario pretio assecuraret tibi illa duo milia: atq;atque adeò tũctunc lucri æqua portio vtriqvtrique; obtingit. Et iste est casus. l. si non fuerint. ff. pro soci. vbi habetur quod potest esse lucrum commune, licèt vnus tantùm periculum subeat. Vt si alter nauigat, aliósve labores assumit. Quin verò possunt esse tres, quorũquorum vnus ponat pecuniāpecuniam: alter industriāindustriam: quippe cuius prudẽtiaprudentia negotiatio gubernetur, alter verò operas: & tũctunc sunt singula æstimādaæstimanda. Per hæc quorundāquorundam deceptio detegit̃detegitur, quod arbitrāturarbitrantur posse quẽpiāquempiam in societate ponere mille eo pacto vt quintæ partis tantũtantum periculum subeat, quintāq́;quintamque pariter recipiat lucri: nam cùm alter subeat periculum aliarũaliarum quatuor partiũpartium, illa ratione meretur alias quatuor partes lucri: atq;atque adeò pro industria nihil reciperet. ¶ Pari modo si qui industriāindustriam ponit aliquāaliquam etiāetiam simul apposuit pecuniāpecuniam, percipere ex lucro debet quantum operæ suæ & industria valent, & prætereà quātiquanti periculũpericulum auri sui pẽditurpenditur. Atq;Atque hic est casus per quẽquem intelligẽdusintelligendus est Paragraphus ille citatus, De illa. Insti. de socie. vbi sancitur posse alterũalterum sociorũsociorum lucri quidẽquidem duas partes suscipere: dānidamni verò non nisi tertiātertiam. Quod quidẽquidem Mutius condẽnabatcondemnabat propter iniquitatẽiniquitatem quæ prima frōtefronte apparet. Sed pręualuit Seruij Sulpitij sentẽtiasententia, illud esse licitũlicitum. Vt si, verbi gratia, PetrꝰPetrus posuit bis centũcentum ducatos: Paulus verò non nisi centũcentum: sed tamẽtamen posuit industrias & labores valẽtesvalentes tercentum. Nempe quia negotiatio illa fortè obit̃obitur, vbi parũparum periculi pecuniæ imminet, & industriæ plurimũplurimum est necessariũnecessarium: vel vbi operæ & labores sunt magni: vt in nauigatione. TũcTunc enim cumulus valet sexcenta, quorũquorum quatuor ponit Paulus: & ideo lucri debet recipere duas tertias: Petrus verò vnāvnam, quod posuit duo. In dānodamno verò Paulus non subijt nisi periculũpericulum vnius: Petrus verò duorũduorum. Et eôdem alludit casus. l. societas. C. de soci. ¶ Simili modo censendũcensendum de alijs societatibꝰsocietatibus, vt dum quis pecunia sua oues aut armenta emit, alter verò pascit & industria sua curat: si ille qui oues emit periculũpericulum subit tanꝗ̈tanquam suarũsuarum rerũrerum, valor illius periculi conferendus est cum valore industriæ & laborũlaborum alterius. Nam si facis vt pastor periculũpericulum subeat, iam suprà diximus esse vsurariũvsurarium mutuum: cùm saluum stet domino capitale ouiũouium. Pariter si pecuniam das opifici vt tuo periculo artem suam exerceat, conferendũconferendum est periculum pecuniæ tuæ cum suis operis & laboribus: & illa ratione diuidendum lucrum. ¶ Sed nũquidnunquid non poteris illi corium,
Dubitatio.
aut lanas, aut aliam materiāmateriam vẽderevendere, vt postꝗ̈postquam industria suæ artis pecuniam confecerit, auctius tibi pretium soluat ꝗ̈quam lana aut corium venderetur præsente pecunia? Hic enim contractus in multis locis in vsu est: existimaturq́;existimaturque proptereà licitus quod in rem cedit & cōmodumcommodum opificis. Respondetur nihilo minùs
Responsio.
