ERAT quæstio, Quid homo possit cum
primum peruenit ad usum rationis: circa
quam maximè occurrunt quatuor dubia. Primum, An
* homo cum primum peruenerit ad
usum rationis, possit Deum cognoscere. Et ut
omissis certis & facilioribus, ueniamus ad nodum difficultatis, loquamur de homine edu|
cato in Barbaria, sine instructione, & mentione Deitatis, & religionis, An talis possit cognoscere Deum cum primum peruenerit ad
usum rationis. & uidetur quòd sic. Primò illud est per se notum, saltem apud S. Tho. 1. p. q.
2. arti. 1. ergo non indiget tempore ad cognoscendum. Secundò quòd regula theologorum
est, quòd facienti quod in se est, Deus non deficiet in necessariis ad
salutẽ
salutem
: sed credere quòd
Deus est, est necessarium ad salutem. ad Hebr.
11.
Accedẽtem
Accedentem
ad Deum oportet credere, quia
est, & quia
inquirẽtibus
inquirentibus
se remunerator est: ergo si facit quod in se est,
nõ
non
ignorabit. Et confirmatur ex illo 1. Iohan. 2. Vnctio eius docet
uos de omnibus. In contrarium est, quia cognoscere quòd Deus est sine doctore extrinseco, est ualde difficile, habitat enim lucem in accessibilem, & cognosci non potest, nisi per ea,
quæ facta sunt: & oculus noster se habet ad manifestissima naturæ, sicut oculus noctuæ ad lumen solis, & ita uidetur de Deo. Et item Apostolus Roma. 10. Quomodo credent ei, quem
non audierunt? & ponamus quòd nihil audiuit: ergo nihil potest talis cognoscere, Ad hoc
respõdeo
respondeo
per propositiones. Prima est, Ad
* cognoscendum quòd Deus est, saltem sine doctore extrinseco, homo indiget
nõ
non
paruo tempore,
etiã
etiam
post capacitatem ad
percipiendũ
percipiendum
di|
sciplinas. Quæ propositio primò probatur sufficienter argumentis factis. Item, quia si potest
cognosci, hoc maximè est argumentis, & rationibus procedentibus ex solo lumine naturali, & experientia rerum, & cognitione creaturarum, sicut uidetur dici ad Rom. primo. sed
hoc est ualde difficile, ut patet ex rationibus factis, tum ab Aristo. tum aliis philosophis, &
doctoribus, quæ sunt difficiles, & procedunt
ex principiis, quæ indigent magno ingenio,
& doctrina, & hæc accepta à maioribus opinione, & commota iam disputatione de Deo
quanto difficilius inuenta & cognita, etiam
apud eum, cuius auribus nihil unquam de
Deo insonuit. Neque dubitandum mihi uidetur de hac propositione. De qua difficultate
egregiè Cicero, in libro de natura Deorum
sub persona Cottæ contra Balbum & Velleium,
quāquam
quanquam
Velleius hanc dicebat esse præ
notionem & prolepsym insitam animis hominum Deos esse. Secunda propositio,
* Si
quis non habet doctorem extrinsecum, uidetur
ꝙ
quod
pro
tẽpore
tempore
possit habere
ignorantiã
ignorantiam
inuincibilẽ
inuincibilem
de Deo. probatur ex prima, & probationibus eius. &
cõfirmatur
confirmatur
, quia S. Tho. q. 10.
2. 2. artic. 1. dicit, Quòd apud eos, qui nihil audierunt de fide, infidelitas siue
ignorãtia
ignorantia
fidei
non est
peccatũ
peccatum
, sed profectò omnino uidetur
|
eadẽ
eadem
ratio de illa, Deus est, apud omnes qui nihil
audierũt
audierunt
de deo, sicut de aliis propositionibus fidei: &
eadẽ
eadem
uidetur
intẽtio
intentio
Augu. lib. 83.
q. & per hoc facilè posset
respõderi
responderi
ad
dubiũ
dubium
negatiuè, scilicet quòd uidetur
dicẽdũ
dicendum
,
ꝙ
quod
non
omnis talis potest cognoscere
Deũ
Deum
,
cũ
cum
primũ
primum
peruenit ad usum rationis. Et ad
argumẽta
argumenta
esset facilè
respõdere
respondere
.
Nã
Nam
ad
primũ
primum
dicitur ex illo Aristo. Oculus noctuę, &c. & 1. Phy.
Nõ
Non
eadẽ
eadem
sunt nobis nota & naturę. Ad
secundũ
secundum
dicitur,
ꝙ
quod
saltẽ
saltem
priùs esset
ꝙ
quod
iste quæreret, & laboraret ad
inueniẽdũ
inueniendum
, &
tũc
tunc
Deus prouideret, &
iam
saltẽ
saltem
pro aliquo
tẽpore
tempore
ignoraret. Et
itẽ
item
Deus non semper prouideret
docẽdo
docendo
: quia clarum est, quòd aliquis etiam faciens quod in
se est, potest habere
ignorãtiam
ignorantiam
de necessariis,
ad salutem, putà de Christo, & de præceptis,
saltem pro tempore: sed Deus prouideret, uel
uel illuminando, uel non imputando ignorantiam. sed de hoc latiùs in 3. & 4. q. Sed his non
obstantibus sit tertia propositio probabilis,
Nusquã
Nusquam
* est, nec unquam fuit natio, nec erit,
ubi non sit notitia de Deo probabilis, & cui
omnes rationabiliter
teneant̃
teneantur
credere. Ista propositio, fortasse non poterit ita manifestè probari, sed certè
apparẽter
apparenter
.
Primũ
Primum
in historia
nũ
quã
nunquam
legimus tam
barbarã
barbaram
, &
efferã
efferam
nationem,
quę
nõ
non
habeat aliquem religionis
ritũ
ritum
, & puta|
ret deum esse. ut Balbus, & Velleius eloquenter apud Ciceronem disputant. Et patet ex
omni historia tam sacra quàm profana: & si
qua fuit natio, facilè potuerunt scire ex aliis nationibus, apud quas seruata fuit opinio de
Deo. Ita hoc fuit multo tempore notum, &
receptũ
receptum
in toto orbe
etiã
etiam
post diluuium. ergo
nunquam traditum est obliuioni, quin perseueraret in memoria hominum. Item Deus est
administrator & gubernator orbis, ut ex fide
notum est: sed in administratione hominum
maxima pars est religio, religio autem nulla
esse potest sine cognitione Dei. ergo adhuc
ostensum est homines per seipsos cognoscere.
Probatur, Quia pater meus usque modo operatur. Et Sapientiæ 14. Tu pater gubernas omnia. Item Sapientiæ 8. Sapientia attingit à fine
usque ad finem, &c. Item Deus uult omnes homines saluos fieri, qui
nõ
non
possunt esse salui nisi per cognitionem Dei: non possunt nisi cum
magna difficultate, & multo
tẽpore
tempore
cognoscere Deum, si Deus permittet tolli
memoriã
memoriam
&
cognitionem sui ab hominibus, nulla posset
esse religio, quod non esset congruum Prouidentiæ diuinæ, &
sapiẽtiæ
sapientiæ
ipsius, qui disponit
omnia suauiter, & attingit, &c. quod nullus sapiens homo permitteret, si posset impedire. Et
cõfirmatur
confirmatur
, quia
etiã
etiam
præcepta iuris naturalis,
|
& decalogi non sunt per se nota, & tamen ex
prouidentia Dei doctores concedunt, quòd
non stat ignorari, saltem nisi ex malitia, in
quacũque
quacumque
prouincia, & natione. ergo
cũ
cum
multo magis ad uitam
humanã
humanam
exigatur cognitio
Dei, quàm
præceptorũ
præceptorum
, nullo modo est dicendum,
ꝙ
quod
Deus permittat aboleri
memoriã
memoriam
deitatis.
