SVMMA SA CRAMENTORVM ECCLESIÆ. Ex doctrina doctissimi patris magistri fratris Francisci a Victoria, cathedram primæ in Salmanticensi florentissima academia profitentis, ex sacra predicatorum familia oriundi. Cōgesta per fratrem Thomam de Chaues eius fidelem discipulũ . PINCIAE. Excudebat Sebastianus Martinez. Anno. M.D.LXI. Cum priuilegio. ¶ Esta tassado a tres marauedis el pliego. POR quanto por parte de vos Sebastian Martinez impressor, y el bachiller Frācisco mu ñoz đ Valdes vezinos dela villa de Valladolid nos hezistes relacion diziendo que vos hauiades impresso vn libro intitulado Summa de sacramentis, cō el tractado de clauibus y excommuicatione con licencia nuestra, hecho por el presẽ tado fray Thomas de Chaues de la orden delos predicadores: la l dicha obra es muy vtil y prouechosa y de buena doctrina: y me supplicastes que attẽto el trabajo y mucha costa que en la imprimir y corregir haueys hecho, os diesse licencia para lo imprimir y vender por tiempo de doze años, y que eneste tiempo otra persona algũa no lo pudiesse imprimir ni vender, o como la mi merced fuesse. E visto por los del mi cō sejo fue acordado q̃ deuia mandar dar esta mi cedula en la dicha razon, & yo touelo por bien. Y por la presente vos doy licẽcia y facultad para que por tiẽpo de diez años primeros siguientes, los quales corran & se cuenten desde el dia dela fecha desta mi cedula en adelante, vos o la persona que vuestro poder ouiere pueda imprimir y vẽder el dicho libro: durāte el qual dicho tiempo mādo que otra persona alguna sin vuestra licencia no pueda imprimir ni vender la dicha obra, so pena que pierda la impression que asi hiziere y vendiere, y los moldes & aparejos con que lo hiziere, y mas incurra en pena de diez mil marauedis: los quales se repartā , la vna parte para la persona que lo acusare, y la otra para el juez que lo sentenciare, y la otra tercia parte para nuestra camara y fisco. Y mando a los del mi consejo, presidentes & oydores delas mis audiencias, alcaldes alguaziles dela mi casa y corte y chancillerias, & a otras qualesquier justicias y juezes đ todas las ciudades villas y lugares delos mis reynos y señorios & a cada vno dellos en su jurisdicion que guarden y cumplan esta mi cedula y todo lo en ella cō tenido , & contra ello vos no vayan ni passẽ ni consientan yr ni passar en manera alguna. Fecha en Toledo a tres dias del mes de Agosto, de mil & quinientos y sesenta años. YO EL REY Por mandado de su Magestad Iuan vazquez. ILLVSTRISSIMO AC REVERENDISSI mo dño. D. Frācisco Manrrico de Lara Episcopo Seguntino &c. Sebastianus Martinez. INTER TOT EGREgia decora præsul dignissime quibus vndi clarus, & suscipiendus ad Episcopalis dignitatis culmen adisti, hinc infinitis Nageræ domus ornamẽ tis maiorum tuorum imaginibus, & honoribus inclytæ, hinc quod maius procul dubio est tuarum virtutum splendore, illud me magis accẽdit , vt tuorum vellem in numero nouus cliens computari, benignitas scilicet & animi tui celsitudo qua tā ex por recta fronte, & hylari vultu pauperum munuscula suscipis. Elaborauit igitur opus certe aureum frater Franciscus de Victoria, sine cuiusquam iniuria suę tempestatis theologorum doctissimus, cui lemma est sacramentorum compendium, quod licet per se satis lectu dignum, & è manibus auditorũ (qui modo vellint aliquid veræ theologiæ adipisci) excidere non debeat, intellexi tamen tutius fore (quo canũ latratus effugiat) si tibi insigni pręsulum ornamento dedicarem. Neminem quipe latere posse crediderim heroica gesta clarissimi quōdam ducis cognomento magni parentis tui nulla vetustatis inuidia interitura, quę singula si recenserem integrum librum, non præfactionem viderer contexere. Atque ideò prudens omisserim illud vnum breuitèr monens, ac supplicans ne ad exiguum munus sed offerentis animum quo tua vmbra liberius in hominum ora, ac manus purissimum veniat inspicias. Vale Episcoporũ ac patriæ decor, & mihi tibi iam nunc per petuo deuincto quiduis oneris imponito, exequar enim pro viribus iussa alacris, & qua par est reuerentia. Ad Lectorem. Qui prędulce cupis nectar gustare polorum: Huc ades, & sacrum perlege lector opus. NOs fray Christoual de Cordoua maestro en sancta Theologia, vicario general de la prouincia de España de la ordẽ de los predicadores, y el maestro fray Iuan de Ludeña Prior de sāt Pablo de Vallĩd , fray Domingo caluete Prior de Palencia. fray Xp̃oual de Salamanca Prior de Toledo, y fray Martin de ayllon Prior de Burgos, diffinidores del capitulo dela mesma ordẽ , celebrado en Segouia año. 1559. por la p̃sente cometemos a los. R. padres el Prior de sant Pablo đ Vallĩd , y al mastro Cueuas regẽte de nr̃o colegio de sant Gregorio de Vallĩd , ꝑa q̃ vean y examinẽ vna sũma de los siete sacramẽtos đ la yglĩa , q̃ el .p. p̃sẽtado. f. Thomas đ Chaues ha recopilado del .R. p. maestro .f. Francisco de Victoria de buena memoria, ꝑa q̃ vista por ellos y aꝓbada , desde agora le damos licencia ꝑa q̃ la pueda imprimir, cōtanto q̃ tẽga la ꝓuision ordinaria del cōsejo real. Fecha en. s. cruz de Segouia a. 22, de Abril. 1559. F. Iuā de Ludeña. F. Dñicus Caluete. F. Christoual de Salamā ca . F. Martinꝰ de Ayllō por diffini . DIgo yo el maestro fray Iuan de Lude ña Prior de sant Pablo de Valladolid que la impression desta summa collegida de las lectiones del padre maestro fray Frā cisco de Victoria se nos cometio en el capitulo de Segouia al padre maestro Cueuas y a mi: & siendo el viuo comunicamos si se imprimiria o no: y fuymos de parecer que se puede imprimir, y q̃ sera libro prouechoso para memoria de los que algo saben, y lumbre de los que saben poco de sacramen tos y casos de consciencia. E porque este fue nuestro parecer lo firme de mi nombre. En siete de Febrero, de mil & quinientos & sesenta. Fray Iuan de Ludeña. YO fray Thomas de Chaues doy fee y testimonio que esta summa de los siete sacramẽtos , que yo saque año de mil y quinientos y quarenta y vno delas lectiones y doctrina que el sapientissimo y de perpetua memoria digno fray Francisco de Victoria maestro cathedratico de prima de Salamanca y preceptor mio, toda fue tomada de su doctrina, y đl mesmo maestro a mi peticion vista y aprobada. Y como su doctrina (como toda España, y aun la christiandad casi toda sabe) aya sido y sea solida firme y verdadera y muy catholica, desseo que para comun vtilidad de los que no pueden ver las doctrinas mas de rayz, y a la larga disputadas, esta se imprima. Y quanto en mi es por la presente doy para ello licẽcia a vos el reuerendo señor Antonio de Lantadilla vela clerigo de Burgos, q̃ a la sazon estays y residis en Valladolid por capellan del señor don Iuā Sarmiẽto cōmissario general de la sancta Cruzada, & oydor del conseio de las Indias. Y porque esto todo es verdad lo firme de mi nō bre . Fecha en el monasterio de sant Pablo de Burgos de la orden de los predicadores àdōde al presente soy morador, oy Miercoles a quinze dias de Iunio de.1558. Ansi es. Fray Thomas de Chaues. ADMODVM REVERENDO domino Francisco Perez, ecclesię Toletanæ sancti Genefij rectori, frater Thomas de Chaues. S. D. OBsecrastime admodũ obseruande domine, pater sapiẽ tissime in Christo Iesu animo meo carissime, ac tuis literis efflagitasti, vt septem sacramentorum ecclesię mysteria in sũmam quādam redigerem, at  doctrinarum fluenta, quę doctissimus magister frater Franciscus à Victoria inter legẽdum materiam de sacramentis in suos discipulos longè la tèque effuderat in compẽdium cogerem. Ego interim considerās obsecrationem eius qui potest præcipere, vicem vrgentis obtinere mandati, quā uis alio me solicitudines quibus assiduè distringor euocarẽt , tua erga me merita (haud spernenda) pepulerunt vt tibi potissimum meum desudaret ingenium, cui iam pridem animũ cō secraueram . Et licet hoc meum erga te obsequium, communibꝰ alijs laboribus (in quos me totum reiecit obediẽtia ) iniuriam videatur afferre, nō sum tamen ratus inique facere priuatę tuę vtilitati inseruiẽs : qui solus vniuersitatis merita propemodũ æquas cui etiā lōge sum ego magis astrictus, quam cœteris vniuersis. Omitto interim  huius nostri suscepti laboris fructus, nō à te solum, sed ex te in plures alios debet promanare: qui animũ tuum tanquam luçernam ardentem, nō sub modio clausā , sed in edito si tā loco: suspiciũt . Itaque quod cōmuni vtilitati in hoc meo opere vna ratione videbar subtrahere, multis alijs (si quis recte expẽderit ) cũ amplo fęnore restituo. Cape igitur ouās pater integerrime hoc ex me munusculum quod licet ingloriũ , licet exile: nũquā vlli à me nisi tibi cōcessũ . sic autẽ sacramentorũ materiā in hoc breui opusculo coegi vt nihil (nisi meus me fallit animus) quod ad rẽ pertineret subticuerim, nihil superfluum admiserim quorũ alterũ mihi vitio verteres, alterũ (noui. n . te) repudiares. Et vt auidius maiorique cũ fide opus hoc legeres nihil ex meo prōptuario de prōsi . Oĩa ex ditissimo penu mei sapientissimi magr̃i sũt eructa: qui ex integro meo rogatu scripturā perlegit: quo nullus tibi in animo dubitationis scrupulus resideret. Vale. PIO LECTORI. Antonius de Lantadilla Vela qui in huius edictione elauorauit. S. P. D. ECce tibi christiane lector, amplam at expeditā de sacramentis ecclesię materiam, ac tractationem: opus verè christiano homine dignum. Vbi tam plenè, cumulatèque omnia inuenies, quæ requires, quæque ad hāc doctrinam exiguntur vt nullus sit quātum uis mẽtis inops, qui eo accuratè lecto & inspecto, non possit sacramenta ipsa administrare, pastoris munus (modo industria & solertia comites ad sint) sustinere. Cuius fontem doctrinæ si à me petas fratrem Frā ciscum Victoriā esse accipe, celebratissimũ illũ ac decantatissimũ , in vniuersa Europa virũ , qui in munere theologico primas sua tẽpestate Salmanticæ partes obtinuerat. Quo in opere si doctrinæ sublimitas abfuisset, quæ miro modo inuitare lectorẽ debet: vel ipsa tāti autoris dignitas per se satis alliceret, atque excitaret. Qnāquā illud te interim latere minime velim, non minimam laudis gloriæ  portionẽ , ex tāto hoc opere fratrẽ Thomā Chauẽ reportare: virũ vt religiosũ ita in sacræ theologiæ studio peritissimũ . Huius enim cura oĩs in colligẽda Victorię doctrina & dispẽsāda fuit, vt tāto autore dignus indigestus alioqui Victoriæ foetus, in lucẽ emitti posset. Age igitur foelici numine tā pręclara tāquā sublimi doctrina vtere, quæ miro modo cōponere animos, atque dirigere per tramitẽ veritatis valeat: & mihi pariter in Chr̃o gr̃as age, cuius opera tātũ munꝰ in lucẽ editũ est, vnde ingens cō moditatũ cumullus vniuersis fidei catholicę cultoribus redũdare possit, quod nō sine supremę cælsitudinis afflatu factum esse reor, cui laus sit honor & gloria per infinita seculorum secula. QVIA VT AIT CICERO OFFICIO .I. Omnis qui de re aliqua instituitur serrmo, debet à diffinitione proficisisci, vt intelligatur quid sit id de quo disputatur. Articulus. Iꝰ . Sacramẽtum quid sit QVÆRITVR, in primis, quid sit sacramentum? Diffinitio autẽ secũdum eundẽ Cicero. debet esse breuis, & dilucida oratio, naturam rei exponẽs . Et ideo Augusti. lib. 10. de Ciuita. Dei, sic diffinit. Sacramentum est sacræ rei signum. Hæc diffinitio habetur de cōse . d. 2. c. sacrificium. Hæc est etiam prima diffinitio earum quas Magister sententiarum ponit in. 4. d. 1. & sanctus. Tho. 3. p. q. 60. arti. 2. Vbi aduerte quòd quandò dicit sacræ rei, non intelligitur quę libet res sacra, quia sic crux, & multa alia essent sacramentum, sed res sacra sanctificans nos. Cùm enim sacramẽ tum sit signum quoddā , signa autem proprie debeantur hominibus, & sacramentum sit proprium hominum, oportet vt per rem sacrā intelligamus rem homines sanctificantẽ . Per signũ etiā , non intelligas quodcũque signũ , sed signũ exterius quod communiter vocatur signũ , & quod diffinit Augu. 2. de doctrina christia. dicẽs , signum est quod pręter speciẽ quā ingerit sensibꝰ , facit aliquid aliud in cognitionẽ venire. Est igitur sacramentum, signũ sensibile rei sacræ, nos sanctificantis. Per rẽ ergo sacrā nos sanctificantem, intellige principalitèr gratiam, gratũ facientem: quāuis . S. Tho. 3. p. q. 60. ar. 3. dicat tria figurari in sacramẽtis . Primũ , causā effectiuā nostræ sāctificationis , scilicet passionẽ Christi. Lucæ. 22. Hoc facite in meā cōmemorationem . Et. 1. Corinth. 11. Quotiescũ  manducabitis panem hũc , & calicem bibetis: mortẽ dñi annuntiabitis. Secũdũ , causam formalẽ nostrę sāctificationis scilicet gr̃am . Tertiũ , causam finalẽ , quę est gloria. Vnde eccle. cantat ex officio. sāt . Tho. O sacrũ conuiuiũ in quo Christus sumitur: recolitur memoria passionis eius, ecce primũ , mẽs impletur gratia: ecce secundũ , & futurę glo riæ nobis pignus datur, ecce tertium. Sunt & aliæ diffinitiones sacramenti, quæ sub alijs verbis idẽ quod prima iā posita docẽt . Sacramentũ , ait Magist. sent. est inuisibilis gr̃ æ , visibilis forma vt eius imaginẽ gerat, & causa existat Et August. lib. de corpore Christi. Sacramẽtũ est ꝑ quod sub tegumẽtis rerũ visibiliũ , diuina virtus, secretiùs salutẽ operatur. Et Hugo de sāct . Vict. lib. de sacramẽtis . 1. p. ca. 1. Sacramẽtũ est materiale elementũ , foris sensibili ter propositũ , ex similitudine repræ sentās , ex institutione significās , ex sanctificatione continẽs aliquā inuisibilẽ & spiritualem gratiam. Et hæc de diffinitione sacramenti sufficiant. Sacramẽta veteris & nouæ legis quo differāt ¶ VISA Sacramenti diffinitione, quia de sacramentis nouæ legis est noster hic tractatꝰ , videre oportet in quibus differant nostra sacramẽta à sacra mentis veteris legis, maximè à circun cisione, quæ secundũ Augusti. & oẽs doctores, conferebat gratiā ex opere operato. Notandũ ergo, primo certũ est, quòd sacramenta veteris legis non aperiebāt cęlum , vt patet ex multis sacræ scripturæ locis. Om̃es em̃ antiqui patres, etiam sanctissimi fatebantur se in infernum descẽsuros , vt Iacob. Gene. 37. Descendam ad filium meũ lugens in infernum. Iob. 14. Quis mihi tribuat vt in inferno protegas me. & 17. Et infernus domꝰ mea est. & psal. Quis est homo qui viuet, & non videbit mortẽ : eruet animā suā de manu inferi? Et certũ est quòd sacramenta no uæ legis aperiant ianuā cęli . Christus in sua passione aperuit eam in cōmuni toti generi humano, in particulari verò aperiũt sacramenta. Matth. 