LIBER OCTAVVS De Iustitia & Iure.

QVAESTIO PRIMA, De substantia voti. Sanct. Thom. 2. 2. quæst. 88.

ARTICVLVS. I.

ARTICVLVS. I.

Vtrùm votum sit alicuius rei poßibile, ad quāquam vi præcepti non tenebamur.
HACTENVS de iustitia & iniustitia, earũq́;earumque partibus subiectiuis, hoc est speciebus huic virtutis generi subiectis, suũsuum est. Amodò de partibus eius potentialibus, id est illi annexis, subsequitur vt dicamus. Dicitur enim pars potentialis virtus illa quę cùm non sit eius directè subiecta species, eò quòd non omnimoda ratione cum illa conuenit, nihilo minùs propter aliquid, quod vtriq;vtrique cōmunecommune est, ad illam ceu ad capitalem reducitur. Exempli gratia. Absoluta iustitiæ ratio tria comprehendit. Primum quòd est vnius ad alterum: secundum quòd versatur circa debitum: ac tertium quòd æqualitatem soluti ad debitum cōstituitconstituit. Liberalitas autem licèt non versetur circa debitum, est nihilo minùs ad alterum cui per ipsam beneficium confertur. Ob idq́;idque licèt non sit iustitiæ species, reducitur tamen ad illam ceu pars eius potentialis. At religionis virtus quæ inter nos & Deum consistit circa debitādebitam quidem reuerentiam & famulatũfamulatum quem ei debemus versatur. Sed tamen quia Deo, vt author est 5. Ethi. Arist. æquale reddere non possumus:
Aristo.
hac ratione, à vera ratione iustitiæ deest: quapropter reducitur ad iustitiam: tametsi ratione obiecti longè sit quàm illa præstantior. De liberalitate autẽautem ac misericordia: deq́;deque id genus cæteris, quæ longiùs à iustitia distant, nihil præsenti Opere tractare decreuimus: sed de religione. Neque verò de cunctis eius partibus: abiret enim Opus in immensum: Sed de his tantùm quę cum iustitia coniunctiorem habent affinitatem: nempè de voto: quippe quod reddere ad fidem pertinet, quæ est iustitiæ fundamentum: ac de decimis, & simonia: quæ, nisi quòd materia differt, similima est vsuræ, sacrilegaq́;sacrilegaque iniustitię species: & postremò de his quæ ipsi vicissim, præsertim episcopi, tum populo, tum ecclesijs debent, tam in eleemosynis quàm in residentia. ¶ Præsens ergo Octauus liber in voti sermone versabitur. Neq;Neque nobis vitio dandũdandum est quòd ordinem quodāmodòquodammodo D. Tho. non insectamur. Nam tum quòd decimarum tractatus Simoniæ disputationi affinis est, quæ voti sermonem subsequitur, tum etiam quia spontaneæ promissionis consideratio illam antecedit, qua obligatio cōsideraturconsideratur reddendi id quod debetur: in hoc octauo agere constituimus de voto quo Deo aliquid vltrò promittitur, & in subsequenti de oblationibus, ac decimis quæ eidẽeidem debitæ sunt. ¶ Atq;Atque eapropter hunc statim in fronte articulum proponimus: Vtrùm votum sit rei alicuius possibile, quam anteà vi præcepti non debebamus. Nam si nihil est quod Deo non sit vigore præcepti debitum, inanis est vouendi religio. Et arguitur à parte negatiua. Nihil
Primum argumentum.
operis præstare Deo possumus quod ei non sit à nobis tenore præcepti dilectionis super omnia debitum: ergo vanum est quidpiam vouere. Probatur antecedens: tenemur eum diligere ex toto corde, ex tota mente, & ex totis viribus: ergo nihil est quod virtute huius maximi mandati non illi debeamus. ¶ Secundò. Ille nos de nihilo creauit, suaq́;suaque misericordia pascit, & sustentat: ergo quicquid sumus, atq;atque adeò quicquid operari possumus, illi debemus. Imò verò, vt etiāetiam Ethnicus ipse Arist. 5. Physi. agnouit, nihil ei possu
Aristot.
mus pro susceptis beneficijs par rependere: nihil ergo ei aliâs indebitum spondere possumus. ¶ In contrarium autem reclamat tota scriptura sacra, vt Deute. 23. Cùm votũvotum voueris Domino Deo tuo, non tardabis reddere, & Psal. 75. Vouete & reddite DñoDomino Deo vestro.
HAnc quæstiunculam, licèt scholasticis insolitam, quam superficie tenus in calce secundi libri tetigimus, toti huic nostræ disputationi præ foribus affiximus, vt Lutheranis obuiam occurreremus qui hanc vouendi religionem futilem & commentitiam contendunt. De qua re illos lib. 3. de natu. & gra. cap. 2. in iudicium detulimus. Lu
Lutherus.
therus inquam in suo damnato Opere De votis monasticis, demoliri nititur morem hunc ecclesiasticum: quoniāquoniam res est, inquit, sine authoritate & exemplo scripturæ, merumq́;merumque ac perniciosum hominum inuentũinuentum. Audi monachum quanto impetu suum euomat institutũinstitutum: idq́;idque posteà Lutherani in suis dogmatibus confirmare studuerunt. Fuit enim Lutherus omnium hæresum Vuicleff
Vuicleff.
fidus atq;atque impudens renouator. Ille quippe molimen hoc fuit anteà molitus. Contra quem celeberrimus Thom. Vuald. tomo. 5.
Thomas Vualdensis.
de sacramentalibus, titu. 9. c. 83. &. 84. doctissimè ditissimeq́ue de hac re disseruit. Sed vt alios omittamus, rationem originemq́;originemque erroris huius, vt nos loco citato explicuimus, ex duobus fontibus Lutherus deduxit. Primus
fuit, quòd putauit præcepto dilectionis Dei super omnia teneri nos ad omnia opera officiaq́;officiaque illi offerenda, quæ facere possumus: vt in primo argumento dicebamus. Vnde continuò intulit, non solùm nullum esse opus quod non sit natura sua præceptum, verùm nullatenùs mortales in hac vita posse illud præceptum satis implere. Quapropter ait quemcunq;quemcunque quantumcunq;quantumcunque iustum in omnibus operibus delinquere, vt articu. 31. &. 32. ad Leonem adstruit. Quoniam arbitrabatur hunc dilectionis modum quocunq;quocunque præcepto concludi: quem quidem modum cùm pro ratione præcepti adhibere non possimus, quocunq;quocunque opere delinquimus. Sed tamen misericordia, inquit, Dei est quòd non nobis eandem omissionem imputet. Ex quo sibi ipsis inferunt nullum esse supererogationis opus, quod esse queat peculiaris materia voti. Alter istorũistorum putidus fons extitit, quòd opera iusti debent liberrimè fieri: votum autem necessitatem infert ac subinde libertati obstat. At secundi huius capitis error quæsti. subsequenti monstrabitur. PrimũPrimum tamen expugnauimus loco citato. Nimirum osten
dentes quemadmodùm in illa blasphemia persistant, quòd Deus nos ad impossibile obliget. Hæc autẽautem expugnatio nihil ad præsens. Sed idcircò de hoc errore meminimus, vt radicem panderemus ex qua illas in nos blasphemias depromunt: porrò quòd distinguamus à præceptis consilia: cùm tamen omnia sint præceptis cōprehensacomprehensa. Item quòd putemus aliqua esse opera supererogationis, per quę homines & nos præcipuè monachi satisfacere gloriamur: non solùm pro nostris, verùm pro alienis delictis: de quibus subinde supererogatiōissupererogationis operibus vota emittimus. Fuit tamen hæresis hæc aduersus Pelagianos condemnata: vt refert August. in
Augustinus.
epistola ad Pauli. Vbi ex decem eorum erroribus illum quintum facit quòd diuites baptizati tenerentur renuntiare omnibus diuitijs. ¶ Respondetur ergo ad quæstionem ca
Conclusio catholica.
tholica conclusione. Præter opera præceptorum supersunt alia non debita quorum votum emittere iustum est, ac celebre religionis officium. Conclusio tum frequentibus vtriusq;vtriusque instrumenti testimonijs stabilitur, tum etiam locupletissimis sanctorum exemplis, ac subinde ineluctabili ratione. Oracula enim veteris legis iam cœpimus ex Deut.
Prima probatio.
23. citare: & ex Psal. 75. Extat & Num. 6. lex: Vir siue mulier cùm fecerint votum vt sanctificentur, & se voluerint domino consecrare, à vino & omni quod inebriare potest abstinebunt. Et Eccles. 5. Si quid vouisti Deo, nè moreris reddere. Et Prouerb. 20. Ruina est homini denotare sanctos, & post vota retractare. Neq;Neque verò se satis ab his iaculis ab clypeo illo protegunt, quòd vetus lex iam pridem cum suis præceptis est antiquata: nam hæc non ex ceremonialibus habentur, aut iudicialibus quæ abolita sunt: sed planè inter moralia quæ naturæ iure perdurant. Imò verò quò istorum cæcitas apertiùs deprehendatur, Ethnicorum mos locupletissimo testimonio est ipsissimo naturæ iure hāchanc vouendi religionem fundari. Sanè quibus semper vbiq;vbique terrarum solenne fuit tam rebus afflictis, quàm pro lætis victorijs vota suis delûbris nuncupare. Vnde Liuius lib. 1. Tullus, inquit, in re trepida duodecim vouit Salios, fanaq́;fanaque Pallori & Pauori. Et Psaltes legẽlegem prospiciebat EuāgelicāEuangelicam vbi aiebat, Immola Deo sacrificium laudis, & redde altissimo vota tua. Sacrificium enim laudis sacrosanctum conuiuium nostrum est, cui composuit reddere vota. ¶ Mox & patrum exem
Probatio secunda.
pla perpetuò durant vt illa imitemur. De Iacob autem legitur Genes. 28. votum vouisse Deo. Et de Anna Samuêlis matre. 1. Reg. 1. Et vt reliquos sileamus, ex illo Lucæ. 1. Quo|niam virum non cognosco. clarè colligitur sacratissimæ Virginis votũvotum, vti August. asse
Augustinus.
rit in lib. de nuptijs & concupiscentia: & refertur. 27. q. 2. can. sufficiat. Et in noua lege de Paulo legitur, Actu. 18. totondisse sibi caput in Cenchris, quòd haberet votum. Et in Euangelio Matth. 19. constat votorum instituta Christo esse probatissima. Ait enim primùm esse eunuchos qui se castrauerunt: hoc est sua spōtesponte absq;absque legis vinculo, propter regnum cœlorum. Et nè contrà cum Lutheranis existimaretur præceptum, subdit: Qui potest capere capiat. Cuius instar ait. 1. ad Corinth. 7. Paul. De virginibus præceptum non habeo: consilium autem do. Deinceps subsequitur adolescentis historia: qui Christum interrogatione pulsans quid faceret vt vitam haberet æternam, responsum accepit, vt seruaret mandata. Cui rursùs dicenti cuncta à iuuentute custodisse, respondit Christus: Si vis perfectus esse, vade & vẽdevende omnia quæ habes & da pauperibus, & sequere me: vbi apertè perfectionis statum à præceptorum materia discreuit. Ait enim primùm: Si vis ad vitam ingredi, tanquàm de re necessaria. Quare vt legitur, Mar. 10. postquàm adolescens respondit omnia seruasse, intuitus eum Christus dilexit eum. Vnde fit consequens non fuisse mentitum, licet HieroñHieron. & Orig.
HieronymꝰHieronymus. Origenes.
ad contrarium annuere videāturvideantur. Ob idq;idque Dominus cupiens eum ad vberiorem frugem promouere, culmen ei perfectionis mōstrauitmonstrauit, quo post præceptorum fundamentum in consilijs prominet. Quocircà illicò Petrus publico Apostolorum nomine subdit: Ecce nos reliquimus omnia & sequuti sumus te: quid ergo erit nobis? Super quo loco August. lib. 17. de Ciuitate Dei, cap. 4. ait:
Augustinus
Hoc votum potentissimi vouerant, iuxta illud. 1. Reg. 2. Dans votum vouenti. Constat ergo Apostolos voto se obsequio Christi cōsecrasseconsecrasse. Hæc autẽautem non est loci pręsentis locupletiùs disserere: quę rursùs. q. 5. sub titulo de voto religionis in mentẽmentem redibunt. Sed expediebat statim in libri vestibulo rationem patefacere cur extra præcepta materia pateat multa vouendi, quæ non sunt lege debita. ¶ Ratio ergo cōclusionisconclusionis de contrario prin
Ratio conclusionis.
cipio, quàm quo Lutherani nituntur, ducitur hæc. Plurima extant opera ad quæ nullum nos cogit præceptũpræceptum, multaq́;multaque alia à quibus neq;neque legis prohibitio nos arcet: ergo voto possumus & ad illa nos obligare, & ab his nos cohibere. Probatur antecedens. Prouidentissimus Deus in ædendis legibus quibus nos cogeret, non tantùm ad id aspexit, quod nos illi procreationis beneficio deberemus, quodq́;quodque à nobis posset absoluta autoritate exigere: sed cùm omnia suauiter pro cuiusq́;cuiusque conditione disponat, ad id prorsus quod vniuersi mortales secundùm imbecillem naturam nostram præstare sufficiebamus: nam lex omnes æquè obligare debet: atq;atque ad id maximè quòd tum ad eius cultũcultum, tum ad nostram mutuam charitatem necessarium erat. Hoc autem non est quicquid vnusquilibet totis suis viribus efficere potest, sed ea prorsus quæ in Decalogo continentur, & quæ illi tanquàm ibidem implicita appendent: ergo reliqua omnia in nostra sunt posita libertate, faceréne ea velimus an secùs. ¶ Idq́ue apertiùs confirmatur. Deus
CōfirmatioConfirmatio.
naturæ autor præter sacramentorum decreta nihil nobis aliud edixit quàm quod ipsa præcepisset: natura autem non obligat vniuersos vt vnusquisq;vnusquisque quantum potest faciat: ergo neq;neque Deus. Aliâs non omnes ex æquo suis legibus obligaret: cùm non omnes æqua valeant. Est ergo nihil minùs quàm vesania sic de Deo sentire vt isti prædicant. Colligamus igitur multa nobis esse extra præceptorum lineam arbitraria & libera, quę sint nobis votorum materia. Adde quòd votorum materia, vt paulò inferiùs patebit, non modò sunt consiliorum opera, verùm & præceptorum. Sed hactenus locuti sumus de illa peculiari quæ non nisi voti obligatione fit debita.
AD primum igitur argumentum in con
Ad primum argumentũargumentum .
trarium, negamus maximo illo dilectionis mandato omnia cōplicaricomplicari opera quę quisq;quisque exhibere potest: sed satis est sic tota mente, & anima, & viribus Deum diligere, vt nihil eidem dilectioni aduersum admittamus: quod quidem in hac vita per Dei fauorem & subsidium implere possumus. Dupliciter quippe vt. 2. 2. q. 44. ar. 6. author est S. Tho. præceptum hoc impleri potest. Vno
D. Thomas.
modo perfectè: scilicet dum ad finem peruenitur quem Deus intendit: qui sanè est, vt homo se illi omnimodò amore coniungat, vt neq;neque venialiter delinquere, nec alium admittere amorem queat. Atq;Atque hoc fiet in patria quando secundùm verbum Apostoli. 1. ad Corint. 15. Deus erit omnia in omnibus. Vnde August. lib. de perf. iust. Illa, inquit, pleni
Augustinus
tudine charitatis patriæ pręceptum illud implebitur: Diliges Dominum Deum tuum ex | toto corde tuo. Sed alio modo impletur imperfectè: quando scilicet etsi non perueniatur ad finem, tamen à regula non receditur, quæ illuc ducit. Et isto modo impletur in via. Quare impletio hæc non eò dicitur imperfecta quòd non sufficiat ad euitandam culpam, sed quòd per ipsam non assequimur finem. Vnde idem August. lib. de spiritu & lit. cap. 26. inter militantem vitāvitam & triũphantemtriumphantem sic discernit quòd ad iustitiam huius vitæ quæ illo dilectionis mandato præscribitur, satis est non peccare. Neque id, inquit, deputandum est culpæ, quòd nondum potest hîc esse tanta Dei dilectio, quanta illius erit, dum à nobis conspicietur. ¶ Ad se
Ad secundũsecundum argumentũargumentum .
cundum autem respondetur quòd licèt quicquid simus, figmentũfigmentum Dei simus: non tamẽtamen quicquid operamur, ei virtute præcepti debemus: vtpote qui suas leges naturæ nostræ tenuitate admetitus est.
ARTICVLVS. II.

ARTICVLVS. II.

Vtrùm votum in solo voluntatis proposito perficiatur.
SVpposito, votum esse possibile propter liberam materiam quæ extra præceptorum obligationem supersit, quæritur de eius substantia quę per definitionem innotescit. Atqui ordine peripatetico prima inuestigatio est de genere: ac subinde de forma definitionis: secunda de materia. Primum exploratur in hoc articulo, atq;atque alterum in sequenti. CompertissimũCompertissimum ergo cùm sit, votum esse actionem humanāhumanam, quæritur cuiúsnam sit potentię actus, vtrùm scilicet sit voluntatis propositum, an verò intellectus promissio. Et arguitur quòd sit propositum. Est enim multis recepta definitio
Primum argumentum.
voti, quòd sit conceptio boni propositi cum animi deliberatione firmata, qua quis ad aliquid, vel faciendum vel non faciendum se Deo obligat: propositum autem huiusmodi firmum solo voluntatis motu perficitur: ergo votum in tali proposito consistit. ¶ Se
Argumen. 2.
cundò & vox rem ipsam ostendit. Dicitur enim votũvotum à voluntate: nam id quisq;quisque proprio voto facere dicitur quod voluntate facit: cùm ergo promissio non nisi rationis opus sit, fit consequens vt in voluntate votũvotum consistat. ¶ Tertiò. Illic votum perficitur,
Argumen. 3.
vnde obligatio nascitur: nam hæc est voti genuina virtus: obligatio autem ex solo proposito absq;absque vlla promissione exoritur: ergo illic votum consummatur. Probatur minor. Per hoc quòd quis mittit manum suam ad arâtrum, obligatur ad opus, secundùm illud Lucæ. 9. Nemo mittens manum suam ad arâtrum & respiciẽsrespiciens retrò, est aptus regno Dei: nempè quòd obligationem frangit: per hoc autem quòd quis opus proponit, mittit manum ad arâtrum: ergo illic fit obligatio, atq;atque adeò votum. ¶ In contrarium est illud Ecclesi. 5. Si quid vouisti Deo, nè moreris reddere: displicet enim ei infidelis & stulta promissio. Vbi quod priùs nominatur votum, illicò nuncupatur promissio: in qua ideo eius est substantia posita.
AD quęstionis elucidationem hoc primũprimum de nomine notandum est, quod est latinis celebre: idq́ue duplicis significatus. Est enim verbi illius nomen, quod est, vouere:
Prima voti acceptio.
hoc est promittere: non cuiq́;cuique, sed Deo, vel diuis. Promittere siquidem, polliceriq́;pollicerique & spondere, communia verba sunt pollicitationum quę vel Deo fiunt, vel hominibus: vouere autem eam præcisè significat quæ fit Deo. Est nanq;nanque votum, vt in subsequentibus patebit, religionis promissio, ac virtus qua soli Deo eiusq́;eiusque sanctis seruimus. Vnde Cicero ad Ati
Cicero.
cum: Ego me maiore religione quàm quisq;quisque fuit vllius voti, obstrictum puto. Quocircà vota nuncupare est diuis voce polliceri, & destinare pro fœlici rerum euentu. At verò quia id quod à Deo votis, hoc est oblatis pro
Secunda acceptio.
missionibus deposcimus valde desideramꝰdesideramus, inde vsu venit vt desiderium ipsum votum dicatur. Vnde voti cōpotescompotes dicimur, & pro voto succedere gaudemus dum nostra assequimur desideria. Et vota facere idem est quod optare, auêre, & precari. Hîc autẽautem non vsurpatur nomen in hoc posteriori, sed in priori significatu: vt vouere sit vota emittere, & quod latinè dicitur, vota suscipere: hoc est aliquid Deo sanctè polliceri. ¶ His præhabitis ad quæstionem duabus conclusionibus respondetur. Prior est. Ad votum tria ex necessitate requiruntur. Primò quidem ra
Prima conclusio.
tionis deliberatio. Secundò verò propositũpropositum voluntatis. Sed tertiò promissio in qua ratio perficitur voti. Probatur: votũvotum obligationẽobligationem
Probatio cōclusionisconclusionis.
secum affert ad aliquid faciendum vel cauendum: obligatio autem quę ex propria voluntate nascitur (nam secùs de illa quę oritur ex lege) per modum promissionis fit: ergo ante | promissionem nullum est votum. Probatur minor. Obligat se homo alteri non aliter quàm ordinando se illi, offerendoq́ue id ad quod obligatur: ordo autem est opus rationis. Quare sicut imperando (qui est actus prudentiæ) ordinat homo ac disponit quid fieri à suo famulo debeat, & deprecando quid sibi per superiorem fiat, sic promittendo ordinat quid ipse pro alijs facere disponat: atq;atque adeò in hoc rationis actu consistit obligatio, ac subinde votum. Promissio autem ex faciendi proposito proficiscitur: proposito verò, cùm sit actus deliberatæ voluntatis, deliberatio rationis antecedit: ergo tres isti actus sunt ad votum ordine necessarij. Adde quòd cùm ex promissione obligatio emergat, debet ei innotescere cui fit. Est autẽautem hoc inter homines ac Deum interstitium, quod cùm nobis non nisi vocibus aut exteris nutibus aliena mens innotescat, non potest homo homini, nisi voce aut signis quicquam promittere. Vnde Prouerb. 6. Illaqueatus es verbis oris tui. Deo autem, cui intima cordium patent: secundùm illud. 1. Reg. 16. Homines vident ea quæ parent, sed Deus intuetur cor: per solam mentis loquelam fieri potest promissio. Quo fit, vt si voti essentiam ac necessitatem spectes, in intellectu absque vlla voce consumatur. ¶ Posterior conclu
Postrema cōclusioconclusio.
sio. Solent nonnunquàm duo alia superaddi voto, quæ sunt illi accidentaria. Sed nihilo minùs ad eius attinent expressiorem firmitatem. Vt puta externa oris pronuntiatio: secundùm illud Psal. Reddam tibi vota mea quæ distinxerunt labia mea. Quæ quidem verba non sunt respectu Dei necessaria, sed respectu nostri: sicuti vocalis oratio, ad expergefaciendos nostros animos, excitandosq́;excitandosque mentis oculos in Deum. Secundò etiāetiam acciri solet aliorum testimonium, vt non solùm Dei metus, verùm & humanus pudor firmiores nos reddat, nè voti fidem defringamus. Quô forsan allusit sententiarum Magi
Magister SententiarũSententiarum.
ster in. 4. dist. 38. vbi ait quòd votum est testificatio quædam promissionis spontaneæ, quæ Deo & de his quæ sunt Dei, fieri debet. Tametsi & de testificatione interna fortè loquatur, qua se homo Deo debitorem contestatur. ¶ At verò quanuis hæc lucida sint, nihilo minùs plusculæ lucis indigent. In pri
DocumentũDocumentum. Aristot.
mis circa tres actus prioris conclusionis recolendum est ex Philos. 6. Ethicor. cap. 9. &. 10. tres esse prudentiæ actus, scilicet consulere, & iudicare seu sententiam ferre, ac tertiò imperare. Supposita enim finis intentione quæ ex virtute morali proficiscitur, verbi gratia, temperatè viuendum est, voluntas intellectu vtitur ad consultandum de medijs, conferendumq́;conferendumque difficultates quæ sunt in religione cum illis quæ sunt in coniugio, illaq́;illaque mediorum collatio est cōsiliumconsilium. Inuentis autem medijs per synesin fertur sententia: quæ est melioris commodiorisq́;commodiorisque medij approbatio. Significato ergo deliberationis, ambo comprehenduntur, tam consilium quàm sententia. Atque hoc est proprium voti fundamentum. ¶ Restat tamen de huiusmodi deliberatio
Quæstio deliberationis
nis maturitate, quanta esse debeat indagare. Vtrùm antequàm votũvotum obliget cuncta sint consilio deliberanda, quorum ignoratio cohibere hominẽhominem posset à vouendo. Hæc enim apparet esse quorundam Iurisconsultorum opinio: in quorum cœtu esse videtur Richar
Richardus.
dus lib. 4. dist. 38. ar. 1. Vbi ait quòd vbi non est plena deliberatio, & si sit semiplena, inde nullum oritur voti ligamen. Et arguitur pro
Motiuum Richardi.
hac opinione. Votum, cùm à voluntate dicatur, debet esse spontaneum & voluntarium: ignorantia autem voluntarium tollit: ergo vbi non omnia plenè librantur, non est plena libertas, atq;atque adeò nec votum. Secundò.
Altera ratio ad idem.
Vota hæc qua facilitate fiunt, subinde franguntur: ergò periculosa sunt, neq;neque succedere valent prosperè: atq;atque adeò tutius est illa irrita reputare. Quapropter non desunt qui dicant, referente Syluestro in verbo, votum. 2.
Syluester.
§. 13. quòd iratus aut bene potatus vouẽsvouens aut iurans ingressum religionis, non tenetur: quia quod calore iracundiæ fit, pro non facto haberi debet. ¶ His tamen nihil obstātibusobstantibus sentiendum arbitror cum Palude. 4. di
Palud. Caietanus.
stin. 38. q. 1. & cum CaietañCaietan. pręsenti articulo, quòd ad votum requiritur plena deliberatio. Plenitudo tamẽtamen deliberationis bifariàm intelligi potest. Vno modo vt opponit̃opponitur subreptioni: motui scilicet subitaneo, seu merè naturalis sit, quẽquem vocātvocant primo primum, vbi nulla est ratio vel culpæ vel meriti: seu secundo primꝰprimus in quo sola esse potest venialis culpa: & talis deliberationis plenitudo necessaria est ad votum. Alio modo plena deliberatio est qua nihil quod deliberari poterat omittitur, quæ quidem non est necessaria. Probatur prior pars. Votum debet esse non
Probat̃Probatur proxima sententia.
modò spontaneum, verùm sic deliberatum vt sub mortali reatu obliget: motus autem primo primus nullatenus est voluntarius: & secundo primus, qui est absq;absque plena aduer|tentia, esse non potest mortalis: ergo talis voluntatis actus ad voti obligationem non sufficit: quandoquidem votum sub mortali culpa hominem deuincit. Hæc autem plena deliberatio in hoc consistit quòd homo iudicio cognoscat quid faciat. Et confirmatur. Per motum vbi sola esse potest venialis culpa, votum non frangitur: ergò neque per talem motum firmatur. Posterior verò pars probatur ratione
contraria. Ad voti nexum satis est quòd sit opus spontaneum: sed prior deliberatio ad hoc sufficit, puta iudicare quid facias: ergo posterior non requiritur. Secundò id confirmatur. Talis promissio homini facta obligaret: vt si eo iudicio pecuniam pollicereris, aut vxorem tibi sponderes: ergo obligat etiam respectu Dei. Non enim remissior Deus in exigendis promissis est, quàm homo. Tertiò illa prior deliberatio sufficiẽssufficiens
Tertia.
est ad meritum & ad mortalem culpam: ergo ad voti obligationẽobligationem. Enimuerò si quis in repentino periculo mortis constitutus votum suscipiat rei bonæ, meretur, & non nisi per virtutem religionis: ergo talis voti susceptio est verè votum. Item si esset rei illicitæ, esset lethale crimẽcrimen: ergo dum materia est debita, obligatio voti emergit sub reatu mortali. Quartò si religiosus iudicio illo ac delibera
Quarta.
tione quæ opponitur surreptitio motui contra votum faceret, illud violaret & frangeret: ergo eadem deliberatio sufficiens est ad votum cōfirmandũconfirmandum. ¶ Colligamus ergo quòd si quis ira percitus, aut calore, aut mortis metu, quæ rationis iudicium tollerent, votum emitteret, non obligaretur: vbi tamen illa rationis lux perstat, quæ facere potest aut meritum aut mortale delictum, votum obligat.
Fallax regula Summæ Angelicæ.
Eam ob rem fallax est apud Angelum Regula in verbo, votum. ad perpendendum an subitum votum fuerit validũvalidum. Nempè quòd si transacta angustia periculi eum qui vouit, facti pœnitet: vel, vt ipse ait, est male contentus, signum est votum non tenere. Fallit inquāinquam grauiter regula. Nam etiam si diu deliberes, potest te pòst facti tædere. ¶ Fulcitur prærereà conclusio authoritate canonica: vt cap. sic nobis. de regula. vbi clericus qui nimia ægritudine laborans religionem vouit, ad habitus susceptionem compellitur. Et. 17. quæst. 4. can. sunt qui opes. illi etiam qui tumultuario mentis impulsu, non iudicio perpetuas opes ecclesiæ contulerunt, & de voti leuitate taxantur: & nihilo minùs tanquàm sacrilegi habentur si eas reuocant. ¶ Addiderim tamen huic sententiæ hoc temperamentum, quòd talia vota, repentina de
liberatione suscepta iustam secum afferunt dispensationis causam. Id quod doctè PanormitañPanormitan. admonuit super cap. veniens. de voto & vot. red. Quin verò cap. ipsum id clarè docet. Tametsi neque monitum hoc præterierim quòd vbi votum Deo nuncupas qui te siue in mari, siue in lecto, siue alibi à præsentaneo periculo eripiat, posteà saluus profectò iniquè & infidè dispensationem procuras. Nam licèt repentina deliberatio id sinat, tamen causa vouendi, beneficiumq́;beneficiumque receptum ingratitudinis te redarguunt.
¶ Ad primum igitur argumentorum in cōtrariumcontrarium
Ad primum argumentũargumentum .
respondetur, quòd cùm quis rationis iudicio cognoscit quid facit, satis ignorantiam abstergit, quæ voluntarium tollit: licèt non cuncta consideret quæ considerari possint. Et confirmatur inde solutio quòd labores & difficultates quæ sunt in religione, nunquam satis citra experientiam percipiuntur. Quare si cuncta essent perpendenda, nullum simplex religionis votum citra rei experientiam obligaret. ¶ Sciscita
Scrupulus.
ris autem quid si te aliquis deciperet, affirmans in tali religione non seruari ciborum delectum, nec ieiunia, aut quidpiam aliud difficile, quod si prænosses nunquam voueres, vtrùm cùm ita seductus voues iugo subiaceas? Respondetur quòd si deceptio est circa illa quæ tu ferre non posses,
Solutio.
votum non obligat: quia est grauis iniuria. Cuius signum est probationis annus, in quo ius vult vt rei grauitatem perpendas.
Sed tamen si deceptio est circa alia minutiora, nihilo minùs obligaris. Pari modo si quis rusticum falleret, dicens Hierosolymas citra nauigationem adiri posse, aut Romam non longè distare, cùm longissimè distet, quam ob causam peregrinationem voueret, votum non teneret. Secùs si assereret maiorem esse itinerum amœnitatem quàm re vera est. Hîc videri cuipiam posset de metu protinus & vi quæ voluntarium tollunt dicendum: veruntamen cùm tantùm hîc de deliberatione fiat sermo, qua ignorantia cauetur, commodiùs de metu tractabitur quæstione sequenti sub titulo de obligatione voti. ¶ Sequitur ergo de secundo actu qui est propositum voluntatis. Nam quòd id sit voto necessarium, ambigere nemo potest. Quandoquidem ci|tra voluntatis actum nulla esse potest promissio voluntaria, atque adeò neque obligatorium votum. Igitur post deliberationem, quæ est in intellectu, necessarium est in voluntate propositum: hoc est electio & consensus quo voluntas iuxta deliberationis sententiam proponit operari. ¶ Ar
ArgumentũArgumentum
guitur autem quòd hoc propositum non sit necessarium, sed sufficiat promissio.
Nam dum quis vel Deo vel homini quidpiam pollicetur aut iurat, etiam si non proponat seruare promissum, obligatur: quandoquidem ex ipsa promissionis natura, fides promittentis astricta manet. Respon
Solutio.
detur trifariàm contingere promissionem fieri. Vno modo dum quis proponit tum promittere, tum etiam seruare promissum. Et de hac neutiquam ambigitur quin sit obligatoria. Tunc enim tam deliberatio quàm propositum, quàm promissio est de opere ipso: cùm scilicet opus deliberasti, proposuisti, promisisti. De qua igitur ait sanctus Thomas: Promissio procedit ex proposito faciendi. Alia est promissio per contrarium extremum, scilicet dum quis neque intendit facere quod promittit, neque verò promittere quod dicit, sed nugari aut seducere. Quam ob rem neque de hoc casu vlla est dubitatio, sed certum est talem promissionem apud Deum non obligare, eò quòd promissio signum est propositi & intentionis, qua dum caret, vana est. Sed tamen foro exteriori tam Ecclesiastico quàm Ciuili, siue Deo promissio fiat siue homini, compellitur sic vouens aut promittens seruare fidem: quia Ecclesia de interioribus non iudicat. Aliâs si vnusquilibet allégans non habuisse propositum obligandi se audiendus esset, protinus respublica perditum iret. Vnusquisque enim contenderet non esse monachum, neque matrimonium contraxisse. Requiritur ergo quòd quicunque hoc causari cogitauerit ante iudicis tribunal, legitimè id probet. ¶ An ve
Quæstio.
rò qui tale votum verbo tenus emisit, aut matrimonium contraxit, teneatur parêre sententiæ. Respondet hîc CaietañCaietan. quòd
Solutio Caietan 1.
ratione Ecclesiæ & scandali tenetur. Hæc autem sententia grano salis condienda est. Nam si id quod iubetur, fieri nequit licitè, porrò quia intrinsecè malum est, potiùs mortem perpeti ille debet quàm obedire. Vt si quis post clandestinas nuptias secundò publicè contraxit, & si foro exteriori compellatur debitum reddere, obedire nequit. Esset nanque fornicator. Si tamen id licitè fieri potest: vt fictum monachum habitare in conuentu, habitumq́ue gerere, tunc obtemperare tenetur: vbi citra scandalum suffugere non valet. Nam si subripere se posset, in aliamq́ue se conferre prouinciam, vbi quia non esset notus citra scandalum quiret exemptus viuere, non teneretur se sententiæ summittere quæ in falsa præsumptione fundabatur. ¶ Tertiò, eodemq́ue medio modo potest quis votum emittere, intendens quidem verè promittere, non tamen seruare promissum, aut intendendo iurare, non tamen iuramentum seruare. Quod re vera accidere potest in militaribus religionibus, atque in alijs vbi obtentu citius bonorum temporalium quàm religionis solent talia vota celebrari. Et de hoc voto posset quodammodò dubitari an sit obligatorium. Facere enim in contrarium videtur quòd non præcessit propositum faciendi: & tamen sanctus Thomas dicit quod ex proposito faciendi procedit obligatoria promissio. Respondetur nihilo minùs
quòd illic est vera voti obligatio. Nam promissio ex natura sua parit obligationem. Quare si est humana, id est volita, ligat. Vnde fit vt sic promittens grauiter peccet: quia id ad quod ligatur, facere non proponit. Et simile est de illo qui intendit iurare. Manet enim obligatus. Nec sanctus Thomas hoc inficiatur. Quoniam non loquitur nisi de regulari vouendi via. Sed quid, si quis proponat intendatq́ue promittere, aut iurare, sed tamen non intendat se obligare? Apparet enim tunc nullam oriri
Solutio.
obligationem: postquàm obligatio non est volita. At nihilo seciùs respondetur obligationem oriri pro eo quod est naturalis effectus promissionis. Et ideo satis est causam esse volitam. Nequis enim laqueum tibi inijcere, quin illaque eris. ¶ Sequitur
Quæstio.
de promissione in qua dictum est votum perficici. De qua quæritur an sit post propositum ad voti obligationem necessaria. Sunt enim nonnulli ex iure consultis qui super cap. consulti. de regularibus, affirmātaffirmant
Opinio IurisconsultorũIurisconsultorum.
sufficere propositũpropositum absq;absque promissione, saltem quando res iam incepta est. Vt dum quis cum proposito permanendi in religione, induit habitum: nam ille est casus illius cap. in quo, quisquis ille erat, iubetur esse religiosus. Et arguitur pro hac opinione, | vt quid sit propositum aperiamus. Proposi
tum quippiam faciendi, est animum habere applicatũapplicatum ad opus: applicatio autem animi idem esse apparet quod obligatio. Secundò. Propositum faciendi est affirmatio de futuro, faciam: ergo qui post propositum non facit, mentitur: siquidem reddit propositionem falsam: mendacium autem in re graui est peccatum mortale: ergo qui religionem, vel peregrinationem, vel quid simile proponit, si non faciat mortaliter peccat, ac perinde obligatur facere: quæ quidem obligatio sufficit ad votum. ¶ His tamen non obstan
tibus respondetur, propositum ad votum non sufficere, sed necessariam esse promissionem. Et primò patet ex receptissima voti definitione. Nam vt Ecclesiastæ. 5. citatum
Probatio. 1.
est, votum est promissio. Et Magister Sententiarum ait, votum esse testificationem spontaneæ promissionis. Vnde vota nuncupare, est aliquid Deo polliceri. Sed ratio
Secunda.
ne id etiam confirmatur. Votum non est nisi quod alteri fit: ordo autem vnius personæ ad alteram, vt ait Diuus Thomas, non est nisi per rationem qua se homo alteri vel sua subijcit & mancipat: ergo tantummodo fit per rationem: sicuti præcipere & precari. Tertiò, quo punctim res tangitur,
Tertia.
votum est illud vbi ligatur fides, quæ, vt ait 1. Offic. Cicero, est fundamentum iustitiæ:
Cicero.
fides autem, vt ipse & Augustinus aiunt, est quia fit quod dicitur: ergo votum non habet vim nisi id dicitur quod faciendum est: dicere autem est opus intellectus: ergo in promissione consistit obligatio: & non anteà. Et confirmatur sententia hæc ex cap. li
CōfirmatioConfirmatio.
teraturam. de voto & voti redemptione. Vbi quidam qui in infirmitate constitutus dixerat, Non morabor, proponens in animo religionis habitum, absoluitur à voto: quia non promisit. Et sunt verba expressa in cap. si bona. 17. quæst. 1. aliud esse propositum concipere in corde & etiam ore nuntiare, aliud subsequenti obligatione se reum facere voti. Quare illic Gregorius illum qui
Gregorius.
propositum absque promissione habuerat, absoluit à voto. Et iure ciuili ex pollicitatione nascitur obligatio: vt. ff. de pollicita. seru. l. pactum. ¶ Vnde pro solutione contrariæ rationis notandum est discri
men inter propositum & promissionem.
Propositum nanque cùm sit in voluntate, neque affirmatio est neque locutio, sed est consensus seu voluntas quæ exprimitur per simplicem intellectus affirmationem futuri, scilicet faciam. Hæc autem simplex assertio non facit illum sensum: Promitto facere: sed est simplex affirmatio illius quod quis tunc in animo gerit. Et ideo non est mendacium: quia mentiri est contra mentem ire. Ad formam igitur argumenti ne
Ad primum argumentũargumentum .
gatur quòd si posteà sic proponens non faciat, mentiatur: licèt faciat propositionem fuisse falsam: quia potuit mutare propositum. Itaq́ue licèt falsum dixerit, neque mentitus est quando protulit: quia tunc dixit quòd putabat facere, nec quando posteà fecit contrà: quia non tenebatur non mutare propositum. Superueniens autem promissio sic firmat propositum, ligatq́ue animum alteri, vt absque fractione fidei & iustitiæ non valeat illud mutare: promissio ergo est necessaria. Neque contrarium colligitur ex dicto cap. consulti. sanè vbi solùm sancitur quòd qui proposuit per ingressum religionis Deo famulari, perseuêret, vel in suscepto habitu vel in alio laxiori. Loquitur nanque illic Innocentius consueto more de proposito promissione firmato. ¶ Restat tum demum postremum argumentum. Promissio pertinet ad illam
ArgumentũArgumentum
partem prudentiæ vbi est imperium & deprecatio, vt verbis sancti Thomæ suprà didicimus: imperium autem & iussio prudentiæ antecedit electionem, vt sanctus Tho
D. Thomas.
mas sentire videtur. 2. 2. quæstio. 47. articulo. 8. electio autem idem esse videtur, quod propositum voluntatis: ergo promissio non sequitur, sed præcedit propositum. Caie
Caietanus.
tanus hîc distinguens respondet: videlicet quòd imperium quo quis sibimet præcipit, antecedit electionem. Nam post deliberationem intellectus per prudentiam imperat voluntati vt eligat. Imperium autem quo quis præcipit alijs, electionem subsequitur, & pariter deprecatio ac promissio. ¶ At verò èex contrario, vt reor, stat sententia
Reprobatio Caietani solutio.
tam Aristot. quàm sancti Thomæ, ac subinde veritas. Nempè quòd imperium, siue respectu alterius siue respectu ipsius imperantis semper electionem subsequatur. Etenim post deliberationem statim sequitur electio. Sed post electionem non sequitur opus, nisi prudentia imperans, voluntatem ad operandum applicet. Imperium enim non est, Elige: sed, fac. Et ita illic dicit sanctus Thomas quòd consistit in applicatione consiliatorum & iudicatorum ad operandum. | Similiterq́ue ideo promissio sequitur propositum. ¶ Ex his si definitionem voti, quæ vniuersa comprehenderet, tam vana quàm solida, tam iniqua quàm legitima, elicere cuperes, satis tibi esset dicere quòd votum est promissio facta Deo. Attamen illa quæ legitimo tantùm voto congruat definitio, articulo proximo commodiùs constituetur. ¶ Circa verba autem sancti Thomæ inter probandum priorem conclusionem dubitabit fortè lector an simplex promissio obliget, & an solo actu intellectus oriatur inter homines obligatio. Sed hæc quæstione sequenti inter agendum de obligatione voti cōmodiùscommodius disputabuntur: porrò vbi ex professo id tangit S. Thomas.
AD primum igitur argumentum iam ne
Ad primum argumentũargumentum .
gatum est, conceptionem propositi sufficere sine promissione. Quare qui dicunt, votum esse cōceptionemconceptionem propositi cum animi deliberatione firmata, voce, firmata, intelligunt per promissionem. ¶ Ad secun
Ad secundũsecundum argumentũargumentum .
dum respondetur quòd votum non dicitur à voluntate, eò quòd sit actus eius, sed quia nascitur ex eius proposito. ¶ Et pariter ad
Ad tertium argumentũargumentum .
tertium negatur quòd per solum propositum quis dicatur manum mittere ad arâtrum. Nam manum mittere, est animum operi admouere: quod non nisi per promissionem fit. De promittẽtepromittente ergo ait Christus, quòd si respiciat retrò, non est aptus regno cœlorum.
ARTICVLVS. III.

ARTICVLVS. III.

