¶ Quærendum igitur & inuestigandum nobis superest, quis
3
* sit finis ille, cuius gratia potestas hæc, de qua tractaturi sumus, constituta sit. Pro quo considerare oportet, quod sicut homo cæteris animalibus præstat ratione, sapientia, atq;atque sermone, ita illi æterno, immortali, sapientiꝗsapientique animali, multa à prouidentia gubernatrice denegata sunt, quæ reliquis animalibꝰanimalibus sunt tributa, & concessa. Iam enim primùm ut communitati & tutelæ animantium consultũconsultum esset, ab ipso statim principio omnia alia animalia suis tegumentis natura mater dotauit, quo faciliùs possent uim pruinarum & frigora sustinere. Singulis autem quibus ad propulsandos impetus extraneos sua propria munimenta constituit, aut ut naturalibus telis repugnẽtrepugnent feriora, aut quę sunt imbecilliora, subtrahant se periculis pernicitate fugiẽdifugiendi, aut rostro ueluti hasta se protegant, aut latibulis sepiant: & ita quædam illorum, aut plumis leuiùs in sublimè suspẽsasuspensa sint, aut suffulta unguibus, uel instructa cornibus: nulliꝗnullique præsidiũpræsidium sui deest. HominẽHominem
4
* autẽautem unum ratione & uirtute concessa relinquit fragilẽfragilem, ĩbecillẽimbecillem, inopẽinopem, & infir|mum, omniꝗomnique auxilio destitutũdestitutum, undiq;undique indigentem, & nudũnudum, incrinemꝗincrinemque contra se ex naufragio producit, in cuius uita miserias sparsit, quippe qui ab ipso statim ortu nihil aliud potest quàm fragilitatis suę cõditioneconditione plorata fletibus comminari. Iuxta illud, Repleti multis miseriis: & tantum ut restet (ut Poëta refert) transire malorum. Vt ergo huiusmodi necessitatibꝰnecessitatibus cõsulereturconsuleretur, necessariũnecessarium porrò fuit, ut homines non uagi errarent, & palãtespalantes instar serarũserarum in solitudine, sed in societate uiuẽtesuiuentes, inuicem sibi adiumẽtoadiumento essent. Ut enim soli (ait Sapiens) quia si ceciderit, non habet subleuantẽsubleuantem: si autẽautem fuerint multi, fouebuntur mutuó. Atque adeò ex hoc capite Aristo. 2. Ethico.
Aristo. 2. Ethico.
admonet, non sine doctrina, & experientia perfici posse ex parte intellectꝰintellectus, qui in solitudine haberi minime pōtpotest. Imò etiãetiam hoc loco brutis animalibus ipsis inferiores esse uidemus, ꝗaquia illa necessaria sibi per se cognoscere possunt, hoĩeshomines autẽautem nullatenꝰnullatenus hoc possunt. Rursus etiãetiam sermo ĩtellectꝰintellectus est nũtiꝰnuntius, & ĩin hũchunc solũsolum usũusum datũdatum Aristo. tradit, quo uno homo cæteris animalibꝰanimalibus antecedit: qui extra hominũhominum societatẽsocietatem nullꝰnullus foret: atq;atque adeò etiãetiam, si fieri posset, si sapiẽtiasapientia esset sine sermone ingrata & inscibilis esset ipsa sapietiasapientia. Ita enim in Ecclesiastico habetur, SapiẽtiaSapientia abscõditaabscondita, & thesaurꝰthesaurus inuisus, quae utilitas in utrisq;utrisque Quapropter & in. 1. Politic. Arist.
Aristo. 1. politicorum.
