SEQVITVR tertia pars, & quæstio
principalis huius relectionis, Ad quid
teneatur homo cum primum peruenit ad primum instans usus rationis. Et intelligo quæ
stionem per se loquendo, id est ex eo solum,
ꝙ
quod
peruenit ad usum rationis,
excludẽdo
excludendo
à quæ
stione, si
tũc
tunc
occurrat per
accidẽs
accidens
necessitas implendi aliquod
pręceptũ
pręceptum
particulare. Et uidetur
ꝙ
quod
non teneatur aliquo pręcepto, pro illo
primo
instãti
instanti
usus rationis, & loquamur generaliter de omni tali ad usum rationis
ueniẽte
ueniente
.
Arguit̃
Arguitur
ergo primo ad
partẽ
partem
negatiuã
negatiuam
, quia
saltẽ
saltem
loquẽdo
loquendo
de eo, qui
nõ
non
sit institutus à
sapiẽtibus
sapientibus
, omnino ignoraret, ne que posset scire tale
|
præceptũ
præceptum
, cùm
nõ
non
sit per se notum. ergo non
tenebitur pro tali
istãti
istanti
.
Itẽ
Item
confirmatur, Quia
tale præceptum est in dubio
etiã
etiam
inter
sapiẽtes
sapientes
theologos: multi enim
tenẽt
tenent
partẽ
partem
negatiuam.
ergo indiget quis
tẽpore
tempore
ad
sciendũ
sciendum
illud præ
ceptum, & sic
nõ
non
obligat in primo instanti.
Itẽ
Item
non potest scire quomodo primo peruenit ad
usum rationis. ergo
nõ
non
potest scire quomodo
obligat̃
obligatur
tali præcepto.
Antecedẽs
Antecedens
enim est
manifestũ
manifestum
: quis enim
unquã
unquam
notauit, ego
nũc
nunc
primò habeo usum rationis? imò neque per
aliquãtam
aliquantam
differentiã
differentiam
&
spatiũ
spatium
tẽporis
temporis
.
Itẽ
Item
,
trāsacto
transacto
illo primò instanti,
nõ
non
tenetur statim, & si
tũc
tunc
omiserit, ergo neque in illo.
Itẽ
Item
, qui est in
peccato mortali, non tenetur se conuertere in
Deum in primo
instãti
instanti
usus rationis. ergo ille
qui est inoriginali, & multo minus qui est baptizatus,
tenet̃
tenetur
se conuertere in
Deũ
Deum
in primo
instãti
instanti
usus rationis. Et
cõfirmat̃
confirmatur
, quia nullus
etiam de numero eorum, qui
timẽt
timent
Deum, &
sunt soliciti de salute sua, sentit
cõsciẽtiã
conscientiam
de tali
trāsgressione
transgressione
, neque pœnitet, aut confitetur
de illa,
cũ
cum
tamẽ
tamen
nemo sit qui audeat affirmare
se implesse tale
præceptũ
præceptum
. ergo
nõ
non
est
ponẽdũ
ponendum
tale
præceptũ
præceptum
. In
cõtrarium
contrarium
est, quia si pro illo
instanti
nõ
non
obligat, cùm
nõ
non
sit maior ratio de
tempore præsenti, eadem ratione nunquam
obligabitur: quod non uidetur dicendum.
|
Neque uidetur sufficiens solutio communis,
quòd tenetur semel in uita. Hoc enim est absurdum dicere, quòd Adam aut Mathusalen,
qui millenos annos uixerunt, possent nongentos annos licitè transigere sine fide, aut dilectione Dei. Neque satisfacit alia solutio, quòd
dantur induciæ, nam de iure naturali non possunt determinari tales induciæ, iure
autẽ
autem
positiuo multo minus. Respondetur primò, Nihil
exploratũ
exploratum
potest haberi, neque ex Scripturis,
neque ex doctoribus in hac quæstione, quia
quicquid dicatur, uidentur sequi non leuia
inconueniẽtia
inconuenientia
, neque expediri facile possunt
argumenta. Sed quod uerisimilius uidetur, dicam paucis propositionibus, prima,
Nõ
Non
* quilibet perueniens ad usum rationis tenetur se
cõuertere
conuertere
in
Deũ
Deum
explicitè, distinctè & formaliter. Ista propositio est expressè Caieta. 2. 2.