Vtrùm votum semper fieri debeadebeat de meliori bono.
PRAECEDENTI ARticulo determinatum est genus & forma voti: subsequitur ergo eius materiam explorare. Vtrùm scilicet debeat semper fieri de meliori bono, quod vocant supererogationis: nempè cuius obligatio non cadit sub præcepto. Et arguitur à par
te negatiua. Baptismus, vt habet glossa super illud Psalm. Vouete & reddite, est votum: & tamen est opus præcepti. Et Iacob legitur Genes. 28. vouisse Domino quòd futurus ei esset in Deum: quod nihilo minùs est de necessitate salutis: ergo non semper fit de opere supererogationis. ¶ Se
Argumen. 2
cundo: Iephte, vt legitur Iudicum. 11. voto astrictus occidit filiam: quem nihilo minùs Paulus ad RomañRoman. 11. inter alios sanctos con
Paulus.
numerat: & tamen illud non modò non fuit melius, verùm neque bonum. ¶ Ter
Argumen. 3.
tiò nonnunquàm emittuntur vota quæ in detrimentũdetrimentum personæ redundātredundant: vt cùm quis se voto implicat, vt ieiuniorũieiuniorum ac vigiliarum quæ immodicè vitāvitam hauriunt obseruatione, affligat sese. Et nonnunquàm de rebus indifferentibus ac inutilibus: vt dum quis pollicetur non lauari aut comi, aut iter arripere certis diebus: hæc autem non sunt meliora bona: ergo illud non est ad voti obligationem necessarium. ¶ In contrarium est illud Deuteronomij. 23. Si nolueris polliceri, absque peccato eris. Vbi materia voti designatur esse illa quæ non est in præcepto.
AD quæstionem hanc, vt seriem Diui Thomæ etiam teneamus, quinque conclusionibus respondetur. Nam cùm votum multis qualitatibus vestiatur, secundùm illas expendenda est eius materia. Eapropter ex illis quæ cogitari possunt vouendi virtuti substerni, quædam manifestam habent rationem, cur non possint voto offerri Deo: quædam per contrarium manifestam quoque, cur licita sint eius materia: sed alia sunt de quibus est dubium. Cuncta autem in genere sunt numero quinque. In quorum primo gradu ea collocantur quæ sunt Deo vel aduersa & contraria, vel saltem inconsona & inuisa. Nempè delicta, seu mortalia seu venialia. ¶ De his ergo sta
Prima conclusio.
tuitur prima conclusio. De re nulla illicita fieri licitè potest votum: puta neque de homicidio, neque de leuissimo mendacio.
Probatio.
Probatur supposita natura voti, quæ est promissio Deo facta. Promissio est rei quam quis in alterius gratiam facere disponit: hoc enim à comminatione, quæ sibi contraria est, differt, quòd comminatio est rei alteri iniuriosæ aut perniciosæ. Promittere enim alteri quòd sis eum occisurus, aut quo modocunque læsurus, comminatio potiùs est: promissio ergo non est nisi beneficij: delicta autem in iniuriam Dei cedunt: ergo qui occidere voueret aut furari, potiùs id Deo comminaretur, quàm polliceretur. | Quare tale votum non esset obligatorium. Imò illud emittere, peccatum quidem esset, idemq́;idemque pòst implere cumulatius crimen. ¶ Huic proxima est conclusio secunda. De
Secunda conclusio.
re indifferenti: nempè quæ nihil secum emolumenti affert neq;neque diuini honoris, nullum religiosè potest emitti votum. Vt si quis voueat vngues die Sabbathi non rescindere, aut iter die Martis non arripere. Probatur conclusio. Quia cùm votum in gratiam
Ratio cōclusionisconclusionis.
honoremq́;honoremque Dei fieri debeat, non solùm de re illi inuisa emitti non decet, quod esset iniquum, verùm neq;neque de re quæ illi non est accepta: quippe quod, cùm Deo in gloriam non cedat, vanum est: quin verò tunc etiam superstitiosum, dum numen aliquod in rebus illis inesse creditur. ¶ Ex his autem quæ Deo neq;neque contraria sunt neque dissona, alia sunt vel impossibilia vel necessaria: alia verò contingentia, in nostraq́;nostraque posita facultate. De illis prioris generis statuitur tertia
Tertia conclusio.
conclusio. De re seu necessaria seu impossibili, fieri non potest votum. Stupidus enim esset qui se vel moriturum voueret, vel nunquam moriturum. Primum siquidem necessarium est, atq;atque alterum impossibile. Sicuti qui voueret, aut nunquam volaturum, aut volaturum aliquando. Ratio conclusionis
Ratio cōclusionisconclusionis.
est, quòd votum debet esse non solùm vltrò factum, verum & à prudentia profectum: impossibilia autem & necessaria nostræ voluntati non substant: non ergo sub voti obligationẽobligationem incidere possunt. ¶ Eorum verò quæ in nostra sunt potestate neque Deo aduersa, alia sunt ad salutem necessaria: nempè vniuersa præceptorum opera: alia verò minimè. Cùm audis necessaria: nomen ad illa etiam extende quorum contrarijs à via salutis remoramur: vt non solùm præcepta quæ simpliciter talia sunt, nempè sub reatu mortali obligantia, verùm & illa includas, quæ obligant sub veniali.
¶ De istis ergo subijcitur quarta conclu
Quarta conclusio.
sio. Opus præcepti quatenùs est necessitatis, non est materia voti, bene tamen quatenus est in nostra voluntate. Materia enim
Explicatur conclusio.
voti est illa quæ eius ratione fit debita: ergo quatenùs opus est, legis obligatione debitum, non cadit sub voto: quia non pendet ex nostra voluntate vt sit debitum, sed ex legis necessitate. At verò quia præcepti necessitas non est simpliciter necessitas, sicuti illa tertiæ conclusionis, quæ est mori, aut non volare: sed voluntariè illud implemus, aut transgredimur, hac ratione cadere potest sub voto. Non quidem vt ad id obligemur ad quod non tenebamur, sed vt ad id ad quod tenebamur, gemina simus obligatione constricti. Tenebaris inquam præcepto temperantiæ, non fornicari: cuius transgressio vitium erat tantùm luxuriæ: emisisti eiusdẽeiusdem rei votũvotum: obligaris ergo virtute insuper religionis. ¶ De illis demũdemum quæ neq;neque necessaria sunt ad finem, neq;neque indifferentia: sed tamen conducẽtiaconducentia & expedientia, vt consilia, adhibetur quinta conclusio. Opera consilij sunt propria peculia
Quinta conclusio.
risq́ue materia voti. Concurrunt enim in talia opera conditiones omnes & qualitates legitimi voti. Prima quippe voti qualitas est, quòd non sit de re Deo aduersa: propter quam exclusimus peccata: neque de re vana: propter quam abegimus indifferentia. Et tertiò quòd prudenter fiat: quam ob rem explosimus impossibilia & necessaria. Quare primum votorum genus est iniquũiniquum: secundum vanum: ac tertium stultum. Opera autem præceptorum licèt quodammodò sint materia voti: non tamen omnimodè, quia simpliciter eorum obligatio non pendet à nobis, sed ex legis necessitate. In operibus autem consiliorum cuncta conueniunt. Sunt quippe in primis Deo gratissima, atq;atque in nostra potestate constituta: eorumq́;eorumque obligatio non ex legis necessitate, sed ex mera voluntate nostra pendens. ¶ Hęc ergo hunc in modũmodum constituta operæpretium est pressiùs expendere, emunctiusq́;emunctiusque collimare. Et quidem circa primam cōclusionemconclusionem hoc primùm meditandum superest, quòd qui peccatum Deo vouet, eius id maiestati cōminaturcomminatur: quæ ingentissima blasphemia est. Enimuerò cùm quicquid peccatum sit, cōtracontra eius legem & voluntatem fiat, perinde est vouere hominem occidere, aut furari, ac si Deo ipsi cōminareriscomminareris idem malum. Vide ergo quanta hîc sit peruersio. Nempè quòd cùm votũvotum actus sit religionis quo gratissima ei obsequia dedicanda sunt, eousq́;eousque religionem contaminas, vt obsequium in cōminationiscomminationis audaciam conuertas. Ex hoc fit quòd cùm votum Deo fiat, atq;atque ad primũprimum Decalogi mandatum spectet, plus absurditatis habet Deo rem illicitam vouere, ꝗ̈quam homini sub iuramento iniuriam cōminaricomminari. Nam iuramenti violatio cōtracontra secundum præceptum est. Atq;Atque ex eisdem rursùs cōsequiturconsequitur, vt vouere Deo materiam peccati mortalis, in vniuersum sit pec|catum mortale. Etiam si non fieret cum proposito implendi votum, dummodò adsit intentio vouendi: quia obiectum de se est mortale. ¶ Percontaris autem vtrùm votũvotum emit
Dubitatio.
tere venialis culpæ, puta ioco mentiendi, aut otiosè loquendi, sit semper mortale. Et argui
Ratio dubitandi.
tur à parte affirmatiua. Qui aliquid Deo promittit quod tenetur non facere, grauem inferre ei videtur iniuriam. Atq;Atque id vrgentiùs roboratur. VotũVotum, vt modò dicebamus, maioris est vinculi cùm Deo fit, ꝗ̈quam iuramentum quod fit homini: iuramentũiuramentum autem promissorum venialis cōmittendæcommittendæ culpæ, videtur mortale: quoniāquoniam qui iurat tenet̃tenetur illud facere falsum: ergo & votũvotum. Nihilo minùs responde
Solutio.
tur, votum de re veniali non esse nisi veniale: quoniam ipsum implere non est nisi veniale. Quare homo non se exponit periculo mor
Ad argumẽtumargumentum.
talis. Vnde ad priorem rationem negatur quòd promittere Deo id quod sub culpa veniali teneris non facere, sit tibi mortale. At verò de iuramento quod posterior ratio tangit, in libello nostro de iuramento cap. 9. asseruimus non esse nisi veniale, quando fit de re veniali, propter eandem rationem: quia scilicet implere illud non est nisi veniale. Attamen non est mirum si quis opinetur esse mortale. Et ratio potest sic extrui. Omne iuramentum falsum est peccatum mortale, quantumcunq;quantumcunque in re leuissima: ergo iuramẽtumiuramentum facere, quod postquàm emiseris teneris facere vt sit falsum, etiam si non tenearis nisi sub veniali, videtur ex obiecto esse mortale: quandoquidem obligationis obiectum est falsitas iuramenti. Vnde qui hanc voluerit tenere opinionem, negabit consequentiam quæ fit ex iuramento ad votum. Nam licèt votum sit maius vinculum, potest nihilo minùs esse eius transgressio ratione materiæ veniale delictũdelictum. Falsitas autẽautem iuramenti in quolibet indiuiduo est mortale: falsitas verò nascitur ex eo quod quis id iurat facere quod tenet̃tenetur non facere. Nihilo minùs semper est sustẽtatusustentatu facilius vt nec iuramentum huiusmodi sit nisi veniale: quoniāquoniam facere cōtracontra tale iuramentũiuramentum nullũnullum peccatũpeccatum est, atq;atque adeò neq;neque vllũvllum mendacium. Facere enim contra iuramentum quod non est obligatorium, nullatenùs est illicitum. Vt si iuras non audire missam in die paschatis, quam posteà audis. Sed tota culpa committitur dum iuras, eò quòd iuras quòd teneris facere falsum. Et ideo idcircò tota culpa debet perpendi ex obiecto, non quidem obligationis, sed iuramenti. ObiectũObiectum autem iuramenti est veniale, quare neq;neque iuramentum ipsum non implere est nisi veniale. ¶ Circa secundam conclusionem
Dubium alterum.
de re indifferenti dubiũdubium inde emergit quòd multa sunt indifferentia de quibus emitti votum potest. Est enim indifferens transire per vicum, aut ædium limina penetrare, & tamen sunt nōnunquamnonnunquam salutaria vota quibus se homo à similibus operibus arcet. Ad
Responsio.
hoc facilimè respondetur quòd indifferentia quatenus indifferentia sunt, id est, sub sua indifferentia perseuerantia, dicari Deo aut diuis voto non debent. Et hoc pacto intelligitur conclusio. Si verò pensata ratione aliqua, aut fine, pertinentia ad bonum fiant, tunc votum eorum nihil aliud quàm religio est. Dixerim ratione aliqua vel fine. Nè quis putet proptereà tantùm quòd res quælibet vouetur, illicò ratione voti de impertinentibus ad pertinentia cōmigrarecommigrare. Exempli gratia: Vouere rescindere vngues, vel non rescindere illicitum est: quia etiam post votum res est indifferens: nempè ad nihilum fructuosa. Et eâdem ratione si absq;absque alio fine voueres non transire per vicum, aut non ingredi domum. Sed si illa opera occasionem tibi offerunt peccandi, puta inspectandi fœminam vel alium inimicum, tunc fiunt ad rem referentia, ac subinde voti materia. Eâdem ratione muliercula vouens die Sabbathi in honorem Virginis non coquere panem, sed tamen non abstinet ab alijs operibus, vanum emittit votum: quia alios te insumente labores, nil Diuæ Virginis refert hos aut illos insumas. Si autem voueas omni opere seruili abstinere, legitimum votum est. Sunt tamen aliqua quę prorsus neq;neque probantur neque reprobantur. Vt si quis voueret die Sabbathi indui albo in memoriam virginitatis Deiparæ, non omnino esset vanum. Itaq́ue existimandus est finis vel causa quæ opus facit ad rem pertinere. ¶ Ex his fit conse
Pulchra deductio.
quens quòd dum votum de similibus rebus emittitur, non obligat nisi quandiu finis ille conducit, & causa durat, quæ votum fecit legitimum. Illa enim cessante, cùm opus ad suam redeat indifferentiāindifferentiam, desinit esse materia voti, atq;atque adeò cessat obligatio. Vouisti vicini limina non calcare propter periculũpericulum qquod intus latebat: illo cessante non te diutiùs votũvotum tenet. Hoc probatur: quia votũvotum non plus obligat quàm si lex esset: Lex autem cessante in vniuersum eius causa & fine, cessat: ergo pariter votum. ¶ His demũdemum instructus documen|tis, censere de votis quisq;quisque potest quæ de huiusmodi indifferentibus rebus passim emittuntur. Loquebaris fortè cum homine & in colloquio aliquid tibi ingratum accidit propter quod vouisti nunquam ampliùs cum illo inire sermonem. Et forsan ludebas, & ideo vouisti nunquam deinceps cum illo ludere, vel non ludere chartis, vel non ludere in tali domo. Si illa nullius tibi occasio sunt mali, neq;neque aliqua existit causa vt ad bonum inseruiant, tunc talia vota nullatenùs tenent.
Sed vouere fuit vanitatis peccatum. Si autẽautem loqui cum tali persona occasio tibi est mali, votum tenet. Sicut si voueas non ludere propter dispendium quod facis rei tuæ, aut propter alia pericula. Neq;Neque horum vlla esse potest dubitatio quæ hominis conscientiam vllo pacto sauciat. Sed absq;absque vlla dispensatione, qui vota huiusmodi rerũrerum indifferentiũindifferentium fecit, potest contra illa facere: satisq́;satisque illi est voti pœnitere. ¶ At verò de iuramento pro
Dubitatio.
pter eius reuerentiam, quia omne periurium peccatum est mortale, posset quispiam animi hærere. Enimuerò si illud quod metu mortis extorquet̃extorquetur implendum est, vt quod quis in nemore latronibus metu mortis perculsus fecit, vt doctores sentiunt, ratio videtur strictiùs persuadere vt iuramẽtumiuramentum de re etiam indifferenti sit seruandum: aliâs fieret falsum. Nihilo minùs respondetur, iura
Solutio.
mentum promissorium huiusmodi rerum nulla prorsus causa aut fine ad rem aliquam conferens, non magis obligare, quàm votum. Quoniam tale iuramentum nihil aliud est quàm promissionis ac voti confirmatio. Et ideo si votum non obligat, fit vt neq;neque iuramentum. Iurasti nunquam te ampliùs cum tali homine colloquuturum: aut nunquam ampliùs transire per limen ad quod pedem fortè offenderas: aliáve similia quæ nullius sunt emolumenti: peccasti quidem cùm iurasti contra secundum præceptum: veruntamen, iuramentum nullatenùs fit obligatorium: quare absq;absque dispensatione facere contra ipsum nullum est peccatum: atque adeò neq;neque mendacium: quoniam, vt suprà dictum est, tota istorum iuramentorum malitia patratur dum fiunt. Iurasti non audire missam die festo: facere contrà, quia non est malum, non fit tunc mendacium: licèt efficias fuisse falsum. Et quod non sit obligatorium, patet: quia veluti si homini id promitteres, nihili tuam faceret promissionem: ita neque Deus. Quare Eccles. 5. vtraque promissio dicitur Deo displicere, scilicet infidelis, & stulta. Vbi verò dubium esset an res esset aliquo modo vtilis, tunc timorati animi esset dispensationem procurare. Neq;Neque simile est de iuramento extorto quando cadit super materiam, quæ est alicuius emolumenti: latroni autem promissam pecuniam exoluere, res est commoda, atq;atque adeò ex natura sua iuramenti materia. Quapropter, licèt sit extortum, propter reuerentiam diuini nominis est implendum: materia verò vana non est iuramenti subiectum, ac proinde neque obligationis capax. ¶ Circa tertiam conclusionem nulla est dubitandi ratio, sed de quarta sequitur explorandum quidnam
Scrupulus.
contineat veritatis. Est enim argumentum, quòd materia præceptorum non sit materia voti. Nam cùm votum sit opus consilij, & materia debeat respondere formæ, fieri videtur consequens vt eius materia debeat similiter esse arbitraria & consiliorum: & ideo vbi lex obligatos non habet, vanum fit votum. Imò verò quodammodò Deo ingratũingratum. Nam qui vouet facere quę Deus aliâs iubet, maiorem vim suæ videtur attribuere voluntati quàm Deo iubenti. Item adhibere præcepto votum, ex animi languore procedere iudicatur: nempè quòd homo viribus sit destitutus, vt quod Deus iubet, explere nequeat. Insuper & dæmonem lacessit vt pugnatiùs eum tentamentis inuadat. ¶ Respondetur nihilo minùs præceptorum
Solutio.
materiam esse quoque posse votorum. Et ratio sancti Thomæ est, quòd non est simpli
Prima ratio S. Thomæ.
citer necessaria sed à nostra pendet voluntate. Quare possumus nos ad talia opera arctiori vinculo astringere. Nulla enim inter ambas obligationes existit repugnantia. Se
Secunda ratio.
cundò id solenni Ecclesiæ vsu probatur. Vouentes enim religionem, nouo nexu deuinciuntur ab adulterio & fornicatione abstinere, à quibus diuina lege erant prohibiti. Idq́;Idque à clericis dum sacris maioribus initiantur exigitur. Tertiò licitum est & sanctum
Tertia.
ad id ad quod lege tenebaris iureiurando te insuper innodare: vt cùm mutuum recipis, aut depositum, aut alium iuris contractum: ergo simili modo potes voto eandem confirmare fidem. Quartò quanuis lege tenea
Quarta ratio.
mur non occidere, non furari, &c. nihilo minùs malefactoribus supplicia decernuntur, vt quos virtutis honestas non sufficit, metus pœnæ cohibeat: ergo nulla est repugnantia legis obligationi alteram voti adhibere. | Sunt qui quasi de nomine disceptantes dicant, hoc genus promittendi non esse propriè votum, ob id quòd materia non est propris apta: nihilo minùs qui sic promittit, duplici modo peccaret si promissum non solueret: videlicet contra legẽlegem & contra promissionem. At verò profectò non est cur negetur esse propriè votum, postquàm est vera promissio Deo facta. Et confirmatur sic esse fatendum. Nam qui tale votum transgreditur, vt suprà dicebamus, verè contra religionem peccat: non autem sic peccaret nisi verè faceret contra votum. Nam si in hac obseruantia substantia religionis, quæ est genus, continetur, fit vt & substantia voti contineatur quæ eius existit species. Potest ergo quisque de materia singulorum præceptorum votum emittere. ¶ Vnde ad
Ad primum argumentũargumentum .
primum in contrarium argumentum respondetur, quòd etsi vouere sit opus consilij, non tamen requiritur vt materia sit propria consilij: nam potest esse consiliũconsilium vt arctiùs nos ad id perstringamꝰperstringamus ad quod lege tenebamur. Quòd si huc fortè verba sancti Thomæ ex. 4. distinct. 38. quæst. 1. contra nos afferas, dicentis, huiusmodi vota largè ita dici, non propriè: Respondetur, largè, non accipere pro eo quod est abusiuè, sed pro eo quod est communiter: quemadmodùm illic Magister loquitur. Haud enim negat quin propriam habeant rationem voti: sed tamen quia materia communis est & votis & præceptis, ad quam subinde omnes homines in communi tenentur, ait huiusmodi materiam non esse propriam, id est, peculiarẽpeculiarem voti. Quare hîc exactiùs loquitur. Et elicitur hæc materiæ distinctio ex verbis Augustini. 17. quæst. 1. vbi ait: Sunt quædam quæ etiam non vouentes debemus, quædam etiam quæ nisi vouerimus non debemus. Neque in hoc plus tribuimus nostrę
Ad secundũsecundum.
voluntati quàm Dei, sed religamus eandem diuinæ religioni vt firmiùs id quod nobis præcipit persoluamus. Et quanuis in hoc profiteamur nostram imbecillitatem, illam tamen consolidamus. Atqui vt dęmones inde ferociores in nos insultant, ita & diuina subsidia locupletiora nobis mittunt̃mittuntur. ¶ Tametsi vt verum fatear vota hæc operum præceptorum nunquam aut vix vnquam alicui suscipienda aut consulenda sunt: quia neq;neque crebrò solent bene succedere. Quare vel non fiant, vel cassanda sunt vel facilè dispensanda: nisi quando persona prudens & cōstansconstans est, ad rem tamen aliquam procliuis, quæ occasio illi est mali grauissimi aut scandali. Et cura nihilo minùs vigilantiùs adhibita, cauere illud potest malum. ¶ Vtrùm verò votum nunquam venialiter peccandi sanæ sit mentis. Ad hoc respondetur, eiusmodi votum insanum esse neq;neque vllo pacto obligare: quoniam est de re hominibus impossibili. Si enim dixerimus (vt ait Ioannes) quoniam peccatum non habemus, ipsi nos seducimus. Vouere autem nunquānunquam peccare, mortaliter non est genere suo malum: quoniam id per Dei gratiam possibile est. Attamen neque hoc prorsus consulerem: quia res est perdifficilis, tum factu tum præsertim & cognitu: potissimùm de peccatis cordium. Crebrò enim scrupulus pungit consenserísne in mortalem culpam: votum autem debet esse de re comperta & de opere cuius transgressio in propatulo habeatur. A singulis autem cauere, hoc vouere permittitur: vt non fornicari, non ioco mentiri, & similia. Quæris autem vtrùm si quis emitteret
Quæstio parua.
votum nunquam peccandi, teneretur ratione voti euitare illa saltem peccata quæ potuerit, vt iocosa mendacia. Offert se nanque ad id ratio. Nam qui promisit dare decem, si cuncta non potest, tenetur tamen ea conferre quæ potest. Et qui promisit ieiunare aduentum, si nequit totum, tenetur nihilo minùs in quantum potest. Respondetur ta
Solutio.
men tale votum ad nihil obligare: quia stultum est. ¶ Hoc tamen postremum superest decidere. Vtrùm transgressio cuiuscunq;cuiuscunque talium votorum sit mortalis. Vt si quis vouit non mentiri iocosè. Patrocinatur nanque affirmatiuæ parti ratio hæc, quòd tunc mentiri esset religionis violatio quæ à genere suo est mortale. Solutio autem huius pendet ex articulo subsequenti, vbi disputabitur vtrùm transgressio voti ex leuitate materiæ fieri possit venialis. Illic ergo & hoc examinabitur. ¶ Ex quinta autem con
Primum dubium.
clusione, tametsi certissima sit, dubia emergunt multò grauiora. Et primum an licitum illa sit malo fine vouere. Vt si quis, quemadmodùm nuper dicebamus, religionem Cruciatorum militiæ profiteretur opulentiæ causa præbendarum: aut si quis quod creberrimè vsu venit, fieret sacerdos, non propter status sanctitatem, sed propter sacerdotia: nimirum ditari magis cupiens, quàm sacrificare. Apparet enim votum
Ratio hæsitandi.
non esse licitum, atque adeò nec obliga|torium. Nam malus finis obiectum vitiat: de malo autem obiecto (vt conclusione prima dictum est) iniquum est votũvotum. ¶ DubiũDubium hoc etsi doctè hoc loco disserat Caieta. accu
Solutio Cai.
ratioris tamẽtamen eget examinis. Multimoda enim distinctione vti in præsentiarum oportet. In huiusmodi inquam votis melioris boni triplex fieri contingit relatio in malum finem. Potest quippe vel obiectũobiectum ipsum vo
Distinctio.
ti in malum referri: vel applicatio animi ad vouendum, vel votum ipsum. EempliExempli gratia. Si quis hanc faceret animo oblationem: Voueo dare eleemosynam propter vanam gloriam: tunc vocula, propter, moderari, &, quod aiunt, determinare potest aut verbũverbum, dare, aut verbũverbum voueo. Et ꝗdẽquidem priori modo obiectum ipsum voti quod est, dare, refertur in malum finem, à quo ideo datio ipsa cōtaminaturcontaminatur ac deprauatur. Et de hoc sensu est prima assertio, eiusmodi votũvotum nullum esse:
Prima assertio Caietan.
sed est inter illa quæ prima conclusione condemnantur. Nam dare propter vanam gloriam est malum obiectum, & multò erit iniquius vouere aliquid facere propter malum mortale, vt si voueas ad ecclesiāecclesiam ire ad solicitandam puellam. Nam ire ipsum tunc malum est, quod est voti obiectum. Exemplum secundi. Vt si quis intendens pingue sacerdotium cuius non est dignus, fieret sacerdos, vbi est implicitum votum castitatis vel præceptum, de quo modò non disputamus. Aut cùm nobilis tali animo induit militaris religionis habitum. Hîc enim obiectũobiectum voti non refertur ad malum. Si enim hîc dicat, voueo esse sacerdos propter beneficium expiscandum: prępositio, propter, non modificat rem quæ est esse sacerdotem, sed hoc quod est, voueo. Haud enim pòst sacerdos aut miles effectus opera facit suæ religionis, puta nec orat, nec celebrat, nec obêdit propter malum finem, sicut qui dat eleemosynāeleemosynam propter vanam gloriam: sed tantùm professus est propter malum finem. Et de hoc intellectu fit assertio secũdasecunda: Votum sic factum tenet. Et
Secunda.
ratio est, quia obiectũobiectum eius res licita est & bona, scilicet esse militẽmilitem, aut sacerdotẽsacerdotem: nempe militare, orare, sacrificare: quæ quidẽquidem non referuntur in sinistrum finem. Pari modo si quis profiteretur religionem, peruerso fine adductus: porrò vt posset posteà res conuentus suffurari. Ille enim obiectũobiectum voti, puta vigilias, orationes, & obedientias non refert in malũmalum, sed finis vouẽdivouendi fuit malus. Quare votũvotum, quia de bono est obiecto, solidũsolidum est & firmũfirmum. Ad rei autẽautem perspicatiorẽperspicatiorem intellectum arguitur. Sicut dare eleemosynam propter vanam gloriāgloriam peccatũpeccatum est: & corrupto fine ire ad ecclesiam: sic & malo fine votũvotum facere: ergo sicut votum primi generis est malũmalum, quia de malo obiecto, sic & votum secundi generis, quia malum habet finẽfinem. Quòd si vtrũq;vtrumque malum est, fit vt neutrũneutrum teneat. Pro solutione argumẽtiargumenti hoc apprimè in præsenti materia notandum est, quod lectorem minùs attentum fallere valde posset. Nempe non esse in vniuersum verũverum quod omne votum illicitum & malum sit irritum: neq;neque hoc à nobis assertum est, sed hoc tantùm quod omne votum de obiecto malo est irritum & cassum. CōcedimusConcedimus ergo quod vouens sacerdotiũsacerdotium aut religionẽreligionem malo fine, peccat quidem vouendo: tamen quia votum, bonũbonum habet obiectũobiectum: (nam etsi votum referatur in malum finẽfinem, tamen obiectum non refertur in eundẽeundem) votũvotum tenet. Negatur igitur postrema consequentia, votum factum malo fine malum est: ergo non obligat: sicuti si haberet malum obiectum: quoniam res Deo deuota bona est: licèt malo fine dicata. ¶ In tertio autẽautem modo plusculũplusculum
Tertia.
latet ambiguitatis. ExẽpliExempli gratia: Rex sciens & prudẽsprudens iustũiustum indîcens bellum, vouet Deo auri talentum, si victoriāvictoriam obtineat. Hîc obiectum voti, puta dare pondus auri, bonũbonum per se est: finis tamen voti, puta obtinere iniquāiniquam victoriam, est malus: de hisce igitur votis distinguendũdistinguendum hoc pacto est. Si tale votũvotum fiat vt Deus eiusmodi victoriam concedat, non est religionis actus: imò omninò religioni contrarius: eò quod qui sic vouet, Deum facit auctorem mali: pro qua turpitudine, quāquam Deo impingit munus illi spondet: ob idq́;idque nullũnullum est votum, sed graue impietatis blasphemiæq́;blasphemiæque peccatũpeccatum. Atq;Atque adeò longè scelestius, ꝗ̈quam si esset votũvotum de re illicita. Multò enim enormius est Deum facere authorẽauthorem mali, ꝗ̈quam rem illi diuersam vouere. Pari modo si quis voueret Deo munera vt compotem eum faceret optati adulterij aut homicidij. Quocircà nihil refert votum antè facias quàm rem inceptes, an postquāpostquam fueris optatis potitus. Nam etiāetiam si post partāpartam victoriam aut patratum adulteriũadulterium Deo quidpiāquidpiam ob id voueas, quo te tui cōpotẽcompotem desiderij fecit, aut victorẽvictorem iniquũiniquum, votũvotum non tenet: quia eâdẽeâdem impietatis lue sordescit. Neq;Neque si id voueres in gratiarũgratiarum actionẽactionem: quia neq;neque pro illo gratum Deo est gratias audire. Neq;Neque verò interest tale votũvotum emittas, non exprimendo vt Deus tibi in iniquitate patro|cinetur, sed merè conditionaliter, hoc tenonoretenore: Si victoriāvictoriam hanc obtinuero, aut si compos desiderij mei fuero, hanc faciam eleemosynam. Quoniam nullus sic sub mera conditione vouet nisi vt Deum sui sceleris patronum ac fautorem compellans. Et aliud excogitare, esset casum insolentem effingere.
Quare vota hæc absurda omnia sunt & nullius vigoris. ¶ Quòd si contra insurgas: Si
Obiectio.
miles stipulationes hominibus factę iure naturæ tenent: nam quod quis scorto pollicetur, soluere astringitur: ergo & solidę erunt respectu Dei. Negatur consequentia: quoniāquoniam
Dilutio.
potest homo ab homine turpe obtinere obsequium, pro quo mercedem debeat: à Deo autem nemo id recipit quod absurdũabsurdum est, neque pro illo debet illi quidpiam rependere. Quare neque tenebit votum, etiam si quis ignorāsignorans putet talia vota esse licita: quoniam ex natura rei sunt impia & blasphema. ¶ At verò quoniam in re mala aliquid boni inesse potest cuius citra impietatẽimpietatem potest Deus autor inuocari, secundo modo fieri hæc vota sanctè possunt. NẽpeNempe si rex bellum adortus nefarium pro sui exercitus incolumitate aliquid voueat, votum tenet. Sicuti si in duellum descendens quidpiāquidpiam spoponderit si saluus euaserit: quia effectus hos Deo asscribere non est nisi virtus. Quapropter talis finis votum non vitiat. Secùs si pro eo voueat, vt hostem iniquè occidat. Nam licet Omnipotens causa sit omnium entitatum: vtpote delectationis quæ est in flagitio & similium: neutiquàm tamen peccati. Pari modo si quis voueat si prolem ex adulterio susceperit. Nam licèt adulterij causa Deus non sit, conceptio tamen partusq́ue fœtus naturalis est, Deoq́;Deoque asscriptus. Neq;Neque idem est de victoria: ꝗppequippe cum id ipsum qquod est iniquè vincere piaculũpiaculum sit. Simili iure si vsurariꝰvsurarius aut lusor pro parto lucro votũvotum voueat, illud quidem tenet: iuxta verbum Christi: Facite vobis amicos de mammôna iniquitatis.
Cum eo tamen id moderamine intelligitur, vt votũvotum ex ære alieno quod aliter restituere nequit, non expleat. CōtingeretContingeret enim tunc de rapina eleemosynam erogare. ¶ Validiori denique ratione votum tenebit vbi illud emiseris ad puniendum malum, vel quo ab illo cautiùs cohibearis. Vt si huiusmodi
Vota pœnalia.
emiseris votum. Si tale flagitium admisero, talem faciam eleemosynam, aut peregrinationem, aut sæculo religiosus valedicāvaledicam. Huiusmodi enim vota vel sunt quasi opera pœnitentiæ, patratæ iniquitatis vindicatoria, aut patrandæ prohibitoria, atq;atque adeò conditione posita tenent. De quibus inferiùs emũctiûsemunctiûs. ¶ Secundum dubium circa eandem
Secunda dubitatio.
conclusionem existit de operibus quæ sunt consiliorum, aut directè contraria, aut impedimenta. Dissecantur hæc autem in tres ordines. Quædam enim sunt prorsus contraria: de quibus respondetur, nullatenùs licêre
Responsio.
votũvotum emittere. Haud enim licet vouere non ingredi religionem. Nam licèt nemo ingredi teneatur, liberum debet esse cuicunq;cuicunque & semper integrum. Quapropter votum contrarium non ligat: atque adeò iniustum est, non solùm tanquàm vanum, verùm & tanꝗ̈tanquam de re Deo odibili: quandoquidem consilia sua impendio sibi placeant. ¶ Sed arguis.
Obiectio.
Non omnia opera quæ in seipsis cōsiliaconsilia sunt, cunctis hominibꝰhominibus consiliũconsilium est facere: & ideò qui certus est non esse ad religionem aptus, vel ad peregrinationem, vouere potest non facere. Respondetur, tale votum non posse
Solutio.
à culpa excusari. Nam qui impotens est saciendi, incassum vouet non facere: & qui quoquo pacto sperat posse, iniquus est dum se voto cohibet. ¶ Ob eandẽeandem causam nemini licet vouere aut iurare se nunquàm aut ieiunaturum, aut peregrinaturum, mutuaturum aut fideiussurum, aut quæuis alia misericordiæ officia nunquàm indignis impensurum: quandoquidem ea facere, sæpe sit cōsiliumconsilium. Nè tamen complures condemnemus qui hoc consueuerunt, hoc intelligimus quando ea facere consiliũconsilium fuerit. Nam omnibus mutuo dare & pro omnibꝰomnibus fideiubere, non est consilium. Quare qui sic voueret: Non omnibus indiscriminatim mutuabo, nihil mali voueret: sed qui diceret, Nulli neq;neque vllo casu. ¶ Ex his fit cōsequẽsconsequens, neq;neque licitum esse votum non vouendi: quoniam vouere in genere consilium est. At quoniāquoniam non cuicunq;cuicunque est semper consilium, licet votum facere non vouendi, nisi coram tali persona aut cum talibus circũstantijscircunstantijs. Nihilo minùs si eo non obstante voueas, quanuis pecces, tenet tamen votum iure diuino & naturali, cui tu non poteras derogare. Colligamus ergo nemini licêre huiusmodi, seu vota seu iuramenta facere: quoniam neq;neque facta tenent. Deus nanq;nanque ascensiones, teste Dauid, disponit in cordibus nostris: non descensiones.
Quocircà vouendi religio suopte ingenio & natura instituta est ad promouendos homines in sublime, non ad retrahendum.
¶ Secundus gradus operũoperum est, quæ licèt non
secum compatiāturcompatiantur maiora bona, ipsa tamẽtamen per se, officia sunt, neq;neque ipsorum vota votorúmve impletiones impediunt, quin ascensus fieri possit ad sublimiora. Quocircà talium vota solida sunt. Vt si quis voto se pauperum seruitio in hospitali mancipet, etiam si dicat perpetuò manebo. Hoc inquam, votum est obligans. Neq;Neque proinde obstat quominùs ille si libuerit citra vllam dispensationem religiosus fieri queat. ¶ In tertio verò
Tertius.
ordine ea collocantur quæ quanuis non sint formaliter religioni contraria, sunt tamen suapte natura eius obstacula: vt coniugale fœdus. Qui enim matrimonium semel consummauit, cōmigrarecommigrare ad religionẽreligionem viuente coniuge nequit. In dubiũdubium ergo vertitur, vtrũvtrum
fas sit votum emittere ineundi coniugium. Et arguitur hoc esse licitum, postquàm obiectum est bonum, ac virtuti legitimũlegitimum: & cuicunq;cuicunque ante emissionem voti religionis integrum sit eligere quod maluerit viuẽdiviuendi institutum. Item fas cuiq;cuique est celebrandas à se nu
Secundum.
ptias iurare: quo quidem iureiurando deinde tenetur: ergo & quisq;quisque potest earundẽearundem votum emittere. ¶ Nihilo minùs respōdetrespondet eiusmodi vota genere suo & obiecto non esse li
Responsio.
cita: vtpote per quæ Deo offertur id quod illi non est acceptum. Non aio ob id solum, quod impediunt maius bonum: nam & matrimonium contrahere & consummare impedit religionem: sed quia per votum offers quod Deo non placet, quatenùs offers impedimentum sui consilij. Itaq́;Itaque potes contrahendo matrimonium obstaculum religioni opponere: non tamen illud voto Deo dicare. Nam etsi vouere nemo iure cogatur, compellitur tamen vnusquisq;vnusquisque viam Spiritui sancto per impossibilitatẽimpossibilitatem non occludere, quousq;quousque statum mutes & firmes, si ei forsan aliquādoquando afflare dignetur. ¶ Sed ais, saltem licêre votum emittere cōnubialisconnubialis consortij citra copulæ consummationem: quoniam illud nulli est religioni impedimento. RespōdeturRespondetur quòd qui simpliciter votũvotum emittit matrimonij, ex natura rei obligat se consummare: aliâs cassum deceptoriumq́;deceptoriumque matrimonium esset: ob idq́;idque dum absolutè emittitur, semper est illicitum: si autem cōtingerecontingere posset vt quis matrimonium voueret quale fuit inter VirginẽVirginem & Ioseph, alteri videlicet voto
perpetuæ virginitatis vtrinq;vtrinque adiũctoadiuncto, nihil aliud esset quàm religionis officium. ¶ Contra hanc autem decisionẽdecisionem arguitur. De matrimonio bifariàm meditari possumꝰpossumus. Vno modo vt est ingenerationis officium, & tanquàm status quidam ac viuendi institutum. Atq;Atque hoc modo indubiè fatemur nemini licêre voto se illi astringere: quoniāquoniam est status inferior excelsiorẽexcelsiorem impediens, atq;atque adeò abusus est voti, quod esse debet semper fœlicioris frugis, aut saltem minimè illi obstāsobstans. Sed altero modo consideratur in remedium ad compescendam illegitimam libidinem. Et hoc pacto arguitur quòd sit eius votum licitum. Nam carnis illecebris obuiare iustum & sanctum est, & coniugale commerciũcommercium ad hoc est etiam munus permissum: nihil ergo in tali voto absurditatis inest. Propter hoc
Caie. solutio
argumentum Caietan. art. præsenti intrepidus asseuêrat licêre in tali casu ac tali causa votũvotum emittere matrimonij. Et asciscit contra se argumentum ex S. Thom. in. 4. distin. 31. cui multi adhærent, adstruentes quòd non liceat solùm ad vitandam fornicationẽfornicationem coniuge vti. Esset enim tori coniugalis abusus: qui in officium tantùm concessus est. At nihilo minùs respondet se nihil absurdi in tali vsu agnoscere, quin obiectum esse possit voti. Veruntamen quicquid sit de vsu, dato inquam esset sola causa cauendæ fornicationis licitus, non tamen fit inde consequens fas esse tale votum emittere. Non enim ratio quare non liceat ea sola est, quod obiectum per se non sit bonum, sed quòd est impeditiuum maioris boni. Et miror Caietanum hoc non aspexisse. Liberum enim cuicunq;cuicunque est ac licitum matrimonium inire, imò aliquādoaliquando consilium: quia melius est, vt ait Paulus, & consultius nubere quàm vri: & tamẽtamen ratio quare non licet votum emittere est, quòd quandiu quis matrimonium non contrahit, liber esse debet, vt si Spiritus sanctus magis ei prosperè afflauerit, mutare mentem possit. Et quod
Prima ratio in Caietan.
ratio Caietani fallax sit, patet: nam aliâs sequeretur quod liceret vouere matrimoniũmatrimonium quatenùs est in officium: siquidem bonum est. Si ergo non licet quia est impedimentum religionis, eandem ob causam non licebit vt est in remedium alterius mali. Et confirma
CōfirmatioConfirmatio.
tur non obstante tali voto. Posset vouẽsvouens mutato proposito ad religionem transgredi, ergo vanum est atq;atque adeò illlicitũillicitum. Et ideo non possum de hac re Caietano non refragari.
¶ Vnde ad primum argumentum superiùs
Ad primum argumentũargumentum .
factum iam responsum est, quòd etsi connubiale fœdus obiectum sit bonum & legitimum, tamen hoc tantùm concluditur quod po|test quisque illud inire, non tamẽtamen quòd possit votum eius emittere: quoniam vanum esset: quandoquidem eo non obstante posset ille religionem profiteri. ¶ Et pariter ad se
Ad secundũsecundum.
cundum respondetur quòd etsi liceat futuras nuptias iurare, nihilo minùs non obstante iuramento, licet iuranti monachalem habitum induere: neq;neque aliter illud tenetur implere quàm si religiosus esse non maluerit, aut sacerdos, qui melior etiāetiam status est. Quoniam istæ conditiones à iure semper intelli
Dubium alterum.
guntur prosilire. ¶ Superest autem postremum dubium: quantum scilicet grauitatis in huiusmodi votis insit quæ fiunt cōtracontra cōsiliaconsilia. Videtur enim nunquàm pertingere ad peccatum mortale: ob id quòd nullum obligat, atq;atque adeò neque vllum sunt excelsioris frugis impedimentum: sicuti de illo diximꝰdiximus qui se hospitali voto addixit. Respondetur
Solutio.
autem tria in ipsis pensari. PrimũPrimum est obiectum ipsum & intentum. Cùm enim dare eleemosynam & similia consilia, nonnunꝗ̈nonnunquam ad limen præcepti pertingātpertingant: tenemur enim quādoq;quandoque eleemosynam facere: si quis ita voueret vt proponeret nũquānunquam eam largiri, manifestè peccaret mortaliter: quia proponeret facere contra præceptum. Secundò etiāetiam consideratur in talibus votis repugnātiarepugnantia diuinæ volũtatisvoluntatis: qua ratione quis vouet Deo tanquàm gratum id quod ingratum est. Et qui hoc sciens ac prudẽsprudens faceret, non dubiũdubium quin peccaret mortaliter. Esset enim manifestarius abusus voti. Posset tamen ignorāsignorans excusari. AttamẽAttamen si considerentur solũsolum tanꝗ̈tanquam impeditiua maioris boni, non habent aliam malitiam quàm vanitatis: quia revera non tenent. Quare non vidẽturvidentur genere suo mortalia nisi in odium fierent religionis. Nam impia essent. ¶ Quòd si arguas, nullũnullum pror
Obiectio.
sus habere, magis quàm si voueres seruire hospitali: Negatur simile. QuādoQuando enim obiectum voti etiam dum est executioni mandatum maiori bono non obstat, votum nihil habet culpæ. At verò licèt votũvotum coniugij ante eius consummationem non impediat, tamen quia consummatio impedit, votum vitiat̃vitiatur. Quòd si arguas, licet iurare futuras nu
Replica.
ptias quia semper intelligit̃intelligitur exceptio, nisi iurāsiurans vouerit esse religiosus: ergo simili modo licet vouere matrimoniũmatrimonium. Respondetur quod quando promissio fit homini, etiam sub iuramẽtoiuramento, iure intelligitur exceptio diuini cōsilijconsilij: sed quia votũvotum fit Deo, illicitũillicitum est rem illi contrariācontrariam eiusdẽeiusdem cōsilijsconsilijs polliceri: nisi palàm expromeres exceptionẽexceptionem, scilicet voueo Deo matrimoniũmatrimonium, nisi de me ipse salubrius quidpiam disposuerit. ¶ An verò votum licitũlicitum
sit, dum pro fine bonorum tẽporaliũtemporalium emittitur, ambigere nemo potest. Vt si quis quid voueat, si Deus illi prosperum iter dederit, veluti Iacob, Genes. 28. Aut si dederit maritum, aut proles, aut victoriam. Tametsi nonnulli nos hæreticorum irrideant, dicentes hoc esse coëmere & mercari à Deo: cùm tamen non sit nisi profiteri cuncta nobis ab ipso prouenire: & ideo ecclesia orat pro huiusmodi bonis: quia vtilia nobis sunt ad vitam æternam. Quare si votum fiat sub conditione: puta si hoc mihi illúdve acciderit, tunc ante impletam conditionem obligationem non parit. Secùs si absolutè fiat. Nam tunc etiam si intentio tua sit temporale illud adipisci, quanuis non adipiscaris, teneris.
¶ Ex his demum in calce quæstionis quam de voti substātiasubstantia instituimus, venari quisq;quisque potest definitionem quam multifariàm Doctores. 4. d. 38. constituunt. Debet enim definitio & genus & differentias compendio continere, quæ subinde tam formam explicet quàm materiāmateriam. Est ergo votum promis
Voti definitio.
sio deliberatæ voluntatis, Deo de his quæ Dei sunt facta. Genus enim est promissio ex deliberatione & proposito proficiscens. Per hoc autem quòd dicitur, Deo facta, vbi intelligit̃intelligitur, vel diuis, separatur à promissione quæ fit hominibus, constituiturq́;constituiturque in religionis genere. Adiectum autem est de his quæ Dei sunt, ad explicandum consiliorum materiāmateriam quæ propria est ac peculiaris voti: licèt extendatur ad præceptum.
AD primum igitur argumentum in con
trarium respondere videtur S. Thom. quòd in baptismo fit votum: quanuis illud non sit opus supererogationis, sed necessitatis. Dicitur autem, inquit, votum quia voluntariè fit: sicuti cùm quis rem præcepti vo
uet. Quod quidem baptismi votum Magister Senten. 4. d. 38. appellat votum commune. ¶ Attamen vt bene hîc disserit Caieta. non est propriè votum, quasi præcepto adiectum: idq́;idque multis rationibus comprobatur. Primùm quòd Christianus transgrediens
Christianismi præcepta, non duplici, sed simplici peccato delinquit: quod manifestum signũsignum est illic nos non obligari nisi lege simpliciter, nullo superaddito voto. Mox ex
Secunda.
verbis illic prolatis constat. Interrogat̃Interrogatur enim | catechumenus an abrenuntiet Sathanæ, & an velit baptizari, & an credat? & respondet, Abrenuntio, volo, & credo. Illa autem verba tantummodò sunt professionis legis, & religionis Christianæ, & assumptionis noui status: quæ quidem non sunt signa noui voti. Et postremò id confirmatur: quia baptizari
Postrema.
est necessariæ obligationis præceptum: vouere autem est liberum arbitrariumq́;arbitrariumque opus consilij. At non pluribus opùs est. Nemo enim vnquàm cogitauit sic baptismum esse votũvotum, vt sit obligatio noua obligationi præcepti adhibita. Sicuti dum sacerdos vel monachus sua statuta profitentur nodo seruandæ castitatis, quæ est in præcepto, nouũnouum per votum adiungunt: sed dicitur votum commune, pro eo quòd Christianismus est quędam religio ad quam omnes homines tenẽturtenentur: atq;atque ideo in baptismo eandẽeandem cuncti profitentur religionem, sua nimirum nomina in talem militiam conscribentes. ¶ De Iacob autem cùm Deo vouit quòd futurus ei esset in Deum, dicendum est, vel quòd se voto ad id ad quod lege tenebatur religiosiùs astrinxit: vel certè vouit nouum consilij cultum. Vnde subdit, Cunctorum quæ dederis mihi decimas soluam tibi. ¶ Ad secun
Ad secundũsecundum.
dum de Iephte cum Hieronymo respōdeturrespondetur, fuisse in vouendo stultum: quia discretionẽdiscretionem non habuit: atque in reddendo impium.
Sunt enim, vt ait D. Tho. nonnulla quæ non modò genere suo bona sunt, verũverum in omnẽomnem euentum: qualia sunt virtutis opera. Alia verò non solùm mala in genere, verùm & omni casu: veluti illa quæ sunt genere suo mala.
Quorum ideo priora tutò quisq;quisque absolutè vouere potest: posteriora verò, nullo pacto. Sed alia prętereà existũtexistunt quę etsi genere suo sint bona, & secundũsecundum hoc legitima voti materia, possunt tamen in euentum exire sinistrũsinistrum: & tale fuit illud quod Iepte vouit. Vbi nota opus illud non fuisse indifferens: nam indifferentia iam suprà abacta sunt à materia voti, imò fuit genere suo bonum: vtpote immolare Deo. Veruntamen quoniam immolationis materia non fuit ab ipso præfinita, sed dixit, quicunque primus fuerit egressus de foribus domus meæ, eum holocaustum offeram domino, votum prudenti caruit discretione. Et similia sunt indiscreta vota cùm sub nota vniuersalitatis proferuntur. Videlicet voueo quicquid à me pauper petierit illi porrigere. Nam forsan à te gladium petet ad patrandum homicidium, vel aliud quod largiri non decet. Eapropter huiusmodi vota in illis euentibus quæ iure naturę licita non sunt, neutiquàm obligant. Atque hac de causa impius fuit Iepte vo
tum implens. Quoniam illud suapte natura de pecude intelligebatur, vel armento, deq́ue alijs animalibus sacrificio offerri consuetis. Neque videtur vlla posse ignorantia excusari: eò quòd non modò hominem cōtracontra ius naturę, verùm & gnatam truculentæ adegit morti. Eapropter quòd in eius historia præmittitur, videlicet, Spiritus sanctus factus est super Iephte: neq;neque ad voti emissionem, neque ad eius solutionem est referendum: sed ad id quod diuino zelo animatus Ammonitas Dei hostes adortus est. Et quanuis eum inter iustos antiquæ legis Paulus commemoret, non inde fit consequens nullum admisisse delictum. Recenset enim & Samsonem & Dauîdem: quos constat nonnunquàm fuisse collapsos, tum, quòd aliâs iusti fuêre, tum propter egregias eorum victorias. ¶ Ad tertium responde
Ad tertium.
tur neque votum macerationis corporis, neque aliud quodcunque tenere: nisi quatenùs est virtutis opus. Quare dum prudentiæ lineam exorbitant, obligare cessant.
Quocircà Paulus ad Roma. 12. suos alũnosalumnos
Paulus.
commonefacit, vt exhibeant corpora sua hostiam sanctam, viuentem, Deo placentem. Ac tum demum addit: Rationabile sit obsequium vestrum. At verò quia homines, inquit sanctus Thom. in his quæ ad seipsos attinent plus sibi nimio iudicantes indulgent, consultius est, vbi de hac re dubiũdubium ingruerit, præfecti iudicio subdi. ¶ Perconta
Scrupulus.
ris autem quódnam erit iudicium transgressæ lineæ in huiusmodi votis? Respondetur non esse aliud ꝗ̈quam dum ius naturæ reclamat.
Solutio.
Non dico quod vbi ius naturæ non præcipit talia ieiunia & operũoperum asperitatẽasperitatem non sint talia vota licita: aliâs neq;neque quadragesima esset licita: sed quando id quod facis, legi naturæ aduersatur: nempe quando afflictatio in homicidium vergit, tum voti obligatio aboletur. ¶ De alio verò argumenti membro, nempe de rerum indifferentium votis, iam responsum est nihil valêre. Quare aliquando deridicula sunt & muliercularum ludicra. Quin verò aliquando execranda: vtpote quando sunt ceu sortilegia, & superstitionum vel deliramenta vel sacrilegia.

QVAESTIO SECVNda, De voti vigore ac virtute. Sanct. Thomas. 2. 2. q. 88. ar. 3.

ARTICVLVS. I.

ARTICVLVS. I.

Vtrùm omne votum obliget ad suî obseruationem.
CONSTITVTA voti substantia, subsequitur de eius vigore & virtute indagare. Ac primùm quæritur de eius vi obligādiobligandi. An videlicet omne votũvotum sit obligatoriũobligatorium. Et arguitur à parte negatiua. Votum vt di
Primum argumentum.
cebamus, est promissio Deo facta: promissio autem simplex quæ fit hominibus non obligat. Nam iure ciuili non omne promittens soluere cogitur: Deus autem cùm bonorum nostrorum non egeat, non censetur vrgẽtiorvrgentior promissorum exactor quàm sit homo: ergo neq;neque semper votum obligat. ¶ Secundò arguitur. Si votum esset obligatoriũobligatorium
Secundum.
sequeretur quòd nullus vouentium metus à voti præuaricatione valeret eos excusare: quia sicuti nullam Dei legem metus causa violare licet, ita neq;neque vllum suscipere votum quod non optima fide soluas: consequens tamen est falsum: eò quòd votum, spontaneum esse debet: voluntati autẽautem, autore Aristotele, metus obstat. ¶ Tertiò. Nemo ad impossibile obligatur: vsu autem nonnunꝗ̈nonnunquam
Tertium.
venit vt qui aliquid vouit explere votũvotum nequeat: nempe aut quòd ex alio dependet: vt si religionem vouit ad quam monachi eum admittere renuunt: aut si mulier quam virginitatem vouerat lapsu deinde amisit: vel dum qui pecuniam vouerat, ad mendicitatem redactus est: ergo non semper votum obligat. ¶ Prætereà quartò: Si votũvotum omne soluendi nexu colligaret vouentem, seque
Quartum.
retur quòd omne votum illicò esset implendum: nam quod debes, statim reddere cogeris: non tamen omne votum statim reddere necessum est, vt puta quando sub conditione fuerit emissum: ergo non omne votum obligat. ¶ Quintò arguitur. Si votũvotum omne
Quintum.
obligaret, consequens fieret tum quòd quis posset subditum obligare, vt pater filium: tum etiam quòd qui per se non posset implere, teneretur id per alium facere: quod videtur absurdum. ¶ In contrarium autem est illud Eccles. 5. Quodcunque voueris redde. Multoq́;Multoque melius est non vouere, quàm post votum promissum non reddere. Nam vnũvnum est consilium non capere: alterum verò iustitiam præuaricari.
QVæstionis solutio facilis est & clara, quę in vnica cōclusioneconclusione cōsistitconsistit. Vo
tum genere suo & obiecto sub reatu lethalis criminis sacrilegijq́;sacrilegijque obligat. Probat̃Probatur. Naturalis ratio conuincit vt promissi fides seruetur: vnde vt Cicero. 1. de Off. ex quo id Au
Cicero. Augustinus.
gustinus in epistola. 19. ad Hieronymum desumpsit, Fides, inquit, duabus suis syllabis significat, vt fiat quod dicitur. Quòd si homines hac lege inter se tenentur, longissimè constrictiùs tenentur Deo: tum ratione dominij, quod creationis iure in nos habet: tum etiam ratione beneficiorum, quibus nos in dies accumulat. Ex his nanq;nanque arctissimum fidelitatis vinculum nascitur, quo homines tenentur sua Deo promissa persoluere. Vnde Sapiens, displicere, inquit, maximè Deo infidelem promissionem. Hinc ergo fit votum obligare sub reatu culpæ mortalis. Nam etsi vouere opus consilij sit, nihilo minùs reddere est actus iustitiæ, quæ citra charitatis iniuriam violari non potest: cùm sit inter homines maximè necessaria. Quicquid autem charitati aduersatur per quam anima viuit, est peccatum mortale. ¶ Et secundò reatus
Secunda ratio.
augetur ratione vulneratæ religionis. Promissio quippe facta hominibus obligat iustitiæ vinculo: illa autẽautem quæ fit Deo, insuper ratione religionis. Et igitur vouere Deo, religio: atque adeò id reddere, iustitiæ actus, religione insignitus. Ex vtroq;vtroque ergo capite votum genere suo obligat sub reatu mortali.
¶ Nihil in conclusione reliquum fit ambi
Dubitatio.
guitatis: sed hoc vnum quod omnibus præceptis vniuersale est, explorare id possumus de voto. Vtrùm ratione leuitatis materiæ fieri possit, vt voti transgressio non sit nisi venialis culpa. Videtur enim à parte negatiua id facere quòd votum strictioris est vinculi quàm iuramẽtumiuramentum, maioremq́;maioremque adeò sanctitatem præ se fert: iuramentum autem falsum nunquàm ratione materiæ fit veniale, sed in omni indiuiduo est mortale. Ex al
Solutio.
tera verò parte, cùm commune sit omni prę|cepto posse fieri veniale, apparet & idem huic competere. Atq;Atque ita indubiè confitendum arbitror. Et nè quis forsan propter religionis sanctitatem id credere reformidet, egomet mihi sic probo. Votum est quædāquædam
Suadet̃Suadetur proxima assertio.
lex quæ ex hominis volũtatevoluntate dimânat, quāquam scilicet quisque sibi ponit: ergo non aliter obligare debet quàm si lex esset ab ecclesia vel à Deo ipso posita. Imò vrgentior videtur legis necessitas quàm voti: Lex autem etiam si genere suo obliget sub reatu mortali, ratione tamen leuitatis materiæ rigorem remittit: vt eius transgressio non sit nisi venialis. Furari enim genere suo est mortale: sed nihilo minùs furari vnum obolum, non est nisi veniale. Aequa ergo ratione si ego voueo non furari, tunc vnum obolum surripere non erit nisi veniale. Quòd si dicas religionis celsitudinem hoc non permittere: profectò id non video: quandoquidem præceptis fidei & charitatis id minimè repugnet. ¶ Secundò: transgressio voti quando non est
Secunda ratio. Tertia.
plena deliberatio, potest inde fieri venialis: ergo & ratione materiæ. ¶ Tertiò. Si quis vouit quotidie recitare RosariũRosarium, proptereà quòd omittat vnum Aue, aut duo, non peccaret mortaliter: quia neq;neque lex ecclesiastica, imò diuina cum tātotanto rigore nos obligat statos psalmos persoluere. ¶ CōclusioConclusio ergo non est dubia, vbi prætermittitur tenuis particula illius quod voueras. At dubium superest
Dubium alterum.
quando totum id quod vouisti est res leuis. Vt si spopondisti erogare pauperi vnũvnum obolum, aut dicere vnum tantùm Pater noster, vtrùm horum omissio sit mortalis. Et facit pro parte affirmatiua quòd tũctunc cùm totum omittas, fidem frangis. Nihilo minùs arbitror huiusmodi omissionem non esse nisi ve
Solutio.
nialem. Nam dum materia leuis est, nihil refert, totúmne sit obiectũobiectum voti, an pars. Quocircà si votum emisisti quotidie dicendi vnũvnum Credo, etsi id quotidie omittas, nunquàm mortaliter delinꝗsdelinquis. SecꝰSecus si fortasse voto spopōderisspoponderis quotidie obolũobolum erogare pauperibꝰpauperibus. Tunc enim licèt nec vnius solutionis nec duorum omissio sit mortalis, tamen quòd hodie non tribuis, cras teneris. Quare vbi debiti summa excreuerit, mortalis fit culpa. ¶ Per hæc ad id quod suprà tetigimus respōdemusrespondemus. Nimirum quòd si quis voueat vnũvnum veniale cauere peccamen, tunc illud cōmitterecommittere, gemina erit venialis culpa: quoniam in hisce lege vetitis non se homo cogitat obligare nisi legis instar. Vnde si lex non obligat nisi sub reatu veniali, videtur vouens non aliter se obligare. Enimuerò (quod hîc consideratiùs meditari debes) non est in vouentis arbitrio situm sub reatu se mortali aut veniali obligare, sed culpæ qualitas ex quantitate & necessitate obiecti perpẽdendaperpendenda est. ¶ Contra hoc autem est argumentum. Stat
ArgumentũArgumentum.
quòd ludere, verbi gratia, decem aut viginti ducatos ante emissum votum non sit nisi veniale: quoniam prodigalitas genere suo non est nisi venialis: & tamen post emissum votum, fit mortale sacrilegium. Responde
Responsio.
tur nos non ire inficias quin id quod anteà erat veniale, efficiat̃efficiatur qñq;quinque mortale per votũvotum. Nam quod non erat malum, puta non dare eleemosynam, emisso voto esset mortale.
Imò fortè ludere illam pecuniam esset virtus ante votum, & post votum mortale. Sed dico quòd est respiciendum ad quantitatem. Vnde postquàm iam non ludere, virtutem constituisti in genere religionis, ac iustitiæ in quo anteà non erat, perpendenda est obiecti quantitas: & dum illa est grauis, erit mortalis.
DIfficultas ergo quæstionis non in ipsa, sed in argumentorum solutione tota consistit. In primo quippe insinuatur du
bium superiùs attactum, an videlicet simplex promissio homini facta sit obligatoria. Et cùm simplicem audis promissionem, illam intellige, quæ nec ratione alicuius debiti præcedentis fit, nec iuramento firmatur: sed cùm quis sua sponte simplici verbo quippiam amico pollicetur. Et quidẽquidem quòd in hmōihuiusmodi promissione quędam semꝑsemper sit obligatio, nemo est qui ambigat: quoniam ad minus est assertio, quam si re non compleas, mentitus es: mendacium autem vniuersum delictum est, saltẽsaltem veniale: sed dubitatio est an genere suo obliget sub mortali reatu. Et quidem Caietanus. 2. 2. cùm. q. 88. tum eui
Caie. sententia.
dentiùs. q. 113. non aliam vim obligādiobligandi agnoscit in simplici promissione quàm hæc modò insinuata. Putat inquam promissionis obligationem non ad aliam pertinere virtutem quàm ad illam quæ est moralis veritas: scilicet verũverum dicere: ob idq́;idque non adimplere genere suo nihil aliud est, inquit, ꝗ̈quam mendaciũmendacium. Quapropter ex obiecto non est mortale: nisi aliunde fiat perniciosum: vt si vouisti rem quæ multũmultum alteri referebat, puta suppetias amico ferre aduersus hostem, aut filiāfiliam eius ducere, quod non re compleueris. ¶ At ve
rò in contrarium stare videtur veritas. Nem|pe quòd promissio simplex genere suo obliget sub reatu mortali, nisi ex leuitate materiæ efficiatur venialis. Et ratio habet contrariam eidem Caietano radîcem. Enimuerò
Probatio.
promittere non pertinet simpliciter ad virtutem veritatis, sed reducitur ad commutatiuam iustitiam. Non enim est vtcunque verum asserere, sed obstringẽdoobstringendo alteri fidem.
Quare vt ait Cicero in. 1. de Offic. fides hæc
Cicero.
non solùm ad iustitiam attinet, verùm est ipsissimum iustitiæ fundamentũfundamentum, cui omnia hominum pacta conuentaq́;conuentaque nituntur. Ex hoc ergo arguitur. Peccatum quod genere suo charitati aduersatur, est mortale: eiusmodi autem est promissum non soluere: quandoquidem est iustitiæ subuersio, quæ ligamen est ciuilitatis humanæ. Est ergo genere suo peccatum mortale, vtpote per quod ingens detrimentum proximo infertur, qui suam fidem promittenti adhibuit. Insuper
Ratio altera
promissio Deo facta obligat sub reatu mortali, non solùm quatenùs cultus est religionis, verùm etiam quatenùs officium est iustitiæ: ergo illa quæ fit homini: quia quantum ad hoc, eiusdem sunt generis. Ad hæc
Postrema.
vniuersarum gentium existimatio est fidei violatorem, veluti scelestum hominem execrari: vox autem publica, est vox naturæ: ergo obligat sub reatu mortali. Vnde quòd ait Salomon, Deo displicere infidelem promissionem, vbi notatur mortale delictum, ad omnem extenditur, etiam quæ fit homini. ¶ Quòd si verbũverbum sancti Thomę obiicias,
Obiectio.
dicentis hîc promissionem obligare tantùm secundùm honestatem: vbi videtur excludere obligationẽobligationem iustitiæ: nam sic solet vsurpari honestas pro eo quod non est ad iustitiam necessarium. Respondetur quòd non
Solutio.
accipit honestatem, vt excludat iustitiam, sed vt excludat ciuile forum. Non inquam negat quin sit obligatio iustitię, sed insinuat quòd quantum ad ciuile tribunal, non sufficit simplex promissio: nisi sit vel iuramento vel scripto vel testibus firmata. Imò & quantum ad honestatem iustitiæ in foro Dei, accidere conditiones possunt quæ vim obligationis tollant. Vt si quod tibi promisi tibi posteà fit inutile, aut nocuum: vt si gladium tibi promisi quo posteà video te velle abuti. Aut si promittenti factũfactum est impossibile aut perniciosum: vt si promisi pecuniam quam posteà ob infortuniũinfortunium reddere non possum. Aut si mihi ingratitudinis signa exhibuisti. ¶ Contra hanc autẽautem promissionis obligatio
ArgumentũArgumentum
nem stare videtur testamẽtorumtestamentorum ritus. QuādiuQuamdiu enim testator viuit, legata omnia mutare liberè potest, neque obligatus censetur illa soluere: & tamen legatũlegatum, quoddāquoddam videt̃videtur promissi genꝰgenus. Respōdet̃Respondetur autẽautem legata non esse propriè promissiones, quæ vllam habeant firmitatẽfirmitatem vsque ad testatoris mortem, qua, vt ait Paulus, testamentum confirmatur. Quare omnia ad illum sunt articulum referenda.
¶ Præter hæc ex superioribus recolendum est, simplicem assertionem futuri non esse semper promissionem. Si enim dicas faciāfaciam, id tantùm exprimẽsexprimens quod in proposito habes, non subinde obligaris nisi illo id sensu proferas quod est, Promitto facere: vtputa dum quis ex te quidpiam petit, & respondes, faciam. Aliâs iam suprà diximus posse te mutare propositum. ¶ Aliquantulo au
Difficultas altera.
tem difficilius dubiũdubium est an promissio quāquam apud te sola mente homini facis, sit obligatoria. Visus est enim sanctus Thom. artic. 1. id negare: dicens promissionem quæ ab homine fit homini, non posse fieri nisi per verba. Cui & ratio suffragatur. Nam obligatio
Ratio dubitandi.
est inter duos: homo autem non loquitur homini nisi verbis aut exteris signis: ergo non se aliter valet alteri deuincire. Hoc fortè problêma est, stando in iure mero naturæ & in conscientia. Nam in foro exteriori manifestum est mentalem obligationem, imò neq;neque omnem quæ fit absenti, ligare. Sed in consciẽtiaconscientia de vtrâque fortè parte opinari quisq;quisque potest. Et quanuis rarissimè id vsu veniat, nihilo minùs si cōtingatcontingat, necesse est scire an promittentis conscientia ligata maneat. Et
quòd sit obligatoria, profectò sunt argumẽtaargumenta non pœnitenda. Primum: Voces sunt signa conceptuum: si ergo vox obligat, non est nisi ex vi cōceptusconceptus. Et cùm mẽtalismentalis promissio, locutio verè sit, non potest si non impleatur carere mendacio, quod intrinseca ratione delictum est. Mox quando solùm mente de re deliberasti, illamq́;illamque facere proposuisti, nondum obligatus es: ergo si his mente loquendo adhibeas, Promitto tali indigenti amico talem pecuniam: aliquid obligationis ad præcedentia adiecisti. ¶ Tertiò. Si ta
Tertium.
lem promissionem in mente iuramento firmasses, vinctus remaneres ad soluẽdumsoluendum: & tamen iuramẽtumiuramentum promissorium non obligat nisi virtute præcedentis promissionis: ergo promissio obligabat. Quartò. si posteà
Quartum.
nullam aliam concepisses mente promissionem, sed illam amico posteà notificares, di|cens: Nihil tibi nũcnunc promitto, sed tamẽtamen heri tibi apud me hoc pollicitꝰpollicitus sum: vide an promissum acceptũacceptum habeas: tũctunc obligatꝰobligatus videreris: ergo virtute prioris promissionis. Quin
Quintum.
tò. Si surdo nihil audiẽtiaudienti aliꝗdaliquid verbo promittas, similiter si in præsentia vnius dicas, Ego tali absenti amico hoc promitto: promissio in cōscientiaconscientia videtur tenere, quicquid sit de foro ciuili: ergo etiam si fiat in mẽtemente quæ est promissio in absentia. ¶ Quòd si contrà ar
Obiectio.
guas: Promissio pendet ex acceptatione alterius: ergo anteꝗ̈antequam ipse nouerit non tenet. Fateor equidẽequidem: sed tamen quod contẽdimuscontendimus non est aliud
Solutio.
ꝗ̈quam quod ille qui alteri mente promisit, tenetur id ei significare: & si voluerit acceptare, tenet̃tenetur ei reddere. At verò quando promissio est mutua: puta, do vt des: facio vt facias, vt est cōiugalisconiugalis cōsensusconsensus: tunc non sufficit mentalis nisi vtriq;vtrique parti exteriùs cōstetconstet. Et pari iure nullus alius cōtractuscontractus teneret: puta emptionis aut vẽditionisvenditionis, nisi externè significarentur cōsensusconsensus. De simplici autẽautem promissione vident̃videntur argumenta nōnullanonnulla suadere probabilitate: at probabilius fortè est eam quæ sola mente fit non obligare: nam antè ꝗ̈quam alius sciuerit, potest rescindi & mutari, vt lib. 4. q. de translatione dñiorumdominiorum me dixisse memini: ob id quod cùm naturale sit hominibꝰhominibus, verbis aut signis suos significare conceptus, ante significatam promissionem nulla videtur obligatio resultare. ¶ In secundo argumento tāgiturtangitur de metu. Hoc enim constitutissimum est quod votum debet esse voluntariũvoluntarium. Voluntati autem ignorantia, vis, & metus obstant: vt. 3. Ethi. autor est Arist. Et quidẽquidem de ignorantia ar. 1. dictum satis est. De metu ergo restat in præsentiarum hoc pacto respōdererespondere. PrimũPrimum in confesso est metum obstare nè votũvotum obliget ratione iam dicta: quia tollit voluntarium. At verò cùm metus multiplex sit, du
Duplex metus.
bium restat vtrùm omnis eandem vim habeat impediendi: nam solenne est in mortis periculo vota facere: quæ quidem nefas esset re non complere. Distinguitur ergo duplex metus: alter forinsecùs incussus: alter verò ab intrinseco ortus. Et quidem forinsecùs imminens impedit nè votum obliget nisi pòst liberè ratum habeatur & firmum: ille autem qui est ab intrinseco, obligationẽobligationem non tollit. Distinctio est receptissima, non modò Theologis, verùm & Iureconsultis: vt patet apud Panormitan. cap. sicut. 2. de
Panormita.
regula. Quin verò ambæ istæ conclusiones, sanctiones sunt iuris canonici. Prima siquidem habetur in cap. RelatũRelatum. de his quæ vi metúsve caus. fiũtfiunt. vbi mulier quæ coniugis metu votum emiserat religionis, absoluitur. Secunda verò habetur eodem citato cap. sicut. de regula. vbi clericus qui nimia ægritudine monachatum vouerat, cogitur esse monachus. ¶ Sed est perspectè expendendum quísnam in præsentiarum censeatur metus ab extrinseco qui excuset. Haud enim satis est vt à re extrinseca incutiatur:
nam votum emissum in naufragio metu turbati maris, tenet. Neque requiritur incuti ab homine: nam qui in vincula coniectus aut in suspendium raptus votum emittit, licèt metus sit ab homine, ligatus manet. Sed requiritur quòd incutiatur per iniuriam. Neque verò id satis est: nam si Turca te habet captiuum & Deo votum facias aut diuæ Virgini quæ te inde eripiat, revera tenet. Et similiter si inuasus ab hoste in in conflictu votum facias vt illæsus euadas. Requiritur ergo quòd incutiatur ab homine per iniuriam intendente extorquere tale votum. Puta si dicat: Occidam te nisi voueris. Quocircà inde ratio huius discriminis elicitur, quòd metus ab intrinseco exortus, à Deo offertur, qui nemini facit iniuriam: ille autem qui ab homine infertur, ex iniuria nascitur. Sed licèt forsan eôdem recidat, genuina ratio est quòd votum per metum ab extrinseco non est voluntarium sicut alterum: qui enim vouet extrinseco metu perculsus nulla id ratione gratum habet quod vouet: & ideo non sua sponte illud acceptat: sed quò se ab hoste defendat: quando verò metus est ab intrinseco, quia nulla existit pugna cum hoste, gratum habet illud vouere vt patrocinium mereatur diuinum, quo liberetur à periculo.
Et ideo est alia ratione voluntarium quàm priùs. Et exemplo insuper ab hominibus ostenditur id tenere. Dum enim grauiter iacens metu mortis amplam medico si euaseris polliceris mercedem, ideo votum tenet quòd illud mediũmedium eligis vt serueris: multò ergo meliùs tenebit votũvotum emissum Deo. ¶ Huic nihilo minùs veritati nonnulla obiiciuntur argumenta. Primum est. Iuramen
tum extortum per metum etiam cadentem in constantem virum prorsus obligat: votum autem genere suo, quia fit Deo, maiori rigore ligat quàm iuramentum: ergo simile votum obligat. Negatur consequentia. Nam etsi votum proptereà quòd fit
Solutio.
| Deo coactiùs vinciat quàm iuramentum quod fit homini: tamen iuramentum aliam habet obligandi naturam ꝗ̈quam votũvotum. Nam voti obligatio ex nuda pendet puraq́ue iubentis voluntate: & ideo metus eidem voluntati obiectus tollendo voluntariũvoluntarium tollit obligationem: vinculũvinculum autẽautem iuramenti non ex voluntate iurantis, sed ex natura iuramenti resultat ac pendet. Est enim reuerentia hæc debita diuino nomini vt quod iuras, nunquàm falsum esse sinas, quomodocunque id iures: dum modò sis mentis compos.
SEcundum argumentum est: Consensus
per metum forinsecùs expressus, verè consensus est. Ait enim Aristote. 3. Ethico. quòd qui in naufragio fluctibus suas merces committit, simpliciter vult, licèt conditionaliter nollet: ergo votum simpliciter est voluntarium, atque adeò tenet. Non desunt è Iureconsultis qui huic argumento manus dent: nimirum fatentes quòd si vouens habuit consensum quocunq;quocunque fuerit metu coactus, tenet in cōscientiaconscientia apud Deum. Secùs autẽautem in foro ecclesiastico. Opinio est Panor.
Solutio Panormita. Chrysost.
in cap. cùm locum. de sponsa. cui astipulatur Syluest. in verbo, metus. §. 8. vnde ad illud cap. relatum. de his quæ vi, metúsve cau. fi. respondeo quòd Papa mulierem illam quæ metu vouerat absoluit, præsumens non habuisse consensum: similiq́ue ratione absoluit ecclesia eos qui legitimè timorem probant: quos vtique si constaret habuisse consensum, non absolueret. At verò salua Do
Refutatur solutio Panor.
ctorum grauium existimatione, malè coniiciũtconiiciunt: imò quanuis reus fateatur se habuisse consensum, si tamen metum legitimis comprobet testibꝰtestibus, in more est vt absoluatur. Et simili probatur exemplo in matrimonio, quod quoties metu cadente in constantem virũvirum celebratur, irritum habetur in foro ecclesiæ: vt patet cap. cùm loco. & cap. veniens. de sponsal. &. 33. quæst. 5. canon. notificasti. Et ratio est, quòd cùm voti obligatio non nisi ex arbitrio vouentis ortum habeat, naturale est vt dum voluntas illa necessitate compellitur, votum non sit legitimum, eò præsertim quòd votum est opus consilij, cui metus visq́ue repugnat. ¶ Ex quo fit
CorollariũCorollarium.
vt idem metus qui impedit dum votum emittitur nè obliget, culpam etiāetiam eiusdẽeiusdem trāsgressionistransgressionis excusatione abluit. Exempli gratia: Si vouisti die Sabbathi ieiunare, aut non ludere, aut eleemosynam elargiri, & posteà tibi metus mortis incutitur vt contrà facias: tunc contrà faciendo excusaris, nisi in contemptum religionis tyrannus tibi eam minaretur. Nam causa quæ promissioni obstaculo est nè obliget, excusationem secum eadem affert transgressionis. Et prætereà id probatur ratione suprà formata: nempe quòd votum non obligat nisi ad modum legis: lex autem ecclesiastica ad ieiuniũieiunium non eo rigore cōpellitcompellit vt nos contendat pro sui obseruatione in mortem adigere, nisi infidelis tyrannus eam nobis in legis contemptum comminaretur. ¶ Grauius autem
Graue dubium.
intricatiusq́;intricatiusque dubiũdubium in pręsentiarum est, vtrũvtrum hoc quod suũsuum est, nempe metum extrinsecùs per iniuriam oblatum voti obligationẽobligationem impedire, in vniuersum de omni metu sit intelligendum, siue grauis sit siue leuis. Et in primis consensus est omnium vniuersalis, metum omnem cadentem in cōstantemconstantem virum, illam tollere voluntarij rationẽrationem quæ ad obligādumobligandum est necessaria: sed nondum satis est apud omnes cōpertumcompertum quísnāquisnam cẽsenduscensendus sit metus cadens in cōstantemconstantem virum. Vulgaris enim quorundam Iurisconsultorum,
Opinio IuriscōsultorũIurisconsultorum
imò & Theologorum opinio est, quæ prima fronte imaginem veri præ se fert: nempe metum cadentem in constantem virum eum esse cui vir constans non succumbit vt faciat quod non debet. Hæc autem definitio tum falsa est, tum & principium petere apparet. Fieret enim inde consequens nullum metum quantumuis atrocissimæ mortis ob quem homo naturalem
legem ac diuinādiuinam transgrederetur, cẽsendumcensendum esse cadere in constantem virum: quoniam qui vllo impulsus metu talem transgreditur legem, non est vir constans. Obligat enim nos virtutis ratio vt potiùs mortem feramus ꝗ̈quam furari, aut mentiri, aut quid simile, quod intrinseca ratione malum est. Et tamen profectò metus mortis genere suo cadit in cōstantẽconstantem virũvirum, vt res ipsa per se patet: cum terribiliũterribilium oĩumomnium terribilissimũterribilissimum sit. Et quod definitio eadem prin
Secunda.
cipium petat inde liquet, quod cùm quæstio esset an metus aliquis matrimonij aut voti obligationem tolleret ob id quod cadens esset in constantem virũvirum, facile pateret subterfugium dicenti talem metum in constantem virum non cecidisse, proptereà quod ob talem metum id fecit quod non debuit. Igitur descriptionem legitimam eiusmodi metus, vox nos ipsa docet. Metus enim il|le est cadens in constantem virum, quem
viri constantia secum patitur: scilicet quem stat virum constantem sine suæ fortitudinis vituperatione habere: ita vt non repugnet esse virum constantem, & sic metuere: nam vna pars fortitudinis est, timere vbi oportet. Sed est apprimè animiaduertendum, quòd nullus metus quantumuis in virum constantissimum incidere solitus, à culpa transgressionis excusat diuinæ legis & naturalis. Vnde etsi mortis metus puellæ oblatus vt stuprum patiatur, verè sit cadens in constantem virum: quia fortissima id fœmina metuere posset: nihilo minùs si ob talem metum cōsentiretconsentiret stupro, non esset constans. At verò si eiusdem causa metus ieiunium frangeret ecclesiasticum, vel Missam die festo cessaret audire, non esset inconstans: quia huiusmodi leges ecclesiasticæ cum tanto rigore non obligant, vt illarum semper gratia mortem oppetamus. Non ergo ob id quòd quis metui succumbat, desinit esse cadens in constantem virum: qunoiāquoniam tunc metus excusat vt succumbens non ideo faciat contra id quod debet. Tale ergo me
tuum genus est quod voti obligationem tollit. ¶ Haud tamen hîc pacabitur lectoris solertia: sed quæret fortè vlteriùs, vnde perpendendus est metus vt cadere cognoscatur in constantem virum, Vtrùm scilicet in indiuisibili is metus consistat, idemq́ue sit vniuersis? Ad hoc ergo respondetur, Trinum esse caput vnde tale iudi
Solutio.
cium sumendum est. Primum scilicet ex parte obiecti, Timor enim mortis, quæ omniũomnium est temporalium truculẽtissimumtruculentissimum malum, cadere existimatur in constantem virum.
Atqui nomine mortis exilium quoque & perpetui carceres comprehenduntur. Quin verò & insignis infamia quam homines formidare nihilo minùs quàm mortem assolent. Secundò id pensatur ex parte modi quo metus incutitur. Si enim fœmina tibi, vel puer, vel inermis homo mortem comminaretur, metus ille non caderet in constantem virum. Sed tertiò (quod attentè hîc considerandum est) id etiam perpenditur ex parte subiecti. Etenim virorum iusta constantia non consistit in indiuisibili, sed suam habet latitudinem. Haud enim aut Thesei aut Herculis strenuitate pollêre omnes, aut debent, aut possunt.
Est nihilo minùs linea extra quam non esset constantia. Metus ergo qui secum illam compatitur constantiam, quæ intra illam includitur latitudinem, est cadens in constantem virum. Quocircà metus qui fœminam excusaret, aut senem calore sanguinis iam destitutum, non excusaret virum aliũalium. Vnde nomine viri intelligitur animi robur pro cuiusq;cuiusque conditione. Ex quo fit quòd si puella religionem ingreditur parentum metu, pro eius cōditioneconditione atroci: nẽpenempe quia illam & verbis & re nimium tractant asperè nisi in monasterium se permittat obtrudi, certè votum tali consensu emissum non teneret. Sibi ergo suisq́ue liberis parentes consulant, vt eiusmodi rigorem cogendi remittant. Quò ergo tandem rem concludamus, metus leuis, puta remissior ꝗ̈quam qui cadit in constantem virum, nec voti obligationem impedit, nec eius transgressionem excusat. Quòd si arguas neque
Obiectio.
eiusmodi vota esse prorsus spontanea, cùm ratione metus fiant: Respondetur metum leuem in rebus spiritualibus, puta in voto
Solutio.
& matrimonio non existimari metus nomine. De iure autem & foro ciuili nihil hîc disputamus: sed ad leges & iudicia lectorem remittimus, quîsnam metus contractum vitiet, quis verò minimè.
TErtium argumentum quod apud diuũdiuum
Materia tertii argumẽtiargumenti
Thom. secundum habet locum, complures aperit dicendi materias. Prima est de illis quibus possibile non est votum implere: seu quòd citra suam culpam in tali sunt impossibilitate constituti: seu quòd sibi viam præcludunt seruandi promissum. Et primum membrum ad illum spectat qui religionem vouit, quam sibi refragantibus monachis profiteri non est possibile. De quo cẽsetcenset S. Tho. distinguendũdistinguendum esse. Aut em̃enim eiusmodi hoĩshominis intẽtiointentio fuit vouere religionem in genere & principaliter: licèt ex peculiari deuotione hanc postmodũpostmodum elegerit: aut princeps eius propositũpropositum fuit se obligare ad hanc religionẽreligionem vel ad hunc locũlocum. Atqui priori casu tenet̃tenetur ingressum illius monasterij bona fide & diligentia procurare. Quòd si illic non admittatur, tenet̃tenetur adire aliud: ac demũdemum si ad illāillam religionem non pateat sibi aditus, tenetur aliam ac subinde aliam tentare, vt per se non stet quo minùs habitum induat. Sin verò vouẽdivouendi intẽtiointentio non fuit nisi ad talem domum, vel ad talem religionẽreligionem, inde vel repulsus vel exclusus non tenetur aliam adire: sed | liber est à voto. ¶ In his ergo primùm om
Illustrat̃Illustratur litera S. Thom.
nium perpendẽdumperpendendum est obiectum voti. Vouisti religionem in genere. Itaq́;Itaque in obiecto voti non posuisti hanc vel illam: tunc licèt magis in vnam sis quàm in aliam propẽsuspropensus, non tamẽtamen ad illam magis es obligatus quàm ad aliam. Si tamen in obiecto non solùm genus religionis, sed hanc expressè statuisti, illam debes priùs aggredi, & inde repulsus aliâs adire. Igitur si votum tuum fuit, hanc singularem domum ingredi, fortè in quo studium viget: & repulsam à monachis pateris, nullatenùs aliāaliam explorare teneris: etiāetiam eiusdem ordinis, quanuis obseruatione præstantiorẽpræstantiorem: neque vllum in contrarium scrupulum tibi vllus iniiciat: quia votum tuum non fuit emissum alio religionis intuitu ꝗ̈quam huius conuentus. Quare licèt eadem vigeat in alio religio, nihil ad te. Pari iure si vouisti talem religionem, nempe nostram, aut diui Francisci, aut singulariter aliam: teneris quidem conuentus aliquot circumire, & si non admittaris, non teneris ad aliāaliam. Si autem in genere vouisti religionem, tunc teneris alias tentare. ¶ Sed est dubiũdubium vtrùm
Dubium.
tenearis circumire omnes conuentus & religiones. Apparet enim sic esse: nam postquàm votũvotum emisisti quod ex omnibus pendet, explorare omnes debes à quibus votum tuum pendet. In contrarium facit, quòd tunc deberes orbem totum peragrare: quod quàm molestissimum onus esset. Item si in conuentibus bene institutis non esses receptus, deberes eum ingredi vbi religio iacet: quod tuæ saluti non esset tutum. Respondetur ergo primùm quòd vnusquilibet suam
Responsio.
cum primis debet intentionem consulere, qualísnam fuerit: nam si tantùm fuit illis religionibus se addicere quæ sibi erant circunstantes & notæ, non tenetur nisi easdem discurrere. Quin imò licèt quis sic suam intentionem non restrinxerit, sed absolutè vouerit religionem, non tenetur regiones omnes peragrare: quoniam neque Galli vnquàm hac de causa ad nos permeârunt, neque ex nostris vllus ad illos. Aliâs deberes etiam vsque ad Græciam & Insulas eandem ob causam oberrare. Enimuerò ius nos ipsum naturæ circumspectè docet vt eiusmodi vota intra regnum nostrum & linguam sint adimplenda. Ecquis enim voueret si ob id teneretur ignotas gentes inuisere? Quòd si in
Scrupulus.
stantiùs scisciteris, vtrùm omnes saltem conuentus in regione propria circumire cogaris. Apparet enim id saltem ratio postulare: quandoquidem votum ex omnibus illis dependet. Respondetur, neq;neque tam latè pro
Solutio.
tendi obligationem: dum enim religioni te certæ deuoueris, tantùm teneris illam bona fide adire. Haud tamen metaphysico, aut dialectico significatu sic tota est adeunda, vt vniuersi conuentus visitentur: sed morali modo. Ille enim sic dicitur totam religionem explorasse, qui bonābonam partem circumiuit: nempe si quinque aut paulò plures conuentus ambiat. Nam licèt ex paucis iudicium cæterorum venari. ¶ Ex his quæ
Deductio.
dicta sunt palàm sequitur illum qui aliquod habet impedimẽtumimpedimentum religionis quod vel quando vouit non considerauit, vel post votum siue citra culpam siue sua culpa incurrit, liberũliberum fieri ab eiusmodi voti obligatione: quoniāquoniam ad impossibile nemo iure cogitur. Vt si fortè eam religionem peculiariter vouisti vbi neophyti non admittantur: cùm id primùm resciueris, neque illam neque aliam ingredi teneris. Idem si morbo laboras perpetuo, aut alij perpetuo impedimento subiectus es, quorum causa te iura repellunt, tutus es in conscientia: neque vlla eges dispensatione. Secùs si impedimenta non sint nisi temporalia: vt si laboras quartana febre, illa abeunte teneris.
Vbi axiôma illud theologum, cuius sanctus Thomas. 4. distinct. 38. articu. 3. meminit, memoriæ mandandum est: nempe, quicquid faciẽdumfaciendum votum impediret si præsens esset, etiam emisso voto obligationem auferre.
VeruntamẽVerumtamen nè quempiam decipiat, ad obligationem voti referendũreferendum est, non ad impedimentum voluntatis vouentis. Exempli gratia: Ille morbus, qui si dum vouebas, adesset, obligationẽobligationem impediret, adueniẽsadueniens post votum, eiusdem obligationẽobligationem tollit. AttamẽAttamen licèt emisso voto aliquid difficultatis experiaris, quam si prænosses non vouisses, non ideo voti obligatio cessat. Aliâs omnia dirimerentur matrimonia, omniaq́ue expoliarentur religiosorum claustra. ¶ Quid autem si repelleris quia nescis grammaticam: aut nescis officium aliud vt recipiaris inter professos laicos, an tenearis grammaticam discere, aut aliud officium? Ad hoc non est simpliciter respondendũrespondendum, sed cum discretione. Enimuerò dum quis votũvotum edidit religionis ꝓponẽsproponens illiꝰillius esse ordinis quod sacris initiant̃initiantur, bona tamen fide arbitrabat̃arbitrabatur non reꝗrirequiri Latinè scire: | si id posteà ab illo requiratur, re vera non apparet obligatus Grammaticam discere: neq;neque tenetur ad ordinem laicorum intrare: quoniam sua ignorantia videtur hominem excusare. Ac perinde si religionem vouit laicorum, non tenetur aliquod discere opificium scitu difficile: quia putabat non esse necessarium. Quando verò quis communi lege religionem vouit, tunc arbitror teneri Grammaticam discere: si modò facultas suppetit: quia sciebat id esse necessarium: vel tenetur intrare vt laicorum ordini deputetur. ¶ Dubium autem egregium superest, VtrũVtrum
DubiũDubium egregium.
repulsam passus aut à religione exclusus teneatur religionis regulam inquantum possit seruare, ac munera religionis implere.
Dixerim repulsus aut exclusus. Nam repulsus est qui non admittitur: exclusus autem qui ob incorrigibilitatem habitum exutus pellitur. Neque idem est vtriusque iudicium. De priori ergo priùs disputemus. Et loquimur de illo qui bona fide procurauit religionem profiteri: minimè verò potuit.
De quo pro parte affirmatiua, scilicet quòd nihilo minùs ad id quod potest obstrictus
maneat, arguitur. Puella quæ votum emisit virginitatis, si posteà illum florem sua amiserit culpa, debet nihilo minùs perpetuam seruare continentiam: vti hîc sanctus Thomas & consentienter Doctores asserunt: in voto autem religionis perinde ac in voto virginitatis includitur castitas: ergo qui religionem vouit, licèt repellatur, tenetur perpetuam seruare continentiam: atque adeò petere saltem debitum non potest. ¶ Secundò. Si quis voueat
Secundum.
pauperibus decẽdecem erogare, aut Aduentus ieiunia sustinere: non autẽautem totum persoluere queat, tenetur quantum potest: ergo idem est ius de ijs qui religionem vouerunt.
¶ Tertiò. Dum quis votum solenniter con
Tertium.
firmat, tenetur ad omnia officia & munera quæ in eâdem sunt religione constituta: votum autem simplex habet pro obiecto votum solenne: nam qui simpliciter vouet, tenetur iuridico tempore votum solennitate stabilire: ergo pariter tenetur eadem religionis officia in quantum valuerit exhibere ac soluere. ¶ Quartò. Accedunt
Quartum.
& textus de conuers. coniugatorum. canon. Quidam. & cano. Placet. in quibus eadem sententia definitur. Casus enim prioris capituli est quòd quidam inuita vxore religionem ingressus, ac subinde ea ipsum repetente in sæculum reuocatus, post eiusdem vxoris mortem cogitabat ad secundas se transferre nuptias. Alexander autem tertius de eâdem re consultus, licèt eum non rursus in claustra religionis coëgerit, inhibuit tamen nè secundam vxorem duceret. Idem deciditur in secundo cap. de muliere quæ putans maritum obijsse vitam monasterium ingressa est: atque inde posteà à coniuge extracta, orbata posteà viro, tentauit secundò nubere, & tamen
Solutio dubitationis proximæ.
prohibita est. ¶ His nihilo seciùs non obstantibus sub distinctione respondetur, quòd si qui religionem vouit continentiam in suo proposito expressit, tenetur in sæculo permanens idem seruare: si verò nihil aliud quàm religionem vouit ad quāquam non recipitur eousque liber est, vt nihil in sæculo teneatur religionis præstare.
Probatio.
Probatur. Si huiusmodi persona, vel ad castitatem teneretur, vel ad aliud religionis munus, aut hoc esset virtute eiusdem voti, aut quia repulsam passus impossibilis ei fit ingressus: neutrum istorum: ergo. Probatur minor. Si enim teneretur ratione voti, illa obligatio statim à tempore eiusdem emissi inciperet: hoc autem vsus ipse falsissimum ostendit. Ecquis enim astruat vt qui votum simplex Carthusiensium suscepit, illicò perstringatur & Psalmos recitare, & à carnibus abstinere. Quòd autem ratione repulsæ teneatur, multò est improbabilius. Nam illa repulsa non fuit in eius potestate. Quare neque ipsum nouo vinculo irretiuit: nullo ergo pacto tenetur in sæculo vllum religionis munus soluere. ¶ Secundò id arguitur, vt legi
Secunda probatio.
tima causa patefiat. Nemo virtute voti obligatur nisi ad id quod est proprium eius obiectum: illius autem qui religionem simpliciter vouit proposita fuit tantùm religio: ergo ad id tantùm tenetur: quod si soluere non potest, immunis à voto fit. At verò contrarius forte insurgis: Qui obli
Obiectio.
gatur ad aliquid, simul & ad id obligatur quod inde subsequitur: cùm ergo ex religione subsequantur religionis instituta, is qui religionem simpliciter vouit, cuncta alia in virtute vouit. Hoc autem argu
Solutio.
mentum non solùm non est contrarium, verùm & fauet sententiæ nostræ. Etenim qui statum aliquem pollicetur assumere, non se obligat ad leges illius status quousque statim illum re vera assumat: quia | non exprimit in suo voto obligationem ad peculiares leges illius status. Cùm ergo religio, status quidam sit, licèt illum fueris assumere pollicitus, quousque illum assumas, non teneris ad eius leges: quippe quæ non obligant nisi eiusdẽeiusdem status professores: vtpote qui ad illas se expressè obligârunt.
Exemplum est in Christianismo. Vniuersi enim mortales ChristianismũChristianismum suscipere tenentur: & tamen quousque per baptismum illum profiteantur, non tenentur ad leges nostrorum sacramentorum, neque ad alias nobis peculiares quæ non sunt de iure naturæ. Eôdem itidem pertinet illius exemplum qui emisit votum suscipiendi sacros ordines: haud enim tenetur ecclesiasticos psalmos recitarè antequàm sacris initietur, atque adeò neque castitatem seruare nisi quatenùs diuina lege prohibetur. IdẽIdem ergo est de illo qui religionis simplex votũvotum fecit. Potest enim mutuum ius non solùm coniugi reddere, verùm & sibi vicissim petere. ¶ Et per hoc soluitur argumentum su
periùs obiectum. Haud enim valet cōsequẽtiaconsequentia. Votum solenne obligat ad singularia religionis statuta: & illud est obiectũobiectum voti simplicis: ergo & simplex ad eadẽeadem obligat. Nam votũvotum solenne est cōpletiuumcompletiuum, quod aiunt: nẽpenempe status professio quo quisq;quisque expressè dicit vouere obedientiāobedientiam, castitatem, & paupertatẽpaupertatem: & leges obligant professos: simplex autẽautem non obligat nisi vt statũstatum suscipias. Ac perinde respōdeturrespondetur ad illos canones suprà citatos de cōuersioneconuersione coniugatorũconiugatorum. Illi nāq;namque vota solenniter ediderant promittẽdopromittendo explicitè castitatẽcastitatem: & ideo inquantũinquantum se inuito cōiugeconiuge potuerunt obligare, astricti erāterant. PotuerũtPotuerunt autẽautem se obligare vt nunꝗ̈nunquam coniugalem vsum peterẽtpeterent: & idcircò prohibiti sunt ad secundas trāsiretransire nuptias. Sed quia quantũquantum ad alia votũvotum non tenebat, non sunt, defunctis cōiugibusconiugibus, in religionem reuocati. ¶ De alio autẽautem argumen
Ad secundũsecundum argumentũargumentum .
to. de illo qui multũmultum vouit: qui perinde si totũtotum non valet, debet soluere partem, nullũnullum ad rem affertur exemplum: quoniāquoniam qui vouit totum, formaliter vouit partem. At verò de illa quæ suam virginitatem Deo dedica
Ad primum
uit, distinguendum est. Bifariàm enim vouere quis potest virginitatem vno modo ad ipsam propriè respiciens: ita vt sua non fuerit intẽtiointentio nisi à prima Venere abstinere: nam vsu hoc venire solet. Et tunc illa perdita non tenetur ampliùs ad castitatem: quia suum penitus propositum non fuit nisi vt carnis integritatem custodiret. Si autem simpliciter & absque vllo moderamine votum emisit virginitatis, tum illa etiam corrupta nihilo minùs tenetur ad castitatem: quia votum eiusmodi est simpliciter negatiuũnegatiuum: puta virum non cognoscere. Quare quoties illum experitur, votum violat. Ob idq́ue nullum inde exemplum ad illum deducitur qui religionẽreligionem vouit. ¶ Quòd si hîc obiter scisciteris, vtrùm illa quæ vouit non nubere, teneat̃teneatur
Quæstio.
subinde ad votum castitatis: vt quoties fornicetur dupliciter peccet: apparet enim inde sic esse, quod ideo mulier non nubet vt castè viuat. RespōdeturRespondetur nihilo minùs eiusmodi
Responsio.
votũvotum ex sua natura, nisi aliud exprimatur, non obligare ad castitatẽcastitatem. Est enim castitatis materia duplex. Altera quæ opponitur luxuriæ. Et hæc est communis materia præcepti & voti: ad quam idcircò se obligat qui religionem profitetur. Altera verò est supererogationis quæ est propriè materia voti: vt pote à toro coniugali abstinere. Et quæ tantùm vouet non nubere, ad hanc solāsolam se obligat: scilicet non opponere religioni obstaculũobstaculum. Quapropter si fornicet̃fornicetur simplici flagitio delinquit. ¶ Quid autẽautem si eo proposito non
Scrupulus.
nubere voueret, vt licentiùs scortaret̃scortaretur? Respondetur votum hoc nullatenùs esse obli
Solutio.
gatorium: eò quòd est de re mala: obiectum enim tunc quod est non nubere, refertur in malum finem: atque adeò vitiatur. Eapropter neque nubendo neque fornicando trāsgrediturtransgreditur illa votum. ¶ Hactenùs de illo dissertum est qui citra suam culpam impossibilitatem incurrit implendi votum. Sequitur ergo vt de illo dicamus qui sua spon
Quæstio altera.
te illud fecit impossibile. Vtrùm videlicet qui post emissum simplex religionis votum vxorem duxit, teneatur inquantum potest castitatem seruare: puta debitum non exigere. Videtur enim hæc ratio id persuade
Ratio partis affirmatiuæ
re. Nemini sua culpa suffragari debet, neque suus patrocinari dolus: eiusmodi autem homo sua culpa viam occlusit implendo voto, ac perinde in eius fraudem vxorem sibi associauit: manet ergo inquantum potest ligatus. Atq;Atque hanc opinionem propter hanc rationem amplexantur Iurisconsulti. Vnde Sylue. in verbo, votum. 2. §. 1. cum cæteris
Syluester.
Summistis ait eiusmodi personam impediri à complemento voti: quia ad debitum reddendum tenetur: quasi compertum habens, non posse petere. Nihilo minùs
Solutio quæstionis.
cōtrariacontraria sententia, quòd possit etiam petere, | amplectenda est: quam hoc loco Caietanus
Caietanus.
meritò statuit: quandoquidem ratio proximè facta eisdem viribus de vtroque militet, seu citra culpam seu ex culpa impossibile fecerit votum religionis implere. Tenebatur enim ille duntaxat vt præmisimus statum illum suscipere: qui penitus fuit sui voti obiectum. Nam cùm statuta religionis solos professos præstringant, ad illa non tenetur quoad illa fuerit expressè professus. Idq́;Idque iam insuper sic confirmatur. Religio tribus votis constat: scilicet obedientiæ, paupertatis, & castitatis: qui autem simpliciter vouet, illa non explicat: sicuti qui vouet solenniter. Quare ad illa nondum tenetur. Quis enim te audiat si asseueraueris quòd qui religionem diui Francisci vouit postquàm rei vxoriæ mancipatus est, teneatur bonorum dominium & possessionem abdicare? teneaturq́;teneaturque ad ieiunia & alia obedientiæ munera quæ in sæculo præstare potest? Si ergo ad alia duo non tenetur, fit vt neq;neque ad votum castitatis. ¶ Ex hac autem definitione alia emergit dubitatio, vtrùm scilicet qui non mo
Dubitatio altera.
dò religionis ingressum vouit, verũverum & perseuerantiam vsq;vsque ad mortem, citra solennitatẽsolennitatem tamen: & nihilo minùs suapte sponte matrimonij se nodo implicuit, ad aliquid præ illo teneatur qui non nisi ingressum vouit. Et ratio dubitandi est quòd iste formaliter vo
Ratio dubitandi.
uit suum votum solennitate firmare: & ideo apparet ad castitatem sibi possibilem teneri: scilicet vt vxorium debitum ei petere non liceat. ¶ Caietanus de hac re multa insumit verba, iudicio meo superuacanea. Fateor enim me non percipere quídnam nouæ obligationis votum perseuerantiæ voto religionis accumulet. Triplici enim forma fieri votum simplex potest religionis. Vno modo vt quis voueat tantùm ingredi: non quidem animo perseuerandi aut solenniter profitendi, sed statim exeundi. Et hoc arbitror esse vanum, vti ait Paludanus. 4. d. 38. q. 4. Nam etsi obtendatur id fieri gratia tantùm verecundiæ, nihil ad religionem hoc refert. Secundo modo vt in obiecto voti ponatur perseuerentia & solennis professio. Et tertiò vt simpliciter voueatur religio. Et censeo secundum votum nihil tertio adhibere vinculi. Nam qui religionem absolutè vouit, votum illud secundùm iura emittit, tam
Solutio.
diuina quàm humana: ius autem diuinum est vt voueat ea intentione vt verè efficiatur religiosus: atq;atque adeò vt perseuêret vsque ad mortẽmortem: iura autem ecclesiastica tẽpustempus indulgent probationis, vt si experimento bona fide didicerit non sibi religionem congruere, non suscipiat quod ferre nequit. Quapropter etsi terq́;terque quaterq́;quaterque vouendo addas, perseuerare, semper intelligitur, nisi tempore probationis experientia te aliud admonuerit. Atq;Atque adeò post tale emissum votum, seu ad professionem sine tua culpa non admittaris, seu tua sponte matrimoniũmatrimonium contraxeris, non arctiùs in sęculo restas obligatus quàm si simplex emisisses religionis votum. Et ad argumentum in contrarium respondetur, quòd quāuisquamuis voueris perseuerare seu religionem profiteri, non te obligas nisi ad
ArgumentũArgumentum
profitendũprofitendum secundùm iura. Et ideo quousq;quousque fueris professus, neq;neque ad castitatem teneris, neq;neque ad alia statuta. ¶ Superest hîc demũdemum
de illo dicere qui post solenne votum, ceu incorrigibilis à monasterio pellitur, vtrùm tutus maneat in conscientia, postquàm vi expulsus est, & abiectus. Respondetur quòd quandiu per ipsum steterit quo minùs recipiatur, non est tutus, sed tenetur emendare sese, & in viam redire: quoniāquoniam cùm ex culpa sua fuerit exclusus, quandiu in illa perseuerauerit versabitur in periculo. Si autem correcta vita ad claustra rediẽsrediens non admittatur, tutus manet in sæculo. Quòd si scisciteris an teneatur in sæculo religionis vota seruare: Respondetur. A voto quidem obedientiæ absolutus manet: postquàm prælatus eam reiecit, ac subinde à voto paupertatis: quandoquidem conuentus eum non alit. Ac perinde à persoluẽdopersoluendo officio diuino, nisi fuerit in sacris, atq;atque à ieiunijs & alijs annexis religioni: siquidem illorum non fecit votum expressum, neq;neque ad illa tenebatur nisi ratione religionis à qua expellitur. Sed tamen à voto castitatis non eximitur: eò quòd expressè illud emisit, nec prælatus potuit ab eo illum liberare. ¶ Quid autem si ante indutum habitum vouerat religionem in genere, vtrùm sic exclusus ab hac religione teneatur ad aliam correctus transmigrare? Re vera ratio id videtur conuincere. Nam sicut ille qui non huc admittitur, tenetur aliam religionẽreligionem explorare: ita ille teneri videtur, qui post professionem expellitur. Et ita libentiùs censerem. Quanuis forsan dici posset quòd per votum solenne huius religionis cessauit illud simplex generale: & ideo si huc posteà non recipitur, liber ille est prorsus. Sed tamen prior sententia mihi probabilior est.
IN solutione ad quartum summouetur du
Ad quartũquartum.
bium de tempore adimplendi voti. Ad quod sanctus Thomas solùm respondet quod
S. Thomas.
qui se obligare proposuit vt omni procul mora illud impleret, tenetur statim: qui verò ad certum tempus vel sub certa conditione id proposuit, tenetur tunc. Veruntamen si exactius responsum desideras, sic accipito. Trifariàm quis potest votum æ
dere: scilicet aut tempus constituendo, aut conditionem supponendo, aut simpliciter absque vllo additamento. Et quidem primum membrum subdistinguendum est.
Nam si vouisti certo tempore quicquam facere, idq́ue temporis illius intuitu, ex deuotione scilicet illius: vt cùm vouisti ieiunare in vigilia Corporis Christi, vel Aduentum, teneris tunc temporis sub pœna mortalis culpæ: quòd si tunc non exolueris, non teneris alio tempore ieiunium supplere: eò quòd animus tuus ad illud fuit tempus propensus. Perinde enim tunc censendum de voto est, atque de lege, quæ singulariter quadragesimale ieiunium iubet. Si verò adiectio illius temporis non fuerit propter eius affectionem, sed vt principali voto limen poneres, tunc teneris quidem illo tempore: sed nihilo minùs illo transacto obligatio non aboletur, quin alio tenearis. Vt si vouisti religionem intra annum ingredi, delicto tibi dabitur nisi illo anno promissum reddas Domino Deo tuo: & nihilo minùs illo præterito eandem teneris suscipere religionem. Res est clara. ¶ Conditionale au
Votum conditionale.
tem votum non vno sed duobus fit modis. Est enim alterum syncerè conditionale: alteterumalterum verò pœnale. Conditionale est quotiescunque homo ad rem aliquam affectus est: sed quia impedimentum sibi obstat vel facultas non suppetit, vouet sub eonditione. Vt si voueas post mortem matris quæ tibi erat impedimento religionem intrare: aut post mortẽmortem patris suppetẽtibussuppetentibus tibi nũmisnummis peregrinari: aut si tibi tale Deus beneficiũbeneficium cōtuleritcontulerit, orphanāorphanam dotare. Pœnale autẽautem est quando non eras tali rei affectus, neque
VotũVotum pœnale.
tibi erat cordi: imò quia exosa est & inuisa tibi, adigis te voto in illam crucem si in re tibi fortè aliqua peccare contigerit. Vt cùm voues si luseris, aut si adulterium feceris religionem ingredi. Hoc enim licèt formam habeat conditionalis voti, est tamen pœnale: quoniám directè votum non est religionis: sed non ludẽdiludendi aut non adulterādiadulterandi: pœnāpœnam enim adiecisti vt vel caueres, vel post factum, teipsum castigares. Eapropter inter hæc vota vna est cōpertissimacompertissima differentia: & vna item aperta cōuenientiaconuenientia: sed vna restat cōtrouersiacontrouersia. DifferẽtiaDifferentia inquāinquam est quod
antepositāantepositam cōditionemconditionem quando votum est religionis aliúdve ex tribꝰtribus Pontifici Maximo reseruatis, suꝑsuper purè cōditionaliconditionali non potest nisi per ipsum Pontificem vel per CōciliumConcilium dispẽsaridispensari. In pœnali autẽautem potest per ep̃mepiscopum. Ratio est, quòd in priori illud quô directè fertur votũvotum, est religio: votũvotum autẽautem pœnale non rectà fert̃fertur, vt pręmisimꝰpręmisimus, nisi in illud proximũproximum obiectũobiectum: quod est non ludere, aut non adulterari. Quare qui in illa dispensari potest, valet etiam in pœnam ex transuerso appositam, quātunuisquantunuis sit religionis. CōuenientiaConuenientia verò est quòd vtrunq;vtrunque posita conditione obligat: neq;neque de hoc vllo pacto controuertitur. Quod ergo sub iudice restat est, vtrùm posita conditione pœnale votum nequeat nisi à summo PōtificePontifice dispensationem suscipere: perinde atque aliud conditionale. De quo quæstione 4. sub titulo dispensationis, arti. 3. dicturi sumus. Videtur enim eodem modo esse indispensabile: quandoquidem virtute voti obligatio iam tunc religionis exorta est. ¶ Ad
Ad quintũquintum principale.
quintum facilè respondetur. In primis neminem posse alium suo voto obligare: neu filium, neu seruum, neu aliter subditum: quoniam votũvotum est religionis actus qua quis suam propriam offert Deo voluntatem.
Quare si vouisti filium alicui templo offerre, teneris illum ducere: ille autem solùm tibi filiali obedientia tenetur parêre: nullatenùs tamen ex vi religionis. Rursus, qui per se votum implere non potest, si personale est, nullatenùs id tenetur præstare per aliũalium: tum quòd in voto semper intelligitur possibilitatis conditio: tum quòd personale votum fit propter propriam macerationem aut afflictionem corporis, aut ad excitandam deuotionem, vt patet in voto ieiunij, aut peregrinationis. Hæc autem nemo per alium assequitur. Secùs si non est votum merè personale: vt si in subsidium belli Hierosolymitani personam vnam vouisti, & tu non potes, debes aliam mittere. Rursus si vouisti monasterium ædificare, aut virginem dotare, quod viuens non persoluisti, tenetur hæres tuus si bona illi relinquis, vti ait Paludanus. 4. distinct. 38. quæst. 3. Pro quo
Paludanus.
facit. l. 2. ff. de pollicita.
ARTICVLVS. II.