3. prę dicabat Ioānes , poenitẽtiā agite, appropinquauit regnũ cęlorũ . Ephe. 2. cuius gratia estis saluati, & cōsedere nos fecit in cęlestibus . Rom. 8. Si filij, ergo & hæredes. Matth. 25. Venite benedicti patris mei, percipite regnũ . Et Matthæi. 3. IESV baptizato, aꝑti sunt cęli . Ex hoc sequitur quód sacramẽta veteris legis, no ponebant homines in statu sufficienti perueniendi ad vitam æternā , & per consequens non dabāt salutẽ , quia vltima salus est beatitudo, ac proindè tunc gratia non erat perfecta. Vnde tunc quāto tempore hæres paruulus est, nihil differt à seruo, quia si non habebat ius adeundi vitā ęternam ab extrinseco, quia nondum aperuerat Christus ianuā cęli . Per peccatũ enim Adæ, & quodcun actuale peccatũ , non solũ Adam inccurrit indignationem, sed etiā omnes posteri eius, & tota natura humana, & sic duplex olim erat indignatio scilicet contra personam, & contra naturā . In veteri autẽ lege, per sacramenta tollebatur indignatio prima particularis contra singulos homines, sed tñ manebat adhuc indignata Deo tota natura humana, quę indignatio nunquā vs ad Christũ á toto genere humano fuit ablata, & sic non erāt Deo ꝑfectè grati in illa lege veteri, sicut nunc in noua, quandò omnis indignatio particularis & cōmuni s ablata est. Et ista sufficiant de sacramentis veteris legis. Sacramenta quot sint? ¶ QVÆRITVR, quot sint sacra menta nouæ legis? Respondeo, quòd, septem, baptismus, cōfirmatio , eucharistia, poenitentia, ordo, matrimoniũ , extrema vnctio. Hoc determinatum est in concil. Florenti. sub Euge. 4. & in cap. ad abolendam, extra de hęreticis , excōmunicantur & dānātur , qui de ecclesiasticis sacramẽtis alitèr sentire, aut docere pręsumpserint , quam ecclesia Romana docet. Cũ ergo ecclesia Romana in dicto cōcilio , & in vsu teneat. 7. esse sacramẽta nouæ legis, iā nemini licebit de hoc dubitare. Sacramentorum sufficiẽtia . ¶ SVFFIcientiam & congruitate huius numeri docet, sanct. Tho. 3. p. q. 65. art. 1. dicens, sacramenta ecclesiastica ordinantur ad duo, scilicet ad ꝑficiẽdũ hominẽ in vita spirituali, seù in cultu xp̃ianæ religionis, & in remediũ cōtra peccatũ , & quātũ ad vtrũq : cōuenientèr sunt. 7. Vita em̃ hoĩs spiritualis similitudinẽ habet ad vitā corporalem, propter quod eodẽ nomine vocatur vtra vita: in vita autem corporali duplicitèr aliquis ꝑficitur , vno modo quātùm ad propriam personā , & hoc duplicitèr, scilicet aut adquirẽ do perfectionem, aut remouendo impedimenta. Perficitur autem vita perfectione prima, per generationẽ , quā do adquirit vitam, & loco istius gene rationis succedit baptismus, qui vocatur regeneratio, quia homo cùm esset mortuus per peccatum, recipit vitam per lauacrum regenerationis, & renouationis, ad Titum. 3. Secunda perfectio est augmentum, cui succedit secũ dum sacramentũ cōfirmationis , quod principalitèr in Penthecoste est institutum, quandò dominus dixit, sedete in ciuitate, donec induaminí virtute ex alto. Tertia perfectio vitæ corporalis est nutritio, quæ est conseruatio vitæ, & loco huius succedit eucharistia Vnde Ioan. 6. Nisi māducaueritis car nem filij hominis, & biberitis eius sanguinem, nō habebitis vitam in vobis. Sed quia homo interdum incurrit ægritudines, habere debebat remedium, quod quidem est duplex, vnum ad repellendum morbum, vt pharmacum, alterum ad restituendas vires. Sic etiam in vita spirituali, ad expellẽ das infirmitates peccati, est poenitentia. Psalm. sana animam meam: quia peccaui tibi. Alterum ad expellendas reliquias peccatorum, & est extrema vnctio, de qua Iacob. 5. & si in peccatis fuerit dimittentur ei. In ordine autem ad communitatem perficitur homo duplicitèr, vno modo suscipiendo potestatem regendi, & loco istius succedit ordo. Alio modo secundùm naturalem propagationem, quod fit per matrimonium, tam in corporali quam in spirituali vita. DE SACRAMENTO BAptismi tractat Magister. 4. d. 3. & dicit quòd baptismus est ablutio exterior corporis facta sub forma verborũ per scripta, & determinate tractat de hoc sacramento, sanct. Thom. 3. part. q. 66. Baptismus qñ institutus. DVBITATVR quandò fuit institutꝰ baptismus? vtrũ ante Christi passionẽ , vel postea? Respondeo per duas propositiones. Prima certissimum est quòd fuit institutus à Christo ante passionẽ . Patet hoc Ioann. 3. vbi expressè habetur quód Christus baptizabat. Et Ioan. 4. declaratur quomodo baptizabat, quā quam Christus non baptizaret, sed discipuli eius baptizabant de mandato ipsius, quia aliâs Christus non diceretur baptizare. Non est autem verisimile ꝙ Christꝰ baptizaret baptismo Ioā nis , nec etiā apostoli Ioānis baptismo baptizabant, vt dicit Hierony. in epis. ad Seleutianũ , & in sermone Epiphaniæ. Aliàs inter discipulos Ioan. non fuisset inuidia, ꝗ dolebāt eò ꝙ plus baptizaret Xp̃us quam Ioannes, nam ille baptismus diceretur Ioannis non Xp̃i . Itẽ sacramenta sunt instrumẽta nostrę redemptionis, cùm ergo Xp̃us perfecerit redemptionem in passione vel resurrectione, & baptismus sit potissima pars redemptionis, sequitur ꝙ fuit institutus ante Christi passionẽ , scilicet Ioānis . 3. ibi. Nisi quis renatus fuerit ex aqua & spiritu sancto, non potest introire in regnum Dei. Et ita tenent omnes doctores, quòd fuit institutus ante passionem. Beda. ¶ SED quæritur, quandò? Quidam dicunt quòd quandò Xp̃us baptizatus fuit in Iordane, tunc enim sanctificans aquas vim regeneratiuam illis cō tulit . Alij dicunt quòd fuit institutus, quandò Christus dixit discipulis suis. Euntes docete omnes gentes, baptizā tes eos &c. Marc. vltim. Sed hoc refellitur, quia fuit institutus ante passionẽ prędicta autem verba dicta fuere post resurrectionem. sanct. Tho. & Nicol. de Lyra, tenent quòd fuit institutus quādò Christus fuit baptizatus in Iordane. Ioann. 1. & ita tenendum est, sine aliqua dubitatione. Baptismi obligatio quādo incœpit ¶ QVÆRITVR, quandò baptismus incępit obligare, & consequẽter alia sacramẽta nouæ legis, ac proindè quando cessauerunt legalia? Respondeo per propositiones. Prima propositio, ante passionem & mortem dñi , circuncisio, & alia legalia fuerũt semper sub precepto. Probatur nā Christus non soluit veterem legem, antequám eam impleret, sed non fuit impleta vs ad passionẽ , cũ dixit, consumatũ est, Ioan. 19. ergo ante passionẽ legalia non cessauerunt, per passionẽ enim suā (vt ait Paulus) liberauit nos Christus a seruitute legis. Secũda pro positio, in passione dñi omnia legalia fuerunt extincta quantum ad præceptum, & quātum ad virtutem, volo dicere, quòd post passionẽ dñi non erat præceptũ de circuncisione, nec de aliquo alio in lege scripta, totaliter em̃ extincta erat quantũ ad vim illā quā prius habebat & nullum omnino habebat effectũ . Lex. n. illa fuit instituta ad significandũ gratiā noui testamenti quę per IESVM facta est, ac ꝓ inde mortuo Christo debuit cessare, sicut adueniente luce, cessat vmbra. Item legalia non conferebant gratiā perfectā , ergo adueniente quod perfectũ est euacuatum est quod ex parte erat, Corinth. 13. Reprobatio fit prioris mādati propter infirmitatẽ eius, & inutilitatẽ , nihil enim ad perfectũ lex adduxit, introductio vero fit melioris spei. Tertia propositio, ante promulgationem sufficientem euangelij per aliquod tempus, legalia nō erant mortifera, ad hunc sensum, quia licebat ob{ legalia quādo cessauerint. } seruare ea, & non erat peccatum etiā scienti & non ignoranti legem Xp̃i . Prob , quia Paulus circũcidit Thimotheũ . Act. 16. & purificauit se Act. 21. Hoc autem permissum fuit vt Augus. ait, vt Synagoga cum honore sepeliretur. Vt ostenderetur igitur quòd fuerat bona & sancta, non est illi statim post passionẽ derogatum. De ista propositione fuit magna controuersia in ter Hieronymũ , & Augusti. Hieron. enim videtur sentire, quòd statim post passionem legalia fuerunt mortifera, & factũ Pauli, & Petri excusat, quia fuerunt quædam piæ dispensationes & simulationes, vt vitaretur scādalũ . Sed Augustinus oppositũ omninó te net, & quidẽ disserte & elegantèr disputat. Si em̃ iā essent mortifera propter nullũ scādalũ licuisset Paulo circũcidere Timotheũ , nec simulare circuncisionem, etiam pro salute totius populi Iudæorum, quia esset mendacium in facto. Petrus autẽ incautè se habuit in obseruatione legaliũ nimiũ cōdescendẽs Iudæis illis, quidẽ legalia boseruāda esse dicebāt , ita vt aliqui eiꝰ exemplo inducerentur ad eorum obseruantiā , quasi essent necessaria, & ideò Petrus aliquā leuem culpā incurrit, & erat reprehensibilis, vt ait Paulus. Quarta & vltima propositio, post sufficientẽ promulgationẽ euangelij oĩa legalia fuerunt & sunt mortifera. Hoc determinatũ est extra de baptismo & eius effectu. cap. maio. & in cō cil . Florẽt . dānati sunt Cherinthus & Ebiō , cōtrariũ tenẽtes . Et ad Galat. 5. si circũcidamini Xp̃s vobis nihil ꝓderit . Promulgatio euāgelii quādo fuit facta sufficienter. ¶ SED dubiũ est, quandò fuit facta sufficiens promulgatio euangelij? Respond. ꝙ non est certũ . Non enim potest dici quòd facta fuit in Penthecoste, quia posteà Paulus circuncidit Timotheũ , & Petrus seruabat legalia, vt patet actuũ . 10. Absit à me dñe , cōmune & immũdũ nō introiuit in os meũ Nec potest dici quòd in. 3. conci. celebrato, actu. 15. quia posteà purificatio Pauli facta est, actu. 21. & in illo concilio continentur aliqua legalia, scilicet vt abstineant à suffocato & sanguine. Dicunt aliqui quòd tunc facta est sufficiens promulgatio, quādò Titus & Vespasianus destruxernnt Hierusalẽ Permisio enim legalium post passionẽ , erat propter Iudæos. Cũ igitur illi tunc sint penè extincti, sine lege, sine rege, sine Deo, vt dicit Lactant. videtur quòd ex tunc oĩa legalia sint mortifera, & licet hoc non sit certũ , nō est tamen aliquo pacto dubitādum , quin nunc & per multas annorũ centurias anteà fuerint legalia mortifera. Circuncisio enim fuit instituta ad significandum aliquid futurum in Christo, & sic modo esset mendacium perniciosũ . De baptismo igitur, & de omnibus sacramentis nouę legis, ait sāct . Tho. quòd post passionẽ domini coeperunt habere vim obligatoriā , quia tunc cessauerunt legalia: vt aperte dicit prophetia Daniel. 9. Et in dimidia hebdomada occîdetur Christꝰ , & cessabit hostia & sacrificium. Probatur autem hoc, quia Marci vlti. Christus dixit. Ite docete omnes gẽtes baptizā tes eos, &c. qui non crediderit, condẽ nabitur . Hoc autem dictum fuit ante Pẽthecoste & apostoli prędicabāt eo modo quo Christus pręceperat scilicet, nisi baptizemini & credideritis condemnabimini, ergo tunc tenebantur ad baptismum, & per consequens ad alia præcepta nouæ legis. Baptismi materia quæ sit. ¶ QVÆritur. Quæ sit materia sacramenti baptismi? Respond. quòd aqua simplex, quia habet proportionẽ ad effectũ spũalẽ , qm̃ mundat, & est cōmunior materia quā omnes facilè possũt habere. Patet hoc Ioan. 3. Nisi quis renatus fuerit ex aqua & spiritu sancto, non potest. &c. Cum niue autẽ & cũ glacie, non posset quis baptizari, quia est alterius speciei quā aqua. Posset tñ baptizari aqua resoluta ex niue, aut glacie, seu gelu, quia iam est vera & simplex aqua: quāuis de hoc Marsilius dubitet, et quidam alij. In aqua vero rosacea & alijs artificialibus aquis, non potest quispiam baptizari, quia non sunt aquæ veræ, Baptismi forma quæ sit. ¶ QVÆRITVR, quæ sit forma huius sacramenti? Respond. quód hęc ego te baptizo, in nomine patris, & filij, & spiritus sancti. Patet hoc Matth. vlt. & in cōci . Florẽ . Quæritur, vtrum mutatio huius formæ vitiet sacramentum? Respon. quòd duplex est variatio, quædam quæ mutat sententiam, & sensum formæ, et talis euacuat sacramentum. Altera quæ non mutat sensum, & sententiam formæ, et talis non tollit sacramentũ . Vnde in ca. retulerunt de conse. d. 4. Zacharias papa determinauit, quòd ille qui dicit, ego te baptizo in nomine patrias, et filias, et spirituas sāctas , verè baptizauit Error in forma an vitiet sacramentum. ¶ QVÆRITVR, an si diceret, ego te baptizo in nomine genitoris, et geniti, et procedẽtis , verè baptizaret? Resp. quòd S. Tho. hic, et. 3. p. q. 66. ar. 5. et. 6. dicit ꝙ nō . Idẽ tenẽt , Scot. Bonauẽt . Ricar. Tho. de Argẽtina , Gabri. Aliaco, et Marsi. Palu. tamẽ dubitat. Caieta. autẽ tenet omninò cōtrarium , asserens quòd ibi esset verum sacra mẽtũ , quod probat multis argumẽtis . Nā de conse. d. 4. c. á quodā Iudæo habet ꝙ cũ ꝗdā Iudęus baptizaret, determinauit Papa, ꝙ si baptizabat in noĩe Trinitatis vel Christi, vel patris, & filij, & spiritus sancti (vnum quippe & idem est) non debebat iterum baptizari. Plus autem differt nomen Christi, à nomine patris, & filij, & spiritus sancti, quàm nomen genitoris, geniti, & procedentis, ergo. Hanc opinionẽ Ca ieta. reputat certā magister Victoria. Fatetur tñ ꝙ talitèr mutare formā esset contra præceptũ , ac proinde peccatum: baptismus tamen esset validus, Baptismus in nomine Chriisti an sit validus ¶ QVÆRITVR, an dicere ego te baptizo in nomine IESV Christi, sufficeret ad baptismum? Resp. quòd hoc aliquandò fuit licitum & sufficiẽs Patet quia vt dicitur act. 2. &. 