¶ Vndecima propositio, Videtur
* quòd in tali determinatione
cõciliumconcilium errare non possit.
Probatur, quia est de iis, quæ spectant ad mores uniuersales ecclesiæ, ergo non potest errare in huiusmodi determinatione, & statuto.
¶ Duodecima propositio, Facta
* tali determinatione, nunquam liceret papæ
dispẽsaredispensare in tali lege, & peccaret mortaliter, dispensando ex
quacũquequacumque causa. Probatur, Quia si
cõciliũconcilium determinasset, quòd dispensatio est perniciosa
per
decimãdecimam propositionẽpropositionem, &
nõnon potest errare
per
undecimãundecimam ergo ita est,
ꝙquod est perniciosa dispensatio, ergo est illicita.
ItẽItem si papa
dispẽsatdispensat sine rationabili causa, peccat, ut in septima propositione dictum est: sed nulla potest esse rationabilis causa dispensandi contra
mãdatummandatum
concilii generalis. Ergo malè faceret dispensando: quia grauius est & melius, obseruare
sententiam concilii, quod errare non potest,
quàm obseruare, uel capere causas, uel casus
particulares. Item si concilium determinat,
quòd dispensatio in tali lege est perniciosa
toti ecclesiæ, hoc maximè esset, quando
|
talis dispensatio uergeret in detrimentum,
nõnon
solùm legis humanæ, sed etiam iuris diuini:
quia (ut dictum est) ius diuinum seruari non
potest sine legibus humanis. Et si concilium
deberet facere aliquod tale statutum, in quo
nunquam esset dispensatio: ideo esset, quia ex
talibus dispensationibus sequeretur quòd aut
pernicies, aut periculum esset contra ius diuinum. non enim deberet esse pro decimis,
aut bonis ecclesiasticis, sed pro maioribus rebus. Vt si ex dispensatione puerorum sequeretur mala administratio in ecclesia, & ex consequenti uitiosa administratio sacramentorum, morum corruptela, & nullum bonum
ex tali administratione posset nasci: merito
concilium determinaret, ut nunquam fieret
dispensatio in illa lege. Et tunc arguitur sic,
Papa non potest dispensare in iure diuino, ut
dictum est suprà in 1. propositione. ergo si aliqua lex humana est necessaria ad obseruationem iuris diuini, non poterit papa dispensare licite in illa. Sed tota difficultas est, quia
licet dispensatio temeraria, & uulgata, & irrationabilis possit esse perniciosa, tamen
dispẽsatiodispensatio particularis ex rationabili causa & raro,
non esset perniciosa priuata, ut cum isto puero uel iuuene optimæ indolis, & morum optimorum, erudito & nobili, & qui re uera plus
proderit quàm quicunque alius, dispensetur
|
quòd fiat episcopus. ergo
cõciliumconcilium nõnon potest
determinare,
ꝙquod uulgariter omnis talis dispensatio in tali lege est perniciosa, sed temeraria,
& passim facta: & per consequens non potest
prohibere summum Pontificem ne in aliquo
casu emergenti possit dispensare.