ARTICVLVS. II.

Vtrùm vtile sit expediens́expediensque vouere.
POST virtutem voti obligandi sequit̃sequitur de alia quæ est eius vtilitas. VtrũVtrum scilicet aliquid nobis emolumenti afferat. Et arguitur à parte negatiua. Ne
mini expedit priuare se optimo bono, quale est libertas. Hac enim homines cæteris animantibus præstamus: quare nullo est auro æstimabilis: hac autem homo per voti necessitatem nudatur: ergo vouere non est expediens. ¶ Secundò. Nemini consilium est pe
Argumen. 2.
riculis sese obijcere: qui autem vouit, periculo exponitur extra quod erat. Vnde Au
Augustinus.
gust. in epistola ad Armentar. & Paul. Quia iam, inquit, vouisti, iam te obstrinxisti. Aliud facere tibi non licet. Non talis eris si non feceris quod vouisti, qualis mansisses si nihil tale vouisses. Minor tunc esses, non peior. Modò autem tanto (quod absit) miserior si fidem Deo fregeris, quanto beatior si persolueris. ¶ Tertiò arguitur. Consilium est Pau
Argumen. 3. Paulus.
li. 1. ad Corinth. 4. vt imitatores eius simus, sicut ipse est Christi: Christus autem nullibi legitur aliquid vouisse, neq;neque Apostolorum vllus: ergo nihil in vouendo emolumenti inest. ¶ In contrarium autem est Psalm. ille, Vouete & reddite Domino Deo vestro.
AD quæstionem hanc vnica eademq́;eademque cōpertissimacompertissima
Conclusio responsiua.
cōclusioneconclusione respondetur. Vouere vtile quidem est: non tamẽtamen Deo, sed nobis. Probatur. Alia ratione homini quidpiāquidpiam
Probatio.
promittitur quàm Deo: homini enim aliquid promittimus, quòd non solùm beneficium conferre, vtile illi est, verùm & ipsum ei polliceri. Nam sicuti re ipsa collata iuuatur, sic & promissione fit certior futuri beneficij vnde spem generat quam pro alio beneficio ducit. Quapropter non solùm conferenti, verùm & promittenti gratiæ exhibentur. Deo autem vt nihil inde commodi accrescit, quòd aliquid ei conferimus, eò quòd nostrorum bonorum non indiget: ita neque vtile est, vt ei aliquid polliceamur. Scit enim oculatiùs quàm nos quídnam ei simus exhibituri. At verò vtrunq;vtrunque nobis vtile est: nam per hoc quòd ei aliquid exhibemus, nobis ipsis augemus præmia, ei verò tantùm extensior fit gloria. Vnde August. in eâdem episto
Augustinus
la, Benignus exactor est, & non egenus: & qui non crescat ex redditis, sed qui in se faciat crescere redditores: nam quod ei redditur, reddenti additur. Inde autem quòd illi quidpiam pollicemur hoc nobis accrescit lucri, quòd voluntatem nostram in bonum figimus & firmamus, vt mutare iure nequeamus animũanimum. Est ergo ex re, non quidẽquidem sua, sed nostra, vouere. ¶ Corollarium conclusionis
CorollariũCorollarium.
huius est, salutare esse alijs consulere vt voueant. Attamen tam conclusio quàm corollarium intelligitur in genere & ex obiecto: nam speciatim non singulis est semper commodum. Quod quidem non ex natura & qualitate voti descendit, sed ex imbecillitate & defectu personarum: nempè quia sibi non sunt constantes vt voti arduitatem euincere valeant.
IGitur inter Catholicos adeò res hæc euidens est, vt nisi cum hæreticis nulla nobis pugna reliqua fiat. Est ergo primum suprà factum argumentum, quo hæretici, vt nouissimè Lutherus in impio suo libro De vo
Lutherus.
tis monast. contendunt, perniciosum esse vouere: tantum abest vt sit vtile. Verba sunt Lutheri in eodem libro. Et paulò pòst: Votum, inquit, castitatis & totius monasticę, si pium est, debet necessariò secum inuoluere liberta
Motiuum Lutheri.
tem rursùs omitendi. Et potest hæc hæresis fucari ex verbis Christi: Qui potest capere capiat. Si vis perfectus esse. Et ex illo Pauli, Præceptum Domini non habeo: consilium autem do. Et ratio, inquit, est: quia priuamus nos libertate qua iusti debent seruire Deo, & non sicut mancipia. Et inde inscripsit aliũalium nefariũnefarium librum de Captiuitate Babylon. sic enim appellat Ecclesiasticas traditiones. Respondet ergo S. Thom. quòd sicut
Solutio sancti Thomæ.
non posse peccare non diminuit libertatem, ita neq;neque necessitas firmatæ voluntatis in bonũbonum: qualis est necessitas voti. ¶ Ad huius au
tem liquidiorem intelligentiam notandum est, duplicem esse necessitatem agendi: alteteram quidem naturalem, qualis est in brutis animantibus & in rebus inanimis. Et hæc prorsus tollit rationem laudis & meriti. Altera est necessitas obligationis. Et hæc non tollit meritum, sed auget. Aliâs inconsultè atq;atque in nostrānostram perniciem nos Deus legibus obligasset. Quòd si altissimam rei huius rationẽrationem desideras, ex fine libertatis tibi liceat perpendere. Enimuerò etsi libertas nostra, naturalis nobis sit, tamen autor ipse naturæ DeꝰDeus, in hoc nos atq;atque angelos liberos creauit vt opera no|stra digna essent laude, & præmij merita apud ipsum. Opera enim naturalia, vt modò dicebamus, merita esse nequeũtnequeunt. Ad hoc igitur nostram condidit libertatem, vt cùm malum facere possimus, facientes bonũbonum mereamur vitam æternam: quam si nobis absq;absque vllis prorsus meritis neq;neque nostris neq;neque Christi contulisset, flore illo accidentario gloriæ caruisset, quod est mereri quod habes. Nam præstantius est mereri quod non habes, ꝗ̈quam id habere quod non mereris. Vbi ergo libertas nostra in bonum figitur, vt non peccet nihil libertatis perdit: quia figitur in id ad quod creata est. Quapropter neq;neque Apostolorum voluntas in bonum confirmata vllam perdidit libertatẽlibertatem: ac multò minùs beati: longeq́;longeque minimè Christus: qui licèt ad vtrumlibet habuerit libertatem, non tamen ad id quod malum est in sensu composito. Vnde August.
Augustinus
in eâdem ipsa epistola: Fœlix, inquit, necessitas est quæ in meliora compellit. Vnde illæ authoritates suprà citatæ quibus Christus ostenditur liberam reliquisse familiam suāsuam ad consiliorum opera, perperàm ab hæreticis intelliguntur: quasi nos prohibuerit nè voto nos ad illa consecraremus. Legitimus enim sensus est quòd noluit nos illorũillorum præceptionibus deuincire. Qui tamen voto se voluerit ad illa præstringere, hoc ipsum consilium est saluberrimum. Alioqui nullus esset monachorum fixus status, si cuilibet pro libito fas esset abire: sed hoc ipsum est quod
ipsi moliuntur. ¶ Aliquem tamen tibi fortè scrupulũscrupulum verba sancti Thomæ inijcient quibus comparat necessitatem voti illi quæ est non posse peccare: cùm tamen votum de opere supererogationis sit cuius contrarium non est peccatũpeccatum. Respondetur tamen non eô illa
Solutio.
quidẽquidem verba retulisse vt affirmaret votũvotum esse firmitatem non peccandi: sed vsus est similitudine, quòd sicut stabilitas non peccandi in Apostolis & beatis non minuit libertatẽlibertatem, ita neq;neque firmitas faciendi opus consilij quod est maius de maiori bono. ¶ Ad secundum
Ad secundũsecundum argumentũargumentum .
respondetur per distinctionẽdistinctionem. Duplex enim est periculum: alterum quod ex ipso facto nascitur: cui quidem te obijcere non est consilium. Vt cùm quis se ponti committit ruinam minanti, aut inter cornua se proijcit trucis tauri. Sed alterum est periculum non quidem ex facto ortum, sed ex hominis fragilitate & languore. Et huic se hominem gratia melioris boni offerre, non solùm non est semper temerarium, verùm & nonnunquānonnunquam expediens: vt equum ascendere vt expeditiùs iter absoluas: licèt ob segnitiem tuam possis inde cadere. Item neq;neque est temerarium periculis te committere quæ ex euentu solent euenire. Ait enim Sapiens Eccles. 11. Qui obseruat ventum, non seminat: & qui considerat nubes, nunquam metet: periculum autem voti non est prioris generis, sed posterioris, puta quòd vir constans & strenuus superare potest. Vnde in eâdem epistola August.
Augustinus.
Non te, inquit, vouisse pœniteat: imò gaude iam tibi non licêre quod cum tuo detrimento licuisset. ¶ Ad tertium respōdeturrespondetur quòd
Ad tertium argumentũargumentum .
Christo nulla ratione vouere congruebat: tum quòd Deus erat: tum quòd in quantũquantum homo cōstantissimamconstantissimam habebat voluntatem in bono, ceu comprehensor existens. Vnde illud Psal. Vota mea reddam in conspectu timentium eum: non de sua ipsius persona, sed de corpore, quod est Ecclesia, intelligitur. Apostoli verò vota paupertatis & reliqua susceperunt, vt Matth. 19. colligitur: vbi ait Petrus, Ecce nos reliquimus omnia & sequuti sumus te: quid ergo erit nobis? De quo latiùs quæst. 3. &. 6.
ARTICVLVS. III.

ARTICVLVS. III.

Vtrùm votum sit actus latrîæ siue religionis.
CVM in quæstione hac de voti virtute sermo versetur, quæritur cuiûsnam sit virtutis officiũofficium. Et arguitur primò quod nul
Primum argumentum.
lius sit specialis opus. Omne opus cuiusq;cuiusque virtutis, vt suprà dictum est, potest esse voti materia: eiusdem autem virtutis esse videt̃videtur promittere, & facere: ergo cuiuscunq;cuiuscunque virtutis est suũsuum vouere opus, atq;atque adeò non est specialis virtus. ¶ Secundò. Illa est
Argumen. 2. Cicero.
solùm religionis virtus, vt in de Offic. autor est Tullius, qua cultum Deo ceremoniamq́;ceremoniamque offerimus: qui autem vouit nondum aliquid Deo vouet, sed tantùm promittit: ergo non est religionis actus. ¶ Tertiò. Religionis cul
Argumen. 3.
tus soli Deo exhibendus est cui latrîa debetur: votum autem non solùm Deo, verùm & sanctis fit, imò & prælatis quibus religionem professuri obedientiam promittunt: ergo votum non est religionis actus. ¶ In cōtrariumcontrarium est illud Isai. 19. Colent eum in hostijs & muneribus, & vota vouebunt Domino & soluẽtsoluent. Vbi colere, quod est religionis, per id explicatur quod est vouere.
AD intellectum quæstionis huius notandum est, actum quemlibet studiosum
Fundamentum.
bifariàm esse posse alicuius virtutis. Videlicet & elicitus, & imperatus: ille enim actus elicitur à virtute qui est obiectum formalis eiusdem virtutis. Sic enim credere est actus elicitus fidei, & restituere alienum actus elicitus iustitiæ. Instar actuum potentiarum. Visio enim elicitur à visu: quia est sensatio coloris. Ille autem actus imperatur à virtute, qui elicitur per imperium illius mouentis aliam virtutem propter suum finem: vt ieiunium quod elicitur à temperantia, tunc imperatur à charitate, quando mouetur homo ad ieiunandum, non solùm quia actus est temperantiæ, sed propter amorem Dei. Sicuti & in vitijs: Dum quis furatur propter mœchîam, furtum quod elicitur ab iniustitia, imperatur à luxuria. Dum ergo quæritur de aliquo officio cuiúsnam virtutis sit, non inuestigatur cuius imperio fiat. Nam à multis potest imperari: sed cuiúsnam sit actus elicitus. Et hoc est quod de voto in præsentiarum percontamur. Ad quod vnica conclusione re
spondetur. Vouere est actus elicitus religionis, tanquàm Dei cultus. Probatur. Votum est ordinatio quædam & oblatio eorũeorum quæ homo vouet in obsequium cultumq́;cultumque diuinum. Hoc enim sonat ipsum quod est Deo promittere: ordinare autem & offerre quodcunq;quodcunque opus in Dei cultum, est actus religionis: ergo eiusdem virtutis est vouere. Monstratur minor. Opus cuiuscunque virtutis Deo potest ceu sacrificium offerri: vt ieiunium, eleemosynæ erogatio, & quicunque actus, seu fortitudinis seu temperantiæ. &c. Huiusmodi autem ordinatio & oblatio non tribuuntur ipsis virtutibus imperatis, à quibus illi actus eliciuntur, sed virtuti imperanti: qualis est religio: ergo vouere est actus elicitus religionis. ¶ Vna autem tibi forsan dubitatiuncula ex his oboritur. Quòd cùm
Dubitatiuncula.
ordinare & referre aliquid in Deum non soli religionis virtuti, verũverum & charitati, eidemq́;eidemque præcipuè competat, non magis inde colligat̃colligatur, vouere esse actum religionis, quàm charitatis. Respondetur autem hoc non inferri ex
Solutio.
eo quòd vouere sit ordinare & referre aliquid in Deum: sed ex hoc prorsus quòd sit aliquid offerre Deo ad eius reuerentiam & cultum. Itaq́;Itaque prima differentia est quòd charitas refert opera in Deum tanquàm in finẽfinem. Ieiunamus enim, oramus, &c. propter DeũDeum: quæ quidem præpositio, finem designat. Sed tamen vouemus eadem opera Deo vbi Deum non exprimimus sub forma finis, sed sub forma illius cui aliquid offerimus. Itaq́;Itaque Deus ponitur in obiecto religionis, sicuti in obiecto fidei. Secundum discrimen est quòd charitas habet Deum pro obiecto tanquàm rem amatam: id est cui bonum in communi volumus, & nolumus malum: religio autem tanquàm id cui reueremur & obsequimur, nos nostraq́;nostraque illi cultu offerentes: votum ergo non solùm ordinatum in Deum, sed in reuerentiam eius & in cultum.
PRimum igitur argumentũargumentum veritatem cōclusionisconclusionis
Ad primum argumentũargumentum .
apertiorem facit. Respondetur enim quòd etsi id quod cadit sub voto tanquam eius materia, vt ieiunare, & seruare cōtinentiamcontinentiam, sint actus eliciti aliarum virtutũvirtutum: tamen illorum votum non elicitur nisi à religione. Contingit tamen nonnunquānonnunquam vt non solùm votum, verùm & actus ipsi deuoti eliciantur à religione: vt cùm voues orare, & sacrificare. Nam orare est actus religionis. Itaq́;Itaque quandoq;quandoque votum est actus religionis solùm ratione formæ, quia ipsa promissio elicitur à religione: quandoq;quandoque verò ratione formæ & materiæ, scilicet quādoquando actus ipsi promissi ab eâdem eliciũtureliciuntur virtute. ¶ Emergit
Dubitatio.
hinc autem dubitandi ratio, vtrùm vlla sit voti transgressio quæ duas includat culpas: alteram scilicet contra specialem virtutem à qua elicitur, atq;atque alteram contra religionem, per quam Deo offertur. Exempli gratia: Vouisti ieiunare, vtrùm non ieiunans & contra continentiam delinquas, & cōtracontra religionẽreligionem? Item vouisti Deo vt obedires prælato, vtrùm & virtutem obedientiæ violes quæ est iustitiæ, & rursus voti religionem? Est enim argumentum, esse peccatum du
ArgumentũArgumentum
plum: eò quòd, vt antè prædiximus, votum est quædam particularis lex quam sibi vouens præscribit: lex autem quicquid præcipit constituit in aliquo virtutis genere: vt dum præcipit quadragesimam ieiunare, cōstituitconstituit illum actum in genere abstinentiæ. Sicuti & lex diuina præcipiens coniugibus non se inuicem defraudare, constituit illum vsum in genere cōtinentiæcontinentiæ: ergò & ieiunium vouens constituit illud in eodem virtutis genere. Et prætereà in genere religionis: quare eius trāsgressiotransgressio geminum erit delictum. ¶ In contrarium autem est quòd communi iudicio non censetur nisi vnicum peccatum contra votum. ¶ Ad hoc respondetur quod transgres
Solutio.
|sio voti ex natura sua vnicum est peccatum. Vbi adnotandum est quòd actus ille qui voto, vt materia substernitur, potest esse constitutus in genere virtutis, aut per legem aliam seu diuinam, seu naturalem, seu humanam: aut per solum votum. Si priori modo, congeminatur peccatum: si verò posteriori, non est nisi simplum. Vouisti honorare parentes, aut cōfitericonfiteri, aut ieiunare Quadragesimam: quia iam secluso voto opera erant singularium virtutũvirtutum, si transgrederis, bifariàm peccas. Vouisti autem ieiunium in vigilia corporis Christi. Fateor quidem te constituisse illud opus in genere abstinentię, sed tamen quia non aliter quàm per votum, ruptio ieiunij non est nisi simplex peccatum. Pari modo si puellæ dotem pollicearis, cùm iam humana sis astrictus fide, si eandem pollicitationem religionis voto confirmes: tunc fracta fides duplum erit peccatum: scilicet tam contra humanam iustitiam, quàm contra religionẽreligionem. Dum autẽautem soli Deo vouisti eleemosynam facere, si non facis, solùm contra votum peccas. Hinc ergo fit simplum esse religioso crimen, non obtemperare præfecto: quia licèt illud obsequium cōstitueritconstituerit in genere obedientiæ, non tamen nisi per solum votum. Haud enim obedientiam prælato voues, sed Deo quòd eris prælato obediens. ¶ Ad secundum respondetur quòd licèt ille
Ad secundũsecundum argumentũargumentum .
qui vouet nōdumnondum det, si dare ad promissum referatur, quia nondum dat quod promittit, dat tamen illud in causa: quia obligat se: quæ quidem obligatio virtute continet rem promissam. Tametsi etiam re vera det suam mentem, suamq́ue voluntatem, quam Deo mancipat. ¶ Tertium argumentum quæ
Ad tertium argumentũargumentum .
rit vtrùm votum quod fit sanctis vel prælatis, ad religionem pertineat: quando quidem religio solum Deum habet pro obiecto. Et quidem de re nemo hæsitat, sed modus latet. Atqui sanct. Thom. nihil discriminat inter
D. Thomas.
votum quod fit prælatis, & illud quod fit diuis. Nam vtrunq;vtrunque censet promissionem factam hominibus, quæ non pertinet nisi ad humanam fidem. Sed vtraq;vtraque, inquit, esse potest materia voti, quatenus idipsum quod homini vel Sancto promittimus, offerimus Deo. Itaq́;Itaque votum quod facimus Beatæ Virgini, vt in sanctorum culmine exemplũexemplum statuamus, non est votum nisi quia quod ipsi promittimus, offerimus Deo: nimirũnimirum ei pollicentes quòd hoc vel illud faciemus in honorem Virginis. Sicuti si Deo me vouerem puellæ largiturum dotem, aut alium habiturũhabiturum honorem. ¶ At verò non est mirũmirum si hanc Diui Thomæ doctrinam alicui, non quidem falsa, sed tamen curta censeatur: nam vsus vouendi sanctis aliam prætereà rationem præ se fert. Haud enim cùm quis vouet Virgini, aut Diuo Petro, aut Diuo Iacôbo peregrinationem, vouet formaliter Deo, talem honorem Diuo exhibendum. Non inquam hoc illo pacto vouet, quo religiosus dum ait Præposito, Voueo Deo quòd ero tibi obediens: sed voueo Virgini, & voueo Petro. QuinetiāQuinetiam religiosi vnà cum Deo componunt sanctos: dicentes, Promitto obedientiam Deo & Beatæ Virgini, & beato Dominico, aut Francisco. Dicamus ergo, sanctos duobus modis existimari. Vno ceu homines aut angelos, qui puræ sunt creaturæ. Et isto modo vera est sententia sancti Thomæ, quòd promissio illis facta non est votum nisi offeratur Deo. Secundo verò modo considerantur vt Deus est in illis: non quomodocunq;quomodocunque per gratiam, vt in viatoribus, sed per gloriam, quasi in his qui ratione status suam ipsius præsentem diuinitatem participant. Et sic vouere sanctis, est vouere Deo, qui est in ipsis. At verò sanct. Tho. hunc modum forsan non inconsultè præterijt, sed eò quòd sicut orare sanctos non est orare Deum, sed diuersa est ratio: ita alia est ratio vouendi sanctis, quàm Deo. Sed tamen vbi de catholico sensu conuenit, vana est de nomine disceptatio.

ARTICVLVS. IIII.

Vtrùm magis sit laudabile & meritorium facere aliquid ex voto quàm absabsque illo.
CVM articulo secundo definitum fuerit, vouere esse vtile, & in tertio, esse actum religionis, aptissima subsequit̃subsequitur quæstio, vtrùm opus voti cumulatioris sit laudis ac meriti quàm si fieret absq;absque voto. Nam ex illis apparet hoc subsequi. Ar
Primum argumentum.
guitur nihilo minùs à parte negatiua authoritate Prosperi, lib. 2. de vita contempla. vbi ait: Sic abstinere & ieiunare debemus, vt non nos necessitati ieiunandi subdamus: nè iam non deuoti, sed inuiti rem voluntariam faciamus: votum autem necessitati nos subdit: ergò præstantius est absque voto operari.
¶ Secundò arguitur ex illo Apostoli. 2. Co
Argumen. 2.
|rinth. 9. Vnusquisq;Vnusquisque prout destinauit in corde suo, non ex tristitia aut ex necessitate. Hilarem enim datorem diligit Deus. Votum autem, vt crebrò vsu venit, tristitiam generat: idq́;idque ob necessitatem. Nam vt. 5. Meta. tex. 6. &. 1. Rhet. cap. 11. author est Aristo. ne
Aristot.
cessitas eò quòd voluntatem premit, tristitiam infert: ergo excellentius est opus absq;absque voto. ¶ Tertiò: votum ad hoc est necessa
Argumen. 3.
rium vt voluntas in eo firmetur quod spondet: firmari autẽautem immobiliùs nequit, quàm dum rem facit: ergo melius est sine voto facere. Nam tunc firmior est res, quàm dum promittitur. ¶ In contrarium autem est monitum illud Dauidicum: Vouete, & reddite. Cuius solennis interpretatio est, vouere esse consilij: consilium autem, vt præmisimus, de meliori est bono: ergo melius est ex voto operari quàm citra votum.
TItulus vtrunq;vtrunque de opere voti meditato quærit, scilicet vtrùm sit magis laudabile, vt quando extra gratiam est moraliter bonum: & an sit magis meritorium, vt puta quando fit in charitate. Et S. Thom. vnica
D. Thomas.
respondet affirmatiua conclusione: quam tribus rationibus corroborat. Conclusio est.
Conclusio.
Maiori laudi ac merito tribuitur opus ex voto, quàm absq;absque ipso exhibitum. Primò pro
Prima ratio pro quæstione.
batur ex virtutis obiecto. Opus nanq;nanque nobilioris virtutis, excelsioris est tam laudis quàm meriti: quare actus inferioris virtutis, dum à superiori imperatur, præstantior fit: vt si ob charitatem temperatè agas: virtus autem latrîæ, in qua hoc quod est vouere collocauimus, est virtutum præcipua, vt puta in cultu Dei posita: ergo actus ab illa per votum imperatus præstantior est, quàm qui fit sine voto. Vnde August. lib. de virg. Neq;Neque ipsa, in
Augustinus.
quit, virginitas, quia virginitas est, sed quia Deo dedicata est, honoratur: quam fouet & conseruat continentia pietatis. Secundò id
Secunda ratio.
rursùs confirmatur ex ea re quæ exhibetur. Nam qui opus citra votum facit, solum actũactum Deo impendit: qui verò ex voto, non actum modò, verùm & potestatem: addicit enim ei mancipatq́;mancipatque suāsuam voluntatem ac libertatem, vt deinceps iure nequeat secùs facere. Sicuti qui fructiferam arborem alteri conferret, vt in lib. 1. de Similit. author est Ansel. plus elar
Anselmus.
giretur quàm qui solos donaret fructꝰfructus. Qua vtiq;vtique ratione promittentibus gratiæ singulares debentur, præter illas quæ illis aguntur, dum conferunt. Tertiò & id confirmatur ex
Tertia.
modo agendi. Enimuerò per votum figitur asseriturq́;asseriturque voluntas in bonum: facere autem aliquid ex maiori animi stabilitate & cōstantiaconstantia, laudabilius est. Vnde PhilosophꝰPhilosophus. 2. Ethi.
Aristot.
nullum officium, virtutis nomine censet, antequàm ex firmato habitu proficiscatur.
¶ Restat autẽautem ante descensum ad argumentorum solutiones conclusionem explanare. Catholicorum nanq;nanque nemini dubia est, sed tamen solet male intellecta in abusum venire. Arguitur igitur contrà. Sequeretur si ve
ArgumentũArgumentum
ra esset, quòd deberent semper monachi in quocunq;quocunque obeundo obedientiæ munere exigere expectareq́;expectareque superioris scriptum præceptum. Nempè vt ex maiori voti energîa opus factum maioris esset meriti: sicuti trāsgressiotransgressio peioris esset culpæ. Sic enim faciunt religiosorũreligiosorum multi, quibus nos hîc eò consultũconsultum pergimus, quod à parte contraria stet ratio. Nam quo libentiùs maioriq́;maiorique animi prōptitudinepromptitudine obtemperas, illustriorem præstas obedientiam: promptiùs autem facit qui vrgens præceptum non expectat, sed simplici iussioni audiens est. Respondetur ergo sub
Solutio.
distinctione. Quando res ardua est eademq́;eademque dubia, vt ad Indos ad nauigare, aut regiminis onus suscipere, aut quid simile, consilium est vt monachus non iniussus suo proprio iudicio tales subeat prouincias, sed præfecti mandatum præstoletur. Quando verò res non est ambigua, tunc aut vanum est aut certè delictum, cogentem præceptionem expectare. Etenim si paratus es facere, sed compulsoriũcompulsorium præceptum ob id solùm requiris, vt officij tibi meritum augeatur, vanum est. Nam virtute voti obedientiæ, promptitudo est magis meritoria. Præceptum enim non ponitur nisi aut rebellibus aut in dubio hærentibus. Si autem re vera facere renuis nisi præcepto cogaris, tunc meritum non solùm non crescit, verùm adeò diminuitur, vt nonnunquam vertatur in culpam. Conclusio ergo non sic est intelligenda, sed quòd omnia opera quæ sine nouo præcepto, ex voto tamen facis, maioris sunt meriti & laudis quàm si faceres sine voti necessitate: maiorisq́;maiorisque adeò quàm si præcepti coactionem attenderes.
AD primum igitur argumentum ex Pro
Ad primum argumentũargumentum .
speri sententia sumptum respondetur, quòd necessitas coactionis, vtpote quando quis inuitus operatur, quia voluntarium tollit, laudem minuit & meritum. Imò nonnunquam prorsus aufert. Et de illa loquebatur | Prosper vbi aiebat: Nè iam non deuoti, sed inuiti rem voluntariam faciamus: necessitas autem voti, quo voluntatem penitiùs in bonum asserit, eo deuotionem auget. ¶ Sed arguis fortè vrgentiùs, vti hæretici putant.
Obiectio.
Qui absq;absque voto operatur, in singulis actionibus habet libertatem, vt citra iuris violationem cessare possit: qui autem voto illaqueatus est, etsi liberè vouerit, tamen in singulis pòst actionibus illa caret libertate: liberiùs ergo facit qui non est voto alligatus: libertas autem laudem auget & meritum: ergo conclusio falsa. Qui rem superficie tenus cerneret, responderet fortè concesso maiorem inesse libertatem in eo qui facit sine voto, quia semper illi est integrum non facere. Sed tamen diceret ex altera parte, nimirum ob rationes ad conclusionem allatas, auctius crescere meritum in eo qui fecit votum. Legiti
Solutio.
ma tamen solutio non est hæc: sed quod maior est libertas in eo qui vouit. Enimuerò qui vouere reformidat, eò non vouet quòd tam liberum suijpsius dominium non habet, quàm ille qui vouit. Vnde sicut illustrior esset in illo libertas (vt in Anselmi exemplo persistamus) qui non solùm arboris fructus quotannis daret, verùm totātotam semel arborem, quàm ille qui solos fructus donaret: sic præclarior est magnificentiorq́;magnificentiorque libertas, Deo non modò opera tua, sed ipsam voluntatem semel dedicare. Quare libertas illius primi actus tanquam ex radîce diffunditur ad singula opera, vt pretiosioris sint libertatis, quàm si fierent sine voto. ¶ Ad secundum argumen
Ad secundũsecundum argumentũargumentum .
tum ex illo Pauli ascitum, Non ex tristitia, & ex necessitate: tria sub distinctione respondet S. Thom. Primum quòd necessitas coa
Solutio sancti Thomæ.
ctionis est, quæ cùm sit voluntati contraria, tristitiam parit: de qua proinde loquitur Aristo. Et hanc iam concessum est non esse bo
Aristo. Paulus.
nam. Eandemq́;Eandemque perinde condemnat Paul. SecundũSecundum est quòd necessitas voti in his qui sunt bene dispositi, ob contrariam causam, videlicet quia voluntatem habent bono affixam, tristitiam non generat, sed planè gaudium. Vnde August. in eâdem citata episto
Augustinus
la ad Arment. Non te, inquit, vouisse pœniteat: imò gaude iam tibi id non licêre quod cum tuo detrimento licuisset. Et quidem circa hæc duo asserta nullus superest scrupulus. Ait verò tertiò, quod etsi quādoq;quandoque opus voti secundùm se consideratum triste & inuoluntarium reddatur post votum, dum tamen inconcussa maneat implendi voluntas, non solùm non est malum, verùm est magis meritoriũmeritorium, quàm si fieret sine voto: pro eo quòd procedit ex religione, quæ potior est virtus quàm abstinentia: à qua exempli gratia damus illud opus elici, puta ieiunare. ¶ Hoc ta
men documentum non caret ambiguitate. Et idcircò explorādumexplorandum est, vtrùm pœnitentia voti sit quandoq;quandoque delictum: & quale genere suo, venialéne an mortale. Nam ex vna parte videtur perinde esse pœnitere voti, ac si ante votum nolles vouere: quę quidem nolitio, cùm non sit rei ad salutem necessariæ, non est mala. Idem enim est obiectum vtriusq;vtriusque actus. Nolo vouere, & nollem vouisse. Sed ex alia parte est argumentum, quòd pœnitentia rei bonæ mala est: quoniam pœnitentia esse non debet nisi de malo: vouisse autem est bonum: ergo illius pœnitentia est mala. Et ita consueuit vitio tribui. CaietañCaietan.
Caietani responsio.
responsioni suæ triformem præiacit distinctionem. Ait enim quenquam pœnitere posse, aut voti, id est, promissi: aut vouisse, puta animum applicuisse ad vouendum: aut tertiò, bonorũbonorum operum quæ ex voto fecit. Pœnitere, inquit, voti, est dolere de promissione: qui enim, inquit, sic dolet, promissionem non seruat: pœnitere autem vouisse, est pœnitere quòd se subiecerit voto: qui quidem non ideo animum mutat. At verò licèt in
ter mutare & non mutare propositum clarum sit discrimen, non tamen inter verba ipsa, pœnitere voti & pœnitere vouisse. Nam profectò latinè idem est. Etenim si pœnitere voti intelligas abstractè, id est, non illiꝰillius à te facti, impossibilis est hæc pœnitẽtiapœnitentia. QuandoquidẽQuandoquidem neminẽneminem nisi facti sui pœnitere potest. Si autem id contractè vsurpes, tunc pœnitere voti idẽidem est prorsus quod pœnitere te vouisse. Sicut pœnitere peccati, & pœnitere te peccasse. Haud ergo distinctio ex parte voti & vouisse, sumenda est, sed à verbo ipso, pœnitere, quod ambigui est significatus. Pœnitere enim voti, aut vouisse, vno modo accipi
Solutio ambiguitatis proximæ.
tur, pro eo quod est, retractare propositum. Dicitur enim ille pœnitere facti, qui mentẽmentem mutat. Et de hac significatione non habetur in pręsentia sermo. Est enim citra controuersiācontrouersiam, genere suo esse lethale peccatum, vt suũsuum est, tum contra iustitiāiustitiam, tum etiam contra religionem. Secundo autem modo, idq́;idque vsitatiùs, accipitur pœnitere, pro eo quod est nolle fecisse. Et de hoc est præsens dubitatio. Ad quam respondetur, eiusmodi pœnitentiam, licèt absolutè considerata sonet in ma|lum, tamen dummodò propositum faciendi sit firmum, posse ex circunstantibus qualitatibus ab omni culpæ macula esse munda. Sonat inquam in malum, sicut occidere, quia vouisse est bonum: tamen sicuti iudex, vimq́;vimque repellens non peccat, sic non semper qui vouisse pœnitet. Idq́;Idque præsertim vbi materia voti res est ardua, ac perpetua, & qui votum suscepit experimento difficultatem sentit: quam si prænosset, votum non fecisset. Quare sicut initio nolle vouere, ita & emisso voto nolle vouisse, nullum est vitiũvitium. Quoniam hoc non tam ex animi languore quàm ex ipsius natura obiecti contingit. Vnde ad argumentum suprà factum respōdeturrespondetur, quòd pœnitentia rei bonæ, quando non est absolutè necessaria, non est per se mala. Et de hoc ait S. Tho. esse præstantius ex voto id facere cum tali mœstitia, quàm citra votum. Atqui huius veritas inde patet, quòd hanc ob causam vouere est vtile & salubre, vt animus obligatione firmetur, nè postea rei difficultas & mœstitia non nos ab opere absterreat, sed omnibus impedimentis superatis in proposito persistamus. Addiderim tamen quòd licèt eiusmodi pœnitentia per se non sit reproba, potest tamen ratione periculi ad vitium inclinare. Qui enim crebros eiusmodi mœrores voti admittit, labefactari incipit, vt à proposito desistat. Quare dum quis experitur propositum suum languescere, non potest citra venialem culpam eiusmodi pœnitentiam non recutere. Mortalem autem citra consensum frangendi fidem voti, non est quòd metuas. ¶ At verò quando vota non sunt perpetua, neq;neque de rebus arduis, sed de minutioribus, tunc pœnitere vouisse, durante tamen implendi proposito, non solùm non est culpa, verùm rarò est periculum: quia potest qui vouit propositũpropositum in melius mutare. Vt si vouisti peregrinationem, aut prolixos recitare Psalmos, quòd obex tibi fit, vel ad studium reipublicę commodum, vel ad alia misericordiæ opera: nullum est periculum pœnitere voti. Tametsi absq;absque dispensatione propositum demutare,
nefas sit. ¶ Tertium membrum est, dum quis postquàm opera ex voto fecit, puta in religione degit vitam, se pœnitet sub tali instituto vixisse. Et de hoc distinguendũdistinguendum est. Aut enim eum illius transactæ vitę pœnitet, pręsupposito voto: hoc est pœnitet eum persoluisse opera quæ ratione voti debebat. Et hoc manifestarium est mortale crimen: nam cùm si non persoluisset lethaliter peccasset, fit vt huiusmodi pœnitentia sit de re ad salutem necessaria, atq;atque adeò mortaliter iniqua. Si autem pœnitentia huc fertur quod est te vouisse, nihil curans an illis caruisses fructibus, incidit in secundum membrum proximè tractatum: vt non sit genere suo mortale, quanuis plusculũplusculum habeat grauitatis. Nam postquàm fructus feceris, non potes citra culpam illorum pœnitere. Nisi vota essent de re leui & temporali. QuoniāQuoniam tunc nihil habet absurditatis, pœnitere quod illud tempus in cōmodioribuscommodioribus alijs negotijs non collocaueris. ¶ Ad tertium deniq;denique argumentum respon
Ad tertium argumentũargumentum .
detur quòd etsi dum quis re ipsa officium aliquod præstat, firmatam tunc habeat voluntatem in illo præsenti opere, non tamen in futurum, sicut ille qui vouit. Et præsertim si vouit, iugiter eadem opera frequentare.
ARTICVLVS. V.

ARTICVLVS. V.