esse omninò illicitum, etiam si vtile sit opifici, qui illa mutuata pecunia viuit. Nam est manifestum mutuum: nempe vbi res venditur cariùs pecunia credita. ¶ Ad primum
Ad primum argumentũargumentum .
igitur argumentum sunt qui respondeant, vbi nihil lucri accreuit non debêre qui operas posuit illas perdere: sed aliquid ei ex sorte tribuendum. Nihilo minùs respondetur, quòd quemadmodùm si capitalis iactura fiat, totum amittere debet qui illud posuit: ita vice versa si saluo capitali nihil lucri accrescat, totum esse illius qui illud posuit: & alterum debere suas operas perdere. QuoniāQuoniam hic fuit pactionis nexus vt alter subiret capitalis periculum: alter verò operarum. ¶ Ad
Ad secundũsecundum.
secundum autem palàm dictum est: videlicet quemadmodùm sit distributio lucri facienda: non æstimata tota pecunia, sed eius periculo.
ARTICVLVS. II.

ARTICVLVS. II.

Vtrùm licitum sit pecuniam in societatem exponere, saluo capitali.
DE societate contractus vbi legitima est societas, nulla extat dubitatio. Sed dubium tamen superest vtrùm saluo capitali sit etiam permittendus. Argui
tur enim à parte affirmatiua primò ex cap. Per vestras. citato, de don. int. vir. & vxo. vbi permittitur vt maritus dotalem pecuniam apud mercatorem collocet, vt eius lucro viuat: quod fieri non potest nisi saluum sit capitale: quandoquidem dos, vt suprà dictum est, debet salua persistere. ¶ Secundò argui
Argumen. 2.
tur. Potest qui amplam pecuniam in societate ponit pacisci cum socijs, vt non ipse totum eius periculum subeat, sed ipsi partem: ergo eâdem ratione potest inter eos conuenire vt alij periculum subeant: ipse tantùm verò pecuniam conferat. ¶ Tertiò. Potest qui pe
Argumen. 3.
cuniam in societate collocat celebrare cum vno tertio assecurationis contractũcontractum, qui periculũpericulum in se vertat: ergo potest eundem cōtractumcontractum celebrare cum socio: cui perinde periculũpericulum imminet, seruato ipso in tuto qui pecuniam contulit: ergo illud est licitum. ¶ In cōtrariumcontrarium tamen est. l. citata, societatem. C. pro socio. vbi cùm illa societas approbetur vbi vnus pecuniam confert, alter verò operas: illa reprobari videtur, vbi vnus neq;neque periculũpericulum pecuniarum subit neq;neque operarum.
QVæstio licèt controuersum sit inter doctores, perparùm tamen habet ambiguitatis: vnica ergo conclusione responde
Conclusio responsiua.
tur. Neutiquàm licitus est eiusmodi contractus vbi quis sic pecuniam ponit vt nulli se exponat periculo: sed alter tenetur quicquid accidat eundem seruare indemnem. Ra
Ratio cōclusionisconclusionis.
tio est manifesta: quoniam hæc non est societas, sed verè mutuum. Eo enim ipso quòd alter periculum tuæ pecuniæ subit, efficitur pecuniæ dominus. Nam ille verè est dominus cui res perijt si perdatur: & ideo quicquid vltra capitale mutuator ille recipiat, fit vsuræ reus. Atque hinc fit nullam esse societatem. Nam ille verè nihil ponit, quandoquidem pecunia in virtute iam non est sua. In summa, qui neque operas neque pecuniāpecuniam periculo exponit, non benè negotiatur. Illa enim est negotiatio vbi propria negotiantis pecunia negotio exponitur.