ostendit hominẽhominem na|turaliter esse ciuilem, sociabilémque, Iam uerò uoluntas, cuius ornamenta sunt iustitia & amicitia, deformis uerò omnino, ac uelut manca, extra hominum consortia sit necesse est: iustitia quidẽquidem nisi à multitudine exerceri non potest: amicitia uerò, sine qua non aqua, non igne, non sole (ut ait Cicero pluribus locis) utimur, & sine qua nulla uirtus est secundum Aristo. sententiam: sine uitæ communicatione omnis periit. Et si constaret humana uita, & sibi sufficeret, tamen in solitudine non nisi iniocunda, & inamabilis esse posset nihil enim natura solitariũsolitarium amat, omnésque, ut ait Aristo. natura ferimur ad communicationẽcommunicationem. Si quis (inquit Cicero) in cælũcælum ascendisset, naturámque mundi, atque syderum inspexisset pulchritudinẽpulchritudinem, insuauis illi sine amico administratio foret. Quare & TimõTimon ille Atheniensis, qui se instituto ab hominum communitate segregarat, inhumana, brutalí que natura ab Aristo. 1. Politi. censetur, & inter feras huiusmodi homines ponuntur. Sicut enim ait Augu. libro de amicitia. Ego enim eos non tantùm homines, quàm bestias dixerim, qui sic dicunt esse uiuendum, ut nulli consolationi sint, nulli etiam oneri uel dolori, qui nihil delectationis ex alterius bono concipiant, nihil amaritudinis sua aliis peruersitate inferãtinferant, amare nullum, amari à nullo curantes. Cùm | itaque humanæ societates propter hũchunc finẽfinem cõstitutæconstitutæ sint scilicet ut alter alterius onera portaret, & inter omnes societates societas ciuilis ea sit, in qua commodius homines necessitatibus subueniant: sequitur, communitatem esse (ut ita dixerim) naturalissimam communicationem naturæ conuenientissimam. quamquãquamquam enim mutua officia sibi præstent, non tamẽtamen familia una sufficiens est sibi, & maximè aduersus uim iniuriamq́ue propulsandam: quæ maximè ea uidetur & Cham, & Nemrod adduxisse, ut primi omnium homines in ciuitatem cogerent, ut legitur Gen. 10.
Gene. 10
Patet ergo quòd
5
* fons & origo ciuitatũciuitatum rerumq́ue publicarũpublicarum, non inuentum esse hominũhominum, ne que inter artificiata numerãdumnumerandum, sed tanquãtanquam à natura profectum, quæ ad mortaliũmortalium tutelãtutelam, & conseruationẽconseruationem hãchanc rationẽrationem mortalibus suggessit, atque ex eodẽeodem capite statutum consequũturconsequuntur eundẽeundem esse finem eandémque necessitatem publicarũpublicarum potestatum. Si enim ad mortalium incolumitatẽincolumitatem necessaria sunt cõciliaconcilia & cœtus hominum, societas nulla cõsistereconsistere potest sine ui aliqua & potestate gubernante, & prouidente. idẽidem omnino usque utilitas est, & publicæ potestatis, & communitatis, societatisq́ue. Si enim omnes æquales essent, & nulli potestati subditi, unoquo que ex sua sententia & arbitrio in diuersitatem tendente, necessario distraheretur | respublica, dissolueretur ciuitas, nisi aliqua esset prouidentia, quæ in communi curaret consuleret que cõmunicommuni bono. Omne enim regnũregnum in seipsum diuisum, desolabitur. Et ubi non est gubernator (ut ait sapiens) dissipabitur populus. sicut corpus hominũhominum in sua integritate cõseruariconseruari non posset, nisi esset aliqua uis ordinatrix, quæ singula membra in usus aliorum mẽbrorummembrorum, maximè in commodum totius hominis componeret: sane ita in ciuitate contingere necesse esset, si unus quisque pro suarum rerum utilitate solicitus esset, & unusquisque ciuis publicum bonum negligeret. Habemus igitur finalem, & potissimam causam potestatis ciuilis, & secularis utilitatem, imò potiùs ingẽtemingentem necessitatem, cui nisi dii repugnant. Efficientem
[6]
* uerò causam huius potestatis ex dictis facilè est intelligere. Si enim publicam potestatem ordinemus constitutam iure naturali, ius autem naturale Deum solum actorẽactorem cognoscit: manifestum euadit, potestatem publicam à Deo esse, nec hominum conditione aut iure aliquo positiuo contineri. Deus enim qui omnia in sapientia fecit, quíque attingit à fine usque ad finẽfinem fortiter, & disponit omnia suauiter, & cuius opera omnia ordinata sunt, ut ait Apostolus: huius naturæ cõditionisconditionis homines constituit, ut nisi in societate uiuere non ualerent. imò (ut apud Ciceronem disserit Scipio) | nihil est illi principi Deo, qui omnem mundũmundum regit, & quicquid est in terris fecit, acceptius, quàm concilia cuiusque hominum iure societatis, quæ ciuitates appellantur. Et si respublicæ societatés que iure diuino seu naturali sunt cõstitutæconstitutæ, potestates, etiam sine quibus respublicæ stare non possent. Item de iure diuino etiam, ut nullum dubium superesse possit, rationibus & testimoniis confirmabimus. Et primò quidem Aristo. 7. Politico.