Vtrùm votum per susceptionem sacri ordinis, per́perque profeßionem religionis, fiat solenne.
INTER virtutes voti summa est in voto solenni: vtpote quod matrimonium non modò impedit, sed dirimit. Quapropter potissimum votorũvotorum discrimen dignoscitur inter simplex & solenne. Quæritur ergo vtrùm votum per susceptionem sacri ordinis, & per professionẽprofessionem religionis, fiat solenne. Et arguitur à parte negatiua. Votum, vt pręfati sumus, fit Deo qui
nouit intima cordium: solennitas autem in extera ceremonia consistit, quæ fit in conspectu hominum: ergo huiusmodi solennitas non est voto necessaria, sed accidentaria, vt iure diuino nouum afferat vinculum.
¶ Secundò: si eiusmodi forinseca solenni
Argumen. 2.
tas esset de substantia voti, omnibus competeret votis in quacunq;quacunque materia: quandoquidem substantia generis in cunctis participatur speciebus: sunt autem multa extra ordinum susceptionem professionemq́;professionemque religionis: vt peregrinatio, ieiunia, &c. quæ non cōsuescuntconsuescunt solennitate firmari: ergo huiusmodi solennitas ad substantiam voti non pertinet. ¶ Tertiò. Solenne idem esse videtur
Argumen. 3.
quod publicum: sed possunt fieri multa vota in publico coram testibus, quæ non subinde sunt solennia: & vice versa, potest fieri | votum religionis & sacri ordinis in secreto: ergo solennitas non est necessitas in voto. ¶ Quarto deniq;denique peculiariter contra clericorum votum arguitur. Si sacris ordinibus solenne votum esset annexum, vsu contingere posset vt quis ante legitimum pubertatis annum, quin verò ante iustam rationis vsuram posset funiculo perpetuæ castitatis illigari. Quod re vera nulla videtur admittere ratio. Consequentia verò inde constat, quòd cùm ordinis sacramentum charactêrem imprimat, quocunq;quocunque tempore conferatur, suscipitur. Quod quidem absurdum à voto religionis cautum est, cùm ante quartumdecimum annum fieri nequeat solenniter. ¶ In contrarium est quòd huiusmodi duntaxat vota, matrimonium & contrahendum impediũtimpediunt, & contractum derimunt: quod solius est voti solennis.
AD quæstionem sanct. Tho. duabus respondet conclusionibus. Prior est: So
Prima conclusio.
lennitas voti attenditur secundùm aliquid spirituale: puta secundùm benedictionem aut consecrationẽconsecrationem, quæ ex institutione Apostolorum adhibetur. Probatio. Solennitas
Probatio.
rei debet eius naturæ & conditioni admetiri & accommodari: vt patet in rebus corporalibus: solennitas enim nuptiarum consistit in conuiuarum apparatu: solennitas verò nouæ militię, in apparatu equorum, militumq́;militumque concursu: vt potissimùm in Germania videre est, dum quis creatur Elector: & in alijs regnis, dum creatur auratus eques. Votum autem cùm Deo fiat, est res spiritualis: solennitas ergo eius debet subinde spiritualis esse: puta benedictio aliqua: qualis in religionibus fieri consueuit, & in consecratione: vt dum quis sacris initiatur. Quæ quidem religio à tempore Apostolorum ortum habuit: vt apud Dionysium constat. Nam de ritu sacrorum ordinum meminit. 2. cap. Eccles. Hierarch. Et de monachis, cap. 6. ¶ Posterior cōclusioconclusio.
Postrema cōclusioconclusio.
Votum fit solenne tum in professione certæ regulæ, tum & in maiorum ordinũordinum susceptione. Probatur. Solennitas fieri non
Probatio.
consueuit nisi dum quis per susceptionem noui status rei alicui mācipaturmancipatur. Haud enim solennitas nuptialis celebriter adhibetur nisi dum vterq;vterque coniugum alteri se mutuo tradit, statumq́;statumque matrimonialem profitetur qui publicitùs innotescere debet. Per susceptionem autem sacri ordinis, puta subdiaconatus, diuino se homo addicit ministerio, firmum statum suscipiens clericalem. Similiter in professione certæ regulæ: quando per abrenuntiationem sæculi propriæq́;propriæque voluntatis, statum quis perfectionis assumit: igitur tunc fit votum solenne. ¶ Hîc primùm omnium Doctores tam Iurisconsulti quàm Theologi innumeras voti diuisiones aggerant: vt peculiariter apud Palud. in. 4. distin.
Palud.
38. quæst. 2. est videre. Vbi vsq;vsque ad duodecim illas multiplicat. Nam & Magister Sentent.
Multiplex diuisio voti.
aliquas ponit. Alterum enim est votum personale, vt continentiæ: alterum reale, vt eleemosynæ: atque alterum mixtum, vt peregrinationis, vbi sumptus sunt necessarij. Item alterum est temporale, hoc est in tempus certum: alterumq́ue perpetuum. Item alterum est commune, vt quando materia cōmuniscommunis est præcepto & voto. Cuius exemplum Magister ponit in baptismo: atq;atque alterum proprium: vt de opere supererogationis, quod est propria materia voti. Hæc autem atq;atque id genus alię sectiones parùm ad rem conferunt. Sed illa satis nobis est, qua diuiditur in simplex & solenne. Horum enim vincula & obligationes multum differunt.
¶ Rursùs adnotandum est discrimen inter
simplex votum & solenne si ex effectu perpendatur, hoc esse quod simplex matrimonium impedit contrahendum, haud tamen dirimit contractum. Impedit inquam, quia peccatum est mortale post emissum votum simplex religionis, connubialia fœdera celebrare. Tenet tamen matrimonium. Solenne autem non modò matrimonio contrahendo obstat, verùm & contractum dirimit. Non quòd sit propria diremptio, quia matrimonium nullum est, sed dicitur eò dirimere quòd personas inhabiles ad contrahendum reddit. Discrimen hoc extat apud Bonif. 8. de voto & vo. redempt. cap. vnico, libr. 6. Tertiò insuper supponendũsupponendum est, votũvotum solenne in duabus tantùm materijs habere locum: scilicet in professione religionis, & in susceptione sacri ordinis: vtpotè diaconatus, vt idem Pontifex ibidem definit. Non quòd definitio hæc illic fuerit primùm sancita. Nam sanctus Thomas viginti annis Bonifacium octauum antecessit, qui tamen, ceu rem priscam illam commemorat. ¶ His
Quæstio.
suppositis in lite versatur in quónam consistat votum esse solenne, hoc est matrimonium dirimens: vtrùm videlicet de iure sit merè positiuo, an verò de iure diuino. Neq;Neque parùm refert vtra pars vera sit. Nam si est | de iure diuino nequit à Papa super voto solenni dispensari: secùs autem si sit de iure positiuo. CaietañCaietan. ergo hîc tres de hac re opi
Caietanus. Prima opinio.
niones recenset. Prima est quòd voti solennitas consistat seu in benedictione, qualis fit in religione seu in consecratione, cuius vsus est in susceptione ordinum. Hæc autem opinio multis rationibus confutatur. Primò quia professio tacita, scilicet cùm annus probatio
nis, annuente neophyto elabitur, est in virtute solenne votum, & tamen absq;absque omni benedictione. Secundò: quia in aliquibus religionibus, vt in nostra, non benedicitur ille qui profitetur, sed scapulare: idq́;idque fit postꝗ̈postquam in manibus prælati professus est: ergo illa benedictio neq;neque est de essentia, neq;neque requisita. Tertiò neque illa, neque consecratio sufficit.
Tertia.
Græcorum nanq;nanque sacerdotes consecrantur, & tamen non astringuntur solenni voto castitatis: idq́;idque perinde Ecclesia de nostris decernere posset. Quapropter sublato Ecclesiæ statuto posset quisq;quisque dum sacris initiaretur, & (vt aliqui putant) religionem profiteri, faciendo simplex votum castitatis aut nullũnullum. ¶ Anteà verò quàm vlteriùs transeamus, admonitum volo lectorem hanc opinionem nusquam fuisse sancti Thomæ, imò neminem reor sic intellectam illam fuisse cōplexumcomplexum: nam D. Thom. in priori conclusione (quod meditatè considerandum est) non astruit substantiam voti solennis in benedictione aut consecratione consistere: sed præcisè ait quòd solennitas voti attẽditurattendditur secundùm benedictionem, & consecrationem.
Mens sancti Thomæ.
Itaq́;Itaque tantùm vult dicere quòd illa benedictiōnisbenedictionis solennitas adhibetur in signum voti: sicuti solennitas nuptiarum non est de essentia matrimonij, sed est eius testimonium. Quare non vult quòd illa ceremonia sit simpliciter de essentia, sed tantùm explicat ritum qui re vera nunc in ecclesia viget. Quanuis de susceptione ordinum alia sit ratio.
Nam eo ipso quòd subdiaconus ordines suscipit, vnà suscipit & votum. ¶ Secunda opi
Secunda opinio.
nio est quòd voti solennitas consistat in exhibitione personæ. Itaq́;Itaque substantia solennis voti à simplici hoc differat, quòd simplex est tantùm promissio rei tradendæ: solenne autem sit traditio personæ: siue promissa fuerit, siue secùs. Et quanuis opinio hæc à CaietañCaietan. reprobetur, arbitror tamen esse verissimam. Et est expressè opinio sancti Thomæ in. 4. dist. 38. quæst. 1. ar. 3. & expressiùs hoc loco. Et vt comparatione ad aliam fulgentiùs elucescat, tertia opinio quam CaietañCaietan. am
Tertia opinio Caieta.
plectitur est, votum esse solenne in hoc consistere quòd Ecclesiæ authoritate statutũstatutum est per tale votum hominem fieri inhabilem ad matrimonium. Neq;Neque est peculiaris CaietañCaietan. sed est Scoti in. 4. dist. 38. Probationes autem
Caietani hæ sunt. Prima quòd Ecclesia posset statuere vt quicunq;quicunque corācoram tribus testibus continentiam voueret, faceret votum solenne, sicuti ille qui ordines sacros suscipit aut religionem profitetur: quod vtiq;vtique signum est totũtotum pendêre ex arbitrio ecclesiæ. Secun
Secunda ratio.
da, quòd vice versa licet quispiam quacunq;quacunque solennitate profiteretur tria vota in religione non approbata per sedem Apostolicam, non resultaret votum solenne ex solo defectu ecclesiasticæ authoritatis. Quinimò verba sunt Pontificis loco citato de vot. lib. 6. videlicet quòd voti solennitas ex sola constitutione ecclesiæ est inuenta. ¶ Hanc veruntamen opinionem reprobat S. Tho. in. 4. loco citato hoc argumento: Si solenne votum
religionis solo statuto ecclesiæ faceret religiosum matrimonio inhabilem, & hoc non esset de iure diuino, sequeretur quòd ecclesia posset contrarium statuere: videlicet quòd posset dispensare in illo solenni voto castitatis: quod tamen falsum est, vt posteà disputabimus. Respondet hîc autem CaietañCaietan. nescio
Solutio metaphysica Caietani.
qua metaphysica: videlicet quòd etsi neque votum seorsum sine statuto Ecclesiæ sufficiat ad irritandum matrimonium, neq;neque per se præceptum, tamẽtamen ambo simul sufficiunt. ¶ Solutio autem hæc dupliciter claudicat. Primò si neq;neque per votũvotum ea ratione quod quis se tradit, neq;neque per præceptũpræceptum efficitur in habilis, intelligi neutiquam potest quomodò ratione vtriusq;vtriusque efficiatur: hoc enim declarandũdeclarandum restabat. Et arguitur sic. Clarum est quòd
ArgumentũArgumentum in Caieta.
quanuis Papa sæculari præcipiat, etiam sub pœna excōmunicationisexcommunicationis latæ sententiæ vt vxorem non ducat, videlicet quia alia in eius tribunali eum petit, nihilo minùs si ille non est alteri coniugio mancipatus & cōtracontra iussionem pontificis contrahat, licèt peccet, matrimonium tenet: quoniam iubere nè cōtrahatcontrahat, non est inhabilem facere. Igitur si votum eò quòd est personæ traditio, non facit eam connubio inhabilem, neq;neque superueniẽssuperueniens præceptum id perficiet. Prætereà neq;neque respōdetrespondet
Argumen. 2.
sancto Thomæ. Si enim solum statutum ecclesiæ in causa est vt votum religionis inhabilem faciat religiosum ad matrimoniũmatrimonium, potest eadem ecclesia facere, primùm quòd | sit vera religio sine illa inhabilitate: quandoquidem ablato statuto votum per se manet simplex: itẽitem poterit in tali voto solenni postquāpostquam emissum est dispensare. Profectò ad hoc non respondet, sed fit ei consequens conclusio. Et ita tandem, vt posteà videbimus, concedit quòd Papa potest dispensare in voto solenni. Illa enim opinio natiuum germen est huius radicis. ¶ Igit̃Igitur si opinio sancti Thomæ de indispensabilitate voti solennis sustinenda est, vt arbitror ceu antiquissimam doctorum confessionem sustinendam, sic censendum est de voto solenni, vti dicere recipimus quod substantia eius consistit in hoc quòd
SubstātiaSubstantia voti solennis.
sit traditio: cùm votum simplex sola sit promissio. Quam quidem opinionẽopinionem tam in. 4. quàm hîc expressè tenet: dum per similitudinem nuptiarum ait quòd sicut in illis eò fit solennitas quòd vterq;vterque coniugum totaliter mancipatur rei vxoriæ, ita per susceptionem sacrorum ordinum mancipatur homo diuino ministerio, & per abrenuntiationem sæculi & propriæ voluntatis statum perfectionis assumit. Ex hoc enim discrimine nascitur aliud: videlicet quòd simplex potest fieri soli Deo sine aliquo eius ministro, solenne autem non nisi per eius ministrum. Et ratio est quod promissio cum non sit datio, non habet pro correlatiuo solẽnẽsolennem receptionẽreceptionem, sed solũsolum quia Deo ꝓmittispromittis, tua restat ligata fides. Traditio autẽautem non fit nisi vbi ille qui traditur solẽnitersolenniter recipit̃recipitur. ¶ Sed ais, Deus etiāetiam te reci
Obiectio.
piet si tu te illi dedas. Ecce in quo stat punctum. Cùm tradere se hominem mutando
Solutio.
statum, renuntiandoq́;renuntiandoque suæ propriæ voluntati, sit res maximi momenti, fieri non debet sine iudicio & examine: quod quidem iudicium non est illi committendum qui vouet, sed ecclesiæ quæ exploret, an qui tradere se adornat, idoneus aptusq́;aptusque ad illũillum statum sit. Ob idq́;idque ecclesia neminem ante tempus probationis ad religionem recipit. Neq;Neque verò ad sacros ordines absq;absque examine: vt patet in titu. de ætat. & qual. ord. præfici. Itaq́;Itaque in hoc quod est hominem Deo se per illum tradere à quo nomine Dei recipitur, consistit substantia solennis voti: quia tunc abdicat à se ius transeundi ad alium statum: ille autem Ecclesiasticus suscipiẽdisuscipeindi modus quæ solennitas est voti: est de iure positiuo. Veluti si quis secundùm iura antiqua alteri se venderet, eo ipso iure gentiũgentium esset eius mancipium: sed tamen posset rex ciuili iure sancire, vt nemini liceret se vendere, nisi tali solennitate: aliâs traditio non teneret. Et hoc est quod ait Bonif. in dicto cap. scilicet quòd voti solennitas ex sola constitutione Ecclesiæ est inuenta. Non enim dicit quòd substantia solennis voti, puta quòd qui se tradit non possit matrimonium contrahere, sit inuentum Ecclesię, sed quòd modus ille tradendi, sit decretalis Ecclesiæ constitutio. In summa, vt ad præfatam obiectionem
Ad motiuũmotiuum Caietani.
respondeamus, nemini cōstareconstare potest à Deo recipi per votum solenne, nisi per iudicium Ecclesiæ. Et hoc est quod ait sanctus Thomas in dicta distin. 4. articulo. 2. quæstiuncul. 3. Scilicet quòd votum nunquam est solenne quantumcunq;quantumcunque quis profiteatur nisi seruato ordine positiui iuris. Atque eapropter, nempè quia in alijs votis scilicet peregrinationis & ieiuniorum nulla fit traditio, neq;neque status mutatio, non possunt fieri solennia. Item neque in religione quæ non fuerit ad hunc effectum per Ecclesiam approbata. ¶ Sed interrogas, ex quo loco scripturæ in
Dubitatio.
fertur votum solenne in iure diuino dirimere matrimonium? Respondetur, hoc syllo
Responsio.
gismo id concludi: Quicunque se alteri tradit, suam illi voluntatem mancipando, iure naturæ & diuino fit inhabilis ad alium statum: qui vouet solenniter tradit se: abdicando ab se ius ducendi vxorem possidendiq́;possidendique propria, &c. ergo fit ad coniugium inhabilis. Maior est de iure naturæ ac diuino: quod patet: nam si dominium rei tuæ alteri tradidisti, nullatenùs illam rursùs citra furtum potes surripere: secùs si promisisti: quoniam tunc cùm nondum dominiũdominium à te alienaueris, causæ, vt suprà suũsuum est, superuenire possunt cur non reddas. Pari ergo modo si teipsum tradidisti, ius naturæ diuinumq́ue vetat nè tui ipsius furtum facias. Minorem autem esse de iure diuino in religione patet: quoniam religio debet esse status sequendi Christum: secundùm illud, Si vis perfectus esse, vade & vende, &c. & sequere me. Nam nisi hoc institutum per modum status acceperis, non est firmum: status autem non firmatur per promissionem, qualis est votum simplex, sed per traditionem. Vtraq;Vtraque ergo præmissa est de iure diuino atq;atque adeò cōclusioconclusio. ¶ Discernito ergò inter solennitatem & votum solenne: Solennitas enim, hoc est illa ceremonia non est de iure diuino, sed Ecclesiastico: sed tamen votum solenne dirimere matrimonium est de iure diuino, eò quòd est traditio.
¶ Et licèt pergere videar molestus esse, id cōtracontra
Ratio altera in Scot.
tra Scotum & CaietañCaietan. confirmatur. Sequeretur enim ex eorum opinione quòd Papa posset dispensare in matrimonio rato non consummato. Probatur sic. Votum solenne dirimit matrimonium eiusmodi: & tota vis voti solennis (vt autumant) est institutum Papæ, quod est ius positiuum: ergo pari authoritate poterit illud matrimonium absq;absque tali voto per solam dispensationem dirimere. Ecce argumentum Caietani quod re vera secundùm suam opinionem concludit: atq;atque adeò eodem deuictus concessit conclusionem. Sed profectò, vt bona venia grauissimi authoris dixerim, adeò est absurda conclusio & nullo vnquam sæculo admittenda, vt antequàm illam concederet, dimouere animum deberet ab illa ratione solennis voti, quam hîc refellimus. Negamus ergo minorem: scilicet quòd votum solenne virtute Ecclesiastici statuti dirimat matrimonium ratum, sed dirimitur iure diuino: quia est mutatio status inferioris in superiorem. Ob id enim etsi consensus in matrimonium statum cōstituatconstituat, licitum est tamen inde, quandiu non est cōsummatumconsummatum, ad meliorem frugem conscendere: consummata verò copula, quia ex natura sua est procreatiua prolis, ascensum propter iniuriam quæ educandæ proli irrogaret̃irrogaretur, prohibet. Ecce ergo in quo votum solenne consistat. ¶ Contra hanc au
Primum argumentum Scoti.
tem conclusionem arguitur primùm omniũomnium argumento Scoti, qui loco citato hanc opinionẽopinionem ait minus omnibus valere. Homo, in fit, per propriāpropriam voluntatẽvoluntatem dominiũdominium suî habet: ergo per eandem solāsolam potest illud transferre: per votum autem simplex quod soli Deo facit suāsuam obligat voluntatem: ergo per ipsum Deo dominium suî confert, ac per votum solenne. In hoc ergo non potest esse discrimen. Respondetur autem hoc esse negare mani
Solutio.
festissimam naturam promissionis & dationis. Enimuerò qui pecuniāpecuniam aut equum amico dare pollicetur, non ideo ab se dominiũdominium abdicat: nam si posteà alteri daret, teneret datio tanquàm à vero domino profecta: aliâs deberes dicere quòd quicunq;quicunque alteri aliquid debet, iam non esset dominus illius: quæ quidem assertio esset contra omnem legem & forensem vsum. Concedimus ergo quod homo per voluntatem potest transferre dominiũdominium: non tamen per solam promissionem, sed per dationem. ¶ Secundò arguit Caiet. Si Eccle
ArgumentũArgumentum Caietani.
sia constitueret, vt si quis coram tribus testibus votum faceret, illud dirimeret cōtrahendumcontrahendum matrimoniũmatrimonium, illud esset solenne sine receptione. Respondemus duo: primum quod illa
Solutio.
esset tunc receptio Papæ: nam quomodocunq;quomodocunque ipse statueret esse solenne, censeretur recipere votum. Secundò adijcimus quod Spiritus sanctus nunquam Ecclesiam permittet traditionem hominis per votũvotum suscipere, nisi iudicio adhibito & examine: aliâs vergeret in religionum & sacerdotij exitium. At verò transacto probationis anno per suum decretum tacitam professionem recipit. Et econuersò quando religionẽreligionem non approbat, tunc quantumuis vota tria exprimantur, non est solenne votũvotum: quia Ecclesia illud non recipit. ¶ Tertiò arguitur. Prope Apostolorum æta
Argumen. 3. Dionysius.
tem, vt est videre apud Dionysium. 6. cap. eccle. Hierar. vigebant monachorum ordines, votorum solennitate (vt creditur) firmati: & tamen non erant sicuti modò sunt. Nam post Antonius & Benedictus hanc religionum formam Ecclesiæ autoritate instituerunt. Re
Responsio.
spondetur quòd si vota ædebant solennia, authoritate Ecclesiæ & forsan in manibus episcoporum illa ædebant. A sacratissima verò Virgine nullũnullum accersiri potest contra nos argumentum: nam si votum emisit solenne id fuit ex peculiari Dei reuelatione. An verò adeò sit religioni intrinsecum votum castitatis vt neq;neque per Ecclesiam fieri possit vt absq;absque illo sit vera religio. q. 5. disputandum est. Illic enim &. q. 6. reuertendum nobis ad votũvotum solenne explicandum restat, tam religionis quàm sacerdotij.
AD primum igitur capitalium argumen
Ad primum argumentũargumentum .
tum respondetur, quod voti solennitas licèt fiat in oculis hominum, pertinet nihilo minùs ad Deum in quantũquantum per eius ministros hominis voluntas recipitur, transferentis ius suum in Deum, abdicantisq́;abdicantisque à se facultatem & arbitrium mutandi statum. Quapropter eatenùs conceditur votum simplex perinde obligare apud Deum atq;atque solẽnesolenne, quod vtriusq;vtriusque transgressio est mortalis. Sed tamen vtrunq;vtrunque in suo ordine. Simplex enim obligat sicut promissio: cuius ideo transgressio est non reddere quod promisisti. Sed tamen solenne obligat sicut traditio: ob idq́;idque qui illud transgreditur peccat auferendo quod tradidit vel abutendo voluntate Deo mancipata. Vnde fit vt sit grauior transgressio voti solennis, ꝗ̈quam simplicis. ¶ Quòd si arguas votum solenne
Obiectio.
perinde esse promissionem atque simplex: | nam pari modo ait qui profitetur, Promitto obedientiam Deo quod ero tibi obediens.
Solutio.
RespōdeturRespondetur differentiam esse quod qui solenniter vouet, licèt promittat obedientiam quantũquantum ad officia religionis exequẽdaexequenda, nihilo minùs promittit illam seipsum suamq́;suamque voluntatem & totum ius tradendo addicendoq́;addicendoque & mancipando Deo. Votum autem simplex non est traditio voluntatis, sed promissio qua obligatur eam tradere statumq́;statumque mutare. ¶ Et per
Quæstio vẽtilataventilata à Caietano.
hæc decidetur quæstio quāquam hîc tractat CaietañCaietan. vtrùm distinctio voti simplicis & solennis sit specifica, & pariter trāsgressiotransgressio sit alîus speciei. Respondet enim sub distinctione. Nempè quòd si distinctio attendatur ex parte subiecti, differunt specie: eò quod qui simpliciter vouit non est inhabilis ad cōtrahendumcontrahendum matrimonium, sicuti ille qui vouit solenniter: quemadmodùm primo de Anima affirmat Auerr. oculum hominis differre specie ab oculo leonis, proptereà quòd animæ sic differunt. Si autem, inquit, differentia attendatur ex parte obiecti, tunc non differunt specie: sicuti neq;neque hac ratione differunt oculus hominis & oculus leonis: quoniam eiusdem sunt formalis obiecti, perq́;perque eadem media sentiunt. Nam eadem, inquit, vis est obligandi in vtroq;vtroque: licèt in solenni maior in eâdem specie. Et certè si tota differẽtiadifferentia cōsisteretconsisteret in statuto ecclesiæ, ita dicere debuit. Attamen te
nendo quòd vnum est promissio & alterum traditio, proculdubio specie differunt ex ratione formali obiecti. Atq;Atque ita forensi vsu cẽseturcensetur. Alia quippe actio est promissio, atque alia transactio dominij. Et ita S. Thom. in. 4.
D. Thomas.
ait differre sicut vegetatiuum & sensitiuum: quòd differunt ex obiecto. Tametsi ad mores parum hæc discrimina referant: dummodò certus sis grauius committi peccatum cōtracontra votum solenne quàm contra simplex. ¶ Ad secundum iam vtiq;vtique responsum est, quod
Ad secundũsecundum argumentũargumentum .
cùm per vota aliorum operum non fiat mutatio status, non est cur fiant solenniter. Et ad tertium demum respondetur aliam esse distinctionem publici & secreti: aliam verò solennis & simplicis seu priuati. Non enim ob id quòd votum in publico fiat est illicò solenne, sed quia fit secundùm statutum Ecclesiæ recipientis vouentẽvouentem. Quo quidem statuto seruato, etiam in angulo potest fieri solenne. ¶ Ad quartũquartum tandem, vbi maior est
Ad quartum argumentũargumentum .
difficultas, respōdererespondere restat. Et in primis ambigi non potest quin etiam si ante vsum rationis ordo suscipiatur charactêrem imprimat, atq;atque adeò verè suscipiat̃suscipiatur: vt S. Tho. in. 4.
D. Thomas. Richardus.
dist. 25. q. 2. & illic Richard. & Theologi fatentur: quia ad susceptionem sacramenti imprimentis charactêrem, vt est Baptismus, Confirmatio, & Ordo, non requiritur actus in suscipiente, atq;atque adeò neq;neque certa ætas de necessitate sacramenti: secùs de necessitate pręcepti nequeunt subdiaconi ante decimumoctauũdecimumoctauum annũannum creari, neq;neque sacerdotes vngi ante vigesimum quintum, sub reatu peccati mortalis & pœna suspensionis. Quapropter quidam qui arbitrantur sacramentum ordinis non suscipi in quacunq;quacunque ætate, repelluntur, vt ait illic S. Tho. quia eorum assertum neq;neque ratione vlla neq;neque autoritate firmatur. ¶ Hoc ergo supposito consequens planè esse videtur id quod quarto argumento infertur: nempè ante legitimum rationis vsum posse quenq;quenque voto castitatis complicari. Neq;Neque hoc absurdius est quàm de obligatione matrimonij. Puella nanq;nanque cuius malitia supplet ætatem, etiam si ante duodecimum nubat, vinculo matrimonij tenetur: vt patet cap. De illis. de despons. impub. Quapropter etiam si quis consensu extorto per metum cadentem in constantem virum sacris initietur, voto etiāetiam eodem castitatis tenetur: secundùm dexteriorem opinionem, vt bene ait Syluest. ver
Syluester.
bo, ordo. 4. nisi forsan vxori esset matrimonio coniunctus, qui inuita vxore abstinere non potest. Atque id probatur argumento sumpto ex cap. de Iudæis, dist. 45. vbi illi inuiti à Sigibuto credebantur baptizati, nihilo minùs ad fidem cogũturcoguntur: proptereà quòd charactêre essent insigniti: & tamen illis qui renuunt, grauius est ad totam Christianam religionem obligari, quàm ad solum castitatis votum. ¶ At verò distinguendum est, vt reor, de huiusmodi clerico ante ætatem ordinato. Si enim vsum habebat rationis, puta quia decimum vel duodecimum annum attigerat, & fortè in octauo: quia liberè initiatur, cogendus est votum seruare. Si verò nullum prorsus habebat rationis vsum, sed nesciens quid de illo fieret ordinatus est: Profectò rationi est maximè cōsentaneumconsentaneum vt detur ei optio: nempè vt si voluerit in ordinis functione permanere, abstineat: sin minùs, omni prorsus officio suspensus vxorem ducat.

QVAESTIO TERTIA, De his qui vouendi facultatem habent. Sanct. Thom. 2. 2. quæst. 88. arti. 8.

ARTICVLVS. I.

ARTICVLVS. I.

Vtrùm illi qui sunt alterius potestati subiecti, vouere poßint.
POST voti substantiāsubstantiam & virtutem, subsequitur circa eius subiectũsubiectum indagare quínam sunt quibus facultas suppetat & arbitrium vouendi. Et primò de his qui
Primum argumentum.
sub aliena sunt potestate arguitur quòd vouere possint. Minus enim vinculum à maiori superatur: obligatio autem qua quis homini subditur minus est quàm quo obligatur Deo: ergo & obligatio prior nequit posteriori impedimento esse. ¶ Secundò. Filij qui
Argumen. 2.
sub cura degunt paterna, neque ab illa sunt mancipati, arbitrium habent absq;absque parentum voluntate religionem profitendi: ergò illos qui alienæ potestati subsunt, nihil à vouendi virtute cohibet. ¶ Tertiò. Maior de
Argumen. 3.
sideratur ad faciendum quàm ad promittendum facultas: religiosi autem possunt absq;absque maiorum facultate aliqua religionis opera exhibere: vt Psalmos recitare, inediaq́;inediaque se atque alijs afflictationibus macerare: ergo subiectio minimè adimit vouendi facultatem. ¶ Quartò: Quicunque id ten
Argumen. 4
tat quod iure facere prohibetur, delinquit: subditi autem vouendo non peccant: quandoquidem nullibi prohibitum reperiatur: ergò videntur iure vouere posse. ¶ In contrarium facit illud Numer. 30. Si mulier in domo patris sui & adhuc in puellari ætate aliquid vouerit, non tenetur rea voti, nisi pater eius consenserit: & idem subditur de muliere habente virum: quod. 33. quæstione 5. can. manifestum. & can. noluit. refertur. Ex quibus perinde pari ratione colligitur neq;neque alios quicunq;quicunque alienæ potestati subdantur, voto se posse absque superioris arbitratu deuincire.
DVę sunt hominum conditiones quibus non plenaria suppetit ad vouendum facultas: nempè subditi, qui alijs habent mancipatāmancipatam voluntatem: & pueri quibus per ætatem non licet rationis luce satis illustrari. De prioribus dicendum in hoc articulo: ac de posterioribus in subsequenti. Ad quæstio
Conclusio responsiua.
nem ergo vnica conclusione, eademq;eademque negatiua respondetur. Nemo qui sub alterius sit potestate, valet de ijs rebus in quibus ei subijcitur votum vllum suscipere, quod citra eius assensionem solidum sit ac firmum. Conclusio est clara. Votum quippe, vt in
Ratio cōclusionisconclusionis.
superioribus patet, est promissio quæ Deo fit: Deus autem qui author est naturalium legum non vult aliena surripi vt sibi tribuantur. Quare neque eleemosynas quæ de rapina fiunt, gratas habet: qui autem sub aliena est potestate, non est sui iuris: ergo nihil Deo vouere potest, quod domino suo aut maiori debet: sed est omninò ab eius potestate pendens: fit ergo vt eiusmodi votum absque eius consensu non sit validum: sed irritari à superiori possit. ¶ Primùm omnium, quia quæstio hæc, iste inquam & subsequens articulus de votorum irritatione instituitur, supponamus irritationis nomini id significatum supponi quod est nullum, ac perinde cassum haberi ac si nihil esset factum. Quomodò enim differat à dispensatione, & commutatione, & redemptione, quæstione proxima quæ de dispensatione subsequitur, commodiùs explicabitur. ¶ Prima ergo hîc causa dubitandi est de
Dubitatio.
fundamento authoritatis pręlatorũpręlatorum irritandi subditorum vota, vtrùm scilicet tantùm iure humano, an etiam diuino & naturali ea sibi competat autoritas. Et ratio dubi
Ratio dubitandi.
tationis est quòd locus citatus Numero. 30. solùm loquitur de muliere quæ est sub cura parentis, aut sub viri potestate: quemadmodùm August. illic exponit. Et refertur
Augustinus
33. quæst. 5. can. noluit. inferre autem inde generalem regulam subditorum, non apparet qua ratione firmetur. Nam subiectio vxoris & filiorum est naturalis: subiectio verò religiosorum, licèt sit diuina, tamen non videtur extendi nisi ad obseruantiam trium votorum & suarum constitutionum. Eò potissimùm quòd cùm religiosi statum profiteantur qui via est ad perfectionem, non videntur diuino iure arceri quo minùs sui sit arbitrij recentibus se votis vrgentiùs ad meliorem frugem promouere. Adde quòd | mandatũmandatum illud apparet in numero esse legaliũlegalium, quę per pręsentiāpręsentiam EuāgelijEuangelij extincta sunt. ¶ Haud ergo desunt qui censeātcenseant solũsolum humano iure ademptāademptam esse monacho vouẽdivouendi facultatẽfacultatem, citra maiorũmaiorum assensum: nempè cap. illo, monacho. 20. q. 4. At verò cùm illud non habeat authoritatem aliam quàm Basilij, ceu authoris, & Gratiani decreta colligentis, non potest habere vim legis, quippe quāquam Concilium tantùm vel Papa ædere potest. Quocircà nisi iuri diuino aut naturali authoritas illa conniteretur, non inde satis esset collecta. Respondetur ergo interdictum hoc mo
Responsio.
nachorum à iure diuino & naturali promanare. Nam eo ipso quo quis religionem profitetur, addicitur per obedientiam arbitrio prælati, atque adeò iure naturæ non potest inde absq;absque eius iniuria suam dimouere voluntatem. Quapropter non modò tanquàm spiritualis prælatus ex vi iurisdictionis dispẽsaredispensare super votum subditorum potest, verùm & tanquàm dominus voluntatem eorum perinde ac sæcularis pater eadem irritare. ¶ Sciscitaris autem vtrùm in omnibus præ
Scrupulus.
latis similis sit irritādiirritandi facultas, quibus adest dispensandi autoritas? Videtur nanq;nanque affirmatiua pars vera: quandoquidem dispensatio, vtpote quæ spiritualis sit functionis munus, maiorem exigat potestatem quàm irritatio. Respondetur nihilo minùs non ità
Solutio.
rem esse. Episcopi enim dispensare possunt: irritare verò minimè: quia non sunt absoluti domini libertatis subditorum, sed tantùm iudices. Imò verò neq;neque Pont. Max. potest sæcularium vota irritare: secùs religiosorum: quorum non solùm iudex est, verùm & peculiaris pręlatus. Est enim sicut generalis minister, aut magister cuiuscunq;cuiuscunque ordinis, & sicut Prouincialis, & sicut Prior. Quare & in hoc etiam fallit regula, quòd si episcopus id quod plus est valeat, perinde possit & quod est minus: quia non sunt eiusdem generis. Illi ergo qui facultatẽfacultatem habent irritandi vota præter religiosorum prælatos, sunt iure naturæ parentes ac tutores vtriusq;vtriusque sexus, & domini seruorum qui sunt mancipia. Nam paterfamiliâs non eâdem autoritate fungitur in suos famulos: vtpote quorum voluntatum non habet dominium. ¶ De vsu autem huiusmodi potestatis, an videlicet absq;absque vlla prorsus de causa dum maiori libuerit possit quęcunq;quęcunque
vota irritare, ambigitur. Archid. nanq;nanque quem Syluest. verbo, votum. 3. & citat & imitatur, & Palud. in. 4. d. 38. q. 4. vsq;vsque adeò absolutiorem censent potestatem irritandi ꝗ̈quam dispensandi, vt credant sine vlla prorsus causa fieri posse irritationem, licèt non dispensationẽdispensationem. Et ratio, inquiunt, est quòd dispensatio non
Ratio præfatæ opinionis
fit, quia votum non erat validum: & ideo requirit causam: irritatio verò fit quia non erat validum absq;absque superioris assensu, & ideo putant in mero esse arbitrio superioris absque alia causa irritare: sicuti qui vouet, absq;absque vlla causa poterat non vouere. At verò hæc sen
tentia moderatione temperādatemperandea est: nam etsi discrimen sit quòd irritatio nulla intercedente causa, sit valida: quod in dispensatione non sic vtiq;vtique facilè conceditur: nihilo minùs prælatus absq;absque vlla omnino ratione votum irritans profectò non esset à culpa saltem veniali liber: nam cùm irritatio actus quodammodò sit iurisdictionis, debet iudicio & perspicientia vti antequam irritet: vt perpendat vtrùm sit vtilius ac decentius facultatem negare, an concedere. Quare non est tam absoluta libertas in superiori ad irritandum postquàm subditus proposuitauetq́ue vouere, quàm in subdito antequàm à superiori facultatem exposcat. ¶ His de potestate irritandi præhabitis secundum continuò sub
Dubium. 2.
sequitur dubium circa illud cōclusionisconclusionis temperamentũtemperamentum, videlicet. In quibus alteri subijcitur. Nempè vt illa perscrutemur in quibus monachus superiori subditur. Nam apparet nulla opùs fuisse exceptione. QuoniāQuoniam, vt modò dictum est, simpliciter totam prælato tanquam Dei vicario cōsecrauitconsecrauit voluntatem. Ad huius intelligentiam notandum est
Quadrifida monachorũmonachorum opera.
quadrifida esse monachorum opera. PrimũPrimum enim genus est eorũeorum quę solenni voto cōprehẽdunturcomprehenduntur, vt sunt tria vota essentialia & peculiaria statuta. Et in his dubio procul subijcitur prælato monachus. Apparet nihilo minùs posse de his votũvotum voto ita firmiter adijcere, vt illud prælatus irritare nequeat: vt si voueat in ordine nostro nunꝗ̈nunquam carnes gustare, & nunꝗ̈nunquam locis & horis vetitis silentiũsilentium rũpererumpere: quoniāquoniam postquāpostquam licuit votũvotum solẽnesolenne de illis emittere, videt̃videtur posse, & arctiùs se astringere ad ea seruanda. RespōdeturRespondetur nihilo minùs &
Prima assertio.
hæc etiāetiam posse prælatum irritare vota: quin verò & debere: quia hæc vinculorũvinculorum cōgeminatiocongeminatio super eâdem materia vix vnquāvnquam prudẽterprudenter fiũtfiunt. Potestas autem inde patet quod cùm super oĩbusomnibus cōstitutionibusconstitutionibus & regulæ statutis præter tria essentialia vota valeat p̃fectusprefectus ex causa dispẽsaredispensare, cohibere potest subditorũsubditorum arbitriũarbitrium nè de hisce statutis recẽtiarecentia ædātædant vota. | Nam & illa super quibus dispensare potest dum dispensando facit ea de illicitis licita, potest pro causa nonnunquam iubere, scilicet vt subditus silentiũsilentium rumpat, aut religionis ieiunium: ac perinde valet horũhorum vota cassare. ¶ In secundo ordine sunt opera libera, id est
Secunda.
quæ neq;neque lege sunt præcepta neq;neque sub voto cōcludunturconcluduntur: vt orare, atq;atque noua superaddere ieiunia. Atq;Atque ad hæc quidẽquidem præfectus pro suo libito cogere nequit subditum: secundũsecundum illud verbum Bernardi: Votum meum non augeat Prælatus sine mea volũtatevoluntate. Tametsi nonnunquānonnunquam in casu necessitatis iubere possit orationes & fortè ieiunium: quod ad rem modò non pertinet. Potest ea tamen impedire quando libuerit, atq;atque adeò hæc peculiariter proprieq́;proprieque sunt opera quorum vota Præfectus irritare potest. ¶ Tertius operum or
Tertia.
do est quæ prorsus Prælati autoritatem exuperātexuperant: vt transitus ad arctiorem religionem. Hoc enim cùm ad exitum spectet subditi ex eiusdem obedientia Pręlati non comprehenditur sub illa: quo fit, vt bene ait Caiet. votũvotum quod monachus eiusmodi transitus emiserit, non posse à Prælato irritari. Atq;Atque adeò hoc operum genus exceptum putes illo conclusionis verbo in his in quibus alteri subijcitur. Haud tamen crediderim huiusmodi votum transeundi ad altiorẽalteriorem religionem omninò exire autoritatem Prælati, vt idem autor
Caietanus.
insinuare videtur: sed tantùm quo ad irritationem: imò arbitror posse eundem PrælatũPrælatum super idem dispensare. Quorum discrimen quæstione sequenti articulo tertio subijciemus. ¶ Quartum operum genus est eorum
Quarta assertio.
quæ ad salutem sunt necessaria: vt legis præcepta seruare: neq;neque verò illa modò, sed & quę ad charitatis feruorem attinent, quorum cōtrariacontraria sunt venialia. Atqui horũhorum votum censet idem Caiet. irritari à præfecto non posse:
Caietanus.
vt si monachus votum Deo vouerit non furandi, aut non mentiendi. Ratio eius est quoniam hæc materia non est prælato subdita: quandoquidem super his ipse, veluti super regularibus statutis, dispensare non valeat. Ait nihilo minùs posse prælatum eiusmodi votum nomine Dei cōmutarecommutare. Quare & hoc quoq;quoque exceptum arbitratur in conclusione. At verò non facilè illi de hac re subscriberem. Nam etsi quantum ad necessitatem implendi dispensatio istorum sub potestate prælati minimè comprehendatur, nihilo minùs illa noua obligatio qua subditus sua sponte religare se cogitat, non video cur non possit à prælato irritari. Nam quantum ad spontanea, dominus est subditarum sibi voluntatum. ¶ Tertium subinde dubium circa eandem
Tertium dubium.
conclusionem est de illo verbo: videlicet quod eiusmodi votum rei in qua subditus superiori subijcitur non est sine eius consensu firmũfirmum. Est inquam dubium vtrùm anteà ꝗ̈quam accedat superioris consensus votum subditi teneat, an verò cōtràcontra ipso facto sit nullum. Et dubitationis articulus est, vtrũvtrum cùm in voto subditi semper includatur superioris cōditioconditio, subintelligatur affirmatiuè si ille consenserit, an verò tātùmtantum negatiuè: scilicet nisi dissenserit. Nam priori modo votum ante eius consensum nullũnullum est: posteriori verò valet quousq;quousque per ipsum irritum fiat. Et quidem Richard.
Richardus.
4. sen. d. 38. ar. 4. quem multi Summistarum sequuntur, distinguunt inter religiosorum vota, atq;atque alia aliorum subditorum: puta filij familiâs, & vxoris, &c. Et de religiosis generalem absolutamq́;absolutamque asseuêrat conclusionẽconclusionem: nempè sic esse per votum solenne inhibitos noua ædere vota, vt quodcunq;quodcunque cuiuscunq;cuiuscunque generis absq;absque expresso consensu superioris faciant, ipso facto irritũirritum sit & cassum. Quare non solùm eius transgressio, nullum est peccatum, verùm & emissio nōnullanonnulla est noxia. Nam incassum vouere, culpa est. Quin verò arbitratur Richard. eiusq́;eiusque comites hanc esse sententiāsententiam D. Thomæ propter verba postrema solutionis tertij quartiq́;quartique argumenti: vbi ait votum religiosi non esse firmum nisi superiori placuerit, aut non renuerit. Affertq́;Affertque in eandem sententiam can. Monacho. 20. q. 4. Et supra hæc adhibet rationes duas. Prior
Prima ratio Richardi.
est, quòd cùm religionis onus sit valde graue, neq;neque decet, neq;neque verò licet professionis votum nouis sarcinis onerare, nè religiosus oneri succumbat. Posterior, quòd cùm idem reli
Secunda ratio.
gionis votum tantæ sit altitudinis vt omnia præcedentia in ipsum cōmutatacommutata extinguat, fit vt etiam subsequentia eiusdem virtute irritentur. Quare de filio familiâs & vxore non negat quin possint facere aliqua vota de his quæ sibi non sunt prohibita. ¶ Huic autem
opinioni, vt bene Syluest. verbo, votum. 3. §. 3. ait, neq;neque S. Tho. suffragatur, neq;neque arridet veritas. Quare Petrus à Palud. & Innocen. illic ab eodem Syluest. citati, ingenuè fatentur religiosos qui quidpiam vouerint, quo prælati obedientia non impeditur, reos esse voti, nisi dum per prælatum irritum non habetur illud impleant. Et ratio profectò est in promptu.
Ratio opinionis.
Nam si alij subditi citra suorũsuorum maiorum in|iuriam possunt ipsis inconsultis votum suscipere conditionale, quousq;quousque superiores ipsi renuerint, vt Richar. ipse fatetur, non est cur religiosis eadem facultas interdicatur. ¶ Se
Secunda ratio.
cundò arguitur contra eius rationem. Non obstāteobstante religionis onere potest religiosus habita prælati facultate alia superaddere vota: ergò nihil obstat quo minùs ipso inconsulto de materia quæ sibi non est prohibita possit idem suscipere: dummodò paratus sit causa voti nunquàm abesse officijs obedientiæ: & quoties superiori votum displicuerit, ab ipso cessare. CapitulũCapitulum autem, monacho. nullatenùs aduersarijs, imò nobis patrocinatur. Haud quippe ait illic Basilius quòd votum monachi sine consensu Abbatis sit nullum, sed quòd sit frangendum: vbi insinuat ante fractionem solidum fuisse. Quanuis neq;neque illa admonitio illo est rigore audienda vt quicquid religiosus vouerit illicò sit frangendũfrangendum, sed illud prorsus quod vel ei vel prælato fit graue & molestum. ¶ Ad sensum igitur sancti Thomę descendamus, qui videtur sentire votum ante consensum pręlati emissum nullatenùs esse obligatorium. Nam & in conclusione & in solutione tertij & quarti dicit, tũctunc nondum esse firmum: quod sonare videtur non esse obligatorium. Huius autem verbi sensum Caieta. docta distinctione enucleat.
Caietanus.
Materia enim voti respectu religiosi duplex esse potest: altera scilicet prohibita: vel in genere, sicut constitutionum interdicto nè quis monasterij septa egrediatur, prohibetur votum peregrinationis. Aut in particulari, sicuti si prælatus bona causa inhiberet nè quis suorum de tali aut tali re votum emitteret. Altera verò est materia non interdicta: vt orare quibus horis vacat: & studere, ieiunare, &c. Secundùm quam distinctionem ad dubium respondetur, quòd cùm votum de materia prioris generis emittitur, subintelligenda est affirmatiua conditio: videlicet si prælatus ratum habuerit. Si verò materia sit posterioris speciei, tunc conditio subintelligenda est negatiuè, scilicet nisi prælatus irritum fecerit. Et ratio discriminis est quòd votum debet fieri de re licita: quando verò materia est prohibita, non est licita nisi fiat super illa dispensatio: quapropter qui tale fecit votum, non obligatur quousq;quousque assensus prælati accesserit. AttamẽAttamen quādoquando materia non est prohibita, apta est ad votum. Et ideo religiosus votum faciens orandi, vel ieiunandi, vel non mentiendi, ipso facto astrictus est quousq;quousque præfectus votum irritet. Qua fortè de causa sub distinctione ait in solutione. 4. S. Tho. quòd in votis religiosorum intelligitur debita conditio, scilicet si suis superioribus placuerit renitantur vel non: vt prius membrum referatur ad materiam prohibitam: posterius verò ad liberāliberam. Quare cùm dicit votum absq;absque assensu prælati non esse firmum, si sit votum prioris generis, intelligit non esse validum: si verò posterioris, planè intelligit quòd etsi valeat, non tamen sic solidè, quin semper eius irritatio ex voluntate pendeat præfecti. ¶ De vtroq;vtroque autem membro superest dubietatis nonnihil: ad quod operæpretium est respondere. De priori in
Dubitatio.
quam est dubium, quòd votum de re illicita ipso facto est nullum, imò peccatum: votum ergo religiosi de re prohibita, neq;neque sub cōditioneconditione valet, imò est peccatum. Respondetur
Solutio.
per distinctionem antecedentis. Quando enim res est prohibita, quia per se mala, tunc votum illius iniquum est: quando verò tantũtantum est mala quia prohibita, potest sub dispensationis conditione materia esse voti. Sed
Scrupulus.
quæris vtrùm sic vouens teneatur id denuntiare prælato? videtur enim postquàm non est voto ligatus, non teneri. RespōdeturRespondetur ideo te
Solutio.
neri nè vanũvanum sit votũvotum quod absq;absque eius licẽtialicentia implere nequit. Sed de hoc statim apertiùs. ¶ De posteriori etiam membro dubitatur,
Dubium alterum.
vtrùm religiosus qui liberam materiāmateriam vouit (puta orare, aut ieiunare) teneatur rem Prælatum celare, nè votum irritet: an verò cōtràcontra licitum ei sit eidem id patefacere, vt infectum reddat. Videtur enim hoc posterius in fraudem voti cedere. RespōdeturRespondetur licêre rem dete
Responsio.
gere. Nam in hoc vtitur iure suo. Quin verò si graue est votũvotum, potest molestiāmolestiam suāsuam & grauamẽgrauamen ei aperire, vt irritet. Neq;Neque fit voto iniuria: quandoquidẽquandoquidem munus maiorũmaiorum est subditorũsubditorum temeritates corrigere. Tametsi quādoquando votũvotum non est acerbũacerbum, salubriꝰsalubrius est libẽterlibenter illud persoluere. ¶ At verò rursus circa priꝰprius membrũmembrum
Hæsitatio.
dubitatur, vtrũvtrum religiosus qui votũvotum rei prohibitę emisit satisfaciat petendo à suo pręfecto facultatẽfacultatem operis obeũdiobeundi non exprimẽdoexprimendo votũvotum. Apparet enim hoc satis esse. Nam postꝗ̈postquam consensus superioris ad hoc requiritur vt tanꝗ̈tanquam materiæ dominus illam permittat: qua ratione dicebamus quod cùm votũvotum materiæ non inhibitę emittit̃emittitur, statim tenet, fit vt si ipse opus inhibeat, videlicet nè peregrineris, satis illud est ad nullitatẽnullitatem voti. MultāMultam hîc non necessariānecessariam metaphysicam accumulat CaietañCaietan. res enim
Caietanus.
| perspicacior est quàm vt tot verbis indigeat. In primis hoc est certissimum, quòd si præ
Prima assertio.
latus, voti nescius, tantùm prohiberet opus, non ideo votum fieret irritum. Nam subtrahere materiam ad tempus, non est votum irritare. Etenim cùm irritatio actio sit iuridica quæ rei notitiam exposcit, debet idẽidem prælatus votũvotum nosse vt ipsum casset. Atq;Atque hinc palàm fit cōsequensconsequens, teneri subditum anteꝗ̈antequam sit in mora illud eidem patefacere. Quare Numer. 30. requiritur in patre notitia voti filiæ, vt consentiat vel dissentiat. ¶ Quòd si
Obiectio.
contrà arguas: Marita mulier quæ votũvotum simplex continentiæ fecit, non tenetur coniugi illud detegere: sed potest licitè, dũmodòdummodo debitum reddat, non petere: ergo pariter potest tacere subditus. Respondetur, nulla simi
Solutio.
litudine argumentum pugnare: quoniāquoniam eo ipso quòd mulier est viro coniugata, adẽptaadempta illi est potestas vouendi non reddere, etiam sub conditione: & ideo votum suũsuum non intelligitur nisi de non petendo: quod potest facere inscio viro: sicut religiosus clàm prælato implere votum orandi. Vbi autem materia prohibita vouetur sub conditione, tenetur vouens id dispẽsatoridispensatori notum facere: aliâs incassum voueret quod in Dei ludibriũludibrium vergeret. ¶ Maiori autem ambigendi occasio
Quæstio.
ne interrogatur, vtrùm postquàm religiosus cum facultate prælati votum de re aliqua suscepit, maneat nihilo minùs penes eundẽeundem superiorem irritandi facultas? Apparet enim nullam fieri reliquam. Quod Richardus lo
Richardus.
co citato opinatus est: imò dubitat an dispẽsaredispensare tunc possit: sed ait euolādumeuolandum ad PapāPapam. Nam cùm ad voti firmitatẽfirmitatem in subdito nihil ampliùs requiratur quàm prælati consensus, fit vt postquàm illo firmatum est, nulla super ipso illi supersit irritandi potestas. Ni
Solutio.
hilo minùs respondetur tunc etiam in præfecti arbitrio permanere, illud irritare. Et ratio est: quia etiam emisso voto religiosus nihilo minùs simpliciter manet subditus: atq;atque adeò neq;neque prælatus sua orbatur autoritate. Quin verò adde quòd nōnunquàmnonnunquam, etsi bona causa facultatem concesserit, poterit nihilo minùs ritè & rectè mutatis rebus id quod semel ratum habuit reuocare. Patrocinatur huic documento August. super Num. qui re
Augustinus.
fertur. 33. q. 5. ca. noluit. vbi docet, votũvotum quod puella paterna facultate firmiter susceperat, posse posteà à viro irritum reddi. Adde quod quanuis absq;absque vlla causa votum idem casset, etsi peccet, nihilo minùs votum est cassatũcassatum. Atq;Atque huic assertioni suffragatur idem ibîdẽibidem Augustin. eâdem cau. &. q. can. manifestum. vbi ait expressè, quòd si vxor autoritate viri votum emiserit, quod ipse, neq;neque citra suam culpam postmodùm cassauerit, nihilo minꝰminus vxor parêre tenetur. Quin verò textus ipse sacer id ipsum continet. Quòd autem vir & pariter prælatus sine causa reuocando peccet, non solùm illic August. verùm & textus ipse Num. 30. contestatur: vbi ait quòd etiāetiam dum conniuêre visus fuerit maritus, sed posteà cōtradixeritcontradixerit, tũctunc vxor non tenebit̃tenebitur voti rea, sed vir ipse portabit iniquitatem eius. Et ratio est, quòd etsi superior facultatẽfacultatem habeat irritandi inferioris votum, non tamen vsq;vsque adeò absolutam, vt suprà diximus, quin ratione & iudicio id debeat facere. Et ideo postquàm facultatem concessit non debet absque causa reuocare. ¶ Confirmatur hæc manifestè de religiosis sententia, ex simili à muliere maritata desumpto. Enimuerò si vxor præmissa etiāetiam viri facultate munus aliquod vouerit sacro alicuiꝰalicuius Diui, semper dum non soluit in arbitrio est viri suũsuum retractare: quòd si retractauerit, quāuisquamuis ipse in culpa sit, nihilo minùs ipsa non poterit non obedire. Expressa est sententia Ambro
Ambrosius.
sij in lib. de Paradiso: qui refertur can. nec illud. 33. q. 5. vt illic Gratian. infert. Et ratio est, quòd illa facultatis concessio non est absoluta trāslatiotranslatio dominij illius rei in vxorem, sed solum ius offerendi sacro: quapropter quousq;quousque res ipsa tradatur, semper est à superiore dependens, si reuocare libeat. Neq;Neque tua cōsequentiaconsequentia vlla est si arguas. Superior peccat retractando se: ergo subditus minimè ei tenetur obsequi. Illatio inquāinquam nulla est: Quoniam non est subditi examinare iussa maiorum in his quæ non sunt per se mala, sed ex ipsorum arbitrio dependent: secùs vbi rem per se illicitam iuberent: vti furari, vel mentiri. ¶ At verò sicuti de religiosis monachis suprà quæsitum est, sic & de vxore respectu viri quærendum superest, vtrùm in vniuer
Quæstio altera. Caietanus.
sum possit vir cuncta vxoris vota irritare.
Et quidem Caieta. pari modo exciperet votum non peccandi, puta non mentiendi: quia in illa materia non videt̃videtur subdita vxor. At verò crediderim & illud irritare posse.
Nam licèt quantum ad necessitatem legis
Solutio.
non sit subdita, est tamen subdita quantum ad vltroneam obligationem. Quare nullo excepto vir potest vniuersa vxoris vota irritare: & si aliquod esset qquod irritare nequiret, | dispensare notissimum est neutiquàm posse: quia vt quæstione proxima videbimus, illud proprium est spiritualis prælati. ¶ AttamẽAttamen vice versa, vtrùm etiam vxor irritare pos
Scrupulus.
sit votum mariti, in dubium euocatur. Apparet enim ab vna parte nullam habere huiusmodi facultatem. Nam vt scriptum est, ipsa sub viri potestate erit: non econuersò.
Respondetur quod cùm in fide coniugalis
Responsio. Paulus.
tori pares sint, vt. 1. ad Corint. 7. ait Paulus: quia vir non habet potestatem sui corporis, sed vxor: sicuti neq;neque vxor suî, sed vir, neuter absque alterius permissu votum facere potest simpliciter castitatis: imò illo non obstāteobstante tenetur vterq;vterque debitum alteri reddere: vt bene collegit Gratian. cano. manifestum. 33. q. 5. ¶ An verò possit alteruter votũvotum facere non petendi, maior est dubitandi ratio. Nam in hoc nullam, quantum ad fidem tori, irrogat alteri iniuriam. Nihilo minùs quòd vir possit eiusmodi votum vxoris irritare, non debet esse in ambiguo: non vtiq;vtique proptereà quòd est contra fidem thalami matrimonialis: sed quia ipsa verè est subdita. Et ita expressè ait Augustin. in eodem cap. manife
Augustinus.
stum. Quòd autem vice versa simile votum mariti possit vxor irritare, latentius dubiũdubium est. Nam proptereà quòd sit contra fidem, non potest: postquàm paratus est debitum reddere. Neque verò ratione subiectionis: quia vir non est vxoris subditus. Respondetur, in primis tale votum prægraue esse vxori, & penè maritali fidei aduersum. Nam cùm mulieres præ pudore petere vix audeant debitum, si vir petere esset prohibitus, in fraudem matrimonij resultaret. Et ideo non lōgèlonge ab scopo aberraret qui diceret tale votũvotum absque consensu vxoris non tenere. Saltem hoc certum est, quòd deberet per AntistitẽAntistitem omninò ad tollendos scrupulos dispensatione aboleri. ¶ An verò extra hanc materiam
Dubitatio.
vir habeat absolutam potestatem vouendi inconsulta vxore, fortè quæris. Apparet enim veritas sic habere, postquàm non est vxori subditus. Sed tamen ab altera parte argumentum nihilo minùs existit, quòd in his quæ ad communem vtriusque familiam attinent, non possit. Vt si longam peregrinationem voueret per quam officium coniugale suo defraudaretur fructu: aut si amplam voueret pecuniam, quæ ipsi vxori & filijs alendis necessaria est. Profectò non prorsus ꝓbabilitateprobabilitate caret, id non posse: qñquidẽquinquidem in vxoris perniciẽperniciem vergit. Ad hoc nihilo mi
Solutio.
nùs respondetur irritādiirritandi facultatẽfacultatem simpliciter non esse vxori permittendāpermittendam, respectu viri: maximè in bonorum dispẽsationedispensatione. Nam etsi illa reclamante ipse voluerit bona prodigere, quanuis malefaciat, factum nihilo minùs tenet, postquàm absolutus est eorũeorum administrratoradministrator: atque adeò eiusmodi votum non subest vxoris potestati. Nihilo minùs si votum in vitium prodigalitatis aut iniustitiæ impingeret, ipso facto non haberet vim obligandi: & sic nulla egeret irritatione. Simile dicendum est de absentia. Potest enim vir citra fraudem matrimonij peregrè proficisci, atque adeò si causa exigeret votũvotum emittere: neque in hoc subditur vxori. Si tamen non esset causa legitima, pariter non teneret: sed peccatum esset vouere. ¶ PotissimũPotissimum
Dubium graue.
hîc autem dubium est, quin verò solutu non facile, vtrùm postquàm vterq;vterque cōiugumconiugum cōmunicommuni consensu votum castitatis emisit, possit maritus, quam fecit vxori, facultatem reuocare, atq;atque adeò eius irritare votum: ac pari iure vxor quam facti forsan pœniter, suāsuam etiam quam viro dedit retractare, debitũq́;debitumque ex illo petere. Est enim sententia Gratiani
in eodem can. manifestum. negatiua. Nam postquàm vterq;vterque suo renuntiauit iuri, vterq;vterque fit ab altero liber. ¶ Argumentum autem quod rem dubiādubiam facit est huiusmodi. Postꝗ̈Postquam vir facultatem fecit vxori continentiam vouendi, videlicet non petere debitum, potest illam reuocare, vt autoritate non solùm diui Augusti. verùm & diuinæ scripturæ, & ratione modò confirmatum est: quòd autem pleniorem concesserit, nempe vt neq;neque peteret, neq;neque redderet, non tollit quin vtranque pari ratione possit retractare: ergo vir saltẽsaltem annullare potest eiusmodi votum vxoris. Et cum hoc iure par sit marito cōiuxconiux, ipsa etiāetiam posse videt̃videtur retractare cōcessamconcessam facultatem. Accedit quòd vsu venire potest vt vterq;vterque in periculo versetur carnis illecebræ, atq;atque adeò consultius sit iuxta monitum Pauli. 1. ad Corin.
Paulus.
7. ad vsum coniugij redire. Quòd si dixeris, eò quòd ambo communi consensu votum emiserint priuatum esse vtrunq;vtrunque potestate reuocādireuocandi, profectò ratio huius non est adeò patens. Si enim maritus reuocare facultatẽfacultatem valet quam dedit vxori quando vxor non eandem ei vicissim contulit, non apparet cur eò quòd vxor eandem contulerit, priuatus sit vir facultate sua. Profectò argumentum videtur rem dubiam facere. Nihilo minùs respondere possumus quod cùm in illo officio pa|res sint coniuges quando vicario mutuoq́;mutuoque
Solutio.
cōsensuconsensu vterque vouet, est genus quoddam mutui contractus: facio vt facias: id est renũtiorenuntio iuri meo vt tu renunties tuo. Quocircà ob id quod vxor viro suo renuntiat debitũdebitum exigere, priuatur maritus non solùm iure petendi, sed & facultate reuocandi factum: quapropter vtriusque votum censetur absolutum castitatis. ¶ Aliud post hæc dubium
Postremum dubium.
sequitur, Vtrùm votum semel à superiori irritatum, si postmodùm ab eius cura & seruitute exeat, reuiuiscat. Ad hoc sunt qui distinguant, votum impuberis irritatum non reuiuiscere. Si tamen pubes iam erat quando illud fecit, nempe si quartumdecimum excesserat annum, quanuis irritetur: nam si reale est, vt suprà diximus, etiam tunc vsque ad vigesimumquintum irritari potest: tunc aiunt cùm taliter vouens fuerit emancipatus, teneri. In hanc sententiam solet citari Innocen. in cap. scripturæ.
Innocentius
de vot. & vot. redempt. Attamen ipse nihil ampliùs dicit quàm quòd impuberes vouentes, vel qui sunt sub cura parentum, tenentur cùm fuerint emancipati implere: cùm ergo non explicet, etiam si fuerint cassata, non est credendus id sentire. Sed Paludan.
Paludani sententia.
tametsi ambiguus, annuere ad hoc videtur in. 4. distinct. 38. quæst. 4. Attamen salua autoris existimatione, contraria sententia proculdubio amplectenda est: quam Syluester tenet verbo, votum. 3. §. 2. Nempe quòd in vniuersum, votum quodcunque, siue vxoris, siue filij, siue serui, siue religiosi semel irritatum, nullam deinceps virtutem retinet qua vllo tempore obligari possit nisi iteratò fiat. Extat enim regula iuris, quòd obligatio
semel extincta instaurari non potest: Codice, de remissione pignoris. l. cùm ex causa. Atque huic sententiæ libentiùs arridet Panormitanus super eodem capitulo, scripturæ. citato. Imò & textus capituli, quidam. & cap. placet. de conuersio. coniuga. id confirmant: quippe vbi habetur quòd coniunx religionem intrans quatenùs alterius coniugis reclamatione cassatum est, post obitum eiusdẽeiusdem coniugis non ampliùs ligat. ¶ Molestior autem dubitandi ratio existit dum vxor, verbi gratia, votum emitteret executioni tunc mandādummandandum, si maritũmaritum vita superauerit: & idem de filio si dum sub cura parentis ageret votum emitteret, post suam emancipationem explendum: & pariter seruus sub conditione si fuerit libertate donatus, vtrùm & eiusmodi vota possint etiāetiam iidem superiores irritare. Videtur nanque pars negatiua inde cōfirmariconfirmari quod eiusmodi vota fiunt pro tempore quo vouentis libertas sub aliena potestate non constringitur. Prætereà quia votum vxoris tunc nullatenùs marito nocet. Ad hoc posset trifariàm responderi. Primò sub distinctione. Eiusmodi nanque vota alia sunt quæ fiunt superiori grauia & incommoda: alia verò quæ non nisi in vouentis grauamen vergũtvergunt. Illa quæ sunt prioris generis non possunt ab illo irritari si pro tempore facta sunt quo fuerit ipse vita defunctus: vt si vxor religionem vouerit, aut castitatem: quia illa nullam habent incommoditatem, præterquàm quòd coniugali officio superstite viro quadantenùs videntur obstare. Si autem incommoda sunt vouenti, itaq́ue irritatio in bonum eius cedit: tunc videtur posse maritus & pater illa irritare: vt si vouerent longam peregrinationem, aut longos sumptus. Alij verò scrupulosiùs respondent, neutriûs generis vota illo pacto edita irritari posse: ac subinde consulunt ad dispensationem recurrere. Syluest. verò verbo, religio. 2. §. 15. con
Syluester.
trariam per aliud extremum sequitur opinionem: nempe quodcunque votum quod quisque dum sub alterius est potestate emiserit, posse durante illo tempore irritari: vt si puer decimotertio anno intrare decimoquinto vouerit religionem: & pariter si ante vigesimumquintum quidpiam vouerit, post illam ætatem exequendum: potest illicò ea pater irritare: videlicet illud personale ante quartumdecimum: & alterum reale ante vigesimumquintum, vt articu. proximo videndum est. Et re vera non est eiusmodi sententia metuenda. Apparet enim inde tuta quòd cùm voluntas subditi illo tempore simpliciter sit superiori arbitrio alligata, quacunque conditione id vouerit, irritari tunc potest. Adde quòd ratio huius potestatis quæ superiori inest, illic fundatur vt subdito consultum curet: proptereà quòd non præsumitur eius voluntas idonea rationis luce illustrari, vt vouere possit. Quapropter etsi conditionem apponat implẽdiimplendi postꝗ̈postquam fuerit liber, eadem poscit ratio vt superior iudicio suo tunc dum sui iuris est, perpendat, an id illi congruat: atque adeò in sua est potestate tunc quando votum editur, irritare. Eò vel maximè quòd nullũnullum est votũvotum quod in grauamen ipsius vouentis non ce|dat. Quare distinctio in prima responsione facta, superuacanea videtur. ¶ Vtrùm verò si durante ætate quo filius est sub potestate parentis nunquàm fuerit irritatum, postquàm eandem ætatem transilierit possit ab eodẽeodem patre irritari, multò maiori perplexitate ambigitur: sed tamen articulo proximo aptiùs dissoluetur.
SVperest ergo tandem ad argumenta initio quæstionis obiecta respondere. Primi
Ad primum argumentũargumentum .
autem responsio iam suprà explicata est. Nam etsi obligatio quæ fit Deo maior sit quàm illa quæ fit hominibus, nihil sibi tamen offerri optat nisi quòd sub dominio sit offerẽtisofferentis. Nam obedientia quæ parentibus debetur, obligatio etiam est diuina, & quam subditi debent prælatis: quare non habet gratum vt contra eiusmodi maiorum voluntatem subditi quicquam voueant. ¶ Ad secundũsecundum
Ad secundũsecundum.
respōdeturrespondetur quòd postquàm filij ad annos pubertatis peruenerint: puta quartumdecimũquartumdecimum annum masculus excesserit, & fœmina duodecimum, nisi seruitia sint & mancipia, sui sunt iuris, quantum ad ea quæ suam attinẽtattinent personam: nempe vt vel religionẽreligionem profiteantur, vel matrimonia contrahant: manent tamen sub cura parentum quantum ad bonorum dispositionem. Quare reale votũvotum quod ante vigesimumquintum emittunt, irritari à superìori potest: vt articulo proximo videbitur. Seruus autem quia in potestate domini est, neq;neque ad religionem se vnquàm obligare valet, neq;neque ad peregrinationem, neque ad aliud per quod domini obsequio subducatur: vt Doctores super cap. scripturæ. extrà, de vot. & vot. redem. annotant. ¶ Ad tertium verò respondet sanctus Thom. quòd etsi plus sit facere quàm promittere, atque
Ad tertium.
adeò religiosi multa inconsultis prælatis facere queātqueant, nihilo minùs non possunt firmiter absq;absque eorum consensu vouere. Et ratio, inquit, est: quia nullum est tẽpustempus exceptũexceptum in quo prælatꝰprælatus non possit eum circa aliqaliquod officiũofficium occupare. Veruntamen hanc rationem CōradꝰConradus
Obiectio CōradiConradi.
loco citato non approbat. Arguit enim hoc non euincere quin possit subditus aliqua vouere, quorum contraria non potest iubere prælatus: vt non mentiri, non maleloqui &c. At verò sanctus Thomas non inten
Solutio.
dit illam pro ratione adæquata inducere. In contextu nanq;nanque quæstionis causam reddiderat cur subditus inconsulto prælato vouere non potest: nempe quia habet voluntatem illius arbitrio alligatam: & eandem explicat in initio responsionis: scilicet quia religiosus subditus est prælato quantum ad suas operationes, secundùm professionem regulæ.
Alia autem subiuncta causa solùm est particularis, respectu illorum operum quorum contraria prælatus potest præcipere. Nam cùm potestatem habeat quocunq;quocunque tempore præcipiendi, libera esse debet subditi voluntas ad obtemperandum: & ideo vouere contrà non potest. At verò neq;neque de huiusmodi operibus tam euidenter hæc ratio rem cōuincitconuincit, quàm illa priùs enarrata. Nam cauillare quis posset, dicens quòd quanuis prælatus potestatem habeat quocunq;quocunque temporis articulo occupare subditum, non inde euincitur quòd possit eius vota irritare: sed hoc tantùm quòd non obstante voto debet ei contrarium iubenti obedire. Sed nihilo minùs votum perstat firmum, obligans subditum secundùm ipsum facere quandiu prælatus opus contrarium non præceperit. Itaque autoritas prælati extendatur ad impediendum aliquando executionem voti: non tamen ad irritandum votum. Attamen nihilo minùs est congruens ratio, quòd si potest quoties libuerit executionem impedire, possit & votum tollere: quod quadantenùs liberæ obedientiæ obuiare videtur.
¶ Ad quartum denique respondetur, quòd
Ad quartũquartum.
etsi votum subditi sine consensu prælati emissum non sit omninò firmum, nihilo minùs quia eius permissu mandari potest executioni, non peccat subditus vouendo: siue religiosus sit, siue vxor, siue filius. Ex quo verbo colligitur votum statim esse obligatorium, si de materia sit non prohibita: licèt à prælato pendulum. Secùs si sit prohibita. Sed neque tunc est peccatum vouere postquàm fit sub conditione, si prælato placuerit: sicuti alterum cum conditione, nisi renuerit.
ARTICVLVS. II.

ARTICVLVS. II.