AD primũprimum igitur argumentũargumentum sunt qui re
Ad primum argumentũargumentum .
spondeant concedentes in dicto capitulo indulgeri marito vt possit dotem saluo capitali apud mercatorem ponere, vt eius lucro matrimonij onera sustineat: sicuti suprà genero permitti monstrauimus vt fructus pignoris extra sortem suscipiat: idemq́;idemque aiunt de bonis pupilli. Est tamẽtamen assertũassertum hoc, vt improbabilissimũimprobabilissimum, sic pestilentissimũpestilentissimum: quoniāquoniam cum recipere vsuras sit cōtracontra ius naturæ & diuinũdiuinum, nulla est ratione dispẽsabiledispensabile, vt expressè habet cap. super eo. de vsur. neq;neque pro redimẽdaredimenda vita captiui. Neq;Neque simile est de pignore cuius fructus iure censetur socer tribuere dum dotem non soluit. Capitulum ergò illud tantùm declarat quomodò maritus possit fructibus dotis viuere: nempè si illam apud tutum mercatorem collocet iure communi societatis: puta vt capitalis periculo sit expositus. ¶ Ad secundum concedimus posse
Ad secundũsecundum argumentũargumentum .
quempiam decem milia, verbi gratia, ducatorum in societatem conferre eo pacto vt non subeat periculum nisi sex aut octo milium. Attamen tunc non potest ex lucro recipere nisi illam præcisè partem quæ illi pecuniæ respondet, cuius ipse periculum subit: nam reliqua censetur socijs mutuare: quippè qui suo periculo illa suscipiunt: atq;atque adeò pars illa lucri quæ periculo illius prouenit illorum est qui eidem sese submiserunt discrimini. ¶ Tertium verò argumentum est, vbi maior
latet difficultas, tractat illud prolixè nimis Ioannes Maioris in. 4. distinct. 15. quæst. 48. &. 49. Et quidem Accursius. l. si non fuerint. ff. pro soci. & Panormita. cap. citato, per vestras. indubiè, idq́ue meritò tenent nullatenùs cōtractumcontractum societatis licitum esse vbi saluum est capitale: nam re vera est merè mutuum. Neque argumentum quo in contrarium arguit Maioris, vllius est momenti. Arguit enim, ex eo quòd alter sociorum pecuniam ponat, alter verò periculum subeat, non satis colligi eandem pecuniam mutuatam censeri. Nam in contractu commodationis & locationis apparet infirmitas argumenti. Potest enim quis alteri commodare equum suum aut rem aliquam suæ supellectilis eo pacto vt commodatarius & conductor periculum in se sumat: & nihilo minùs non est mutuatio, cur ergo secùs in pecunia? Hoc tamen, vt dicebam, argumentum nullius est ponderis: quoniam si in talibus contractibus taxato pretio rem alteri in quemcunq;quemcunque vsum tradas, profectò contractus est vendi|tionis pretio credito: cùm ergo pecunia taxatum habeat pretium, vt puta quòd ipsa eadem salua restituatur: iam alter fit dominus, & potest quicquid ei libuerit de pecunia disponere, ac si sua esset, dummodò illam restituat cum lucro: est ergò verè mutuum. ¶ Quapropter neq;neque moderatio Ho
Hostiensis. Ioan. Andr.
stien. & Ioannis Andreæ, qui illic ab eodem doctore citantur, faciũtfaciunt rei satis. Aiunt enim contractum esse licitum saluo capitali ea lege vt si per negotiationem dispereat teneatur negotiator illud restituere: non autem si casu fortuito. Et Maioris quidem prius approbat membrum, reprobat verò posterius: nam potest, inquit, taliter seruari capitale saluum, vt etiam si aduersa fortuna pereat, teneatur negotiator illud persoluere. Attamen proculdubio vtróuis modo pereat, non erit contractus licitus, si sit capitale ad æquale restituendum. ¶ Ostendit ergo idem au
ArgumentũArgumentum Maioris.