Ita
Itaque
semper homo si uellet adhibere
diligẽtiã
diligentiam
, posset cognoscere
Deũ
Deum
esse. Et si
cõtra
contra
hoc quis arguat,
ꝙ
quod
per millia annorum maior
pars hominum falsos Deos coluit, &
nullã
nullam
habuit
notitiã
notitiam
ueri Dei, dico
ꝙ
quod
nunquã
nunquam
uidẽtur
uidentur
defuisse philosophi, & ueri
sapiẽtes
sapientes
, qui
unitatẽ
unitatem
ueri dei
affirmarẽt
affirmarent
, ut patet ex Apostolo ad
Ro. 1. & ex historia. Et si hoc
uerũ
uerum
erat circa
tẽ
pora
tempora
Apostoli, multo magis uidetur uerisimile superioribus
tẽporibus
temporibus
,
quãdo
quando
minus
distabãt
distabant
à lege naturæ & memoria
Patrũ
Patrum
: & alii
tenebãtur
tenebantur
rationabiliter illis credere. & sic Deus
semper
sufficiẽter
sufficienter
cõsuluit
consuluit
, &
ꝓuidit
prouidit
.
Secũdò
Secundò
,
possemus dicere
etiã
etiam
si
gẽtiles
gentiles
habeãt
habeant
falsas sectas de deo,
tamẽ
tamen
semper hoc erat omnibus
cõ
mune
commune
,
ꝙ
quod
erat aliquis Deus, siue unus, siue plures, cui
debebãt
debebant
cultũ
cultum
, et
religionẽ
religionem
: et sic siquis
uel ignorabat, uel negabat, uel dubitabat, aut
ex culpa sua, ut Diagoras,
ꝗ
qui
atheos dictus est,
& Theodotus, qui
deorũ
deorum
naturã
naturam
apertè
substulerũt
substulerunt
, & Protagoras sophista, qui in
dubiũ
dubium
|
reuocauit, quo nomine
Atheniẽsium
Atheniensium
iussu urbe & agro est exterminatus, libriq́ue eius in
cõ
cione
concione
cõbusti
combusti
. Et ex hoc
respõdetur
respondetur
affirmatiuè ad
quęstionẽ
quęstionem
, scilicet
ꝙ
quod
quilibet cum
primũ
primum
peruenit ad usum rationis, potest habere
notitiã
notitiam
Dei. Sed quia
etiã
etiam
si ista uera sint (ut certè
sunt) tamen non probantur, quia saltem breui
tempore posset aliquis esse sine notitia Dei.
Ideo potest poni quarta propositio,
ꝙ
quod
* potest
quis peruenire ad usum rationis, & pro aliquo
tẽpore
tempore
nõ
non
habebit
notitiã
notitiam
Dei, quia argumenta hoc uidentur probare. Et ita tenet Caiet. q.
10. ar. 4. 1. 2. expressè. Et quanquam ita sit, ut dictum est,
ꝙ
quod
Deus gerit
prouidẽtiã
prouidentiam
manifestandi
nomẽ
nomen
suum, non respondet ad casum de eo,
qui nutritur in sylua sine
mẽtione
mentione
religionis:
nam Deus ordinaria uia
nõ
non
prouidet, nisi per
causas
secũdas
secundas
, & de doctrina per prędicatores
ad Ro. 10.
Secundũ
Secundum
dubiũ
dubium
est, An
* quilibet talis possit bene moraliter agere. Et quia de alio
nõ
non
est difficultas, perseuerat
dubiũ
dubium
de illo, qui
ita educatus extra
religionẽ
religionem
, & sine doctrina,
&
mẽtione
mentione
Dei. De hoc dubio Grego. 2. d. 38.
& priùs dist. 26. contendit,
ꝙ
quod
ad
actũ
actum
moraliter bonum requiritur circunstantia ultimi finis, qui est Deus. Itaque nisi actu, uel habitu
actus referatur in Deum, actus
nõ
non
solùm non
est bonus, sed est malus, & peccatum. Idem
|
uidetur tenere
Ochã
Ocham
in 1. d. 1. q. 1.
quẽ
quem
sequitur
Almain in Mora. c. 14.
quantũ
quantum
ad hoc
ꝙ
quod
ad
bonitatẽ
bonitatem
moralẽ
moralem
requiritur
circũstantia
circumstantia
ultimi finis. sed
uidẽtur
uidentur
æquiuocare de actu moraliter
bono. unde
Ochã
Ocham
apud Gab. 2. dis. 28. tenet,
ꝙ
quod
ad
actũ
actum
moraliter
bonũ
bonum
nõ
non
requiritur
ꝙ
quod
referatur in
Deũ
Deum
. Et ita tenet Gabriel illic, & est
cõ
munior
communior
opinio, de qua nos
etiã
etiam
latè in lectionibus ordinariis diximus. Et ideo
quantũ
quantum
spectat
solũ
solum
ad hoc
dubiũ
dubium
, patet,
ꝙ
quod
secundũ
secundum
Grego. dicendum sit,
ꝙ
quod
si quis non cogitat Deum
pro illo
tẽpore
tempore
, non potest bene moraliter agere. Contra quam opinionem argumentor sic,
Quia sequitur, quòd nulla uia posset ille, qui
aliquãdo
aliquando
ignoraret
Deũ
Deum
, peruenire ad cognitionem eius,
saltẽ
saltem
nisi casu haberet exteriorem
doctrinã
doctrinam
. Probatur & maximè
secũdũ
secundum
sensum
eius, loco citato, quia non potest peruenire ad
talẽ
talem
cognitionem sine speciali auxilio Dei, sed
iste nullo modo potest se disponere ad tale
auxiliũ
auxilium
, quia per omnes actus suos
nõ
non
potest.
Secũdò
Secundò
sequitur,
ꝙ
quod
talis esset perplexus, quia
nõ
non
potest
saltẽ
saltem
statim cognoscere
Deũ
Deum
, &
tamẽ
tamen
tenetur seruare pręcepta
secũdũ
secundum
eundẽ
eundem
, 2. d. 34. &
nõ
non
potest seruare nisi
ꝑ
per
actũ
actum
malũ
malum
, ergo est perplexus, quia ipse
nõ
non
ponit actus
indifferẽtes
indifferentes
inter
bonũ
bonum
&
malũ
malum
, imò uidetur
ꝙ
quod
talis actus sit
mortalis
ꝗa
qua
est fruitio creaturæ. hoc
argumẽtũ
argumentum
|
aliter solui
nõ
non
potest, nisi dicendo, quòd talis
potest cognoscere Deum cum speciali auxilio
Dei, & sic iam non est perplexus, quia potest
uitare illud peccatum, saltem cum speciali auxilio, sicut ipse sibi respondet in illa d. 26. Sed
hoc impugnatur uehementer, quia stat, quòd
non detur tale
auxiliũ
auxilium
, & hoc sine culpa illius.
ergo iam
nõ
non
poterit uitare
peccatũ
peccatum
.
Assumptũ
Assumptum
patet, quia non omnibus datur illud speciale
auxiliũ
auxilium
ad cognoscendum
Deũ
Deum
(ut etiam ipse
habet fateri) multi enim
perseuerãt
perseuerant
in tali ignorantia, & hoc non est propter culpam actoris,
quia non potest illud uitare
antequã
antequam
illuminetur
secundũ
secundum
ipsum. ergo adhuc manet perplexus. Item, uel ad hoc quòd illuminetur, requiritur,
ꝙ
quod
iste aliquid faciat uel non: si non, ergo
non est in potestate ipsius quòd illuminetur,
& sic erit perplexus sine culpa sua. Si oportet
eum aliquid facere antequam illuminetur,
cõ
trà
contrà
, Illud non potest esse nisi peccatum: peccatum
autẽ
autem
non requiritur ad
illuminationẽ
illuminationem
. ergo. Item ipse in eadem d. dicit, quòd
nullũ
nullum
potest esse meritum etiam de congruo ad
primã
primam
gratiã
gratiam
, uel ad
auxiliũ
auxilium
speciale. ergo non requiritur dispositio, quia illa uideretur
meritũ
meritum
de
cõ
gruo
congruo
.