q. 10. arti. 4. ubi dicit expressè,
ꝙ
quod
ad diligendum Deum explicitè ut finem naturæ & uniuersè non tenetur homo semper, cùm sit præ
ceptum affirmatiuum, neque statim, quia non
tenetur priùs diligere, quàm cognoscere. Constat autem, quòd post multum temporis aduenit homini ista cognitio, naturaliter
loquẽdo
loquendo
.
Eandem tenet. 1. 2. q. 89. articu. 6. & probatur
efficaciter ex ratione Caieta. & ex aliis rationibus suprà positis, quibus probatum est, quòd
|
homo
nõ
non
statim postquam peruenit ad usum
rationis, potest cognoscere Deum, quia nullus obligatur ad impossibile, ut ait Hieronymus, & certum est. ergo homo
nõ
non
tenetur statim diligere Deum. Item procedit
argumentũ
argumentum
statim
factũ
factum
, quia non omnes sciunt, neque
possunt scire tale
præceptũ
præceptum
statim.
Itẽ
Item
nusquã
nusquam
legitur hoc præceptum. ergo temerè asseritur.
Assumptum probatur, quia uel esset illud,
Cõ
uertimini
Conuertimini
ad me. quod habetur & apud Hiere.
& Oseam, & Ezechi. & Iohelem, & alios prophetas: uel ex illo præcepto, Diliges
dominũ
dominum
Deũ
Deum
tuũ
tuum
ex toto corde tuo. quod
habet̃
habetur
Deute. 6. & Matth. 22. & Luc. 10. Sed primùm, ut
dictum est, obligatio
nõ
non
est ad impossibile. Secundò id præceptum,
Cõuertimini
Conuertimini
ad me, ut
patet ex propriis locis, fit ad peccatores actualibus peccatis, nec est mentio de aliis. Item ubi
habetur, quòd illud præceptum Conuertimini ad me, obligat statim potius quàm alia præ
cepta affirmatiua?
Itẽ
Item
illud
præceptũ
præceptum
expressè
est de pœnitentia, ut patet locis suis, quia in
omnibus locis ponitur, Et agite
pœnitẽtiã
pœnitentiam
, uel
in ieiunio, fletu, &
plāctu
planctu
, uel, à uiis uestris pessimis, sed ad pœnitentiam, ut est communis
sententia omnium,
nõ
non
tenetur aliquis statim.
ergo nec etiam ante peccatum. Aliud uerò præ
ceptum de dilectione Dei refellitur eisdem ar|
gumentis. Item non tenetur quis statim credere, ergo neque
cõuerti
conuerti
.
Consequẽtia
Consequentia
est nota
ex Paulo ad Hebræos 11. Accedentem ad
Deũ
Deum
oportet credere quia est. Antecedens patet ex
eodẽ
eodem
Paulo ad Roma. 10. Quomodo
credẽt
credent
ei
quem
nõ
non
audierunt? quomodo
autẽ
autem
audiẽt
audient
sine
prædicãte
prædicante
? sed
nõ
non
quilibet statim potest habere
prædicatorẽ
prædicatorem
, ergo neque potest credere.