thor dictum contractum esse licitum hac ratione, quæ iudicio suo manifesta est. Potest, vt exẽpliexempli gratia sic loquamur, Petrus apud Paulum negotiatorem ponere mille aureos quos potest tutos facere per contractum assecurationis celebratum cum Ioanne, pretio, verbi gratia, quinquaginta ducatorum. Deinde potest cum Titio assecurare, vt aiũtaiunt, lucrum: nempè vt ipsi eidem Petro det centum pro lucro. Qua ratione habet saluum capitale, & quinquaginta in lucro. Si ergo cum diuersis personis illis modis contrahere iste potest, quidnam vetat omnes simul facere cum eodem? Do tibi mille in societate, ex quibus cape quinquaginta pro assecuratione, supponamus enim periculum perexiguum esse, & dabis mihi centum aut octuaginta pro lucro. Habet ergo hic saluum capitale, & nihilo minùs recipit aliquid vltra sortem. CaietañCaietan. opus. 16. respons. quæst. 11.
Caietanus.
partim contractum reprobat, partim verò approbat. Ait inquam, si illi contractus vnà simul cum eâdem persona fiant, non esse licitos: scilicet cōtrahocontraho tecum societatem hac lege vt inter nos etiam cōueniatconueniat tam de pretio assecurationis quàm de quantitate lucri. Est enim tunc palliatum mutuum. Si autem inquit fiant successiuè: itaq́;itaque qui ponit pecuniam non obliget tunc alterum ad eosdem contractus. Sed postquàm pecunia communi lege societatis exposita est, ille negotiator socius vult facere eosdem contractus: non est cur condemnetur. Eiusmodi distinctio placuit eidem authori in pensionibus: nempè quòd non potest constitui pensio cum pacto redimendi: sed tamen successiuè non est inquit illicitum. ¶ At verò ea porrò est
Iudicium authoris.
exiguitas ingenij mei, vt videre aliud in his contractibus non possim quàm vsurarium mutuum: siue successiuè fiant, siue simul. Neque distinctio hæc ad rem mihi quic
quam referre videtur. Enimuerò cùm simul fiunt, manifestum est mutuum. Nam eo ipso quòd Petrus pecuniam tribuit Paulo, conueniturq́ue inter eos de lucro, & quòd capitale sit Petro per eundem Paulum saluum, tunc, vt nuper dicebam, potest de illa pecunia Paulus disponere ac si sua esset: puta prædia emere, dotare filiam, &c̃etc. ergo verè fit dominus pecunię. Vbi autem pecuniæ dñiumdominium tali forma transfertur, verè mutuũmutuum est, atq;atque adeò quicquid posteà vltra sortẽsortem recipitur, vsurariam habet iniquitatem.
¶ Ex quo potentissima fit fallacia consequentiæ citati doctoris, dum à pluribus arguit ad vnum. Cùm enim ego vni trado pe
Solutio argumenti facti.
cuniam meam & cum altero paciscor de assecuratione, neutri re vera mutuo: nam ille cui trado, non tenetur mihi restituere, atque adeò non transfero dominium in ipsum: alter verò qui restituere tenetur, non recipit meam pecuniam. Quando verò in eandem personam ambo concurrunt, nempè quòd idem ipse cui pecuniam trado obligatur mihi ad restitutionem, ex illis duobus oritur ratio mutui. Possum quidem conuenire cum illo de quantitate lucri: quia per hoc non transfero dominiũdominium: non tamen simul cōuenireconuenire de seruando capitali. ¶ Ex hoc rursus palàm colligitur, idem pror
CorollariũCorollarium.
sus committi vitium, quanquam successiuè idem contractus cum eâdem persona fiat. Nam etiam si ante mensem vel quoduis aliud tempus societatem cum aliquo legitimè contraxi, numerando ei pecuniam meam meiipsius periculo, quotiescunque tamen cum eodem de tuto capitali paciscor, in virtute transfero in ipsum dominiũdominium, atq;atque adeò mutuo. Quod non contingeret si cum alio tertio eundem celebrarẽcelebrarem assecurationis contractum.