Itẽ
Item
, dato
ꝙ
quod
ex culpa sua talis
nõ
non
illuminaretur, adhuc esset inconueniens, quia ex culpa
præcedẽti
præcedenti
necessariò incideret in
nouũ
nouum
pecca|
tum. Ad hoc
argumentũ
argumentum
respondet necessariò
Greg.
ꝙ
quod
non obstante,
ꝙ
quod
Deus negaret alicui
speciale
auxiliũ
auxilium
ad
uitãdum
uitandum
peccatũ
peccatum
, nihilominus
imputaret̃
imputaretur
ei, quia ista priuatio uel
ignorã
tia
ignorantia
est ex peccato originali. Et ita
respõdet
respondet
expressè in illa di. 26. q. 1 in fi. sicut si quis ex
ignorãtia
ignorantia
,
quã
quam
incurrit, uel ex originali peccato ageret quod
nõ
non
debet. Sed hoc profectò
nõ
non
uidetur catholicè
dictũ
dictum
.
Itẽ
Item
, quòd iste, qui
nũquam
nunquam
aliquid audiuit de Deo, cognoscat
Deũ
Deum
esse,
& uult
finẽ
finem
& omnia
referẽda
referenda
in ipsum,
nõ
non
solùm est speciale
auxiliũ
auxilium
, sed etiam spiritus prophetiæ. ergo si quis ita natus & educatus esset
sine religione & doctore, nullo pacto posset
uitare
peccatũ
peccatum
, nisi in ipso primo
instãti
instanti
usus
rationis,
antequã
antequam
quicquã
quicquam
boni aut mali egisset, reciperet
spiritũ
spiritum
prophetiæ: quia quicquid
priùs faciat,
ne
neque
erit
peccatũ
peccatum
,
etiã
etiam
si Deus post
duos dies mittat
angelũ
angelum
aut
prædicatorẽ
prædicatorem
. Imò
dato
ꝙ
quod
statim mittat
prædicatorẽ
prædicatorem
, impossibile
est uitare
peccatũ
peccatum
,
ꝗa
qua
ipsum audire
prædicatorẽ
prædicatorem
erit
peccatũ
peccatum
,
cũ
cum
potest credere priùs quàm
audiat. Hæc sunt absurdissima: & ideo si quis
uellet omnino defendere,
ꝙ
quod
ad
actũ
actum
moraliter
bonũ
bonum
requiritur
circũstantia
circumstantia
ultimi finis, oporteret ut teneret simul,
ꝙ
quod
actus
carẽs
carens
illa circunstantia esset
indifferẽs
indifferens
,
ne
neque
tamẽ
tamen
hoc satis faceret, quia
magnũ
magnum
incõueniens
inconueniens
uidetur,
ꝙ
quod
actus
|
indifferens
reꝗritur
requiritur
ut illuminetur à Deo. Sed
quia in moralibus
nõ
non
oportet
solicitũ
solicitum
esse, an
possit aliqua sententia & opinio defendi, aut
quomodo
respõderi
responderi
possit
argumẽtis
argumentis
, sed considerare potiùs,
ꝗd
quid
uerisimilius sit. ideo sit ad
dubium propositio. Prima propositio, Omnis
* homo cum primum ad usum rationis peruenerit, etiam si
Deũ
Deum
ne
neque
cognoscat,
ne
neque
possit cognoscere, potest bene moraliter agere.
Hæc probatur propositio, quia (ut
dictũ
dictum
est) liberum
arbitriũ
arbitrium
est facultas rationis &
uolũtatis
uoluntatis
: ergo
quicũ
quicumque
habet liberum
arbitriũ
arbitrium
, potest
nõ
non
solùm cognoscere bonum &
malũ
malum
, sed
etiã
etiam
facere & uelle, ut suprà
dictũ
dictum
est.
nõ
non
loquũ
tur
loquuntur
theologi aut philosophi de usu rationis aut
liberi arbitrii, nisi in ordine ad
bonũ
bonum
&
malũ
malum
,
& ideo uocantur
amẽtes
amentes
& insani:
ꝙ
quod
si ad
actũ
actum
bonũ
bonum
requiritur relatio in
Deũ
Deum
, talis qui non
cognosceret
Deũ
Deum
,
nõ
non
solùm
nõ
non
posset bene agere, sed
ne
neque
cognoscere quid
bonũ
bonum
esset.
Itẽ
Item
,
si ad bene
agẽdũ
agendum
requiritur relatio in
Deũ
Deum
, uel
hoc est de iure naturali, uel positiuo & diuino.
Primũ
Primum
nõ
non
uidet̃
uidetur
, cùm hoc
nõ
non
sit
notũ
notum
in lumine naturali, imò
secũdũ
secundum
sentẽtiã
sententiam
Greg.
ne
neque
cognosci
quicꝗd
quicquid
esse potest sine auxilio speciali.
ergo
nõ
non
est de iure
nāli
naturali
. positiuo, aut
nõ
non
cõstat
constat
uñ
unde
.
ne
neque
n.
enim
Paulus
cũ
cum
dixit,
Oĩa
Omnia
in
gloriã
gloriam
Dei facite, uoluit
aliꝗd
aliquid
nouũ
nouum
ius
ꝓmulgare
promulgare
,
ne
neque
aliꝗs
aliquis
|
philosophorum hoc unquam dixit, qui tamen
lumen naturale
habebãt
habebant
. Item, dato quòd esset
præceptum illius relationis, Paulus apertè excusat
ignorantẽ
ignorantem
, ad Rom. 10.
Quomodo inuocabunt in quem
nõ
non
crediderunt? Quòd si non
credere est sine culpa, ut suprà
probatũ
probatum
est, ergo
nõ
non
inuocare, uel
nõ
non
referre in
illũ
illum
actiones
suas erit sine culpa. Et quidem de relatione formali in Deum, uel concomitante, uel
etiã
etiam
præ
cedente. Ita tenet Caiet.
1. 2. q. 10. art. 4. Dicit tamen quòd per hoc,
ꝙ
quod
actus humani referantur in bonum
obiectũ
obiectum
, feruntur in
Deũ
Deum
, quia
feruntur in res eo modo, quo Deus instituit,
sicut & omnia naturalia fiunt propter
finẽ
finem
. 2.
Physic. & tamen non semper referuntur in
talẽ
talem
finem ab ipso agente, ut actus hirundinis cùm
cõponit
componit
nidũ
nidum
, aut formicę cùm frumentatur
in æstate,
referũtur
referuntur
quidem ad certos fines,
nõ
non
ab hirundine uel formica, sed à superiori intelligentia. Ita cùm homo operatur bonum ex genere, licet non referat in
Deũ
Deum
, tamen illi actus
relati sunt in Deum ipsum, hoc dicit S. Tho. 2.
d. 38. art. 10. Rerum (inquit) omnium unus est
finis ultimus, id est Deus. Ita &
uolũtatum
uoluntatum
omniũ
omnium
unus est finis ultimus, scilicet Deus. nihilominus sunt alii fines proximi, & si secundum illos fines seruatur debita relatio uoluntatis in ultimum
finẽ
finem
, erit recta uoluntas. De|
bita autem relatio seruatur
secundũ
secundum
illum
finẽ
finem
,
quo
uolũtas
uoluntas
nata est
ultimũ
ultimum
finem participare,
omnia propter semetipsum operatus: sicut seruus, qui
suũ
suum
officiũ
officium
facit, si eius dominus constituit, uirtualiter facit propter
dominũ
dominum
, & ad
finẽ
finem
, quem dominus ordinauit. Et uidetur facere ad hoc, quòd S. Tho. dicit 1. 2. q. 21. ar. 3 &
4.
ꝙ
quod
homo natura est animal ciuile & sociale.