Et
cõfirmatur
confirmatur
ex
eodẽ
eodem
loco Pauli, Quomodo
inuocabũt
inuocabunt
, in quem
nõ
non
crediderũt
crediderunt
? sed de hoc
plura in 4.
qō.
quaestio
Oppositũ
Oppositum
his partis tenet Capreolus 2. d. 40. quæstione unica ad
argumẽta
argumenta
Scoti
cõtra
contra
secundã
secundam
quæstionẽ
quæstionem
, ubi dicit, & uidetur tenere,
ꝙ
quod
statim,
ꝙ
quod
aliquis peruenit ad
usum
ratiõis
rationis
, refert se in suum
Deũ
Deum
, aut peccat
mortaliter. Et putat se
ꝓbare
probare
ex S. Tho. sed certè non probat.
Secũda
Secunda
propositio, Omnis
* talis
tenet̃
tenetur
ad
actũ
actum
aliquẽ
aliquem
statim. Ista
ꝓpositio
propositio
nõ
non
uidet̃
uidetur
certa, sed est
ꝓbabilis
probabilis
, licet sit
cõtra
contra
conmunẽ
conmunem
sentẽtiã
sententiam
Scholasticorũ
Scholasticorum
. & est S. Tho. 1. 2.
q. 89. ar. 6. & 2. d. 41. q. 1. ad 7. ubi dicit,
ꝙ
quod
statim
ꝙ
quod
homo usum
ratiõis
rationis
habet, si faciat
qđ
quod
in se
est, Deus ei
gratiã
gratiam
infundit, si
autẽ
autem
nõ
non
, peccat
mortaliter, quia
tũc
tunc
tempus est, ut de sua salute
cogitet, & ei operam det. Ista propositio probatur ratione S. Tho. ubi suprà, quia omnino
est grauissima
negligẽtia
negligentia
,
ꝙ
quod
aliꝗs
aliquis
nõ
non
disponat
de ratione uitæ suæ, ex qua dependet salus &
|
dãnatio
damnatio
eius. & cùm statim oportet aut bene
aut malè agere, neque homo posset suas actiones suspendere, uniuersaliter uidetur, quòd statim oportet disponere de summa uitæ, & de
agendis: aliâs uidetur grauissima negligentia.
Item si quis haberet
curã
curam
alterius quo ad omnes actiones eius, &
depẽderet
dependeret
ex eo saluatio,
uel perditio illius, uidetur quòd peccaret
mortaliter, si non statim prouideret de salute alterius, si statim posset alius periclitari.
ergo multo plus obligatur de seipso. Item à
posteriori, quia aliâs sequitur, quòd aliquis
habẽs
habens
usum rationis facit totum quod debuit
in tota uita sua, & tamen damnabitur. consequens non uicetur credendum, ergo neque
id, &c. Consecuentia patet manifestè de illo,
Qui peruenit ad usum
ratiōis
rationis
, facit
totũ
totum
quod
debuit in tota uita sua in peccato originali,
qui si nullum actum tenetur habere statim: ergo si se haberet negatiuè, & moriatur, iam patet quòd facit totum, ad quod tenebatur, &
tamen damnabitur. & confirmatur, ille ergo
seruat omnia mandata, & tamen non saluabitur. ergo non esset uniuersaliter uerum, quod
Dominus dicit Matth. 19. Si uis ad uitam ingredi, serua mandata. Item si non tenetur statim, ergo poterit tunc solùm peccare uenialiter, & tunc si ille sit in peccato originali, erit
|
cũ
cum
solo ueniali & originali, quod uidetur inconueniens, quia
nõ
non
puniretur in limbo, quia
non habet pœnam sensus neque in purgatorio, quia est uia ad gloriam: neque in inferno. Tertia Talis
* tenetur se
cõuertere
conuertere
in
bonũ
bonum
eo modo, quo potest tunc, id est conformiter
ad cognitionem quam habet. Ista probatur ex
præcedenti: quia si teneretur ad aliquem
actũ
actum
,
non potest esse
incognitũ
incognitum
. ergo oportet quòd
sit conformiter ad cognitionem quam habet.
Pro quo est considerandum quòd (ut suprà
tactum est) prima deliberatio non potest esse
circa particularem materiam
moralẽ
moralem
, quia nec
esse est intellectum à notioribus procedere. 1.