8. apostoli baptizabant sub illa forma, quod factum est ex extinctu spiritus sancti ꝓ pter odium quod habebant Iudæi ad nomen Xp̃i , vt incitarentur ad amorem eius. Vel forsam, quia apostoli nō audebant in principio prędicationis suę apertè nominare Trinitatem populo infirmo. Sed vtrũ sufficeret nũc prędicta forma? Respōdet sāct . Tho. 3. p. q. 66. ar. 6. dicit quòd non, & ita te nent cōmunitèr docto. Quia dicitur Mat. vlti. Baptizantes eos in nomine patris & filij & spiritus sancti. Et ca. in synodo de conse. d. 4. Euge. expressè determinat, quòd si quis in forma batismi vnam personam nō nominaret, non baptizaret. & ibidem ca. si re vera, dicitur ꝙ si quis baptizaret in nomine dñi , nō esset baptismus. Et Didimus in li. spiritus sancti dicit, quòd qui in forma baptismi nominaret vnam personam Trinitatis, sine alijs, nō baptizaret. Cũ apostolis autem dispensauit spiritus sanctus propter rationes iā dictas. Caieta. verò oppositũ tenet, 3. p. q. 66. ar. 6. & magist. setẽti . hic in litera, & Hugo de S. Victore, li. 2. de sacramen. par. 6. c. 2. & Adria. in. 4. q. 2. Quia in capit. à quodam Iudæo, dicitur, quòd qui baptizatus est in nomine Christi, non est rebaptizādus . Sed fortè prædictum caput noluit hoc determinare tanquàm de fide. Res mihi dubia est, & ambigua, & ideo nihil volo determinare, vtra opinio est probabilis, & periculosum est, hic tenere in tanta materia, quod certũ non est. Baptismus in nomine Trinitatis. ¶ QVÆRITVR, an esset baptismus si quis dicerèt, ego te baptizo in nomine sanctissimæ Trinitatis & indiuiduæ vnitatis? Respond. quòd omnes dicunt ꝙ nō . Ita tenet sanct. Tho. Scot. Adrian. & cęteri . Caietanus tamen tenet quòd est verus baptismus, propter illud capit. á quodam Iudæo. Certe ego in hac re non credo Caie tano, sed dico quòd non esset baptismus. Et idem dico de eo qui diceret, ego te baptizo in nominibus patris, et filij, & spiritus sancti: non est baptismus. Ita tenet Palu. 4. distinct. 3. quæ stio. 1. articu. 3. & magister setentiarũ , 4. distinct. 3. capit. 5. bapti çans, an debeat exprimere propriā personam ¶ QVÆRITVR, an requiratur quód minister seu baptizās exprimat propriam personam, dicens, ego? Respond. quòd sufficit dicere virtualiter, vt si dicat, baptizo te, &c. Sed vtrũ sit necessariũ quòd exprimatur saltẽ virtualitèr? Respondeo, quòd non, & ita tenent omnes. Nā Græci baptizāt sub hac forma baptizetur seruus Christi, in nomine patris, &c. Et est verus baptismus, vt tenet. S. Tho. 3. p. q. 66. arti. 5. 1. &. 2. Et ita tenendũ est sine dubio Quāuis in. c. 1. si quis, de baptis. videatur dici contrariũ , sed intelligitur de illis, qui tantũmodo dicunt in nomine patris, & filij & spiritus sancti: non dicẽdo baptizo, vel baptizetur. Si quis autem diceret (causa grauitatis) nos te baptizamus in nomine &c. non esset baptismus, secundũ sanct. Tho. 3. p. q. 66. ar. 5. 4. quia variatur sensus formę . Nos enim, significat ego & tu. Si autem episcopus, vel alia magnifica persona baptizet sub illa forma, est verus baptismus, quia iam ex circunstantijs & acōmodatione patet tātũdem signi{ Bapticare vnũ , an possint duo simul. } ficari, sicut ego te baptizo. Duo autem si sic baptizant, & vnus aquam mittat alter vero dicat: ego te baptizo &c. nihil faciunt, quia est falsa forma illius qui dicit ego te baptizo. Siverò simul & semel ambo baptizant (quia contẽ dunt de prębenda ) ita quòd quilibet totum faciat, est verus baptismus, nec de hoc dubito, nisi quilibet dicat, nos te baptizamus. Tunc enim secùndum sanct. Tho. 3. p. q. 66. ar. 5. &. q. 67. art. 7. non est baptifmus, quod ego reputo securiùs, licet oppositum dicat Caieta. 3. par. q. 67. arti. 7. & Palu. 4. dist. 3. q. 2. & Durand. 4. di. 3. q. 3. Bapticata perso an debeat explicari ¶ SED vtrum requiratur quòd nominetur persona baptizata scilicet te: Respon. quòd Scot. 4. di. 3. q. 2. art. 3. & Gabriel. 4. d. 3. q. vnica, dicũt quòd sic, & ita tenendum est, nam requiritur quòd verba baptizantis applicentur alicui. Sed vtrũ quis posset se ipsũ baptizare? Respō. quòd nō , vt patet, c. debitũ , de baptismo, vbi hoc determinatur. Sed vtrũ esset baptismus si quis diceret, ego te abluo, vel mergo. Respō. quòd sic, quia verba sunt synonyma: quicquid dicat Glosa in capi. multi sunt. Et fœminæ sermone hispano baptizantes, melius faciunt quàm illæ quæ baptizant sermone latino, quia sciunt melius pronunciare verba hispana quàm latina. Mersio bapticati , an requiratur . ¶ DVBITATVR, an requiratur mersio baptizati in aqua, vel an sufficiat tingere ipsum? Respondeo, quòd fuit antiqua consuetudo vt mergeretur, iam verò nō oportet, sed quilibet seruet morem suę diocęsis . Vnde in Germania ponitur dũtaxat gutula aquæ, &c. In locis autem vbi consuetum est ter megere puerum, si ante secundam vel tertiam mersionem, dicta forma baptismi, puer moriatur, verè baptizatus est, vt dicit Caieta. licet Palude oppositum teneat. Si autem timeatur mors pueri si mergeretur, nō debet mergi, sed sufficit eum aqua aspergere, quicquid dicat Palu. 4. d. 6. q. 1. ar. 3. nam contra eum tenent omnes doctores. Si verò quis diceret, ego te baptizo in nomine patris. &c. et mitteret puerum in flumem, vtrum esset baptismus? Resp. PaIu. 4. di. 3. q. 1. & Scot. d. 5. q. 3. & Marsi. 4. q. 1. & com munis opinio dicit, ꝙ non est baptizatus talis puer. Siluest. etiam tenet idẽ , & hoc intelligendum est etiam si ille qui sic mittit puerum intendat eum baptizare. Maio. autem in. 4. d. 4. q. 2 & Panor. c. non vt apponeres de baptismo, tenet quòd esset verè baptizatus. Pro vtra parte est apparentia. Ego mallem tenere ꝙ esset baptizatus, nihil enim refert mittere eũ in aquā , & mittere plurimā aquā suꝑ eũ . baptismus, an remittat omnia peccata, eti& actualia. ¶ QVÆritur, vtrum baptismus remittat omnia peccata etiam actualia? Et videtur quòd non quia institutus est contra originale. Resp. ex sentẽtia omniũ doctorum, quòd baptismus remittit omnia peccata etiā actualia. Patet Ezechielis. 36. Effundā super vos aquam mundā , & mũdabimini ab omnibus inquinamentis vestris. Et est determinatũ ab ecclesia de cōsec . d. 4. c. paruulo, & c. regenerāte , & sũt verba Augustini, & figuratum fuit Exodi 14. in Ægyptijs, de quibus dicitur, nec vnus quidẽ super fuit ex eis. Vbi dicit Glo. sic, peccata omnia in baptizato. Iem originale nō dimittitur sine gratia, sed gratia non patitur secum peccatum mortale, ergo omnia peccata mortalia remittunt in baptismo. Hæc conclusio est de fide, & patet ex multis locis sacræ scripturę , & ex ca. maiores, de baptis. ac proindè non licet de{ Baptismus, an remittat totā pœnam } ea dubitare. Sed an remittat tota poena debita peccatis? Respō. ex sentent. omnium doctorum quòd sic. Augus. in Enchiri. c. 43. & habetur de conse. d. 4. cap. per baptismũ ait. Per baptis. quicquid ab homine dictum, factum, aut cogitatum est, totum aboletur, & quasi factum non sit habetur. Et Ambros. qui allegatur à magistro senten. 4. d. 4. dicit, quòd in baptismo non requiritur gemitus peccatorũ , quia gra tis omnia condonantur, sed si non remitteretur tota pœna, requireretur gemitus peccatorum, ergo. Item quia aliàs post baptismũ imponeretur poenitentia sicut in confessione, sed non imponitur, ergo nullus relinquit̃ reatus poenæ post baptismum. Item vt dicitur Roma. 6. In baptismo cōmorimur Christo. i. applicatur nobis eius passio plenè, ergo totam emundat cō scientiam . Et si aliqua ieiunia baptizā tis ante baptismum imponebātur vel permittebantur, hoc erat propter reuerentiam baptismi, vel ad satisfaciẽ dum pro peccatis, non autem ad tollẽ dam poenam. Remittitur etiam ratione baptismi fomes et ĩclinatio ad peccandum: dicente Augustino de consecra. d. 4. nō ex quo, quòd nō ex æquo infestatur à fomite baptizatus, sicut non baptizatus. Diminuitur autẽ nō per subtractionẽ , sed per additionem contrarij, scilicet gratiæ & virtutis. Gratiā & virtutes dantur in baptismo. ¶ QVÆRItur, vtrum in baptismo detur gratia? Respon. quòd de hoc nō potest dubitari. Nam præterquā ꝙ in sacra scriptura habetur, est etiam determinatum in clementi. vni. de sum. Trini. & fide catho. & in capit. maiores de baptismo. Et etiam virgini Mariæ contulit gratiam, contra quosdam errantes, & dicentes, ipsam vel nō habuisse præceptum baptismi, vel nō recepisse in eo gratiam. Confert etiam virtutes infussas vt in prædictis cap. est ab ecclesia determinatum. Baptismi effectus, an sit æqualis in omnibus suscipientibus? ¶ QVÆritur, an baptismus omnibus conferat æqualem effectum? Respon. duplicẽ esse baptismi effectum, vnũ ordinatum, qui est gratia & virtutes, & remissio peccatorum, at poenarum. Alterum aliquo modo annexum, vt donum prophetiæ, & gratiæ gratis datę , & de hoc secundo effectu, manifestum est quòd non semper omnibus confertur æqualis. De primo verò est inter theologos cōcertatio . Scotus enim & Gabrie. et Caieta. tenent quòd licet ratione sacramẽti detur de terminata gratia, tamen ratione deuotionis ministrorum (vel quia vnus est prædestinatus ad maiorem gratiam quam alius) est maior effectus baptismi in vno quā in alio. Sed ego non dubito quin hoc sit falsum, et contra sanctũ Tho. Sed dico, quod semper ratione sacramẽti datur æqualis gratia. Ita tenet Maio. 4. d. 4. q. 3. et hoc intellige de puero. Nam de adulto nō negarem quin maiorẽ gratiam baptismi recipiat vnus quàm alius, quia est maior dispositio in vno quàm in alio. An sit bapticā dus qui est in actuali voluntate peccandi. ¶ QVÆritur, vtrum qui est in actuali voluntate peccādi sit baptizandus? Respon. sanct. Thom. 3. par. quæstio. 68. articulo. 4. et articulo. 8. ad. 4. Et Scotus. 4. distin. 4. q. 5. Et Palu. 4. di. 4. q. 1. Et Durand. 4. d. 4. q. 2. quòd talis non est baptizandus, & de hoc non est dubitandum. Et Augusti. & habetur de consecra. d. 4. ca. omnis qui ait. omnis qui iam suæ voluntatis arbiter constitutus est, cùm accedit ad sacramentum fidelium nisi poeniteat, non potest nouā vitam inchoare. Ab hac poenitentia, cum baptizātur , soli pueri immunes sunt. Item actu. 2. Agite poenitentiam & baptizetur vnusquisque vestrum. Poenitentia autem quę ante baptismum requiritur, debet esse contritio, sicut & in sacramento cō fessionis , nisi excusetur ignorātia , qua putat se sufficientem dolorem habere cum tamen nō habeat, tunc enim sufficit attritio cum sacramẽto , sicut etiā de poenitentia. Et per omnia similis dolor requiritur ante baptismum, sicut ante poenitentiam: quia dolere de peccatis est de iure naturali, quod non impeditur à iure diuino. Baptismus autem in peccato mortali susceptus valere incipit fictione recedẽte , vt determinat Augustinus cap. tunc valere, de cōsecratione . d. 4. maxime si habuerit attritionem. Sed quæritur, quare hoc sacramẽtum habeat istud preuillegium , quòd recedẽte fictione valeat, cúm eucharistia nō habeat illud, imo nec poenitẽtia ? attritio enim post poenitentiam nihil valet, quanuis cum poenitentia valeat, & tamen attritio post baptismum, illius in quā peccati attritio de quo erat fictio, sufficit ad hoc vt baptismus cōferat gratiā ex opere operato. Respondet sanctus Thomas. 4. distin. 4. quæstione. 3. ar. 2. quòd ratio discriminis est, quia baptismus imprimit characterẽ , quia iam talis est verè baptizatus, & baptismus non potsst iterari: & si sic non repara retur effectus eius esset in vacuum susceptus. Effectus autem aliorum sacramentorũ iterabiliũ potest recuperari. Baptismus triplex. ¶ QVÆRITVR, an sint plura baptismata? Respondeo ꝙ sic, nā triplex est baptismus, videlicet, flāminis , sanguinis, & aquæ, vt notat Glo. super illud Hebręo . 6. baptismata doctrinæ. Et de baptismo flāminis fit mentio. 15 q. 1. ca. firmissimè, & ibi Glo. & de cō secra . d. 4. ca. necessarium, & ibi Glo. & Grego. Nazianzenus, lib. de seculis Epiphanis, & Bernardus epistol. 77. martyrium vocat baptismum. Et Casiodo. de Origine officiorũ . ca. 24. ponit hæc tria baptismata. Et Orige. 4. Leuiti. & Augusti. 13. de Ciuita. Dei. Baptismus autẽ flāminis vocatur poenitentia peccatorũ , et quæcun conuersio in Deũ sufficiens ad infusionẽ gratię , qui non vocatur sacramentum quia nō confert gratiā ex opere opera to. Nec martyriũ vocatur sacramẽtũ , quia iā essent plura quā septẽ sacramẽ ta nouę legis. Nec sunt necessariæ in martyrio, res, et verba, materia, et forma. Sacramenta aũt oĩa cōstāt ex illis Pueri, ā sint bapticādi . ¶ QVÆritur vtrum pueri sint baptizandi? & videtur quod nō quia nemo debet baptizari nisi voluntariè, sed in pueris non est voluntarium, ergo. Respondeo nullo modo est dubitandum, quòd pueri si non baptizantur damnantur: si autem baptizantur, saluantur. Hoc expressè determinatur in capit. maiores, de baptismo, & Ioan. 3. dicitur nisi quis renatus fuerit ex aqua, & spiritu sancto, &c. Et Augusti. cōtra Iuliañ . & de baptismo paruulorũ , ca. 13. & 30. & de fide ad Petrũ ca. 6. et in multis alijs locis determinat quòd pueri sine baptismo dānantur , & cum illo iustificantur. Pueri em̃ habẽt originale peccatũ , secundũ illud Roman. 5. oẽs in Adam peccauerũt , sed in noua lege nō est aliud remediũ contra originale, nisi baptismus ergo. Amentes & furiosi, an sint bapticādi ¶ QVÆritur, vtrum amentes, & furiosi sint baptizandi? Respondeo, ꝙ si aliquis sit perpetuo amens, quia sic na tus est, & nunquàm habuit vsum rationis, talis est baptizandus, quia idem est iudicium ac de puero. Secundò dico quod si amens habuit aliquando vsum rationis, & tunc cum erat sui cō pos voluit baptizari, licet posteà inciderit in amentiam est baptizandus sine dubio. Verum est quòd si quandò habuit vsum rationis, & voluit baptizari, constet eum esse in aliquo peccato mortali à quo nolebat abstinere, male faceret qui eũ baptizaret. Si autem talis de facto baptizetur, vtrum cō sequatur gratiam? Doctores concorditer dicunt, quòd nihil sibi proficeret baptismus. Nec ego oppositum aude rem determinatè dicere, probabile tamen existimo, cùm baptismus sit in remedium peccatorum, quòd habet efficaciam erga attritum qui est in mortali. Et potest etiam baptizari cum sit in originali talis furiosus, quòd si baptizetur in casu dicto saluabitur, ne ponamus aliquem in via extra statum salutis. Hoc credo multum probabile. Tertiò dico quod si talis cum habuit vsum rationis noluit baptizari posteá lapsus in amentiam non potest baptizari, quia volũtas præterita reputatur præsens, & si baptizetur nihil ei valet baptismus vt videtur. Quartò dico ꝙ si sit talitèr amens de quo creditur ꝙ redibit in pristinam sanitatem, etiam si ante amentiam voluerit baptizari, non est baptizandus sed propter reuerentiam sacramenti expectanda est eius conualescentia: dum modo nō sit periculnm de morte eius. An pueri infideliũ sint bapticā di invitis parẽ tibus . ¶ QVÆritur an pueri infidelium sint inuitis parentibus baptizādi ? Est quęstio grauis, & tractat̃ à sanct. Tho ma. 3. p. q. 68. ar. 10. 