Qui
autẽ
autem
in societate aut ciuitate uiuit, pars est
ciuitatis. Qui ergo aliquid in
bonũ
bonum
& in
commodũ
commodum
facit alicuius priuati hominis, facit
etiã
etiam
in bonum
publicũ
publicum
&
cõmune
commune
, sicut qui priuatum
hominẽ
hominem
lædit,
bonũ
bonum
cõmune
commune
lædit, cuius
ille est pars, atque laudem &
præmiũ
præmium
meretur,
non à priuato homine solùm, sed
etiã
etiam
à tota ciuitate aut collegio, & eadem ratione ab eo qui
pręsidet collegio & ciuitati humanę, & si nihil
de Deo cogitet. Et certè hoc naturalis ratio dictat. Et confirmatur, Certè enim uidetur
iniquũ
iniquum
& contra Dei
bonitatẽ
bonitatem
excogitatũ
excogitatum
,
ꝙ
quod
offendatur Deus
etiã
etiam
ab illo, qui nihil minus cogitat, quàm
Deũ
Deum
offendere. & tamen bene agere nemo potest, nisi Deo placere studeat, nec
est quisquam qui
nõ
non
laudet uel probet factum
aut
bonũ
bonum
collatũ
collatum
in amicum
suũ
suum
, aut
utrũque
utrumque
necessarium,
etiã
etiam
qui sibi nullo modo ualuerit
gratificare. Vt quid ergo affirmamus
Deũ
Deum
cõ
dẽnare
condemnare
, & omnia officia collata in Dei filios,
|
qui non respectu Dei faciunt,
ne
neque
Deus præ
cepit parentes honorare propter
Deũ
Deum
, sed honorare solùm: & ita de aliis præceptis ita implere, ut rebus ipsius expediebat. sunt enim pręcepta distincta de cultu diuino, & de
rebꝰ
rebus
humanis:
at
atque
adeo nihil necesse est in omnibus aliis
actibus Deum colere. Secundum
dubiũ
dubium
in hac
secunda quæstione est, An
* omnis talis perueniens ad usum rationis possit peccare. Et loquimur semper de illo qui nec
Deũ
Deum
cognoscit,
nec potest cognoscere. Et pro parte negatiua
fiunt argumenta, neque leuia, neque ita facilè
expedibilia. Videtur enim,
ꝙ
quod
ille qui
Deũ
Deum
non
potest cognoscere, pro eo quidem
tẽpore
tempore
neque peccare
quidẽ
quidem
possit. & primò
quidẽ
quidem
, quia
Deum esse, imò Deum esse
dominũ
dominum
, est præ
ambulum ad legem diuinam: ut S. Tho. ait. 2. 2.
q. 16. arti. 1. quia
pressupponitur
praesupponitur
ante
susceptionẽ
susceptionem
legis, ut quis fateatur
subiectionẽ
subiectionem
legislato
ri, iuxta illud,
Accedentẽ
Accedentem
ad
Deũ
Deum
oportet credere quia est.
ne
neque
est intelligibile, ut quis recipiat
legẽ
legem
ab illo,
quẽ
quem
non cognoscit
superiorẽ
superiorem
.
Vnde qui
nõ
non
tenetur recipere aut cognoscere
Deũ
Deum
, aut
legislatorẽ
legislatorem
, neque legem eius tenetur
recipere. ergo iste,
quẽ
quem
ponimus sine culpa sua
ignorãtẽ
ignorantem
Deũ
Deum
,
nõ
non
tenet̃
tenetur
recipere
legẽ
legem
Dei,
ne
neque
illi obedire. Sed
peccatũ
peccatum
est
dictũ
dictum
, uel
factũ
factum
, uel
cõcupitus
concupitus
cõtra
contra
legẽ
legem
Dei. ergo. Et
probat̃
probatur
au|
thoritate Aug. 22.
cõtra
contra
Faust. & Ambr. dicunt
enim quòd est
cælestiũ
cælestium
inobedientia
mãdatorum
mandatorum
. ergo uidetur
ꝙ
quod
in tali non possit esse
peccatũ
peccatum
. Et
cõfirmatur
confirmatur
, Ego
nõ
non
habeo dominum
neque
superiorẽ
superiorem
cui tenear obedire. ergo non
obligor aliqua lege. ergo
nõ
non
pecco.
Cõsequentiæ
Consequentiæ
uidentur notæ, quia nullus tenetur aliqua
lege, nisi superioris: neque peccat, nisi
faciẽdo
faciendo
contra id ad quod tenetur. Sed antecedens est
inuincibiliter creditum ab isto. ergo & consequens, & per consequens excusatur
ignorãtia
ignorantia
inuincibili. Item sequitur, Non est Deus, ergo
nullum est peccatum. Et
consequẽtia
consequentia
uidetur
nota, quia peccatum non est nisi contra legem
Dei. Antecedens est inuincibiliter
creditũ
creditum
ab
isto, ergo & consequens. Et confirmatur, quia
si per impossibile non esset Deus, nullus obligaretur. Sed pro eodem uidetur haberi, quòd
non sit Deus, & quòd non possit cognosci an sit, sicut quantùm ad obligationem, pro eo
facto habetur, quòd quis non haberet regem,
uel ignoraret inuincibiliter se non habere regem, omnino est
absurdũ
absurdum
dicere quòd rex obliget me, de quo ego inuincibiliter iudico,
ꝙ
quod
nõ
non
est rex meus. Et
probat̃
probatur
, quia in omni mortali est auersio à Deo. ergo si
nõ
non
esset Deus, uidetur quòd
nõ
non
esset mortale. Item Apostolus
Ro. 4. Vbi non est lex, neque præuaricatio. ubi
|
per
præuaricationẽ
præuaricationem
nihil aliud uidetur intelligere, nisi peccatum, ergo ubi ignoratur lex inuincibiliter, etiam non erit
peccatũ
peccatum
, quia idem
uidetur
iudiciũ
iudicium
,
ꝙ
quod
non sit lex, &
ꝙ
quod
ignoretur.
Et confirmatur, quia lex non obligat nisi promulgata: in decretis leges instituuntur
cũ
cum
promulgãtur
promulgantur
. Si ergo quis ignoret legem,
nõ
non
obligatur lege.
Itẽ
Item
quia actus est bonus, uel malus
inquantum est conformis, uel difformis rationi. 2. Eth. Sed ratio humana
nõ
non
habet uim obligandi neque
rationẽ
rationem
legis nisi à lege diuina. ergo qui propter
ignorantiã
ignorantiam
excusatur à lege diuina, ergo à lege rationis. Et
cõfirmatur
confirmatur
, quia
leges humanæ non obligant nisi uirtute legis
diuinæ, quia omnis potestas à domino Deo
est, ad Ro. 13. & Dominus in Euan. Io. 19. Non
haberes
potestatẽ
potestatem
aduersus me ullam nisi tibi
desuper esset datum. ergo
etiã
etiam
neque ratio humana habet uim obligandi nisi à lege diuina.
Itẽ
Item
omne
malũ
malum
est malum, quia prohibitum à
lege æterna. ergo si ignoratur lex æterna, uidetur
ꝙ
quod
excuset à peccato: sed qui ignorat
Deũ
Deum
,
ignorat legem Dei, ut probatum est. ergo excusatur à peccato. Antecedens est S. Tho. 1. 2. q.
71. ar. 6. ad quartum, ubi dicit, quòd omne peccatum est malum, quia prohibitum intelligitur peccatum iure positiuo. Sed omne
peccatũ
peccatum
est malum, quia prohibitum lege ęterna. Item,
|
uidetur quòd S. Thom. dicit illic ad quintum,
Peccatum quidem à philosopho consideratur
ut est contra rationem, sed à theologo ut est
offensa Dei. Mirabile
autẽ
autem
uidetur,
ꝙ
quod
quis offendat
Deũ
Deum
,
quẽ
quem
ne
neque
cognoscit,
ne
neque
tenetur
cognoscere. Et confirmatur, quia ponamus
ꝙ
quod
talis
antequã
antequam
cognoscat, neque possit cognoscere, sed incipiens inquirere an sit Deus, néc
ne, habet tale propositum, si
scirẽ
scirem
esse Deum,
ego uellem placere illi in omnibus, tunc uidetur quicquid faciat, quòd excusetur. Item si
quis ignoret inuincibiliter Dominum,
nõ
non
tenetur præceptis Domini: ergo qui ignorat
Deum, non tenetur præceptis Dei. Item habet
ignorãtiam
ignorantiam
inuincibilem obligationis ad pœ
nam neque inferni neque purgatorii, ergo uidetur
ꝙ
quod
saltẽ
saltem
nõ
non
imputetur ei
peccatũ
peccatum
.