Phy. & sicut simpliciter in cognitione ens est
prius notum, quàm species, aut genera: ita in
cognitione practica principia uniuersalia &
conclusiones etiam magis uniuersales, sunt magis notæ, & oportet intellectum ab illis incipere, ut est id
pricipium
principium
, Oportet uiuere
cõ
formiter
conformiter
ad rectum rationem, expedit homini honestè uiuere,
nõ
non
est facienda iniuria, uel
aliquod huiusmodi, quod potest esse notum
lumine naturali, etiam apud illum, qui educatus est sine notitia, aut religione Dei: aliquod
tale principium, ut colendus est Deus à me, oportet me seruare legem Dei, non licet agere
contra præceptum dei, uel aliquid simile. Est
|
enim impossibile, ut prima cognitio, uel deliberatio sit de eleemosyna aut de temperantia.
Dico ergo, quòd cum primum homo habet tale iudicium sufficienter deliberatum, tenetur
habere propositum bene agendi conformiter
ad id iudicium: & si cognoscat Deum, tenetur
formaliter conuerti in Deum, puta, uolo, aut
propono seruare
legẽ
legem
Dei, uolo colere Deum:
sin autem non cognoscat, satis est ut proponat bene uiuere
cõformiter
conformiter
ad
dictamẽ
dictamen
. ut propono uiuere secundum rationem, uolo honestè agere, nolo male agere. Hoc expressè dicit Sanctus Thoma. de ueritate, quæstio. 14. arti. 11. ad primum. ubi dicit de eo, qui nutritus
esset in syluis, quòd si faciat quod in se est, ad
prouidentiam Dei spectat subuenire in necessariis, & declarat quid sit facere, quod est in se,
dicens, quòd est sequi dictamen legis naturalis
cũ
cum
appetitu boni, & fuga mali. & quòd hoc
sufficit, constat manifestè ex dictis. Neque
obstat quod
quidã
quidam
dicũt
dicunt
, quòd si hoc faciat,
iam Dominus illuminabit eum de fide. Quidquid enim sit de hoc, de quo statim dicam, sed
saltẽ
saltem
prius est hoc ipsum facere quod in se est,
quàm quòd illuminetur, & sic illa illuminatio
nõ
non
spectabit ad primum tempus usus rationis.
Et confirmatur ista conclusio cum præcedente, nam quilibet tenetur recipere fidem &
legẽ
legem
|
Christi, cum primum ei fuerit
sufficiẽter
sufficienter
promulgata, neque liceret alicui differe in certum
tempus, neque fatis esset accipere semel in uita, sed tenetur proponere uiuere in lege Christi, & ipsum colere. ergo etiam cum primum ei
est promulgata lex naturalis, tenetur eam recipere, sed non recipit, nisi proposito seruandi
illam, & uiuendi conformiter ad legem, ergo
tenetur habere tale propositum. Consequentia uidetur nota, quia non minus obligat lex
naturalis, quàm Christiana, cùm sit æquè diuina. Promulgatur autem lex naturalis per hoc,
quòd aliquis cognoscit, quòd uiuendum est
conformiter ad rectam rationem, ut quòd nocendum non est proximo, uel aliquid simile.
& confirmatur iterum, quia uidetur impossibile, ut quis deliberet de uita & salute sua, &
cognoscat quòd expedit sibi ad bene esse uel
felicitatem, ut bene uiuat, & uitet
malũ
malum
, ut
nõ
non
faciat iniuriam, & quòd suspendat actum uoluntatis, & non proponat uel sic uel aliter uiuere. Neque puto, ut quisquam, etiam de industria, hoc possit facere, scilicet suspendere
omnem
actũ
actum
uoluntatis cum tali deliberatione. Prima autem cogitatio, quæ occurrit in primo instanti usus rationis, est, ut cogitet in genere & in uniuersali de salute sua. & S. Tho. dicit 1. 2. q. 89. arti. 6. id est de bene esse suæ salu|
tis, uel quod in
cõmuni
communi
expediat ei. si ergo uidetur impossibile ut non habeat actum, &
nõ
non
licet habere
actũ
actum
auersum à bono, ergo oportet quòd habeat actum conuersum ad bonum.
Ex dictis patet corollarium, quòd non solùm
apud eum, qui nullo modo cognoscit Deum
sufficit talis conuersio ad bonum & sine Deo,
sed etiam aliquando apud eum, qui sit bene
educatus in religione, & cultu Dei. Patet, quia
dato quòd sit institutus in fide, potest fieri prima deliberatio per solum lumen naturale, &
conuersio etiam illo modo sufficit. Ad hunc
ergo sensum intelligenda est celebrata opinio
Sancti Thomæ de
cõuersione
conuersione
in Deum in primo instanti usus rationis, qui nihil aliud uult
habere, nisi quòd cum primum quis actu cogitat & deliberat de uita sua, oportet ut habeat
propositum ad bonum, siue in uniuersali, siue
etiam diuinum conformiter ad cognitionem.
Et hoc modo erit probabilis & sententia
cõ
sona
consona
rationi. Et hæc est conclusio non solùm
theologorum, sed philosophorum etiam sententiis celebrata, de qua nobilem illam
sabulã
sabulam
ueteres prodiderunt, de illo nobili Hercule:
cũ
cum
ille scilicet ad hoc ætatis peruenisset, de quo
in præsentia disputamus, & solicitus esset an
uiam potiùs sequeretur uirtutis & laboris, an
uoluptatis & desidiæ, duas illi matronas subi|
tò astitisse,
uirtutẽ
uirtutem
scilicet ac uoluptatem, uariisq́ue
incitamẽtis
incitamentis
& suasionibus
utrāque
utramque
conatam ut ad se animam Herculis traheret, sed
uicisse tandem uirtutem, atque Herculem in
suam sententiam & contubernium traxisse. Simile est quod S. Tho. uult & docet, ut cùm scilicet primo quis solicitus est, ac deliberat, an
potius sequitur bonum, aut malum, uitium, an
uirtutem, non se expediat ab eo
cõsilio
consilio
, & deliberatione priusquam constituat ac proponat
meliorẽ
meliorem
partem, id est uirtutem, potius sequi.
Et ad hoc præceptum conuersionis tenentur
non solùm qui ad tale tempus perueniunt sine gratia, sed etiam baptizati, qui gratiam habent: præceptis enim non satisfacit, quis per
gratiam, aut omnino per
aliquẽ
aliquem
habitum, sed
per actum. Ad argumentum in
contrariũ
contrarium
. Ad
primum dico, quòd
perueniẽs
perueniens
ad usum rationis ignorabat hoc
præceptũ
præceptum
sub illa lege,
Cõ
uertimini
Conuertimini
ad me, in primo
instãti
instanti
usus rationis, uel alia simili forma. sed cognoscit, quòd
oportet seruare, legem Dei uel oportet uiuere
secundum rectam rationem, uel huiusmodi iudicium, quia est ista prima deliberatio, & per
hoc patet ad prima tria
argumẽta
argumenta
. Ad
quartũ
quartum
,
concedo, quòd postea non tenetur, quia iam
est transgressus illud
præceptũ
præceptum
, licet posset dici, quòd per se tenetur quo ad usque impleat.
|
Ad quintum nego
consequẽtiam
consequentiam
. Ad sextum
dico,
ꝙ
quod
, ut dictum est, est impossibile, uel ualde difficile, ut sic deliberans
nõ
non
habeat uel bonum propositum, uel malum, & si habeat
malum, iam de eo pœnitet. Si quis enim ha
bet propositum non seruandi legem
Dei, pœniteat de illo. Et ista
pro præsente Relectione sufficiant.