¶ Per hæc ergo quæ dicta sunt censeri de quodam contractu potest qui alibi tunc sæpissimè Romæ fieri solet. Habet Petrus officium, siue scriptor sit siue aliter palatio seruiat, contingit nummis egere, conuenit mercatorem aut quemuis alium qui illi tribuit centum aureos ducatos, pro quibus Petrus | in suo officio decem annuos aut duodecim consignat: ea tamen lege vt si intra semestre tempus mercator ille qui pecuniam numerauit ab hac luce demigrauerit, capitalis iacturam faciat, neq;neque Petrus teneatur suis hæredibus restituere. Si autem post sex menses est vita superstes, protestatur debitori nolle ampliùs in societate remanere, ideoq́;ideoque eum admonet vt nisi extemplò soluerit, inde ratione moræ soluturum easdem statutas vsuras. ¶ Est inquam contractus quem societatem appellant: sed profectò eius iustitia non est vsque adeò liquida. Primùm enim non potest reduci ad rationem empti census: quia tunc deberet ille qui pecuniam tribuit, priuare se in perpetuum eius dominio: vt neque alter neq;neque eius hæredes in perpetuum tenerentur cẽsumcensum redimere: sed in suo esset arbitrio si vellent. Et tamen non ita fit. Imò verò in potestate tribuentis est capitale suũsuum repetere: quin & re vera repetit. Et ideo eiusmodi contractus non appellant nisi societatis. Fingunt enim quòd si qui fructuosum officium habet, mille, exempli gratia illud emit: cuius fructus ascendunt vsque ad centum, mercator qui centum tribuit, init cum illo societatem: ponit scilicet decimam partem pretij vt decimam etiam fructus suscipiat. At verò hoc videtur à lege societatis distare, quòd ille non subijt capitalis periculum eo modo quo fieri solet in societatibus: videlicet exponendo se periculo si in negotiatione capitale perdatur, sed tantùm illi periculo si mortem ante sex menses obierit. ¶ Igitur, vt de hoc, si quid valet, nostram aperiamus sententiam, quantum ad illud semestre tempus attinet, iustus apparet contractus: nam periculum illud quod centum conferens subijt, vt si vita tunc fuerit defunctus illud amittat, æstimabile est pecunia: atque adeò sicut in ludo atque itidẽitidem in alijs furtuitis fieri consueuit, iustè videntur pro illo periculo centum aureorum recipi sex.
Attamen quòd post lapsum sex mensium ratione moræ recipiāturrecipiantur singulis annis duodecim, fraudem videtur sapere: tum quòd ab initio mora illa præuisa est, atque adeò videtur in fraudem mutui concessa. Tum præcipuè quòd ratione morę non potest supra capitale recipi nisi damnum emergens: lucrum verò cessans minimè: nisi eiusmodi pecunia licitę negotiationi fuisset exposita. Quapropter si ita res erat, contractus forsan est licitus: aliâs minimè. Quin verò vix eiusmodi contractus approbare auderem, nisi sub forma empti census, aut planæ societatis: videlicet vbi pecunia periculo negotiationis exponeretur.

QVAESTIO SEptima, de Contractu assecurationis.

ARTIC. VNICVS.

ARTIC. VNICVS.

Vtrùm assecurationis contractus sit licitus.