4. dist. 4. Capre. & multi Thomistæ tenent partem negatiuam scilicet quòd nullo modo licet baptizare filios infidelium quorumcun , siue illi sint pagani, siue Iudęi , siue liberi, siue serui: inuitis parentibꝰ Scot. 4. d. 4. q. 9. tenet contrarium scilicet, quòd sunt baptizandi. Durā . autem li. & quæstio. 6. & Caieta. 2. 2. q. 10 ar. 12. tenent viam mediā . Dicit enim hæc opinio esse distinguendum de infidelibus, quidam enim sunt sui iuris, & non serui christianorum, & taliũ filij non sunt baptizandi inuitis parẽ tibus . Alij infideles sunt serui christianorũ , quales sunt qui iure belli sũt serui, & etiā Iudæi secundũ istos, & filij eorũ , quia occîderunt regem nostrũ , & horum filij possunt, & debent inui tis parentibus baptizari. Hanc opinionem putat Caiet. esse sanct. Tho. Pro huius quęstionis solutione, notādum quòd per parentes in proposito non intelligimus solos genitores sed etiam eos in quorum custodia, et cura sũt filij. Vndè si puer infidelis iusto titulo, vel etiā iniusto (vt benè dicit Capre.) venerit ad terras christianorum, cum iam non possit esse sub cura genitorũ sed sub cura dominorum christianorum esset baptizandus. Nā si tales nō liceret baptizare, cùm proprij parentes non possint eorum curam gerere essent pueri extra statũ salutis. S. Tho. igit̃ determinatè, et absolutè respōd. ꝙ tales non sunt baptizādi inuitis parentibus, et ita tenendũ est. Et ecclesia tales pueros in terris paganorũ sub cura parentũ de gentes nunquā consueuit baptizare: quāuis eorũ parẽtes malè vtātur dominio quod in ipsos habẽt Nos tamẽ non sumus eorum iudices, dicente Paulo, de his qui foris sunt nihil ad nos. Sicut ego non possum cogere christianum ad audiendam missam die dominica, licet habeat præceptum audiendi eam: quia ego nō sum executor huius legis. Et ca. Iudæi. 28. q. 1. & ca. ex literis, de conuersione infidelium habetur, quòd si alter infidelium fiat christianus, baptizentur eius filij pueri, ergo si nullus parentum cō uertatur non debent baptizari. De Ministro. Mali ministri an cōfferāt vera samenta . QVÆritur, vtrum mali ministri conferant verum baptismum, & alia sacramenta? Respondetur secũdúm omnes doctores quòd sic, & est determinatio ecclesiæ in cap. Roma. de consecra. d. 4. vbi dicitur. Romanus Pontifex non attendit hominem, qui baptizat, sed spiritũ Dei subministrare gratiam baptismi licet paganus sit qui baptizat. &. 1. q. 1. ca. si iustus fuerit: non est de hoc dubium apud fideles, & oppositum dicere est error Vuiclephista. Sed de hæ reticis ministris fuit olim altercatum inter doctores, an conferrent vera sacramenta? Vndè Cyprianus cũ episcopis prouincię Affricæ, & aliarum duarum Carthaginem conuenerunt, vbi Cyprianus determinauit, quòd ab hę reticis baptizati essent rebaptizandi, & perseuerauit in ea opinione, vt patet, ca. si quis inquit. 1. q. 1. & capit. quo modo exaudiet, de conse. d. 4. Augu. autem lib. vno de baptismo, dicit ꝙ si quid erroris ibi Cyprianus tenuit falce passionis est remotum. Et de baptismo contra donatistas, lib. 6. &. 5. c. 23. & in multis alijs locis, dicit ꝙ conciliũ vniuersale totius ecclesiæ post illud Carthaginense celebratum determi nauit quòd hæretici conferebant vera sacramenta, & ita ecclesia tenet. & in ca. ad abolendam de hæreticis dicitur, quòd qui alitèr de sacramentis ec clesiæ sentit, & docet quàm ecclesia Romana hæreticus est. Et si Ambro. li. de initiandis rudibus, & habetur. 1. q. 1. ca. nō sanat, dicat ꝙ baptismus ꝑfidi non mũdat sed polluit, loquitur de baptismo Arrianorũ , ꝗ ponebāt aliā formam scilicet in nomine filij serui. Ministrās sacramenta in peccato mortali an peccet mortaliter. ¶ QVÆRITVR, vtrum minister existẽs in peccato mortali peccet mortalitèr administrans sacramentũ ? Resp. sanct. Tho. 3. p. q. 64. ar. 6. quòd sic, quia est notabilis irreuerentia diuinorum contra præceptum iuris naturalis. Admonet tamen Caieta. hoc esse sane intelligendum. Nam ad hoc quòd talis actio sit mortalis requiruntur tria. 1. quòd sit minister, ita ꝙ faciat actum religionis. Ex quo patet cō tra Adrianum, ꝙ qui eleuaret hostiā iacentem in luto, non peccaret esto esset in mortali, quia illa actio nō est ministri in quantum minister est. 2. requiritur ad hoc sit mortalis, quòd actio illa sit sacramentalis. i. quòd procedat à sacramento. Vndè diaconus in mortali legens euangelium peccat mortalitèr, quia illa actio procedit à sacramento ordinis, & terminatur ad eucharistiam. 3. irreuerentia ista est mortalis ex genere. Et cum secretè, et sine solennitate in necessitate baptizat in mortali, peccat venialitèr tātum , quia facit id in persona alterius, & non vt sacerdos. Sacramenta a malis ministris recipere, an sit licitum. ¶ QVÆRITVR, an liceat recipere sacramenta á malis ministris scilicet à concubinarijs, &c? Sanct. Tho mas. 3. par. quæstione. 64. articulo. 6. in solutionibus argumentorũ , &. 4. distinctio. 5. q. 2. tractat hanc materiam. Respondeo ꝙ duplex potest esse minister malus, vnus qui toleratur ab ecclesia quoniam scilicet non est excō municatus , nec præcissus, & á tali licitum est recipere sacramenta, non tamen (vt benè notat Caietanus) licet eum inducere ad conferendum sacramentum, nisi in duobus casibus. Primò quando ipse tenetur conferre sacramentum illud, putâ quia est curatus, & dominica dies possum eum inducere ad celebrandũ , licet sit in mortali: quia ego vtor iure meo, & exigo quod ipse potest benè facere, & si malè agit ipse viderit. Secundó in articulo necessitatis, quādo in periculo mortis egeo baptismo, possum inducere tunc ministrum quantumuis pessimũ ad cōferendum mihi sacramentũ . Alter potest esse minister malus, qui sit excōmunicatus , & pręcisus ab ecclesia, & à tali non licet recipere baptis mum ac proinde nec aliud quodvis sacramẽtum . Has duas propositiones ponit sanctus Thom. Caieta. Duran. Palu. Adria. & Scot. qui addit quod si sim in extrema necessitate, et egeo baptismo, & sunt duo qui possunt me baptizare, scilicet laicus bonus, et sacerdos iniquus, potius debeo inducere sacerdotem ad me baptizandum, quàm secularem, et bene dicit, nam laicus non est minister sacramenti baptismi, nisi in defectu sacerdotis. Tempore verò necessitatis licitum est etiā suscipere sacramentum baptismi ab excommunicato, et pręcisso , vt benè dicit sanctus Tho. et Scotus. nam talis minister solo iure positiuo impeditur ab administratione sacramentorum, sed in casu necessitatis est præceptum de iure diuino vt iste baptizetur, et qđ ille eum baptizet, ergo. Et ita determinatur in cap. si quem fortè. et cap. sub diaconus. 24. q. 1. Et Augus. allegatur ab Adriano in libro de vno baptismo de quodam qui in extremis ab hæretico est baptizatus. Super quo Augustinus ait, non solum quod fecit non improbamus, sed etiam securissimè, & verissimè laudamus, possunt ergo, & tenentur in articulo necessitatis ab hę reticis excōmunicatis , pręcissis suscipere sacramẽtũ baptismi. vt dictũ est. Ab excōmunicatis , an liceat sacramenta recipere. ¶ HOC autem quod diximus non esse licitum recipere sacramẽta ab excōmunicatis intelligitur de solis illis qui nominatim sunt excommunicati, vel ob notoriam percussionem clerici. Sic enim determinatum est in concilio Constantiensi, & in concilio Basiliensi. Cum alijs verò excōmunicatis idem iudiciũ est, sicut de ministris peccatoribus, non enim tenemur eos vitare, etiā in participatione sacramẽ torum , nisi sicuti malos ministros nō inducẽdo eos sine necessitate ad sacramenta conferenda. An puer in vtero matris sit bapticandus ¶ QVÆrit̃ , an ad baptizādũ puerũ expectāda sit eiꝰ natiuitas ex vtero? Respō. secundũ oẽs docto. ꝙ sic: & habetur de consecra. d. 4. cap. qui in maternis. Verum est ꝙ si manu obstetricis posset realitèr mitti aqua, & verba dicantur, ꝙ esset verus baptismus. Si autem periclitetur puer nascens, & appareat caput, baptizetur, & erit verus baptismus: vt ait. S. Tho. 3. p. q. 68. art. 11. 4. vbi ait, ꝙ si esset omnino natꝰ sufficeret mittere aquam in caput, ergo &c. Si autẽ alia pars appareat scilicet pes, vel manus, dicit S. Tho. Durā . Palu. & est cōmunis opinio, ꝙ licet non sit certũ an esset verus baptismus, baptizandus tamen est, & posteá si nascatur debet sub conditione iterũ baptizari. Palu. contendit ꝓbare ꝙ certis simè erit baptizatꝰ , licet nō intinguat̃ aqua nisi pes, vel manus. Sed tamẽ nō est ita certum, vt ipse putat. Panormi. et Innocentius in cap. debitum de baptismo, videntur sentire quód quęlibet pars sufficiat ad baptismum et verè est in hoc magna apparentia. Ab excōmunicatis , an liceat sacramentis recipere. ¶ QVÆritur, quid faciẽdum est de pregnante damnata ad mortem? Respondeo, ꝙ est expectādus partus. Patet in lege negat. ff. de statu hominũ , et in lege pregnantis. ff. de poenis, et aliud facere esset grande sacrilegium. Sed quid si illa egrotet ad mortem, an sit aperienda vt fętus baptizetur? Repondeo ꝙ temporibus nostris quidā medicus consuluit, vt fieret cissio, sed pessimè procul dubio, nam nullo modo licet, non enim sunt facienda mala vt veniant bona, et non potest omnino esse certa mors matris, et dato ꝙ esset certa, aperire eam viuẽtem esset occîdere eam, quod est immane sacri legium. Posteà verò cùm mater moriatur aperienda est, & puer si viuus reperiatur baptizādus , vt in lege posthumus. ff. de in offi. testamẽt . Solinus dicit de Iulio Cæsare, quòd sic fuerit ab vtero matris extractus, & idem dicit Palu. Sed hoc nō est verum de Iulio Cæsare, sed de alijs Cæsaribus. Pueri ā sint statim bapticādi . ¶ QVÆRITVR, quo tempore sint pueri baptizandi? Respondeo secũdùm sāctũ Tho. quòd statim. Quia ratione baptismi Deus, & angeli habent maiorem curam illorũ : non dico statim. i. eadẽ die. Est enim magna abusio in nostris tẽporibus , quòd semper antequàm puer ducatur ad ecclesiam est baptizatus: si timeretur eius mors, & esset periculũ , benè quidem: sin autem melius est vt in ecclesia baptizetur. Si autẽ adulti sint baptizandi non debẽt diu differre baptismum propter pericula interim immi nentia: debent tamen prius instrui in fide. Tempore etiam interdicti licitũ est baptizare, vt patet in cap. quoniam de sententia excōmunicationis lib. 6. An in baptismo requiratur intẽ tio bapticantis . ¶ QVÆritur, vtrum ad baptismũ requiratur intentio baptizantis? Respondeo secũdũ sanct. Tho. 3. p. q. 64. arti. 8. et secũdũ omnes doctores quòd sic, nam quando ad vnum concurrũt multa, oportet ꝙ sit aliquid per quod ex illis multis fiat vnum, in baptismo autẽ concurrunt multa, scilicet materia et forma baptizans, et baptizatus, &c. ergo oportet cúm sacramentum sit vnum, ꝙ per aliquid fiat vnum, sed non videtur quomodo aliter fiat vnũ , nisi per hoc quòd applicantur isti per intentionem, ergo intẽtio requiritur. Item oportet quòd baptismus sit actio humana, nam si insanus baptizaret nō esset baptismus, sed non potest esse actio humana sine intentione, ergo re quiritur intentio faciendi quod ecclesia intendit. Requiritur intentio baptizandi, nec quādo baptizat requiritur actualis intentio, sufficit enim virtualis. i. quòd prius voluerit baptizare: licet tunc quando baptizat cogitet de impertinentibus. Furiosus verò baptizare non potest, quia non habet intẽ tionem quæ requiritur, vt dictum est. Si autem sacerdos putet se baptizare Petrum, & baptizat Martinũ , quia iā intendit baptizare, verè baptizat: licet erret in persona. Imo quāuis erret in sexu putās se baptizare Franciscum, & baptizat Ioannem contra Ostiens. Baptismus an possit iterari? ¶ QVÆRItur, an baptismus possit iterari? Respondeo secundùm omnes doctores quòd non. Sanct. Tho. 3. parte. quæstione. 66. articulo. 9. tractat de hoc. Et patet, quia Ephesios sexto dicitur vna fides, vnum baptisma. Et Hebreos sexto imposibile est enim eos qui semel sunt illuminati &c. & prolapsi sunt rursus reuocari ad poenitentiam. Quidā hæretici hũc locum intelligebant de poenitentia. Cōtra quos August. li. de vera & falsa poenitentia ca. 3. ostendit prædictũ locum necessario esse intelligendum de baptismo. Similitèr Damas. l. 4. c. 1 Nā si de poenitentia intelligeretur esset contra illud euangelij Matthęi . 18. nō dico septies, sed septuagies septies. Et est determinatio ecclesiæ, de consecra. d. 4. cap. rebaptizare, & sunt verba Augustini ad Maximianum, rebaptizare hęreticum hominem omnino peccatum est, rebaptizare autem catholicum, immanissimũ scelus est. Habetur etiam. 1. q. 1. c. quodquidam. Est autem secundũ . S. Tho. multiplex huius ratio, baptismus enim est quædam natiuitas, & regeneratio: sed homo in vita corporali non potest semel iam natus, denuo nasci, ergo nec in vita spirituali. Item in baptismo cōmorimur Christo, vt dicitur Roma. 6. sed Christus tantum semel mortuus est, ergo. Item baptismus imprimit characterẽ indelebilem, ergo. Item quia datus est in remedium contra originale peccatum, sed hoc peccatũ semel dimissum non potest redire, ergo nec baptismus potest iterari: quód si reiteretur nihil omnino valet secundus baptismus. Qui autem. 2. baptizat manet irregularis, vt patet in cap. ex literarũ , de aposta. Et est notandum quòd baptismus nō debet iterari, nec absolute, nec sub conditione, si cōstat quòd anteà sit baptizatus: etenim qui baptizaret sub cō ditione eum qui iam est baptizatus irregularitatem incurrit, vt patet ex verbis Augusti. quæ Magist. sentẽt . adducit. 