RespõdeoRespondeo ad
hoc dubium. Primò, quòd leges non
respiciũtrespiciunt
casus particulares: sed ad hoc quòd lex uniuersaliter feratur, satis est
ꝙquod quasi semper sit expediens, uel ut plurimum. Exempla sunt clara, si
per se consideremus aliquo modo expedire, ut uir relinqueret uxorem, & aliam duceret, uel
quia sterilis, uel quia intolerabilis, uel quia malis moribus inficit fortasse maritum: sed quia
ut iam plurimum expedit, ideo lata est uulgariter lex, ne aliquis dimittat uxorem,
etiãetiam si fuerit hæretica, & conaretur maritum subuertere, uel in quocunque alio casu. Idem de pluralitate uxorum etiam pro pace, imò conuersione totius regni. Item
nullũnullum inconueniens uidetur aliquando sequi ex concubitu fornicario,
si per se
cõsidereturconsideretur. Ratio enim quare est malus, & prohibitus, est, quia est
cõtracontra bonum
prolis, ut
nasceret̃nasceretur sine certo patre, & per
cõsequensconsequens malè educaretur. Hoc autem cessare
potest in casu ubi mulier est sterilis, & iam ætatis prouectæ: & tamen uniuersaliter est prohibita fornicatio, cum quibusuis circunstantiis,
quia in prolibus sequeretur mala educatio, &
|
procreatio prolis. Ita profecto legislatores humani possunt habere rationem & respectum
ad illud, quod penè semper accidit, etiam si
aliquando deficiat, & ferre leges uniuersaliter
etiam in quocunque casu: & si non esset lata
lex de insolubilitate matrimonii à Deo, ecclesia posset condere illam legem ita uniuersalem, sicut fecit ipse Deus. & indispensabilem
in quocunque casu: quia si nunc lata à Deo ita uniuersalis est rationabilis, & utilis, etiam esset talis lata à concilio, uel papa. Nil enim facit à quo sit lata lex ad hoc, quòd sit rationabilis: nec Deus faceret leges ita indispensabiles, nisi ita expediret. disponit enim omnia
suauiter. Sapientiæ 9.
& ut conuenit rebus. Et
in legibus humanis prohibetur uniuersaliter
aliquid omnibus uti, tamen ratio legis non inuenitur in omnibus. Verbi gratia, Prohibetur ne nocturno tempore aliquis armatus incedat: certè ratio legis est, quia illo tempore
solent insidiæ fieri, & cædes, & est maior licentia peccandi. Si quis autem certus, quòd
nihil mali facturus est ex hoc, sed ex aliqua alia
occasione portat arma illo tempore, est reus
legis, & peccat contra legem, & meritò
punit̃punitur:
& si esset lata
excõmunicatioexcommunicatio, incurreret
sentẽtiamsententiam, quia propter pericula
frequẽterfrequenter accidẽtiaaccidentia
rationabiliter fuit facta
ꝓhibitioprohibitio in omnibus.
|
si ergo licet aliquando aliquis iunior rationabiliter possit assumi in episcopum: tamen quia
hoc esset rarò, & contrarium plurimùm contingit, posset concilium ordinare, quòd cùm
nullo dispensaretur: & hoc est profectò uerum, etiam si nulla ratio esset, optimè faceret.
Sed propter hoc est notandum, quòd non solum oportet expectare in condendis legibus
quid boni sequatur ex casibus particularibus,
& ex obseruatione legis, uel quid mali in his
casibus singulis in transgressione illius, sed
quid sequatur, si tollatur talis lex uniuersaliter. Verbi gratia, si consideremus quid mali sequatur ex ista fornicatione aut illa, non uidetur quòd sequatur magnum inconueniens, &
si aliquod, posset etiam facilè adhiberi remedium: sed si consideremus quid mali sequeretur, si tollatur illa prohibitio, intelligeremus
quàm necessaria est illa lex. Si enim liceret fornicari, non solùm sequitur praua educatio prolis, sed etiam quòd non sit procreatio liberorum, & periret genus humanum. si enim hoc
liceret, multi non ducerent uxores, & mallent uti libertate: & per consequens cùm ex huiusmodi uago concubitu non multiplicarentur
liberi, sed rarò eueniant, sequitur defectus &
inopia
filiorũfiliorum in republica, sequitur
ꝙquod nõnon sint
familiæ, & per consequens auitates, nec respublicæ, & multa alia inconuenientia. Idem pa|
tebit de insolubilitate matrimonii. Non enim
oportet respicere ad hoc quid mali sequatur,