POSTREMVS denique contractus nominatur assecuratiōisassecurationis. Nam quanuis verbum non sit inter linguæ peritos latinitate donatũdonatum, est tamen iuris cōmentatoribuscommentatoribus vsu receptum pro eo quod est in
PrimũPrimum argumentum.
tutorem constituere. At quòd huiusmodi contractus non sit licitus, decretum apparet in cap. nauigati. de vsu. ¶ Secundò & ratio
Secundum.
id videtur probare: nam qui pro pretio periculum in se suscipit, verbi gratia, onustæ nauis, nihil emit aut societati committit: imò absq;absque aliquo negotio pecuniam lucratur: ergo pro nihilo aliquid percipit: quod vsuræ
Tertium.
habet specimen. ¶ Accedit tertiò quòd si contractus hic licitus esset, occasio porrigeretur temerarijs hominibus, vt etiam si nihil prorsus in bonis haberent, possent se assecuratores exhibere: postquàm nihil pecuniæ debent præsentem offerre: quod esset reipublicæ perniciosum. ¶ In contrarium est receptus vsus, idemq́;idemque tam Theologis quàm Iurisconsultis probatus.
FAcilè ad quæstionem affirmatiua cōclusioneconclusione
respondetur. Contractus assecurationis, si lege & more fiat, licitus est. Probatur hæc conclusio ex obiecto. Pro quacũq;quacunque re quæ pretio æstimabilis sit, potest quisque mercedem recipere: in tuto autẽautem rem constituere, quæ periculis est exposita, pretio æstimabile: ergo quisq;quisque potest illud pretio redimere, atque adeò qui periculum illud subijt, idẽidem recipere pretiũpretium. Atq;Atque id ex eo potissimè | quòd vterque se periculo summittit: videlicet tam dominus nauis soluendi pretium, si salua sit, quàm alter soluendi merces si pereant. ¶ Secundò arguitur à necessitate.
Contractus eiusmodi est reipublicæ non in
Secunda ratio.
fimè necessarius: ergò cùm ex obiecto nullo inficiatur vitio, bonus est. Antecedens inde patet, quòd est necessariæ negotiationis adminiculum: multi enim mercatores metuerent naues cum tanto periculo mercibus onerare: & tamen cum pro exiguo pretio magnum auri pondus securum cōstituuntconstituunt, audent eiusmodi mercaturam obire: quæ quidem reipublicæ est necessaria. ¶ Accedit huc tertiò quòd licitum est fideiubenti
Tertia ratio
pro alio, quem non est adeò tutum soluendo fore, aliquid pro illo periculo suscipere cui se exponit soluendi. Persimile autem contingit in assecuratione. ¶ Ad hæc per
Postrema ratio.
viam depositionis, quam vadiationem nonnulli vocant, licet dubijs euentibus pecuniam exponere, vt illo periculo possint depositores quidpiam lucrari: vt de honesto ludo diximus. item an pluet cras vel non pluet, &c. ergo pari modo licet mille, verbi gratia, ducatos periculo exponere, cum spe lucrandi quinquaginta aut sexaginta.
¶ Sunt quidem qui stupidum illum censeant, qui spe lucrandi centum aut mille, periculum subeat nauis institoris valentis forsan viginti aut triginta milia. His autem respondemus, de pretio quidem nihil nos decertare, potest quidem esse iustum, vel iniustum. Ipsi sibi contrahentes viderint. Sed re vera nullus est stupor neque dementiæ nota, pretio currente eiusmodi pericula suscipere: quippe cùm non sint tam euidentia, quin possint assecuratores bene sperare. Et quanuis aliquando iactura fit, aliquando accrescit lucrum. Eò potissimùm quòd viri cordati aleam cum tanto periculo non iaciunt. Et vice versa vbi nullum prorsus immineret periculum, mente careret qui assecurationis contractum faceret suarum mercium. ¶ Oriuntur tamen hinc dubitatiun
culæ nonnullæ. Primùm omnium non sunt huc admittendæ vafrities & imposturæ quę in alijs etiam contractibus vsu euenire possunt. Si enim qui nihil in bonis habet periculum se nauis suscipere ait: ea nimirum spe quòd si salua fuerit, habebit mercedem: sin verò perierit, abdet sese aut bonis cedet, iniustissimus est, postquàm re vera nulli se exponit periculo: atque adeò mercedem contra iustitiam poscet. Et econuersò si dominus nauis ad alium minùs fidum portum rostrum dirigat, quàm ad illum qui fuerat in contractu expressus, alter non tenetur. Hæc enim omnia debent in contractu liquêre. ¶ Sed dubium est si quis naui
Dubium.