Itẽ
Item
facit
id, si non uenissem, & loquutus eis non fuissem, peccatum non haberent. ergo à simili si
non cognoscatur Deus. & Iohan. 15. & 14. Ista
& alia similia, quæ pro parte negatiua afferri
possent, certè non parum mouere possunt ad
suadẽdam
suadendam
partem negatiuam, quòd scilicet
antequã
antequam
cognoscat, aut cognoscere possit
Deũ
Deum
,
non potest peccare. Pro parte autem affirmatiua non oportet multa adducere, cùm sit consensus omnium doctorum, quòd quicunque
habet usum rationis, potest bene uel malè age|
re. Imò hoc uidetur ex diffinitione usus rationis, aut liberi arbitri. probatur tamen, quia aliqui actus sunt intrinsecè mali, ut
mendaciũ
mendacium
ex
sententia Augustini, &
doctorũ
doctorum
: ergo si fiat ab
habente usum rationis, erit peccatum.
Itẽ
Item
probatur apertè ex illo Psal. 4. Multi dicunt, Quis
ostendit nobis bona? signatum est super nos,
&c. ubi uidetur tolli excusatio
ignorãtiæ
ignorantiæ
.
Itẽ
Item
,
aliâs prima principia non essent necessaria, puta,
Nõ
Non
est faciendum alteri quod tibi non uis
fieri, quia in tali casu omnia licerent, si
nõ
non
posset peccare. Ad hoc non uidetur omnino certum quid
dicẽ
dicem
dum sit, & si liceret more iurisconsultorum noua dogmata asserere, & recta
in discrimen uocare, non uidetur absurdum
defendere duas propositiones sequentes. Prima, Quicunque habet usum rationis, potest
quamprimum bene & malè agere, & propriè
peccare. Ista propositio satis probata est.
Secũ
da
Secunda
propositio, Quicunque non cognoscit nec
potest cognoscere
Deũ
Deum
, non habet usum rationis. & sic de eo de quo
positũ
positum
est dubium tam
primũ
primum
quàm
secundũ
secundum
quàm
tertiũ
tertium
, diceremus,
ꝙ
quod
ista dubia
præsupponũt
præsupponunt
falsum,
ꝙ
quod
scilicet talis habet usum rationis, qui
nõ
non
potest cognoscere
Deũ
Deum
, sed dicere
ꝙ
quod
est
idẽ
idem
iudiciũ
iudicium
de illo,
& de puero, &
amẽte
amente
,
ne
neque
bene
ne
neque
malè potest agere. & sicut suprà diximus
quãtũcunque
quantumcunque
|
quis habeat usum rationis in artificialibus, uel
in
quibuscũ
quibuscumque
aliis, si
tamẽ
tamen
nõ
non
possit
suficiẽter
sufficienter
deliberare de
moribꝰ
moribus
, diximus
ꝙ
quod
nõ
non
habet simpliciter usum rationis, ut
loquit̃
loquitur
theologus &
philosophus. Ita
uidet̃
uidetur
dicẽdũ
dicendum
de eo, qui
nõ
non
cognoscit, neque potest cognoscere
Deũ
Deum
,
ꝙ
quod
quã
tuncũque
quantuncumque
utatur ratione &
cõsultet
consultet
,
nõdũ
nondum
peruenit ad usum
ratiõis
rationis
, quia
nõ
non
potest deliberare de bono & malo:
ꝗa
qua
ut
uidet̃
uidetur
sentire S. Tho.
1. 2. q. 19. ar. 4. & q. 71. ar. 6. nihil est
bonũ
bonum
aut
malũ
malum
, nisi
ꝗa
qua
probat̃
probatur
, aut
reprobat̃
reprobatur
in lege diuina:
& ideo qui
nõ
non
cognoscit
legẽ
legem
diuinã
diuinam
, deficit ei
principiũ
principium
ad
deliberandũ
deliberandum
de
agẽdis
agendis
, & sic non
habet usum rationis. & confirmatur hoc, quia
si per impossibile quis priuaretur notitia
priorũ
priorum
principiorũ
principiorum
circa agibilia,
quãtuncũque
quantuncumque
haberet principia
speculatiuarũ
speculatiuarum
sciẽtiarũ
scientiarum
, imò &
cõclusiones
conclusiones
,
nõ
non
diceret̃
diceretur
habere usum rationis,
sicut
ne
neque
bruta
animãtia
animantia
, & si discurrerent de
mediis ad
finẽ
finem
, &
haberẽt
haberent
potestatẽ
potestatem
agẽdi
agendi
, &
cognoscẽdi
cognoscendi
,
nõ
non
dicerent̃
dicerentur
habere
liberũ
liberum
arbitriũ
arbitrium
,
quia
nõ
non
cognoscerẽt
cognoscerent
bonũ
bonum
, aut
malũ
malum
in minoribus. Et possent ista
cõfirmari
confirmari
ex illo ad Ro. 1.
Qui
cũ
cum
cognouissent
Deũ
Deum
,
nõ
non
sicut
Deũ
Deum
glorificauerũt
glorificauerunt
: ita ut sint inexcusabiles. unde
uidet̃
uidetur
,
ꝙ
quod
si non
cognoscerẽt
cognoscerent
, essent excusabiles. Neque uideo quàm posset hoc
uehemẽter
uehementer
impugnari, neque magna
inconueniẽtia
inconuenientia
possent ex
|
hoc sequi, & maximè, quia ut suprà dictum
est, prouidentia Dei factum est, ut hoc uel
nõ
non
possit contingere, uel breui admodum tempore, ut non possit quis habere
notitiã
notitiam
de Deo,
non uidetur
incõueniens
inconueniens
, si quis paruula morula
nõ
non
sit capax boni aut mali,
quãtumuis
quantumuis
in
aliis bene intelligat. Sed quia hoc non omnibus auribus placeret, &
nouũ
nouum
uideretur, ideo
ad dubium affirmatiuè respondeo per hanc
propositionẽ
propositionem
, Antequam
* aliquis aut cognoscat aut possit cognoscere Deum, potest peccare. Ista propositio pręter probationes iam positas adhuc potest probari, quia agere contra
conscientiam est peccatum, iuxta illud Pauli,
Omne quod non est ex fide, peccatum est: in
tantum, ut etiam uoluntas discordans à conscientia, falsa sit & mala, ut omnes doctores dicunt. Sed ignorans sic Deum potest facere
cõ
tra
contra
conscientiam, quia naturaliter homo iudicat quòd est malum
iniuriã
iniuriam
facere innocenti,
parentes esse honorandos, ergo potest malè
agere, & per consequens peccare. Confirmatur, quia etiam philosophi illi, uel qui
negabãt
negabant
Deũ
Deum
esse, ut Diagoras, uel qui negabant
saltẽ
saltem
quicquã
quicquam
ad Deum uel Deos attinere factum
bonum, ut Democritus & Epicurus,
dicebãt
dicebant
tamẽ
tamen
aliqua esse bona, alia mala, &
peccatũ
peccatum
, &
laudabilia, & uituperabilia, ergo id non depen|
det ex notitia Dei.
Itẽ
Item
aliâs si
nullũ
nullum
peccatum
mortale esset per se
notũ
notum
,
nullũ
nullum
ergo
principiũ
principium
esset per se
notũ
notum
.