Aristo.
grauia & leuia à generante moueri asserit, non ob aliam causam, quàm ob naturalem illam inclinationem quam habent à generante, & necessitatem ad motum. Si ergo Deus necessitatem istãistam atque inclinationem hominibus dedit, ut in societate & sub alia potestate regente degere non possent, hoc ipsum deo actori acceptum referre necesse est. Que enim apud omnes naturalia sunt, à Deo naturaliter sine dubio sunt: qui enim dat speciem, seu formam ut idem Aristo. ait, dat ad speciem seu formam consequentiam. QuamobrẽQuamobrem etiam Paulus admonet, Qui potestati resistit, Dei ordinationi resistit. Constitutione
7
* ergo diuina respublica hanc potestatem habet: causa uerò materialis, in qua huiusmodi potestas residet iure naturali & diuino, est ipsa respublica, cui de se competit gubernare seipsam, & administrare & omnes potestates suas in communi bene | dirigere. Quod sic probatur, Nam cùm de iure naturali & diuino est aliqua potestas gubernãdigubernandi rem publicam, & sublato communi iure positiuo & humano, non sit maior ratio, ut potestas illa sit in uno, quàm in altero, necesse est, ut ipsa communitas sit sibi sufficiẽssufficiens, & habeat potestatem gubernãdigubernandi se. Si enim prius quàm in ciuitatem homines cõuenirentconuenirent, nemo erat aliis superior, non est aliqua ratio, cur in ipso cœtu, seu cõuentuconuentu ciuili, quisque sibi super alios potestatem uendicaret: maximè cùm quilibet homo iure naturali habet potestatem, & ius defendendi se, nihil magis naturale quàm uim ui repellere. Et certè non est aliqua ratio, cur hanc potestatem respublica non obiiciat circa suos ciuet tanquam in membra ad integritatem totius & conseruationem publici boni. Item hominẽhominem occidere, est iure diuino prohibitum, ut patet in præceptis Decalogi: ergo authoritas occidẽdioccidendi oportet quod sit iure diuino. sed respublica, ut ex usu & consuetudine constat, habet authoritatem occidendi hominem: ergo habet à iure diuino. Nec satis est dicere, quòd ius diuinum non prohibet absolutè occidere hominem, sed occidere innocentẽinnocentem: quia conclusio est, quòd homini priuato non licet occidere hominem, quamuis criminosum: ergo aliquam authoritatem habet respublica occidendi hominem, quam non habet priuatus | homo: & illa non potest esse iure positiuo, ergo iure diuino. Et quia hæc potestas principaliter est in regibus, quibus respublica commisit uices suas, de regio principatu & potestate disputandum est. De qua non desunt aliqui, etiam de numero Christianorum, qui non solũsolum negant regiãregiam potestatem esse à Deo, sed etiam omnes reges, duces, principes, dicunt esse tyrãnostyrannos, & huius libertatis esse prædones, adeò infensi sunt omnibus dominationibus, & potestatibus, una duntaxat republica excepta: quod etiam probare conantur authoritatibus & rationibus. Et primò quidẽquidem, quia homo cõditusconditus est in libertate. non enim in illo felici statu innocẽtiæinnocentiæ quisquam dominus fuisset, nec quisquãquisquam seruiuisset. SecũdòSecundò, quia homini à principio dictum est, Dominamini piscibus maris, & uolatilibus cæli. & rursus, Fecit Deus hominem ut præesset piscibus maris, &c. nec dixit hominibus. Tertiò, quia in lege naturæ inter cultores ueri Dei nũquamnumquam legimus aliquẽaliquem principẽprincipem fuisse. Quartò, quia principatus ortũortum habuit à tyrãnidetyrannide. primùm enim Nemrod qui fuit à posteritate reprobata à Noë, accepit tyrannidem, qui fuit filius Cham. Genes. 10. nec sancti doctores hoc sub silentio præterierunt. Greg.