si Petrus uxorem suam reliquerit, sed oportet uidere quid mali sequatur, si passim liceat dimittere uxores. Cùm enim inter coniuges sæpe incidat iurgia, & capiat eos inuicem satietas, rara essent matrimonia firma. Et cum relicta ab uno non reciperetur ab alio, esset magnum periculum incontinentiæ, & primùm
esset in magnam iacturam & detrimentum liberorum, qui relinquerentur aut sine matre
apud nouercam, aut sine patre apud matrem,
& multa alia mala: unde iustissimè est
adẽptaadempta
illa facultas. Ita in
legibꝰlegibus ecclesiasticis
nõnon oportet
cõsiderareconsiderare quid boni, aut quid mali sequatur, si iste iuuenis fiat episcopus, uel si quis emat hoc beneficium, quia non uidetur
magnũmagnum
malũmalum: sed oportet considerare quid se
queret̃queretur,
si hoc passim liceret fieri siue per
dispẽsationẽdispensationem,
siue alia
quacunquacunque uia. sequeretur enim confusio, & pernicies
rerũrerum ecclesiasticarum, & bonorum morum, ut constat. Et ideo si hoc alia
ratione impediri non potest, nisi ista, ut omnino tollatur facultas dispensandi, hæc accipienda est. Præterea
considerãdumconsiderandum est, quòd ratio
legis
pōtpotest esse rata, & determinata,
ꝗaquia est in
cõmunicommuni, & uniuersali. Sed ratio legitima dispensandi in lege
nõnon pōtpotest esse determinata, quia est
ex singularibus
cõiecturisconiecturis, &
circũstãtiiscircumstantiis, de
|
quibus non potest haberi scientia, nec certitudo, ut Philosophus dicit: quia
uariãturuariantur in
infinitũinfinitum. & ideo oportet si
dispensandũdispensandum est,
ꝙquod relinquatur arbitrio humano,
quãdoquando, et quomodo: & cùm sint tot
rerũrerum uarietates, sæpe proponuntur circunstantiæ, quæ licet non sint sufficientes, sunt apparentes, uel uerisimiles, & per
consequens trahunt hominem ad dispensandum frequenter in lege: cuius tamen obseruatio est necessaria, & sic defraudatur intentio legis. Et præterea est magna improbitas hominum, qui
nitũturnituntur in
uetitũuetitum semper,
cupiũtquecupiuntque negata, et qui
cõcupiscũtconcupiscunt,
ꝗaquia lex dicit,
NõNon cõcupiscesconcupisces. Et prælati,
etiãetiam summus Pontifex errare potest in huiusmodi
dispẽsationibꝰdispensationibus,
ut in sexta propositione
dictũdictum est, & sunt infirmi ad
resistendũresistendum ambitioni importunitatibus.
Ideo si maneat
licẽtialicentia dispẽsandidispensandi in
legibꝰlegibus pro
suo arbitrio,
periculũpericulum est
manifestũmanifestum, ne
dispẽsatiõesdispensationes fiãtfiant sæpius irrationabiliter, quàm
cũcum causa rationabili,
cũcum magno
detrimẽtodetrimento ecclesię. ergo si aliud
remediũremedium adhiberi
nõnon potest, quàm
hoc, hoc
accipiẽdũaccipiendum est. Præterea
cõsiderãdumconsiderandum
est,
ꝙquod in moralibus non oportet multùm considerare quid possit fieri, sed quid in
rerũrerum statu & natura inueniatur, &
cõtingatcontingat, & potiùs
experientia tot annorum, quàm
argumẽtationibusargumentationibus stãdumstandum est. Possent iudices esse fortes uiri, ac ita iusti, ut nullis muneribus
corrumperẽ| p. 255turcorrumperentur, aut retraherentur à iustitia: sed quia usu &
experientia compertum est, quòd iudices accipientes munera,
nõnon rectè solent iudicare, ideo
generaliter
prohibitũprohibitum est munera accipere. Ita
in proposito nos bene
possumꝰpossumus philosophari
& imaginari,
ꝙquod summi pontifices possent esse
sapiẽtissimisapientissimi, & sanctissimi uiri, &
ꝙquod nunquam
dispensabũtdispensabunt sine legitima causa: sed clamat
experiẽtiaexperientia in
cōtrariũcontrarium: & uidemus,
ꝙquod nullus quærit
dispẽsationẽdispensationem, quin obtineat. ergo
desperandũdesperandum est,
ꝙquod si
relinquãturrelinquantur dispẽsationesdispensationes arbitrio
humano, quòd
solũsolum fient ex legitima causa. Et
quãuisquamuis sint multi summi pontifices sapientes
& sancti, unus potest omnia perdere & maximè quia summus Pontifex non potest examinare omnes causas obrutus grauissimis occupationibus spiritualibus, &
tẽporalibustemporalibus, & necesse habet
mãdaremandare aliis
curãcuram, à quibus sæpe falli potest,
etiãetiam si fuerit B.