Vtrùm pueri religionis voto se possint obligare.
SECVNDA hominum cōditioconditio de quibus dubitat̃dubitatur, an se possint voti iugo subdere, est puerorum. De quibus igitur arguitur, quòd nulla se pos|sint vouendi religione vincire. Ad firmita
PrimũPrimum argumentum.
tem requiritur deliberatio: quæ cùm absq;absque rationis luce fieri nequeat, amentibus & furiosis non accidit, ac perinde à religione vouendi excluduntur: pueris autem aut nullus affulget rationis radius, aut malignior atq;atque exilior quàm vt deliberare queātqueant: ergo quicquid vouerint, cassum est. ¶ Secundò ar
Secundum.
guitur. Id quod fieri rectè potest, nequit ab alio haberi irritum: votum autẽautem religionis quod vel puer vel puella ante pubertatis annos susceperit, potest à parentibus retractari, ac perinde à tutore: vt. 20. q. 2. cano. puella. prospectum est: ergo vidẽturvidentur eiusmodi pueri ante legitimos eosdem annos non posse ritè vouere. ¶ Tertiò. Proptereà religionẽreligionem
Tertium.
ingressis annus permittitur probationis, vt maturo consilio perpendant quid ferre valeant humeri: hæc autem matura perpensio non competit pueris: ergo non possunt legitimè vouere. ¶ In contrarium est idem ipse citatus canon, puella. vbi admonetur votum puellæ, nisi intra annum à parentibus reuocetur, validum esse: quod testimonium est antè fuisse ritè factum. Nam quod non ritè fit, etiam si non reuocetur, nunquàm fit illa ratione solidum.
AD quæstionem quatuor cōclusionibusconclusionibus respondetur. Prima est: Si puer & puel
Prima conclusio.
la ante pubertatis annos non ea vtantur rationis luce, vt deliberare queant, nullo se voto potest constringere. Ante probationem autem conclusionis recolere ex superioribꝰsuperioribus opùs est, alterum esse votum simplex, alterũalterum verum solenne: quorum differẽtiadifferentia est quòd solenne sola ecclesiæ autoritate firmatur: eò quod in benedictione aut consecratione, ad modum superiùs expositũexpositum, secundùm ecclesiastica decreta solidatur: votum autẽautem simplex efficaciam non habet aliāaliam quàm quæ à deliberatione vouentis exurgit, qua se obligare intendit. Hæc autem deliberatio duplici de causa, vt dictum est, infirmatur, nè robur habeat: Vno quidem modo ex defectu rationis: vt de furiosis & amentibus suũsuum est, dum suo paroxismo tenentur: altero verò modo ex eo quòd voluntatem habet alterius arbitrio colligatam. Ex priori ergo membro fit consequens nostra conclusio: quòd si puer nondum vsu rationis fungitur, nequâquam se potest voto perstringere. ¶ Secunda cōclusioconclusio.
Secunda conclusio.
Si puer ante pubertatis annos munere rationis fruatur, potest quidem quantum in ipso est voto se obligare: sed nihilo minùs ex parentũparentum arbitrio pendet, aut eius qui pueri curam gerit, vt possit ab ipsis irritari. Probatur conclusio. Nam pueri ante legitimam
Probatio cōclusionisconclusionis.
ætatem vtroq;vtroque memoratorum modo impediti sunt: nempe & ob rationis defectum, & ob ligamen, quo eorum voluntas sub iugo est parentum. At verò quia, etsi non crebrò, tamen quandoq;quandoque vsu venit vt lux festina rationis ante consuetam ætatem aliquibus affulgeat, fiantq́;fiantque subinde doli capaces, idonei tunc fiunt, vt ritè possint quantum in se est vota ędere: manet nihilo minùs impedimentum alterum: puta dependẽtiadependentia ab aliena voluntate, cuius arbitrio irritari possunt.
¶ Tertia conclusio. Votum solenne nemo,
Tertia conclusio.
quantuncunq;quantuncunque sit doli capax, ante pubertatis annos potest suscipere. CōclusioConclusio non alia indiget probatione quàm ecclesiæ autoritate: nam sola est causa huius asserti: quæ quidem masculis quartumdecimum annũannum præscripsit, fœmellis verò duodecimũduocdecimum. ¶ Quar
Quarta conclusio.
ta demum conclusio. Post annos pubertatis quisq;quisque se potest religionis voto nihilo minùs solenni quàm simplici, quantumuis parentibus reclamantibus, firmissimè obligare. ¶ Hîc primùm omnium tres sunt discer
Tres limites ætatis.
nendi ætatis limites: videlicet infantia, quæ durat primo septennio: quo tempore infantes cẽsenturcensentur nullo fungi rationis ductu, atq;atque adeò eorum vota nihili penduntur. Atq;Atque ad hoc tempus alludit prima conclusio. Mox sequitur pueritia, quæ vsq;vsque ad quartumdecimum annum maribus protenditur: vbi pubertas aduenit. Et illa ætate possunt pueri esse doli capaces: sed tamen durat tunc potestas parentum ad irritandum puerorum vota, etiam si sint personalia, puta religionis: vt habetur cap. non solùm. de regul. lib. 6. Fœmellis autem præscribitur annus duodecimus, vnde pubertas illi incipitur: vt habetur citato can. puella. 20. q. 2. sed quātumquantum ad vota realia, quibus scilicet res vouentur aut sumptus: deinde subsequitur tertia ætas, puta adolescentia quæ dicitur pubertas: quo tempore adolescentes sunt sub cura parentum, vt de suis bonis sine eorum autoritate dispensare nequeātnequeant: vt habetur. ff. toto titul. de minor. 25. annis. ¶ Hinc autẽautem forsan nos
Interrogatio.
obiter interrogans interpellet, cur puellis minus sit tempus ante pubertatem præscriptũpræscriptum quàm maribus. Nam cùm fœminæ leuioris sint iudicij & prudentiæ, contrarium videbatur ratio flagitare. Nempe vt longius eis | poneretur ad consultandum tempus. RespōdeturRespondetur forsan in causa fuisse quòd in fœminis
Responsio.
acceleratiùs festinat rationis vsus: fructus enim quo excelsioris sunt naturæ, seriùs maturescunt. Sed tamen legitima causa fuit quod in viro qui præ esse debet vxori, præstantior requiritur prudentia quàm in fœminis quibus gubernatio familiæ non adeò incumbit. Præstantior enim sapiẽtiasapientia requiritur ad gubernandum quàm ad obediendum. ¶ Hîc verò admonito opùs est quòd puer qui an
PrimũPrimum documentum.
te pubertatem non habet rationis vsurāvsuram vouere nequeat, non est tantùm intelligendũintelligendum ante septennium. Nam etiam vndecimo anno, & puer tertiodecimo, qui illo caret, eâdẽeadem ratione probibetur. Et vice versa iuxta tenorem secundæ conclusionis si ante septenniũseptennium eundem haberet vsum, quod quidem prudentum discerniculo perpendendũperpendendum est, obligare se posset voto, nisi parentes renuerent. Illi ergo annorum limites designāturdesignantur secundùm præsumptionem iuris: atq;atque adeò quando res est dubia, ex illis sumendum est iudicium. ¶ Sed est hîc prætereà notandum, quod
Secundum.
quando ante legitimum tempus pubertatis quis emisit votũvotum, etiāetiam si sit religionis, quod postmodùm neq;neque irritatum fuit, neq;neque legitima ætate iteratò confirmatũconfirmatum: tunc vt ille secundùm conscientiam reus voti iudicetur, non sufficit quęcunq;quęcunque opinio, tunc habuisse vsum rationis quando vouit: sed requiritur rem esse adeò certam & compertam vt nulla aut tenuissima apud viros prudentes reliqua fiat dubitatio contrariæ opinionis. Monitum hoc pro captu meo hîc ob id appendi, quòd vulgò existimatur dum res est dubia, potiùs esse in fauorem voti iudicium ferendum: nempe obligare. Crediderim nāq;namque prorsus contrarium: nam cùm iure eiusmodi puer præsumatur non habuisse vsum rationis, non est in contrariũcontrarium adigendus nisi luculenter id ratio conuicerit. Melior siquidem est possidentis conditio: & hominẽhominem manere liberum, censetur manere in sua possessione. Imò hoc semper arbitratus sum in fauorem voti facere, ac potissimùm religionis: quippe quod cum res sit grauis momenti, nemo debet in illam nisi ratione cogente obtrudi. Et confirmatur: quia nemo ante illud legitimum tempus tenetur ecclesiasticis legibus, puta sacramentorum aut ieiuniorum: non ergo est cur teneatur voto quod ex sua mera voluntate pendet, nisi planè constet esse doli capacem. ¶ Ex his sic dispositis ætatũætatum limitibus, colligitur tam cōuenientiaconuenientia quàm
discrimen inter votum personale & reale.
Personale enim est quod ad personam attinet: vt est religionis, orationis, aut ieiunij: reale verò quod pertinet ad res: puta vbi sumptus requiruntur. Ambo ergo in hoc cōueniuntconueniunt quòd ante rationis vsum neutrum potest emitti: illo tamen præsente, vtrunq;vtrunque simplex. Nam solenne religionis, non nisi post quartũdecimumquartumdecimum. Rursus cōueniuntconueniunt quòd ante pubertatis annos, ante quartũdecimumquartumdecimum in puero, & duodecimum in puella, vtrunq;vtrunque potest à parentibus vel tutoribus irritari, etiam si sit religionis: quo irritato, nulla eius obligatio in perpetuum resurgit. Differunt tamen quòd votum personale post quartũdecimũquartumdecimum irritari non potest. Et ratio est: quia iam puer habet rationis vsum vt suam obliget personam: votum autem reale vsq;vsque ad vigesimumquintũvigesimumquintum irritari potest. ¶ Circa prius autem horum membrorũmembrorum for
Dubitatio
san quis dubitet, an de omni personali voto sit intelligendum. Nempe si puer anno decimoquinto voueat ieiunium, aut quotidianāquotidianam orationem, vtrùm perinde ac si esset religionis nullatenùs irritari possit. Est enim à par
Ratio dubitandi.
te affirmatiua argumentum: quoniam canones irritationem non prohibẽtprohibent, nisi voti religionis: quod in eius fauorem videtur factũfactum. Neq;Neque S. Thom. in. 4. de alio voto loquitur.
S. Thomas.
Item si vxor similia ęderet personalia vota, possent à viro irritari, & pariter prælatus omne votum subditi: sed tantam habet potestatem pater in filium, quantum vir in vxorem: ergo & hæc valet cassare pater in filio qui nondum vigesimumquintum annum attigit. In contrariũcontrarium est quòd ratio quæ conuincit religionis votum tunc ætatis irritari non posse, est, quòd iam tunc est plenus rationis vsus: quæ quidem ratio idem conuincit de quocunq;quocunque alio personali. Quare non
Solutio.
facilè credam illam exceptionem esse factāfactam in fauorem religionis: imò est declaratio naturalis iuris. Et ideo cùm illud quod obseruatu difficilius est, maioremq́;maioremque exigens deliberationem irritari vetatur, consequens apparet, minora minùs irritari posse. Igit̃Igitur libẽtiùslibentius negatiuè ad quæstionẽquæstionem respōderẽresponderem: videlicet nullum personale votum filij pubertatẽpubertatem ingressi posse à patre irritari. Nam Doctores idem iudicium de omni personali proferunt. Neq;Neque simile est de vxore: quoniam illa non prohibetur vouere propter rationis defectum, sed propter subiectionem ad virum, | qui omne eius votũvotum irritare potest: sicuti pręlatus omne votum subditi: filius autem post pubertatem quo ad libertatis vsum non vsq;vsque adeò subditur patri: sed dũtaxatdumtaxat in dispensatione bonorum. Et ideo in tali casu non aliud quàm dispensationis remedium suppetit.
Quòd si quis contrarium censuerit, probatiorem rationem excogitet. ¶ Contra ter
tiam deinde cōclusionemconclusionem qua negatum est votum solẽnesolenne ante quatuordecim annos validum esse, arguitur. Matrimonium eorum qui sunt doli capaces tenet: vt docemur. c. de illis. de desponsatio. impuber. ergo & votum valere deberet: siquidem maioribus priuilegijs foueri debeat ꝗ̈quam matrimoniũmatrimonium. Adde quod etiam ordo sacer: quod. q. præcedenti dicebamus: si quis ante legitimũlegitimum tempus illi initietur, tenet. Cui quidem ordini annexũannexum est castitatis votum: ergo non est cur non valeat solenne votum. Neq;Neque satis est respondere sic ecclesiæ placuisse: nam cùm Spiritu sancto regatur, nihil temerè constituit. Quærimus ergo eiusmodi rationẽrationem decreti. ¶ Responde
Solutio.
tur, quod sacramenta non subsunt ecclesiæ iudicio vt secundũsecundum essentiāessentiam mutentur: & ideo vbi cōpetenscompetens substat materia, non potest illa sacramenta irritare. Vnde cùm vir & fœmina liberè consentientes possint iure naturæ se matrimonio coniungere, fit vt si malitia ętatem suppleat, si non modò rationis lux vtriq;vtrique præfulgeat, verùm & fœmina idonea sit viro, atq;atque ipse possit matrimonium consummare, non potuit ecclesia tale irritare matrimonium postquàm illic sacramentũsacramentum perficitur. Et similis parq́;parque est de ordinis sacramento ratio. Attamen quoniam religio non est sacramentum, potest eadem ecclesia solenne religionis votum irritare: idq́;idque adeò cōsultissimèconsultissimè ante quartum decimum annũannum cassatum duxit. ¶ Quòd si rursus interroges,
Scrupulus.
an saltem tale votum religionis existimandũexistimandum esset pro simplici, apparet nanq;nanque sic esse: quoniam cùm ecclesia solam solennitatem deneget, videtur ille in quantum potuit obligatus remanere, puta voto simplici. Simile enim habetur cap. quidam. & cap. placet. de conuers. coniuga. Coniunx enim qui altero reclamante abstractus est à religione, quāuisquamuis à voto solẽnisolenni absolutus cẽseaturcenseatur, ligatus tamen manet nè altero defuncto ad secũdassecundas trāseattranseat nuptias: quia obligatus est carnis debitũdebitum non petere. ¶ Nihilo minùs non obstāteobstante
Solutio.
argumenti similitudine, quæ nōnullanonnulla est, crediderim in præsentiarum rem secùs habere: nempe si ante quartũdecimũquartumdecimum quis fecit solẽnesolenne votum, qui nunꝗ̈nunquam simplex aliud neq;neque antè nec pòst egerit, nullo ligari neq;neque simplicis voti fune: quandoquidem votum illud irritum per ecclesiam habetur: vt habetur cap. non solùm. de vot. lib. 6. Neque simile est de coniuge: nam in voto solenni cōiugisconiugis includuntur tanꝗ̈tanquam duæ partes, & non reddere debitum, & non petere: & ideò licèt ab altero coniuge sub cuius est potestate impediatur eius voluntas respectu prioris, superstes nihilo minùs fit ei potestas obligādiobligandi se respectu posterioris. Ille autem qui ante ætatẽætatem solenniter vouet, non impeditur: quia alligatam habet alteri voluntatem: sed propter ætatis defectum: & ideo vbi simpliciter irritatũirritatum est solenne votum religionis, non est cur virtutem simplicis retineat. ¶ Postremum de
Postremum dubium.
nique dubium est quod superiori articulo tetigimus: nempe vtrùm si pater votum filij dum sub sua est potestate non irritat, integrum sibi sit, postquàm emancipatus est, idem eius votum irritare, quod dum sub sua erat cura emiserat. Exempli gratia: Puer tertiodecimo anno votum fecit simplex religionis, quod neque pater ante quartumdecimum irritauit, neque filius ipse posteà ampliùs confirmauit: in decimo autem quinto anno, voti eundem filium pœnitet: vtrùm facultas tunc perduret in patre illud cassandi: quandoquidem si tunc vouisset, certum est non posse. Pariter votum reale ante vigesimum quintum annum emissum à filio, vtrũvtrum postꝗ̈postquam eodẽeodem elapso tẽporetempore emancipatus est filius, possit à patre irritari. Profectò res est dubia: gratiùs tamen in partem negatiuam
Solutio.
inclinarẽinclinarem: nam etsi tẽporetempore emissi voti pater irritare illud poterat, eadem ei potestas non perstat nisi vsque ad præfinitum lege tempus. Quare si illa intra idem tẽpustempus non fungitur, posteà non valet illam exequi. Idq́ue à simili confirmatur. Nam si seruus dum erat sub alterius dominio votũvotum emisit quod nũquàmnunquam dominus irritauit, posteà libertus non potest ad dominum recurrere qui illud irritet. Neque irritatio teneret.
AD primum igitur argumentum respon
Ad primum argumentũargumentum .
detur, solùm concludere pueros quibus nōdumnondum rationis vsus illuxit nequâquam vouere posse: vt prima asseruit conclusio.
¶ Ad secundum negatur prior præmissa.
Ad secundũsecundum.
Enimuerò quanuis in potestate sit patri liberorum vota infecta reddere, nihil tamen ob|stat quo minùs vouere possint: nam intelligitur negatiua conditio: nisi à parente vel tutore irritetur. Quare quandiu non irritatur, tenetur filius, vti de religioso diximus, illud exequi. ¶ Tertium denique de voto solenni currit: quod iam dictum est ante an
Ad tertium.
nos pubertatis suscipi non posse.

QVAESTIO QVARta, De dispensatione & cōmutationecommutatione voti. Sanct. Thomas. 2. 2. q. 83. ar. 10.

ARTICVLVS. I.

ARTICVLVS. I.

Vtrùm in voto poßit fieri dispensatio.
POST irritationẽirritationem voti eorum qui firmiter vouere nequeunt, sequitur quæstio de eorũeorum dispensatione, quæ firma sunt vota. Arguitur ergo de more,
Primum argumentum.
quòd nulla in eiusmodi vota cadere possit dispensatio. Minus est votũvotum commutare quàm super illud dispensari: votum autem commutari non potest, vt verbis illis Leuit. 27. insinuat̃insinuatur: Animal quod immolari potest Domino, si quis vouerit, sanctum erit, & mutari non poterit: neque melius malo: neque peius bono: ergo multò minùs potest super votum dispensari.
¶ Secundò, in his quæ de lege naturæ sunt
Secundum.
aut diuina, non potest per hominem dispensari, ac multò minùs in præceptis primæ tabulæ quæ ad dilectionem Dei spectant: quę autore Paulo omnium est præceptorum finis: votum autem semel emissum, re ipsa explere, est ius diuinum ad religionem attinẽsattinens: ergo nulla in illud incidere valet dispensatio. ¶ Accedit tertiò quòd redditio voti pertinet ad fidẽfidem quæ Deo firma debetur, postꝗ̈postquam illi est impignorata: super hoc aũtautem dispẽsaredispensare absurdũabsurdum apparet: ergo non est licitum. ¶ In contrarium existit argumentum quod maioris roboris est, id quod ex cōmunicommuni voluntate procedit habentis publicam autoritatem, quàm quod ex volũtatevoluntate singularis personæ dimânat: sed in lege quæ ex communi consensu reipublicæ stabilimentum habet, dispensari potest, vt libr. 1. ostensum est: ergo super voto quod solo vouentis arbitrio firmatur.
AD intellectum quæstionis præsentis recolenda est illa distinctio quam lib. 1. q. vltima præmisimus, inter dispensare, irritare, abrogare, & interpretari: adde etiāetiam in voto, commutare, & redimere. Irritare nanque,
Irritatio voti.
siue in lege siue in voto id mediteris, est illud cassum habere per subtractionem materiæ. De lege illic exemplum posuimus: & de voto. q. proximè præcedenti multa produximus. Commutare autem, vt nomen sonat,
CōmutatioCommutatio.
est vnum in aliud quidpiam mutare: vt si peregrinationis votum in ieiunium commutetur. Atque idem est redimere: nisi quod redem
Redemptio.
ptio cōmutationemcommutationem sonat in pecuniāpecuniam, vel in aliud pecunia æstimabile: vt dum votũvotum peregrinationis quod ad sacrũsacrum Iacôbi edidisti, in aurum mutatur quod eidem templo offeras. Abrogatio verò non habet locum nisi in
Abrogatio.
lege, quando cessante causa legis ipsa subinde cessat. Sed interpretatio atque epieikeia, perinde atque in lege habet locum in voto, quæ est quando declaratur legem aut votũvotum in tali casu non tenere: vt paulò pòst videbimus. Dispensatio verò in lege, est exceptio, vt illic diximus, personæ ab vniuersali obligatione: vt cùm aliquis priuilegio excipitur nè Quadragesimam ieiunet. Voti autem dispensatio, vt quod singularem tantũtantum personam obligat, non sic commodè definiri potest: sed est sublatio voti: ob id qquod causa qua factum est, minimè iam tunc decêre videtur. ¶ Vt autẽautem hæc clariùs elucescātelucescant, ad responsionem quæstionis descẽdamusdescendamus quæ hac continetur conclusione. Votum quodcunq;quodcunque
CōclusioConclusio responsiua.
simplex potestati subest ecclesię, tam vt super eo dispenset ꝗ̈quam vt ipsum in rem aliāaliam commutet. Probatur cōclusioconclusio. Voti dispen
Probatio.
satio instar dispensationis legis perpẽdiperpendi debet. DispẽsareDispensare autem, secundũsecundum vocis sonum, idem est quod cōmuniacommunia ad singulares personas pro cuiusq;cuiusque gradu & ordine applicare: quod œconomus in familia exequitur. Et per hoc clarescit dispensatio legis. Etenim cùm lex, vt libr. 1. latè monstratum est, non ponatur nisi habita consideratione boni communis & eorum quæ plurimùm contingunt, accidat autem id in aliquo casu & persona deficere, oportet per eum qui publicam gerit potestatem discernere in ta|li casu non esse seruandam. Pari ergo modo de voto censendum. Nam qui vouet, quandam sibi constituit legem: ob id quod bonum sibi censebat, ac Deo cum primis gratum: vsu autem venire potest vt rebus mutatis id quod sibi bonum erat, vel malum simpliciter fieri, vel incommodum, vel fœlicioris frugis impedimentum: quod est contra rationem voti. Qua ratione expediens est vt penes illum qui spiritualem habet iurisdictionem potestas sit iudicandi, satius esse aut votum non esse seruādumseruandum aut in rem aliam mitiorem commutandum. Atqui actio prior dicitur dispensatio: quæ maioris est potestatis: posterior verò, commutatio: quæ faciliùs fieri potest. Vnde ratio cur huiusmodi autoritas in ecclesia fuerit necessaria, explicat Innocentius ad Ianuarium. 1. q. 7. ca. dispensationes. vbi prudẽterprudenter ait, dispensationes nonnunquàm cogere ex rigore debito aliquid remittere, instar nauigantium, qui tempestate vrgente quædam exonerant vt cætera salua permaneant. ¶ In præsentiarum tres tantùm causas iustæ dispensationis refert diuus Tho. Scilicet si voti materia mala sit, aut inutilis, aut maioris impeditiua boni. Tertio autẽautem articu. locupletiùs omnes sunt explicādæexplicandæ dispensandi rationes. Nam in præsentia sat erat exẽplumexemplum proferre. ¶ Circa hanc conclusionem nihil aliud notandũnotandum su
perest ꝗ̈quam quò perspicuum fiat discrimen inter illa quinq;quinque vel sex quæ dicta sunt. Et primò inter dispensationem & cōmutationemcommutationem liquida est differẽtiadifferentia. Nam per dispẽsationẽdispensationem vinculum prorsus voti enodatur ac tollitur: in cōmutationecommutatione verò minimè. Ipso enim eodẽeodem vinculo quo ad peregrinationẽperegrinationem, verbi gratia, coactus eras, obligaris subinde ad orationem in quāquam votum cōmutatumcommutatum est. Itaq́;Itaque ad orationẽorationem illam non teneris virtute præcepti illius qui commutauit: quia ille nihil iubet, sed mutat. Neq;Neque verò nouum suscipis votũvotum: sed virtus prioris manet in secunda materia. Ac perinde eadem est religio seruare illud in secunda materia, atque in priori. ¶ Mox neque inter dispensationem & irritationem obscura differentia est. Nam irritatio est sublatio materiæ, atque adeò obligationis
voti quod nondum firmum erat, sed pendulum ab irritantis voluntate. Quæ ideo non solùm ad spiritualem pertinet potestatem, sed pater & maritus idem possunt. Dispensatio verò est religatio & ablatio vinculi quod firmum erat: quæ ideo functio ad spiritualem potestatem attinet. Neque sine causa & iudicio fieri potest, quo iudicetur causam vouendi inutilem iam esse. Quod ad irritationem non est necessarium. ¶ Attamen inter dispensationem & epieikeiam seu interpretationem, non tam clarũclarum est interuallum. Nam qui dispensat, nihil aliud videtur facere quàm interpretari & declarare votũvotum iam tunc in illo casu non obligare. Ad hoc autem loco citato libr. 1. cùm de legis dispensatione diceremus, respondimus. Interpretatio enim voti, sicuti legis, exigit vt eius impletio sit rationi naturali contraria: ad dispensationem verò satis est quòd legis & voti ratio in tali persona deficiat. Ex quo fit interpretationem pro illo articulo nullam exigere prælati autoritatem, vt illic declarabamus, si recursus ad ipsum non pateat.
Accipe exemplum. Vouisti carnes non edere: tamen in eum locum incidisti, vbi nisi eas comedas, peribis: tunc quoniam res accidit naturali iuri contraria, tuipse autoritate priuata potes non obstante voto illas comedere. Haud tamen ideo à voti vinculo absolueris: sanè quòd eâdem necessitate præterita seruare teneris. At verò fortè tibi aliquo modo ieiunium nocet, vel impedimento tibi est nè tam attentè possis studio literarum incumbere: non ideo potes per epieikeiam contra votum facere: sed tantùm potest esse causa quare prælatus tecum dispenset, votiq́ue obligationem vel ad tempus vel in perpetuum tollat. Quocircà dispensatio non est interpretatio, votum tunc non tenere: sed etiam si votum teneat, illud tollere.
Quo fit vt aliquam habeat similitudinem cum abrogatione legis, quæ fit principis authoritate, cessante causa. Quanuis plus requiratur ad dispensationem: nempe quòd materia voti sit, vti diximus, vel inutilis, vel mala, vel impeditiua melioris boni. Est præter hæc omnia & voti cessatio quæ nulla indiget dispensatione: de qua quæstion. 1. meminimus: nempe si vouisti certam domum nunquàm intrare, & causa fuit propter periculum quod illic tibi imminebat, cessante prorsus illa causa cessat & votum. Nam non intrare domum, res est vana, atq;atque adeò indigna materia voti. ¶ Igitur vt ad
Ratio altera cōclusionisconclusionis.
conclusionem redeamus, quòd condecens fuerit ecclesiæ prælatos tali fungi autoritate in votum quali in legem, compertissimũcompertissimum est: nam cùm neque vouentis prudentia tanta semper sit, vt votum matura consulta|tione suscipiat: & res prætereà humanę quotidie subinde mutentur, sæpe sæpiùs rationi consonat id quod quis vouerit retractandum fore. Et quoniam per votum fides Deo obligatur, & priuatus homo esse non potest idoneus iudex in causa propria, ratio ipsa à natura profecta docebat vt qui vices Dei gerit tali fungeretur arbitrio & iudicio. Quapropter Christus hanc ecclesiæ suæ autoritatem reliquit. Tota autem rei huius difficultas in causis consistit quibus dispensatio iustificatur: de quibus articu. 3.
AD primum igitur argumentum respon
Ad primum argumentũargumentum .
detur, idem discrimen in lege veteri inter animalia constitutum quæ templo offerebāturofferebantur, perinde apparere inter votum solenne & simplex. Animal enim oblatum quod immolationi idoneum erat, iam inde existimabatur quasi diuino cultui mancipatum: qua de causa redimi pretio nequibat. Ac pariter, vt statim dicturi sumus, in votum solenne, quo se homo diuino tradidit cultui, dispensatio non cadit: animal verò quod sanctificari per immolationem non poterat, redimi iubebatur: & pariter nunc super voto simplici dispensari ab ecclesia potest. ¶ Ad secundum respondetur, quòd
Ad secundũsecundum.
quāuisquamuis super his quæ iuris naturæ sunt ac diuini, dispensari per hominem non possit: tamen non minùs tenetur homo legi maiorum mandatatoq́ue parêre, quàm explere votum. Nam & hoc quoque naturale ius est ac diuinum. Quapropter etsi implere votum sit de lege naturæ ac diuina, tamẽtamen dum superior dispensat nihil contra votũvotum ipsum fit, sed tollitur: eò quòd iudicatur non debere in tali casu ligare. Quemadmodùm quando princeps in lege humana dispensat, non id fit vt subditus legi non obtemperet, quod esset contra ius diuinum, sed hoc prorsus vt quod erat lex, in hoc casu cesset. Quare prælatus dispensans in voto, non dispensat super ius diuinum aut naturale: hoc enim faceret si manente voto licitum censeret opus contrarium. Quòd si tibi hoc videatur petitio principij, atque adeò sic arguas: Lex diuina & naturalis non potest per
Obiectio.
hominem tolli: reddere votum est lex diuina: ergo non potest illa tolli, atque adeò neque eius obligatio. Respondetur quòd
Solutio.
dispensans non tollit legem diuinam, quæ est vt dum votum firmum manet seruetur, sed tollit obligationem quæ ex mera voluntate vouentis ortum duxit. Quòd enim homo reus sit voti, ex duabus præmissis colligitur. Nempe quia vouit, & quia lex est vt votum reddatur: dispensans autem non tollit hoc secundum, sed prius: puta obligationem quatenùs ex voluntate istius emersit: quæ, vt suprà diximus, quodammodò est lex humana. ¶ Ac pari modo responde
Ad tertium.
tur ad tertium, quòd qui non persoluit votum quod præfectus censet incommodum, nullam frangit Deo fidem: imò eius vicario obsequitur.
ARTICVLVS. II.

ARTICVLVS. II.

Vtrùm super voto solenni continentiæ religionis fieri poßit dispensatio.
QVANVIS ecclesia potestatem habeat, vt dictum est, dispensandi in voto perinde atque in suis legibus: tamen propter singulare priuilegiũpriuilegium voti solennis, explorare restat vtrùm vsque ad hoc etiam eadem potestas extendatur.
Et arguitur à parte affirmatiua. Vna ea
rum ratio quæ suprà relatæ sunt dispensandi in voto est, si pretiosiori bono obstaculum sit: sed hæc in voto etiam solenni continentiæ reperiri potest. Nam bonum commune, teste Aristot. diuinius est quàm peculiare cuiuspiam: potest autem in voto
Aristot.
continentiæ alicuius personæ periclitari cōmunecommune bonum: vt si per matrimonium illius qui continentiam solenniter vouit, perpetua regni successio seruaretur incolumis, ac subinde afflicta republica paci consuleretur publicæ: ergo tunc religio esset super tali voto dispensare. ¶ Secundò: La
Secundum.
trîa nobilior virtus est quàm castitas: potest autem super voto latrîæ, puta offerendi sacrificium aliquod, iusta de causa dispensari: ergo super voto solenni castitatis. ¶ Tertiò: Sicut votum abstinentiæ
Tertium.
periculum vitæ offerre potest vouenti, sic & solenne votum continentiæ: sed causa seruandæ vitæ licita est dispensatio prioris: ergo & posterioris. ¶ Quartò: sub voto so
Quartum.
lenni religionis non solùm castitas, verùm & paupertas & obedientia continetur: horum autem duorum dispensatio legitima esse potest & iusta: ergo & castitatis. Mi|nor patet, dum quis ex monachatu ad functionem episcopalem assumitur: tunc enim ille & à ꝓfessionisprofessionis obediẽtiaobedientia eximit̃eximitur, & in diuitijs ꝑmittiturpermittitur viuere. ¶ In cōtrariũcontrarium autẽautem est illud Eccles. 26. Omnis pōderatioponderatio non est digna animæ continẽtiscontinentis: id est nihil est quo cōtinentiæcontinentiæ status cōpensaricompensari possit. Cui applaudit &. c. cum ad monasteriũmonasterium. de stat. mona. Cuius postrema verba sunt, Abdicatio proprietatis, sicut etiam custodia castitatis, adeò annexa est regulæ monachali vt contra eam neq;neque summus Pontifex possit indulgere.
AD quæstionẽquæstionem tribꝰtribus refutatis opinionibꝰopinionibus respōdetrespondet D. Tho. per suāsuam, quāquam quinq;quinque cōclusionibꝰconclusionibus explicat. Ad materiæ autẽautem intelligentiāintelligentiam prænosse oportet tria esse in voto cōtinẽtiæcontinentiæ cōsiderandaconsideranda: materiāmateriam, perpetuitatẽperpetuitatem, ac solẽnitatẽsolennitatem. Tres ergo opiniones, vide
licet duæ priores & quarta, in cōclusioneconclusione capitali eadẽq́;eademque negatiua consentiunt: suꝑsuper votũvotum solẽnesolenne cōtinentiæcontinentiæ neutiꝗ̈neutiquam per ecclesiam dispensari posse: sed de causa dissidẽtdissident. Prima enim quæ est antiqui Altissid. & glo. c. cum ad
Altißiodor. Glossa.
monasteriũmonasterium. de stat. mona. & suꝑsuper. c. 1. de vot. & vot. redemp. causam ad materiāmateriam reducit. Aiunt inquāinquam eius autores hmōihuiusmodi solenne votũvotum idcircò non esse dispensabile, quòd excellẽtiaexcellentia cōtinentięcontinentię virtutis æquāæquam non recipit compẽsationẽcompensationem, vt autoritas Ecclesiastæ citata insinuat. RationẽRationem autẽautem eam assignant quod homo per continentiācontinentiam tum de domestico triũphattriumphat inimico, nimirũnimirum de carne, quę diabolo & mũdomundo molestior est: tum & angelorũangelorum repræsentat naturānaturam, Christoq́;Christoque secundũsecundum animæ puritatẽpuritatem & corporis assimilat̃assimilatur. Hęc autẽautem ratio non
admodũadmodum vrget: nam animę bonũbonum, vt cōtemplatiocontemplatio & oratio, præstātiuspræstantius est, viciniusq́;viciniusque nos Deo reddit conformes ꝗ̈quam bona corporis. Id quod & Apost. 1. ad Cor. 7. cōtestaturcontestatur: vbi cōtinentiācontinentiam mediũmedium existimat fouẽdæfouendæ cōtemplationiscontemplationis quæ eius est finis. Ait enim quod innupta mulier cogitat quæ Dei sunt: & ideo cōiugibusconiugibus ob id cōsulitconsulit à cōmunicommuni toro in tẽpustempus se iũgiiungi, vt possint orationi vacare: & tamen super voto cōtemplationiscontemplationis & orationis dispẽsaridispensari potest. ¶ Ob id ergo alij, quorũquorum fuit Alber. Mag.
Ratio Alberti Magni.
in. 4. d. 38. ar. 7. rationẽrationem eiusdẽeiusdem conclusionis à perpetuitate voti deducũtdeducunt. Aiunt scilicet idcircò hoc votũvotum dispensationi non subdi, quòd prętermitti nequit, nisi per id quod omninò est contrariũcontrarium: id autẽautem quod voto contrarium est, eius perpetuitati repugnat. Attamen ra
Refutatur ratio Alber.
tio hęc nullānullam habet energiam: nam etiāetiam votum abstinẽdiabstinendi ꝑpetuòperpetuo ab esu carniũcarnium p̃termittereprætermittere nemo potest nisi edendo carnes: & tamen potest in illo dispẽsaridispensari. ¶ Igitur tertia opinio cōclusionisconclusionis sententia differt: asseuêrat enim votũvotum solenne cōtinẽtiæcontinentiæ esse dispẽsabiledispensabile propter cōmunemcommunem reipublicæ vtilitatem: vt suprà argutũargumentum est. AttamẽAttamen his non obstātibusobstantibus, D. Tho. respōdetrespondet quatuor pręambulis ꝓpositionibꝰpropositionibus:
Prima propositio diui Thomæ.
ex quibꝰquibus quintāquintam colligit capitalẽcapitalem conclusionem. Prima propositio est. Nullus ecclesiæ prælatus, vt summũsummum atq;atque minimũminimum cōprehendamuscomprehendamus, efficere potest vt qui votum solenne emisit ab eo desistat ad quod cōsecratusconsecratus aut benedictus est: nempe vt sacerdos non sit sacerdos: aut religiosus non sit religiosus. Pro
Probatio.
batur ex illo Leuit. vlt. Illud quod semel sanctificatum est dñodomino, non potest in alios vsus cōmutaricommutari: quoniam iam dicatũdicatum est Deo: ecclesia autẽautem non potest sanctificationem illius quod semel sanctũsanctum est tollere, neq;neque in rebus ipsis inanimatis: nequit enim efficere vt consecratus calix, aut tẽplumtemplum, aut ara, non sint consecrata: atq;atque adeò multò minùs vt homo semel Deo consecratus aut dicatus, desinat esse consecratus: atq;atque adeò neq;neque potest ab illo vsu abducere ad quẽquem consecratus est aut benedictus, atq;atque alijs applicari. Solennitas autem voti, vt. q. 2. dictum est, consistit in cōsecrationeconsecratione & benedictione vouẽtisvouentis: fit ergo cōsequensconsequens assertio nostra: fieri non posse vt qui semel sacerdos aut religiosus est, desinat esse talis. TāetsiTametsi sacerdos functione & executione ordinum suspẽdisuspendi possit. At quia hoc de sacerdote propter charactêrem certius est, nonnulli Iuristæ id de religioso negârunt: dicentes posse fieri non religiosum. Sed tamẽtamen hoc, inquit sanctus Thomas, ignoranter dixerunt. ¶ Hac ergo prima propositione præfixa, vt ad votum continentiæ descẽdamusdescendamus, speculari restat vtrùm cōtinentiæcontinentiæ votum illi sit muneri essentialiter annexum, ad quod per votum solenne consecratio fit aut benedictio: nam si ita sit, qua ratione qui cōsecratꝰconsecratus est, esse nequit non consecratꝰconsecratus aut benedictus, fit vt neq;neque vlla queat super tale cōtinẽtiæcontinentiæ votũvotum fieri dispẽsatiodispensatio. Sin autem tali muneri continentia non sit indiuiduè annexa, dispensari potest vt huiusmodi consecratus aut benedictus continentię voto soluatur. Res est apertissima. ¶ Sub
Secunda propositio.
nectitur ergo secunda propositio. Ordini sacro debitum continentiæ non est essentialiter annexũannexum, sed statuto ecclesiæ: vt superiùs iam nobis cōstititconstitit. Hoc patet: quia non
Ratio.
| est de essentia sacerdotis castitatem seruare: quandoquidẽquandoquidem Græci etiāetiam ab ecclesia Latina permittũturpermittuntur in coniugij fœdere permanere. ¶ Ex hac ergo protinꝰprotinus seꝗtursequitur tertia. Videtur
Tertia propositio.
ecclesia dispẽsaredispensare posse in voto continentiæ, quod per susceptionẽsusceptionem sacri ordinis solẽnitersolenniter suscipit̃suscipitur. Patet postꝗ̈postquam non secũsecum in eodẽeodem pugnat, sacerdotẽsacerdotem esse & non cōtinerecontinere. ¶ Quarta pro
Quarta propositio. Probatio.
positio: DebitũDebitum cōtinẽtiæcontinentiæ statui religionis essentiale est. Probat̃Probatur: homo per religionis statum sæculo prorsus abrenũtiatabrenuntiat, totũtotum se Dei seruitio mācipādomancipando: ergo illo voto ab se rescindit quicquid eiusmodi obsequio obstaculo esse potest: hoc autem maximè est cōiugalisconiugalis sarcina: vt per quāquam homini necessitas incumbit familię curādæcurandæ: secundũsecundum illud Apostoli. 1. ad Cor. 7. Qui cum vxore est solicitus est quæ
Paulus.
sunt mũdimundi, quomodò placeat vxori: & diuisus est: ergo religionis voto essentiale est castitatis debitũdebitum. Idq́;Idque nomine ipso confirmat̃confirmatur. Nam monachus ab vnitate sic nuncupatur: quia solus viuit, atq;atque vnico Dei negotio incũbitincumbit, neq;neque ad vxorem vel ad alia sęcularia diuisus est. ¶ Ex his tādemtandem elicit̃elicitur quinto lo
CōclusioConclusio responsiua.
co capitalis cōclusioconclusio, qua ad quæstionem respondet̃respondetur. In voto cōtinentiæcontinentiæ quod religionis professione fit solẽnesolenne, nequit ecclesia dispensare. Cuius rationẽrationem Decretalis citata subdit: quod custodia castitatis annexa est regulæ monachali. ¶ De tertia ꝓpositiōepropositione S. Tho. quæ ad votũvotum sacerdotale spectat, nemo dubitat, quin sit ab illo separabilis cōtinẽtiacontinentia. Sed de hoc forsan tyrũculꝰtyrunculus hęreret, vtrũvtrum votũvotum ca
Scrupulus.
stitatis quod sacerdotes modo statuto ecclesiæ suscipiunt, sit de castitate intelligendum, quæ rei vxoriæ opponit̃opponitur: an verò de illa quæ simpliciter omni copulæ aduersat̃aduersatur, siue cōiugaliconiugali, siue fornicariæ: multũmultum enim refert: nam si tātũtantum de priori intelligit̃intelligitur, tunc fornicatio sacerdotis non esset nisi simplex peccatũpeccatum: si autem de posteriori, erit etiāetiam fractio voti. Apparet autẽautem non intelligi nisi de priori, scilicet quod tantũtantum voueātvoueant non ducere vxores: nam hoc est quod suo statui satis esse videtur. Respōdet̃Respondetur
Responsio.
nihilo minùs, simpliciter esse intelligendum de castitate, sicut est votũvotum religionis: nam ad functionẽfunctionem suāsuam qui cōsecrandoconsecrando venerabili sacramẽtosacramento mācipant̃mancipantur, omnis mũditiesmundities cōdecetcondecet: qua ratione ecclesia ordinibꝰordinibus sacris illud adnexuit votũvotum. Quare fornicātesfornicantes, duplici culpa maculāturmaculantur. ¶ At sciscitet̃sciscitetur fortè quispiāquispiam, quo
Quæstio.
modò possit Papa super huiusmodi voto dispensare: videlicet vtrũvtrum anteꝗ̈antequam fiat: abrogādoabrogando nunc legẽlegem positāpositam: vt qui amodò initiari voluerint sacris, non fiāfiant voti castitatis obnoxij: an verò etiāetiam cum illis qui iam votũvotum solẽnesolenne fecerunt. Apparet enim modus hic secundus non licêre: vt qui votum solẽnesolenne fecerũtfecerunt, vxores ducātducant. Respondetur, vtroq;vtroque id modo
Solutio.
posse facere: quādoquando quidem huiusmodi votũvotum vim aliam non habet ꝗ̈quam ex ecclesiæ statuto: cum ex natura rei, votũvotum continẽtiæcontinentiæ non sit ordini sacro annexũannexum. Et simile. q. 6. de militaribꝰmilitaribus religionibus dicturi sumus. ¶ De capitali autẽautem cōclusioneconclusione multi sunt qui à sentẽtiasententia S. Thom. deflectunt: tenẽtestenentes ecclesiam perinde in voto solẽnisolenni continẽtiæcontinentiæ religiosorum dispẽsaredispensare posse atq;atque in voto sacerdotum: vt est Henri. GandeñGanden. quodlibe. 5. q. 25. &. 26. & Ri
char. in. 4. d. 38. art. 9. & Durandus eâd. d. q. 2. Et ex nostris Palud. q. 4. Quin etiam & ipse D. Tho. aliquādoaliquando cōtrariācontrariam sentẽtiāsententiam non respuit: vt patet in. 4. d. 38. q. 1. arti. 4. Imò verò, quod non possum non mirari, Caiet. in præsentiarũpræsentiarum non solùm cōtrariamcontrariam sentẽtiamsententiam asseuêrat, verùm & asserit opinionem hîc sancti Thomæ de huiusmodi indispensabilitate non esse eius absolutè, sed opinatiuè: quia illum, inquit, sensum ex Decretali hausit: quem tamẽtamen ipse non censet esse legitimum. Idemq́ue contendit & in opusculis. q. 12. primi quotlibeti. ¶ Igitur pro examine præsentis quæstionis attentè notādumnotandum est quẽadmodùmquemadmodum sanctus Thomas ex prima propositione & quarta colligit dispensari non posse in voto solenni continentię religionis: quæ est capitalis conclusio. Sic scilicet fieri per ecclesiam nequit, vt qui semel in religionem benedictus est, desinat esse religiosus.
Sicuti fieri non potest, vt qui in sacerdotem consecratur, desinat esse sacerdos. Continentia verò perpetua est de intrinseca ratione & essentia religionis: ergo super illa fieri non potest dispensatio. Qui autem sententiam hanc impugnant, vtranq;vtranque præmissam demoliri conāturconantur. Imò non solũsolum extranei, verũverum & hîc Caietan. priorẽpriorem non appro
bat: quia non idẽidem de religioso quod de clerico in sacris censet: eò quòd per sacros ordines imprimitur indelebilis character, vnde fit impossibile eum qui semel est sacerdos, desinere esse talis, etiāetiam si degradet̃degradetur. In religione autẽautem nullus character imprimit̃imprimitur, sed sola adhibet̃adhibetur benedictio. Quare etsi fieri nequeat religiosum non fuisse bene suũsuum, nihil tamen vetat quominùs pro legitima causa eiusmodi religiosus distrahatur ad alios vsus: puta dispẽseturdispensetur cum illo vt à cœlibatu ad nuptias demigret. | Veluti & cōsecratusconsecratus calix potest per dispensationẽdispensationem in alios assumi vsus: nam & sacros propositionis panes sacerdos legis veteris Dauîdi porrexit quò suorũsuorum famẽfamem leuaret. Hęc oĩaomnia à Palude mutuatus est. ¶ Ex quo subinde infert D. ThomāThomam DecretalẽDecretalem, Cum ad monasteriũmonasterium. non citasse legitimo sensu. Illic enim solũsolum habetur quod non posse religioni sine voto castitatis religiosum permanere: haud tamen inde, inquit, colligit̃colligitur quod non possit à religione extrahi. Imò ait quod si autor vidisset summos PōtificesPontifices eādẽeadem DecretalẽDecretalem sic fuisse interp̃tatosinterpretatos, procul dubio non suscepisset onus huius opinionis ad defendendādefendendam illāillam DecretalẽDecretalem: sanè cum pluries à Romano PōtificePontifice dispensatũdispensatum sit in voto solẽnisolenni: vt cum rege Aragoniæ refert Petrus de Palu. in. 4. d. 38. & Papa Cœlestinus dispẽsauitdispensauit cum sanctimoniali CōstantiaConstantia filia Rogerij regis, vt monasteriũmonasterium post professionẽprofessionem exiens, HẽricoHenrico Sexto Regi nuberet: vt historiæ tradunt. ¶ Alij autẽautem Thomistæ vt D. Thomam defendātdefendant, fingũtfingunt nescio quāquam qualitatẽqualitatem religioso per benedictionẽbenedictionem ĩprimiinprimi indelebilẽindelebilem: qquod de ridiculũridiculum figmẽtumfigmentum est. ¶ Igitur quod Caietanus de S. Tho. censet, videlicet quod si sensus Decretalis intellexisset non perstitisset in hac sentẽtiasententia, id ipsum ego de eo cẽsuerimcensuerim: nempe quod si mẽtemmentem D. Tho. penetrare voluisset, non tam facilè ab illo recessisset. Vis enim rationis D. Tho. ad probādũprobandum religio sum fieri non posse non religiosum, non persistit in eius benedictione tanꝗ̈tanquam in prima radîce: sed in legiti
ma traditione: quia scilicet dum solẽnitersolenniter profitet̃profitetur, dedit traditq́;traditque se in alterius possessionẽpossessionem: hoc est in alienāalienam potestatẽpotestatem: quia religioni se dedicat perinde ac si ꝗsquis in mācipiũmancipium sese traderet dñodomino: vt. q. 2. ar. vlt. declarauimꝰdeclarauimus. Sed quia illa traditio sub forma benedictionis celebratur, ea vtitur quasi traditionis signo. Nam in ordine nostro anteà fit professio ꝗ̈quam benedictio. Vnde in. 4. d. 38. q. 1. arti. 2. expressè ait tum votũvotum solẽnesolenne fieri quando quis præsentialiter sese Deo tradit, diuinis se præceptis mācipandomancipando: vel in sacro ordine, vel in religionis professione. Et ar. 3. inter soluendũsoluendum tertiũtertium argumentũargumentum postremæ quæstiũculęquæstiunculę, proptereà ait per votũvotum solenne dirimi matrimoniũmatrimonium, qquod non fit per simplex, quia votum solẽnesolenne habet actualẽactualem exihibitionẽexhibitionem proprij corporis. ¶ Hęc autẽautem ratio profectò non est tam debilis ꝗ̈quam Caieta. & alij arbitrantur: nam si quod est in hoĩshominis dñiodominio & possessione per humanāhumanam potestatem auelli ab illo iustè non potest, nec verò cōiũxconiunx ab altero coniuge, multò fit probabilius vt qui iam se Deo in hoc obsequiũobsequium mācipauitmancipauit, amoueri inde non valeat. Quę quidẽquidem ratio tātitanti tẽporetempore D. Tho. habebat̃habebatur, vt præter ingenitāingenitam sibi cōsuetissimamq́;consuetissimamque vrbanitatẽvrbanitatem & modestiāmodestiam, non fuerit dicere veritus, eos qui sentirent religiosum posse fieri non religiosum, ignorāterignorater id dixisse. Hoc em̃enim prorsus argumẽtoargumento D. Matth. vsus est aduersus regẽregem illũillum, qui sanctimonialem EphigeniāEphigeniam ducere volebat: quod cùm cœlestis regis spōsasponsa esset, nefas ꝑmitterepermittere existimauit, quāuisquamuis dimidiũdimidium regni illi offerret. Ad quāquam autoritatẽautoritatem Caie. respōdererespondere nequiuit nisi negādonegando historiāhistoriam. ¶ Et rationis fundamẽtũfundamentum est quod. q. 2. arti. de solẽnisolenni voto, declarauimus: quod etsi cerimonia solẽnitatissolennitatis voti cōstitutioconstitutio sit humana, eius tamen obligatio ius est diuinũdiuinum ac naturale: videlicet vt qui re vera iam se alteri perpetuò mācipauitmancipauit, nequeat inde citra iniuriāiniuriam diuelli. Quòd autẽautem religio sit perpetua traditio, patet ex illo euāgelicoeuangelico: Vade & vẽdevende oĩaomnia quæ habes, & sequere me: perpetua scilicet animi firmitate. Igit̃Igitur qui cōtrariæcontrariæ opinioni patrocinant̃patrocinantur, in eo, nisi nos fallimur, decipiuntur, quod cum cerimonia professionis sit de iure ecclesiastico, inde inferunt vinculũvinculum non esse de iure diuino. Quòd si verũverum esset, profectò tam facilè posset super voto solẽnisolenni dispensari ꝗ̈quam super simplici: quod tamen absurdũabsurdum est. Quocircà AltissiodorẽsisAltissiodorensis & Albertus Mag. in. 4. d. 34. ar. 17. & AlexāAlexan. Hal. in. 3.
par. & BonauẽturaBonauentura etiāetiam in. 4. in fin. d. 38. atq;atque alij huius classis pro cōstitutissimoconstitutissimo semper hoc habuerũthabuerunt. Ob idq́;idque D. Tho. opinionem cui in. 4. visus est cōniuereconiuere, posteà in SũmaSumma re oculatiùs ꝑspectaperspecta, demutauit: cōtrariāq́;contrariamque, quicquid Caietan. dixerit, affirmatissimè cōplexuscomplexus est. ¶ Et est mihi profectò in confirmationem eius sentẽtiæsententiæ argumentũargumentum minimè debile: nam si religiosus per dispẽsationẽdispensationem fieri
valeret non religiosus, non esset firma ratio vt per professionẽprofessionem religionis matrimonium ratũratum non consummatũconsummatum dirimeret̃dirimetur. Fac enim maritũmaritum ante copulācopulam religionẽreligionem profiteri, atq;atque vxorẽvxorem alteri se cōiugioconiugio copulare, tunc si iste fieri posset non religiosus, trāsiretransire posset ad alias nuptias: quando quidẽquidem priores dissolutę fuerātfuerant. Vnde vsu veniret vt post ratũratum matrimoniũmatrimonium de præsenti, viro liceret habere aliāaliam vxorẽvxorem, & vxori aliũalium virũvirum. Hæc in corroborationẽcorroborationem attulerim prioris p̃missępermissę: religiosum fieri non posse sęcularẽsęcularem. ¶ Ex his fit S. Tho. DecretalẽDecretalem, cum ad monasteriũmonasterium. non ad id citasse ad qquod Caiet. putat. s. ad cōfirmādũconfirmandum quod religiosus non potest fieri non religiosus: nam bene videbat, hoc illic non definiri. Sed hoc aliũdèaliundè cōstitutoconstituto citauit illāillam ad asserendāasserendam alterāalteram p̃missampermissam: | videlicet perpetuam continentiācontinentiam sic esse religioni annexam, vt neque per ecclesiam fieri possit vt sit vera religio sine cōtinẽtiæcontinentiæ voto. Et certè est mirandũmirandum quod Caietan. apud diuũdiuum Thom. hoc non perspexerit. ¶ At verò & secundāsecundam pręmissam non desunt qui inficient̃inficientur: nimirũnimirum arbitrantes cōtinentiācontinentiam non sic penitus natiuānatiuam esse religioni ꝗnquin absq;absque illa possit vera esse religio. Imò verò Caiet. licèt hîc aliud affirmare & defensare videat̃videatur, tamen illis suis verbis q. 88. ar. 7. quòd solo ecclesiæ statuto religiosus inhabilis fit ad matrimoniũmatrimonium, quod pariter Scotus ait, videt̃videtur idẽidem sentire. De hac autẽautem re in subsequẽtisubsequenti q̃stionequestione singularis nos manet artic. 3. vbi de militaribꝰmilitaribus religionibꝰreligionibus disputabimus, an verę sint religiones: cum eiusmodi milites matrimonia cōtrahātcontrahant. Interim tamen satis sit nobis exp̃ssumexpressum decretũdecretum InnocẽtijInnocentij iam citatũcitatum: vbi ait nec per summũsummum PontificẽPontificem indulgeri posse vt absq;absque castitatis voto verus sit monachatus. ¶ Per hæc ergo argumẽtaargumenta cōtrariæcontrariæ
Ad primum argumentũargumentum .
opinionis diluunt̃diluuntur. Simile nāq;namque quod à sacerdotio ad religionẽreligionem afferũtafferunt, nullũnullum est: videlicet quod si potest Papa super continẽtiacontinentia sacerdotis dispẽsaredispensare, possit cum monacho: nam castitas non est illi muneri indiuidua, veluti huic. Sed arguũtarguunt sic prætereà. Id quod voto nè fieret ob
Replica.
staret, causa est legitima vt factũfactum tollat̃tollatur: si autẽautem grādegrande reipublicæ periculũpericulum immineret nisi vnus quispiāquispiam dum liber est matrimoniũmatrimonium cōtraheretcontraheret, id potiùs eligere deberet ꝗ̈quam religionẽreligionem: ergo si eadẽeadem necessitas postꝗ̈postquam est religiosus, incũbitincumbit, tunc etiāetiam extrahẽdusextrahendus est. Negat̃Negatur autẽautem prior assumpta. RespōdeantRespondeant enim mihi qui
Solutio.
hoc vtunt̃vtuntur Achille. Si salus omninò reipublicæ inde esset depẽdẽsdependens quod qui vxorẽvxorem habet legimālegitimam alterāalteram duceret, vtrũvtrum dimittere quāquam habet deberet vt aliāaliam sibi copularet? omninò negabunt. Et tamen si res esset integra, hoc est si ille liber esset, deberet illāillam sibi adiũgereadiungere quę ad publicāpublicam salutem conferret. Simile ergo nos de religioso respōdemꝰrespondemus: quippe qui fortiori est vinculo colligatus. ¶ Rursus, Palude arguit
Altera ratio Paludani.
quod in omni voto excepta subintelligit̃subintelligitur autoritas Papæ, si dispẽsaredispensare voluerit. Atque alij eidẽeidem rationi aliāaliam adiungũtadiungunt: videlicet quod homo à iure naturæ nullatenùs se valet eximere: quapropter nullo obstante voto si naturalis lex casum obtulerit necessariũnecessarium, parendũparendum est: atq;atque adeò omninò cum religioso dispẽsandũdispensandum. Negat̃Negatur verò illud documentũdocumentum. Imò sicut potest ho
Solutio.
mo sic se per matrimoniũmatrimonium alteri addicere vt neq;neque per PōtificẽPontificem possit ab illo dissociari, ita se potest & per votum religioni mancipari. Quocircà falsum est quod ĩin voto solẽnisolenni illa subintelligit̃subintelligitur exceptio. ¶ Reliqua istorum argumẽtaargumenta nullius sunt prorsus momẽtimomenti pręter illud, quod licèt meritò pluris habeat̃habeatur, non tamen perinde cogit atq;atque ipsi putātputant. Et est illud qquod hîc Caiet. ineluctabile existimat: quod PōtificesPontifices suprà memorati cum religiosis dispẽsassedispensasse
legunt̃leguntur, vt religionẽreligionem cum matrimonio cōmutarẽtcommutarent. Ad hoc aũtautem in primis respōderiresponderi potest, historias illas, saltẽsaltem illāillam Regis AragonũAragonum non esse vsq;vsque adeò certācertam: haud enim in Chronicis illius regni extat: nec verò in sacro canone: sed à Palude citat̃citatur. SecũdòSecundo, vt Sylue. in verbo, votũvotum. 4. refert, sunt qui asseuêrent religiosum illum AragonẽAragonem non fuisse professum. Idemq́;Idemque astruunt de sanctimoniali CōstātiaConstantia. Vel fortè allegârũtallegarunt non vsq;vsque adeò spōtaneosspontaneos solenniter vouisse: quod creberrimè vsu venit. Prætereà idẽidem Syluester magister Palatij sacri non veretur dicere alia multa PōtificesPontifices factitare neq;neque secundũsecundum ius, neq;neque sine scādaloscandalo. At verò non opùs est huc cōfugereconfugere. Sed cum de re hac diuersè fuerit iam pridem opinatum, Papa dispensans sequutus est opinionẽopinionem illāillam quāquam probabilẽprobabilem cẽsebatcensebat: Haud tamen subinde fit cōsequẽsconsequens vt illam tanꝗ̈tanquam de fide decreuerit. Nam facta PōtificumPontificum minimè articulos fidei constituunt. Quod miror tum alios, tum præcipuè Caietanum non animaduertisse. Quapropter si Cœlestinus dispensauit cum CōstantiaConstantia, non dubiũdubium quin hoc D. Tho. notissimũnotissimum fuerit: successit enim ei paulò pòst. Et nihilo minùs non fuit cur vereret̃vereretur cōtrariācontrariam probare sentẽtiamsententiam. Neq;Neque in hoc cōdemnabatcondemnabat Papam: vtpote qui arbitratus fuerat suāsuam opinionẽopinionem fuisse probabilẽprobabilem. Quare si D. Tho. fuisset Papa, nunꝗ̈nunquam dispensasset, nec citra culpāculpam potuisset, nisi sentẽtiāsententiam
Caieta. affirmatio.
mutasset. ¶ Quin age id expẽdamusexpendamus quod Caietanus arbitratus est. Ait quippe quòd cùm Innocentius Tertius, illius Decretalis auctor, cùm ad monasteriũmonasterium. Cœlestino Tertio proximè successerit, qui cum CōstantiaConstantia dispensauerat, non est vero simile antecessoris sui factũfactum condemnasse. Ego verò cōiicioconiicio
Solutio.
diuum Thomam aliter sensisse: qui paulò pòst scripsit: videlicet Innocentium ob id illum canonẽcanonem edidisse, quod diuersæ esset sententiæ ꝗ̈quam fuerat Cœlestinus. Quod quidẽquidem citra eius iniuriam ratione iam dicta facere poterat. Nam Cœlestinus non fecerat canonem quasi de fide. Et ideo sanctus Thomas Innocentij potiùs canonem amplexus est quàm Cœlestini factum sequutus.
AD primum igitur argumentum respon
Ad primum argumentũargumentum .
detur, causam illam dispensandi quando votum impedimẽtumimpedimentum est maioris boni, | de simplici tantùm intelligendam esse: nam solenne perinde ac matrimonium fit indissolubile. Quare nullam permittit dispensandi causam. Vnde optimè ait sanctus Thom. periculis humanarum rerum per easdem res humanas obuiandum esse, non autem per hoc quòd res diuinę in vsus profanentur humanos. Quocircà cum religiosi omninò sint mundo defuncti, nulla de causa aut euentu sunt illinc reuocandi. Vide quàm affirmanter hanc diuus Thomas opinionem habuerit imbibitam, contra quam Caietanus censuerit. ¶ Ad secundum respondetur id tan
Ad secundũsecundum.
tùm conuincere, quod sicut potest in voto orationis aut sacrificij dispensari, quæ excellentiora sunt obiecta, potest & in voto simplici continentiæ, siue temporalis siue perpetuæ. Attamen dum solenniter fit, non censetur indispensabile propter dignitatem obiecti castitatis, sed, vt identidem repetimus, propter traditionem & mancipationem voluntatis: cuius gratia opus castitatis sit excelsioris virtutis, puta religionis & latrîæ. ¶ Ad
Ad tertium.
tertium respondetur latum esse inter abstinentiam & continentiam discrimen. Cibus nanque per se medium est ad conseruationem vitæ indiuidui: coïtus autem non nisi ad conseruationem speciei: ob idq́ue continentia, vbi in periculum vergit manifestum ac præsentissimum vitæ, etiam citra dispensationem, vt suprà diximus, non obligat. Sed per epieikeiam potest qui votũvotum susceperat, illud frangere. Ac perinde vbi res est dubia, locus dispensationi patet. Nam in hmōihuiusmodi casibus continẽtiacontinentia desinit esse materia voti. Vbi autem coïtus saluti indiuidui medicinalis censetur, quia non per se ad talem vitam ordinatus est, non ideo esse desinit materia voti: atque adeò dum solenne est, tolli per dispensationẽdispensationem non potest: sed tali periculo per alias medicinas vel abstinentiam est succurrẽdumsuccurendum. ¶ Ad quartũquartum deniq;denique sanctus Tho
Ad quartũquartum.
mas respōdetrespondet, quòd monachus dum episcopali infula insignitur, non magis à paupertatis voto absoluitur, quàm cōtinentiæcontinentiæ: quia nihil habere tanquàm proprium debet: sed sicut dispensator cōmuniumcommunium bonorũbonorum ecclesiæ. Similiter neq;neque à voto obedientię liberat̃liberatur: nam quod prælatis religionis non obediat, inde accidit quod superiorem non habet præter Papam: sicuti generalis magister, licèt nemini in religione obediat, non censetur exemptꝰexemptus. ¶ Ad illud autem verbum Ecclesiasti. cōtracontra
Ad aliud argumentum.
quæstionem citatum, quatenùs primæ superiùs repulsæ opinioni astipulari videtur, respondendũrespondendum restat. Videtur enim continentia illic propter eius pretiositatem indispẽsabilisindispensabilis censeri: quod si verũverum esset, nec votũvotum eius simplex dispensari posset. RespōdeturRespondetur ergo id tantùm illic doceri quod nec carnis fœcunditas nec bonum aliquod corporale cōparandũcomparandum est continentiæ, quæ bonũbonum est animi. Sed nihilo minùs si votum est simplex, dispensari potest. ¶ Id autem quod hoc loco diuus
Thom. de episcopo monacho affirmat, profectò difficultate non caret. PrimũPrimum enim ambiguum reliquit an nihil voluerit discriminis inter episcopũepiscopum monachum, atque alios ex sęculo assumptos in paupertate cōstituereconstituere: an verò soli monacho censuerit non licêre habere proprium: reliquis verò id licêre. Nam si peculiariter id de monachis astruxerit, id porrò mori & vsui videtur contradicere. Quoniam monachus in episcopum creatus perinde fit dominus decimarum ac prouentuũprouentuum qui suę functioni destinati sunt, ac si ex sęculo assumptus esset. Si autem voluerit nullum episcoporũepiscoporum vllum habere dominiũdominium suorũsuorum redituum, sed tantùm dispensationẽdispensationem, res esset creditu lōgèlongè durior: quod lib. 9. tractaturi sumus: &. 10. pro captu nostro pressiùs disserturi. Crediderim nāq;namque cùm episcopales fructus stipẽdiastipendia sint episcoporũepiscoporum, dominiũdominium illorũillorum habere: licèt iure misericordiæ largiores teneāturteneantur eleemosynas fundere ꝗ̈quam sęcularessęculares, tanꝗ̈tanquam pauperum patres. Alioquin si dominiũdominium non haberẽthaberent, quicquid superflui expenderent, cōtracontra iustitiāiustitiam vsurparent, & ad restitutionem tenerentur: quæ quidẽquidem sententia acerbissima esset. Sed quia hic articulus illic habiturus est propriũproprium locum, supersedendũsupersedendum interim. Fortassè verò hîc diuus Thom. inter
Solutio.
episcopũepiscopum ex sæculo assumptũassumptum, & illum qui assumitur ex religione, noluit discriminari quantum ad reditus episcopales, sed quantum ad alias proprias possessiones. Concedit enim. 2. 2. q. 85. art. 6. sæcularem episcopũepiscopum posse habere proprium, quod denegat religioso. At verò forsan non est tam indispensabile votum paupertatis in religioso quàm castitatis. Nam postquàm creati sunt episcopi, nonnunquàm hac parte cum illis dispensatur. Et illos qui ad primam apostolicam sedem assumuntur, notum est propria possidere: licèt à voto castitatis, religioni annexo, non sint absoluti.
ARTICVLVS. III.

ARTICVLVS. III.