Grego.
enim unum cõtracontra naturãnaturam & magnũmagnum dicit esse, uelle dominari hominẽhominem, cum naturali iure omnes homines sint æquales. & Isidorus, | Communis (inquit) omniũomnium possessio, & una libertas iuris naturalis est, propria uti libertate: quòd si ante legem euangelicãeuangelicam regius potestatus prohibitus non esset, saltem Christianos dicũtdicunt libertate donatos à Christo. Patet ex illo loco, ubi dicit Dominus, Reges terrę à quibus accipiunt tributũtributum, à filiis suis, an ab alienis? respondit Petrus, Ab alienis. Ex quo, inquiunt, certum est, Christianos tributũtributum non debere nisi ratiõeratione scẽdaliscandali. Et cõfirmaturconfirmatur per illud Apostoli, Nemini quicquãquicquam debeatis, nisi ut uos inuicẽinuicem diligatis. ItẽItem, nolite fieri serui hominum: empti enim estis pretio magno. & rursus ad Ephesi. Vnus Dominus, inquit, una fides, unũunum baptisma. Non ergo licet nos Christianos principes superinducere. Vnde homines factiosi, corrupti superbia, & ambitione, nihil mirum, si aduersus principes seditiones mouent. Ideo
8
* nos eùm omnibus sapiẽtibussapientibus meliùs dicimus, Monarchiam siue regiam potestatẽpotestatem non solũsolum iustãiustam esse, & legitimam, sed dico reges etiam à iure diuino & naturali habere potestatẽpotestatem, & non ab ipsa republica, aut prorsus ab hominibus. Et probatur, Quia cùm respublica potestatem habet in reipublicæ partes, hæc autẽautem potestas per ipsam multitudinem exerceri non potest (non enim commodè posset leges condere, atq;atque edicta proponere, lites dirimere & transgressores punire) necesse ergo suit, ut potestatis admini|stratio alicui, aut aliquibus commẽdaret̃commendaretur, qui huiusmodi curam gererent: & nihil refert uni aut pluribus cõmendet̃commendetur: ergo potuit cõmẽdaricommendari potestas, quæ eadẽeadem est, quæ reipub. Et authoritatibus probatur. Constat enim regnũregnum non esse cõtrariũcontrarium iuri naturali, ut isti putãtputant. ius enim naturale est immutabile, ut Aristo. probat. 5. Ethico. & etiãetiam habet̃habetur in decretis. Nam si regnũregnum esset cõtracontra ius naturale, nullo seculo, aut ętate iustũiustum esse potuit. cuius cõtrariũcontrarium esse cõstatconstat ex ueteri testamento, ubi laudat̃laudatur Melchisedec Rex SalẽSalem, & Ioseph procurator regni Pharaonis, & exactor tributorum, & Iacob uir iustus regionẽregionem incolendãincolendam à Pharaone accepit, & Daniel cum sociis suis constitutus est à Nabuchodonosor præfectus prouinciæ: quod uti que uiri sancti non admisissent, si regnum pro tyrannide reputassent. Et Deuteronom. 10. ponũturponuntur leges, & conditiones regibus, quibus regnaturi erãterant apud filios Israel: nec prohibentur regem sibi cõstituereconstituere, sed tantùm ne sit alienigena, qui cõstituendusconstituendus esset, & ibi præcipitur, ut stet sacerdotis præcepto, & decreto sub capitis etiam pœna: nihil autem interest an sit sacerdos, aut rex, dummodo eandem habeat potestatem. Et Leuitæ constituuntur iudices, qui potestatem haberent uitæ & mortis. Et in libris Regum quidam reges ab ipso Deo constituti legũturguntur, alii eius præcepto præpositi: quod utiq;utique | nũquãnumquam Dominus fecisset, si cõtracontra ius naturale fuisset. Et Machabæi, uiri fortissimi & sanctissimi ab omnibꝰomnibus reputãturreputantur, qui tamẽtamen suorũsuorum patrũpatrum principatũprincipatum aut delatũdelatum susceperũtsusceperunt, aut iustis de causis illud sibi uindicauerũtuindicauerunt. Est uerò prorsus absurdũabsurdum existimare aliquid esse cõtrariumcontrarium iuri naturali, aut diuino, quod rerum humanarum administrationi expedisset. Non itaque, ut sapiẽtersapienter ait Iob, Deus tãquamtanquam timidus abiicit potestatem, cùm ipse sit potens, nec libertas euangelica (ut seditiosi homines imperitæ plebis auribus suggerunt) regis potestati impedimento est. Vt enim alio loco ostenditur, nihil quod lege naturali licitum sit, Euangelio prohibetur: atque in hoc maximè libertas euãgelicaeuangelica consistit. Quare si ante EuãgeliumEuangelium ciuitatibus reges sibi cõstituereconstituere licebat, non est ęstimandum post Euangelium non licere. Et certe si reges, legitimi principes non essent, nunquãnunquam Apostoli Christi nobis ut illis pareamus, commendassent. Cùm enim Paulus ad Rom. 13.