GregoriꝰGregorius. Et præterea
dicit Arist. 1.
RhetoricorũRhetoricorum,
& S. Tho. 22. q. 95.
ar. 1. ad
secũdũsecundum.
ꝙquod omnia quæ possunt,
debẽtdebent lege determinari, et disponi, et quàm paucissima
relinqui arbitrio iudicis. Cuius pręcepti multas ponit
ratiõesrationes: sed potissima est, quia legislator fert leges in uniuersali, & de futuris, nec
tũctunc innitit̃innititur aut gratia
amicorũamicorum, aut improbitate
hominũhominum, aut prece, aut pretio, sed
solũsolum habet
in
cõcilioconcilio bonũbonum reipublicæ, cui
oẽsomnes fauent. sed
in casibus particularibus
cõcurrũtconcurrunt multa quæ
|
possunt hominem ab æquo, & bono auertere. Et ideo multo liberior est ad
ferẽdasferendas leges,
quàm tot iudices.
ItẽItem leges ponuntur ex magna
cõsiderationeconsideratione, in particulari autem
nõnon uacat ita considerare. Ita est in proposito, leges
ecclesię feruntur cum assensu omnium, & à nemine impugnantur, aut contradicuntur, & sic
sunt optimæ. Sed in dispensationibus concurrunt multa, quæ inducere possunt ad non rectè
dispensandũdispensandum: & ideo optimum esset rescindere occasiones. Et adhuc ita loquimur, quasi
cum magna difficultate fiant dispensationes,
& oporteat adhibere magnas machinas ad extorquendam unam dispensationem, & non
sint Romæ expectantes, an quis uelit petere
dispẽsationẽdispensationem omniũomnium, quæ legibus sancita sunt.
Sed dicet aliquis, Videmus semper in literis
apostolicis dispensationum, quòd semper profertur causa iusta dispensationis: ergo si ita sit,
quid opus est ista noua cautela? Respondetur,
Ego nullam dispensationem in particulari
cõdemnocondemno, nec meum est, non iudico alienum
seruum. Fortasse ita est ut dicitur. Sed uideo
duo. Primum, quòd in fine anni sunt tot dispensationes factæ, quòd nescio an sint tot,
qui legem seruent. Secundo uideo, quòd omnes, qui petunt, afferunt dispensationes, quos
omnes
mirũmirum est habere legitimas causas, ut
cũcum
eis dispensetur in impedimentis matrimonii,
|
ætatis ad ordines, & irregularitates, & pluralitates beneficiorum. Itaque omnibus pensatis,
uideretur certè conducibile, ut hac ratione
quis iret obuiam huic dispensationi
legũlegum optimarum, ut prohiberetur dispensatio absolutè.
Quòd si omnino uideatur durum, & necessarium esse, ut omnis lex habeat aliquam exceptionem, nec aliqua lex humana sit omnino
indispensabilis, hoc
statuat̃statuatur lege, in quo casu
possit papa dispensare, &
terminet̃terminetur in tali, & in
tali, &
nõnon aliâs, & sic poterit fieri dispensatio
sine
uiolatiõeuiolatione, &
dispẽsationedispensatione legis. Sed tutiùs
& iustiùs uideretur, ut fieret absolutè de aliquibus legibus. Est præterea considerandum,
quòd (ut dictum est) bonum commune est
præferendum bono particulari, & ideo cùm
lex lata sit propter
bonũbonum publicum, dato
ꝙquod ita
esset, quòd ex illa in casu particulari sequeretur detrimentum alicuius particularis, etiam ubi aliâs esset irrationabile, tamen ferendum
est propter conseruationem boni communis,
nec statim oportet occurrere ad dispensationes, quia dispensando in causis iustis, aperitur
ianua ad dispensationes iniustas. Circa quod
optimè S. Tho. 12. q. 97. ar. 4. ad 1. & q. 100. ar.