vult vacua enauigare: quam tamen vult assecurare, ac si esset onusta, vtrùm licitus sit etiam contractus. Dabo tibi mille vt mihi viginti milia rependas si mea nauis fuerit submersa. Apparet enim non esse contractum legitimum ex parte nauigantis: quia non habebit tantam curam seruandi nauem, quæ vacua non valet nisi mille, ac si onusta esset haberet. Respondetur quòd si
Responsio.
nauigator alterum decipit: quia forsan non sunt in portu, dicens suam nauim mercibus esse plenam tanti valoris, cùm tamen nullas habeat: profectò contractus non valeret: quia alter si rem sciret, non illum iniret: timens non fore tantæ curæ nauigatori seruare nauem. Quin verò timenda esset fraus, nè scilicet consultò submergi eam sineret, vt lucraretur viginti milia. Si autem assecurator sciens & prudens id faceret, nullam patietur iniuriam: esset enim tunc genus vadiationis seu depositionis: Si salua euaserit nauis, dabis mihi tantum: sin minùs, dabo tibi tantum. Eodem modo possent depositum facere alij ad quos nihil salus aut submersio nauis attinet: Si salua ad portum applicuerit, dabo tibi centum: sin minùs, dabis mihi mille. ¶ Pari modo potest fieri assecuratio in nundinis: largire mihi tantum, & ego tibi securum reddo quòd sis tantum lucraturus. ¶ Dubium
Dubitatio altera.
autem hoc aliud gignit: nempè vtrùm idem contractus in alijs quoque rebus quàm in mercibus sit licitus. Sunt enim nonnulli quos Syluest. verbo, Negotiatio. §. 4. cita
Syluester.
uit: qui negant posse quenquam assecurare alterius vitam. Nam esset periculum vt alter cuius interest optaret alterius mortem. At verò hîc de iustitia loquimur contractuum, atque adeò de earum natura, an sint vsurarij: vitium autem contra charitatem huiusmodi naturam non mutat. Quare liciti semper ex obiecto manent. Quin verò aliquando sunt reipublicæ in vsum.
Petit ex me mutuum filius familiâs: qui si præmaturè priùs parente suo mortem obierit, mihi non soluet. Si autem fuerit ei superstes, in tuto sunt mei nummi. Profectò tũctunc meritò formidabo, mutuatum ei quid|piam concredere. Et tamen si mercatorem qui securam mihi faceret eius vitam mihi tribueret, nihil ei vererer beneficium impendere. Eâdem ratione licet assecurare quicquid incertum est euenturum: vt quòd erunt prosperi terræ prouentus, quòd nascetur prægnanti filius masculus, & similia.
AD primum igitur argumentum iam su
Ad primum argumentũargumentum .
prà responsum est, illic neque condemnari contractum societatis, neque assecurationis, sed mutuationem: quæ cùm gratis fieri debeat, fit tamen cum pacto alicuius obligationis. Vt si quis pecuniam nauiganti mutuet tali pacto vt secum assecurationis contractum faciat. Præterquàm quòd, vt suprà diximus, forsan non erat tunc assecuratio necessaria: vel quanuis esset: tamen nauigator maluisset periculum ipse subire quàm pretio redimere. ¶ Ad secun
Ad secundũsecundum argumentũargumentum .
dum verò iam responsum est, quòd pro periculo quod ille subijt, illam potest mercedẽmercedem suscipere. Atq;Atque adeò ad postremum verbũverbum, vbi diximus quòd qui non habet vnde id soluere possit quod assecurat, neque pretium valet percipere.
FINIS LIBRI SEXTI DE IVSTITIA ET IVRE.
Loading...