Roma. 13.
nihil aliud agere uidetur. Omnis in quit anima potestatibus sublimioribus subdita sit. Et iterum, Non est potestas nisi à Deo. & Qui resistit potestati, Dei ordinationi resistit. & multa alia in hanc sentẽtiamsententiam ad Timo. tertio. Admone, inquit, illos principibus & potestatibus subditos esse. Et Secundę Timo. 15. Obsecro autem primùm omnium fieri obsecratio|nes pro regibus, & omnibus, qui in sublimitate sunt constituti, ut quietam & tranquillãtranquillam uitãuitam agamus. Et primæ 2. cap. Subiecti estote omni creaturæ propter DeũDeum, siue regi, &c. Videtur ergo quòd regia potestas sit non à republi. sed ab ipso Deo, ut catholici doctores sentiunt. Quamuis enim à republica constituatur (creat enim respublica regem) non potestatẽpotestatem, sed propriam authoritatem in regem trãsferttransfert, nec sunt duæ potestates, una regia, altera communitatis. Atque ideo sicut potestatem reipublicæ à Deo & à iure naturali constitutam esse dicimus, idem prorsus de regia potestate dicamus necesse est (quod satis consonum reipub. uidetur) cõsuetudineq́ueconsuetudineq́ue, quæ principes Dei, non ministros reipublicæ appellat. SalomõSalomon ait enim, Per me reges regnãtregnant. Et Dominus Pilato respondit, Non haberes potestatem, nisi tradita esset de super, id est de cælo: errare uidentur authores concedentes reipublicæ potestatem esse de iure diuino, non autem regiam potestatem. Quòd si homines, uel respublica non haberent potestatem à Deo, sed ex cõditocondito omnes conuenirent, & pro bono publico uellent potestatem contra se constituere, illa quidem esset ab hominibus sicut est, quam religiosi tribuũttribuunt abbati. Non ita uerò est. cõstitutaconstituta est enim in republica õnibꝰomnibus etiãetiam ciuibꝰciuibus inuitis potestas seipsam administrãdiadministrandi, in quo officio ciuiles re|ges cõstituticonstituti sunt. Sed dubitari potest, an
9
* ita etiãetiam sit de potestatibus, quibus infideliũinfidelium respublicę gubernant̃gubernantur: scilicet an inter paganos sint legitimi principes, & alii magistratus. Et uidetur quod non: quia si ex Christiano fieret quis infidelis, omni prorsus publica potestate, ut iura dicũtdicunt, priuat̃priuatur propter infidelitatẽinfidelitatem: ergo cùm eadẽeadem ratio infidelitatis maneat ei, impediet legitimũlegitimum principatũprincipatum, aut potestatẽpotestatem. Et Richardus, uir alioqui præstãtissimipræstantissimi ingenii, in libro De paupertate Christi, non solùm infidelitatẽinfidelitatem, sed quodcunque mortale peccatũpeccatum putat impedire omnẽomnem potestatẽpotestatem, & dominiũdominium, iurisdictionemq́ue tam publicãpublicam quãquam priuatãpriuatam, & titulum, & fundamentũfundamentum cuiuscunq;cuiuscunque potestatis credit esse gratiãgratiam: cuius rationes prætereo, quia infirmiores sunt, quàm ut declaratione indigeãtindigeant. Nec omnino est dubitãdũdubitandum quin apud ethnicos sint legitimi principes & domini, cùm Apostolus in locis suprà dictis, obediẽdũobediendum potestatibꝰpotestatibus & principibus & toto tꝑetempore seruire præcipiat, qui certè eo tꝑetempore oẽsomnes erãterant infideles. Et Ioseph & Daniel, paganorũpaganorum principes, ꝓcuratoresprocuratores, et ministri erãterant: nec aut principes Christiani seculares aut ecclesiastici huiusmodi potestate & principatu priuare possent infideles, eo dũtaxatdumtaxat titulo, ꝗaquia infideles sunt, nisi ab eis alia iniuria profecta sit. Et
10