VtrũVtrum ad cōmutationẽcommutationem vel dispẽsationẽdispensationem voti requiratur prælati auctoritas.
POstquàm visum est autoritatem cōmutandicommutandi dispẽsandiq́;dispensandique vota in ecclesia existere, videre restat an penes solos prælatos sita sit. Et arguitur à parte
negatiua. Potest vnusꝗsq;vnusquisque liber homo absq;absque prælati licẽtialicentia religionẽreligionem ingredi: per votũvotum autẽautem solẽnesolenne religionis à quibuscũq;quibuscunque votis in sæculo editis absoluit̃absoluitur: vt habetur. c. scripturæ. extrà, de vot. ergo citra prælati autoritatẽautoritatem fit votorũvotorum absolutio. ¶ SecũdòSecundo: dispẽsatiodispensatio voti
Secundum.
in hoc cōsistereconsistere videtur quod præpositi iudicio decernatur votũvotum non esse obseruādumobseruandum: at si prælatus id perperāperperam decernat, non subinde videt̃videtur subditus à voto absolutus: quia nemo cōtracontra diuinũdiuinum præceptũpræceptum soluendi promissum dispensare valet: ergo prælati autoritas non sufficit. Imò verò nec requiri videt̃videtur. Si enim qui voto irretitus est, rectè censeat in tali euentu non esse seruandum, cōtinuòcontinuo fit liber: siquidem votum eo casu non obligat quo malum est ipsum seruari: non ergo ad hoc munus auctoritas prælati necessaria est. ¶ Ter
Tertium.
tiò. Si dispensare in voto, præfectorum esset potestas, tunc omnibus competeret: non tamen cuncti facultatem dispensandi habẽthabent in quocunque voto: ergo hæc non est prælatorum potestas quatenùs prælati sunt.
¶ In contrarium existit quòd votum perinde ac lex obligat: ad dispensationem autem legis necessaria est superioris autoritas: ergo & ad dispensationem voti.
IN præsenti articulo tametsi de sola dispensandi commutandiq́;commutandique autoritate interrogetur, de causa pariter legitimè dispensandi respondendum est. Quare duabus est operæpretium conclusionibus respondere. Prior est. Ad votum dispensandum necessaria est
Prima conclusio.
superioris autoritas. Nam vt hoc obiter verbum in tyronum gratiam non præterierim, non hîc loquimur de absolutione à trāsgressionetransgressione voti: quanuis enim postquàm castitatem voueris lapsus carne fueris, tuus te parœcius valet absoluere. Sed de dispensatione probatur conclusio. Votum, vt in superioribus commonstrauimus, est promissio quæ de re aliqua Deo fit quæ illi accepta est & grata: quòd autem Deo acceptabile sit & gratum, ex eius pendet arbitratu: atq;atque adeò & iudicio præpositi qui in ecclesia vices eius fungitur: ad illum ergo spectat super votis dispensare: secundùm illud. 2. ad Corinthios. 2. Nam & ego si quid donaui, propter vos, in persona Christi. ¶ Posterior
Vltima conclusio. Probatio.
conclusio. Ad voti dispensationem ac perinde ad commutationem quæ in minus fit bonum, requiritur causa. Probatur primò autoritate modò citata. Nam vbi ait Paulus, in persona Christi, autoritatem designat: vbi verò subdit, propter vos, causam subsignat legitimè dispensandi: quæ quidem in bonũbonum ecclesiæ referri debet: alioquin in honorẽhonorem Christi non cedit: Hoc enim iam suprà in fine secundi libri de legis dispensatione demonstrauimus: nam cùm lex non nisi propter bonum publicum statuatur, fit vt nisi eiusdẽeiusdem gratia licitè dispensari queat. De voto autẽautem non lōgèlongè dissimilis est ratio: nam postquàm quis fidem suāsuam Deo obstrinxit, non debet eius vicarius promissum remittere, nisi in bonum ecclesiæ cui ipsum Christus præfecit. Aliâs non esset fidelis dispensator, sed dissipator iniquus. ¶ Circa priorem conclusionem discrimen in primis recolendum est, quod suprà inter eos constituimus qui irritare vota possunt, atque eos quibus solùm incumbit dispensare. Functio enim prior potestatem ecclesiasticam non exigit: quare parentibus, maritis, & dominis conuenit. Posterior verò solis incumbit prælatis: qui tamen irritare non perinde valent nisi religiosorum præpositi: quoniam his vtraque competit facultas. ¶ At
Dubitatio
de commutatione rimandum est vtrùm citra superioris autoritatem priuatim fieri queat. Syluester nanque verbo, votum. 4.
§. 7. in partem negatiuam inclinat: nimirum affirmans quòd nec commutatio in melius absque prælati autoritate fieri possit. Haud tamen opinio hæc veritate pollet: quoniam nec eius testimonia firma sunt. Distinguendum igitur. Aut enim simplex votum in il
Vera solutio
lud mutatur quod manifestum est esse melius: aut in in illud de quo id quoquo pacto ambigitur. Si enim liquet commutationem in melius fieri, tunc superioris authoritas non exigitur: vt Caietanus hîc probè cen
Caietanus.
set. Huic nanque veritati & rationes suffragantur & testes. Est enim assertio, tum capituli, peruenit. 2. extrà, de iure iurando. propositum aut promissum non infringere qui in melius illud cōmutatcommutat. Et in capitulo | citato, scripturæ. de voto. ob id vota in sæculo facta extingui censentur per solenne religionis, quòd omnia mutantur in melius: quæ quidem commutatio priuata fit autoritate eius qui se religioni addicit. Sed & ra
Ratio præteritæ assertionis.
tio nihilo est minùs efficax. Cùm enim voti obligatio ea sit prorsus vt quod vouisti reddas, quando id persoluis quod constat, tum melius, tum perinde creditori acceptius & gratius, cumulatior fit à te solutio. Cùm ergo Deum qui ineffabili infallibiliq́;infallibilique iudicio perpensor est rerum, constet quo res meliores sunt, gratiores acceptioresq́;acceptioresque habere, non est dubium quin qui votum in melius commutat, cumulatiùs ei soluat, atq;atque adeò nulla indigeat prælati authoritate. Accipe ad rem confirmandam exemplum. Si quis cereum, verbi gratia, Deo vouit, aut ouem, aut bouẽbouem, & loco illorum argenteum calicem ecclesiæ largiatur, quis ambigat voto satisfecisse, ædituumq́;ædituumque & tutorem ecclesiæ imprudẽterimprudenter atq;atque infideliter agere, si solutionem repellerent. Nec verò iura ciuilia huic obstant veritati: nam. l. mutuum. ff. si certum petatur. solùm habetur quòd aliud pro alio inuito creditore solui non potest: nam inter homines non quicquid melius est, acceptius fit creditori: vel quia non est ei tam vtile: vel quia non est tam gratum: vel alia de causa: quod respectu Dei contingere non potest. Imò dum nobis constat rem esse meliorem, constat eum magis acceptam habere: atq;atque adeò semper in talem solutionem consentire: iuxta illum Institutio. titu. quibus modis tollitur obligatio. Consentiente creditore, aliud pro alio solui potest. Adde quòd fortè si certum esse posset rem esse æqualis apud Deum valoris, inconsulto prælato posset fieri commutatio. Sed tamen non esset adeò tuta: quia dum agitur de qualitate, alienum requiritur iudiciũiudicium. Nam commutatio si solo debitoris arbitrio fiat, auctiorem solutionem videtur exposcere. Nec verò simplex modò votum commutari in melius potest authoritate priuata, verùm & solenne religionis in arctiorem aliāaliam, ac perinde altiorem: vt promittitur. c. licet. de regularibus. Haud tamen commutari in aliud votorum genus. Sicut nec dispensari. ¶ At verò quādoquando in dubio est vtrũvtrum mutatio in melius an in minus bonũbonum fiat: nempè vbi compertissimum non sit opus esse excellentius, semper est autoritas prælati necessaria. Quocircà votum simplex castitatis mutari priuatim non potest: quia nihil in votis melius æstimatur. Nec votum Hierosolymitanæ peregrinationis: nam postquàm hæc soli Papæ reseruantur, nullus alius ea commutare potest. Quin verò nec votum abstinentię, nec alia personalia tutò citra prępositi decretum mutantur. Eò potissimùm quòd quoties votum in leuius mutatur, nonnihil habet dispensationis admixtum: quandoquidem remissius fit vinculum. ¶ Qui sunt autem pręlatorum ordines quibus facultas adsit dispensandi, ex iure canonico explorandum est. Primùm omniũomnium Antistites omnes nisi per Pontificem Maximum prohibiti essent, suo ordinario munere super omni voto in sua quisque Diœcesi, veluti Papa in toto Christianismo, dispensare possent. Attamen quoniam maiores fidei causas, vt extrà, de baptismo & eius effectu, admonetur: ad summum ecclesiæ caput Christi vicarium deferri decet, quinq;quinque votorum species ipsi sunt iure reseruatæ. Nempè votum religionis, & votum castitatis perpetuæ, votumq;votumque peregrinationis Hierosolymitanę, Romanęq́;Romanęque, ac Compostellanæ. Tametsi Romanum Compostellanumq́ue votum solùm est vsu reseruatum Romanæ curiæ: nam iure solùm excipitur votum Hierosolymitanum: vt patet. c. quod super his. & ca. ex multa. extrà, de voto. Imò verò cùm reseruationis ratio ea illic supponatur quòd eiusmodi votum in subsidium terræ sanctę suscipitur, adnotauit ibi Panor.
Panormita.
illud tantùm esse Papæ reseruatum, quod illa ratione suscipitur. Quare si fiat, inquit, ex deuotione & non pro subsidio, episcopus posset dispensare. Attamen consuetudo aliter habet: cui ideo standũstandum est. Quare dispensatio episcopi non teneret. ¶ Præter hæc ergo vnusquisq;vnusquisque episcoporum potest super omni voto simplici suorum parœcianorũparœcianorum dispensare. Hæc autẽautem in archiepiscopo facultas, ad diœceses sibi suffraganeas non extenditur: quoniam cura ei non incumbit animarum ordinaria nisi in sua diœcesi: etsi in causis forensibus ad ipsum fiat prouocatio. ¶ Abbates item & religionum præfecti non solùm generales ac prouinciales, verùm & conuentuales eâdem vigent dispensandi autoritate: nam hac parte veluti antistites ordinarij suorum sunt subditorum. Haud tamen ad vota sæcularium qui sibi sunt subditi, eadem facultas nisi de speciali priuilegio protenditur. Et est generalis regula quòd dispensandi fa
Regula generalis.
cultas eadem vbiq;vbique est cōmutandicommutandi: quandoquidem Diuus Thomas ait, maior est dispẽ| p. 674sandidispensandi quàm commutandi. Discrimen autem Panormitani super capitulum, Propo
Panormita.
suit. de concessione præbendæ. videlicet Papæ dispensationem, absolutam esse relaxationem totius obligationis: episcopum autem non prorsus vota commutare, sed relaxare, nullum habet aut iuris aut rationis fundamentum. In illo nanq;nanque capitulo sic Papæ cōcediturconceditur despensandi facultas, vt episcopis non interdicatur. Parœcij verò curati, quia iurisdictionem non habent, eâdem dispensandi authoritate carent. Nec verò archidiaconi eâdem funguntur. At de his iura sunt consulenda. ¶ Ex his fit consequens, episcopum
Primum corollarium.
super voto castitatis non perpetuæ sed temporalis dispensare posse. Nam cùm ordinaria potestate omnia ob causam posset tollere vota, cohibitiones & exceptiones restringendæ sunt vt sonant: & ideò quia non eis excipitur nisi votum perpetuæ castitatis, fit, vt temporalia illis relinquantur. ¶ Sequitur
Secundum.
subinde etiam religionum præpositos posse in votis subditorum dispensare transeundi ad altiorem religionem: quanuis illud, vt in quæstione superiore diximus, irritare nequeant. Est enim latum interstitium: quòd irritare est voluntatem alterius coêrcere: dispensare verò non nisi spontaneæ petitioni subditi annuere: Prælatus autem prohibere nequit subditum transire volentem ad fœliciorem frugem. Si autẽautem ille vult sub eius obedientia permanere, poterit tum super eiusmodi voto ab eodẽeodem prælato dispensari: quandoquidem illud non est simpliciter votum religionis, quod Papæ reseruatum est, sed votum transitus ab vna ad alteram: & huiusmodi exceptiones, vt modò dicebamus, restringendæ sunt. ¶ Vnum verò dubiũdubium quæ
Dubium.
stione. 2. in hunc locum reposuimus de voto pœnali religionis & peregrinationis Hierosolymitanæ, vtrùm perinde reseruentur Papæ, ac si absoluta essent. Vouisti, verbi gratia, à tali peccato vel à re qualibet alia quæ tibi erat incommoda cauere: adhibita cautione si contrà faceres, monachale institutum suscipere, aut Hierosolymam ire. Quod quidem votorum genus, vt frequẽtissimèfrequentissimè inter inconstantes adolescentes in vsu est, ita maximè in Dei despectum & vilipendium fit. Quia nemo est qui illud impleat. Quare huiusmodi vouentes acerbissimo pœnæ rigore essent à confessarijs vulnerandi. Dubium ergo est, vtrùm postquàm (vt semper accidit) malũmalum illud admiseris, dispensatio sit Papæ reseruata. Etenim negatiuè argumenta hęc pugnant, quòd tale votum non est propriè conditionale, veluti illud: si pater obierit, monachus fiam. Nam illi qui hoc secundo modo vouet, cordi est religio, ad qum ideo eius dirigitur intentio. Quare posita cōditioneconditione votum fit firmum: qui autem in pœnam sibi ingressum religionis comminatur, non est ad religionem affectus, neq;neque voti intentio illuc fertur, sed in cautionem illius mali: puta vt à ludo vel mœchîa sese cohibeat. Quapropter citra dubium est, ante illud admissum malum posse ab episcopo dispensari, & à quocunq;quocunque prælato qui authoritatem habet super illud votum directum. Hæc ergo ratio probabilem hanc partem facit, quòd etiam post commissum illud malum sit ab eodem prælato citra Papam dispensabile: quandoquidem non est directum votum religionis. At nunquam mihi hactenus
Solutio.
hoc potui satis persuadere: nam etsi non sit votum directum religionis, nihilo minùs posita conditione fit obligatio ad religionem quæ ex vi voti nata est & cōfirmataconfirmata. Et ideo omninò timeo aliud asserere quàm quòd sit Pontifici Max. reseruatum. Tametsi fatear non tantam causam ad eius dispensationem requiri, ac si votum esset absolutum. ¶ De
causis subinde dispensandi & commutandi vota, discrimen perpendendum est. Per dispensationem nanq;nanque & vinculũvinculum prorsus voti dissoluitur: & eius materia tollitur. Quapropter bonum quod est dispensandi causa, vtranq;vtranque rationem compensare debet: scilicet vt maius sit quàm erat materia voti, & quàm erat vinculum quod ad religionis latriæq́;latriæque virtutẽvirtutem pertinebat. Commutatio autem voti vinculum non dissoluit, & ideo non alio opùs est quàm vt materia sit melior si mera est cōmutatiocommutatio. Ecce regulas in præsentiarum constitui solitas. Sunt autem tum obscuræ tum & fallaces & ad vsum parũparum conducentes, nisi accuratiùs explicentur. Et ideo ad huius explicationem commemorandæ sunt causæ dispensandi in voto. Superiùs enim arti. 1. tres ex mente S. Thom. retulimus, scilicet si votum sit malum, aut inutile, aut impeditiuum maioris boni. Hîc autẽautem ait debere huiusmodi causam cedere in bonũbonum ecclesiæ, ac subinde in suũsuum Christi. Quæ quidem non sunt nouæ causæ, sed aliarum finis & explicatio. ¶ Est ergo dubium quod hîc mouet Caieta
DubiũDubium CaietañCaietan.
nus, vtrùm ad dispensationem voti semper requiratur causa quę eius executioni obstet: | videtur enim id sanctus Thomas in solutione secundi affirmare: vbi ait quòd si prælatus in voto simplici religionis dispensat, nulla apparenti causa obstante, dispensatio non tenet. In contrarium autem facere videtur quod commutatio sine vlla obstante causa fit licitè: & tamen idem apparet vtriusq;vtriusque iudicium. Item quia nonnunquam votum dispensatur, etiam si impleri possit, propter aliquod publicum emolumentum. ¶ Ad isto
Primum documentum.
rum ergo dilucidationem per hæc respondetur documenta. Primùm ad voti dispensationem necessaria est causa obstans. Vbi notandum tripliciter posse causam obstare: videlicet, vel ex natura materiæ voti, vel ex parte vouentis, vel ratione communis boni. Ex parte materiæ: Primùm si illicita sit. Et tunc malignitas eius obstat. Si verò sit inutilis, inutilitas etiam ipsa quodam modo impedit. Nam opus vanum non est Deo gratum. Et in his casibus non opùs est quòd causa illa dispensandi præstantius sit bonum quàm voti vinculum absolutè consideratum: sed quàm vinculum talis voti, scilicet mali, vel inutilis: quod proinde minimi est pretij: & ideo in rem parui momenti mutari potest aut prorsus tolli. Potest secundò impedimentum intercedere ex parte vouentis: puta eius infirmitas aut debilitas ob quam commodè non potest illud implere. Et tunc etiam in cōmutationecommutatione pensanda est illa infirmitas, vt cōmutatiocommutatio remissior fiat & clemẽtiorclementior. Imò tanta esse potest vt sit obligatio simpliciter dissoluenda. Sed potest tertiò obstaculum ex parte communis boni existere. Vt si vouisti ieiunium quod tibi impedimentum est studendi aut prædicandi: omnia enim talia bona cedunt in bonum commune. Et tunc verum habet regula, quòd bonum illud voto obstans, propter quod fit dispensatio, debet æstimari pretiosius quàm erat materia, & ipsum voti vinculum. Pariter si Hierosolymitanam peregrinationem voueris: & expedit ecclesiæ vt aliter ei inseruias. Vel si voto simplici te ad religionem obstrinxisti: sed ad communem pacem reipublicæ confert vt vxorem ducas. Tunc enim licitè fit dispensatio: quia commune bonum tui obstat voti executioni. Si autem in tuum tantùm bonũbonum particulare cederet, minimè eadem dispensatio licêret. ¶ Ex istis consequitur, ad cōmutationemcommutationem, quę mera est commutatio, hoc est quæ in melius fit, nullam exigi prorsus obstantem causam, sed satis est vt ad finem magis conducat. Exemplum extat in. c. Quod super his. devoto. vbi mulierum vota visitādivisitandi terram sanctāsanctam permutari sinuntur in eleemosynas: non quòd executioni voti quidpiam obstaret: sed quòd in subsidium terræ sanctæ, plus mulierum pecunia quàm præsentia cōfertconfert. Quando verò commutatio fit in minus bonum, semper requiritur causa obstans. Quoniam tali commutationi admixta est dispensatio: nempè nonnulla voti relaxatio. ¶ Hinc ergo fidelis dispensator & prudens colligat vt dum voti impedimento satis per cōmutationemcommutationem succurritur, illo vtatur citra dispensationem remedio: aliâs infidelis esset: nam omnimoda dispensatio, citra necessitatem, culpa non caret: neq;neque dispensantis reatus petentem excusat quin eodem complicetur. Tametsi maior sit in dispensante. ¶ Hîc autem forsitan sedulus le
Dubitatio.
ctor inquirat, vtrùm sit maiori cum difficultate dispensandũdispensandum, léxne an votum? Vtrinq;Vtrinque enim extant argumenta. Lex nanq;nanque quia in commune bonum ponitur & vniuersos ciues ligat, apparet sanctiùs esse custodienda quàm votum. Econtrariò verò quia votum fit Deo, atq;atque adeò ad virtutem attinet religionis, videtur maiorem causam dispensandire quirere. Vix ergo respōdererespondere ad hoc certa regula possumus. Igitur aliqua esse potest lex,
Solutio.
quam dispensatione violare perniciosius sit quàm particulare votũvotum tollere. Aliquod verò econuersò potest esse votum, cuius dispensatio maius sit religionis offendiculum. Causæ autem legitimæ dispensandi latè. 1. q. 7. cōmendanturcommendantur: can. requiritis. & ibi glo. & can. necessaria. & subsequenti. Sunt enim pensanda tempus, vtilitas, persona, & rei qualitas. ¶ Vtrùm verò illa dispensandi causa, ceu legitima & idonea admittẽdaadmittenda fit, quòd illi qui voto tenetur, graue molestumq́;molestumque fit illud explere, iam loco citato in fine libri primi respondimus: quòd quando molestia ac difficultas ex re ipsa nascitur, nempè quia res est ardua & viribus impar, tunc causam offert ad dispensandum legitimam: tamen quando ex corrupta affectione & morbo vouẽtisvouentis procedit, profectò non est legitima causa: nam cùm in hunc finem voueris vt morbo tuo prauoq́;prauoque habitui medearis, idipsum in causam proferre, vt ab eodem religêris voto, non est fidei synceritatem seruare. ¶ Post hæc de priuilegijs quæ in diplomatibus Cruciatæ ad votorũvotorum dispensationem indulgentur, hoc notandum est, quòd non sunt perinde | intelligenda atq;atque facultas absoluẽdiabsoluendi à peccatis reseruatis. Facultas enim in peccata ad illa etiāetiam extenditur quæ quisq;quisque postꝗ̈postquam Bullam susceperit commisit. Priuilegium verò dispen
sandi in voto, illúdve commutandi, non nisi de illo voto intelligitur quod antè edideras quàm diplôma susceperis. Nam dispensatio voti nihil ad forum pœnitentiæ attinet: sed est alia distincta facultas, quam Pontifex suscipienti Cruciatæ bullam tunc super votum quod cōmiseratcommiserat indulget: ac si tunc dispensationẽdispensationem ipse postulasset. Etenim cùm vota ad religionem pertineant, tantiq́;tantique subinde æstimata semper fuerint in Ecclesia, incōgruensincongruens esset vt alicui antequàm votum emiserit, facultas fiat vt quoties emiserit, possit ab illo per dispensationem liberari. ¶ Rursùs circa eadem diplomata animaduertendum est, quo tenore eadem indulgeatur facultas: nam si exprimitur vt super nullo voto dispensatio fiat, nisi eleemosyna in subsidium belli erogata: tunc non tam facultas dispensandi, quàm commutandi aut redimendi votum: atq;atque adeò talis eleemosyna pro ratione voti per prudentiāprudentiam dispensantis taxanda est. Si autem facultas simpliciter fiat dispensandi, tunc admoniti sint dispensatores, non illis fieri absolutam dispensandi licentiam, sed si legitima intercesserit causa: nam verbum absolutè prolatum, secundùm tenorem iuris intelligendum est. ¶ Neq;Neque id demũdemum tacitus præteribo, quòd crediderim nullo diplomate in fauorem alicuius monasterij, aut hospitalis, aut subsidij indulto, facultatem fuisse vnquam concessam dispensandi in voto religionis, aut perpetuæ castitatis. Hoc propter Bullam admonitũadmonitum duxerim,
quæ in fauorem D. Antonij circumfertur: vbi si verba cortice tenus audias, eadem illic facultas comprehendi videtur: quandoquidem generale conceditur priuilegiũpriuilegium dispensandi in voto, exceptis illis Hierosolymitanę Romanæq́;Romanæque peregrinationis. AttamẽAttamen eodem verborum contextu accuratiùs perspecto cōstatconstat minoris voti exceptionẽexceptionem liquidũliquidum esse testimoniũtestimonium exceptionis maioris. Sed hîc latet fallacia quod votũvotum religionis & perpetuæ castitatis ab ipso vetustissimo iure excepta sunt. Et ideo nisi exprimatur facultas super eisdẽeisdem dispensandi, non cōprehendunturcomprehenduntur sub generali clausula, sed semper intelligũturintelliguntur à iure excepta. VotũVotum autem HierosolymitanũHierosolymitanum, quia recentiori iure excipitur, necesse habet expressè excipi, quando non conceditur.
AD primum igitur argumentum quęstio
Ad primum argumentũargumentum .
nis conceditur omnia vota quæ in sæculo fiunt cessare per solenne religionis, vt capitulo citato habetur. Haud tamen prorsus illa cessatio fit priuata authoritate vouentis. Imò fit per legem ecclesiæ, quæ optimè censuit vt qui vitam sæcularem in monachatũmonachatum mutauerit, ab illis particularibus votis liberetur: quæ ad directionem eiusdem sæcularis vitę ediderat: nam particularia in illo vniuersali clauduntur, quo tota vita perpetuò mancipatur religionis obsequio. Præterꝗ̈Præterquam quod religionis onus alias secum sarcinas non fert. Qua ratione suprà dictum est, illa etiam quæ post professionem monachus emittit, irritari posse à prælato. ¶ Inter respon
dendum autem ad secundum confutat primò Diuus Thomas quorundāquorundam opinionem, qui aiebant prælatos omnes pro suo libito perinde posse super vota subditorum etiam sæcularium dispensare, vt dictum est posse parentes illa irritare quæ filij illegitimæ ætatis emiserint: nulla scilicet interueniente causa. Quorum ratio erat, quòd in omni voto intelligitur exceptio autoritatis prælati. Imò verò Pal. in. 4. d. 38. q. 5. hac eâdem ratione vti
Palud.
tur ad probandum Papam dispensare posse super voto solenni. Huic ergo opinioni asseueranter D. Thomas contradicit, vbi fundamentum istorum subuertit: nam prælatus, nec verò maximus, dominus est absolutus aut legum aut voluntatum subditorum, sed merus dispensator: idemq́;idemque non in destructionem, sed in ædificationem corporis Christi: vt. 2. ad Corint. 10. ait Paul. Et ideo sicuti præcipere non valet quæ Deo displicent, nempe peccata, ita nec illis, nè fiant obstare, quæ Deo sunt accepta. Quare vnusquisq;vnusquisque subditorum absolutam habet potestatem vouendi, à prælato independentem: ac perinde in voto, nulla subintelligitur superioris voluntatis exceptio: nisi parentis, (vt diximus) ac prælatorum religionum. At verò spectat posteà ad episcopum prudenti maturoq́;maturoque iudicio perpendere, an causa aliqua interueniat dispensandi. ¶ Ex his infert D. Thomas tripertitātripertitam regulāregulam. Nempè quòd in manifestis, videlicet vbi manifestus est error prælati, tũctunc dispensatio non excusaret à culpa. Vt si prælatus, sine apparenti saltẽsaltem obstāteobstante causa, super votum religionis dispensaret. Si autem, inquit, esset causa apparẽsapparens per quam res in dubiũdubium verteretur, stari tunc posset iudicio prælati dispensantis vel commutantis. Non ta|men iudicio vouentis proprio, quia ipse Dei vicem non gerit. Nisi fortè casu quo voti materia manifestè illicita esset, neq;neque ad superiorem opportunus pateret recursus. QuoniāQuoniam tunc, vt dictum est, epieikeiæ locus pateret. ¶ Circa hæc autem sancti Thomæ asserta
nonnullæ occurrunt dubitandi rationes. Prima circa illationem illius enthymematis: Prælatus prohibere non potest virtutum officia: ergo neque pro libito dispensare. Etenim aut nomine virtutis intelligit materiam voti, aut idipsum quod est vouere. Prior enim sensus esset huiusmodi: Prælatus non potest cohibere subditos, nè ieiunent, aut orent, aut peregrinentur, &c. ergo nec potest pro libito tollere vinculum huiusmodi operum. Quæ quidem argumentatio, dupliciter peccaret. Primò quia nulla est illatiōisillationis vis: nam etsi monasticus p̃fectusprefectus nequiret impedire quin liberè quis oraret, aut ieiunaret, posset nihilo minùs impedire votũvotum: sicut maritus, licèt iniquè ageret, impediendo nè vxor oraret, nihilo minùs posset irritare votum. Pariter ergo episcopus, licèt non obstaret subdito quin liberè exerceret virtutum opera, nihilo minùs tollere pro libito posset vinculum, vt scilicet non se nouo funiculo perstringeret. Secundò & antecedens eiusdem illationis est falsum. Potest enim prælatus in religione aliquādoaliquando opus vnius virtutis propter aliāaliam prohibere: videlicet nè orationi monachus vacet, sed infirmis seruiat: nè ieiunet, sed studeat. Si autẽautem nomine virtutis, intelligit ipsum vouere, nec tunc solida erit argumentatio, quæ est hæc: Non potest præcipere peccata, ergo neque prohibere nè vota fiant, aut facta pro libito tollere. Infirmitas enim consequentiæ patet in religionis prælato, & parente respectu filij: qui non potest ei præcipere peccata, & tamen potest eius vota cassare. ¶ Ad horum ergo intellectum
Solutio.
notandum, alteram esse rationem superioris qui habet dominium voluntatis subditi, quales sunt, maritus, pater, dominus, & prælatus religionis: alteram verò pręlatorum populi qui eiusmodi non habent dominium, sed tantùm spiritualem iurisdictionem. Et Diuus Thomas non loquitur hîc de priore superiorum ordine, quorum est vota irritare: nam de illo rem iam articu. 8. &. 9. expediuerat: sed loquitur de prælatis tantùm quatenus prælati sunt, spiritualesq́;spiritualesque iudices: quibus idcircò non irritandi, sed dispensandi suppetit facultas. Et de istis constituere pergit quòd cùm non sint domini voluntatum subditorum, non sunt eorundem vota ex ipsorũipsorum voluntate pendentia: atq;atque adeò neq;neque in eiusmodi votis excepta subintelligitur Antistitis authoritas, vt sint conditionalia, si episcopo aut Papæ placuerit: sicut votum filij, aut vxoris, aut monachi. Quod quidem documentum per se est manifestum: & ideo Palud. atq;atque alij qui contrarium sentiunt in hoc sunt cæcutienter hallucinati. Pontifices nanque non sunt domini subditorum, nec eorum voluntatum. Quare sicut matrimonia alijq́;aliique ciuium cōtractuscontractus, ita & eorum vota ijsdem episcopis inconsultis firma & solida sunt. Hac ergo voti firmitate supposita, optimè procedit ratio sancti Thomę in vtroque sensu eorum quos nuper impugnabamus. In priori scilicet quòd sicut non potest episcopus prohibere virtutum opera, puta ieiunare, orare, religionem ingredi, &c. ita neq;neque potest eos prohibere quin eâdem opera absolutè voueātvoueant: quandoquidem non est dominus suæ voluntatis. Quare nullum est argumentum quod de parente & vxore faciebamus. Item & in posteriori sensu, vt nomine virtutis votum ipsum intelligat, procedit etiam argumentatio: videlicet quòd sicut non potest episcopus aut Papa subditis peccata præcipere, ita neq;neque potest opera virtutum, puta vota, quippe quæ absq;absque ipsius superioris consensu firma & solida sunt, pro libito impedire, atq;atque adeò neq;neque horum nodos & vincula rumpere. Atque hanc secundam arbitror legitimam esse mentem Diui Thomæ. ¶ Sed dubium de sensu conclusionis
Dubium. 2.
restat, qua ait, dum prælatus sine vlla saltem apparenti causa dispensat, eiusmodi dispensationem non excusare à culpa. Triplicem enim intelligentiam verbum hoc parturit: nempè quòd prælatus dispensans non excusetur à culpa: & de hac non dubitatur quin vera sit: nam peccat vel contra prudentiam, vel contra fidem dispensandi. Secundò quod nec subditus dispensationem procurans culpa careat: quod etiam certum est. Nam qui rem iniustam procurat, reus est noxiæ. Sed tertius sensus esse potest quòd etiam post dispensationem non excusetur à culpa si illa vtat̃vtatur, quasi dispensatio non teneat. Et de hoc sensu suboriri alicui potest dubitatio: nam postꝗ̈postquam dispensatũdispensatum est, videtur subditus absolutus. At verò D. Thomas omnes tres sensus astruxisse videtur: nam ait, quòd sicut non potest prælatus peccata pręcipere, ita neque | pro libito dispensare. Præceptum autẽautem illud
Solutio.
nullius esset vigoris: ergo neq;neque dispensatio. Et in hanc partem in calce lib. 1. sententias secuti maiorum subscripsimus: nempè quòd si Papa vel Episcopus in legibus suis dispensat, quanuis aliquando iniquè id faciat, nihilo minùs dispensatio tenet. In his autem quę de iure diuino pendent, quale est votum, & promissorium iuramentum, vbi manifestè cōstatconstat nullam intercessisse causam, euanida est dispensatio: quoniam cùm iam res debita Deo sit, non potest Papa illud gratis sine causa quæ Deo saltem appareat accepta, condonare. ¶ Ad tertium denique re
Ad tertium argumentũargumentum .
spondetur, nullam esse consequentiam, quòd si ad pręlatos functio dispensandi spectet, omnibus æquo iure competat. Maximus enim Pontifex qui vicem Christi gerit, plenariam habet in ecclesia potestatem in omnia vota, quæ sint dispensabilia: quod Diuus Thomas ad excipiendum solenne votum religionis apposuit. In ea verò quæ inferiora sunt, potestas se inferiorum prælatorũprælatorum prolatat: vtpote ad quos necesse est identidem recurrere. Quare excepto voto religionis & perpetuæ castitatis exceptarumq́;exceptarumque peregrinationum dispensare valent: nempè in votis orationum ac ieiuniorum, reliquarumq́;reliquarumque peregrinationum. Sed sanctus Thomas non excipit nisi Hierosolymitanam: quia forsan sua ætate nulla alia erat excepta. ¶ At forsan hîc quispiam eundem sanct. doctorem contradictionis redarguat. Dixit
Scrupulus.
enim in. 4. distinct. 38. quæst. 1. articulo. 4. omnia vota perpetua reseruari Papæ: hîc autem ait super votum ieiunij posse ab alijs prælatis dispensari, & pariter orationis: quæ nihilo minùs possunt in perpetuum fieri. Respondetur autem vota illic appellare per
Solutio.
petua quæ per se dum absolutè ęduntur perpetuitatem habent annexam: vt est votum religionis & castitatis: qui enim absolutè castitatem vouit, perpetuam intelligit. Votum autem ieiunij & orationis nisi perpetuitatis conditio exprimatur, non affert illam ex sua natura. Et ideo quanuis in perpetuum fiant, possunt ab inferioribus prælatis dispensari.

QVAESTIO QVINTA, De religionis voto in particulari.

ARTICVLVS. I.

ARTICVLVS. I.

Vtrùm religionis votum ad statum perfectionis attineat.
QVONIAM BIfariàm quæstione. 2. dicebamus votum fieri solenne: videlicet vel per religionis susceptionẽsusceptionem, vel per clericorum consecrationem: neque de eiusmodi solennitate, alijs se ad dicendum insinuantibus, satis illic nobis dicere licuit, operæpretium duximus, nè truncum tractatum hunc relinqueremus, singulas quæstiones de huiusmodi votis hîc tandem adhibere. Alteram scilicet de voto religiosorum, ac de voto clericorum alteram. Arguitur ergo
Primum argumentum.
statim quibus nos hæretici argumentis oppugnant, religionis votum nihil ad statum perfectionis attinere. Religionis tum vox, tum etiam res ipsa, vniuersæ Christianæ familiæ sunt communes: est nanq;nanque religio cultus latrîæ: secundùm illud Cicero. 1. de Offi
Cicero.
cijs, Religio est quæ naturæ diuinæ cultum & religionem affert: quod quidem non solùm Christianis omnibus, sed etiam cunctis mortalibus cōpetitcompetit. Quòd si aliquibus per Antonomasiam tribuendum hoc nomẽnomen esset, soli sunt sacerdotes, sacrorumq́;sacrorumque administri, qui Hierarchias religionis actiones exequuntur: falsò ergo nomen hoc sibi monachi arrogant. ¶ Secundò arguitur. Perfe
Argumen. 2.
ctus in hac vita nemo esse potest: nam vt. 3. Physicorum author est philosophus, perfectum est cui nihil deest. In hac autem vita, vt habetur Iacôbi. 3. in multis offendimus o
Iacobus. Paulus.
mnes: vnde Paulus. 1. ad Corinth. 13. Cùm venerit, inquit, quod perfectum est, euacuabitur quod ex parte est: temerarium ergo est atq;atque impiũimpium nomẽnomen perfectionis in hoc lubrico sæculo nobis vsurpare. Quòd si aliquid in terris perfectionis existit, illa in charitatis culmine & fastigio posita est. SecundũSecundum illud ad Coloss. 3. Super omnia charitatem habete, quæ est vinculum perfectionis. Non ergo in monasticis consilijs perfectio eminet. ¶ Tertiò deniq́;denique ad rem proximè argui
Argumen. 3.
|tur. Si religiosorum status ad perfectionem pertineret, eò præsertim quòd in consiliorũconsiliorum exercitio quæ monachi profitentur, perfectio collocaretur: hoc autem falsum est: imò Christus sic nos Matth. 22. instituit, vt in illis duobus magnis mandatis, dilectionis Dei & proximi, pendêre intelligeremus vniuersam legem, & prophetas. ¶ In contrarium est quod vetustissimus Dionysius. 6. capite cœlestis
Dionysius.
Hierarchiæ post Antistites religiosis quoq;quoque perfectionẽperfectionem tribuit: quos monachos, & suo idiomate triapædas, id est Triadi perfectè famulantes nuncupat. De quibus subinde ait eos qui nominantur Dei famuli ex Dei puro seruitio & famulatu vniri ad monachalẽmonachalem perfectionem.
ARgumentum quæstionis huius locupletè D. Thom. vt pleraq́;pleraque omnia & lucu
D. Thomas.
lenter edisserit. 2. 2. q. 84. & infrà summatim: hîc verò & ad rem præsentem accommodè octo conclusionibus respondebimus: quibus ab ijs qui monachos dilacerant, eorum instituta protegamus. ¶ Est ergo prima cōclusioconclusio.
Prima conclusio.
Perfectio Christianæ vitæ, ad cuius fidem suscipiendam, adorandam, & colendācolendam vniuersus obligatus est orbis, in solo charitatis culmine secundùm suam essentiāessentiam & substantiam posita est. Conclusio liquida est. In
Probatio.
hoc nanq;nanque vniuscuiusq;vniuscuiusque rei perfectio consistit, quòd suo supremo fini vniatur: per vnāvnam autem charitatem & angeli & homo Deo vniuntur, qui vtriusq;vtriusque creaturæ finis est: ergo in charitatis fastigio nostra consistit perfectio: Secundùm illud citatum Apostoli, Super omnia charitatem habete, quæ est vinculum perfectionis. Cùm verò audis, vniri, non intelligas, adipisci, assequi, & comprehendere: hoc enim per visionem Dei fit in qua proposita nobis est nostra fœlicitas. Nam quandiu in hoc corpore positi sumus, vt ait Paul.
Paulus.
peregrinamur à Domino: atq;atque adeò ipsum non attingimus: sed voluntatem habemus præsentes fieri ad ipsum: quod cùm faciem eius conspexerimus obtinget nobis. Per charitatem autem sic cum ipso conglutinamur, vt cum anima corpus, secundùm illud Ioan. 4. Deus charitas est, & qui manet in charitate in Deo manet & Deus in eo. Nam si Physicam consulas, tam in anima corpus est, ꝗ̈quam in corpore anima: sed diuersimodè. Est enim corpus in anima tanquam contentum in cōtinentecontinente: hoc est in eo à quo esse & quicquid est recipit. Et eo modo nos sumus per charitatem in viuificante nos Deo. Sicuti secundùm naturam in eo viuimus, mouemur, & sumus. Sed est vicissim anima in corpore tāquàmtanquam forma in subiecto, atq;atque per quandam similitudinem: sic Deus in nobis per charitatem est: quæ forma existit qua nostra perficitur anima: secundùm illud Ioan. 14. Qui diligit me, diligetur à patre meo: & ad eum veniemus & mansionem apud eum faciemus. In hoc ergo vicarię charitatis glutino, qua & nos prior Deus diligit, ac subinde à nobis vicissim diligitur, fastigium nostræ perfectionis consistit. Vnde. 1. Ioan. 3. Nos scimus quod translati sumus de morte ad vitam, quoniāquoniam diligimus fratres. Et subditur, Qui non diligit, manet in morte. Consultò tamen diximus secundùm essentiam & substantiam: quoniam quodammodò ex aliarum quoq;quoque virtutum famulatu eadem perfectio pẽdetpendet: nempè quorum adminiculo nutritur ac protegitur: secundùm illud ad Ephesi. 6. Accipite armaturam Dei vt possitis resistere in die malo, & in omnibus perfecti stare. Armaturam autem Dei appellat continentiam, qua lumbos succincti, in veritate persistimus: lorîcam iustitiæ, & scutum fidei, &c. ¶ Secunda conclusio. Eadem perfectio in præceptis duobus magnis charitatis consistit: scilicet, Diliges Dominum Deum tuum: & proximum sicut teipsum. Neque verò quenquāquenquam conturbare debet quòd & in charitate perfectionem consistere profitemur: & rursùs in eius præceptis. Prioris enim sensus est, eandem ipsam charitatem nostram esse perfectionem: posterioris verò per præceptorum obseruantiam cōseruariconseruari, foueriq́;fouerique & augeri. Conclusio hæc tum testimonio Christi suprà citato stabilitur, In his duobus mandatis omnis lex pendet & prophetæ: tum etiam ad superiorem protinùs consequitur. Etenim si
Ratio conclusionis.
charitas ipsa perfectio est nostra, cōsequensconsequens est, vt ex eius obseruatione præceptorum eadem perfectio salusq́ue nostra dependeat: secundùm verbum Christi, Si vis ad vitam ingredi, serua mandata. Tametsi non eodem gradu. Essentia nanq;nanque perfectionis nostrę, in charitate Dei sita est: secundùm tamẽtamen hanc in charitate proximi. Quin verò ob id secundus charitatis gradus ad eandem attinet perfectionem quòd dilectio proximi nihil aliud quàm quidam Dei amor est: iuxta illud. 1. Ioan. 4. Si quis dixerit quoniam diligo Deum, & fratrem suum oderit, mendax est. Qui enim non diligit fratrem suũsuum quem | videt, Deum quem non videt quomodò potest diligere? Etenim cùm Deus omnium sit parens nostrûm, quos intimè charos habet, nemo eum ex corde diligit nisi & filios eius diligat, quos ipse diligit. ¶ Tertia cōclusioconclusio.
Tertia conclusio. Probatio.
Præcepta hæc charitatis nullum nobis præfigũtpræfigunt diligendi modum. Probatur: quoniam præcepta admetiri debent ipsorum fini: iubemur ergo eiusmodi præceptis sic Deum diligere & proximum, vt vterq;vterque diligibilis est: modus autẽautem diligendi Deum, vti ait Ber
Bernardus.
nardus, est sine modo diligere: ergo eius præceptum nullum præfigit modum, scilicet vt hoc aut illo gradu à nobis ametur, aliíve sic, alij verò aliter, sed absoluta est diligendi præceptio. Nec verò exemplũexemplum huius deest quod nobis natura profert. Etenim vt. 1. Politicorum acutè Aristoteli perspectum est, sic in
Aristot.
ter finem & media differt quòd finis, cùm sit per se bonus, absq;absque modo & termino diligitur: nemo enim sibi præfinit quantum sibi salutis velit: sed quia quo maior, eo melior, sine limite exoptatur: medicamina verò quia totam bonitatem à fine sortiuntur, non quo maiora sunt, eo meliora: ob idq́;idque non infinitũinifinitum, sed sub pondere & mensura, tum ab ægroto optantur, tum & applicantur à medico: Deus ergo quia supremus est finis, sine modo iubetur amari: atq;atque hoc illa verba sonant, Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, & ex tota mente tua, & ex totis viribus tuis. Proximus autem, tametsi non vsq;vsque adeò absq;absque modo sit diligendus, sed modus ille præscribitur, Et proximum tuum sicut te ipsum, tamen & modus ille quandam prę se fert infinitatis imaginem: nam homines etiam quadantenus absq;absque modo seipsos diligunt: imò verò dum verè se diligunt, illam sibi debent æternam fœlicitatem absque vllo modo exoptare, eandemq́;eandemque reliquis. Consistit igitur essentialiter nostra perfectio in illis mandatis quibus absq;absque modo iubemur Deum proximumq́;proximumque diligere. Vnde Augu
Augustinus.
sti. lib. de perfectione iustitiæ: Cur ergo, inquit, non præciperetur nobis ista perfectio, quam in hac vita non habeat, scilicet in gradu perfectissimo quæ nec venialem offensionem admittit. ¶ Existit autem contra con
ArgumentũArgumentum
clusionem hanc argumentum. Si perfectio Christianæ vitæ in eiusmodi charitatis præceptis consistit, quibus sine modo diligere Deum & proximum iubemur, cùm eisdem præceptis cuncti teneantur mortales, vniuersi cogerentur in culmine perfectionis viuere, atq;atque adeò nemo esse valeret à culpa liber: quod impium est concedere, diuinæq́;diuinæque benignitati aduersum. Ad hoc autem responde
Solutio.
tur non sic esse intelligendum, absq;absque modo & termino positum esse charitatis mandatũmandatum, vt quemcunq;quemcunque obligent fastigium charitatis tenere: sed vt vnusquisque intelligat quô debeat diligendo conari. Quare, vt transgressionis delictum quis euitet, satis est vt nihil contrarium charitati eiusq́;eiusque præceptis committat: vt in solutione ad secundum luculentiùs patebit. ¶ Quarta conclusio. Reliqua
Quarta conclusio.
omnia præcepta, tam illa quæ in Decalogo expressa sunt, quàm vniuersa quæ ad ipsorum rationes reducuntur, atq;atque adeò cuncta cōsiliaconsilia ad perfectionem ipsam charitatis assequendam referuntur: ac perinde in ipsis tanꝗ̈tanquam in instrumentis perfectio nostra consistit: diuerso tamen modo in pręceptis quàm in cōsilijsconsilijs. Nam præcepta sic charitati inseruiunt vt impedimenta tollant, quæ vel ei cōtrariacontraria sunt: vt, Non furtum facies, Non mœchaberis, & reliqua quæ sub reatu mortali obligant: vel eandem tepefaciunt, vt venialia peccamina. Consilia verò, vt suprà suũsuum est, illa rescindunt, quæ etsi licita sint, nec charitati prorsus inimica, tamen, nonnulla sunt ad culmen progredientibus obstacula: qualia sunt rerum possessiones & matrimonia, quæ mortalibus innumera facessunt negotia. ¶ ValeātValeant ergo qui monachorũmonachorum institutis petulanter oblâtrant: haud enim, vti nobis imponunt, sic in operibus consiliorum exercendis perfectionem collocamus, vt eius substantia & essentia in illis suspicemur subsistere: neq;neque verò eadem consilia præceptis anteferimus: vtpote quæ non perinde atq;atque illa necessaria existimamus: sed sic prorsus monachatum ad perfectionem spectare profitemur, sicuti accliuis cōpendiariaq́;compendiariaque via ad perfectionem obtinendāobtinendam expeditior est. Accliuis inquam incipientibus: nam prouectioris planissima est. Atqui hic fortè non sinister est sensus illus verbi Christi, Matth. 5. Qui fecerit mandata hæc minima, & docuerit sic homines, magnus vocabitur in regno cœlorum. Qui quidem sensus ChrysostomũChrysostomum non
Chrysost.
latuit: & ideo à nobis illic perampliùs locupletatus est. Apparet enim illic Christus consilia quibus Apostolicum ordinem instituebat, minima appellare mandata: & nihilo minùs asseruit eorum cultores magnos apellari in regnum cœlorum. Vnde nonnulla repugnantia prodire videtur: nam si minima | sunt, quomodò eorum cultores magnos reddunt? aut si magnos reddunt, quomodò minima? Responsio ergo est, cōsiliaconsilia idcircò censeri minima quòd non sunt ad salutem necessaria veluti præcepta: quæ proinde maxima censentur: quippe ex quibus nostra pendet salus: sed tamen qui hæc faciunt, eò magni vocabuntur, quòd non solùm præcepta seruant necessaria, verùm illa quæ etsi licita sint, obstare nihilo minùs ei possunt nè tanto compendio gradibus charitatis ad eius perfectionem conari valeant. Vide quemadmodùm non in consilijs perfectio constituitur, imò tam ipsorum quàm etiam præceptorum perfectio in charitate posita est. Quare de ambobus ordinibus ait simul in Enchiridio August. Quæcunque mandat
Augustinus
Deus, ex quibus vnum est, Non mœchaberis: & quæcunq;quæcunque non iubentur, sed speciali consilio monentur: ex quibus vnum est, Bonum est homini mulierem non tangere: tunc rectè fiunt quum referuntur ad diligendum Deum, & in hoc sæculo & in futuro. Et Abbas quidam Moyses, vt in Collationibus Patrum legitur, Ieiunia, inquit, vigiliæ, meditatio scripturarum, nuditas, ac priuatio omnium facultatum, non perfectio, sed perfectionis instrumenta sunt: quia non in ipsis consistit disciplinæ finis, sed per illam peruenitur ad finem. ¶ Quinta conclusio. Con
Quinta conclusio.
siliorum obseruatio non solùm rationibus alijs, verùm & hac etiam adminiculũadminiculum est ad altiorem obtinendum charitatis gradum, quòd cautionem præstant, vt pręstantiùs ac tutiùs custodiāturcustodiantur p̃ceptaprecepta. Non dixerim cōsiliaconsilia eum habere finem. Votum quippe castitatis non in hunc scopum refertur, vt euitetur adulterium, vel fornicatio. Neque votum paupertatis refertur ad cauendum furtum. Imò plurimi qui hęc vouẽtvouent ab illis sceleribus liberi sunt. QuāuisQuamuis aliquem eâdem ratione contingat eiusmodi vota suscipere. Sed tamen hoc certum est quòd cōsiliorumconsiliorum exercitium, clypeus præceptorum existit. Qui enim paupertatem ex animo delegit, elongatior est à perpetrando furto: & qui voto se castitatis obstrinxit, abstractior etiam ab adulterijs. Et qui pōpispompis sæculi vale dixit, à cædibus est alijsq́;alijsque inferẽdisinferendis iniurijs tutior. ¶ Quare nulla arbitror violẽtiaviolentia vaticinium illud Isaiæ. 26. in hunc sensum adduci. Vbi propheta de vrbe fortitudinis loquens, cui est Saluator comparatus, ait: Ponetur in ea murus & antemurale. Muri enim appellatione quid nisi legis præceptiones intelligamus, quibus salus nostra circumsepta protegitur? Antemurale ergo, &, vt sic dicamus, legis pomœrium, haud ineptè consiliorum exercitium est, quibus Seruator noster legẽlegem Euangelicam circumuallauit. Ecce quomodò monachi non in suis institutis perfectionem collocātcollocant. Sed vt Augustini verbis in de moribus ecclesiæ, vbi de ipsorum vita loquitur, vtamur, charitas inter eos si legitimi sint, præcipuè custoditur, Charitati virtus, charitati sermo, charitati habitus, charitati vultus aptatur. ¶ Sexta conclusio. Votum reli
gionis in paupertate consistit, castitate, & obedientia. Ratio huius est quòd religio in hoc vt dictum est collocatur, quòd sæculum deseras, vt Christum sequens gradibus charitatis proficias. Huc enim attinet Paulinum illud verbum ad Galat. 6. Mihi absit gloriari
Paulus.
nisi in cruce Domini nostri Iësu Christi, per quem mihi mundus crucifixus est & ego mundo. Voluit enim eos qui Apostolicum institutum amplexuri essent, sic mundum post terga relinquere, vt non solùm eum prorsus obliuioni traderẽttraderent, verùm & operam sedulò darent, vt mundus ipsorum vicissim obliuisceretur. Atq;Atque adeò vterq;vterque alteri sic esset alienus, ac si duo essent cadauera: hæc autem abdicatio mundi non aliter fit quàm si illa relinquamus quibus nos mundus retinet. Hæc verò, vt. 1. Ethicorum autor est Ari
Aristot.
stoteles, tria sunt genere bona: nempe externa, & corporis, atq;atque animæ: de quibus in sua 1. cano. Ioannes, Omne quod est in mundo, concupiscentia carnis est, & concupiscentia oculorum, & superbia vitæ. Hæc ergo bona nè sua exorbitantia, vel charitatem propellant, vel eius feruorem tepefaciant, præceptorum lineis ac normis limitantur. Quare qui præcepta seruat, illis potest bonis licitè vti: nam iustitiæ limina non egreditur. Attamen quia etiam tunc non possunt non multa alendæ charitati creare pericula, saluifica Christus adiecit consilia: vt illis prorsus impedimentis eiectis expeditiores suam sequeremur crucem. Quòd enim ijs etiam qui præceptis obtemperant possessio sæcularium bonorum periculosa sit, enarrauit diuinè Christus Lucæ. 18. in illa parabola triplicis malignæ terræ. Quòd enim seminantis verbum in terra iactum sit, legis præcepta designat, humanis mentibus suscepta. Sed vel superbia vitæ eorum qui secus viam ambulant, hoc est cunctis mundi honori|bus inhiant, vel cordium ariditas eorum qui carnis desiderijs madentes in spiritualibus arescunt, vel eorum solicitudo qui pungentibus diuitijs implicantur, semen idem salutiferum, aut dæmonibus exponunt, aut roris inopia exiccātexiccant, aut deniq;denique rerũrerum auaritia suffôcant. Hac igitur de causa Christus legifer noster dum in mōtemmontem ascendens, vt Matth. 5. refertur, vnde eum mundus audiret, non hominum, aut angelorum, sed os suũsuum aperiens leges orbi ponere adornaret, statim vt optimus architector, ab ipso legum fine, nempè à beatitudine exorsus, Beati, inquit, pauperes spiritu: beati mites: beati qui lugent. Vbi tria monachorum vota delineauit. In triplici nanq;nanque, vt. 1. Ethico. author est Arist. sa
Aristot.
pientes huius mundi versabantur errore de suprema fœlicitate. Alij quippe in diuitijs eam collocabant, alij verò in honoribus, atq;atque alij in voluptatibus. Eorum ergo temulentam vesaniam trina sententia Redemptor retundit. Cùm enim totus mortalium orbis fœlicitatem quam nullus non auet, vbi sita esset scire percuperet, cōmunicommuni omniũomnium desiderio primo verbo obuiam exiuit. Optatis, inquit, beatitudinẽbeatitudinem cognoscere quô lex omnis ducit: Beati ergo pauperes spiritu: hoc est spontanei. Ac si dicat, Tantum abest immodicāimmodicam rerum exuberantiam homines beare, vt iustitia in earũearum potiùs moderato vsu consistat: beatitudo verò in eorum prorsus neglectu & abiectu. Mox, beati mites: nempè qui non satis habent iusto honorũhonorum moderamine vti, verùm altiori se obedientia religantes, ab eorum tumultu perfugiunt. Beati qui lugẽtlugent: hoc est non qui voluptatibus submerguntur, fœlices sunt: sed qui legis præscripto eis fruũturfruuntur, illi iusti. Qui verò vsq;vsque ad lutum illas repudiauerint, illi beati. Et quò id quod paulò antè diximus clarescat, Nempè consiliorum exercitia ad egregiam mandatorum custodiam magnopere conducere, subdit: Beati qui esuriunt & sitiunt iustitiam: & beati misericordes. Etenim qui consiliorum votis sese perstringunt, non satis ducunt præcepta iustitiæ ac misericordiæ vtcunque seruare, verùm sitientissimè. Et quoniam tam consilia quàm præcepta ad fastigium, vt dictum est, & perfectionẽperfectionem charitatis perducũtperducunt qua corda mundantur: cordiũcordium verò mundities ad DeũDeum videndũvidendum mentis aciem purificat & exacuit, in qua visione beatitudo cōsistitconsistit, subdit: Beati mundi corde: quoniāquoniam ipsi DeũDeum videbunt. Et quoniāquoniam in omnimoda illa desideriorũdesideriorum satietate & tranquillitate positũpositum est, vt iuxta Ioan. verbum filij Dei nominemur & simus: tandem concludit, Beati pacifici, quoniāquoniam filij Dei vocabũturvocabuntur. ¶ Quòd si trinũtrinum
hoc consiliorũconsiliorum votũvotum quod vno hoc loco stabilitur dispersum per EuangeliũEuangelium desideras, diuersis illud locis inuenies. Est enim paupertas horũhorum ordine & vsu prima: quod Ambros. super LucāLucam adnotauit. Nam vt rerũrerum facultates instrumenta sunt omniũomnium vitiorũvitiorum, sic earũearum ab legatio generatrix est nutrixq́;nutrixque omniũomnium virtutũvirtutum. De qua insigne plenissimũq́;plenissimumque extat Christi documentũdocumentum, Matth. 19. vbi adolescentem, qui vitāvitam æternāæternam sitiebat, gradatim instituit. PrimũPrimum enim quod necessarium erat, admonuit: Si vis ad vitam ingredi, serua mandata. Mox cùm se illa à iuuentute seruari respondisset, adiecit: Si vis perfectus esse, vade & vẽdevende omnia quæ habes, & da pauperibus, & sequere me. Haud enim vendere quæ habes, si nudè id cōsideresconsideres, cōsiliumconsilium est: sed pauperibus erogare. At quia neq;neque in consiliorũconsiliorum vllo perfectio cōsistitconsistit, verùm in eo quod asseclasis Christi, ac perinde charitatis cultor, subdit: Et sequere me. ¶ SũtSunt fateor Hieronymus
HieronymꝰHieronymus. Origenes.
& Orige. illuc annuentes quod adolescens ille præcepta non seruaret, cuius nonnullũnonnullum inde sumitur argumentũargumentum quod subditur: Impossibile est diuitem intrare in regnũregnum cœlorũcœlorum: vnde Lutherani colligunt nullānullam illic perfectionẽperfectionem designari, præter illāillam quæ in præceptorũpræceptorum cultura sita est. Re tamẽtamen penitiùs cōsiderataconsiderata, præferenda est aliorũaliorum patrũpatrum sententia. Videlicet verè respōdisserespondisse, dum eam dixit ab ineũteineunte ætate seruasse, tametsi non adeò id feruidè fecisset. Refert enim Marcus tum eum Christum intuitum dilexisse: quod nisi verè loquutum intellexisset, non fecisset. Adde quod si Christus nosset mentitũmentitum fuisse, vel id ipsi significasset, vel non tanꝗ̈tanquam altiorem gradũgradum supra mandatorũmandatorum culturāculturam adiecisset: Si vis perfectus esse. In summa, cum tanto verborũverborum discrimine priùs dixisset, Si vis ad vitāvitam ingredi, serua mādatamandata. ac subinde, Si vis perfectus esse, vẽdevende omnia quæ habes: quod re vera ad ingressum vitæ non est necessariũnecessarium, citra dubiũdubium mandatorũmandatorum necessitati adiecit spōtaneaspontanea cōsiliaconsilia: quę vtiq;vtique ad perfectionem tutior cōpendiosiorq́;compendiosiorque via est. Quod quidẽquidem Petrus planè intelligẽsintelligens protinꝰprotinus noĩenomine oĩmomnium interrogauit: Ecce nos reliquimus oĩaomnia & sequuti sumus te, quid ergo erit nobis? Ex quibus verbis, vt quæstione sequẽtisequenti visuri sumus, edocti sumus Apostolos votũvotum suscepisse, quod modò religiosi eorũeorum exẽploexemplo ędũtędunt. | Quòd autẽautem iuuene consilium renuente Christus adiecit, nempè diuitibus difficilem esse ingressum regni cœlorum: exaggeratio fuit periculorum quæ à diuitiarum possessione possessoribus imminẽtimminent. Nam si ille qui cùm præcepta vtcunq;vtcunque seruasset, tanta auiditate Christum, quem magistrũmagistrum confitebatur, cōueneratconuenerat, qui se viam regni doceret, anteà eius consilium quàm diuitiarum possessiones repudiauit: quid de alijs sperandum? ¶ Ecce quemadmodùm paupertatis votum non est perfectio, sed perfectionis medium, quæ in Christi obsequio charitatisq́;charitatisque ardore collocatur. Idem ergo & de voto castitatis censendum. Hoc enim & alterum verbum eiusdem Redemptoris in eodem capitulo denotat: Sunt eunuchi qui se castrauerũtcastrauerunt propter regnum cœlorũcœlorum. Idemq́;Idemque docet Paul. 1. ad Co
Paulus.
rinth. 7. Qui sine vxore est, solicitus est quæ domini sunt: quomodò placeat Deo. Et mulier innupta & virgo cogitat quę dñidomini sunt, vt sit sancta & corpore & spiritu. Quibus locis non in castitate, sed in charitate perfectio ponitur. Atq;Atque idem de voto obediẽtiæobedientiæ facile est elicere ex verbo Christi, Luc. 9. Si quis vult post me venire, abneget semetipsum, & tollat crucem suāsuam quotidie, & sequatur me. Etenim cùm hominis natura quæ cæteris animātibusanimantibus præstat, de libertate penitus dignoscatur, secundùm quam factus est ad imaginem Dei, idem est se hominẽhominem ipsum abnegare quod propriāpropriam libertatem alterius arbitrio voti nexu subdere. Sed nec in hoc perfectio figitur nisi ChristũChristum sequaris, vbi sita est charitas. ¶ Consultò autem septimam hîc addi
Septima conclusio.
derim conclusionẽconclusionem. Abrenuntiatio sæculi eo pacto quod explicatum est, non modò in iure diuino existit per Christum legiferum nostrum constituto, verùm ex visceribus naturalis iuris depromitur. Atq;Atque adeò Christi prędicatio, legis naturalis declaratio fuit. Probatur. Christus qui autor fuit naturę, vt crebrò
Probatio cōclusionisconclusionis.
in superioribus diximus, illāillam neq;neque destruxit, neque mutauit, sed sua lege tum declarauit, tum etiam, vbi ipsa deficiebat, perfecit: consuluit autem nobis eandem sæculi renuntiationem: ergo idipsum in iure naturę latebat: licèt non omnibus esset notũnotum. ¶ Secundò ad
Argumen. 2.
idem arguitur. Deum, dum homo factus in hunc venit mundum, maximè decebat, vt illud vitæ institutũinstitutum nobiscum victurus iniret, quod secundùm naturam quam ipse condiderat, optimum esset: elegit autem eam vitāvitam quæ in cōsiliorumconsiliorum exercitio posita est, nempe paupertatem, & in accessum castitatis culmen: nam obedientiam quæ castitatis voto annexa est, cùm caput esset ecclesiæ, nemini præter parentem suum pręstare potuit: ergo hęc est à natura sua optima vita. ¶ Sed for
Solutio.
san quis respōdeatrespondeat, Non quòd secundùm naturam optima est eam elegit vitæ conditionẽconditionem, sed quòd cùm nobis esset ad vitam æternam expeditior, decuit vt non solùm verbis, sed exẽploexemplo nos suo sic institueret. Fuit enim condecens, vt facere inciperet, quod verbo docturus erat. Hic autem cauillus neruum argumenti non rumpit. Imò illud cōfirmatconfirmat. Si enim nobis hæc vita expediebat, signum
Replica.
est, ex natura rei esse expedientem: alioquî aliter nos instituisset. Quoniam nè rerum naturānaturam mutaret, docuit nos eius veritatem. ¶ Atq;Atque id demũdemum legitima ratione & causa cōmonstraturcommonstratur: Ille est secundùm naturam optimus vitæ status, qui ad sempiternam fœlicitatem assequendāassequendam aptior est & expeditior: quòd autem eiusmodi status in renuntiatione sæculi cōsistatconsistat ex natura rerum, planè colligitur: quandoquidem iam mōstratummonstratum est, temporalia bona, vxorumq́;vxorumque ac familiæ apparatum humanos animos inescare atq;atque irretire, nè ad spiritualia suo ferantur impetu. ¶ Quòd si nos quis fortè redarguat, hæc bo
Obiectio.
na temporalia Deo authore in gratiam humani generis esse creata, nobisq́;nobisque in vsum indulta: quare legitimum eorum vsum propiùs ad perfectionem accedere, quàm omnimodam eorum abiectionem: Respondetur,
Solutio.
argumentum cōcludereconcludere quòd si in eo statu hominũhominum genus perstitisset in quo Deus illud condidit, nihil periculi ab eiusmodi bonis nobis immineret: sed potiùs ad inflammandum diuinũdiuinum amorem nobis esset obsequio: atq;atque adeò tunc neq;neque castitas virtutis munus esset, neq;neque verò paupertas. Attamen post lapsum eiusdem nostri generis, illa quæ nobis salubria erant, facta sunt nocua. Non quod res ipsæ naturas suas mutâuerint, sed quòd nos nostram deprauauimus. Sicuti vinum quod sanis vsui est, ægrotis est nocuum: inedia verò quæ firmis validisq́;validisque hominibus nocet, febrem patientibus medela est. ¶ Octaua deniq;denique
Octaua conclusio.
postremaq́;postremaque cōclusioconclusio sit. Ad perfectiōisperfectionis statum, qualiter in consilijs consistere explicatum est, nec sufficit nec verò requiritur vt re ipsa legitimè custodiāturcustodiantur: sed in hoc eiusmodi status consistit, quòd perpetua voti solennis obligatione stabiliatur. ConclusionẽConclusionem hanc contra eandem Lutheranorum hære|sim, sic enim eodem citato lib. De votis monasticis, religionis vota permittit, vt tamen non
Lutheri error.
sint perpetua: & quo hominem de suis verbis agnoscas, sic inquit: Monachis vouendum esset: Voueo obedientiāobedientiam, castitatem, & paupertatem, secundùm regulam Diui Augustini vsque ad mortem liberè. Hoc est, vt quando mihi visum fuerit, mutare possim. Vide temulentam verborum pugnantiam, vsque ad mortem, vt mutare possim. Si enim vsque ad mortem, quomodò mutari potest? nam vinculum quod ante mortem abrumpitur, non est vsque ad mortem firmũfirmum. ¶ Igitur cōclusioconclusio hęc èex duobus pendet. Prius est, vtrùm legitimè ac decenter tale votum facere quis possit perpetuum. Posterius, an ad statum perfectionis sit necessarium. Et
Prima ratio in LutherũLutherum.
quidem priorem partem, nemo nisi mente cæcus negare valet. Enimuerò cùm se homo ciuilibus contractibus in perpetuum obligare queat, cur se non poterit Deo æternùm mancipare? vt quod anteà integrum erat, atq;atque adeò sibi liberum facere, deinceps, per datam fidem in vinculum præcepti trāseattranseat? Potest inquam quisque res suas in perpetuum vendere, potest & libertatem suam connubiali fœdere coniugi obligare, vt nexus inde restet insolubilis: imò verò & secundùm ciuiles leges potest quis sese in perpetuum seruum alteri vendere: atque adeò alijs multis modis suam alteri sic in perpetuum impignorare fidem, vt citra culpam nullus ei pateat ad libertatem regressus.
Quid ergo obstat quo minùs se Deo, cui seruire, regnare est, se quisq;quisque possit seruum offerre: idq́;idque insolubili vinculo sanctissimè cōfirmareconfirmare. Accedit huc quòd sacerdotes decenter etiam se irreuocabili fœdere sacrorũsacrorum ministerio alligant. ¶ Adde quòd qua ra
Secunda ratio.
tione isti negant posse se quenquam legitimè & congruè in perpetuum obligare, negare coguntur id fieri posse in tempus aliquod certum ac præfinitũpræfinitum, quantumcunq;quantumcunque sit paruum. Nam si potest se homo in annũannum deuincîre, poterit & in duos, & in decem, & perpetuò. Quòd si non potest in annum, fit vt neq;neque in mensem, neq;neque in diem, neq;neque in horāhoram. Quod est totam voti naturam denegare. In summa, isti nullānullam obligationem in voto cognoscunt. Haud ergo ad suāsuam frenesim respōdendumrespondendum est, nè eis cōtracontra sapientis documentũdocumentum, similes videamur. ¶ An verò consiliorũconsiliorum exercitiũexercitium citra perpetuũperpetuum votũvotum non mereatur status nomẽnomen, monstrandũmonstrandum nobis reliquũreliquum fit. Id quod sic elucidatur, status, idem sua voce esse indicatur quod cōditioconditio libertatis, aut seruitutis. Dicitur enim status matrimonialis propter vinculũvinculum fidei inter cōiugesconiuges: quę quędāquędam est seruitus, & status mulieris solutæ propter libertatem: status autem spiritualis, siue seruitutis sit siue libertatis, non solũsolum internāinternam obligationem, quæ Deo patens est, requirit: verũverum & externāexternam solennitatẽsolennitatem in cōspectuconspectu ecclesię. Non enim hîc de statu gratię aut peccati nobis sermo est, qui in foro tantũtantum Dei decernitur, sed de illis statibus atq;atque ordinibꝰordinibus quibꝰquibus ecclesiæ pulchritudo cōpaginaturconpaginatur: quæ ceu regina spōsosponso à dextris assidet, circũamictacircumamicta varietate. Exemplum in ciuilibus patet. Haud enim ob id quòd quis alteri seruiat, in statu seruorũseruorum est: nam potest quisq;quisque liberè alteri inseruire: sed quia solenniter se in seruũseruum tradit. Nec verò in statu libertatis asseritur, proptereà quod qualitercunq;qualitercunque à seruitute se eripiat: nam potest fugere: sed quia publico instrumento libertate donat̃donatur. Pari vtiq;vtique modo & si quisq;quisque absq;absque solẽnisolenni voto possit consiliorũconsiliorum exercitio proficere, atq;atque adeò illum charitatis gradũgradum ac meriti apud DeũDeum attingere, quẽquem religiosorũreligiosorum multi nondũnondum fuerint assequuti, statũstatum tamen perfectiōisperfectionis nemo absq;absque perpetuo vinculo habet. Et vice versa, quāuisquamuis religiosus non pro ratione & dignitate sui instituti fuerit charitate progressus, nihilo minùs ratione solennis voti in statu est perfectiōisperfectionis. Ob idq́;idque vbi cætera paritatẽparitatem habeāthabeant, idẽidem opus religiosi, vt. q. 2. suũsuum est, cumulatioris est apud DeũDeum meriti. ¶ Confirmatur autem eadẽeadem nostra cōclusioconclusio aduersus istos hæreticos. Nam nisi perpetuo
CōfirmatioConfirmatio in LutherũLutherum.
voto religio constaret, multa essent Euangelica testimonia quæ nullum haberent legitimum sensum. Illud enim Lucę. 9. Nemo mittens manum suam ad arâtrum & respiciens retrò, aptus est regno Dei: etsi de Christiana religione in vniuersum veritatem habeat, peculiariter tamẽtamen vitæ monasticæ sancti applicant: sicuti & illud Lucæ. 7. Memores estote vxoris Loth. Et tamen si citra culpāculpam liceret à cœnobio in sæculum retrogredi, nihil iuris regni Dei illa ratione deperiret. Et illud suprà citatum Leuit. 27. Omne quod Domino cōsecraturconsecratur, siue homo fuerit siue animal, non vęniet nec redimi poterit, sed sanctum sanctorum erit: haud ineptè, vt suprà vidimus, sacerdotibus ac monachis assuitur. At quid cum istis disputamus? nisi religionũreligionum instituta solẽnisolenni voto firmarentur, quidnāquidnam essent aliud religiosorum claustra, ꝗ̈quam hominum ludibria: | nempè hodie plena, cras vacua. Et qui hodie cucullam gestaret, cras esset opifex coniugatus. ¶ Restat autem cōtracontra ea quæ dicta sunt
ArgumentũArgumentum
postremum argumentum soluere. Inter cœnobitas nihilo seciùs distinguendi sint tres hominum ordines, quàm inter sæculares: videlicet incipientium, proficientium, & perfectorum: non ergo omnes sunt in statu perfectionis. Ad hoc verò per ea quæ circa postremam cōclusionemconclusionem modò dicebamus respōdeturrespondetur. Nam etsi antecedens verum sit, conse
Solutio.
quentia tamen est nulla. Dicuntur enim esse in statu perfectionis, non propter progressum ad culmen, sed propter votum. QuāuisQuamuis pudore deberent monachi omnes suffundi, qui non ad eum cōnitunturconnituntur scopum, quem habitu & ceremonijs profitentur. ¶ Igitur qui monachorũmonachorum statum, sic explicatum, perfectionis esse denegat, in ius omne, naturale, scilicet, diuinum, & humanum iniurius est. Haud enim vnquam vlla fuit mundi ætas, in qua non essent aliqui à reliquo populo vitæ instituto semoti: qui specimen aliquod religionis præ se ferrent. Initio nanq;nanque statim nascentis orbis, inter cæteros mortales legitur Genes. 5. Enoch peculiariter ambulasse cum Deo: Quare non refertur morte sublatus, sed non apparuisse. Et inter Philosophos Pythagoreorum schola ac Diogenis asseclæ vitam agebant à communi cœtu secretam: ab ijs videlicet abstinentibus sæcularibus fruitionibus, quę votis monasticis abijciuntur. Et Romæ erant sanctimoniales, quę Vestæ virginitatem voto consecrabant. Et Hiere. 35. cōmemoranturcommemorantur Rechabitæ, quorũquorum religionis professio erat, vinum non bibere, neq;neque domos extruere, neq;neque sementem serere, neq;neque plantare vineas. Et de Elia atq;atque alijs Prophetis refert Paul. ad Hebrę. 11. quòd circumibātcircumibant in melo
Paulus.
tis, in pellibus caprinis: egentes, angustiati, afflicti: quibus dignus non erat mundus: in solitudinibus errantes, in montibus, in speluncis, & in cauernis terræ. Et, vt capite. 3. super Matthæum èex Iosepho lib. 18. antiquitatum
Iosephus.
retulimus, ante aduentũaduentum Christi degebat in deserto Iudęæ EssenorũEssenorum collegium à reliquo populo in cellulis segregatũsegregatum: videlicet à matrimonijs abstinẽsabstinens, parcissimoq́;parcissimoque cibo vtens, eodem deniq;denique instituto, quo Christianorum Anachorêtæ mirifica sanctitate viuentes. Inter quos fertur Ioannes Baptista nutritus. ¶ At quādoquando in hunc diuũdiuum incidimus, quisnāquisnam eum respiciens in religiones audeat obgannire? Hic nāq;namque Domini Præcursor anteà sanctus quàm natus, non aliter appropinquans regnum cœlorum prædicare tentauit quàm ab humano conuictu semotus, habitusq́;habitusque & victus horrore significantiùs quàm verbo, illius pœnitentium vitę nos admonens, quam pro sua virili monachorum institutores imitari sategerũtsategerunt. De Apostolis autem angustia loci dicere non sinit quem ad modũmodum à magistro suo prima susceperint semina, primaq;primaque iecerint fundamenta cœnobiticæ vitæ. Alij enim fuerunt, inter quos Thomas Vvalden
Thomas Vvaldensis.
sis. 2. &. 5. tomo de sacramentalibus aduersus Vvicleff, argumentum hoc ditissimè locupletauerunt. Mihi autem is tantùm animus fuit, vt scholastico stylo rem vtcunq;vtcunque summatim dilucidarem.
AD primum igitur argumentum respon
Ad primum argumentũargumentum .
detur, religionis nomen communi vulgariq́;vulgarique significato vniuersos comprehendere mortales, ac pręcipuè Christianos, quatenus Deum virtutum officijs secundùm legis præcepta colũtcolunt. At verò per antonomasiam illis tribuitur, qui super præceptorum culturam consiliorum statum capessunt, siue religio à religādoreligando dicatur, vt August. ait, in de vera re
Augustinus.
ligione: nempè quod præter pręceptorũpręceptorum nexum arctiori se religant: siue, vt Ciceroni lib. 2. de
Cicero.
natura Deorum visum est, religiosi à relegendo dicti sint, quippe qui omnia quæ ad cultũcultum Dei pertinent retractent & tanꝗ̈tanquam rélegant. Sacerdotes autem hoc pariter nomine, videlicet sacerdotum: quod sequenti lib. iterum dicturi sumus, per similem antonomasiāantonomasiam appellantur: eò quòd inter Christianos qui suo modo se suaq́;suaque Deo sacrificant, propriè sacrificia offerunt. Quare antiqui Patres monachorum religionem, non verebantur perfectāperfectam appellare, vt est apud Vvaldensem tomo. 5. cap. 83. videre. ¶ Ad secundum argumentũargumentum ,
Ad secundũsecundum argumentũargumentum .
egregiè August. respōditrespondit in lib. de perfectione iustitiæ, perfectionẽperfectionem charitatis in hac vita absolutè vniuersaliterq́;vniuersaliterque nobis præcipi: adeò vt sub illo generali præcepto, Diliges DñmDominum Deum tuum ex toto corde tuo, dilectio etiāetiam patriæ comprehendatur. Enimuerò, sicuti in inferno nunꝗ̈nunquam à Dei odio desistitur, quod illic etiāetiam peccatũpeccatum est, licèt non sit maioris pœnæ demeritoriũdemeritorium: ita & in patria vbi nunꝗ̈nunquam à Dei amore cessatur, mādatomandato dilectiōisdilectionis obeditur: tametsi meritũmeritum glorię non augeatur. ¶ Ex hoc autem Augustini asserto Lutherus suũsuum illud
Lutheri pestiferum dogma.
delirũdelirum dogma elicuit, Quòd nemo in hac vita dilectionis mandatum implere valet. Ex | quo rursus intulit, quod cùm singula opera ad normānormam eiusdem mādatimandati exhibere teneamur, quocunq;quocunque opere cuiuscunq;cuiuscunque virtutis peccamus. Hoc enim erat illius hominis ingeniũingenium, vt passim pugnantia diceret. Haud siquidẽsiquidem cæcus videre potuit, quemadmodũquemadmodum diceret, Deum nos ad impossibile obligare: quod ex sententia Hieronymi assertu impium est, vt
HieronymꝰHieronymus.
lib. 3. de Natura & gratia, cap. 4. latissimè demōstrauimusdemonstrauimus. August. ergo illic se planè explicat: vbi duplicem charitatis perfectionem dignoscit: nempè viæ & patriæ: per charitatẽcharitatem enim viæ, tendimus in illam quæ est patriæ. Quare perfectio huius nostræ est, recta ad brauîum currere, vt dicit Paul. perfectio autem patriæ est in Deo ipso quiescere. Atque adeò in hac vita implemus præceptum tanꝗ̈tanquam viatores, vt ex toto corde, idẽidem sit quod nihil charitati aduersum mentis assensu concipere. In patria verò, tanꝗ̈tanquam cōprehensorescomprehensores, vt ex toto corde idem sit quod cōtinentercontinenter sic amare vt nihil de amoris feruore neq;neque per minimāminimam negligentiānegligentiam vnꝗ̈vnquam remittamus. Quin verò non solũsolum impletio mādatimandati charitatis in hac vita esse potest quę incipiẽtibusincipientibus cum aliquo colluctat̃colluctatur timore, verũverum & perfecta charitas quæ secundùm Ioannem foras mittit timorem: quia vt ipse ait. 1. Cano. cap. 2. Qui seruat verbum eius, verè in hoc charitas eius perfecta est. Et Christus nos admonet vt simus perfecti, sicut eius pater. Et Paul. 2. ad Corinth. 13.
Paulus.
De cætero fratres gaudete, estote perfecti. In summa, vt Lutheranis satisfaciamus, non August. modò, verùm & Paul. ad PhilippẽsesPhilippenses. 3. vtrunq;vtrunque perfectionis gradum, nempè viæ & patriæ planè distinxit: ait enim primùm: Non quod iam acceperim, vt iam perfectus sim, scilicet triumphantium perfectione. Sequor autem si quomodò comprehendam. Perfectio ergo viæ sequi est: de qua protinus subdit: Quicunq;Quicunque ergo perfecti sumus, hoc sentiamus. Igitur. 1. ad Corinth. 13. de perfectione patriæ loquebatur, per quam illa quæ cum fide viatrix est euacuabitur. Iacôbus autem intelligit etiam perfectos in via, in multis venialibus offendere: quæ charitati non aduersantur. ¶ Ad aliud autem ad Colossenses. 3.
Ad tertium argumentũargumentum .
iam cōcessumconcessum est, perfectionem quidem in charitate consistere. In consilijs autem tanquam instrumentis. Ad tertium argumentum per secundam conclusionem satisfactum est, nempe in illis duobus mandatis, tanquàm in conseruantibus, eandem sitam esse perfectionem.
ARTICVLVS. II.