Itẽ
Item
sequit̃
sequitur
, ergo,
ꝙ
quod
quicũque
quicumque
nõ
non
habet
euidẽtiã
euidentiam
,
ꝙ
quod
Deus est,
nõ
non
habet
euidẽ
tiã
euidentiam
de aliquo malo, aut peccato. Patet
cõsequẽ
tia
consequentia
manifestè Quia si
periuriũ
periurium
esset manifestè
peccatũ
peccatum
, uel homicidium,
pẽdet
pendet
ex hoc principio,
ꝙ
quod
Deus est: ergo qui
nõ
non
habet
euidẽtiã
euidentiam
de
illo peccato, ergo neque de alio, scilicet
ꝙ
quod
homicidiũ
homicidium
est
peccatũ
peccatum
, sicut
nõ
non
potest habere
euidẽtiã
euidentiam
maiorem aut
certitudinẽ
certitudinem
de baptismo,
quàm de Christo. Ad
ratiões
rationes
in
cõtrariũ
contrarium
Gregorius
quidẽ
quidem
Ariminẽsis
Ariminensis
in 3. d. 34. tenet duo.
Primũ
Primum
, dato per impossibile,
ꝙ
quod
nõ
non
esset Deus,
adhuc esset
peccatũ
peccatum
, &
malũ
malum
morale.
secũdũ
secundum
dato,
ꝙ
quod
nulla esset lex prohibitiua diuina, adhuc
est
peccatũ
peccatum
. Infert corollarium,
ꝙ
quod
multa sunt
peccata ita
secundũ
secundum
se mala,
ꝙ
quod
nõ
non
sunt mala,
ꝗa
qua
prohibita
etiã
etiam
lege diuina,
fundamẽtũ
fundamentum
eius
potissimũ
potissimum
est, quia ad hoc,
ꝙ
quod
quis malè agat, satis
est
ꝙ
quod
agat
cõtra
contra
rectã
rectam
rationẽ
rationem
, siue
humanã
humanam
, siue
angelicã
angelicam
. Cùm ergo hoc posset esse,
etiã
etiam
neque Deo
ne
neque
aliqua diuina lege
existẽte
existente
, ergo
illa duo dicta
cũ
cum
corollario sunt uera.
Itẽ
Item
ad
Ro. 2. Gentes quę legem
nõ
non
habẽt
habent
, naturaliter
quæ sunt legis
faciũt
faciunt
: ipsi enim sibi sunt lex. ergo ratio sufficit. Et
cõfirmatur
confirmatur
, quia si nihil est
malũ
malum
nisi
prohibitũ
prohibitum
, cùm posset nihil esse
pro| p. 374
hibitũ
pro
hibitum
, posset nihil esse
peccatũ
peccatum
. Et sic odium
Dei, &
periuriũ
periurium
possent
nõ
non
esse mala.
Hāc
Hanc
tamẽ
tamen
propositionẽ
propositionem
nullo modo puto
probabilẽ
probabilem
:
ne
neque
est intelligibile quomodo aliquis peccet
si omnino
nõ
non
obligatur, neque uideo quomodo intelligatur, si
nõ
non
habet superiorem. atque
adeò si uel Deus
nõ
non
esset, uel nihil præciperet, ego
nõ
non
dubito, quin nullum esset propriè
peccatum aut malum morale, licet posset esse
peccatum, sicut est in natura uel in arte: nec
erit aliter
malũ
malum
quòd homo interficeret
patrẽ
patrem
,
quàm quòd lupus interficeret matrem, quòd
uidetur
etiã
etiam
probari: quia etiam in his, quæ de
se mala sunt, si fiant authoritate diuina, desinunt esse mala, ut interficere
innocẽtem
innocentem
. Ergo
si quid bonum aut malum est, tota bonitas
aut malitia dependet ex authoritate diuina, &
omnis obligatio est ex lege, sed lex non potest fieri nisi à
cõmunitate
communitate
, uel superiori, S.
Thom. 1. 2. q. 9. articu. 2. Ex quo infero, quòd
Deus nullo modo obligari potest, quia non
habet superiorem. neque potest certè explicari quid sit Deum obligari. Si enim de lege
nõ
non
stat, quin faciat hoc, uel quòd faciat illud.
tũc
tunc
ergo obligatur diligere se, &
filiũ
filium
, &
Spiritũ
Spiritum
sanctũ
sanctum
, & generare
filiũ
filium
, et
itẽ
item
quicꝗd
quicquid
aliud faciat pater ad extra
quãtuncũque
quantuncumque
cõstituerit
constituerit
legẽ
legem
, gratis omnino facit. ergo
nõ
non
obligatur, ne|
que promissio diuina, aut lex inducit proprie
obligationẽ
obligationem
in
Deũ
Deum
sed
rectitudinẽ
rectitudinem
Secũdò
Secundò
in
fero,
ꝙ
quod
licet bene asseratur à theologis,
ꝙ
quod
sunt
quædã
qudam
quę Deus
nõ
non
potest facere, ut peiurare,
nõ
non
seruare promissum, & similia: tamen malè
cõcedũt
concedunt
,
ꝙ
quod
si faceret, peccaret.
Nõ
Non
enim
sequit̃
sequitur
per
locũ
locum
intrinsecũ
intrinsecum
, Deus
mentit̃
mentitur
, ergo peccat,
nõ
non
plus quàm sequitur, Deus facit duo
cõtradictoria
contradictoria
: ergo peccat. patet
corollariũ
corollarium
, quia
nõ
non
tenetur, nec obligatur, sed est
eodẽ
eodem
modo impossibile
Deũ
Deum
mẽtiri
mentiri
, sicut non esse, uel mori,
uel ægrotare. Et ideo relicta
imaginatiõe
imaginatione
Gregorii, aliter dico ad
argumẽta
argumenta
facta
cũ
cum
S. Tho.
1. 2. q. 19. ar. 4. ad
tertiũ
tertium
,
ꝙ
quod
* lex diuina dupliciter
potest
cõsiderari
considerari
à nobis, uno modo ut est in
ipso Deo. & sic omnino est nobis ignota, neque hoc nos obligare posset. Alio modo
prout nobis innotescit, uel per
lumẽ
lumen
naturale,
uel per reuelationem: & hoc modo nos obligat. Dico ergo, quòd aliquis obligetur lege diuina, non oportet ut formaliter faciat esse
aliquã
aliquam
legem, uel legislatorem, à quo lata sit,
sed satis est quòd sciat aliquid esse bonum,
uel malum, etiam si ignoraret omnino causam quare est bonum uel malum, uel utrum
sit prohibitum uel non. Et sic talis qui ponitur sine cognitione Dei adhuc ex casu, postquam ponimus eum
habẽtem
habentem
usum rationis,
|
cognoscit aliquid esse malum, aliud
bonũ
bonum
, &
hoc satis est ut possit peccare, quia cognoscit
aliquid esse uituperabile, & hoc est
ꝗa
qua
malũ
malum
S.
Tho. 1. 2. q. 21. ar. 2. dicit, Ex hoc actus est laudabilis uel culpabilis, quia est bonus uel malus.
Et hoc
cõfirmatur
confirmatur
apparẽter
apparenter
, quia si ignorantia Dei inuincibilis omnino excusaret à peccato, ergo dato
ꝙ
quod
ignorantia esset culpabilis deobligaret ab aliis præceptis legis diuinæ. Et
qui omnino ex ignorantia crassa ignoraret
Deũ
Deum
esse,
nõ
non
teneret̃
teneretur
honorare
parẽtes
parentes
, neque
diligere
proximũ
proximum
.
Consequẽs
Consequens
est absurdum,
dicere,
ꝙ
quod
impii
negãtes
negantes
Deũ
Deum
esse, solùm peccarent illo peccato, &
nõ
non
fornicando, neque occidendo: ergo nullo modo est admittendum.