* tres quidem causæ publicæ potestatis secularis rectè explicantur per definitionem, | quæ ab authoribus talis ponitur, Potestas publica est facultas, authoritas, siue ius gubernãdigubernandi rempublicam ciuilem. Ex dictis facilè patet probatio illius: quatenus ad publicam potestatẽpotestatem spectat, ostendimus publicas potestates esse à Deo, atque adeò iustas & legitimas: ex quibus sequitur probatio ultimę partis conclusionis suprà positæ, in qua dicebamus, nullãnullam huiusmodi potestatem hominum cõsensuconsensu abrogari posse. Si enim homo cedere non potest iuri & facultati se defendendi, propriis que membris ex commodo suo utendi: ergo nec etiam potestati, cùm hoc illi naturali & diuino iure competat. Itidem etiam respublica nullo modo potest priuari huiusmodi potestate tuendi se, & administrandi aduersus iniuriam & suorum & exteriorum, quod sine publicis potestatibus facere non potest: atque ita si ciues omnes in hoc conuenirent, & omnes has potestates admitterẽtadmitterent, ut nullis tenerentur legibus, nulli imperarent, pactum esset nullum, & inualidum, utpote contra ius naturale. Ex superioribus infertur corollarium non contemnendum, his maximè, qui sub uno principatu & regali degunt. Solent enim ciuitates, quæ sine rege sunt, et populari administratiõeadministratione regunt̃reguntur iactare suãsuam libertatẽlibertatem. Et corollariũcorollarium est, Quòd
11
* non est minor libertas in regali principatu, quam in aristocratico & democratico. sic enim distin|guit Aristo. tertio Ethico. principatus in Monarchiam & principatum unius, AristocratiãAristocratiam optimatum principatum, & Democratiam, id est popularem seu multitudinis principatum. Dico ergo non esse minorem libertatem in regali principatu, quàm in aliis. Probatur, Quia cùm eadem sit potestas, ut suprà probatũprobatum est, siue in uno, siue in pluribus sit, & tantum uni melius sit subiici quãquam pluribus. (tot enim sunt domini quot sunt superiores) ergo non est minor libertas ubi omnes uni sunt subditi, quàm pluribus, maximè cùm ubi sunt plures dominantes, plures sunt qui potestatem ambiant: & necesse est, ut seditionibus, & dissensionibus respub. sæpe laboret propter illorum diuersas sententias. Nulla enim fides regni sociis, ait Poëta. Et Dominus per prophetam, Pastores multi demoliti sunt uineam meam. Optimum ergo regnũregnum est unius, sicut totus orbis ab uno principe & domino sapientissimo gubernatur. SecundũSecundum corollariũcorollarium, quod ex superioribus potest inferri, est, Quòd
12
* tota respublica potest puniri licitè pro peccato regis. Vnde si rex iniustum bellum inferret alicui principi, potest ille, qui iniuriam accepit, prædari, & alia iure belli persequi, & occidere regis subditos, etiam si omnes sint innocentes: quia postquãpostquam rex à re publica constituitur, si quid ille insolenter committat, imputatur reipublicæ: tene|tur enim respublica non committere hanc potestatem nisi ei, qui iustè exerceat, & utatur potestate, aliâs periculo se committit. TertiũTertium corollarium, Nullum
13
* bellum est iustum, si cõstatconstat geri maiori malo reipublicæ, quàm bono, & utilitate, quantumuis aliunde suppetant tituli, & rationes ad bellũbellum iustũiustum. Probatur, Quia si respublica non habet potestatem inferendi bellum, nisi ad tuendum se, resq́ue suas atq;atque se protegendum: ergo ubi ipso bello attenuatur potiùs atque atteritur, quàm augetur, bellum erit iniustum, siue à rege inferatur, siue à republica. Imò cùm una respublica sit pars totius orbis, & maximè Christiana prouincia pars totius reipublicæ, si bellum utile sit uni prouinciæ, aut reipublicę cum damno orbis aut Christianitatis, puto eo ipso bellum esse iniustum. ut si bellum Hispaniarum esset aduersus Gallos aliâs ex causis iustis susceptũsusceptum, & alioquin regno Hispaniarum utile: tamen cùm maiori malo & iactura geritur Christianitatis, puta quia Turcæ occupant interim prouincias Christianorum, cessandum esset à tali bello. Et hæc ad explicationem primæ conclusionis.
Loading...