¶ Prima conclusio est, Omnis
* seu publica,
seu priuata potestas, qua respublica secularis
administratur,
nõnon solùm iusta, & legitima est,
sedita Deum actorem habet, ut nec orbis totius consensu tolli, aut abrogari possit. Priusquam ad probationem huius conclusionis ueniam, nonnulla mihi
præmittẽdapræmittenda sunt, ad eius
explanationem, & intelligentiam necessaria.
Nec tamen omnia, quæ in hoc amplissimo argumento
cõgericongeri possunt, persequi constitui,
sed astricto & presso sermone, scholastico more, quantum potero, paucissima uerba, quæ
solùm instituto sunt necessaria,
conferãconferam. Cùm
*
autẽautem duplex sit potestas, publica, seu priuata,
priꝰprius de publica, mox uerò de priuata
agamꝰagamus. Et
quoniãquoniam (ut Arist.
admonet)
unũquodq;unumquodque tũctunc arbitramur scire,
cũcum causas eius
cognoscimꝰcognoscimus, operæ
pretiũpretium me
facturũfacturum puto, si ciuilis, et laicę potestatis, de qua tota futura est oratio, causas inuestigauero.
QuibꝰQuibus certè
ꝑceptisperceptis, & uis, & effectus ipsius potestatis facilè
patebũtpatebunt. Illud
igit̃igitur
in primis notare oportet,
qđquod ipse Arist. in Physicis
docet,
NõNon in
naturalibꝰnaturalibus tãtũtantum, sed in
oĩbusomnibus
|
prorsus humanis rebus necessitatem considerandum ex fine, utpote causarum omnium &
prima & potissima. Quod dogma, seu ab Aristot.
inuẽtuminuentum fuerit, sine à Platone receptum,
ingens philosophiæ argumentum fuit,
magnamꝗmagnamque rebus omnibus attulit lucem. Anteriores homines non eruditionis expertes, sed primi etiam nominis philosophi,
necessitatẽnecessitatem rerũrerum
materiæ tribuebant, acsi (ut ipsius Arist.
exẽploexemplo utar) domum ita necessariò constructam
esse putarent: non quòd humanis usibus ita
expediret, sed quia grauia quidem deorsum
suapte natura ferantur, idcirco lapides quidem
ac fundamenta sunt infra terram, supra autem
propter leuitatem præeminent ligna. Item homines inferiùs pedes habere non incessus gratia, sed quòd ea pars maximè crassior sit. Ossá
que similiter animantibus inesse,
nõnon quòd ita
necessaria fuerint, ut caro membráque corporis stabilitatem haberent, sed quòd ea materia
durior & solidior sit. Verum enim uero homines crassis opinionibus imbuti, toto (ut
aiũtaiunt)
cælo errabant, ut nec rerum aliquarum rationem secundum
sententiãsententiam eorum reddere possent, certè optimarum maximarumq́ue rerum
fabricam artificio philosophandi ratione nullo modo expedire possent. Quomodo enim
illi, ut non inquiram qua materiæ uarietate terra ornatur in media sede mundi locata, solida,
|
& globosa, & undique circum se suis nutibus conglobata, uestita floribus, herbis, arboribus, ut
nõnon exigam unde
fontiũfontium gelidæ perennitates, liquores perlucidi, unde
riparũriparum uestitus uiridissimi:
singulariũsingularium partũpartum mẽbrorumꝗmembrorumque
hominis compositionem uni materię
acceptãacceptam,
referrent? Quæ est illa materiæ uis, quæ inter
animantia oculos homini sublimes dedit, cælumq́ue uidere iussit, & erectos ad sydera tollere
uultꝰuultus? Ita enim illi
respõdẽtrespondent fieri aliter
nõnon
potuisse, quàm ut homo
erectꝰerectus esset, bruta uerò prona, inclinataq́ue: & non finis alicuius,
aut utilitatis gratia, sed
ꝙquod animantium materiæ, disparq́ue conditio esset. Atque ex hoc capite manauit Epicuri stolidissimum placitum,
& eius discipuli Lucretii. Dicebat enim nec oculos ad uidendum esse natos, nec aures ad audiendum, sed omnia fortuitò atque adeò ex
illo atomorum multifario concursu per infinitum & inanem uolitatum contigisse, quo
nihil potest dici, uel fingi, aut stultius, aut
ineptius, nec quicquam procliuius quàm tam
apertam stultitiam arguere. Quod copiosissimè Cicero De natura Deorum, & Lactantius De opificio Dei
fecerũtfecerunt. Sed nostro instituto, & præsenti proposito satis erit, ut summam ueritatem teneamus, qua omissa, semper necesse errare est. Credamús que non cælum, nec
terrãterram, ac reliquas orbis partes homi|
minemq́uenemque ipsum orbis
principiũprincipium, sed omnia,
quæ cælo continentur, alicuius usus & finis
gratia stetisse, fieríque omnia,
atq;atque ita fieri necesse propter finem, unde ratio & necessitas
rerum accipienda est.