Probo
ꝙ
quod
sequatur. Nam si
ignorãtes
ignorantes
Christũ
Christum
inuincibiliter omnino excusantur à culpa, ita
etiam ignorantes uincibiliter: licet peccarent
illo peccato infidelitatis, tamen excusantur ab
aliis præceptis Christi, ut de confessione, Eucharistia, & aliis. Neque Saraceni
peccãt
peccant
, quia
nõ
non
cõfitẽtur
confitentur
, uel
sumũt
sumunt
eucharistiã
eucharistiam
. Ergo
etiã
etiam
à simili si ignorantia Dei excusat ab omni peccato, ergo ignorantia culpabilis Dei excusabit
ab aliis præceptis. Et per hoc potest responderi ad omnia argumenta. & ideo perseuero in
conclusione supra posita,
ꝙ
quod
etiã
etiam
ille, qui perueniens ad usum rationis, neque habet neque po|
test habere
notitiã
notitiam
de Deo, posset
nihilominꝰ
nihilominus
peccare. sed ex alio capite arguo, quòd perueniens ad usum rationis,
nõ
non
possit peccare
saltẽ
saltem
pro primo instanti usus rationis, quantumcunque habeat notitiam Dei: & loquimur de
eo, qui nutritus est & educatus in uera religione. Et arguo sic, maximè in uia sancti Thomę,
homo non potest peccare in primo instanti
sui esse, ergo neque in primo instanti usus rationis. Antecedens est sancti Thomæ, tum in
multis locis, tum in prima parte, quæstione
sexagesima tertia, articulo quinto. Consequentia probatur, quia tempus
præcedẽs
præcedens
ante usum
rationis, uidetur omnino pro nihilo reputandum, quantùm ad bonitatem uel malitiam hominis spectat, nec uidetur habere maiorem potestatem homo per hoc, quòd priùs fuerit sine
usu rationis, quàm si nunc inciperet esse cum usu rationis. Si ergo inceperit esse cum usu rationis, non potest peccare: contrà, nec ille, qui
nũc
nunc
primò peruenit ad usum rationis. Et confirmatur hoc, Sit puer quatuor annorum, cui
Dominus pro hoc instanti acceleret usum rationis, & incipiat habere usum rationis, & sit
alius quem Deus creet in eodem instanti cum
simili usu rationis, certè nulla uidetur ratio,
quòd primus possit peccare, & non secundus
Et confirmatur secundò, quia si Adam
nõ
non
po|
tuisset peccare in primo instanti, in quo creatus est, nulla uidetur ratio, quòd si creasset per
unam horam antè sine usu rationis, quòd hoc
idem fiet, ut possit peccare, cum primum habet usum rationis.
Secũdò
Secundò
arguo ratione S. Tho.
quia primus actus creaturæ rationalis est ex inclinatione naturali: sed inclinatio naturalis
nõ
non
potest esse ad malum, ergo primus actus
nõ
non
potest esse malus. Maior probatur, quia id, quod
est per se, est prius eo, quod est per accidens,
sed naturalia sunt per se, ergo primus actus est
ex inclinatione naturali. Minor autem patet,
quia inclinatio naturalis tribuitur generanti,
8. Physic. sicut motus grauium & leuium: ergo
si actus ex inclinatione naturali esset malus, tribueretur Deo. Sed hoc
argumentũ
argumentum
uidetur eodem modo procedere in primo
instãti
instanti
usus rationis, quia est primus actus: tunc non poterit
esse peccatum. Et confirmatur, quia primus actus in perueniente ad usum rationis uidetur
quòd sit dilectio sui, sed illa non potest esse
mala. ergo primus actus in instanti usus rationis non potest esse malus. Maior uidetur 8.
Ethi. Amicabilia ad alterum sunt ex amicabilibus ad se. ergo primus actus est dilectio sui.
Minor patet, quia diligere seipsum, est ex inclinatione naturali. ergo non potest esse mala.
His tamen non obstantibus dico, quòd
per| p. 379
ueniẽs
per
ueniens
ad usum rationis, inprimo instanti potest peccare, quia est liber ad
bonũ
bonum
&
malũ
malum
. hoc
enim importat ad liberum arbitrium. Est conclusio sancti Thomæ Prima secundæ, quęstione octuagesimanona, articulo sext. &
omniũ
omnium
.
Item aliâs sequitur, quòd omnis talis perueniens ad usum rationis haberet necessariò gratiam sine sacramento, etiam Saracenus, uel Iudæus. Patet, quia uel facit totum quod tenetur pro illo tempore, uel non: si non, ergo peccat in primo instanti, & habet intentum principale. Si facit totum quod in se est ad quod tenetur, ergo recipit gratiam. nam facienti quod
in se est Deus non deficit in necessariis ad salutem, ut est regula theologorum. ergo. Ad
argumenta. Primò possem dicere, quòd idem
est iudicium de primo instanti usus rationis,
& simpliciter de primo instanti sui esse, &
quòd sanctus Thomas non intendit negare,
quòd homo in primo instanti sui esse non possit peccare, sed solùm quòd primus actus non
possit esse peccatum. Secus autem per omissionem, neque argumenta eius id uidentur
probare: nunquam enim probat quin possit
peccare per omissionem. Et dicendum de primo instanti usus rationis,
ꝙ
quod
talis scilicet non
potest peccare
cõmissiuè
commissiuè
, sed bene omissiué.
Et certè
nõ
non
est facile probare
differẽtiã
differentiam
,
quãtũ
quantum
|
ad hoc, inter primum instans usus rationis, &
primum instans simpliciter. Aliter dico, & fortè plus ad
mentẽ
mentem
sancti Thomę, negando consequentiam factam in argumento à primo instanti simpliciter, ad primum instans usus rationis. Et ratio
differẽtię
differentię
est, quia qui
nũc
nunc
primò peruenit ad usum rationis, priùs habuit
multos actus intellectus & uoluntatis: & dilexit se, & per consequens iam patet habere alios
actus circa alia obiecta, & sic potest habere actus malos. Quamuis enim actus usus rationis nihil faciant ad bonitatem aut malitiam, faciunt
tamẽ
tamen
ad ordinem actuum, ut scilicet possit quis habere aliquos actus cùm peruenerit
ad usum rationis, quos non posset habere, nisi
illi præcessissent: notum enim est, quòd educatio ante usum rationis multùm facit ad actus
sequentes usus rationis, atque adeo
permultũ
permultum
interest ad mores, qualis fuerit instructio ante usum rationis. Bene autem concedo, quòd si
fieri potest, increatus sine usu rationis nullum
actũ
actum
habet ante usum rationis, omnino idem
esset iudicium de illo, & simpliciter de primo
instanti esse: nihil enim refert an sit
primũ
primum
instans simpliciter, an
nõ
non
, si priùs nullum actum
habuit. Et hoc de secundo dubio huius secundæ partis & quæstionis. Quartum dubium circa eandem quæstionem est, An
* possit quis
|
habere usum rationis ad peccandum uenialiter, priusquam ad peccandum mortaliter, hoc
est, an posset peruenire ad talem statum, ut sit
sufficiens ad peccandum uenialiter, & non peccandum mortaliter. & uidetur quòd sic. Nam
semiplena deliberatio sufficit ad peccandum
uenialiter & non mortaliter. Sed potest quis
imperfectè deliberare antequam homo perfectè possit: ergo poterat peccare uenialiter antequam posset mortaliter. Maior conceditur
ab omnibus theologis. & probatur manifestè
de motibus subitis circa materiam moralem,
qui propter defectum de liberationis non imputatur ad mortale. Minor uerò
probat̃
probatur
, quia
maior capacitas requiritur ad perfectè deliberandum, quàm ad imperfecté. Et hoc uidetur
sentire Iacobus c. 1. Concupiscentia cùm conceperit, parit peccatu, peccatum uerò cùm
consummatum fierit, generat mortem. Et confirmatur, quia post primum tempus usus rationis contingit frequenter in adulto, ut habeat
sufficientem notitiam ad peccandum uenialiter, & non ad
peccandũ
peccandum
mortaliter, quare non
ita poterit in primo instanti usus rationis contingere. Item uidetur, quòd aliquando ebrietas uel furia,
relinquãt
relinquant
usum rationis imperfectum sufficientem ad ueniale, &
nõ
non
ad mortale. Quare non poterit quis naturaliter uenire
|
ad illam dispositionem. Item, hominem uehementer iratum excusamus sæpe à mortali circa materiam ex genere
mortalẽ
mortalem
, &
nõ
non
à ueniali, & non uidetur, quia naturaliter quis posset
peruenire ad similem
dispositionẽ
dispositionem
.