ARTICVLVS. II.

Vtrùm paupertas ad mendicitatem vsque ad perfectionem vitæ monasticæ pertineat.
POSTQVAM in genere de perfectione cœnobitici instituti dictum est, congruit, vt de singulis trium votorũvotorum nonnihil disputationis adhibeamꝰadhibeamus. Et primò de paupertate quæritur, vtrùm vs
Primum argumentum.
que ad mendicitatem sit congrua: videtur enim Apostolus. 2. ad Corinth. 8. modum Christicolis eleemosynarum præstituere. Si voluntas, inquit, prompta est, non secundùm id quod non habet: non enim vt alijs sit remissio, vobis autem tribulatio, sed ex æqualitate. Vbi sic Christi alumnos, ad eleemosynas animat, vt simul admoneat nè se tribulatione paupertatis premant. Et glossa
Glossa.
super illud ad Timotheum. 6. Habentes alimenta & quibus tegamur: ait, non esse hæc temporalia abijcienda. ¶ Secundò,
Argumen. 2.
qui se periculo obijcit impatientiæ, in culpa est: qui autem se in mẽdicitatemmendicitatem adigit, tale subit periculũpericulum: ergo id non est virtus. Secunda verò præmissa, multis testimonijs comprobatur. Ait enim Sapiens Prouerbiorum. 30. Mendicitatem & diuitias nè dederis mihi: sed tribue tantùm victui meo necessaria: nè egestate compulsus furer, & periurem nomen Dei mei. Et Ecclesiast. 27. Propter inopiam multi deliquerunt. Et Philosoph. 4.
Aristo.
Ethic. Videtur, inquit, diuitiarum corruptio perditio quædam ipsius hominis: quippe cùm homo diuitijs viuat. ¶ Tertiò, vir
Argumen. 3.
tus, vt. 2. est Ethicorum, in medio consistit, mendicitas autem extremum est. Eò potissimùm quòd diuitiæ fœlicitatis instrumenta sunt, vt. 1. Ethicorum author est Philosophus: cui & Ecclesiasticus capite. 31. astipulatur. Ergo mendicitas aduersatrix potiùs est perfectionis, quàm nutrix. ¶ Quartò:
Argumen. 4
esto consilium sit cuncta prorsus propria abijcere: non tamen inde fit protinus consequens, vt mẽdicaremendicare liceat, sed tenentur tunc monachi manibus laborare, sicuti Paulus. 1. ad Corinthios. 4. se fecisse testatur: & ActuũActuum 20. Ad ea enim, inquit, quæ mihi opùs erant ministrauerunt manus istæ. Et. 2. ad Thessaloni. 3. Si quis non vult operari, nec māducetmanducet. | ¶ Quintò, quando hæc omnia cessarent, cōducentiusconducentius
Argumen. 5.
ad monachorũmonachorum quietem esset, aliquid saltem in communi possidere, quàm vt victum quæritantes inter sæculares oberrarent. ¶ Accedit postremò quòd episcopi altiori sunt gradu genere suo quàm cœnobitæ: quorum tamen perfectioni mendicitas non congruit. ¶ In contrarium autem est verbum Christi, Matth. 5. Beati pauperes spiritu: vbi textus Græcus habet, Beati mẽdicimendici.
QVanuis in superioribus assertum fuerit paupertatẽpaupertatem perfectioni charitatis inseruire, scire nihilo minùs superest, quónam gradu sit capessenda. Duplex nanq;nanque paupertatis genus inter religionum cultores inuenias: alij nanq;nanque sunt quadripartiti, quorum primæua institutio fuit, mendicitas, hoc est, vt neq;neque priuatim ab vllo monachorum, neq;neque in communi à toto cœnobio quicquāquicquam possideretur: sed quotidianis eleemosynis victitarent, siue oblatis, siue quæsitis, & postulatis. Vtra autem istarum paupertatum ratio sit alteri præferenda, non desunt qui disputent. Imò nec defuerũtdefuerunt hæretici qui vtranq;vtranque refutârent. ¶ Respondetur ergo tribus con
Prima conclusio.
clusionibus. Prima. Omnimoda mendicitas: nempe vt neq;neque priuatim neq;neque in cōmunicommuni aliquid possideatur, si genere suo existimetur, plus habet dignitatis, & meriti apud Deum, quàm in communi possessio. Prima conclu
Prima ratio cōclusionisconclusionis.
sionis ratio, ex rerum natura, vt suprà suũsuum est, proficiscitur: est enim religionis monasticæ institutio, illam amplecti disciplinam per quāquam ad perfectionem charitatis expeditiùs ascendatur: primũprimum autẽautem quod hominũhominum aĩosanimos fascinatos ad suî amorem inescat, est rerum possessio. Nam cùm pecuniæ obediant omnia, qui illam amat, per eam cuncta concupiscit: & qui illāillam abijcit, omniũomnium quodammodò mundanorũmundanorum affectꝰaffectus ab se facilè amputat. Vnde August. in lib. trigintatrium quæst.
Augustinus.
Nutrimentum charitatis est diminutio cupiditatis: perfectio, nulla cupiditas. Esset ergo tutius nunꝗ̈nunquam amorem in hanc rerum lubricitatem infixisse. Attamen secundùm hunc alter est gradus ab eisdẽeisdem cùm possidentur animum euellere: quod lōgèlongè est difficilius. Quo circà idem August. ad PaulinũPaulinum & TherasiāTherasiam: Terrena, inquit, diliguntur arctiùs adepta, ꝗ̈quam concupîta. Nam inde iuuenis ille Euangelicus tristis discessit, quod magnas habebat diuitias. Aliud est enim nolle incorporare quæ desunt, aliud iam incorporata diuellere. Illa nanq;nanque velut extranea repudiantur: ista verò velut membra præscindũturpræscinduntur. Non igitur inconsultò legislator noster inde legiferam suāsuam concionem orsus est, Beati pauperes spiritu. Quapropter quanꝗ̈quanquam nihil aliud laudis in sancta paupertate cōperireturcomperiretur, hæc esset præclarissima, quòd primum verbum quo Deus, legem orbi positurus, os suum aperuit, fuit fœlicitatem in ipsa collocare. ¶ Quòd autem
hæc paupertas vsq;vsque ad mendicitatẽmendicitatem & nuditatem sit Christi alumnis cōmendabiliscommendabilis, magnificè Paulus exaggerat in posteriori epistola ad Corin. cap. 8. Scitis enim, inquit, gratiam Domini nostri Iesu Christi, quoniāquoniam propter vos egenus factus est, cùm esset diues: vt eius inopia vos diuites essetis. Si ergo, vt suprà diximus, nullum officiũofficium præstitit, quod ex rei natura non esset honestum, consilium est diuitibus, in pauperes sua bona distribuẽtesdistribuentes egenos fieri, vt cœlestibus diuitijs perfruantur. ¶ Accedit & eiusdem Seruatoris exemplum, quod nihil possedisse legitur, nisi quod illi in diem suæq́;suæque familiæ porrigebatur. Vnde Matth. 8. Filius, inquit, hominis non habet vbi caput suum reclinet. Accedit insuper & eius institutio, Matth. 19. OĩsOmnis qui reliquerit domum, vel fratres, vel sorores, vel patrem, vel matrẽmatrem, vel vxorem, vel filios, vel agros, propter nomen meum, centuplum accipiet, & vitāvitam æternāæternam possidebit. Vide quàm cunctis rebus eum denudet qui optauerit esse perfectus. Quare Apostolis quos lucẽlucem mundi, & sal terræ esse voluit: Nolite, inquit, possidere aurum, neq;neque argentum, neq;neque pecuniāpecuniam in zonis vestris. ¶ At verò propter cauillum
Secunda conclusio.
quarti argumenti subtexitur secunda conclusio. Religiosi qui proprijs renuntiârunt, non tenentur manuum labore victum quærere: sed iustissimè mẽdicaremendicare possunt. Conclusio est de qua D. Augustinus iustum vo
Augustinus
lumen de opere monachorũmonachorum inscripsit: quāquam subinde D. Thomas opusculo. 19. cap. 5. locu
D. Thomas.
pletissimè simul ac disertissimè contra religionum hostes dilucidauit. Graphicè nanq;nanque glossa super caput Exodi quintum, hæreti
Glossa.
cos, qui monachos in manuales labores adigunt cum Pharaône componit: qui Moysen & Aaron obiurgabat dicens: Quare solicitatis populum ab operibus suis? ite ad onera vestra. Probatur ergo conclusio, iure natu
Probatio cōclusionisconclusionis.
ræ, & gentium, & cum primis diuino. Finis spiritualium bonis temporalibus præstantior est: sed in republica milites & equites, atq;atque adeò iudices qui ad bella gerenda, aut | ad tuendam iustitiam, aut deniq;denique ad rempublicam administrandam deputati sunt, communibus stipendijs populi sustentantur: quod & Paulus ad Rom. 13. iure etiam diui
Paulus.
no iustum existimat. Ideo enim, inquit, tributa præstatis: Ministri enim Dei sunt. Religiosi autem monasticè viuentes, spiritualiũspiritualium functione Reipublicæ inseruiunt: quod multò est magis ipsi necessarium, quàm temporaliũtemporalium administratio. Ergo nihil aliud quàm naturæ ius, & gentium, ac diuinum est, vt populi eleemosynis sustententur. Illi nanq;nanque qui verbi ministerio incumbunt, digni sunt mercede sua: nam studij gratia, necesse habent à manualibꝰmanualibus operibus eximi. De quibus ideo Paulus. 1. ad Corinth. 9. Per exempla complura à naturalibus desumpta colligit eos qui spiritualia seminant, ius habere metendi temporalia. Sic enim, inquit, Dominus ordinauit his qui Euangelium annuntiant de Euangelio viuere. Vbi glossa: sic Deus rationabiliter disposuit de prædicatoribus, vt expeditiores sint ad prædicandum. Imò verò & Christus Matth. 10. idipsum explicuit. Ob id enim discipulos sine pera prædicatum dimisit, quòd dignus est operarius cibo suo. Et quando hanc prouinciam non susceperint, quæ tamen mendicantium ordinibus solennis est, vacant etiam sacramentalibus confessionibus audiendis. Imò verò his etiāetiam cessantibus ob id quod statos Psalmos solenniter persoluunt, precesq́;precesque assiduas pro populo fundunt, & supra hæc omnia sacrorum studijs diuinæq́;diuinæque contemplationi vacant, ius habent diuinũdiuinum & naturale vt populi stipendijs viuant. Vnde August. opere illo citato:
Augustinus
Si Euangelistæ, inquit, sint, potestatem habent de sumptibus fidelium viuendi: sin ministri altaris, eandem non arrogant, sed planè sibi vendicant potestatem. Quin etiam Apostolus ipse loco citato rem ad certum officium non perstringit, sed in genere ait, Nescitis quoniam qui in sacrario operantur, quæ de sacrario sunt edunt? & qui altario deseruiunt, cum altario participant? Quo fit vt qui monasticos religiosos operum solicitudinibus implicare contendunt, Marthæ opinionem sequantur, quæ sororem suam ad pedes Christi contemplatione fruentẽfruentem diuellere inde conabatur, vt se iuuaret. Quam quidem Christus opinionem ipsi retudit, dicens: Porrò vnum est necessarium. Ob idq́;idque bene glossa illud Matthæi. 6. Respicite vola
Glossa.
tilia cœli, non laborant, &c. & tamen Deus pascit ea, sanctis contemplationi vacantibus attribuit: qui ita à mũdomundo sursum euecti sunt, vt nil in terris agentes aut laborantes, sola contemplatione in cœlo degant. Meritò ergo Hieronymus in prologo super Iob, eos
HieronymꝰHieronymus.
obiurgat qui malunt monachos fiscellāfiscellam iunco texere, aut palmarum folia complicare vt in sudore vultus panem edātedant, quàm vt iuxta sententiam Seruatoris diuinorũdiuinorum cibum operentur qui non perit. Accedit supremè quòd mendicitas ad humilitatem non parùm confert, qua ratione Alexio atq;atque alijs sanctis laudi datur quòd splendidas facultates ab se abdicauerint, vt mendicata stipe viuerent. Impietas ergo est sanctam mendicitatem impugnare, atq;atque adeò peregregium charitatis officium monasticos mendicantes alere. ¶ Ter
Tertia conclusio.
tia conclusio. Quanuis genere suo mendicitas omnimoda præferenda sit, potest nihilo minùs ratione finis aliarumq́;aliarumque circunstantiarũcircunstantiarum pro tempore & loco conducentius esse ea in cōmunicommuni possidere, quę monachorũmonachorum victui sunt necessaria. CōclusioConclusio est quę ex D. Tho. colligitur. 2. 2. q. 188. ar. 7. Atqui in primis quod
D. Thomas.
eiusmodi possessio nihil de religionis perfectione deterat, tum canon, expedit. 12. q. 1. ait, tum ex superioribus palàm fit. Haud enim in paupertate perfectionem sitam esse mōstrauimusmonstrauimus, sed in charitate. Cùm ergo in pauper
Prima ratio cōclusionisconclusionis.
tate ea tantũtantum ratione consistat quod rerũrerum amorẽamorem solicitudinẽq́;solicitudinemque præscindat, ea paupertatis species in vnaquâq;vnaquaque religione præstantior est, quæ ad eius finẽfinem aptiùs cōfertconfert. Etenim vt instrumentũinstrumentum ac medicamen non eo melius quo maius, sed quo ad finẽfinem accōmodatiusaccomodatius: sic & de paupertate censendũcensendum. Vnde si ordo institutus est ad cōtemplationiscontemplationis opera & prędicationẽprędicationem, quod quidẽquidem munus altāaltam mentis quietẽquietem requirit: & tempora extātextant vbi à populo non facilè religiosorũreligiosorum egestati succurritur, non solũsolum perfectioni non repugnat aliquid habere in cōmunicommuni, verũverum cōfertconfert. QuoniāQuoniam illa monachorũmonachorum diuagatio quæ ad victũvictum quærendũquærendum necessaria est, otiũotium non secũsecum permittit quod ad eiusmodi spiritualia munia exercẽdaexercenda est operępretiũpretium. ¶ SecũdòSecundo & ex eâdẽeadem tẽporũtemporum inclemẽtiainclementia
Secunda ratio.
alia oriri potest cōmoditascommoditas eiusmodi possessiōispossessionis in cōmunicommuni. Nempè quod postꝗ̈postquam charitas refrixit, mendicantes molesti sunt populo & onerosi. Qua ratione religio vilescere in eius oculis incipit. Prętereà nimia egestas cogere mẽdicosmendicos assolet aliqua negotia cum sęcularibꝰsęcularibus tractare, & aliquibus qñq;quinque improbitatibꝰimprobitatibus victũvictum extorquere, quę eorũeorum instituta obscurātobscurant. | ¶ Adde quòd quando religiones in illa syn
Tertia.
cera mẽdicitatemendicitate institutę fuêre, multa eidem instituendæ suffragabantur quæ ab aliquibus iam temporibus languêre videmus. PrimũPrimum enim summa victus parcitate vestitusq́;vestitusque vilitate contenti erant. Adeò vt eleemosynæ quæ nunc vix viginti religiosis sufficiũtsufficiunt, pluribus tunc ꝗ̈quam centum satis erant: nam & corporis natura facta est imbecilior, & spirituales vires remissiores. Legimus nanq;nanque in historia diui patris nr̃inostri Dominici, quandoq;quandoque œconomum obiurgasse, quòd sæpiùs quàm par esset pitanciam cōuentuiconuentui porrigeret. Quod argumentum est perrarum quidem fratribꝰfratribus fuisse ouorum aut piscium vsum, sed leguminibus victitasse. Mox & charitas tunc populi locupletior erat ac syncerior. Et quod citra pudorẽpudorem fateri monachi non possumus, nostra tunc vita alium ꝗ̈quam modò splendorem habebat, vt populares animos alliceret.
¶ Sed ais, Rerum possessiones non possunt
Obiectio.
non possidẽtiumpossidentium animos solicitare, tum ad culturam, tum etiam vt augeantur. Fatemur
Solutio.
equidem: sed tamen hoc perpendẽdumperpendendum est, vtránam solicitudo animos acerbiùs angat ac diuexet, quæritaréne quotidie necessaria, an curare quæ in communi possidentur: nam solicitudo possessionum præter vnum aut alterum qui illas procurat, cæteros vel non tangit, vel quàm tenuissimè: solicitudo autẽautem quotidiana plurimos occupat. Quòd si Christo institutore nostro exemplum sumere lubet, quanuis, vt dictum est, indigẽtisindigentis vitam delegerit, nihilo minùs eleemosynas sibi oblatas in diẽdiem reseruabat. Habebat enim loculos Iudæ commissos. Nam Ioannis. 4. dicitur quòd abierunt discipuli in ciuitatem vt cibos emerent. Et Ioan. 13. iussus est Iudas ea emere quæ ad diem festum opùs erāterant. Quanuis non nisi exiguos horariosq́ue nummos seruari sinebat. Quare ad emendos panes satiandæ turbæ pecunia discipulis defuit. Et nè illa quæ in victum tantùm & in pauperũpauperum subsidia seruabantur in prophanos vsus verterentur, noluit inde tributum solui, sed Petrum ad piscem misit qui ei didrachma ore porrigeret. Et nonnunquàm præ inopia eosdem discipulos spicas collectum misit. ¶ Absit ergo vt aduersus omnimodam mendicitatem oblatrare velim: vtpote quāquam suis nominibus superiùs illustrauerim. Fuerunt enim olim nonnulli quos diuus Tho.
S. Thomas.
opusculo. 18. c. 14. cōfutareconfutare persistit, qui paupertatem reprobabant, nisi necessaria in cōmunicommuni possiderentur: quibus subscribere, errorem existimo. Imò qui syncerè & candidè supremam seruant mendicitatem, suspiciendi sunt & exosculandi. Sed tamen hæc dicta sunt, tum vt causa possidentium in communi defendatur: tum etiam vt mendicantes omnes admonitos habeam quanta esse debẽtdebent parcitate contenti. Proptereà enim asserente Christo Deus pascit volatilia cœli, quibꝰquibus vtiq;vtique religiosi cōparant̃comparantur, vestitq́;vestitque lilia agri: quod cibo illa simplicissimo, hæc vestitu contenta sunt. Porrò ergo diuus Benedictus altissimè contemplantium quieti studens, consultè possessiones recepit sibi oblatas, atq;atque alij deinceps religionum institutores. Sed tamẽtamen humanum ingenium, mediũmedium tenere nesciũnescium, eousq;eousque eorum opes auxit, vt celeberrimũceleberrimum ordinem non parùm de suo fastigio deiecerit. Quare in ordine nostro hactenùs nisi causa studij non est dispensatum possessiones habere: sed sunt frequentia monasteria quibus in antiqua mẽdicitatemendicitate viuitur. Vtinam nos Deus, quantum est hoc maximè sæculo Christianæ familiæ necessarium, sustineat.
AD Primum igitur argumentum respon
Ad primum argumentũargumentum .
detur, illic Paulum neutiquàm condemnare, si quis cũctacuncta quæ habet in pauperes voluerit erogare, sed humanæ imbecillitati indulget. Rarissimi enim sunt qui arduum hoc consilium capessant. Et ideo ait neminẽneminem cogere vt sic alienis miserijs consulat, vt seipsum necessarijs destituat. Et eôdem pertinet citata glossa ad Timoth. nempe non esse prorsus abiicienda temporalia. ¶ Ad secun
Ad secundũsecundum.
dum respondetur, eum qui vltrò temporalia bona propter Christum deserit, nulli se periculo nec temporali nec spirituali obiicere. Spirituali inquam: quia quòd homo bona causa sponte sua facit, periculum non affert pœnitentiæ ac tristitiæ: sed quando quis inuitus suis expoliatur. Imò verò à diuitiarum possessione præsentius periculum imminet: iuxta illud. 1. ad Timoth. vltim. Qui volunt diuites fieri, incidunt in laqueum diaboli. Nec verò periculo corporali subdũtursubduntur. Nam vt ait Psaltes, Diuites eguerunt & esurierunt: inquirentes autem Dominum non minuentur omni bono. Qui enim nos solicitos esse prohibet in crastinum, curācuram gerit nostrî. Salomon autem suũsuum præsentiens ingenium, non se audebat extremæ paupertati committere: ob idq́ue mediocritatem vitæ postulabat. Nam etsi, vt suprà diximus, opũopum | affluentia nocua sit homini corruptæ naturæ, tamen rari sunt qui inopiam ferre queātqueant. Sicuti infirmi licèt videant vinum sibi nocere, nihilo minùs non semper se cōtinerecontinere possunt, quin tantillum gustent. Qua de causa propter inopiam multi deliquerunt. Accedit quòd Salomon erat rex, quare non poterat absque diuitijs viuere. ¶ Ad tertium re
Ad tertium.
spondetur, virtutis medium, secundùm Philosophum. 2. Ethic. non secundùm quantitatem, sed secundùm rationem esse sumẽdumsumendum. Et ideo quicquid ex rationis præscripto fit, ab eodem medio non deflectit. Relinquere autem temporalia bona, vt expeditiùs Christum sequaris, ratio docet. Nam & lumine naturali doctus Socrates, vt ad PaulinũPaulinum ait Hieronymus, auri pondus abiecit, vt cōtemplationicontemplationi
liberiùs vacaret. ¶ Ad quartũquartum autem argumentum respondet diuus Thom. 2. 2. q. 187. artic. 3. quod manualis labor (qua voce humana omnia officia comprehenduntur, siue manibus, siue pedibus, siue lingua fiant:
eò quòd manus organorum illustrissimum est) ad quatuor est vtilis. Primò quidem ad victũvictum quærendũquærendum. Vnde primo homini mādatũmandatum est, vt in sudore vultus sui pane vesceretur suo: & in Psalmo, Labores manuum tuarum quia manducabis. Secundò cōmoduscommodus est ad vitandum otium, quod multorum est causa malorũmalorum. Vnde Ecclesiast. 33. Mitte seruum tuum in operationem, nè vacet: multāmultam enim malitiam docuit otiositas. Tertiò refertur ad concupiscentiam refrænandam: quatenùs labore corpus maceratur. Vnde. 2. ad Corin. 6. In laboribus, in ieiunijs, in castitate. Quartò & labor frugifer est ad eleemosynas erogandas. Vnde ad Ephe. 4. Qui furabatur, iam non furetur: magis autem laboret operando manibus suis quod bonũbonum est, vt habeat vnde tribuat necessitatẽnecessitatem patienti. Per hæc ergo quatuor membra, ad omnia Pauli loca respondetur, quibus manualem laborẽlaborem videtur, seu præcipere, seu commendare. Illud nanq;nanque citatum. 2. ad Thessal. 3. Si quis non vult operari, nec manducet, non est nisi naturalis admonitio: vt scilicet qui aliũdealiunde non habet vnde viuat, manibus victum q̃ratquerat, vt furta & illicita negotia cautè fugiat. Quo vtiq;vtique sensu dudũdudum epistolam ad Ephes. citauimus. Huic tamen veritati non obstat quo minùs religiosi diuinis vacantes, ius habeāthabeant eleemosynis viuendi. Hoc enim ipsum eodem loco docet Apostolus. Nam postꝗ̈postquam dixit, non gratis panem manducasse ab aliquo, sed in labore & fatigatione operans nè quem illorum grauaret, subdit: Non quasi non habuerimus potestatẽpotestatem, sed vt nosmetipsos formam daremus vobis ad imitandum nos. Quare illud. 1. ad Thessal. 4. Operamini manibus vestris, sicut præcepimus vobis, non est generale præceptum, vt impugnatores religionũreligionum aiunt, quod monachos etiam cōuoluatconuoluat: sed eos tantùm complicans, qui aliter sine scandalo viuere non valẽtvalent: quod patet ex subiũctissubiunctis verbis: vt honestè ambuletis ad eos qui foris sunt. Religiosi autem sine scandalo possunt stipem suscipere & postulare.
¶ Secunda etiam vtilitas corporalis laboris ac subinde tertia. Nempe otij euitatio & afflictio corporis, non est in præcepto nisi quādoquando aliter eisdem incommodis obuiari non potest. Monachi autem per alia salutaria exercitia otium cauent, & corpus edomant. Quartum deniq;denique: Nempe eleemosynas erogare, non est in religiosis virtus: quippe qui semel cuncta largiti sunt. Nisi casu extremæ necessitatis pauperum: quo quidem euentu perinde atque sæculares, tenerentur manibꝰmanibus laborare. Hęc fermè diuus Tho. loco citato. ¶ Ad quintum denique argumentum ter
Ad tertium.
tia conclusione responsum est.
ARTICVLVS. III.

ARTICVLVS. III.

Vtrùm votum castitatis sit de intrinseca ratione religionis.
SECVNDVM membrũmembrum voti monastici est, castitas.
Sed vt eius ratio patẽtiorpatentior fiat, arguitur illam non esse de intrinseca ratione religionis. So
Primum argumentum.
la ecclesiæ institutione, vt prædicebamꝰprædicebamus, inuenta est solennitas voti: ergo si ecclesia tale statutum abrogaret, profiteri quis posset religionem absque voto solenni castitatis.
¶ Secundò. Sacerdotium ac religio hac ra
Secundum.
tione adæquantur, quòd vtrobiq;vtrobique fit votum solenne castitatis. Sacerdotalis autem ordo verus & legitimus existere potest absq;absque huiusmodi voto, vt in Græcorum sacerdotibꝰsacerdotibus videre est: quod pariter posset ecclesia de nostris etiam decernere: ergo & religio sine tali voto esse potest. ¶ Tertiò: Militare
Tertium.
cruciferorũcruciferorum institutũinstitutum est vera, vt aiũtaiunt, religio: emittunt nāq;namque explicitè tria vota: & tamẽtamen dispensatum iam est cum illis vt in religione perseuerantes, vxorum fœdus inire valeant: ergo | huiusmodi votum non est de intrinseca ratione religionis. ¶ Quartò deniq;denique arguitur.
Quartum.
Omnis perfectio vitæ Christianæ apostolis secundùm ChristũChristum in more esse cœpit: Apostoli verò non videntur continentiam seruasse: nam de Petro Christi vicario legitur Matthæi. 8. socrum habuisse: ergo castitas non est de intrinseca ratione religionis. ¶ In contrarium faciunt verba capituli suprà citati, Cùm ad monasterium. de stat. monachor. in cuius calce habetur, Abdicatio proprietatis, sicut etiam custodia castitatis, adeò annexa est regulæ monachali vt contra eam neq;neque summus Pontifex possit indulgere.
QVæstio hæc duos habet sensus. Prior
Duplex quæstionis sensus.
est vtrùm re vera nunc votum castitatis annexum sit religioni, idq́ue decentissimè: cuius affirmatiua conclusio definitio est ecclesiæ contra hæreticos, vt habetur capit. Quod votum. de voto. lib. 6. Fuit enim Iouinianus qui matrimonium cœlibatui adæquabat: qui de eadem hæresi perinde condemnatus est, atq;atque de alia Vigilantius, quòd diuitias exæquabat paupertati. Posterior verò sensus est, vtrùm cùm solennitas voti, hoc est vouendi cerimonia sit de iure ecclesiastico, vt illic refertur, sic & annexio ipsa castitatis ad religionem sit de iure ecclesiastico, ita vt per ecclesiāecclesiam fieri possit vt religio absq;absque castitate vera maneat religio: an verò sit de iure diuino vt per ecclesiāecclesiam institui vera non possit absq;absque castitate religiōisreligionis substātiasubstantia. ¶ At quoniāquoniam solus nobis est animꝰanimus de secũdosecundo sensu cum catholicis disputare: quoniāquoniam primꝰprimus orthodoxus est, ac perinde nemini nisi hæreticis dubius: vnica conclusione sub probabilitate, quæ mihi quàm maxima est, respondetur. Sic est castitas religioni annexa, vt nulla hu
CōclusioConclusio responsiua.
mana dispensatione fieri possit, vt religio absq;absque castitate rem habeat suo nomini congruam. Haud ergo hîc disputamus vtrùm valeat Papa super voto solenni religionis dispensare: hoc est vtrùm eximere professum queat à sua religione: de qua re quæstione præcedenti satis dissertum est. Sed hoc tantummodò in præsentia sub doctiorum censura negamus, quòd religiosus verè persistẽspersistens euangelicus monachus, in coniugio possit eiusq́;eiusque vsu permanere. Et quidem conclusio est sancti Tho. vt. q. 4. vidimus. Apparet tamen
S. Thomas. Scotus.
eam negare Scotus. 4. dist. 38. vbi non alia de causa sentit solenne votum religionis matrimonium dirimere, quàm quòd ecclesia in cuius se manus vouens tradidit, eum illegitimum fecit ad matrimonium: quorum similibus verbis vtitur Caietan. vt. q. 3. vidimus
Caietanus.
2. 2. q. 88. arti. 7. Vnde elici videtur in potestate ecclesiæ situm esse vt religiosi simul possint cum coniugio religionẽreligionem retinere, perinde atq;atque sacerdos suos ordines. Conclusio ta
Prima probatio cōclusionisconclusionis.
men nostra contraria planè ab Innocentio capitulo citato, Cùm ad monasterium. asserta videtur. Nempe vbi insinuat castitatẽcastitatem iure diuino annexam esse religioni. Et quòd ita sit probat̃probatur ratione. Religio nomine ipso
Secunda.
nihil aliud significat quàm quod Christus euangelicum adolescentulum docuit: Si vis perfectus esse, vade & vende &c. & sequere me. Et quod subinde Petrus subiunxit: Ecce nos reliquimus omnia & secuti sumus te, &c. qui autem connubiali nodo se semel innexuit, nomine quidem potest, sed tamẽtamen re ipsa non reliquit omnia, imò neque sæculum: ergo non est verè euangelicus religiosus. Media propositio probatur ratione sancti Thom. 2. 2. q. 186. artic. 4. Res enim vxo
ria vtroq;vtroque cornu èex diametro pugnat cum religione. Primùm contranititur contemplationi, diuinorumq́;diuinorumque meditationi, quibus secundùm nomen suũsuum debet sedulò religiosus vacare: renitit̃renititur inquāinquam propter voluptatis vehemẽtiamvehementiam quæ ex Venere nascit̃nascitur: cuius vtiq;vtique frequentatione concupiscentia augetur: vt
Aristo. Augustinus
3. Ethic. commonitor est Aristo. vnde Augu. in primo Soliloquiorum: Nihil, inquit, sentio quod magis ex arte deiiciat animum virilem quàm blandimenta fœminæ, corporumq́;corporumque ille contactus sine quo vxor haberi non potest. ¶ Nec verò naturalis ratio valde est recondita. Etenim cùm contemplatio subtilissimis purissimisq́;purissimisque spiritibus foueat̃foueatur, carnalisq́;carnalisque ac brutalis ille vsus spirituũspirituum multitudinem insumat, sanguinemq́;sanguinemque à corde vehementer distrahat, cuius collectio ad mentis attentionẽattentionem necessaria est, fit vt idem vsus hebetudinem mentis efficiat. Qua vtiq;vtique de causa Paulus. 1. ad Corinth. 7. coniugibus cōsulebatconsulebat vt orationis tempore toro separarentur. ¶ Altero autem cornu status coniugalis religioni colluctatur, quod est administratio solicitudoq́;solicitudoque rei familiaris. Vnde eodem loco Paulus: Qui sine vxore est, solicitus est quæ Domini sunt, quomodò placeat Deo: qui autem cum vxore est, solicitus est quæ sunt mundi, quomodò placeat vxori: & diuisus est. Vbi si meditatiùs attendas, ad viuũviuum expressit religionis faciem, eamq́;eamque èex regione | opposuit coniugio: quasi maritari nequeātnequeant. Quocircà monachi, hoc est soli, inde potissimè nomen trahunt, quòd à coniugali consortio semoti viuũtviuunt. ¶ Secundò id apertiùs
Secunda ratio.
explicatur. Duo alia vota, scilicet paupertatis & obedientiæ, adeò sunt à voto castitatis pendentia, vt hoc sublato reliqua continuò sustuleris. Matrimonialis ꝗppequippe sarcina votũvotum legitimæ paupertatis procul respuit. Quî enim fieri potest vt vxorẽvxorem quis & liberos atq;atque familiam illis appendicem alere in paupertate valeat? Eò præsertim quòd non solùm debet liberis in tempus prouidere, sed in perpetuum prospicere, ac perinde possessiones & primogenituras ambire quas illis relinquat. Adde quòd neque legitimæ obedientiæ, de qua Christus ait, Sequere me, vxorius vir vacare poterit. Quare Paulus Christi asseclas peculiariter optabat manere sicut ipse erat, absque vxore. Eo ergo ipso quòd ecclesia votum castitatis à religionibus seiungeret, synceritatem ipsam religionum euangelicam funditùs conuelleret. Quare id certè, vt sub eius censura loquar, non est factibile. ¶ Hinc discerniculũdiscerniculum colligit̃colligitur quo iudicandũiudicandum est sitne quæuis religio verè absolutoq́;absolutoque nomine religio, hoc esse vnicum, vtrùm intrinsecè annexum habeat, matrimonium contractum seu potiùs attẽtatũattentatum dirimere: quod quidem nulla habet religio nisi auctoritate ecclesiæ instituentis solennitatem voti: vt habetur in dicto cap. vnico, de voto. libr. 6.
¶ Quapropter religiosi tertij ordinis diui Francisci, & nostræ, solenne votũvotum non emittunt. Quanuis expressiùs inculcatiusq́;inculcatiusque dicant se facere tria vota. Hoc dixerim de iure antiquo: nam iam Sixtus Quartus per suāsuam Bullam declarauit eiusmodi fratres facere solenne votũvotum. Et postmodùm alij summi Pontifices idem etiam decreuerunt de quibusdam sanctimonialibus nostris eiusdem ordinis, quas Beatas appellamus: quæ inclusę viuunt. Illæ autem quę clausuram non seruātseruant, eidem Bullæ non subduntur. Multò autem minùs isti Eremitæ qui hac nostra tempestate in montibus dispersim degunt. Nam etsi episcopo promittant obedientiam, non intelligunt nisi pro tempore quo voluerint illic commorari. Imò neque de ratione illius instituti est vt votum suscipiant simplex castitatis. TāetsiTametsi citra illud non essẽtessent admittẽdiadmittendi.
AD primum igitur capitalium argumentum, concedit̃conceditur voti solennitatem, vt habetur in dicto cap. vnico, de voto. lib. 6. ab ecclesia cōstituiconstitui, hanc aut illāillam instituẽteinstituente approbanteq́;aprobanteque religionem, ex qua matrimonij impedimentum sequitur. Sed iam quæstione proxima negata est consequentia, qua infertur connexionem castitatis cum voto religionis non esse de iure diuino. Est enim in potestate ecclesię vt hæc aut illa habeat̃habeatur pro religione: attamen postquàm constituitur religio, de iure diuino est vt habeat castitatẽcastitatem annexam: secundùm illud, Vade & vende omnia quæ habes, & sequere me. Nemo enim statum habere potest via consiliorum sequendi Christum, nisi sit ab vxore liber: atq;atque hoc ex intima rei natura. ¶ Ad secundum respondetur, sacerdotalem ordinẽordinem nullatenùs esse religionem: aliâs citatus canon & Doctores non sub duorum forma explicuissent solenne votum: dicentes consistere & in susceptione sacri ordinis, & in professione religionis. Ex quo fit hoc inter sacerdotium & religionem differre, vt diuus Thomas loco citato arti. 11. edocet, quòd votum castitatis non est de intrinseca ratione sacerdotij perinde atque aliud religionis. Imò sacerdotale ministerium seruari absq;absque eodem voto potest. Hanc ob rem qui sacris initiatur, non perinde atq;atque religiosus expressè ait, voueo. Quare non est votum explicitũexplicitum, sed implicitum: porrò in ipsa ordinũordinum susceptione abditum. Votum inquam tātùmtantum castitatis. Cætera nanq;nanque religionis nec implicitè facit. Haud enim paupertatem vouet aut obedientiāobedientiam, sed fit sui episcopi subditus: etiam si absens sit: non autem ordinantis. ¶ Quo
Primum corollarium. Secundum.
fit vt Græci eiusdem sint nobiscum generis sacerdotes. Sequitur subinde secundò Romanam ecclesiam posse idem tollere votum salua re ipsa sacerdotum. Negatur ergo consequentia quæ inde extruitur ad probandũprobandum religionem absq;absque tali voto posse consistere. ¶ Sed infers contrà: Ergo incongruè sacer
Obiectio. Solutio.
dotale votum dicitur solenne. Negatur consequentia: sed tamen id ingenuè fatemur quod non est votum solenne de iure diuino tanꝗ̈tanquam religioni essentiale, sed est solẽnesolenne de iure positiuo: hoc est tantùm statuto ecclesiæ sacerdotes illegitimos reddens & inidoneos contrahendo matrimonio. ¶ Contra hoc autẽautem
ArgumentũArgumentum
remergere videtur argumentum suprà à nobis informatum. Visi enim hîc sumus concedere tantùm esse præceptum ecclesiæ nè mariti fiātfiant. Quòd si ita est, licèt malè facerẽtfacerent absq;absque licẽtialicentia cōtrahẽdocontrahendo, teneret tamen matrimo|nium: vt paulò antè argumentabamur. RespōdemusRespondemus autem non solùm esse præceptũpræceptum,
Solutio.
sed statutum inhabiles eos reddens ad matrimonium, perinde atque consanguineos. Habet sese ergo medio modo inter merum præceptum & solenne religionis votum. Eapropter ecclesia perinde atq;atque prohibitionẽprohibitionem in quarto gradu, posset hoc tollere votum à sacerdotibus. An verò liceret, quęstione proximè sequenti disputabitur. ¶ Ex his sequitur, matrimonium ratum non consummatum non dirimi per susceptionem sacrorum ordinum, sicuti per religionis professionem. Quod & Caietanus. q. 12. quotli. 1. fatetur. Et
Caietanus.
causa est, quòd sacerdos non fit simpliciter inhabilis ad aliud contrahendum matrimonium, sicuti religiosus: eò quòd cum illo dispensari potest. ¶ Quod cùm verum sit, nescio quid Paludanus sibi voluerit in. 4. d. 38.
Palu. opinio
q. 3. vbi ait, quòd si post matrimonium ratũratum non consummatum vir sacris initietur, & vxor in sęculo permanens votum faciat simplex, inhabilis ipsa redditur ad secundas nuptias, etiam post mortem viri. Nam in pri
Refutatur Paludanus.
mis susceptio illa ordinũordinum non est licita: cùm matrimonium non dirimat. Secundò: nulla est rationis apparẽtiaapparentia quòd votum simplex vxoris in tali casu fieret solẽnesolenne, vt ipse putat. Quare si mortuo coniuge alteri nubat, licèt peccet contra votum simplex, nihilo minùs matrimoniũmatrimonium tenet: quod ipse negat. ¶ Ter
tium autem argumentum de militaribus ordinibus est, quod præcipuum hîc habet ambigendi momentum. Equites enim isti cruciferi vulgò habentur religiosi: nam faciunt tria vota: & nihilo minùs vxoribus fœdere matrimoniali copulantur: coïre ergo possunt ambo status: religionis scilicet & matrimonij. Idq́;Idque potest ratione ex superioribus deducta corroborari. Nam ratio qua suprà monstrauimus cōiugiumconiugium cum religione pugnare, erat impedimentum cōtemplationiscontemplationis & orationis: religio autem militum non hũchunc habet scopum, sed militare, vbi nulla est necessaria contẽplatiocontemplatio. Nihilo minùs propter
Solutio quæstionis propositæ.
rationes suprà allatas ꝑsuasumpersuasum habere nunꝗ̈nunquam potui, eiusmodi religiones, simpliciter esse religiones. Et ratio est, quia non solam castitatācastitatam isti non seruātseruant, nam rei vxoriæ perinde ac cæteri sæculares inseruiunt: eosdem scilicet ambientes honores, easdemq́ue facultates suæ soboli procurantes: quod toto cœlo à religionis instituto distat: verùm neq;neque paupertatem, neq;neque obedientiam, nisi solo nomine profitent̃profitentur. Non quidẽquidem de sacerdotibus cruciatis loquor, qui intra septa monasteriorũmonasteriorum vitam degunt. De istorum nanque legitima religione nihil ambigendum est: sed de commendatarijs equitibus. Nam quænam paupertas quæso est relationem tantùm magistro facere suarum facultatum: ex quibus si vel obolũobolum eis adimeret, perinde reclamarent ac cæteri regni nobiles. Obedientia autẽautem est per totam fermè vitāvitam nullum superioris mādatummandatum audire, nisi dum eorum comitia fiũtfiunt. ¶ Sed aiunt, hæc est nostra religio: nec ad aliud tenemur. Ad hoc dupliciter respondemus. Primùm id negantes si primæuam eorum institutionem respiciamus. Nam tunc nonnullum clausuræ genus incolebant: multoq́;multoque crebriora obedientiæ persoluebant munera: lōgeq́;longeque aliam habebant paupertatis rationem. Sed posteà lapsu temporis eousque labefactatæ sunt eorũeorum religiones, vt iam synceram religionis naturam exuerint. Ob idq́;idque secũdòsecundò dicimus quòd si non strictior ꝗ̈quam hęc, est sua religio, non est illa euangelica quæ in cōsiliorumconsiliorum exercitio posita est. Porrò enim si nostra aut diui Francisci (quod Deus auertat) in eum locum collaberetur, vbi non plus paupertatis, castitatis, aut obedientiæ vigeret, religio esse desineret. Non dico quod vbiuis statuta non seruāturseruantur statim esse desinat religio: nam possunt forsan ex incuria & culpa præsidentium ea quæ mala reputantur non puniri. At si in illum locum aliqua deiiceretur religio, vbi non maior exigeretur obediẽtiaobedientia, aut paupertas, aut castitas, quàm inter huiusmodi equites, non esset euangelica cōsiliorũconsiliorum religio. Et nè primus ego videar hanc asseruisse sententiam, eandem apud diuum Thom. inuenies loco citato. 2. 2. q. 186. arti. 4.
S. Thomas.
Arguit enim tertio loco quòd continentia ad perfectionem religionis non requiratur: eò quod aliqui sunt religiosi qui vxoribus vtuntur. Et respondet, illos viuendi modos, vbi est matrimonialis vsus, non esse simpliciter & absolutè loquendo religiones: sed secundùm quid: in quantum scilicet aliqua participant quæ ad statum religionis pertinẽtpertinent. Hæc diuus Thom. ¶ Ex his ergo militum ordinibus meritò exceperim equites diui
Ioannis: sanè qui pro suo instituto conuentum habent & obedientiæ specimen: neque matrimonia contrahunt. Quare non est cur non vt religiosi habeantur. ¶ Quòd si contra superiorem assertionẽassertionem arguas, Si isti equites connubiale fœdus absq;absque pontificio priui|legio inire tentarent, matrimonium non teneret: quod non aliundè emanare videtur ꝗ̈quam à ratione religionis. Respondetur non inde
Solutio.
prouenire quòd sit vera religio, sed ex Pontificis statuto: vt modò de sacerdotibus dicebamus. Quapropter multò minùs matrimonium ratum non consummatum per ingressum huiusmodi ordinis dissoluitur, quàm per ordinis susceptionẽsusceptionem. ¶ Ac per hęc alia diluitur quæstio de qua ante quindecim hinc annos decertanter in Hispania fuit disputatum. Quæ quidem bimembris erat. PrimũPrimum
vtrùm expediens esset dispensatio vt huiusmodi equites vxores sibi possent copulare. Secundò vtrùm etiam cum illis qui vota solenniter ediderant dispensare liceret: quæ quidem fuit multò molestior. De priori ergo pro meo captu semper eiusmodi dispensationem expedientẽexpedientem arbitratus sum. Quòd si eiusmodi religiones pro legitimis ducerẽducerem, impossibile reputarem. Commoditas autẽautem dispensationis hæc est, quod castitas in eiusmodi vitæ instituto si humano loquamur more, non est seruatu possibilis. Viuunt enim lautè & splendidè, domi seruitrices habẽteshabentes, forisq́;forisque cum aulicis mulieribus iuge habẽteshabentes commercium: torneamenta aliaq́;aliaque militaria exercitia meditantes. Qua ergo ratione isti voto castitatis astringendi essent? Eâdem fermè de causa quæstio secunda affirmatiuè soluta est. Nam cùm votum illorum non sit le
gitimè religionis, sed statuto Pontificis matrimonium impediens, non est impossibilis dispensatio si legitima causa fiat: vt de sacerdotũsacerdotum voto proximè dictum est. ¶ Ad quar
Ad quartũquartum.
tum argumentum quod de Apostolis petebatur, an votum castitatis susceperint, quæstione proxima commodiùs respōdebiturrespondebitur.

ARTICVLVS. IIII.

Vtrùm obedientiæ votum sit de essentia religionis.
TERTIVM deniq;denique membrum monasticæ professionis est, obediẽtiaobedientia: quam vt suis numeris cōmendemuscommendemus, arguitur de more non esse necessariam. Illa enim obsequia Deo maximè placẽtplacent quę
PrimũPrimum argumentum.
ex libertate, non ex necessitate fiunt: secundùm illud. 2. ad Corinth. 9. Non ex tristitia, aut ex necessitate: illa autem quæ fiunt ex obedientiæ voto, simul cum necessitate tristitiam afferunt: ergo non est consilium obedientiam vouere. ¶ Secundò: cùm hominẽhominem
Secundum.
Deus liberum creauerit non est prudẽtiaprudentia vt à se suam abdicet libertatem, præterquàm vbi Deus eum iusserit obedire: in euangelio autem nullum extat eiusmodi obediẽtiæobedientiæ vouendæ mandatum. Quod enim Paulus ad
Paulus.
Hebræ. 13. iubet dicens: Obedite præpositis vestris & subiicite eis, ad omnes attinet Christianos. ¶ Accedit tertiò quod Christus, vt ad
Tertium.
Ro. 8. ait idẽidem ApłusApostolus, liberauit nos à lege peccati & mortis, ac subinde adoptionem filiorum nobis commeritus perfecta nos libertate donauit. Ex quo fieri consequẽsconsequens apparet vt Christiana perfectio in summa libertate consistat: atq;atque adeò obedientiæ votum, non sit consilium. ¶ In contrarium est quòd perfectio, vt suprà dictum est, ea re agitur vt Christum sequamur & imitemur. Id autem quod in ipso præcipuè commendatur, vt patet ad Philip. 2. est obediẽtiaobedientia. Factus est enim obediens vsq;vsque ad mortem, propter quod & Deus exaltauit illum, &c.
EX tribus votis quibus monastica religio constat, potissimum est obediẽtiaobedientia. Nam possessionum renuntiatio & castitatis votũvotum in hoc præcipuè ordinantur, vt liberrimè indissolubiliq́;indissolubilique obsequio obedire possimus. Quo fit, pauꝑtatẽpaupertatem, vt suprà diximus, primāprimam quidẽquidem esse exequutione: obediẽtiāobedientiam verò primāprimam in intentione. At verò vt obedientia omnium est officiorum præstantissima, ita, quod hæreticorum ingenium est, Luthero
Lutherus.
fuit execratissima. Vnde in lib. suo de votis monasticis, & in altero de libertate Christiana, nullis non conuitijs monachalẽmonachalem obedientiam proscindit. Ait enim libertati euangelicæ èex diametro obsistere: vtpote quòd eâdem euāgelicaeuangelica libertate sublata sunt vniuersa hominum mandata, & quicquid in externis ceremonijs seruari potest. ¶ Nihilo minùs ipso renuente Luthero, suoq́;suoque magistro Vuicleff, sua veritate solida est conclusio, nulloq́;nulloque hæreticorum vento nutabunda. Religiosorum
Conclusio responsiua.
status, qui euangelicum consilium est, obedientiam cum primis requirit, quæ peculiari præfecto nomine Dei voto est offerenda. Et ratio est manifesta. Nam si perfectio
Ratio cōclusionisconclusionis.
in eo consistit vt omnibus relictis sequamur Christum, necesse est, vt. 2. 2. q. 186. artic. 5. ait diuus Tho. aliquem eligere prępositum qui nomine Christi vouentem dirigat, etiam imperio (si opùs est) vt quod Christo pollicitus | est, bona fide soluat. ¶ Sed ecce radices
duæ Luterani erroris. Prior, quòd non admittit, votum spontaneè susceptum in necessitatem transire præcepti. Nam hoc dato necesse est eum qui solenniter vouet obedientiam alicui præstari à quo legitimè cogatur si opùs fuerit. Altera verò eius ignorantia est quòd satis esse putat Christo obedire, homine quocunque neglecto. At verò non videt quemadmodùm homines non possumus à Christo, qui in cœlis est, nisi per homines gubernari. Egemus enim præsente ductore qui humano more vices Dei erga nos fungatur. ¶ Sed ait forsan quispiam, Satis sunt episcopi, atque alij ordinarij prælati. Negatur tamen. Imò per hoc luculentiùs claritas huius veritatis patescit. Prælati nanque ordinarij non sunt nisi legum custodes, quare neminem nisi secundùm diuinas leges & humanas cogere possunt. Vnde cùm vota, de operibus supererogatis suscipiantur, necesse est vt qui vouet, vel ipsi episcopo singulariter (vt in primitiua ecclesia fortasse consuetum fuit) vel singulari præposito (quod conducentius iam nunc existimatur) obedientiam præstet, vt supra ea quæ legibus præcipiuntur ad id etiam quod ex voto tenetur, ducatur & compellatur. Id quod Christus verbo illo suprà citato, Qui vult venire post me abneget semetipsum, tollat crucem suam & sequatur me, demonstrauit. Abnegare enim semetipsum, est propriāpropriam voluntatẽvoluntatem per quāquam homo est homo, abnegare: quod re vera nisi obligatorio voto alteri eam sic tradas, vt in tua non supersit facultate eandem rursus tibi vsurpare, fieri non potest. ¶ Quid autẽautem cum Lu
Ratio in Lutherum.
thero depugnamus? illa enim sua libertate, quam euangelicam vocat, non solùm cœnobiorum præpositos, verùm & sæculares omnes principes & ecclesiasticos de medio sublatos pertendit. Sic enim posteà docere perrexit, nos esse à Christo liberatos, vt ab omni nos humana potestate exemerit, vt sibi soli seruiremus. Quæ quidem libertas Sathanica potiùs, & (quod idem est) Lutherana appellanda est. Nam si hierarchicos ordines, obedientiasq́ue omnes quæ iubente Deo hoĩbꝰhominibus præstamus de republica summoueas, omnesq́;omnesque adeò malefactorum vltiones ad postremum diem iudicij reseruaueris, humanos mores, quin humana vniuersa statim necesse est perditum iri. Nam quanto quæso plures sunt qui metu pœnæ quàm honesti amore virtutes colant? Et præter rationẽrationem hanc quæ abundè rem demōstratdemonstrat, tota euangelica scriptura apertis testimonijs Lutheri impudentiæ reclamat. Alibi enim audias: Omnis anima potestatibus sublimioribus subdita sit. Alibi: Subditi estote præpositis vestris, etiam dyscolis. Et Christus: Qui vos audit, me audit. Imò vsque adeò idem Redemptor voluit nos esse maiorum dicto audientes, vt nos sedulò admonuerit, quòd quanuis illi qui super cathedram Moysi sedent, hoc est cuncti nostri præpositi, illa faciant quæ imitanda à nobis non sint: nihilo minùs quæ nobis iubent incunctanter expleamus. Superuacaneum tamen est in hoc peruulgato argumento diutiùs remorari.
AD primum igitur argumentum respon
Ad primum argumentũargumentum .
detur, necessitatẽnecessitatem coactionis quę inuoluntarium facit, illam quidem & tristitiam párere, & rationem laudis ac meriti excludere. Illa autẽautem necessitas quæ ex voto sponte propter Deum emisso nascitur, primùm tristitiam non affert: mox etiam si nonnunquàm illam parturiat, nihilo minùs meritũmeritum non imminuit: nam prima vouendi libertas, in omnibus actionibus virtute perdurat.
¶ Ad secundum respondetur quòd libertas
Ad secundũsecundum.
in qua homo suapte natura creatus est, in hoc nobis seruire debet vt nostro creatori seruiamus. Quare eam in eius obsequium dedicare, non contra naturam est, sed maximè secundùm naturam. ¶ Ad tertium de
Ad tertium.
nique respōdeturrespondetur, ex eo quòd Christus nos à lege peccati liberauit, non fieri consequẽsconsequens, perfectionem Christianam in exemptione ab omni obedientia consistere: sed in hoc omninò quòd simus à peccatorum retinaculis liberi. Vnde cùm vsque adeò simus periculosè animi nostri obsequentes, propriæq́;propriæque voluntatis amantes, ad eandem libertatem asserendam præcipuè cōfertconfert nostram voluntatem alterius gubernaculo submittere. Nam si seruire Deo regnare est, quo pluribus eius nomine obsequimur, perfectiùs regnamus. Tutius nanque carnis illecebris atq;atque insultibus dominamur, atq;atque adeò cœlestem Hierusalem referimus: vbi vt fœlices illi necessitate quadam confirmatissimi sunt nè delinquere valeant: ita summa libertate perfruuntur.

QVAESTIO SEXta, De voto & continentia Sacerdotum.

ARTICVLVS. I.

ARTICVLVS. I.