8.
dicit, quòd nunquam dispensatio est facienda cum detrimento boni communis. & 22. q.
88. articu. 12. dicit, quòd omnis dispensatio à
prælato debet fieri ad honorem Dei, uel uti|
litatem ecclesiæ. & 12. q. 97. articu. 4. quòd qui
dispensat, non habens
intentionẽintentionem ad bonum
commune,
infidelis est. ex quo patet, quòd in
dispensationibus non est legitima causa, quæ
solùm respicit priuatam utilitatem, & specialiter personæ priuatæ, sed debet potiùs habere
respectũrespectum, an talis
dispẽsatiodispensatio uergat in bonum
commune, uel econtrario. Vnde cum aliquæ
leges sint ita graues, ita necessariæ ad bonam
gubernationem, & statum ecclesiæ: si tunc contingat casus, ubi
dispẽsatiodispensatio uideatur irrationabilis, melius esset ut non
dispẽsareturdispensaretur,
etiãetiam ubi
non esset dispensatio prohibita, ut præsupponimus in ista propositione 12.
ExẽplumExemplum est clarum si ista lex, quòd filii clericorum non succedant parentibus in beneficiis, iudicatur esse necessaria in ecclesia: dato quòd sit aliquis talis
filius ita dotatus omni uirtute, & doctrina, ut
omnino expediret ut succederet patri, & nullus alius sit ita idoneus, & possit hoc fieri non
solùm sine omni scandalo, sed etiam ad gratiam totius populi: melius esset, ut non dispensaretur cum tali, ut tollatur spes aliis procurandi tales dispensationes. Et demum cùm ex duobus malis minus sit eligendum, ut in decretis.
13. d. duo mala. & Aristot. libro sexto Topico.
dato quòd non dispensaret in aliquibus casibus, esset malum tamen, cùm necesse sit, uel
|
incidere in hoc malum, uel per hanc occasionem uenire in maius malum, scilicet desolationem, & corruptionem legum necessariarum: melius est tolerare hoc primum malum,
ut etiam cum aliquo detrimento nunquam
dispensetur, quàm ut permissa licentia dispensandi, fiat pernicies morum & legum. Si quis
obiiciat, quòd huiusmodi decretum esset omnino nouum, & nunquam simile factum in aliquo concilio œcumenico, ubi tamen fuerunt
patres sapientissimi: ergo nullo modo debet
præsumi hoc
inceptũinceptum in nouo concilio, quod
certè ut sit celeberrimum, nunquam superabit
authoritatem & maiestatem illorum antiquorum patrum. Ad hoc respondetur distinguendo tempora, ut dicunt Iuristæ, & concordando iura. Tempore conciliorum antiquorum
erant pontifices similes patribus
cõciliorumconciliorum.
quòd ad retinendum, & inuocandum ab immoderata & effusa licentia dispensandi non
erat opus huiusmodi decreto: imò si bene reuoluuntur iura & historiæ apud antiquos patres, non
præsumebãtpræsumebant pontifices decreta
cõciliorumconciliorum ita faciliter & passim
dispẽsaredispensare, sed
tanquãtanquam oracula diuina
obseruabãtobseruabant: nec iam
nõnon ita
temere, sed fortasse nec semel dispensabant
contra statuta conciliorum, maximè circa leges graues, & paulatim ad hanc intemperan|
tiam dispensationum deuentum est, & ad
hũchunc
talem statum, ubi nec mala nostra, nec remedia pati possumus, & ideo necesse est aliam rationem excogitare ad conseruandas leges. Da mihi Clementes, Linos, Syluestros, & omnia
permittam arbitrio eorum. Sed ut nihil grauius dicatur in recentiores Pontifices, certè
multis partibus sunt priscis illis inferiores. Et
hoc de 12. propositione.