Itẽ
Item
usus rationis acquiritur successiuè: peruenit enim ex
transmutatione naturalium qualitatum, quæ
nõ
non
simul tota fit: ergo poterit priùs habere usum rationis imperfectum, quàm perfectum,
& sic peccare uenialiter.
Confirmat̃
Confirmatur
ex S. Tho.
4. distin. q. 1. arti. 4. q. 2. ad quintum. Vbi dicit,
quòd consensus in pollutione postquam quis
euigilauit à somno,
aliquãdo
aliquando
quidẽ
quidem
est mortalis, si sit ex plena deliberatione: uenialis uerò,
si sit ex
surreptiõe
surreptione
. unde patet,
ꝙ
quod
postquã
postquam
perdidit usum rationis, potest ita redire ad
illũ
illum
, ut
prius ueniat imperfectè ut sufficiat ad
peccandũ
peccandum
uenialiter,
priusquã
priusquam
ad
peccãdũ
peccandum
mortaliter,
quod
nõ
non
est nisi
postquã
postquam
est plenè expergefactus: ergo omnino uidetur,
ꝙ
quod
similiter carens
usu
ratiõis
rationis
possit
etiã
etiam
illicò peruenire ad usum
rationis successiuè: omnino enim
uidẽtur
uidentur
similes
quãtũ
quantum
ad hoc, &
dormiẽs
dormiens
, & puer. His
tamẽ
tamen
nõ
non
obstãtibꝰ
obstantibus
dico negatiuè,
ꝙ
quod
impossibile est,
ut aliquis primò perueniat ad
talẽ
talem
usum rationis,
ꝙ
quod
possit uenialiter peccare, &
nõ
non
mortaliter. Ista
cõclusio
conclusio
est S. Tho. 1. 2. q. 89. arti. 6.
idẽ
idem
in 2. di. q. 1. ar. 4. & probatur. Primò, quia mate|
ria
peccatorũ
peccatorum
mortaliũ
mortalium
notior est, quàm
uenialiũ
uenialium
, ut notius est,
ꝙ
quod
homicidiũ
homicidium
, periurium sunt
mala, quàm
mẽdaciũ
mendacium
, uel
uerbũ
uerbum
otiosum. ergo
nõ
non
potest quis ita esse dispositus, ut possit cognoscere uenialia peccata, &
nullũ
nullum
mortale.
Itẽ
Item
prima deliberatio
nõ
non
potest esse circa
materiã
materiam
particularẽ
particularem
, ut puta circa
mẽdaciũ
mendacium
, uel
ludũ
ludum
, uel
uanã
uanam
gloriã
gloriam
, uel aliquid simile: sed
necessariũ
necessarium
est ut incipiat ab aliquo uniuersali, puta,
ꝙ
quod
est
lex, cui tenemur obedire, uel
ꝙ
quod
homo potest
bene aut malè agere, & posita deliberatione tali, in uniuersali sufficit ad mortaliter
peccãdũ
peccandum
:
&
clarũ
clarum
est,
ꝙ
quod
priùs est ut homo cognoscat
ꝙ
quod
est aliquod
malũ
malum
graue & aliquod leue, quàm
ꝙ
quod
mẽdaciũ
mendacium
est
malũ
malum
. hoc enim per se
nõ
non
est
notũ
notum
, & præsupponit alias cognitiones sufficientes ad mortale.
Itẽ
Item
usus rationis, qui sufficit ad
bene
agẽdũ
agendum
mortaliter, sufficit ad mortaliter
peccãdũ
peccandum
: sed impossibile est ut quis habeat usum
ratiõis
rationis
ad
peccãdũ
peccandum
uenialiter, quin possit
bene moraliter agere. ergo omnis talis potest
mortaliter peccare. Maior probatur, quia ad
bene moraliter
agendũ
agendum
, requiritur plena deliberatio: ut
uidet̃
uidetur
2. Ethi. quòd ad bene
agẽdũ
agendum
oportet ut quis agat sciens, eligens, & propter
hoc, prout sapiens determinauerit. Minor uerò patet, quia si quis posset peccare, & non
bene agere, daretur uiator sine culpa in statu
|
peccandi, & non merendi, quod uidetur
inconueniẽs
inconueniens
. Et confirmatur, quia
nõ
non
potest ita
perdi usus rationis, ut maneat
sufficiẽs
sufficiens
ad peccandum uenialiter, & non mortaliter: ergo neque etiam ita acquiri. Antecedens probatur,
quia nunquam damus amentem, neque auditum est de quo putemus quòd possit uenialiter peccare, & non bene agere. Item probatur
à posteriori, quia sequitur, quòd possit esse
peccatum ueniale cum solo originali, quod infrà ostendemus esse impossibile. S. Tho. 2. d. q.
1. art. 4. ad 7. sic dicit, Si aliquid est sufficiens
ad excusandum maius
peccatũ
peccatum
, multo amplius
sufficit ad excusandum minus peccatum. Sed
imperfectio ætatis excusat peccatum mortale:
ergo multo amplius excusat ueniale. & ideo
non potest esse quòd homo uenialiter peccet
ante illud
tẽpus
tempus
, quo usum rationis habet, ut
iam mortaliter possit peccare. Ad argumenta
uerò in contrarium dico, quòd nunquam aliquis semiplenè deliberat, quin possit plenè deliberare, licet sit difficilius: & sic posset mortaliter
paccare
peccare
. Et sic causa quare motus subiti
sunt ueniales, non est, quia non perfectè potest deliberare, sed quia non perfectè deliberat. Vnde quantumcunque aliquis posset perfectè, imò faciliter deliberare circa materiam
illecebram, si tamen non deliberat actu, nun|
quam est mortale, quantumcunque duret &
perseueret illecebra.
Secũdò
Secundò
dico, quòd postquam aliquis plenè & pluries deliberauit perfectè, potest semiplenè deliberare, sed non anté. Nam imperfecta deliberatio præsupponit
perfectam: ex eo enim quòd quis cognoscit
quòd homicidium est
peccatũ
peccatum
mortale, postea
subitò cognoscet esse malum, licet non consideret esse mortale. Ad secundum patet, quia
uel nego, quòd talis non possit perfectè deliberare: uel non est simile, quia in adulto præ
cessit plena deliberatio, & iam non potest esse
semiplena, non ita est de alio. Ad tertium de
ebrio, licet etiam posset dici, quòd non est
simile, quia in ebrio præcessit deliberatio perfecta, sed melius nego, quòd hoc possit contingere: impossibile est enim quòd cognoscat
mendacium esse peccatum, & non periurium,
uel homicidium. Ad quartum patet per idem,
quia excusatur, quia non deliberat, non quin
possit deliberare, aliâs esset amens. Ad
quintũ
quintum
primò transeat assumptum, sed priùs est circa
materias uniuersales, quàm particulares, &
priùs circa materias grauiores, quàm leuiores.
Secundò dico, & ueriùs, quòd omnino est impossibile, ut quis habeat usum rationis ad deliberandum in una materia, quin etiam possit
deliberare de quacunque materia quæ se offe|
ret. Clarum est enim quòd si quis cognoscit
quòd potest bene & malè agere de quacunque
materia agendorum oblata, poterit dubitare an sit bona, uel mala, & per consequens
cogitare an sit bonum scilicet, an malum: &
similiter est ac si quis diceret, quòd aliquis dialecticus potest nectere syllogismum ex materia philosophica, &
nõ
non
mathematica. Ad sextum, & patet ex dictis, nam talis potest deliberare perfectè, sed non deliberat. Et item, ut dictum est, non est simile, quia iam præcessit deliberatio perfecta. & omnia
argumẽta
argumenta
præsupponunt falsum, scilicet quòd detur
tẽpus
tempus
, in
quo quis potest primò deliberare, cuius oppositum suprà probatum est.