4. d. 6. dubitans, an qui ludicre baptizaret, conferret verum baptismũ ? Ait Augustinus implorādum esse diuinum auxilium gemitibus, & orationibus. Si tantum anxiabatur Augustinus quomō licet rebaptizare etiā sub conditione? Est pessima abusio in partibus nostris rebaptizare sub conditione, sed debet parrochus diligẽtèr quæ rere, an puer sit baptizatus: & si compererit quòd sic, nullo modo debet eũ rebaptizare, si constet oppositum debet eum baptizare. Si autem sit verè dubium, determinat ecclesia. ca. 2. de baptismo, ꝙ baptizetur sub conditione. Me pręsente adductus est quidam puer ad baptismum & quibusdam dicentibus eum iam esse baptizatum, alijs verò hoc ipsum negantibus, admonui clericum, vt quæreret prius veritatem, qui dixit mihi. O pater non curetis, expectetis modicum, & videbitis, quid ego facio. Hæc dicens arripuit puerum, & ait, Alphonse, si tu es ba ptizatus ego nō te rebaptizo, si non es baptizatus, ego te baptizo in nomine patris, & filij. Hæc est magna abusio, nec toleranda. Baptiʒatus secreto debet publice benedici. ¶ QVÆRITVR, an baptizato puero secretè, debeant repeti solennes illæ ceremoniæ, & benedictiones ecclesiæ? Respondeo quòd sic, vt ait Palude, & est cōmunis sententia. Sed quid si credens curatus iam puerum esse baptizatum, dixit solenniter omnia illa quæ concomittātur baptismũ sine immersione tamẽ , an posteà sciẽs illum non fuisse baptizatum, debeat baptizare sine solennitatibus prædictis? Respond. quòd non, sed debet de nouo solenniter baptizare, quia solẽ nitates non sunt de essentia baptismi De ritu baptismi, an sit conueniens? consule, sanctum Thom. 3. parte. quæ stio. 66. arti. 10. & de cathecismo, exorcismo . 3. part. quæst. 71. An ab renũtiatio bapticati sit votum. ¶ QVÆRITVR, an in cathecismo puerorum, quandò respondent ꝓ eis, abrrenũcio , sit ibi noua obligatio pueri, an si maneat puer obligatus, sicut si fecisset votum? Respon. ꝙ Durā dus videtur dicere quòd sic. Palud. tamen bene dicit, quòd ibi nulla est obligatio, etiam si qui baptizatur sit adultus. Non enim intendit ecclesia obligare eos de nouo, sed vt acceptent ea ad quæ tenentur christiani. Notandũ etiam quòd in cathecismo cōtrahitur quædam cognatio spiritualis inter susceptorem, & susceptum, inter patrinum verò filios eius, & baptizatum contrahitur affinitas spiritualis. Si autem non baptizetur, sed fiant solennitates tantum, contrahitur etiam affinitas, sed imperfecta: nam prima dirimit matrimonium, non tamen. 2. vt habetur de cognatione spirituali capit. 5. Materia & forma baptismi debent simul cō currere ¶ An in sacramento baptismi, oporteat simul concurrere materiam & formam baptismi? Respond. secundũ omnes quòd sic. Patet ex Augustino, & habetur cap. detrahe. p. q. 1. accedit verbum ad elementum, et sit sacramẽ tum . Ista autem simultas secũdũ Scotum intelligitur modo humano: quia euangelistę loquuntur hominibus, ac proindè satis est, quòd materia & forma sint simul, eo modo quo aliqua dicuntur esse simul apud homines. Nō credo tamen quòd requiratur quòd antequàm immersio aquæ finiatur, incipiant̃ verba, sed sufficit quòd post quàm dixit, ego te baptizo in nomine patris, & filij, & spiritus sancti, mittatur aqua. Nec de hoc dubito, iā enim iste est baptizatus in nomine patris, et filij. &c. sicuti in euangelio præceptũ est. Et hæc de baptismo. ¶ SEQVITVR DE SAcramento confirmationis. ¶ De sacramento confirmationis tractat Magister setẽt . 4. d. 7. & S. Tho. 3. p. q. 72. &. Confirmatio ẽ a Christo instituta. QVÆRITVR, ante omnia an confirmatio sit à Christo instituta? Ad hoc dicunt quidam quòd confirmatio non fuit instituta à Christo, nec ab apostolis, sed ab ecclesia. Hoc tenet Alexander de Ales. 4. p. q. 23. membro. 1. &. S. Bonauẽ tura . 4. d. 7. & Alexander ait quòd cō firmatio fuit instituta in concilio Meldensi. Oppositum tenet omnis schola theologorum. Opinio tamen Alexā dri non est hæretica, quia non negat confirmationem esse sacramentum, sed dicit quòd Christus habens potestatem condendi sacramenta, communicauit illam ecclesiæ. Sed nos dicimꝰ confirmationem institutā esse à Christo, nam apostoli confirmabant, vt patet actorum. 8. &. 19. & confirmati recipiebant spiritum sanctum, etiam visibilitèr, & non legimus quòd ipsi apostoli hoc instituerũt , ergo. Et quòd fuerit ante concilium Meldense patet de consecratione. d. 5. vbi Melchiades Vrbanus & Fabianus, ātiquissimi pō tifices loquuntur de confirmatione, sicut de re in ecclesia consueta. Et sāct . Cle. qui Petro sucessit in episto. 3. ad vniuersos, & Cyprianus in concilio Carthaginens. & Hierony. aduersus Luciferian. Cum autem sacramenta sint instrumenta nostræ redemptionis, quam Christus operatus est vs ad resurrectionem, oportet dicere oĩa sacramẽta instituta fuisse ante resurrectionem Xp̃i . Instituit ergo Xp̃us hoc sacramẽtũ Ioā . 16. qñ ꝓmissit apostolis spiritũ sanctum quo confirmarẽtur virtute ex alto, illa enim missio spũs sancti in pẽthecoste , vel fuit sacramẽ tũ cōfirmationis , vel habuit locũ eius. Materia cōfirmatiōis est chrisma. ¶ QVÆritur, quæ sit materia huius sacramẽti ? necessario .n. est danda in eo aliqua materia, vt patet ex ritu eccles. & auctoritatibus sanctorũ , & quia omnia alia sacramenta cōstāt ex materia & forma, ego etiam hoc. Et oppositum dicere esset temerarium, nam in forma huius sacramenti signatur materia, dicitur enim consigno te signo crucis, & confirmo te chrismate salutis. Respon. quód materia huius sacramenti est chrisma. Hoc vocabulum est græcum, & accepit ecclesia illud ex Diony. 2. ca. 4. de ecclesiastica hierarchia & significat vnguẽtum cō positum ex oleo & balsamo, vt patet in ca. vno de sacra vnctione. Balsamũ autem necessarium est in materia confirmationis necessitate præcepti, vt pa tet ex cap. vno, & ca. nouissimè de cō secra . d. 5. & ca. 1. de sacramentis non iterandis, & ex ritu ecclesiæ. Non est autem necessarium necessitate sacramenti: nam balsamum est in sola Sytia terra paganorum, & difficultèr potest inueniri, & non videtur ꝙ materiam tam arduam voluerit Deus esse materiam sacramenti, nō est ergo necessarium de essentia sacramẽti , sicut nec aqua in consecratione sanguinis.{ Balsamũ nō est de necessitate sacramẽti cōfirmationis . } Hoc tenet Caieta. 3. p. q. 72. arti. 2. hoc etiam probatur ex cap. 1. pastoralis de sacramentis nō iterandis, vbi habetur quòd quidam per errorem fuit confirmatus oleo benedicto sine balsamo, & quæsitum est, an esset iterandum sacramentum? & respōsum est, nihil esse iterandum, sed cautè supplendum quod incautè fuerat omissum. Si illud fuit sacramentum ergo chrisma non est de necessitate sacramenti, si autem non debuit iterari, ergo certè fuit sacramentum, licet posteá propter præ ceptum chrismate vngeretur. Credo ergo probabilissimè ꝙ chrisma nō est de essentia sacramẽti cōfirmationis : aliâs em̃ raro esset sacramentũ , nā etiā puto negociatores decipere nos vendentes non balsamum pro balsamo. Chrisma in confirmatione debet esse consecratum. ¶ QVÆRITVR, an sit necessarium quòd chrisma sit consecratum? Respond. ꝙ sic. Ita tenet Scotus, Duran. Palu. Marsi. Siluest. Florenti. & omnes, & videtur idem sentire sanctus Tho. 3. p. q. 72. arti. 3. vnde si chrismate non consecrato per errorẽ quis confirmaretur, non esset confirmatus nam Christus hoc instituit, quod patet ex ritu ecclesiæ, & auctoritate antiquorum doctorũ . Cypria. in opusculo de vnctione chrismatis, & Dionysius, ca. 4. de ecclesiasti. hierarch. Ratio huius assignat̃ à S. Tho. Ricard. Alex. & Bonauẽ . Quia cũ sacramentũ sanctificet actione, oportet vt in se sit sanctũ & proptereà congruũ fuit, vt ipsa materia habeat in se sanctificationẽ . Sed est differẽtia inter materias sacramentorum, nam aliquas sanctificauit Christus immediate, vt sunt materiæ illorũ sacramẽtorũ quibus Xp̃s est vsus scilicet baptismi, & eucharistiæ. Aliorum verò sacramentorũ quibus Christus non est vsus materias nō sanctificauit, vt materiā confirmationis &c. Et ideò necesse est, ꝙ tales materiæ consecrent̃ . Et licet Xp̃s receperit vnctionẽ á Magdalena, & in sepulchro, illud fuit modo humano, non sacramẽtali vel spirituali, vel ad aliquẽ effectũ spiritualem, sicut sanctificauit aquas in baptismo, non tamen qñ bibebat, nec panẽ quando cōmedebat . Chrisma debet ab episcopo cōsecrari . ¶ Sed vtrũ debeat ab episcopo chrisma consecrari? Videtur ꝙ sic, vt patet in prædicto ca. vno de sacra vnctione & cōsecratur in die cęnæ , & quolibet anno renouatur. Vtrũ autẽ papa possit cōmunicare consecrationẽ simplici sacerdoti? credo ꝓbabilitèr , ꝙ sic, et tunc nō esset de essentia sacramenti ꝙ confirmatio fieret cum chrismate ab episcopo consecrato, vt notum est. Forma sacramẽ ti cōfirmatiōis ¶ QVÆritur, quæ sit forma sacramẽ ti confirmationis? Resp. ꝙ hæc, consigno te signo crucis, & cōfirmo te chrismate salutis. Hoc tenent oẽs doctores nullo excepto. Et ita habet ritus ecclesiæ, & auctoritates sanctorum. Et si apostoli non vtebantur hac forma, vt patet Actorum. 8. hoc ideó fuit secundũ . S. Tho. & omnes, quia oleum ponitur in confirmatione pro signo visibili, sed tunc miraculose fiebāt signa visibilia, & ideò non vngebant confirmatos. Item propter irrisiones infidelium vitandas, esset enim rediculum apud infideles, si vngerentur confirmati, & ideò solùm confirmabāt per manuum impositionem. Cessātibus autem illis signis visibilibus miraculose factis, vsi sunt materia & forma prędictis . In confirmatione imprimitur character. ¶ IMPRIMIT autem confirmatio characterem, vt patet ex concilio Florentino, & ideò non est iterabilis Qui autem bis confirmaret eundem, peccaret quidem, sed tamẽ non esset irregularis: quicquid dicāt canonistæ Quia nullus textus in iure ponit hanc poenam. Et patet ex cap. dicto de conse. d. 5. vbi fit mentio de iteratione cō firmationis , & non ponitur poena irregularitatis, licet prohibeatur iteratio. Sed quare posita est poena irregularitatis iterantibus baptismum, & nō iterantibus confirmationem? Respō. quia antiquitus fuit contentio, & hæ resis de iteratione baptismi, non autẽ de cōfirmationis repetitione. Et ideò hoc secundum noluit ecclesia, ita strictè prohibere, & punire sicut primũ . Confirmari nemo pōt ante baptismũ . ¶ QVÆRITVR, vtrum quis possit cōfirmari ante sit baptizatus? Respon. ꝙ non, & si fiat nihil factum est: vt habetur in ca. de presbytero nō baptizato, vbi præcipitur quòd de nouo baptizetur, & iterum ordinetur. Et eadem est ratio de confirmato, & nō baptizato. Et ca. veniens de presbytero nō baptizato, dicitur quod baptismus est fundamentũ omniũ sacramẽtorũ . Si aũt quis ordinaret̃ ante cofirmationẽ , malè faceret, sed tñ factũ teneret. In confirmatione cō fertur gratia. ¶ QVÆRITVR, an confirmatio conferat gratiam? Respond. quòd sic. Quia est sacramentum. Imo confert maiorem gratiam quam baptismus. Quia iam in cōfirmatione fit miles, & roboratur ad defendendam fidem quam in baptismo recepit. Et ita dicit Palude & omnes. Et de consecratio. distinctione. 5. cap. de his, dicitur quòd cōfirmatio est dignius sacramentum quam baptismus, & maiori veneratione dignum. An omnes teneātur confirmari. ¶ QVÆritur, an oẽs debeant confirmari? Resp. secundũ docto. oẽs ꝙ sic. Et patet de conse. d. 5. c. omnes fideles & ca. vt ieiuni, vbi dicitur, nũquā erit christianus nisi confirmatione episcopali fuerit chrismatus. Sed vtrũ sit de necessitate salutis hoc sacramentum? Respō. ꝙ stando in iure diuino nō est præceptum, nec inuenitur in euangelio locus obligatorius, sicut inuenit̃ de baptismo, poenitentia, & eucharistia. Verũ est ꝙ contẽptus eius est peccatũ mortale, contẽneret verò qui nolet illud recipere quia nō vult obedire, & putat nulliꝰ meriti esse. Hoc esset mortale secũdũ oẽs . Et S. Tho. 3. p. q. 72. a. 8. dimittere aũt illud ex negligẽtia nō esset mortale cōtra ius diuinũ , qualiscun negligentia sit, etiā crassa. Stando autẽ in iure humano, Adria. &. S. Tho. tenẽt ꝙ nō est præceptũ , & ego ita credo, licet oppositum teneant pene omnes. Scotus, Palu. Maio. &c. Qua æ tate cō firmatio est suscipiẽ da . ¶ QVÆritur, qua ætate dādum est hoc sacramentum? Respond. ꝙ Marsi lius, & quidam alij dicunt, quód expectanda est ætas. 12. annorum, sed credo ex S. Tho. nō esse necessarium expectare vsum rationis. Idem ait Gabriel, & Antoninus, & Siluest. Verũ est quòd beatus Antoninꝰ dicit bonũ esse expectare septeniũ pueri propter periculũ reconfirmationis, vt scilicet cōfirmatꝰ meminerit se esse cōfirmatũ An solus episcopus possit cō firmare ¶ QVÆritur, an solus episcopus possit hoc sacramentum conferre? Quæ rit hoc, sanct. Tho. 3. p. q. 72. ar. 11. Respon. quòd licet de hoc sint variæ opiniones, dicendum tamen est cũ sanct. Tho. Alexan. & Palu. 4. di. 7. q. 4. & Marsi. 4. q. 5. quòd propria auctoritate non potest simplex sacerdos confirmare, & si tentet, nihil faciet. Nihilominus ex commissione papę quilibet sacerdos posset confirmare. Hoc patet auctoritate ecclesiæ ex facto Gregorij, vt habetur. 95. d. cap. peruenit, ait Gregorius, ad nos quosdam scandalizatos fuisse, quòd presbyteros prohibuimus confirmare. Et post dicit ad Ianuarium, & si de hac re aliqui contristantur, vbi episcopi desint concedimus quód presbyteri signent in fronte baptizatum. Et in concilio Florẽti . sub Euge. 4. in extrauagā . de vnione Armenio. instruẽdo Armenos, numerant̃ septẽ sacramẽta , & secũdũ est cō firmatio , cuius ordinarius minister est episcopus. Nihilominus ex dispensatione sedis apostolicæ, & rationabili causa simplex sacerdos potest hoc sa cramentum ministrare. De ritu confirmationis, & susceptore cō firmati , patrino ¶ CIRCA ritum huius sacramenti notandum, ꝙ susceptores confirmā di , seu patrini debent esse confirmati: vt patet de consec. di. 4. c. in baptismate. Et si patrinus non confirmatus teneat, nō oritur inde cognatio spiritualis: quæ aliâs oriretur: quia non est verus susceptor. Quilibet autem confirmatus potest esse patrinus, nisi vir vxoris, & vxor viri. Si vir tamen teneat vxorem indè oritur affinitas, & si sciẽ tèr fecerit, nō potest petere debitum: tenetur tamen reddere. Et contrahitur in hoc sacramento tanta affinitas, quanta in baptismo. Et non possunt esse susceptores plures sed vnus, & debet esse alius quam in baptismo. Quòd autem fiat signatio in fronte non videtur esse de essentia huius sacramenti. Quia in euangelio non legimus nisi quòd imponebant manus super illos. Quòd autem fiat per modũ crucis, patet esse necessarium, quia in forma dicitur, consigno te signo crucis. Oleũ etiā necessariũ est, & ritus ecclesiæ tenet quòd confirmatus non lauet oleũ per. 7. dies: sed hoc non est de essentia. Et hæc de sacramẽto confirmationis. ¶ SEQVITVR SACRAmentum eucharistiæ. De sacramẽto eucharistiæ tract. Magist. sent. in. 4. d. 8. & S. Tho. 3. q. 73. & āte oĩa . Eucharistia ẽ sacramẽ tum . QVÆritur, an eucharistia sit sacramentũ ? Resp. ab omnibꝰ christianis, ꝙ sic, & maximũ omnium sacramẽtorum . Ita determinatur in multis concilijs. Et ecclesia cantat, tātum ergo sacramentum. &c. Sed quid est illud quod vocamus sacramẽtum , an sit actio ipsa putâ cōsecratio , vel sumptio eucharistiæ, vel aliquid aliud? Respon. ex sanct. Tho. 3. p. q. 73. ar. 1. ad. 3. &. 78. art. 1. ad. 2. qđ nec consecratio, nec sumptio eucharistiæ, est sacramentum nec pars sacramenti, sed sacramentum eucharistiæ perfectum est id quod remanet post consecrationem. Sicut enim collatio baptismi non est sacramentum baptismi, ita nec consecratio eucharistiæ est sacramẽtum , nec ipsa sumptio, sed species ipsæ, & corpus Christi sunt sacramentum: vt patet in cap. multi. 1. q. 1. vbi dicitur. Sunt autem sacramẽta , baptisma, chrisma, corpus Christi & sanguis: ecce apertè dictum. Et licet sub diuersis speciebus cōtineatur corpus Christi, est tamen vnicum sacramentum, non vnitate naturali cũ species sacramẽtales differant specie: sed vnitate finis. Quia oĩa quæ in eo sunt ordinātur ad vnum finem scilicet vel ad continendum Christum, vel ad fa ciendam vnitatem corporis mystici. Eucharistia ā sit de necessitate salutis. ¶ QVÆritur, vtrum sacramentum eucharistiæ sit de necessitate salutis? Respon. ꝙ est pręceptum de eucharistia, vt patet Ioan. 6. nisi manducaueritis carnem filij hominis. Secũdó dico quòd hoc sacramẽtum non est ita de necessitate salutis, sicut baptismus. Nā nemo potest saluari sine baptismo realitèr, vel in voto suscepto: & tamen sine eucharistia possunt saluari multi, vt de facto saluantur pueri baptizati, ac proindè nō est ita de necessitate salutis, sicut baptismus. Eucharistia autẽ interpretatur bona gratia, vt pate. 1. quæst. 1. capit. multi. Ab alijs interpretatur, gratiarum actio, synaxis, communio, & sacrificium. Figura eucharistiæ. ¶ HVIus autem sacramenti potissima figura, secundũ sanct. Thom. fuit agnus paschalis. Lutherus tamen irridet figuras huius sacramenti, & offi cium. S. Tho. de corpore Christi, dicit compositum à summo Christi hoste, eo quòd adducit ibi figuras, et miratur quare ibi non adduxerit figurā asinæ Balaā : sed dimittamꝰ perniciosissimũ hominem. Circa hoc multa bona dicit Gabriel in canone lec. 55. vbi petens quare in canone fit mentio de sacrificio Aabrahæ , Abel, & Melchise. & non de agno. Respō. hoc ideò esse factum, quia in illis tribus sacrificijs allegatur sanctitas sacrificantium, quæ semꝑ placuit Deo: æsus autẽ agni paschalis non semper fuit acceptus Deo. Materia eu charistiæ panis triticeus. ¶ QVÆritur, quæ sit materia huius sacramenti? Resp. ꝙ panis, & vinũ . Ita determinatum est ab ecclesia. cap. firmiter de summa Trinitate, & fide catholica. Et in concilio Carthaginensi Et habetur de cōsecra . d. 2. ca. in sacramẽtis & ca. cùm omne, & ca. cũ Marthe de celebratione missarum. Et pa tet, nam Christus hac materia est vsus accepit (ait euāgelista ) panẽ &c. similitèr & calicem, & nō bibā ammodo de genimine vitis. Ex quo patet quòd in calice continebatur vinũ . Panis verò debet esse triticeus, ita quòd in alia materia non potest confici: vt ait. sāct . Tho. 3. p. q. 74. ar. 3. Idẽ tenet Alexan der de Ales. 4. p. q. 32. &. Durā . 4. d. 11 q. 4. & Scotus. d. 11. q. 6. Vndè om̃is panis qui in cōmuni modo loquendi vocatur panis, & est ordinatus ad alimẽ tum hominum, est sufficiens materia cōsecrationis . Ex quo sequitur, ꝙ panis ordeaceus nō est materia consecrationis, nec potest in eo cōfici hoc sacramentũ : quia nō est panis, nec ordeũ est alimentũ hominũ , sed bestiarũ . Panis aũt siliginis (de cẽteno ) quia vere est panis, & ad alimẽtũ hominũ ordinatꝰ potest consecrari. Idẽ dicẽdũ de farre, & spelta, si ex eis cōficeret̃ verꝰ panis. De farre dicit Palu. quòd sufficit. De spelta dicit Antoninus, quòd sufficit, sed quia hoc non est certum, credo esse temerarium consecrare in alio quā triticeo pane. De mayz apud indos, dubium est, an esset sufficiens materia & ideò non est consecrandum in eo. In pasta autem ex tritico (en la massa) non potest fieri consecratio, quia non est panis, sed ex ea fit panis, & habet alias proprietates quā panis, hic em̃ nutrit, illa verò interficit. In agmidone etiā sanct. Tho. tenet, ꝙ nō potest fieri cōsecratio : & ita ego credo, alij tñ dubitāt . Et Palu. 4. d. 4. &. d. 11. q. 2. ar. 4. dicit ꝙ potest in eo fieri consecratio: sed hoc nullo modo est tenẽdum . Panis a ʒimus materia eucharistiæ. ¶ QVÆritur, an panis consecrationis debeat esse azimus. i. sine fermento? Respon. sanct. Tho. 3. p. q. 74. a. 4. quòd non est de essentia sacramẽti , ꝙ panis sit azimus, sed potest confici etiā in fermẽtato , quia est verus panis. Cō ueniens tamen est quòd quilibet consecret secundũ ritum suæ ecclesiæ. In ecclesia autem circa hoc non est vnus ritus solus, nam Græci conficiunt in fermentato: vt dicit Grego. in regno. Sed consuetudo latinorum consecrandi in azimo conuenientior est quā cō suetudo Græcorum. Nā Christus celebrauit in azimo, vt patet Matth. 26. prima autem die azimorũ accesserũt discipuli ad IESVM dicentes, vbi vis paremus tibi commedere pascha? Et Luc. 22. venit aũt dies azimorũ in qua necesse erat occîdi pascha. Græci verò propter detestationem Nazareorũ qui putabant legalia simul esse obseruanda cũ euāgelio : quia in lege Iudęorum cōmedebantur panes azimi, ipsi elegerunt non consecrare in azimo. Et etiā vt expressius significarẽt Christum ex carne, & diuinitate factũ . Vn dè in hoc non sunt hæretici, nec peccant consecrantes in fermentato. An requiratur certa quantitas. ¶ QVÆRITVR, vtrum requiratur certa, & determinata quantitas panis ad consecrādum , vel an posset sacerdos consecrare tm̃ panis quantum sibi placuerit? S. Tho. 3. p. q. 74. ar. 2. tenet ꝙ nulla est quantitas panis, aut vini tā magna ad cōsecrādũ quæ non possit esse materia huius sacramẽti : sicut in rebus habentibus materiam, ex parte finis determinatur quantitas materiæ: vt in domo, & in fabricatione nauis, ex parte intẽtionis determinat̃ quantitas. Ita etiā tenet Sco. Du. Gab. & oẽs , & idẽ dicẽdũ est de paruitate. An oporteat materiā eucharistiæ esse præ sentem. ¶ QVÆRItur tamẽ , an oporteat materiā esse præsentẽ ? Resp. ab oĩbus ꝙ sic. Patet ex facto Chr̃i qui cōsecrauit materiā præsentẽ , accepit panẽ in sanctas ac venerabiles manꝰ suas, similitèr & calicẽ . Itẽ patet quia intentio ministri non potest distinctè dirigi nisi super rẽ pręsẽtem , cũ omnis nr̃a cognitio ortũ habeat à sensu, sed ad consecrandum requirit̃ intẽtio ministri, ergo & præsentia materiæ. Itẽ ꝓbat̃ efficatiús ex ritu ecclesiæ quæ nunquā materiā absentẽ , nec vnquā vissum est ꝙ aliquis sacerdos bonus aut malus tẽ tauerit cōtrariũ facere: oportet igitur materiā esse præsentem, & apud sacerdotẽ . Cùm enim sacramentũ sit institutum propter homines, illa præsentia requiritur in materia sacramenti, quam cōmunitèr homines vocāt præ sentiam: & cùm res quæ est post parietem non dicitur apud nos pręsens , nec etiam quæ est retro nos, videtur quòd non possit consecrari. Vinum vitis est materia eucharistiæ. ¶ QVÆRITVR, vtrum vinum vitis sit materia huius sacramenti? Respon. quòd sic. Quia in vino vitis cōsecrauit Christus, vt patet Matthæi. 26. non bibam de hoc genimine vitis. Et habetur ca. didiscimus, & ca. cũ om̃e de cōsecra . d. 2. & in alijs multis locis. In aceto non pōt cōsecrari . ¶ VTRVM, autẽ possit consecrari in aceto? Respon. omnino quód non. Et non dubium de hoc, quia non est vinum: sed corruptio vini. Licet Glo. in ca. sicut (el primero de consecratione. d. 2.) dicat cōtrarium : sed misit falcem in messem alienam, & turpitèr errauit, nisi intelligat̃ de vino aliquantulum corrupto, (hoc est, q̃ tiene vna punta de vinagre) in tali enim consecrari pōt : quia est vinũ verũ . Sed vtrũ { Mustũ in vbis non pōt consecrari. } posset consecrari in vino contento in racemis, in musto? Respon. quòd non debet fieri: prohibitum enim est in c. cúm omne de consecra. d. 2. Secundò dico quòd nec posset fieri consecratio in tali vino, quia sicut pasta non est panis, sed ex ea fit panis, ita nec succus ille intra vuas contentus est vinum, sed ex eo fit vinum, & ideò non potest esse materia consecrationis. Aqua misceda cũ vino in calice ¶ QVÆRItur vtrũ aqua sit miscẽ da cum vino? Respon. quòd sic. Et habetur ca. in sacramento de conse. di. 2. & ibidem ca. scriptura, & ca. cũ Marthe de celebratione missarũ , et in multis alijs ca. Est aũt necessaria aqua necessitate pręcepti , non tamen necessitate sacramẽti , vt tenent oẽs theologi. In eucha. nō manet substantia pāis & vini. ¶ DVBITAtur, an in eucharistia maneat substantia panis, & vini? Ad hoc. S. Tho. 3. p. q. 75. arti. 2. & omnes doctores dicunt quòd non, & hoc de fide tenendum est. Et fuit determinatum in concilio Constatino se. 8. vbi condemnatus fuit Vuicleph qui oppositum tenebat. Et in concilio Lateranensi in ca. firmiter de summa Trinitate, & fide catholi. Definit autem per consecrationem esse ibi panis, materia, & forma, manentibus accidenti bus, et incipit ibi esse corpus Christi loco panis. Non tamen dicitur panis annihilari licet nihil ipsius maneat, quia omnis motus accipit nomẽ à termino ad quem, sicut vocamus calefactionẽ qñ ex aqua frigida fit calida, ꝗa illa actio terminatur ad calorem. Cũ igitur conuersio ista non habeat pro termino desitionem panis, sed pręsentia corporis Xp̃i sub his speciebus, ideò non est dicenda ānihilatio panis, sed conuersio: licet desinat esse materia et forma panis secundũ se et quodlibet sui. Disputatio videtur de nomine, sed hoc modo dicitur cōueniẽtius . In eucha. manent accidẽtia panis & vini. ¶ VTRVM omnia accidentia panis & vini maneant in hoc sacramento? S. Tho. 3. p. q. 75. art. 5. respōdet ꝙ sic, ea enim accidentia quæ nos in eucharistia videmus, clarũ est quòd erāt panis, & hoc congruit, quia horribile esset cōmedere carnẽ Christi in pro pria specie. Et quia diminueretur meritum fidei: vide rationes sanct. Tho. loco allegato. Manẽt etiā in hoc sacramẽto aliquæ ꝓprietates panis & vini, nā hō sine miraculo nutritur eisdem. Cōuersio pāis & vini est instātanea ¶ VTRVM prædicta conuersio sit instātanea , vel successiua? Res. secũdũ omnes ꝙ fit in instanti, nam successio in rebus naturalibus est vel ex defectu materiæ, vel formæ, vel agẽtis : sed hic propter nihil istorũ est necessarium ꝙ fiat successiuè, ergo fit in instanti. Et verba consecrationis sunt causa huius conuersionis, sed illa finiuntur in instanti, ergo conuersio fit in instanti, scilicet in primo instanti nō esse verborum. In cōsecratione autem hostiæ ex vi verborũ est ibi corpus Xp̃i , & etiā anima rationalis quę dat formam corporeitatis, est enim ibi corpus Christi, & etiam caro Christi de qua anteà dixerat, nisi manducaueritis carnem filij hominis: sunt & ossa, & sāguis , dicit enim Christus. Hoc est corpus meum, id est humanum, & per consequens caro, & sanguis, & ossa. Nā corpus humanũ (vt dicitur. 2. de anima) est corpus phisicum organicum potẽ tia vitam habens, cuius actus est anima. Caro autem capitur pro materia, & forma: etiam cum accidentibus. Sā guis verò sub specie panis est ex naturali concōmitantia , non ex vi verborum ficuti & anima, & diuinitas ipsa. Christꝰ est totus in tota hostia, et i qualibet parte. ¶ QVÆritur, vtrum Christus sit totus in tota hostia, & totus in qualibet parte hostiæ? S. Tho. ingenue fatetur se nescire modum, quo Christus est in hoc sacramento. Alexan. de Ales. 4. p. q. 40. Altisiodorensis, Ricardus Bonauentu. Palu. Durā . Capreo. S. Thomas, & omnes antiqui ponunt hunc modum, & dicunt quòd Christus est totus in tota hostia, & totus in quali bet eius parte, & quod omnes partes Christi sunt simul cum qualibet parte hostiæ, sed non simul inter se, nam corpus Christi in hostia est extensiuè & semptem pedum. Nec mẽbra Christi in hostia sunt simul sed sicut in cæ lo. Quantitas enim habet duo officia, vnum est separare partẽ ex parte subiecti, ita quód caput sit extra pedes, & brachia extra crura. Alterum est extendere partes in situ in ordine ad locũ . Quantitas ergo in eucharistia exercet officium primum, non tamen secundum: nam si Christi corpus nō esset in hostia extensum, non esset organizatum, nec cũ figura, & viueret ibi violentèr. Hunc etiam modum tenet Scotus, Maio. & Marsilius. Ex quo sequitur quòd corpus Christi in eucharistia verè, & sine fictione quacun potest à nobis imaginari cuiuscun figuræ voluerimus. Et si de pingitur crucifixus, eo modo se haberet, sicut si esset vnus puer tantillus, sicut est imago crucifixi in hostia, nā vbi sunt oculi imaginis est oculus Christi, & vbi manus imaginis, ibi et manus Christi, quomodocùnque figurata sit imago. Hæc non est mala imaginatio. Christꝰ quomō moueatur in euchar. ¶ QVÆRItur, vrum Xp̃us moueatur in hoc sacramento? S. Tho. 3. p. q. 76. ar. 6. ponit duas propositiones. Prima corpus Christi in eucharistia non potest moueri localiter per se: quia non potest trāsire ab vna parte hostię ad aliam. Secunda, ad motum hostiæ corpus Christi mouetur localiter de per accidens, sicut motis nobis mouentur ea quæ sunt in nobis. Idem dicit Marsilius. 4. q. 7. art. 3. dub. 5. De alijs aũt motibus, alterationis, calefactionis corruptionis & similibus, dicit. sanct. Tho. & Scot. ꝙ. non est ibi capax alicuius actionis, aut passionis naturalis, saltem respectu alicuius extrinseci, respectu cuius habet se corpus Xp̃i sicut si esset substātia spũalis . Et ita cōmuniter tenẽt omnes: & hoc non est ꝓpter impedimentũ Christi, sed naturaliter Et sic in sacramento hoc non est mobiliter Christus, nisi solo motu locali. Et si corruptis speciebus desinat ibi esse corpus Christi, non tamen dicitur corrumpi: sicut nec ego desinens esse in hoc loco, dicor corrũpi . Manet igitur Christus tandiu in speciebus, quā diu maneret substantia panis, & vini, si non essent consecratæ. Christꝰ an videri possit in eucharist . ¶ QVÆRITVR, vtrum Christus possit videri in hostia? Resp. ex sanct. Tho. 3. p. q. 76. art. 7. quòd naturaliter loquendo nullus oculus corporeus, præter oculum Christi potest videre Christum in eucharistia, nec oculus corporis glorificati. Idem dicit Scotus 4. d. 10. quæst. 9. & Marsilius. q. 7, ar. 3. & Durand. di. 10. q. 4. Secundò dico quòd oculus Christi in eucharistia videt se existentem in eucharistia. Hoc sanct. Tho. 3. p. q. 76. ar. 7. ad secundũ . Et quia litera est ibi mendosa, debet sic legi. Ad. 2. dicendum ꝙ oculus corporalis Christi videt se in sacramẽto , non tamen potest videre ipsum modum existendi quo est sub sacramento quod pertinet ad intellectum. Tertiò dico quód oculus corporalis, tā viatoris, quàm beati, per miraculum potest Christum videre in eucharistia. Hoc sanct. Tho. & conuenit etiā Scotus. Et hæc de oculo corporali. Vtrũ verò per intellectum possit Christus videri, & eius modus existẽdi in hoc sacramento? Dico cum sanct. Thom. loco citato nunc quód naturaliter loquendo nullus intellectus humanus, aut angelicus coniunctus, aut separatus potest cognoscere Christũ in hoc sacramento secundũ quòd est sub speciebus. Patet quia iste modus existendi est supernaturalis excedens totā naturæ facultatem. Secundò dico ꝙ beati vident hoc mysterium, sed in verbo nā cùm hoc sacramẽtum sit vnũ præ cipuum de substantia fidei, & vissio correspōdeat fidei, & spei, beati vidẽt illud: sicut audiuimus em̃ sic vidimus in ciuitate dñi Dei nostri spalm . 47. An in miraculosis apparitionibus eucharistiæ sit Christꝰ ¶ QVÆritur, an quando in hostia apparet puerulus, vel aliquid aliud (sicut sępè apparuit Grego. & Paschasio) sit ibi realiter Christus? S. Tho. 3. p. q. 76. arti. 8. dicit quòd dupliciter potest fieri huiusmodi apparitio. Primò per modum transeuntis, ita quòd subito redit hostia ad suam propriam formā , & tunc à parte rei nulla est facta mutatio, sed solúm ex parte oculorum, & sensuum nostrorum: sicut ꝓ phetis apparebant vissiones animaliũ & bestiarum, quæ tamen non erant a parte rei. Fit autẽ hoc in eucharistia aliquandò vt sciamus ibi esse corpus Christi. Secundo modo potest fieri talis aparitio perseueranter, & tunc à parte rei facta est vera mutatio specierum. Et si in forma carnis, aut sanguinis appareat non sunt sumendæ propter horrorem species illæ, & quia humanis carnibus vesci illicitum videtur. Essent tamen prædictæ species adorandæ sicut anteà. An accidẽtia maneāt sine subiecto in euchar . ¶ QVÆRITVR, an accidentia maneāt sine subiecto in hoc sacramẽ to , vel an species quæ sunt in hoc sacramento habeant aliquod subiectũ ? Sanctus Thomas. 3. p. q. 77. artic. 1. & omnes concorditer dicunt, quòd accidentia manent sine subiecto in hoc sacramento. Quia non sunt in pane, cũ ille iam desierit esse. Nec sũt in corpore Christi, quia accidens migrare non potest de subiecto in subiectũ . Et etiā quia Xp̃us habet iam alia accidentia, nec ista cōueniunt illi. Et sic est determinatũ in ca. firmiter de sum. Trinit. & fide catholica. Quantitas autem est sine subiecto miraculose à Deo substentata. Aliæ verò qualitates, vt albedo, caliditas, frigiditas, & aliæ similes sunt in quantitate sine miraculo, & sine speciali Dei concursu. Sicut enim in actibꝰ naturalibus principale agẽs est substantia, tñ non mediante se, sed mediante accidente, sic in causalitate causæ materialis, principale subiectũ accidẽtiũ ẽ substātia corporea, sed nō immediate sed quātitate mediāte . Et tales q̃litates sine miraculo nouo, habẽt suas oꝑationes : nā species vini cōsecrati frigefaciunt naturalitèr si vinũ erat frigidũ : nā frigefacere nō cōuenit substātię nisi frigiditatis ratiōe , cũ ergo ibi sit frigiditas naturalitèr frigefacit. Sic igitur species consecratæ faciunt, & producunt quicquid agere, & producere possent, si manerent cum substantia panis, & vini. An vino cōsecrato posit misceri alius liquor. ¶ QVÆritur, vtrum vino consecrato possit misceri aliquis liquor non cō secratus ? & si talis mixtio fiat, an sit totum consecratum? vel pars, aut nihil, vel pars sic, & pars non? Hæc est grauis difficultas. Sanct. Tho. 3. p. q. 77. a. 8. ponit aliquas propositiones. Prima, si misceantur duo liquores diuerssarũ specierum, si sint in quantitate sufficiẽti , & fiat perfecta mixtio, vtrum corrumpitur & fit vnum tertium. Secunda, si misceātur duo liquores eiusdem speciei, & in quantitate sufficienti, vtrum corrumpitur, & fit vnum tertiũ . Tertia, si vino consecrato apponatur tantũdem aquæ, vel alterius liquoris, non manet ibi corpus Christi: iam enim non est vinum. Quarta si vino consecrato misceatur aliud vinũ non consecratũ eiusdẽ speciei in quā titate sufficienti, nō manet ibi corpus Christi. Sed hoc vltimũ intellige quā dò per multum tempus, & per motũ magnum (quod raro continget) fieret perfecta mixtio. Tunc enim non manerent partes vini consecrati, quia essent diuisæ sub intrantibus alijs vini superadditi. Vnde post sumptionẽ sanguinis ecclesia consueuit accipere bis vinum, vt si manserit aliquid sanguinis assumatur. Dico ergo sine metu quod etiam addito multo vino nō cō secrato , manet ibi corpus Christi, & sanguis eius, et consequentèr quòd in secũda ablutione, melius erit assumere plus aquæ quam vini: quia tunc corrumpẽtur species vini. Forma cōsecratiōis pa nis & vini. ¶ QVÆritur, quæ sit forma huius sacramenti? Respon. secundùm omnes et est determinatio ecclesiæ in cap. cũ Marthe de celebratione missarũ , et in concilio Florentino, forma consecrationis panis est hæc. Hoc est enim corpus meum. Et forma consecrationis vini hęc . Hic est enim calix sanguinis mei, noui & æterni testamenti mysterium fidei, qui pro vobis, & pro multis effundetur in remissionem peccatorum. Et oppositum dicere est pessimus error. Et malè de hoc dubitat Erasmus in annotationi. 1. Chorint. 11. vbi ait. Vtinam Paulus nobis traderet quibus verbis sacer ille panis cōsecrari deberet. Verè miror, non de erroribus horum grāmatistarum , sed de eorum superbia maxima, qui non habẽ tes auctoritatem pro se, reuocant hoc in dubium. Sed illis dimissis, dicimus hanc esse formā consecrationis eucharistiæ, qua vsus est Xp̃us in vltima cę na . Hoc est em̃ corpus meũ . Et ita etiā apertè dicit. S. Cypria. de cęna dñi in principio, & Ambro. li. de sacramẽtis , & habetur de conse. d. 2. ca. conse. &c. Illa aũt verba quæ præcedunt formā consecrationis, scilicet, qui pridiè quā pateret̃ . &c. Licet Sco. dicat esse ita necessaria, vt sine ipsis esset dubia consecratio: melius tñ . S. Tho. 3. p. q. 78. a. 1. 4. & Durā . d. 8. dicunt non esse necessaria, necessitate sacramẽti , cũ nō sint forma, propter ordinationẽ tñ ecclesiæ nō liceret ea prætermittere. In cō secratione verò sanguinis, calicis forma est. Hic est em̃ calix sanguinis mei Hæc sola verba secundũ cōmunẽ opinionẽ sunt sufficiẽtia ad cōsecrationẽ sanguinis. Reliqua verò quæ sequunt̃ scilicet noui, & æterni testamẽti , &c. sunt de ꝑfectione formæ, & nō de essentia sacramẽti : sicut ly ego in forma baptismi. Hoc patet, ꝗa Gręci ita cōsecrāt sāguinẽ , nec ob hoc sũt dānati ab ecclesia, & in missali b. Basilij illa sola verba tanquā forma erant rubeis literis scripta. Scotus tamen admonet ꝙ sacerdos non debet intendere consecrare per ista, vel illa verba: sed debet absolutè consecrare, dicens omnia illa verba quæ sunt in forma qua nunc ecclesia nr̃a vtitur. Ly enim, in vtra forma, non est de essentia sacramenti. Nullus enim euangelista ponit illud, male tamen faceret qui omitteret illud. Potest etiam forma dici quacũ  lingua, sed tamẽ variare illam, & alia lingua dicere, peccatum esset, licet sacramentum teneret. Quid demonstret pronomen hoc in cōsecratione panis. ¶ QVÆritur, quid demonstretur in forma eucharistię per illud pronomẽ hoc? Respon. ꝙ licet de hoc sint varię opiniones, tenẽdum tñ est cum sanct. Tho. 3. p. q. 78. art. 5. & super episto. 1. Cho. 11. vbi ponit aliquas propositio. Prima tā Christus  sacerdos aliquid demonstrant per ly hoc, quia aliâs ver ba non applicarentur materiæ. Secunda, per ly hoc non demonstratur aliquid singulare, & discrete: sed dicitur in generali & distinctè, & sensus est, contentum sub his speciebus est corpus meum. Sicut cùm dicimus. Hic est calix. &c, intelligitur contentũ in hoc calice, est sanguis meus. Sicut quandò demonstro marsupium & dico, hoc est aurum: sensus est, quod continetur hic est aurum. Sic etiam in forma significatur, quod continetur, vel continebitur, Hic est corpus meum. Item tenet Ricard. 4. d. 8. q. 1. art. 3. & Duran. di. 8. q. 2. ad primũ argumentum principale, & Capreo. d. 8. &. 9. q. vnica ad argumenta contra. 5. conclusionẽ . & Altisiod. & Glos. super Matth. 26. & Marsi. 4. q. 6. Et est manifestum, nam illa forma Hoc est corpus meum, nihil aliud facit nisi ꝙ corpus Christi cō tineatur sub his speciebus, ergo hoc ip sum significatur per formam. Effectus euchar . QVÆRITVR, qui sint effectus huius sacramenti? Respō. sanct. Tho. 3. p. q. 79. a. 1. ꝙ primus effectus est collatio gr̃ ę : hęc autem gr̃a confertur in sumptione, vt patet Ioan. 6. qui māducat meā carnẽ , & bibit meum sanguinẽ in me manet & ego in eo. Gratias quas promittit Christus in hoc sacramento promittit ratione sumptionis ergo ante sumptionem non conferũ tur : & de hoc non est dubitādum . Datur autem prędicta gr̃a immediate in ipsa sumptione. Et oibus sumentibus eucharistiam confertur ęqualis gr̃a ratione sacramẽti ex opere operato, nō tamen ideò datur maior gr̃a , quia recipitur sub vtra specie: nam aliâs qui maiorem hostiam sumeret, maiorem perciperet gratiam ratione quātitatis continuę , quod est falsum, ac proinde nec ratione quātitatis discretę : cũ sub specie panis & vini sit vnicũ sacramẽ tũ . Et aliâs fraudaret̃ populus magna gr̃a sacrificij: cũ ꝓfecto pia mr̃ ecclesia nō negaret illud sub vtra specie, si daret̃ maior gr̃a . Iste autẽ effectus gr̃ ę non impeditur per peccatũ veniale: licet em̃ quis recipiat eucharistiam in actuali peccato veniali, nō ideò impeditur augmẽtum gr̃ ę in eo, vt ait sanct. Tho. 3. p. q. 79. a. 8. quia aliâs esset magnũ periculũ . Quis enim sine peccato veniali accederet sępe ? per peccatũ autẽ veniale impedit̃ actualis sensus gustus, & delectatio spũalis . Nec etiā requirit̃ tũc motus liberi arbitrij actualiter concōmitans sumptionẽ eucharistię : sufficit enim motus liberi arbitrij pręcedens , vt etiā dicit sanct. Tho. 4. d. 15. q. 1. ar. 3. quęstiuncula . 2. ad. 2. Per eucharis. remittitur peccatũ mortale ¶ QVÆRItur, an per hoc sacramẽ tũ remittatur peccatũ mortale, an scilicet possit quis accedere ad eucharistiā in peccato mortali, ita ꝙ non peccet mortalitèr de nouo Respōd. ꝙ dupliciter potest quis accedere cũ mortali. Vno modo scientèr, & talis semper peccat mortalitêr de nouo, non diiudicans corpus dñi iudicinm sibi manducat & bibit. Secundo modo ignorā ter , quia scilicet doluit, & credidit se habuisse sufficientem dolorem: cũ tamen in rei veritate talis dolor non fuerit sufficiens, & talis nō accedit indigne, nec peccat mortalitèr, quinimo virtute sacramenti remittitur præ cedens peccatum. Hoc sanct. Thom. 3. p. q. 79. ar. 3. et. q. 80. ar. 4. et Alexan. de Ales. 4. p. q. 46. memb. 3. ad secundũ , et Bonauentura. 4. di. 9. q. 7. et Gabriel in canone lectione. 8. et Marsil. 4. q. 6. art. 4. conclusione. 1. et Gerson in multis locis, et super Magistrũ , tracta. 9. p. 3. et Adrianus. q. 1. de eucharistia, et omnes præter vnum Maio. Pa tet autem hoc, nam aliâs cùm nō possit homo scire vtrum hodio , vel amore sit dignus, iuxta illud, nihil mihi cō scius sum, sed non in hoc iustificatus sum, prima Chorint. 4. & Iob. 9. verebar omnia oꝑa mea. & ibi si simplex fuero hoc ipsũ ignorabit anima mea, & de propitiato peccato noli esse sine metu, Ecclesiasti. 5. Periculosissimũ esset accedere ad eucharistiam & talis exponeret se periculo peccati mortalis, cúm nemo sciat se sine peccato accedere. Item Ioannis. 6. dicit Christus panis verus est qui de cęlo descendit, & dat vitam mundo: cùm igitur accedens in gratia iam habeat vitam: si aliquando existenti in mortali inculpabilitèr ignorato non daret gratiam nunquám esset verum ꝙ hic panis vitam daret mundo. Satis est igitur, ad hoc vt quilibet securus accedat ad eucharistiam, ꝙ doleat de præteritis, & proponat cauere futura, licet aliquando non sint remissa peccata: & tunc remissionem eorum accipiet, non ratione contitionis , quæ perficietur: sed ratione sacramenti, quod secũdum Augustinũ , & sanctos, viuificat mortuos, & semper sic accedẽs habebit gratiā . Et licet de hoc aliqui dubitent, ego tamen nullum dubium habeo. Ante sũ ptionẽ eucharistiæ præ requiritur confessio. ¶QVÆritur, an ante sumptionẽ eucharistię sit necessaria confessio, vel an sufficiat sola contritio cum proposito cōfitendi peccata semel in anno? Respon. sententia omnium theologo rum, sanct. Tho. Duran. Scoti, Palu. Alexan. Bonauen. Gabriel. Ocha. & aliorum est, quòd necessarium est cō fiteri omnia peccata mortalia ante accedamus ad eucharistiam. Hoc autem non solum dicunt iure possitiuo tantum, sed etiam iure diuino: & hoc habitum est semper pro certo, & ab antiquo. Vnde Hugo de sancto Victore, vir magnę auctoritatis in lib. de ecclesiastica potestate dicit, audacter dico si ante sacerdotis confessionẽ , quis accesserit ad corpus, & sanguinẽ Christi, reus erit corporis, & sanguinis dni quātumuis poeniteat, & vehementer doleat, & ingemiscat. Hoc autẽ dixit, 60. annis ante Innocen. 3. qui instituit cap. omnis vtriusq: sexus. Ex quo patet quód non de nouo in prędicto ca. fuit positum pręceptum de confessione ante eucharistiam pręmittenda . Et Cypria. in epistola ad fratres consistẽ tes in plebe, reprehendit episcopos sui episcopatus Carthaginensis, eo quòd non memores euangelij, & suę auctoritatis, lapsis dabant eucharistiam ante confessionem. Idẽ dicit (& adhuc acrius) in libello ad lapsos, & in alijs locis multis & lib. 6. ecclesiasticę historię refert Eusebiꝰ đ Philipo imꝑatore quòd cùm in die paschæ cōmunicare vellet, non fuit permissus ab episcopis nisi prius confiteretur peccata, omnino igitur tenendum est contra Caiet. necessariam esse confessionem sacramentalem ante sumptionem eucharistiæ. Quod etiam probatur ex consuetudine ecclesiæ, quā frangentes putāt se grauiter errare. Item eucharistia est sacramentum vnitatis ecclesiasticæ, ergo recipiens illam oportet, non solum vt reconcilietur Deo per contritionem, sed etiam ministris ecclesię per confessionem. Item Matthæi. 6. Christus dicit si ofers munus tuum ante altare, et ibi recordatus fueris, quòd frater tuus habet aliquid aduersum te relinque ibi munus ante altare, & vade reconciliari fratri tuo. Hæc igitur sententia tenenda est, quanuis non putem hæreticũ quod Caietanus dicit. I. Casus Aliqn licet sumere eucharist. sine præ uia confessiōe . ¶ QVÆRITVR, an liceat aliqñ sumere eucharistiam ante confessionem? Respō. secundũ oẽs , ꝙ sic, primo quādo quis tempore necessitatis, quo tenetur sumere eucharistiam non habet copiam confessoris. Cùm em̃ præ cepta dñi suauia sint, nec pręcepta possitiua militent conra ius naturale, nō tenemur ea implere cum infamia nostra: ac proinde si parrochus ruranus, non habet confessorem, & si non celebrat se diffamat, celebrare potest sine præuia confessione. Et eodem modo si ego habeam casus reseruatos, & non est episcopus præsens, & si nō celebro infamor, possum celebrare sine confessione peccati reseruati. Item ꝓpter { Secũd . } reuerentiam sacramenti, putâ si coepi celebrare, & in ipsa celebratione meminero alicuius peccati mortalis, non oportet vt relinquam missam quia facerem irreuerentiam eucharistiae: & hoc etiam si sim in ipso principio missę : licet solum introitum dixerim. Ita tenet Ricard. Palu. & alij, quod credo verum quanuis archiepiscopus florentinus dicat, quòd si ante cōsecrationem recordetur, & possit sine scandalo quærere confessorem: debet illũ quærere. Sed non credo hoc esse verũ Idem dicendum est de his qui sunt ibi parati ad recipiendam eucharistiam, qui si ibi recordati fuerint alicuiꝰ mortalis, secure possunt cōmunicare , etiā ante confessionem propter reuerẽtiā sacramenti. Nec de hoc dubito. An eucharist. sit danda peccatoribus. ¶ QVÆRITVR, vtrum sacerdos debeat dare eucharistiam peccatori perseueranti in peccato, & petenti eam? Respond. primó secundùm omnes, quòd publico peccatori, concubinario, vsurario, meretrici, & similibus non debet dari eucharistia: quia esset mittere margaritas ante porcos, et san ctum dare canibus. Item, quia talis publicus peccator, non habet ius ad petẽ dum sacramentum, quia est sibi prohibitum. 1. Cho. 11. probet autem se ipsum homo, & sic de pane illo ædat, ergo qui negat ei sacramentum, nō facit ei iniuriam. Per publicum autem peccatorem, intelligimus cum sanct. Tho. 3. p. q. 80. ar. 6. & 4. d. 9. q. 1. art. 1. eum qui damnatur à iudice propter euidentiam facti cuius populus est testis: vt dicitur in cap. cùm dilectus de purgatione canonica, & ca. euidentia de accusatione, & ca. tua nos, de cohabitatione clericorũ , et muli. talibus igitur negāda est eucharistia. Verũ est ꝙ si is ꝗ est publicus peccator in vno loco, accedat ad me in alio loco distāti , in quo reputat̃ bonꝰ , nec pōt fama facile ad hũc locũ ꝑuenire & petat eucharistiā : ꝓbabile videt̃ mihi, ꝙ teneor illi dare, quia aliás offenderẽ eũ grauiter. Si autem publicus peccator, secretè poenituit, & petit eucharistiam in publico, nō debeo illi dare quous ostẽ dat poenitẽtiam suam exterius. Si verò secretè poenituit, & secretè petit, debeo illi dare eucharistiam: nisi existimetur, ꝙ hoc factum veniet in publicum. Si autem peccator occultus, quem ego, & aliqui alij scimus peccatorem publicè petat eucharistiam, dā da est illi: quod etiam fecit Christus cũ Iuda: aliâs diffamarem eum. Admoneat tamen eum parrochus secretè si possit, vt dicitur in cap. 2. de officio ordinario. Si autẽ peccator occultus occultè petat, siue sacerdos sciat eius peccatum in confessione, siue extra cōfessionẽ , debet ei denegare: quia nullo modo ei nocet. Ita tenet sanct. Tho. 4 di. 9. q. 1. arti. 5. quęstiuncula . 2. An pol lutio nocturna impediat sũ ptionẽ euchar . ¶ QVÆritur, vtrum pollutio nocturna impediat sumptionẽ eucharistię ? Pro responsione notādum cum Palude. 4. d. 9. q. 3. ꝙ pollutio nocturna nunquā est peccatum, sed signum, aut effectus peccati. Et idem dicit sanctus Tho. 4. d. 9. q. 1. ar. 4. &. 3. p. q. 80. a. 7. quia talis actus non est immediatè in potestate hominis. Si igitur ille actus sequatur ex causa culpabili mortaliter, tunc dicit Ricard. & quidam alij, ꝙ impedit sumptionem eucharistię , ita ꝙ peccaret mortalitèr qui post illā accederet ad sacramentum. Sed dicẽ dum est absolute ꝙ nulla pollutio nocturna impedit sumptionem eucharistiæ sub poena peccati mortalis. Hoc tenet Palu. 4. d. 9. q. 3. conclusione. 2. & Gabriel lect. 10. in canone, & Gerson de materia celebrationis consideratione. 7. & Maio. d. 9. q. 2. et Siluest. verbo eucharistia, & Bonauẽtura , di. 12. q. 3. Hoc patet, nam post confessionem non manet, nisi quædam immũ ditia corporalis: sed vt dicitur Matth. 18. non lotis manibus manducare non coinquinat hominẽ , ergo. Item, quia vel hoc impedit sumptionem eucharistię , propter malitiam, & hoc nō , quia maiora peccata scilicet blasphemia, et periurium, non impediunt. Vel propter distractionem & turbationem, & hoc non, quia legitimus cōcubitus non impedit, cùm tamẽ æqualiter dissoluat mentem, sicut illegitimus, imo & amplius cùm sit in vigilia: ergo pollutio nocturna non impedit sumptionem eucharistiæ. Si verò pollutio fuerit mortalis, accedere ad saramentum erit veniale propter quandam irreuerentiā , quia mens multũ distracta est. Et sancti cōsulũt , vt tales per aliquod tẽpus abstineant, scilicet vs ad diem sequentem, vel per. 24. horas, vt dicit Alber. Alexan. & sanct. Tho. Et etiā si pollutio fuerit mere naturalis, pro pter reuerentiam sacramenti melius erit non accedere illa die. Et ita consulunt decreta. cap. testamentum, & ca. non est cis. 6. Et hoc nisi fuerit festum aliquod, vel causatur nota aliqua apđ videntes quòd iste non celebrat: tunc enim melius erit celebrare. Ista autẽ irreuerentia non facit ꝙ sit peccatum veniale accedere ad eucharistiā , quia talis immunditia fuit mere naturalis. Ita dicit. S. Thom. 3. par. q. 80. arti. 7. 1. vbi ait ꝙ id quod consulunt sancti totũ est de congruitate, et consilio. Post concubitum autem coniugalem, Grego. 33. q. 4. ca. vir cũ propria, dicit, ꝙ si accessit voluptatis causa, abstineat: si autẽ ratione prolis, suo iudicio relinquatur. Breuitèr dico, ꝙ accedere ad eucharistiā post legitimũ concubitũ nō est peccatũ . Post quācun verò aliā pollutionẽ in vigilia, fornicationẽ , aut adulteriũ , accedere ad eucharistiā etiam post poenitẽtiā , & confessionẽ , magna irreuerentia est, sed non peccatum mortale, secluso cōtemptu : melius tamen esset tunc abstinere. Post sumptionem etiam eucharistię bonũ est, quòd vir à ꝓpria vxore abstineat, sed non est necessarium. Eucharistia a ieiunis sumenda. ¶ QVÆritur, an accedens ad eucharistiam, debeat esse ieiunus? Respond. omnino, ꝙ sic. Sanct. Tho. 3. p. q. 80. a. 8. allegat Augusti. episto. 118. in respō sione ad Ianuarium. Et habetur de cō sec . d. 2. ca. liquido, vbi dicitur, placuit spiritui sancto. Et ita apostoli ordinauerunt, & ita seruatur per totum orbem, vt non sumeretur cibus ante corpus dñicum . Idem dicitur in concilio Carthaginensi. Et habetur de conse. d. 1. ca. sacramenta, & cap. ex parte de celebratione missarum, prohibetur sacerdos ne bis celebraturus in prima celebratione sumat ablutionem. Vide etiam ca. nihil. 7. q. 1. Christus autẽ eucharistiam dedit apostolis post cęnā , quia secundùm ritum legis, illa hora debebat celebrari pascha, & prius debuit plenè legẽ obseruare quàm hoc sacramentum instituere. Et voluit vltimo loco hoc tàm grande donum relinquere, quo vehementius cōmendaret mysterij illius altitudinem. Institutio autem apostolorũ fuit legitima, vt cum maiori reuerentia ad tantum sacramentum accedat̃ . Si enim Leui. 10. prohibetur Aaron & filijs eius ne bibant vinum, nec omne quod inebriare potest quandò erant sanctuarium intraturi, vt haberent sciẽtiam discernẽdi inter sacrum & prophanum, inter pollutum & immundum: multo magis sacerdotibus celebraturis conuenit, vt ieiuni accedant ad tàm admirabile sacramentum. Hoc igitur de fide tenendum est, & oppositum est er roneũ , & hęreticũ , vt determinatũ est in concil. Cōstantiẽsi sessione. 13. quā uis derideat hæreticissimus ille luthe . An aliqn eucharist. possit sumi a nō ieiuno. ¶ SED dubitatur, an saltim aliquando liceat sacerdoti celebrare post prā dium , seu consecrare, vt det eucharistiam existenti in extrema necessitate Maio. di. 9. q. 3. ad. 5. dicit, ꝙ licet: imo in fermentato, & sine alijs solennitatibus potest consecrare secrete: quia diuinum ius derogat positiuum, cúm ergo esse ieiunum, & cōsecrare in azimo sit de iure positiuo, cōmunicare verò sit præceptum diuinũ : sequitur, quòd primum non potest impedire secũdũ . Oppositum tenet Palu. d. 9. vbi ait, quòd non licet, & hoc credo probabilius. Maio. enim præsupponit falsum, ꝙ cōmunicare sit præceptum in iure diuino, vt posteâ videbimus. Itẽ videtur contra ius diuinũ consecrare panẽ sine vino, & e contra. Et est con tra ca. comperimus de consecra. dis. 2. Et consecrare in fermentato, & sine solennitatibus prohibitum est, ac proinde non est faciendum. Si cōmodè fieri potest propter reuerentiam sacramenti, detur eucharistia in mane infirmis antequàm aliquid sumant. Si autem hoc cōmodè fieri non potest, detur illis, etiam post cibum sine scrupulo. Ita enim tenet vsus ecclesiæ, & omnes doctores, & merito quidem: nam quod propter iustitiam institutum est non debet cōtra charitatem militare. Debet igitur recipiens eucharistiam esse omnino ieiunus. Verũ est quòd si cùm quis lauatur gustaret paululum aquæ, vel vini, præter intẽtionem : non ideò impidiet̃ sumere eucharistiā , dũ tñ fuerit in parua quantitate. Et sic tenet. S. Tho. & oẽs Idẽ dicito, si cibi frustrũ paruũ māserit inter dẽtes , & præ ter intẽtionẽ deglutiat̃ . Si etiā post ab lutionẽ inuenerit sacerdos reliquiā hostiæ, pōt , & debet eā accipere quia ieiunus incoepit, & eius officium nondum est terminatum. Item quia aliâs non posset sufficienter occurri necessitatibus, & difficultatibus, nam frequenter post ablutionem, inueniuntur reliquiæ. Patet etiam, quia in parasceue sumitur particula hostiæ posita in vino, etiam si post primum haustũ particula adhæreat calici. An sit danda eucharistia nō habentibus vsũ rationis ¶ QVÆRITVR, quibus sit danda eucharistia, vtrum possit dari non habentibus vsum rationis? S. Tho. 4. dis. 9. &. 3. p. q. 80. a. 9. cũ alijs doctoribꝰ respōdet cũ distinctione. Nō habẽtes vsũ rationis sunt in duplici differentia, quidam qui dicuntur nō habere, quia parunt habent, vt sunt hebetes, et rudes: & istis nullo modo est eucharistia neganda. Alij sunt totaliter priuati vsu rationis. Et isti sunt in dupplici differẽ tia , quidam qui nunquàm habuerunt vsum rationis, vt sunt pueri, & amentes à natiuitate: & talibus non est danda eucharistia, quia non habent deuotionem: nec diiudicant corpus dñi ab alijs cibis. Alij sunt qui aliquandò habuerunt vsum rationis, vt frenetici: & talibus si non sit periculum irreuerẽ tiæ , vel vomitus, & prius pœnituerint & habuerint deuotionem ad eucharistiam, & petierint: licet posteà in frenesim inciderint, non debet negari: quia per ea quæ naturalia sunt nō debet quis perdere beneficia gratuita. Hoc probatur duobus decretis, ca. qui recedunt, & c. is qui. 26. q. 6. & tales recipient in sumptione eucharistiæ gratiam, & omnes alios effectus sacramẽ ti : licet in hoc non conueniat Caieta. 3. p. q. 79. a. 1. sed oppositum cũ sancto Tho. credo verum. De pueris etiam, licet consuetum fuerit olim apud ali quas ecclesias, vt daretur eis eucharistia, dicimus eum. S. Tho quòd non tenentur eam recipere: nec conueniens est ꝙ illis detur. Hoc patet ex vsu ecclesiæ, quæ quidem non permitteretur tam enormitèr errare. Item quia pueri post baptismum sunt in gratia, quā non possunt perdere sine culpa sua: sed culpam ante vsum rationis cōmittere non possunt, ergo non tenentur de necessitate recipere eucharistiam, aliâs baptismus non sufficeret ad salutem: quod assere est hæreticum. Non conuenit autem, vt recipiant eam propter pericula vomitus, & eructatiōis , vel alterius irreuerentiæ: quæ frequẽs est in pueris. Ideò nunc in ecclesia illis eucharistiam conferre, sacrilegum esset. Si autem de facto daretur illis, reciperent gratiam. An liceat quo tidie eucharist. sumere. ¶ QVÆRITVR, vtrũ liceat quotidiè sumere eucharistiā ? S. Tho. 3: p. q. 80. arti. 10. respondet, quòd eucharistia duppliciter cōsideratur vno modo secundùm se, secundùm quód confert gratiam ex opere operato sumenti ipsam. Et quantum ad hoc non solũ quotidiè, verum sæpè in die quolibet esset sumenda, vt gratia augeretur. Secundo modo potest cōsiderari ex parte nostra, ex qua requiritur reuerentia, & deuotio: & secundùm hoc non est conueniens, quòd homo accedat quotiescun potuerit, sed expectet commodum tempus quo sit deuotus. Qui igitur se inuenerit cum deuotione, & nō distractum, laudabilitèr quotidiè cōmunicabit , vt patet ex consuetudine primitiuæ ecclesiæ. Et ꝗa nũc etiā laudātur ꝗ quotidiê celebrāt . Patet etiā Augusti. auctoritate de verbis dñi , panis ( inꝗt ) iste quotidianus est, accipe quotidiè, vt quotidiè tibi ꝓssit : sic tñ viue, vt quotidiè merearis accipere Sed quia sunt multa impedimẽta , laudabile est aliqñ abstinere, vt Augusti. dicit libro de ecclesiasticis dogmatibus. Et habetur in ca. quotidie de cō secratione distinctio. 2. quotidie communicare, nec laudo, nec vitupero. Gerson super magistrum tractatu. 9. dicit ꝙ illi qui proptereá cuod frigidi sunt (alioquin sine peccato) recedunt ab eucharistia, sunt similes illis qui frigent, & nolunt accedere ad ignem. