¶ In contrarium ponitur conclusio, Prohibitum
* est iure diuino & naturali sacrificare homines Deo. Probatur apertè Deut. 12. Quando
disperdiderit dominus Deus tuus ante faciem
gentes, ad quas ingredieris possidendas, & possederis eas,
at
atque
habitaueris in terra earum, caue ne imiteris eas postquam fuerint te introeunte subuersæ, & requires cæremonias
earũ
earum
,
dicens, sicut coluerunt gentes istæ deos suos,
ita & ego colam, non facies similiter domino
deo tuo. Omnes enim abominationes, quas
auersatur dominus, fecerunt diis suis, offerentes filios suos, & filias, & comburentes igne.
Item Num. 13. Dominus præcipiens, ut omnia
primogenita offerrentur domino, &
spectarẽt
spectarent
ad sacerdotem, primogenita tamen hoc unum
iuuet, ut redimantur. Quicquid enim primum
erumpit de uulua cunctæ carnis, quam
offerũt
offerunt
|
domino, siue ex hominibus, siue ex pecoribus
tui iuris, ita duntaxat, ut pro
hominũ
hominum
primogenitis pretium accipias. Ex quo loco August.
super Iud. ubi suprà, satis dicit significari, quòd
immolatio quidem humanæ carnis est prohibita, & displicet Deo. Ex quo loco
saltẽ
saltem
Deut.
2. non solùm constat esse prohibitum iure diuino, sed naturali, quia
Gẽtes
Gentes
non tenebantur
alio iure nisi naturali, & tamen
cõputatur
computatur
inter abominationes eorum immolasse sanguinem humanum. Sed quæ est ratio? Primùm
de innocente est clara, quia est contra ius naturale occidere hominem
innocẽtem
innocentem
, cùm sit
præceptum decalogi. De nocente autem uidetur maius dubium. Quid obstat sicut occiditur
taurus in
honorẽ
honorem
Dei, quin homo aliàs maleficus, & impius, occidatur in honorem Dei? imò
etiam nunc, an non pro amore Dei licet occidere infidelem? quare non est sacrificium? Respondetur, sicut patet ex S. Tho. 2. 2. quæst. 85.
art. 3. ad 3. & clarius quæst. 86. art. 1. quòd sacrificium est, cùm aliquid exhibetur in
cultũ
cultum
diuinum consumendum:
nõ
non
enim sufficit, quòd
offeratur ad cultum, sed consumatur in honorem Dei, unde calix oblatus, non est
sacrificiũ
sacrificium
,
sed eucharistia est sacrificium in missa. Ex quo
sic arguitur, Vel nocens est damnatus, uel non:
si non, non iustè occiditur, & est contra ius
diuinum, imò naturale. nullus enim obligatur
|
ad pœnam, antequam condemnetur: si autem
est damnatus propter delictum, iam non occiditur ad
cultũ
cultum
diuinum. Si enim aliâs esset periturus,
nõ
non
occiditur pro Deo, uel honore Dei:
sicut boues qui
occidũtur
occiduntur
in macello
quantũ
cun
quantumcunque
lanius diceret, imò uellet occidere pro
amore Dei, non esset
sacrificiũ
sacrificium
, & sic homines
nocentes, &
condẽnati
condemnati
, sacrificari
nõ
non
possunt,
nec licitè, nec illicitè. Propriè enim sacrificare
hominẽ
hominem
Deo est, quòd illa sit causa occidendi
hominẽ
hominem
, quod non est de homine aliâs
dãnato
damnato
. Præterea
etiã
etiam
omne sacrificium est oblatio,
ut S. Tho. dicit ubi suprà.
Nõ
Non
offert
autẽ
autem
quis,
nec dicitur munus rei aliâs inutilis uel perdendæ. non
em̃
enim
esset uel munus, uel oblatio, si quis
uinum, aut bouem, aut ouem prorsus ad nullos usus profuturam daret Deo,
nõ
non
plus, quàm
si lapidem, aut arenam. Offerre enim est ut aliquid sibi subtrahat, ut Deo tribuat. Cum ergo
homo damnatus non sit alicuius pretii, sed perniciosus, non potest ex illo offerri sacrificium,
aut fieri, maxime quia Leuit. 22.
prohibetur offerri animal
quocun
quocunque
modo morbidum. unde uidetur irreuerentia offerre hominem noxium. Restat ergo quòd nec ex homine nocente, nec innocenti possit fieri
sacrificiũ
sacrificium
Deo
acceptum, & præterea uidetur, quòd uita hominis
nõ
non
sit ita propriè in potestate hominis,
sicut uita aliorum animantium. Non ita est
|
dominus uitæ suæ, uel aliorum, sicut est brutorum, qui pro suo arbitrio potest perdere,
aut occidere sine iniuria: homo autem seipsum
occidens, facit iniuriam, & sic uidetur, quòd
uita humana potius sit Dei, qui est dominus
uitæ & mortis. Cum ergo sacrificium debeat
fieri ex rebus nostris, quas Deo offerimus, uidetur, quòd non possit fieri sacrificium humanæ uitæ: & in summa
quãdo
quando
Deus debeat coli,
non possumus scire nisi ab ipso Deo: ubicunque autem fuit diuina doctrina, & prophetica,
nunquam fuerunt huiusmodi sacrificia, ergo
omnino nunquam fuerunt Deo grata. Quia
si quis contenderet hoc non esse prohibitum
iure naturali, excusaremus istos barbaros ab
impietate, saltem antequàm esset eis prædicata
lex euangelica: quia excusabantur ignorantia
iuris euangelii, in quo non solum sunt prohibita huiusmodi sacrificia, sed
quæcun
quæcunque
alia,
excepto unico sacrificio missę, ut patet ex Paul.
ad Heb. Quia Christus Iesus introiuit semel in
sancta, æterna redemptione inuenta. Non solum de sacrificio hominis, sed nec de quocunque alio posset reddi ratio aliqua, nisi quòd
Deus reuelasset: quia cùm bonorum nostrorum non egeat, potius uidetur absurdum occidere in gratiam Dei animal quodcunque.
Vnde ex ipso solo inferri potest, in statu innocentiæ nullum fuisse sacrificium. Ad argu|
menta in contrarium. Ad primum patet quid
sit dicendum. Primo enim respondetur, quòd
nunquam aliquæ nationes usæ sunt huiusmodi sacrificio, quin prius essent idolatræ. unde
post tantum errorem idem dæmon, qui suggessit in deos falsos colorem, idem etiam persuasit, ut nefariis sacrificiis colerent. Vnde ille
error non inuasit, nisi post alios intolerabiles
errores, ut dicit Paul. ad Rom. 1.
Propterea tradidit illos Deus in reprobum sensum. Secundo patet, quia Deus damnauit sacrilegos illos
ritus, ut patet Deuter. 12. unde etiam Cornelio
Lentulo, Publio Lucinio Crasso
cõsulibus
consulibus
ne
hominem immolare, neue habitationem sanguine litare liceret, sancitum est. Ad secundum
de Abraham beatus Augustinus libro 7. super
Iudic. c. 49. dicit, quòd dato quòd lege generali prohibita sint huiusmodi sacrificia, tamen
iubente domino specialiter possunt fieri, sicut
& seipsum occidere, & innocentes, sicut
præ
ceptũ
præ
ceptum
est Sauli, ut occideret omnes habitatores Amalech. Vel fortè, inquit, putauit Abraham dominum filium suum suscitaturum, &
sic nullam faceret Isaac iacturam. Sed quo modo credit illud esse à Deo, cùm haberet præceptum Dei in contrarium? Respondetur, illa
reuelatio uidetur esse interior, & cui Abraham
resistere non posset. Sed hoc ipso, inquit August. ostendit displicere illi huiusmodi sacrifi|
cium, quod inhibuit Abraham. Ad tertium de
Iephte. beatus August. eodem loco multa dicit.
Primum condemnat non solum factum & sacrificium Iepte, sed etiam uotum, quia uotum
per se malum fuit: nam non uidetur cogitasse
de sacrificio alicuius.
Nõ
Non
enim dicitur, Quodcunque exierit obuiam mihi, sed quodcunque
exierit de ianuis domus meæ obuiam mihi reuertenti in pace à filiis Amon, Domino offeram illud in holocaustum. Nec pecora solent
occurrere ducibus à bello reuertentibus, nisi
fortè canis, qui tamen sacrificio adhiberi non
potuit: unde uidetur in ipso uoto licet non de
filia, tamen de homine cogitasse. Quia ergo de
hoc uoto, inquit, nec de facto scriptura aliquid
diffiniuit, sicut de facto Abrahæ, iudicandum
reliquit nobis ex regul. scripturarum. Et possemus (inquit) dicere, Deo displicuisse tale
uotũ
uotum
,
& ideo permisit ut unica filia occurreret, ut de
tali uoto uindictam sumeret: nec prohibuisse
eum 60. dierum spatio, sicut Abraham prohibuit, licet infra
eodẽ
eodem
capitulo dicat, quòd potest etiam dici, quòd fecit totum ex spiritu domini & uotum & factum, & fortasse ut aliqua
humana uictima, Christi significaretur uictima. Quod si uerum (inquit) est, non solum
eius insipientia culpanda non est, uerum eius
obedientia laudanda. Sed potius uidetur stare
in prima solutione S. Thom. 2. 2. quæstione.
|
88. art. 2. ad 2. Satis concordat
cũ
cum
illa prima solutione, & citat Hieronymum, quòd in uouendo fuit stultus, & in reddendo impius. uidentur tamen S. Thom. & Hieronymus non
damnare uotum: nisi tanquam indiscretum,
quod posset habere malum euentum. August.
autem uidetur damnare secundum se, quasi intentio fuerit simpliciter hominem sacrificare.
Non enim magnum fuisset, ut pro tali uictoria uouisset holocaustum
uinius
unius
bouis, aut
arietis. certè aliquod magnum uoluit uouere.
Aliter dicit S. Tho. 4. dist. 4. quæst. 1. artic. 2. q.
2. ad 2. Idem Hebr. 11. lectio. 7. Sed non condemnat uotum, sed factum, quod secutum est.
Sed laudatur Iepte de fide quam habuit. Sicut
& Gedeon eodem tenore laudatur à Paulo,
qui tamen peccauit tentando Deum in uellere
& faciendo Ephot, post quod fornicata est
multitudo filiorum Israël. Sed de pœnitentia
utriusque creditur, ut ait S. Tho. Sed hoc iam
constituto, quòd nec sit licitum uesci carnibus
humanis, nec sacrificare homines, sequitur
quæstio moralis, An si quis habeat hanc sacri
crilegam
legam
consuetudinem, uel ut uescatur tali
carne, uel sacrificiis tam nefandis utatur, ut
sunt barbari isti
inuẽti
inuenti
in prouincia Yucatan,
id est, in noua Hispania, an possint principes
Christiani sua authoritate ista ratione bellum
illis inferre, & quatenus hæc: & si hoc
nõ
non
pos|
sunt sua authoritate, an saltem ex authoritate
summi
põtificis
pontificis
hoc possint. Et quidem Aug.
Antho. Archidiac. & Syluester dicunt, quòd
si quæ nationes sint quæ contra ius diuinum
supernaturale, & reuelatum faciunt, coërceri
non debent, nec possunt, ut desistant ab illa
uiolatione, ut si qui peccant peculiariter contra legem Christianam, uel olim contra legem
Mosaicam. Et ratio est, quia
nõ
non
possunt conuinci manifestè quòd male faciant, & per consequens damnari iuridice non possunt: & quia
nemo
indānatus
indamnatus
potest puniri, ideo non possunt illa causa, aut bello, aut alia persequutione coërceri à talibus peccatis. Hæc conclusio
spectat ad relectionem de Indis, quam de hac
materia author suprà egit, ibi uidere latè poteris. De illo tandem dubio, utrum
* sit laudabile abstinere perpetuo à certo genere alimentorum etiam in extrema necessitate. Et uidetur quòd non liceat, quia (ut suprà probatum
est) homo tenetur seruare propriam uitam per
alimentum. ergo ubi non est aliud alimentum,
nisi huius generis, tenetur illo uti. Arguitur
secundo, quia si liceret, maximè ratione uoti,
quale dicuntur habere Cartusienses. Sed hoc
non, ergo patet minor, quia uotum debet esse
de meliori bono, ut S. Tho. 2. 2. q. 88. & doctores 4. d. 38. Et saltem illud quod sine uoto est
malum, ratione uoti non fit bonum: ut si est
|
malum inebriari, ratione uoti non est bonum:
sed abstinere à cibo in extrema necessitate est
mortale, secluso uoto, ergo etiam posito uoto.
Imò tunc uidetur egregiè procedere dictum
illud, In malis promissis, rescinde fidem. Tertio arguitur, Si quis faceret uotum abstinendi
à carnibus non regulariter, uel semper, ut Cartusienses, sed solùm in extrema necessitate,
profectò uotum esset stultum, & illicitum. Sed
non uidetur quòd reddatur melius uotum,
quia simul cum hoc uoueat abstinere etiam
extra necessitatem, ergo &c. Item plus obligat
lex diuina, quàm uotum: sed Iudæus in extremo tenebatur comedere carnes prohibitas, ergo etiam Cartusienses. Quarto arguitur, Liceret etiam Cartusiensi in tali necessitate constituto comedere carnes, ergo uidetur quòd
teneretur. quia si habet medium licitum ad
conseruandam uitam, facit contra charitatem
non utendo illo, ergo, &c. Nulla lex humana
deobligat à diuina, sed uotum est peculiaris
lex, ergo, &c. In
contrariũ
contrarium
uidetur consuetudo
& authoritas religiosissimi ordinis Cartusiensis, ubi pro nulla necessitate uiolatur abstinentia illa à carnibus. Nec ualet dicere, quòd nunquam incidit necessitas, quia certè credendum
est, quòd aliqui obierunt, quia non comederunt carnes. Pro dissolutione quęstionis nota,
quòd Gerson in proprio tractatu de abstinen|
tia Cartusiensium, ponit duas conclusiones
principales in sententia. Prima, Cartusienses
in extrema necessitate constituti, secluso scandalo, tenentur comedere carnes. Secunda, si
ex tali esu carnium sequatur scandalum, puta
dissolutio ordinis sui, & religionis, obligatur
non comedere carnes. Easdem ponit Maior,
4. distinctione. 38. quæst. 4. & Martinus quæ
stione de abstinentia. Primam conclusionem probant. primo, quia talis occidet seipsum
non comedendo, iuxta illud Ambrosii,
Passce
Pace
fame morientem: si non pauisti, occidisti.
Item nulla lex humana potest obligare ad diuina, sed iste tenetur lege diuina in tali necessitate comedere. ergo, &c. Item nulla constitutio contra charitatem habet locum, si hoc
est contra charitatem, ergo, &c. Sed contra primam conclusionem arguitur 2. Machabæo. 6.
Machabæi cum periculo mortis abstinuerunt.
ergo licet abstinere saltem Cartusiensibus in
quacun
quacunque
necessitate.
Respõdet
Respondet
Gerson, quòd
Machabæi tenebantur abstinere, quia obligabantur lege diuina, & non est transgredienda
lex diuina pro corporali uitæ saluatione. Et
quòd Dauid comedendo panes peccasset, nisi
habuisset
reuelationẽ
reuelationem
. Sed Maior aliter
respõ
det
respondet
, & dicit, quòd Machabæi
tenebãtur
tenebantur
ratione scandali, aliâs debuissent comedere, unde
illo secluso in necessitate liceret comedere il|
las, quia maior est obligatio diuina seruandi
uitam suam, quàm alia lex de non comedendo
carnem suillam. & ita dicit Almain in Moral.
c. 3. imò quòd tenebantur. Ex quo infert Gerson, quòd si constitutio Cartusiensis diceret,
quòd
nõ
non
comederent carnes, etiam in extrema
necessitate sub pœna peccati mortalis,
nescirẽ
nescirem
,
inquit, fateor, constitutionem istam defendere ab iniquitate. Hæc determinatio Gersonis,
& Maioris, est ualde probabilis, & maximè
declarando primam conclusionem per secundam, scilicet quòd ratione scandali potest abstinere in extrema necessitate capiendo largè
scãdalum
scandalum
, id est, ex hoc, quòd Cartusiensis illa
occasione uesceretur carnibus, inciperet
dispẽ
satio
dispensatio
, in casibus periculosis quidem, sed paulatim traheret ad multos casus, & omnes graues
morbi essent occasio soluendæ abstinentiæ. &
cùm Medici de industria augeant opinionem & timorem mortis in ægritudinibus, passim in infirmariis Cartusiens. uescerentur carnibus. Fatetur
autẽ
autem
Gerson, quòd ne hoc eueniat, bene Cartusienses
abstinẽt
abstinent
perpetuò. Sed
tamen si in casu occulto, ubi non posset nasci
occasio, & talis indigeret carnibus, posset comedere. Sed sicut hæc opinio est probabilis,
ita contra eam pono conclusionem probabiliter. Non
* uidetur
illicitũ
illicitum
Cartusiensi etiam
in extrema necessitate abstinere à carnibus,
|
etiam secluso scandalo. Probatur primò. Si comedere carnes in extrema necessitate est præ
ceptum iuris diuini, ut ipsi dicunt. ergo hoc
esset scandalum Pharisæorum, de quo non est
habenda ratio, iuxta dictum domini, Sinite
illos, cæci sunt, & duces cæcorum. Matth. 15.
Tunc enim maximè habet locum Gregorii
dictum, scilicet, Facilius scandalum nasci permittitur, quàm ueritas relinquatur. Et confirmatur, quia
secũdum
secundum
istos doctores, talis, qui
in isto casu abstineret, faceret contra
præceptũ
præceptum
negatiuum, quod nunquam faciendum est ratione scandali. Secundo arguitur, Sequeretur,
quòd
quandocun
quandocunque
esset periculum ne moriatur ex abstinentia carnium, tenetur comedere.
Consequẽs
Consequens
est falsum. ergo probatur sequela,
quia extrema necessitas in moralibus ut certum est, uocatur, quando est probabile periculum. Falsitas consequentis patet ex ipso ritu,
& consuetudine Cartusiensium, qui
nũquam
nunquam
de hoc disputant, an
indigeãt
indigeant
carnibus, necne.
& dato quòd medicus dicat eum aliâs moriturum, non respiciunt ad scandalum, sed omnino negant se daturos. Nec ualet responsio
Arnaldi de Villanoua, qui dicit, quòd quicquid
potest fieri per esus carnium, potest fieri per
oua sorbilia. Nam ut dicit Maior, clarum est,
quòd potest ex assuetudine incidere in fastidium ciborum, & omnino non posse come|
dere. Tertio non semper quis tenetur seruare
uitam per omne medium licitum, ut patet in
multis casibus, ubi posset quis defendere propriam uitam, & tamen ad conseruationem uirtutis patientiæ quis posset permittere se occidi. Item uxor cum periculo uitæ suæ potest
assidere, & assistere uiro laboranti, etiam ubi
nõ
non
est necesse, sed tantùm ad conseruationem
fidei maritalis. ergo, &c. Quarto non tenetur
quis solum ad conseruationem uitę mutare se,
puta de
cõsilio
consilio
Medicorum deserere patriam,
quia frigida est, uel aliquid huiusmodi. ergo
nec comedere carnes. Quinto pro defensione
patriæ posset quis procedere ad bellum cum
probabili mortis periculo, & ubi non esset
necesse. ergo pro conseruatione & augmento
uirtutis, & abstinentiæ licet non comedere
carnes. Sexto arguitur, quòd non plùs liceat comedere secretò, quàm publicè: quia
dato quòd illud factum sit secretum, tamen
doctrina est publica: & si hoc liceret, non debet oppositum doceri, & si scandalizaret factum, etiam doctrina. non enim minorem occasionem præbet doctrina, quàm factum. Septimo
nõ
non
solum ad conseruandum, sed ad augendum uirtutem licet subire mortem, ut suppono: sed per hoc, quòd Cartusienses abstineant perpetuò, augetur illa
abstinẽtia
abstinentia
, & uirtus, ergo. Item nullus tenetur ducere uxorem,
|
ubi certò instaret periculum mortis ex castitate, si fecit uotum. ergo, &c. Ad hoc argumentum dicunt aliqui, negando consequentiam,
quia hoc (aiunt) non est ordinatum ad conseruandum uitam. Sed profectò non uidetur
sufficere: nam maritus si indigeret extremè,
uidetur quòd teneretur accedere uxorem. ergo quòd non teneatur, est pro bono castitatis, & non quia non ordinatur per se ad uitam. Pro solutione argumentorum, notandum est, quòd aliud est non protelare uitam,
aliud est abrumpere. nam primum non semper tenetur homo, & satis est, quòd det
operã
operam
,
per quam homo singulariter potest uiuere: nec
puto, quòd si æger non posset habere pharmacum nisi daret totam substantiam suam, quòd
teneretur facere. Secunda conclusio, In
* casu
extremæ necessitatis puto quòd liceret Cartusiensi comedere carnes, aliâs lex esset intolerabilis. Posset aliter ad quæstionem responderi,
distinguẽdo
distinguendo
de extrema necessitate. Aut enim
est ex fame, quia nihil habet quod edat nisi
carnes, ut posset
cõtingere
contingere
, & in tali casu posset teneri opinio Gersonis, quòd tenetur comedere, quia
tũc
tunc
fame moritur, quæ est mors
uiolenta, & uidetur imputari isti. Alia necessitas uidetur esse ex ægritudine, & tunc carnes
se habent tanquam medicinæ, & posset dici
quòd in tali casu
nõ
non
teneretur, quia tunc mo|
ritur ex infirmitate, cuius iste non est causa, &
sic mors non imputaretur. hoc enim non est
interficere, sed non protelare uitam quantum
potest, sicut suprà
dictũ
dictum
est de aliis medicinis:
& sic maneret salua
cõsuetudo
consuetudo
Cartusiensium,
qui pro nullo periculo infirmitatis comedunt
carnes. & hæc esset confirmatio conclusionis
primæ, quòd licet abbreuiare uitam per abstinentiam
carniũ
carnium
, ut postea dicemus per decem
aut plures annos, quare non licebit seni octoginta annorum abbreuiare uitam per unum
annum ne comedat carnes. Ad argumenta in
contrarium in principio posita. Ad primum
patet quid dicendum sit, quia tenetur modo
regulæ sufficienti, & casus extraordinarii non
cadunt, sub obligatione. Ad quintum respondetur, facere uotum solum de hoc, quòd in extrema necessitate non uescatur carnibus, hoc
nihil bonitatis habet, sed absolutè abstinere à carnibus perpetuò, est bonum, & per
hoc patet ad tertium. Ad
quartũ
quartum
negatur consequentia. Ad secundum nego, quòd illud sit
cõtra
contra
legem diuinam, imò uidetur secluso uoto siquis proposuisset
nũquam
nunquam
comedere carnes, posset abstinere etiam in extrema necessitate. Fateor autem, quòd si regulariter & sæpe
contingeret quòd morerentur ægrotantes ex
abstinentia carnium, quòd non deberet seruari, sicut si ut plurimum nauigantes perirent,
|
non esset licitum nauigare, nisi pro maiori bono, quàm sit uita: sed quia hoc non frequenter contingit, ferenda est hæc iactura pro maiori bono, quod sequitur ex nauigatione. Ita
in proposito, licet sit aliqua iactura, quia aliquando moriuntur Cartusienses ex abstinentia carnium, tamen meritò ferunt hanc iacturam pro maiori bono uirtutis abstinentiæ. Ex
hac ratione posset formari aliud argumentum
pro conclusione nostra. Quia iste est pars communitatis, & ideo bene facit pro bono spirituali communi subeundo periculum mortis
cũ
cum
iactura propriæ uitæ, & semper pro maiori
bono licet ponere uitam. Sed est pro quodam
argumento suprà facto de Machabæis, an licuisset comedere suillas carnes sine scandalo
in extrema necessitate. Et certum est, quòd in
casu Machabæorum erat magnum scandalum,
quia exigebatur ab his in contumeliam legis.
Sed si ponatur quòd fame perirent in solitudine, an tunc licereto. Variæ sunt opiniones.
Et profectò quicquid dicat Maior, opinio
Gersonis est probabilissima, quòd non liceret. nam tantæ authoritatis est præceptum diuinum positiuum, sicut naturale: si autem ex
iure naturali esset illicitum comedere suillam
carnem, non liceret etiam in extrema necessitate uesci. ergo nec etiam nunc, cùm esset de
iure positiuo. Sed probabilius uidetur, quòd
|
utrun
utrunque
liceret in tali necessitate, & comedere
propter necessitatem, ut discipuli uellentes spicas die festo, Matth. 12. ut dicit S. Tho. 3. p. q. 4.
art. 4. ad 3. & ita Machabæi bene fecerunt die
sabbati non propulsantes, sed
mortẽ
mortem
oppetentes, ne uiolarent sabbatum propter
reuerẽtiam
reuerentiam
legis, & fecerunt bene postea pugnantes die
sabbati, ne omnes perirent. 1. Mach. 2. S. Tho.
12. q. 100. art. 8. ad 4. imò non condemnantur
Gothi, qui in Italia
permiserũt
permiserunt
aliquot millia
ex exercitu perire, ne
pugnarẽt
pugnarent
die sabbati. Sed
S. Thom. 12. q. 4. art. 4. dicit, quòd esset tentare
Deum, si quis non pugnaret in die sabbati in
necessitate.