Vtrùm ecclesiæ decôro & stabilitati, sacerdotale votum cōtinentiæcontinentiæ congruens fuerit ac necessarium.
IN calce demum libri huius, in quo de voto pro nostra virili disputauimus, postremam quæstionem de continentia sacerdotum duximus adhibendam: hoc est de voto, quod dum sacris initiantur, secundùm Occidentalis Ecclesiæ institutum implicitè suscipiunt. Enimuerò inter alia Lutheranorum molimina, quibus ecclesiam Dei funditùs demoliri nituntur, hoc vnum est, quòd totis viribus cœlibatum à clero abigere cōtenduntcontendunt. Quocircà cùm me apud Cæsarem in Germania agente de componenda cum ipsis pace tractaremus, hoc mordicùs retinere pertendebant, vt sacerdotes non modò vxorio consortio non interdicerentur, imò cogerentur vxores ducere: adeò impossibile ducunt, hominem absque Veneris vsu viuere posse. Quod re vera si illis semel esset cōcessumconcessum, fieri non posset minus, quin protinùs eadẽeadem cōcessioconcessio in totum serpẽsserpens Christianismum, sanctam ecclesiam radicitùs subuerteret. Hac ergo de causa mutilum reliquissem tractatum hunc de voto, nisi & hanc ei quæstionẽquæstionem adhibuissem. De hac autem re, vt de vnaquâq;vnaquaque alia, secundùm Philosophum in Posterioribus Analyticis tria esse possent quæsita: scilicet an sit, & quid sit, & propter quid sit.
Quid autem sit, nempe in quo sacerdotale votum consistat, quæstione proxima commonstrauimus: constituentes esse votum, non quidem explicitum sed implicitũimplicitum: neq;neque de intrinseca ratione ordinibus annexũannexum vt votum religionis, sed ecclesiæ statutum matrimonium irritans. Duo ergo hîc restant articuli. Prior scilicet de conuenientia huius ecclesiastici instituti. Nam in moralibus idẽidem est quærere, an sit, & propter quid. Quod enim esse non cōuenitconuenit, superfluit. Posterior, quàm sit antiquũantiquum: an videlicet à primordijs statim nascentis ecclesiæ fuerit in vsu. ¶ Arguitur ergo prior quæstio negatiuè. Et pri
Primum argumentum.
mò quidem noua & vetera ad colorandum errorem adducendo. Primùm enim exemplum Christi legiferi nostri à parte negatiua pugnat: quippe qui apostolos non cœlibes, sed certè maritos elegit: vt Petrum cuius socrus mentio fit in euangelio: Andream & cæteros, quos opinabile est vxoribꝰvxoribus fuisse copulatos. Quin imò vnum Ioannem quem virginem elegit, de medio nuptiarum thalamo fertur euocasse. ¶ Mox & magistri exem
Secundum.
plo discipulorum consentiunt documenta. Ait quippe Paul. 1. ad Timot. 3. Oportet episcopum esse vnius vxoris virũvirum, filios habentem subditos in omni castitate. Et ad Titum 1. Si quis sine crimine est, vniꝰvnius vxoris vir, &c. hunc scilicet constituas presbyterum: sicut disposui tibi. ¶ Tertio est loco exemplum
Tertium.
sacerdotum veteris legis: qui figuram nostri præferebant. Aaron enim ac deinceps Leuitarum sobolem constat suam cōstituisseconstituisse tribum, atq;atque adeò coniugali fœdere vixisse: vt etiam Lucæ. 1. de Zacharia progenitore Ioannis Baptistæ legitur. Quorum quidẽquidem instar suos habent Græci sacerdotes institutos: nẽpenempe qui per vices & rei sacræ administrent, & nihilo minùs rei vxorię dent operāoperam. Adde si figuris agere volumus, quòd Arca Noe, vti in priori sua Canonica ait Petrus, figura fuit ecclesiæ, seruantis nos à peccatorum illuuie: cui quidẽquidem ecclesiæ sacerdotes pręsunt: illam autem nulli cœlibes, sed octo animæ matrimonio coniunctę ingressę sunt: non ergo est cur vxorium institutum sacerdotibus inhibeatur. ¶ Quartò arguitur ratione. Connu
Quartum.
bia in ipso statim mundi primordio instituta sunt in officiũofficium humano generi impendiò ꝗ̈quam maximè necessariũnecessarium: cùm ergo sacerdotibꝰsacerdotibus qui primũprimum obtinẽtobtinent in Christi familia locum, tātatanta religione interdicatur, videt̃videtur ecclesia, vt saluo eius honore, contra diuinũdiuinum naturalẽq́;naturalemque ꝑmissumpermissum nuptijs cum Martione & Manichęo detrahere: quos Apostolus. 1. ad Corint. 4. erroris subnotauit, quòd nubere essent prohibituri. ¶ Quintò ad rem proximè argui
Quintum.
tur: Votum castitatis res est perquàm difficilis obseruatu. Adeò enim prouida natura propagandæ speciei consultè prospexit, vt vehementissimum vixq́ue adeò eluctabilem eiusdem muneris appetentiam cunctis animantibus indiderit: quæ quidem appetitus rabies, post naturam corruptācorruptam inter omniũomnium | species longè ardentiùs humanāhumanam exurit. Sacerdotale autẽautem officium adeò est ecclesiæ necessarium, vt absq;absque illo consistere Christiana familia minimè valeat. Imò eidem obeundo muneri tantus est numerus necessarius, vt pars populi paulò minor decima vel duodecima, eidem sit mancipata: tantum ergo populum in tam difficilem religionem adigere, nihil mirum si plus iusto rigidum coäctumq́;coäctumque videatur. Enimuerò monachatus, vt sanctum institutum est, non tamen administrandis sacramẽtissacramentis ac sacrificijs simpliciter est necessarius: atq;atque adeò nec est tam numerosus: quare nihil rigoris est si qui liberè voluerint permittantur monasticis votis addici: tam ingentem verò sacerdotum multitudinem eodem rigore cogere, videri cuíquācuiquam potest non vsq;vsque adeò consultum. ¶ Sextò:
Sextum.
castitatis votum adeò, vt dicebamus, est difficile, vt non nisi inclusis & eis qui sint claustris circumsepti permittendum videatur: qua ratione se monachi in monasteria abdunt: sacerdotes autem proprios habẽthabent lares neq;neque viuere satis possunt cōmodècommodè sine ancillis nec absq;absque sæculari tumultu: tanto ergo periculo votũvotum castitatis permittere, non apparet esse prudentia: non ergo id condecens est.
Septimum.
¶ Septimò, & id euentus ipsi docent. Sunt enim frequẽtissimifrequentissimi cōcubinarijconcubinarij alienisq́;alienisque toris insidiantes. Quam ob rem & populo inuisi sunt, & sacramẽtissacramentis quæ tractant iniurij: videtur ergo melius fore rei vtriq;vtrique consultum, si suam quisque haberet vxorem: vt nullo se commacularent flagitio. Nam quo longiùs à carnis vsu arcentur, spurciùs defœdantur. ¶ In contrarium est solennis & laudabilis mos Occidentalis Ecclesiæ secundùm Pontificum sanctiones, vt antiquissimi Calixti. 27. distinction. canon. Presbyteris. ac Syricij. 82. distinctio. cano. plurimos. & aliorum complurium.
PEstiferæ huius hæresis, continentiæ sacerdotum oblatrātisoblatrantis, duo sunt membra: prius quod eis concedit licentiam matrimonia contrahẽdicontrahendi: posterius verò quod etiāetiam cogit, vt id faciant. Et sunt inter neotericos qui eius primum faciant parentem Lutherum: nam Iouinianus, inquiunt, etsi nuptias virginitati æquauerit, non tamen sacerdotes vxoribus carentes reprehendebat. Quin verò ipse, vt Augustinus libr. de hæres. cap.
Augustinus
82. refert, connubio abstinuit: non propter meritum, sed vt vxorias molestias sibi caueret. At verò horum opinione non obstante, dubitari in primis non potest quin concessionis, hoc est, vt sacerdotibus maritos esse liceret, Iouinianus fuerit primus autor:
quandoquidem in cœlibatu nihil egregij meriti nouerit. Quin verò omni pudicitiæ generi adeò apertum bellum indixit, vt virginitatem, ad Deiparam Virginem, veluti ad sacram arcem confugientem, inde conatus fuerit impudentissimè deturbare.
Sed neque alterius impudentioris membri Lutherus fuit primus autor: scilicet vt sacerdotes non modò permitterentur, verùm & cogerentur coniuges sibi adiungere. Successit nanque Iouiniano eius discipulus Vigilantius: qui in hanc euasit impudentem insaniam, vt neminem sineret sacris initiari antequāantequam vxorem duceret. Vnde Hierony. epistola. 2. aduersus ipsum ad Riparium: Proh,
HieronymꝰHieronymus.
inquit, nefas, ep̃osepiscopos sui sceleris dicitur habere cōsortesconsortes: si tamen episcopi nominandi sunt, qui non ordinent diaconos, nisi priùs vxores duxerint: nulli cœlibi credẽtescredentes pudicitiam. Fuerunt, vt arbitror, & Nicolaitæ eiusdem hæresis autores: quorũquorum impudicitiæ meminit Augusti. libr. de Catalo. hæreticorũhæreticorum. c. 5. A quibꝰquibus Niceta quidam Græcus institutũinstitutum GræcorũGræcorum deduxit, vt art. sequẽtisequenti videbimus: nam etiāetiam illi sacerdotes non ordinant nisi priùs vxoribus copulentur. Quam quidẽquidem iamdiu sopitāsopitam sepultāq́;sepultamque hæresin, reuocare in lucẽlucem curauit
Vuicleff. Thomas Vualdensis.
hæresiarcha ille Vuicleff, vt Thom. Vuald. 2. tom. de sacramẽtissacramentis. c. 128. fideliter refert: quāquam subinde hæresin in proximis capitulis profligatāprofligatam curauit. Ab his ergo suis patriarchis contagionẽcontagionem hanc traxit Lutherus, vt sacerdo
Lutherus.
tum continentiācontinentiam non modò non probaret, verùm immani petulātiapetulantia, quæ sibi natiua erat, condemnaret. Vnde in libro suo illo identidem condemnato, De abroganda Missa priuata, de illo præcepto, Non mœchaberis, edisserens, hæc euomuit diabolica verba: Nusꝗ̈Nusquam sic insanit Sathanas per Papam atque in castitate & libidine tractanda. Primùm, etsi non prohibet verbo castitatem, & scortari docet: cogit tamen scortari decreto suo intolerabili, & perditissimo de cœlibatu totius sui sacerdotij tam latè patentis: cùm tam rara & angusta sit castitatis gratia. Et subdit: quòd cùm continere neque possint neq;neque debeant, rabies est Sathanica & plus quàm sacrilega eos ab vxoribꝰvxoribus arcere. Videte quousq;quousque ingenium bestiæ erat ad conuitia effræne. Hoc itaque dogma adeò suorum cordibus altè | impressit, vt nulla sit potestas quæ ab ipsis illud queat eradicare. Neque verò hæreticorum tātùmtantum animos error hic occupauit, sed vsque ad catholicos irrepsit. Fuit enim Panormitanus inter Iuris canonici interpretes
Panormita.
illustrissimus: qui tamẽtamen super cap. cùm olim. de clericis coniugatis. consultum iri ecclesiæ arbitratus est, si sacerdotibus abstinere nolentibus facultas fieret vxores sibi associandi: quia cùm quotidie, inquit, illicito coïtu maculentur, facere ecclesia deberet vt bonus medicus: qui dum videt medicinam potiùs officere quàm prodesse, eam tollit. ¶ Contra hunc ergo errorem statuitur catholica conclusio. Vsque adeò sacerdotum conti
CōclusioConclusio catholica.
nentia, non modò congruens, verùm necessaria est ecclesiæ Christi vt absq;absque illa neque decorem seruare possit, neque legitimam Christi effigiem retinere. Et quoniam subsequens nos monet articulus, in quo antiquitas sanctionis huius, tum ecclesiasticis testimonijs, tum sacris oraculis corroboranda est, in præsenti, quod titulus eius postulat, duntaxat nobis est vtendũvtendum rationibus, quibus ostendatur quàm fuerit congruens ac necessaria. Octo nanque aut nouem possumus meditari capita ex quibus rationes huiusmodi deducamus. ¶ PrimũPrimum, vt sicut obiectiones, sic & probationes Christi exem
Prima ratio cōclusioconclusio.
plo exordiamur. sacerdotes instar Christi spirituali connubio ecclesiæ copulāturcopulantur: Christus autem virgo deq́ue virgine natus vnicāvnicam sibi, candidam, immaculatamq́ue columbācolumbam ecclesiam copulauit: cuius sacramentum authore Paulo, coniugium primorum parentum gessit: quapropter adiectũadiectum illic est, Propter hanc relinquet homo patrem & matrem & adhærebit vxori suæ. Hæc est ergo vnica vxor propter quam sacerdotes, non solùm patrem & matrem, verùm & carnales vxores sunt meritò relicturi. Si enim ecclesia virgo casta, vt cum Paulo. 2. ad Corinth. 11. loquamur, desponsata est Christo, & sacerdotes eius sponsos castos esse condecet. Alioquin spirituale connubium suam non teneret synceritatem. ¶ SecundũSecundum, quod huic sancto instituto suffragat̃suffragatur, est mundities quę
Secunda.
sacerdotum functioni in sacro sancto potissimũpotissimum altaris sacramẽtosacramento perficiendo necessaria est. Enimuerò, vt semꝑsemper ecclesia decentissimũdecentissimum duxit, vt ministri illius sacramẽtisacramenti vbi innocẽtissimusinnocentissimus agnus immolat̃immolatur, nullo effuso sanguine contaminarent̃contaminarentur, sed etiāetiam illi qui sęcularẽsęcularem iustitiāiustitiam administrarent, irregulares fierẽtfierent ad ordines suscipiendos: sic multoq́ue iustiùs decuit, nè carnis vsu fœmineoq́fœmineoque; cōmerciocommercio polluerẽturpolluerentur. Etenim postꝗ̈postquam cōiugalisconiugalis amplexus tradux esse cœpit originalis culpæ, qua genꝰgenus nostrũnostrum, inficit̃inficitur, illāillam subinde cōtraxitcontraxit fœditatẽfœditatem, vt non possit hoĩeshomoines non pudefacere. Vnde pudenda mẽbramembra nomẽnomen hæreditârũthæreditarunt. Quocircà cum carnalia spiritualibꝰspiritualibus èex regione sint opposita, nullus carnis vsus spiritualiũspiritualium nitori sic aduersat̃aduersatur ac sordidus iste. Vsq;Vsque adeò quod locũlocum etiāetiam sacrũsacrum, vt sanguinis, sic etiāetiam seminis effusio polluat. Neq;Neque huius defuit antiꝗtùsantiquitùs religionis figura. Legit̃Legitur nāq;namque. 1. Reg. 21. quod cùm Dauid à facie Saül fugiẽsfugiens, venisset ad Abimelech
sacerdotẽsacerdotem LeuiticũLeuiticum, postulassetq́;postulassetque ab eo sibi suisq́;suisque refectionis panes, respōderitresponderit: Non habeo laicos panes ad manũmanum: sed tātùmtantum panẽpanem sanctũsanctum: scilicet qui mẽsæmensæ sanctuarij in vsum sacerdotũsacerdotum suꝑpositussuperpositus erat. Si mũdimundi sunt pueri, maximè a mulieribꝰmulieribus, māducentmanducent. Neq;Neque verò māducaremanducare permissi sunt, anteꝗ̈antequam Dauid certiorẽcertiorem eũdẽeundem faceret, dicẽsdicens: CōtinuimꝰContinuimus nos à mulieribꝰmulieribus ab heri & nudiustertius: & fuerũtfuerunt vasa puerorũpuerorum munda. Si ergo panẽpanem illũillum in quo nil aliud diuinitatis latebat ꝗ̈quam quod sacramẽtumsacramentum, hoc est, figura erat sacrosancti panis qui de cœlo descẽditdescendit, edi nefas erat nisi ab his quod essent ab vxoribus mũdimundi: quātoquanto ergo iustiùs idẽidem nitor illos decet quod ipsam sacramẽtisacramenti veritatẽveritatem tractāttractant: hoc est quotidie sub specie panis Dei corpꝰcorpus māducantmanducant? ¶ Accedit & alia figura quod legalẽlegalem agnũagnum nisi succĩctissuccinctis renibꝰrenibus cœnare non licebat.
SecũdaSecunda figura. Gregorius.
Quod Greg. hom. 22. suꝑsuper euangelia exponẽsexponens ait, in renibus delectationẽdelectationem carnis sedere: ob idq́;idque illic significatũsignificatum esse, vt qui pascha comedũtcomedunt, voluptates edomare debeātdebeant, & carnẽcarnem à luxuria restinguere. Igit̃Igitur cum sacerdotes euāgelicieuangelici quotidie agnũagnum immolẽtimmolent immaculatũimmaculatum, par est suoq́;suoque muneri decentissimũdecentissimum, vt abstinẽtiaabstinentia carnis perpetua fulgeātfulgeant. ¶ Adde & rei huius tertiātertiam eādẽq;eandemque peculiarẽpeculiarem vmbrāvmbram in sacerdotibꝰsacerdotibus
antiquæ legis. Legit̃Legitur enim Exod. 28. Porrò filijs Aaron tunicas lineas parabis. & infrà: Facies & fœmoralia linea vt operiant carnẽcarnem turpitudinis suę à renibus vsque ad fœmora.
Quod quidem venerabilis Beda, libr. 3. de tabernaculo, interpretatus ait, fœminalia illa
Beda.
castimoniam, quæ appetitum copulæ coniugalis prohibet, propriè designasse: sine qua nemo, inquit, vel sacerdotiũsacerdotium suscipere, vel ad altaris potest ministeriũministerium cōsecrariconsecrari. i. si non aut virgo ꝑmāseritpermanserit, aut cōtractacontracta vxore cōiunctionisconiunctionis fœdera soluerit. At verò sicuti res eccłiasticęecclesiasticę aurea sunt catena cōnexęconnexę, sic vno | defracto nodo, omnes dissoluuntur. Proptereà ecclesia hanc à suis sacerdotibus sanctimoniam requirit, quòd inconcussè credit corpus Christi verum ab ipsis tractari: postquàm ergo Lutherani eiusdem corporis sacramentalem veritatem diffitentur, nil mirum si eundem candorem à suis sacerdotibus non desiderent. ¶ Tertium decentiæ huius caput sumitur ex altissimo me
Tertia ratio
ditationis, orationisq́ue culmine, cui sacerdotes dedicāturdedicantur. Debent nāq;namque sacræ scripturæ legendæ ac relegendæ se totos dedere: vt sicut nubes in sublimi volantes saluificam pluuiam populo suppeditent. Vsus autem vxoris non modò corpus conspurcat, verùm & mentem deprimit & obnubilat: atque adeò supernorum contemplationi ineptissimam reddit. Vnde Apostolus. 1. ad Corinth. 7. vbi coniuges admonet nè se inuicem coniugali officio defraudent, exceptionem nihilo minùs faciens ait: Nisi fortè ex consensu ad tempus, vt vacent orationi: nimirùm docens quanto sit impedimento officium illud eleuandæ in Deum menti. Cùm ergo sacerdotes iugi sint meditationi & orationi pro se & populo consecrati, debent ab illo officio, atque adeò ab illo fœdere esse ꝑpetimperpetim alieni. Vnde si ab ethnicis etiāetiam licet testimoniũtestimonium petere, peripateticus Theophrastus in lib. de nup. sapiẽtersapienter scripsit, per cōiugiumconiugium impediri studia philo
Theophrastus.
sophiæ: neque posse quenquam libris & vxori pariter inseruire. Et, quò ad sacerdotes reuertamur, Origenes hom. 23. super lib. Numer. eundem Paulinum locum edisse
Origenes.
rens, sic colligit: Vnde mihi videtur quòd illius solius est offerre sacrificium indesinẽsindesinens (de sacerdotibus porrò loquens) qui indesinenti & perpetuæ se dououerit castitati. Et Ambrosius in tertium caput. 1. ad Timo. Si enim, inquit, plebeis hominibus ora
Ambrosius.
tionis causa ad tempus abstinere iubetur, quanto magis Leuitis aut sacerdotibꝰsacerdotibus, quos die noctuq́ue pro plebe sibi commissa oportet orare? Et Hieronymus libr. 1. contra Iouinianum eadem fermè repetẽsrepetens verba (quæ
HieronymꝰHieronymus. Epiphanius.
ambo ex Epiphanio, tomo. 1. libr. 2. in hæresi Catharorum desumpsisse vidẽturvidentur) subdit: si sacerdotibus semper orandum, semper ergo illis cauẽdũcauendum est matrimoniũmatrimonium. Neq;Neque verò huius exemplum in sacerdotibus defuit antiquæ legis. Hac enim de causa, vt 1. Paralipom. 14. à Dauîde institutum est, & Lucæ. 1. memoratum, per vices ministrabant templo: illoq́ue tempore vxorum consortio intra templũtemplum clausi abstinebant: nempe quòd cùm eorum orationes sicut incensum quod ad altare cremabant, in conspectu Dei ascendere profiterentur, vnà confitebantur non posse illas nitidè fundere, nisi essent ab coniugibus sequestrati. Vnde Beda super eundem locum exemplum colli
Beda.
git quòd sacerdotes nostri, quibus non per vices, sed semꝑsemper altari seruire iubetur, perpetuæ esse debeant castitati addicti. ¶ Quar
Quarta ratio.
tus deinde fons eiusdem institutionis est, quòd sacerdotes euangelici, qui, vt Paulus ad Colossen. 1. admonet, ea implent quæ desunt passionum Christi, delicta iugiter debent lugêre populi, perpetesq́ue adeò facere pœnitentiæ fructus. Hanc enim ob rem, vt Oseę. 4. legitur, peccata, hoc est, oblationes pro peccatis comedunt: luctui autem nihil magis èex diametro reluctatur quàm venerea voluptas: vtpote quæ spiriritus omnes exhâlans, animam in carnem transformat. Propter quod de homine ante diluuium dictum est: Non permanebit spiritus meus in homine: quia caro est. Vnde si pœnitentibus, vti Ionæ. 3. legitur, ieiuniorum mœrores congruunt, & illis qui antiquitùs cultui templi offerebantur, vinum, & sicera, & omne quod inebriare poterat interdicebatur: multò congruentiùs euanglicis sacerdotibus Venus prohibetur, quæ vino truculentiùs inebriat. ¶ Adde ra
Quinta ratio.
tionem quintam: quod nisi impudẽtissimusimpudentissimus hæreticus, negare nemo potest, cœlibatũcœlibatum, præstantem esse virtutem: quam potissimùm sacerdotes populo prædicare & commendare debent, viduasq́ue & reliquos continentes ad castitatem animare. Quomodò autẽautem potest hortator esse viduitatis, virginitatis, aut castitatis, qui ipse coniugij lege viuit?
¶ Ex sexta insuper radîce ortum habuit san
Sexta.
cta hæc institutio: nempe ex cura quam sacerdotes gerere tenentur populi. Tenentur enim & pauperum, & viduarum, & orphanorum patrocinium sustinere, & inter egenos sua bona distribuere: huic autem persoluendo muneri nihil pugnātiùspugnantius obstat quàm cura rei familiaris, vbi vxor est, & liberorum germina. Vnde Paulus. 1. ad Corin. 7. Volo,
Paulus.
inquit, vos sine solicitudine esse. Qui sine vxore est, solicitus est quæ DñiDomini sunt, quomodò placeat Deo. Qui autem cum vxore est, solicitus est quomodò placeat vxori, & diuisus est. Quo loco Ambrosius: Amputata,
Ambrosius.
| inquit, solicitudine rei vxoriæ, quæ sola in mundo cæteris grauior est, ad Deum promerendũpromerendum animus eruditur. Hæc ille. Inter oẽsomnes ergo mundanas solicitudines res vxoria molestissima est, & negotiorum anxietatibus occupatissima. Nam huic cætera cuncta seruiunt, non solùm vt in præsenti illa onera sustentẽtursustententur, verùm vt perpetuæ successioni prospiciatur. Qua vtique ratione Iouinianus ipse pudicitiæ osor, vt diuus Au
Augustinus.
gustinus lib. de hære. cap. 82. refert, licèt non ob meritum, tamen vt eiusmodi molestiarum sarcinam sibi caueret, noluit se matrimonio addicere: ei ergo qui vxori alligatus est, nulla fit reliqua libertas, quæ tamen sacerdotum functioni maximè est necessaria. ¶ Septimus locus huius persuadendæ eccle
Septima ratio.
siasticæ sanctionis desumitur ex autoritate qua sacerdotes in ecclesia Christi ad sacramentorum ministerium pollêre debent, atque ex honore illis debito: secundùm illud Ecclesi. 7. Honora Deum, & honorifica sacerdotes. Quod de nostris potissimũpotissimum intelgendum est: quippe qui non tantùm diuina, verùm & Deum ipsum sacramento tangunt. Hæc enim autoritas inde illis maximè adnascitur quòd sint egregio loco, hoc est extra plebis gregem. Si autem mariti essent, in media versarentur plebe: quare neque honor illis haberetur egregius, neque reuerentia. Imò pudor esset mysteria diuini corporis & sanguinis in manibus maritati hominis adorare: & metus, peccatorum confessionem illis concredere cui vxor semper assisteret: nam inter virum & vxorem, nihil secretò seruatur. At verò Lutherani, vt suprà dicebam, quia hæc omnia sacramenta denegant, nihil mirum si neque suis sacerdotibus vllam venerationẽvenerationem impendant. ¶ Octa
Octaua.
uum vtique caput, idq́ue non in inferioribus habendum huius instituti est, tum sacerdotalis alimoniæ prouidẽtiaprouidentia, tum & pax atque tranquillitas, quæ ex vxorum concessione turbarentur. Enimuerò si vxorum proliumq́ue turba obsepirentur, tunc sacerdotia illis ac præbendæ non sufficerent. Essent enim honestè alendi. Etenim Leuiticis, quæ duodecima pars erat populi, eò decimæ sufficientes erant, quòd integræ illis obueniebant. Et prætereà quòd non tot erant tunc vnius templi ministerio necessarij, quot nũcnunc tātætantæ ecclesiarũecclesiarum multitudini. Ex qua re cōsequẽsconsequens fieret vt deberent esse opifices & coloni, quales erant fortè Leuitę, qualesq́;qualesque Lutherani suos optant habẽtq́uehabentque sacerdotes. Vnde in quātũquantum vilipendiũvilipendium eorũeorum ordo apud nos veniret, vnusquilibet secũsecum repetet. Insuper si sacerdotibꝰsacerdotibus cōiugesconiuges adhęrerẽtadhęrent, tũctunc totātotam suam solicitudinẽsolicitudinem & vigilantiāvigilantiam illuc congererẽtcongererent, vt sua sacerdotia quasi hæreditario iure in filios trāsfunderenttransfunderent. Hoc enim nobis sacerdotũsacerdotum ambitio documento est qui filios habẽthabent. Si enim quibꝰquibus nefas est & pudor filios suos præbẽdispræbendis ditare, nihilo minùs id tātoperètantopere satagunt, quātoquanto illi id facerẽtfacerent libentiùs & audactiùs, quibus non pudor, sed honor esset longa liberorũliberorum serie abũdareabundare? ¶ Ad hæc
Postrema ratio.
demũdemum accedit quod si sacerdotes cōiugaticoniugati essent, tunc ad episcopatus non nisi magnates, puta Duces & Comites, ac cæteri sæculares principes assumerentur, & ad pinguia beneficia alij seculares nobiles. Quare omnia litibus essent discordijsq́;discordijsque ac bellis plena, cũctæq́uecunctæque adeò res ecclesiasticæ susq́;susque deq́;deque cōfusæconfusæ. Hęc sunt quæ de hac re meditari soleo.
AD primum igitur argumentum in con
Ad primum argumentũargumentum .
trarium respondetur, quòd eò Christus Apostolos de matrimonio sumpsit quod tunc cœlibatus religio non perinde atq;atque nunc in consilio, in vsuq́ue erat. Attamen vt doceret quod transacta lege (vt apostolica verba quæ sunt ad Hebr. 7. permutemus) sacerdotũsacerdotum ratio erat simul mutanda, illos ad cœlibatum euocauit, Ioannemq́;Ioannemque adeò de medijs nuptijs ad virginitatẽvirginitatem. Quanuis, vt Hiero. lib. 1. cōtracontra
HieronymꝰHieronymus.
Iouinia. autor est, de solo Petro certũcertum sit habuisse vxorem, de alijs autẽautem non ita constet. Illo tamen ex superfluo admisso ambigi non debet, vti ait ibîdem Hieron. quin annuentibus vxoribꝰvxoribus vota fecerint castitatis. Id quod ex illis verbis Petri Matth. 19. colligitur: Ecce nos reliquimus omnia & sequuti sumus te, quid ergo erit nobis? Allusit em̃enim ad id quod ab ore Christi adolescenti dictum audierat: Si vis perfectus esse, vade & vende &c. & sequere me. vbi religionum instituta fundantur. Ad secundum verò argumentum, quod
Ad secundũsecundum.
ex Paulinis verbis accersebatur, artic. proximo commodiùs respondebitur. ¶ Ad ter
Ad tertium.
tium de antiquis sacerdotibus, quod ad rem præsentem attinet, respōdeturrespondetur, eorũeorum rationẽrationem latissimè à nostra distitisse. PrimũPrimum quod illi non sacramentorũsacramentorum veritatẽveritatem, quibꝰquibus nunc Christus offert̃offertur, ac Spiritus sancti cōfert̃confertur gratia, sed horũhorum penitꝰpenitus vmbras tractabāttractabant: quare non tanta ab illis desiderabat̃desiderabatur mundities. TāetsiTametsi lotionibus quæ illis erant frequentes, candorem qui in nostris debet sacerdotibus splendere, | præsignabant. Prætereà, vt Leuitic. 21. legitur, summus sacerdos virginem ducturus erat, non autem viduam, aut repudiatam, aut sordidam: & cùm templo seruiebant, vt suũsuum est, ab vxoribus abstinebant: quod nonnullum erat candoris indicium. Vnde 1. ad Timoth. 3. Ambrosius veteribus, inquit,
Ambrosius.
idcircò cōcessumconcessum est sacerdotibus vxores ad vsum habere, quia multũmultum tempus otio vacabant à ministerio. Multitudo enim erat sacerdotum vt per vices seruire possent: nunc autem iugiter esse debent in ministerio.
Ad hæc, tunc nondum prodierat cœlibatus consilium. Adde quòd Leuiticus ordo suam per se duodecimam tribum constituebat, apostolici numeri prognosticāprognosticam: ob idq́;idque necesse habebat suam sobolem vxorio munere procreare. nostris autem sacerdotibus sola commissa est spiritualis genitura: videlicet animas in Christo renatas, suo verbo, ministerioq́ue, & studio lactare, fouereq́ue ac nutrire. Id quod egregiè Arator in suo illo carmine, quo Apostolorum Acta contexuit, hisce versibus declarauit:
Ecclesiæ nunc alma fides sine fine pudicos
Pontifices iubet esse suos: & quærit in omni
Cauta tribu, quos ritè probet: neque sanguinis iste,
Sed meriti successus erit.
Quocircà Græci Leuitarum institutum imitantes, multò fecissent consultiùs si Latinis Christianorum sanctionibus auscultarent. Sed de ipsis inferiùs repetendum nobis est. ¶ Ad quartum latè contra Iouinia
Ad quartũquartum.
num Hieronymus respondet, quòd ecclesia cœlibatum anteferens, matrimonium minimè damnat: sed docet, vt illud ad propagandum humanum genus necessarium est, ita & sacramentorum ministros cœlibatum decere. Sicuti non condemnat iustitiæ ministros, licèt suos sacerdotes à cruento illo munere arceat. Hoc autem commune argumentum est, & satis à patribus locupletatum. ¶ Quintum autem argumen
Ad quintũquitum.
tum est quod cum subsequẽtibussubsequentibus punctim rem tangit. Fatemur nanque castitatis votum non esse obseruatu facile, sacerdotumq́;sacerdotumque ordinem, ecclesiæ necessarium, perquàm numerosum esse. Et (quod in sexto argu
Ad sextum.
mento obtendebatur) agnoscimus insuper in priuatis ædibus non vsque adeò tutè seruari posse eiusmodi votum, quàm in monachorum claustris. Neque verò inficias imus, vt septimum argumentum admo
Ad septimũseptimum.
nebat, crebros esse in clero concubinarios & adulteros. Sed tamen ad hæc multimodum responsum damus. Primò. Reipubli
Prima solutio.
cæ & maximè ecclesiæ statuta ex fine iudicanda sunt, licèt non omnibus incommodis obuiari possit. Cum ergo ad sacrosanctum altaris ministeriũministerium cādorẽcandorem illum & animi & corporis in sacerdotibus florêre deceat, congruum fuit sic illos instituere: non obstantibus carnis insultibus, quos humanam fragilitatem necesse est quocunq;quocunque statu perpeti. Alioquî & lex diuina quæ omnem libidinem inhibet, iniqua esset.
Innumeri sunt qui carnis lapsu polluuntur, quàm plurimiq́ue adulteri. Deleantur ergo leges hæc prohibentes. ¶ Secundò:
Secunda.
Nemo ad sacerdotium compellitur: imò si sacros canones consulas, neque vllus nisi maturo iudicio admittitur: nempe qui ætate sit legitima, vt sibi videre deliberatè possit, quid valeant humeri: mox vt morum probitate rerumq́ue cognitione ac scientiæ lumine fulgeat, vt præter alias complures sanctiones videre est apud Alexand. tertium toto titulo de ætat. & qualita. & ordine præficiendorũpræficiendorum. Ob id enim ait ad Ti
Paulus.
moth. Paulus, oportere episcopum, atque adeò sacerdotem, testimonium habere bonum ab his qui foris sunt, nè in opprobrium incidat & in laqueum diaboli. Et eundem discipulum admonitum curauit, nè cui citò manus imponeret: & Titum docuit quantis splendere deberet virtutibus qui ad sacerdotium assumendus esset. ¶ Ter
Tertia.
tiò respondemus, humanam naturam non esse vsque adeò imbecillem & lubricam quin vigilanti cura cautelaq́ue adhibita, valeat se à carnis incursionibus per Dei gratiam tueri. Hanc enim ob rem sancta Ni
Nicena synodus.
cena Synodus, vt. 3. eius cano. videre est, omnem extraneam mulierem à tectis sacerdotum abegit, abactasq́ue subinde voluit Syricij decretum: quod est. 81. distin
Syricius Papa.
ctio. canon. fœminas. videlicet vt non nisi mater, aut soror, aut auia cum ipsis commorentur. Attamen hæretici, vt Hieronymus super tertium Hieremiæ caput sapienter adnotauit, cùm habitent in Aquilone, vnde omne malum panditur, perdito calore fidei audire illud Apostoli non possunt: Spiritu feruentes. Vnde voluptatibus sese tradentes, castitatis inimicis, non possunt non esse pudicitiæ hostes, naturæq́ue infamatores, asserentes non posse homines | nisi vt fœminarum mancipia viuere. Quanuis diffiteri non possimus, numerum iam nunc sacerdotum iusto ampliorem in ecclesia permitti: admittiq́ue citra delectum in hunc ordinem plebeios ac infimæ classis homines: idq́ue eiusmodi ordinem in infimũinfimum, quo nunc iacet, locum proiecisse. ¶ Quar
Quarta solutio.
to loco responsioni nostræ adijcimus, quòd coniugale officium, etsi iuxta Paulinum monitum, patrũq́uepatrumque adeò confessionem nonnullum sit bene natis hominibus remediũremedium effręnis carnis sedādæsedandæ, tamen lasciuis & obscenis adeò non est remedium vt sit etiam perniciosum periculum. Ausculta Paulum 1. ad Corinth. 7. Si acceperis, inquit, vxorem, non peccasti. Et si nupserit virgo, non peccauit: tribulationes tamen carnis habebunt huiusmodi. Quæ quidem tribulationes non tantùm ad familiæ molestias referendæ sunt, verùm & ad easdem carnis illecebras quibus occurrere licentia illa maritali putabant. Hostem enim fugientes, in hostiles pugnas incidunt: ignem extinguere volunt, & ignem suscitant. Vnde Augustinus in libr. de singul. cleric. Mari
Augustinus.
ti, inquit, & vxores coniugia quotidie gerentes, non sibi sufficiunt. Hæc ille. Nemo ergo credat carnali voluptati obsequendo, eidẽeidem obuiare: sed fugienda est prorsus. Adde quod coniugalis vsus tum natura sua satietatem facit, tum, irritante dæmone, nauseam, & alieni thalami desiderium. Quocircà dum isti hæretici sacerdotes volunt continentes maritos efficere, adulteros procreant. Non debuisset ergo, vt ad Panormitan. respiciamus, sacrorum canonum expositor illam censere salûbrem medicinam vt carni aduersus spiritum depugnanti fœdè indulgeretur. Non enim sic nos voluit instructos Paulus, vbi aiebat: Volo autem omnes vos esse sicut me ipsum. Sanctiùs certè sanctus Thomas, quæsti. præsenti articul. 11. admonitos voluit ecclesiæ prælatos: nempe quòd periculis humanarum rerum per res humanas obuiandum sit: non autem per hoc quòd res diuinæ conuertantur in vsum humanum. Eò potissimùm quòd alia remedia præsentiora sunt morbo titillantis carnis medendo, quàm ei obsequendo eius excitare pruriginem. Si modò eadem remedia vigilantiùs ecclesia in sacerdotũsacerdotum ordine instauraret, & ad sacros canones exigeret. Nempe vt sacrorum doctrina pollerent, frugali vterentur mensa, sęcularibus abstinerẽtabstinerent, tum delitijs tum cōmercijscommercijs, orationi deniq;denique incumberent. His enim institutis multò efficaciùs clericorum corruptioni prospectũprospectum foret, quàm eos in matrimonialia impedimenta submergendo.
ARTICVLVS. II.

ARTICVLVS. II.

Vtrùm sacerdotalis continentia ab ipsis statim ecclesiæ incunabulis cœperit.
SECVNDO loco de antiquitate huius instituti dicendum superest. Et more nostro quod non ab ipsis ecclesię primordijs fuerit exortũexortum, arguit̃arguitur eodem loco suprà citato, vt limatiùs exponat̃exponatur.
Primum argumentum.
Apostolus enim ep̃osepiscopos commonuit vt vnius essent vxoris viri: haud ergo ab illo sæculo originem mos iste traxit. ¶ Secundò extat
Secundum.
canon sextæ Synodi Constantinopolitanæ, quæ habita fuit sub Agathone Pontifice, tẽporetempore Constantini Quarti, Anno Salutis 673. & refertur. 31. distinct. cano. quoniam. Canon est: Quicunque diligens inuentus subdiaconali ordinatione, aut diaconali, aut sacerdotali, hi nullo modo prohibentur ad talem ascendere gradum pro vxoris suę cohabitatione. Neque etiam tempore ordinationis suæ profiteri cogantur quòd abstinere debeant à legalis vxoris familiaritate.
¶ Tertiò arguitur autoritate quæ tribuitur
Tertium.
Augustino in. 15. de Ciuit. citaturq́ue à Gratiano can. cùm igitur. 35. quęst. 1. Cuius verba sunt: Ecclesia post apostolica instituta quædam consilia perfectionis addidit: vt pote de continentia ministrorum ecclesiæ: hoc ergo non erat necessitatis præceptũpræceptum, sed honestatis consilium. ¶ Contrarium verò nos edocet decretum Calixti Primi, quod habetur
Calixtus.
27. dist. can. presbyteris. vbi ait, Presbyteris, diaconibus, subdiaconibus, & monachis, cōcubinasconcubinas habere seu matrimonium contrahere penitùs interdicimus: contracta quoque matrimonia ab huiusmodi personis disiungi: iuxta sacrorum canonum definitionem iudicamus. Sedit autem Calixtus circa annum Redemptionis. 218. cùm ergo ipse antiquiores canones citet, documentum est rem esse antiquissimam.
QVæstio præsens quinq;quinque cōclusionibusconclusionibus
Prima conclusio.
eget, vt eius veritas clarescat. Prima. | Apostolorum sæculo permissum fuit vt qui coniugali commercio impediti erant, nihilo minùs sacris initiarentur. Id quod nullo alio opùs habet testimonio quàm illo bis iam citato Pauli. 1. ad Timot. 3. & ad Titum. 1. vbi ait oportere episcopum esse vnius vxoris virum. Haud enim eludere loca illa possumus, dicentes intelligi de his qui cùm fuissent matrimonio mancipati, iam essent vxoribus vidui. Paulinus enim contextus planè cōmonstratcommonstrat illos esse intelligendos qui in matrimonio durabant: tum quòd vnius vxoris vir, hoc ipsum sonat quod vxorem habẽshabens: tum etiam quòd inter alias eius virtutes hāchanc etiāetiam ponat, vt sit suæ domui bene præpositus.
Sed in hoc confirmando, non est cur immoremur. Nam si ille non esset sensus Pauli, nunquàm postmodùm ecclesiastica iura cōiugatisconiugatis permitterẽtpermitterent fieri sacerdotes: quod tamen permittunt: vt can. quoniam. suprà citatus, distinct. 31. & can. si quis. distinct. 32. & mos ipse Græcorum, contestantur. Quare quod in eius loci expositione ait Hierony. videlicet, Non dicit qui vnam ducat, sed qui vnam habuerit, non sic est intelligendũintelligendum quasi tunc non haberet, sed quòd aliam antè nè duxerit. Hoc enim docuit propter sacramẽtumsacramentum Christi, qui vnicam sibi ecclesiam desponsauit. Ratio autem asserti in hac conclu
Ratio cōclusionisconclusionis.
sione est, quòd cùm Oriens tunc ecclesia copia ministrorum egeret, neq;neque cœlibatus fuisset tunc tanta religione auditus, constringebatur ex ordine coniugali philosophos asciscere, & senes atq;atque alios qui prudentia valerent, quibus sua ministeria & functiones interim committeret: quousque adulta aliud posset sibi sanctius constituere. ¶ Secunda
Secunda conclusio.
conclusio. Receptissimum est nusquàm sacerdotibus licuisse postquàm essent sacro ministerio addicti, vxorio se negotio implicare. Conclusio est quāquam inter alios celeberrimus Vualdensis vigilatissimus antiquitatis
Vualdensis.
scrutator affirmat tomo. 2. qui est de sacramentis, cap. 129. & to. 5. de sacramẽtalibꝰsacramentalibus cap. 66. Et Iodocus Clithoueus, non pœnitẽduspœnitendus
Iodocus Clithoueus.
autor, lib. de contin. sacerd. cap. 4. ait eandẽeandem fuisse sententiam probatissimorum autorũautorum, in qua omnes sancti patres vno cōsensuconsensu conueniũtconueniunt. Citamus istos autores eò quòd cùm conclusio hæc negatiua sit, eademq́ue historialis, inde potissimùm fidem cōmereturcommerentur quod si contrarium in vsu quandoq́;quandoque & more fuisset, non defuisset eius historia: quæ tamen nulla extat. Tametsi eadem conclusio ex canonibus proximè citatis non obscurè colligatur: qui ambo sunt sextæ Synodi Constantinopolitanæ. Nam in cano. quoniam. quo sacerdotes in coniugio permanere sinũtursinuntur, duntaxat fit mentio de contracto ante sacros susceptos ordines. Et canon, si quis. distin. 32. sic habet: Si quis eorum qui ad clerum accedunt, voluerit nuptiali iure mulieri copulari, hoc ante ordinationem subdiaconatus faciat. Vnde à contrario sensu infertur, posteà non licêre. Et in Concil. Neo
CōciliũConcilium Neocæsariense.
cæsa. quod refertur dist. 28. Presbyter si vxorem duxerit, ab ordine deponi debet. Attamen vt integra fide cuncta referamus, sunt verba Stephani Papæ in cano. aliter. eâdem
StephanꝰStephanus Papa.
dist. 31. quæ rem videntur facere dubiam.
Ait enim quòd Græcorum sacerdotes diaconi & subdiaconi in matrimonio copulāturcopulantur. Ob quæ verba Caietan. 12. q. primi quolibe.
Caietanus.
audenter ait, quòd etiam post susceptos ordines quondam sacerdotibus licuit matrimonio copulari. Nimirùm glossam eiusdẽeiusdem capituli ineptam reputans: quæ vbi textus ait copulantur, exponit, copulato vtuntur. Porrò autem propter illum textum non debuisset vniuersalem confessionem DoctorũDoctorum deserere, quæ in citatis modò iuribus egregiè fundatur, optimaq́;optimaque corroboratur ratione: & Græcorum more, vt fertur, comprobatur. Nam Latinè verbum passiuum non solùm actionem præsentem, cæterùm & præteritam significat. Nulla ergo est violentia dicere, copulantur, id est copulati permanent: vt non sit sensus quòd liceret illis nouo connubio copulari, sed copulatos viuere: vt habetur cap. cùm olim. de cle. coniuga. Hoc tamen fateor negari non posse, quin olim diacones & subdiacones permitterentur e
tiam post ordinem sacrum ad nuptias peruolare: dum tamen id in ordinũordinum susceptione protestarentur, vt est tex. Synodi Anchyritanæ. 28. distinct. can. Diaconi. Ad sacerdotium tamen non admittebantur nisi cōuersionisconuersionis proposito confessi essent castitatem: quæ verba sunt CōcilijConcilij ArelatẽArelatem. 4. Quod eâdem dist. refertur, can. Prętereà. ¶ Rationem
conclusionis huius illam Doctores afferũtafferunt, vt Clithoueus refert, quòd cùm opus sacerdotale præstantius sit coniugali, neque diuino iuri neq;neque naturali consentaneum patres vnquàm duxerunt, vt à sacerdotio ad coniugium retrò cederetur: fieret enim iniuria, tum sacrosanctæ functioni, tum etiam ecclesiæ, cum qua sacerdos nuptias celebrat. Hanc | inquam ob causam qui vxoribus soluti sacros ordines expetebant, cogebantur si sacerdotes creari luberet, votum ędere castitatis, vt modò fit. Quanuis propter personarũpersonarum tunc inopiam, vt prædiximus, coniuges etiāetiam sine tali voto admitterẽturadmitterentur: vt habet citatus tex. quoniam. dist. 31. ¶ Istę ergo conclusiones citra controuersiam in confesso cunctis sunt catholicis. Neq;Neque vllus secundam nisi Iouinianistæ, & Vuicleuistæ, ac demũdemum Lutherani abnuunt. At verò quod orthodoxorum nonnulli, quorũquorum est Clithoueus in præalleg.
SẽtentiaSententia Clithouei.
lib. cap. 13. affirmant, scilicet votum sacerdotalis continentię esse indispensabile, neque Summi Pontificis autoritate relaxari posse, vt qui semel sacerdos est vxorem ducat, ęgerrimè fieri potest probabile. Nam si id intel
ligant ante idem votum emissum, ita vt nequeat ecclesia statutum abrogare, falsum planè est. Nam Græci qui iuxta sanctiones sextæ Synodi sacerdotes vnâ sunt & mariti, verè ac legitimè sunt sacerdotes. Quare non dubium quin idem ecclesia de occidentalibus sancire possit: vt sanctus Thomas. 2. 2. quæstio. 88. articul. 11. confitetur: eò quòd castitas non est intrinsecè annexa sacerdotio, sicuti religioni. Quod prædicti authores non animaduertentes, argumenta quæ propriè de religione militant, ad sacerdotium applicant. Quare posset pariter statuere vt post susceptos ordines ad matrimonia aduolarent, persisterentq́ue simul in sacerdotio: quoniam hoc totum ad ius pertinet ecclesiasticum: quippe quòd lex nulla neu naturalis neu diuina vetat. Si verò suam sententiam de voto solenni iam emisso intelligant, ita vt cum sacerdotibus qui nunc in ecclesia sunt occidentali dispensari non possit, aliquantulo probabiliùs loquuntur: sed tamen neque prorsus quod demonstrare proponunt, satis comprobant. Nam cùm statutum illud ecclesiæ non de intima sit ratione sacerdotij, nulla ratio necessariò negare cogit quin possit etiam super hoc Papa dispensare, licèt, vt superiori articulo monstratum est, exitiosissima esset ecclesiasticæ rei clades. ¶ Hoc autem est quô præsens hæc nostra disputatio festinat: vtrùm illicò ab ecclesiæ ortu mos inoleuerit, vt qui ex coniugio ad sacerdotium recipiebantur non priùs reciperentur quàm annuentibus vxoribus perpetuam castitatem vouerent. Haud enim ad conuincendos istos hæreticos nosse hoc parùm refert. Et existit vtrinque pugnax argumentorum acies, quæ me semper penè tenuêre perplexum. Affirmauerim hîc autem sub pro
Tertia conclusio.
babilitate quæ mihi perquàm maxima est, conclusionem tertiam, nempe quòd circà Apostolorum tempora cunctis fuerit sacerdotibus vxorius vsus interdictus: licèt mos posteà fuerit corruptus. Existit enim apud me hoc ab ista parte argumentum: Sacerdotium euangelicum nunquàm non
ArgumentũArgumentum pro cōclusioconclusio ne.
fuit præstantius habitum quàm Leuiticum: illi autem sacerdotes quando templo seruiebant, vt panes propositionis dignè ederent, ab vxorum contubernio abstinebant: vti articulo præcedenti monstratum est. Quî ergo credi potest vt diuini Apostoli eorumque discipuli ferrent panem viuum qui de cœlo descendit eorum manibus contrectari, qui de vxoris latere illa die surrexissent? Adde quòd si hæc meditatio posteris in animum induxit, nempe occidentali ecclesiæ vt sacerdotes à coniugali commercio arcerentur, quæ potuit esse necessitas quæ primitiuos illos patres excusaret, nè id ipsum prouiderent? Sed ais, raritas tunc erat virorum quibus sacerdotalis prouincia demandaretur. Fateor equidem: sed tamen neque ecclesiarum tanta erat frequentia, quin feruente tunc Christi sanguine inueniri possent homines ætate prouecti, literis & probitate præditi, qui illam castimoniam vxorum consensu profiterentur. Et confir
CōfirmatioConfirmatio.
matur: Si Græci, Latinorum de hac re institutum non suscipientes nunquàm ausi sunt quando templo administrant vxores inuisere, nónne testimonium est ab ipsis ecclesiæ incunabulis aliquid sanctius in more fuisse? ¶ Secundum autem & quod me
Secundum argumentũargumentum .
vehementer vrget argumẽtumargumentum est, quod ex superioribus conclusionibus egomet mihi excogito. Constitutissimum enim cunctis est statim ab ecclesiæ incunabulis coniugatos quidem ad sacerdotium admitti: sacerdotes verò à ducendis vxoribus fuisse cohibitos. Hoc autem discrimen nulla quiuit alia eniti ratione quàm quòd neutri illorum vsui matrimoniali indulgere sinebantur. Alioquî si qui in matrimonio erant poterant vxoribus vti, quídnam quęso vetabat nè & sacerdotes possent pariter inire cōnubiaconnubia? Nam si fateamur coniugatos vxorio vsu fuisse interdictos, palàm fit ratio | cur post sacerdotium interdiceretur contractio matrimonij: nempè quia vouebant castitatem sicuti cæteri qui erant vxoribus copulati. Adde quòd illa disparitas vt alij vxorio fruerentur complexu, alij verò minimè, nequisset non decôrum Ecclesiasticum deturpare. ¶ Profectò quando nulla extaret authoris assertio, rationes me vehementer in hanc cogerent sententiam: sed extant nihilo minùs sanctorũsanctorum patrũpatrum testimonia quę consideratiùs pensata, rem aperiũtaperiunt. Est quippe in primis autoritas antiquissimi Epiphanij, en
Epiphanius.
comijs Hieronymi atq;atque Augustini illustrissimi: cuius verba sunt, tom. 1. lib. 2. in hæresi Catharorum: Revera non suscipit sancta Dei prædicatio post Christi aduentum eos qui à nuptijs mortua ipsorum vxore secundis nuptijs coniuncti sunt, propter excellentem sacerdotij honorem ac dignitatem. Et hoc certò sancta Dei Ecclesia cum synceritate obseruat. Sed & adhuc viuentẽviuentem & liberos gignentem vnius vxoris virum non suscipit: sed eum qui se ab vna cōtinuitcontinuit aut in viduitate vixit, diaconum, & presbyterum, & episcopum, & hypodia conum: maximè vbi synceri sunt canones Ecclesiastici. Et subdit: At dices mihi omninò in quibusdam locis adhuc liberos gignere presbyteros, & diaconos, & subdiaconos. At hoc non est iuxta canonem, sed iuxta hominum mentem, quæ per tempus elanguit, & propter multitudinem: cùm non inueniretur ministerium. Hæc ille atq;atque alia subsequenter accumulat ad confirmandum nunquam fuisse licitum sacerdotibus vxoribus vti: quanuis essent maritati: nisi vbi propter libidinem canonum synceritas non seruaretur. Et tomo. 2. lib. 3. circa finem, vbi ecclesiasticam disciplinam scribit, expressè ait non esse ad sacerdotium admittendos nisi ex his qui aut virgines sunt aut continentiam à proprijs vxoribus seruant, aut ab vnis nuptijs viduitatem custodiunt. Eôdem accedit Hieronymi testimoniũtestimonium, vbi ait: Quid facient
HieronymꝰHieronymus.
OriẽtisOrientis Ecclesiæ? quid Aegypti & sedis Apostolicæ? quæ aut virgines clericos accipiunt, aut continentes: aut si vxores habuerint, mariti esse desistunt? En tempore Epiphanij Salaminę episcopi in Cypro, & Hieronymi qui in Oriente vitam degerat, quanꝗ̈quanquam sacerdotes vxores alerent, earũearum tamen vsu abstinebant. Eidem astipulatur Ambros. in expositione
Ambrosius.
1. ad Timoth. super verbis, Vnius vxoris virum. Vbi ait: Si qui filios bene gubernauerint, &c. poterũtpoterunt digni fieri sacerdotio. & infrà: Iam de cætero se ab vsu fœminæ cohibentes. Atq;Atque ibidem Haymo: vnius vxoris: id
Haymo.
est, quòd non sit digamus: posteà verò penitus abstinere debet. Et suprà citatus venerabilis Beda, lib. 3. de taber. astruit tunc tempo
Beda.
ris nemini licuisse in sacerdotẽsacerdotem creari, nisi aut virgo permansisset, aut contracta vxore cōiunctionisconiunctionis fœdera soluisset. Accedant demũdemum verba Concilij Carthaginensis, quæ referun
Concilium CarthaginẽseCarthaginense.
tur. 32. distin. can. Placuit. Hęc scilicet: Placuit episcopos, presbyteros, diaconos, subdiaconos, secundùm priora instituta etiam abstinere ab vxoribus. Et verba subinde Leonis Pontificis can. seriatim proximo: scilicet, Si quis ex coniugatis desiderat ad subdiaconatum ascendere, non potest sine cōsensuconsensu vxoris suæ vt fiat de carnali deinceps spirituale coniugium: nemine cogente eos. Neq;Neque permittitur posteà vxor iungi eidẽeidem marito suo carnaliter, nec cuiquam nubere in vita aut post mortem illius. Nempè quia vxor tenebatur etiam facere votum perpetuum castitatis. Et hoc concilium appellat priora cōstitutaconstituta: scilicet, vt arbitror, sæculo ApostolorũApostolorum proxima. Quin verò & canon ipse sextæ Synodi, Quoniam. 31. d. quo se Græci tuentur, id planè docet: vbi ait quòd clerici tempore ordinationis suæ castitatem profiteri non cogantur: illic inquam docentur in primitiua ecclesia ita cogi. Ecce quæ mihi faciunt conclusionem impendiò quàm maximè probabilem: imò certam: & prætereà quòd nunꝗ̈nunquam tantum postmodùm ecclesia cōnixaconnixa fuisset castitatis voto sacerdotes obstringere, nisi à sanctis ipsis Apostolis id fuisset edocta.
NIhilo minùs neq;neque abnuendum est esse aduersus hanc sententiam non exilia argumenta, quibus aliqui putant, vt est Cli
thoueus, contrariam constitui. Et primum est locus Pauli in superiori articulo & in pręsenti allegatus: Oportet episcopũepiscopum esse vnius vxoris virum: qui aliter quidem ab hæreticis, aliter verò à catholicis nobis obijcitur. Ab illis quidem in hoc sensu quòd sit necessarium antequam quis sacris initietur vxorem ducere. Sed hîc adeò Paulinis verbis re
Solutio.
luctatur vt non alio indigeat mucrone. Altero verò mitioriq́;mitiorique sensu à catholicis opponitur. Videlicet vt inde inferant licuisse cunctorum etiam cum vxoribus communicare. Ambo tamen satis per illorum sanctorum testimonia exclusi sunt, quos nuperrimè ad confirmandāconfirmandam proximam conclusionem at|tulimus: quippè qui non solùm negant necessarium fuisse vt qui sacris initiaretur vxorem duceret, verùm astruunt eis qui matrimoniali anteà fœdere tenebantur, non licere vxoribus ampliùs vti. Et præterquàm in loco citato, audiamus rursum expositorẽexpositorem Hie
HieronymꝰHieronymus.
ronymum lib. 1. aduersus IouinianũIouinianum vbi nostram tertiam conclusionem apertissimè cōfirmatconfirmat. Ait enim: Non dicit, (scilicet Paulus) eligatur episcopus qui vnam ducat vxorem & filios faciat: sed, qui vnam habuerit vxorẽvxorem & filios in omni subditos disciplina. Certè confiteris non posse esse episcopum qui in episcopatu filios faciat. Alioquî si comprehensus fuerit, non quasi vir tenebitur, sed quasi adulter damnabitur. Aut permitte sacerdotibus exercere opera nuptiarum, vt idem sint virgines quod mariti: aut si sacerdotibus vxores non licet tangere, in eo sancti sunt, quia imitantur pudicitiam virginalem. Hæc Hierony. ¶ Quin age prætermissis expositoribus perspiciamus an Paul. ipse id minimè obscurè insinuauerit. Nam vbi dixit, vnius vxoris virum, statim subdit, sobrium, prudentem, ornatum, pudicum: quod profectò non de pudicitia matrimoniali, sed de omnimoda intellexisse videtur. Quod & clariùs ad Titum censuisse apparet: quippe vbi ait, iustum, sanctum, continentem. Quasi dixisset, perinde cum coniuge atq;atque cum sorore habitantem. Nam eum qui rei vxorię operam nauat, quis continentem appellauerit? Accedit quòd beatus IoānesIoannes, episcopus fuit Ephesi: qui tamen virgo electus est à Domino, & virgo in æuum permansit. Quin verò crebros alios reperias sanctos patres attestātesattestantes tempore Apostolorum obseruatam fuisse sacerdotalem continentiācontinentiam. ¶ Sed est præ
Argumen. 2.
tereà argumentum contra hanc nostrānostram probatissimāprobatissimam assertionem quòd inter canones Apostolorum ille extat qui refertur dist. 28. Si quis docuerit sub obtentu religionis propriam vxorem contemnere, anathêma sit. Cui cōsonatconsonat canon quintus Apostolorum: Nè episcopus aut presbyter vxorem suam prætextu religionis eijciat. & can. si quis docuerit. 28. d. Ad hoc autem respōderiresponderi potest,
Solutio.
quicquid hæretici dicātdicant, quibus Clithoueus minimè debuisset fauere, solũsolum illis locis prohiberi nè sacerdotes sic vxores contemnerent, vt eis, liberisq́;liberisque, & familiæ non prouiderent, sed domo pellerent. At verò citra contemptum communi toro ex amborum consensu abstinebant. ¶ Vehementius tamen
Argumen. 3.
argumentum primo aspectu sumitur ex historia Cassiodôri in Tripar. lib. 2. cap. 14. quę citatur à Gratiano. 31. dist. can. Nicena synodus. Verborum sententia est, nè cuncta referamus: quòd cùm synodus sancîre adornaret nè presbyteri cum coniugibus quas ante consecrationem duxerant non dormirent, Panutius, licèt nuptiarum esset inexpertus, patribus persuasit nè talem ponerent legem: asserens esse grauem fornicationis occasionem. Cui quidem sententiæ statum est: atq;atque adeò non in necessitate, sed vniuscuiusq;vniuscuiusque voluntate positum. Ad hanc autem historiam
Prima respōsioresponsio.
primùm respondetur non esse relatam inter acta Concilij, sed sola Cassiodôri autoritate vigere. Imò mirum est si hoc verum sit quòd in tertio canone eiusdem concilij, vbi sacerdotibus interdictum est mulierem extraneāextraneam secum habere, nisi fortè mater esset aut soror, aut auia, aut amita, aut matertera, non fuerit inter istas exceptas & vxor cōmemoratacommemorata. Sed tamen vt authoritatem historię non repudiemus, adhibenda est secunda responsio: nempè id solùm conuinci quod nos in conclusione adiecimus: scilicet post Apostolorum sæculum corruptis sacerdotum moribus dissimulatam fuisse, vt ex Epiphanio citauimus, obseruātiamobseruantiam sacrorum canonum. Et quia tunc Nicena synodus cogitabat sacerdotium ad antiquam formam reuocare, Panutius consuluit potiùs esse propter corruptum sæculum conniuendum, sicut nunc facit ecclesia cum Germanis. Et eodem modo respondendũrespondendum ad canonem Concilij GangrẽsisGangrensis, Si quis discernit. eâdem. 28. distin. vbi iubetur quòd sacerdotes nolentes abstinere, non sunt ideo à sacris arcendi. ¶ Deniq;Denique vt
Quarta conclusio.
cuncta quæ diximus patentiora fiant, statuitur quarta conclusio. Decretum Ecclesiasticum quod modò in Ecclesia Occidentali viget: vt scilicet neq;neque post sacerdotium coniugia contrahant, neque coniugati sacerdotes fiant, non solùm ante Nicenam synodum factum est, verùm quàm maximè fit probabile, proxime sæculum Apostolicum fuisse in vsu. Probatur ex illo citato canone Calixti,
Probatio. Calixtus.
Presbyteris. 27. dist. vbi eadem extat constitutio. Et subditur iuxta sacrorum canonum definitionem: vbi docetur iam anteà fuisse canonicum. Antecessit autem Calixtus Nicenam synodum annis centum. Sedit quippe anno. 214. vsq;vsque ad. 20. Synodus autem Nicena sub Syluestro celebrata fuit anno. 315. Post Calixtum eandem constitutionem cō| p. 707firmauitconfirmauit Syricius qui falsò ab aliquibus cen
Syricius.
setur fuisse primꝰprimus eius institutor, Anno. 388. cuius decretum extat. 82. dist. can. Plurimos. Pòst verò anno. 408. eandem sanctionẽsanctionem suo decreto stabiliuit Innocen. primus, in episto
Innocentius primus.
la ad Exuperium: quæ refertur eâdem dist. can. Proposuisti. His adhibentur & duo eiusdem rei canones, Diui Gregorij videlicet, Nullum. dist. 28. Et ante triennium, dist. 31. quibus sanctè prohibet nè quis in subdiaconum ordinetur nisi perpetuam castitatem voto profiteatur. Extant & quàm plurima huius rei testimonia quæ operosum molestumq́;molestumque esset huc congerere. Et hæc de latinorum sacerdotum instituto.
IGitur vt ad Græcorum institutum gradum hinc faciamus, quinta postremaque præsentis articuli conclusio est. Græci non
Quinta conclusio.
modò RomanũRomanum institutum repudiârunt, verũverum illud amplexati sunt, quod ex nullo prorsus vel Apostolorum vel Conciliorum permissu elicuerunt: imò omni ecclesiæ antiquitati omninò repugnat. Haud enim tantùm eos qui rei vxoriæ mancipati sunt sacris initiant, imò nullum ad eundem ordinem admittunt, nisi rogatus responderit coniugatum esse. Ad literam ergo Vigilantij errorẽerrorem sequuntur: de quo Hieronymus ad RipariũRiparium in fronte quæstionis à nobis citatus lamentatur: nempè quòd neminem continentium in sacerdotem crearent. ¶ Quo ergo hæc liquidò pateant, rem auspicemur à canone, Quoniam. d. 31. quem argumento secundo in Græcorum fauorem attulimus: qui habetur inter canones sextæ synodi Constantinopolitanę. Et quoniam si synodali ecclesiæ authoritate polleret, vt Gratianus & qui ipsum de prima facie iudicant, vehementer contra nostram tertiam conclusionem pugnaret, ac perinde hæreticis permagnum præstaret patrocinium, qui Græcorum institutum Romano anteferunt, contenduntq́;contenduntque adeò expedire vt à Latinis recipiatur, operæpretium ꝗ̈quam maximè duximus hoc absq;absque censura non pręterire: nempè vt GræcanicũGræcanicum morem, quàm sit sacris Apostolorum institutis aduersum, perpendamus. Oportet ergo priùs verba canonis adnotare quæ subsequuntur. QuoniāQuoniam in Romani ordine canonis esse cognouimus traditum, eos qui ordinati sunt diaconi vel presbyteri confiteri quòd non suis iam copulentur vxoribus: antiquum nos sequentes canonem Apostolicæ diligentiæ & constitutiones sanctorum virorum, legales nuptias amodò valere volumus: nullo modo cum vxoribus suis connubia dissoluentes: aut priuantes eos familiaritate ad inuicem in tempore opportuno. Et infrà: Neq;Neque etiāetiam tempore professionis suæ castitatem profiteri cogantur, quod abstinere debeātdebeant à legalis vxoris familiaritate. Item oportet eos qui altario ministrant, in tempore oblationis sacrorum continentes esse in omnibus: vt à Deo possint consequi quæ simpliciter postulant.
¶ Hæc ergo ait Gratianus omnia intelligi de Orientalibus sacerdotibus. Haud tamen absq;absque acriori censura rem præterire debuisset. Quem ergo non piguit verba canonis cuncta audere, non tædeat singula perpendere quantum habeāthabeant roboris: sunt enim ea, quæ si penitiùs perspiciantur, manifestè falsitatis sese redarguũtredarguunt. Vsq;Vsque adeò vt ante nos alij minimè sint affirmare veriti, eundem canonẽcanonem profanum esse, insolentiæ impudentiæq́;impudentiæque plenum: & ab eis æditum qui castitatis Romanorum sacerdotum aperti essent hostes. Fuit quidem in primis Albertus Pighius vir egre
Albertus Pighius.
giæ solertiæ & eruditionis in propugnanda ecclesia Romana, qui authoritatem illius Synodi non infimis rationibus labefactare conatus est: quippe quæ Honorium RomanũRomanum Pontificem eiusdem hæresis immeritò damnauit, cuius ipse cōdemnaueratcondemnauerat Sergium. Et personam etiam Origenis pronuntiauit hæreticam: qui profectò, licèt in aliquos errores lapsus, non censetur studio contra Ecclesiam fuisse pertinax. Ego verò Pighio omni
Reprobatur Pighii censura.
nò non suffragor, neq;neque verò refragari modò institui: quia non est locus. Attamen etiam ipsi qui apologias pro eâdem Synodo cōtracontra ipsum scripserunt, quorum fuit Franciscus
Franciscus Torrensis.
Torrensis, negare nequeunt, quin verò planè fatentur eundem canonem qui ordine illic est. 13. non solùm apocryphum, verũverum & corruptissimũcorruptissimum esse: huius enim verba sunt quæ nuperrimè referebamus. Et primùm omniũomnium notum est eiusmodi canones non fuisse ęditos in eâdem. 6. synodo, sed vel, quemadmodùm Tharasius, act. 4. septimę synodi refert, quinque post annis illuc reuersis episcopis: vel, quod verisimilius est, vt ex. 3. can. eiusdẽeiusdem sextæ synodi colligitur, vigintiseptem trāsactistransactis. Quare licèt Adrianus posteà eandem sextam Synodum, quatenus Romanis institutis non repugnaret, susceperit, non tamen censetur eosdem canones autoritate catholica donasse: quippe qui neque in Concilio | editi sunt, neq;neque sub legato Romano. Quòd autem dictus canon non solùm tanta, verùm neq;neque vlla sit authoritate dignus, sua ipsius facies præ se fert. In primis enim quænam erat CōcilijConcilij maiestas, in pręsentia Romani legati, si præses sedisset, recitato Romano decreto è regione statim subdere contrariācontrariam censurācensuram: dicendo, AntiquũAntiquum nos sequentes canonẽcanonem Apostolicæ diligentiæ. Ecquis enim est ille canōcanon? aut vbi extat? nam quòd ait glossa illud referri ad Paulinum verbũverbum, nè coniuges se inuicem defraudent, minimè textui congruit: siquidem subdit, & constitutiones sanctorum virorum: vbi planè Concilium secundũsecundum Carthaginense denotatur, quod refertur. 31. distinctione. Canone, Episcopos. &. 84. canone, cùm in præterito: ac subinde Concilium quintum. Quis autem credat sanctam aliquam synodum ConciliũConcilium prouinciale œcumenico Romano antetulisse? ¶ Sed quod
Roboratur præterita assertio.
apertè falsitatem eiusdẽeiusdem canonis detegit est, quòd nullum Carthaginense Concilium sic decreuit vt eodem canone refertur, sed totũtotum contrarium: Canon enim secundus secundi Concilij expressè iubet, quæ Aurelij sententia fuit, omnes antistites, sacerdotes, & leuitas continentes esse in omnibus, etiāetiam ab vxoribus: quò possint simpliciter quod à Deo postulant, impetrare: verba sunt expressa. Perperam ergo hic canon citauit illum: addens vt tempore oblationis continentes essent. Hoc enim Paulus cunctis etiam sæcularibus edixerat. Sed vide quomodò isti impo
stores deprauârunt Carthaginense Concilium quintum: cuius can. 3. ad literam sic habet: Cùm de quorundam clericorum, quanuis erga vxores proprias, in continentia referretur, placuit episcopos, & presbyteros, & diaconos, secundùm propria instituta etiam ab vxoribus continere. Omissus est subdiaconatus: qui tũctunc fortè non habebatur ordo sacer. VerbũVerbum autẽautem, secundũsecundum propria instituta, quod ad literāliteram intelligitur secundũsecundum legẽlegem sacerdotali ordini congruam, quæ scilicet ab Apostolis vsque ea erat, vt nullus coniux sacris initiaretur nisi votum emitteret castitatis, ipsi præuaricati sunt, dicentes: Cùm instaret tempus sacrificij. Et proptereà addiderũtaddiderunt vt sui sacerdotes tempore ordinationis profiteri castitatem non cogerentur, neq;neque ab vxoribus abstinere. Quod nos bene suprà notauimus, tanquàm testimoniũtestimonium, quòd ille esset mos antiquus ecclesiæ. Vide ergo quàm non liceat quicquid inter decreta à Gratiano fuerit relatum, vt moris est Canonistarum, tanquàm oraculũoraculum adorare. Imò potiùs vel ipse debuisset vel sui glossatores radicitùs historias consulere, vt rerum medullas eruerent. At verò vt gratis donaremus eundem canonem ligitimum esse, haud tamen in eo continetur vt sacerdotes ad id muneris non admittant̃admittantur nisi fuerint priùs cōiugaticoniugati, vt GræcorũGræcorum mos habet: sed hoc solùm quod non cogantur castitatem vouere. Cui accinit & alter eiusdẽeiusdem synodi canon qui refertur. 32. dist. cuius verba sunt: Si quis eorum qui ad clerum accedunt voluerit nuptiali iure mulieri copulari, hoc ante ordinationem subdiaconatus faciat. Et canon subsequens Carthaginensis Concilij quarti: Lectores cùm ad annos pubertatis veniũtveniunt, cogantur aut vxores ducere, aut cōtinentiācontinentiam profiteri. ¶ Meritò ergo à multis, vt idẽidem ait TorrẽsisTorrensis, creditur Græcos à Nicolaitis hæreticis eum morẽmorem contraxisse. HorũHorum
enim parens Nicolaus, vti in catalogo hæreticorũhæreticorum ait citatus iam August. cùm pulcherrimam haberet vxorem, quæ perinde apud ipsum in suspicionem impudicitiæ venerat, neq;neque satis procos abigere domo posset, communem vsum vxorum suis persuasit discipulis: qui quidem posteà multa in illum errorem deprauârunt. Inter quæ decimum septimũseptimum canonem mendosè supposuerunt sexto libro InstitutionũInstitutionum Apostolicarum Clementis: quem quidem canonem quidam posteà author Gręcus Niceta, Pectothoratus nomine, defendit, Gręcisq́;Gręcisque persuasit. Canon verò, vt Vmbertus Leonis legatus in libro contra ipsum refert, sic habet: EpiscopũEpiscopum, & presby
Canon alter corruptus.
terum, & diaconum dicimus, qui vnam habet vxorem, ordinari, nec licet eos post manus impositionem innuptos esse. Ex quo canone suam Græci consuetudinem traxêre. Hæc omnia patent apud dictum VmbertũVmbertum Cardinalem. Is enim à Leone nono circa annum Millesimum quinquagesimum ConstātinopolimConstantinopolim de hac re delegatus cōtracontra eundem Nicetam scribens, has omnes GræcorũGræcorum præuaricatiōespræuaricationes patefacit. ¶ Haud ergo Græcorum mos censendus est alicui orthodoxæ Synodi cōsentaneusconsentaneus, sed tanquàm error inter alios eorum tolerari ab ecclesia præsenti. Nam antiqua nunquam eis permisit, vt non ordinarentur nisi coniugati, sed id penitus quòd illi etiam secundo gradu post continentes admitterentur. Et fortassè idem fuit Niceta ad quem idem Leo direxit canonem, seriatim. 32. Atqui eodem modo intelligen|dus est textus Innocentij tertij, cùm olim. de clericis cōiugatisconiugatis. nempè quòd propter Græcorum duritiam permissum eorum sacerdotibus est nè votum castitatis emittant: haud tamen quòd cogantur esse coniugati. Igitur vt ad nostros Lutheranos, à quibus profecti sumus, reuertamur, nullatenùs se possunt Græcanico instituto protegere.
EX his argumenta in capite quæstionis
Ad primum argumentũargumentum .
obiecta, soluta restant. Primum enim ex Paulo hæretici accersunt: intelligentes illud verbum, Oportet episcopum esse vnius vxoris virum, quasi præceptum, quo sacerdotes cogantur connubia inire. Sed iam suprà mōstrauimusmonstrauimus quàm diuersè sancti idem interpretentur verbum. Fuit enim tantùm prohibitio nè digami assumerentur in sacerdotes, & prætereà propter sacerdotũsacerdotum inopiam permissio, vt etiam coniugati initiarentur: sed vt monstrauimus, præmisso, consentiente vxore, castitatis voto. ¶ Simili prauitate & calumnia intelligunt quintum Apostolorum canonem nè presbyteri aut diaconi prętextu religionis vxores eijciant quasi pręceptum sit vt illis vtantur: contra quam à nobis superiùs expositũexpositum est. ¶ Et pariter verbũverbum epistolæ cuiusdam quæ dicitur Clementis detruncantes, ad suam libidinem pertrahũtpertrahunt. Verba enim epistolæ sunt. Ministri altaris ad Dominica tales eligantur officia qui ante ordinationes coniuges suas nouerint. Quod quidem ipsi, perpende absurditatem, aiunt esse præceptum ac prohibitionem nè cui ante consummatum matrimonium liceat sacris initiari. Quod alij, vt cauerẽtcauerent absurdum,
Correctio alter ius canonis.
negatiuè legerunt, non nouerint: cùm tamẽtamen non sit nisi affirmatiuè legendum: at verò non truncatè, sed si semper continere noluerint. Hoc est si non fuerint virgines, aut continentes, sed coniugati, ea lege ad sacerdotium recipiāturrecipiantur, vt vsq;vsque ad illud tantùm tempus vxores nouerint. Quasi dicat: deinceps autem ab illis abstineant: vt in tertia conclusione monstrauimus. ¶ Secundum autem
argumentum, de cap. quoniam. iam satis solutum est. Tertium verò quod illi authoritati nititur quæ Augustino tribuitur, nempè vbi apparet dicere continentiam sacerdotũsacerdotum post Apostolica instituta ab Ecclesia fuisse adiectam, nullatenùs contra tertiam nostrānostram conclusionem pugnat: tum quòd illud non est verbum August. Sed quia initium illius cap. Cùm agitur. est illius: scioli legunt totũtotum tanꝗ̈tanquam Augustini: cùm tamẽtamen sit Gratiani. tum quòd Gratianus hoc tantùm ait quòd continentia sacerdotum est opus consilij: quia cōsiliumconsilium est, vt fiātfiant sacerdotes: sed tamen postquàm ordinati sunt, iam sit illis præceptum. Quod autem ait post Apostolorum instituta fuisse adhibitam, si vult tempore Apostolorum nondum fuisse illud in more, authoritates sanctorum ac rationes ad eandem tertiam cōclusionemconclusionem allatæ ei refragantur: quæ ideo pluris æstimandæ sunt.
FINIS LIBRI OCTAVI DE IVSTITIA ET IVRE.
Loading...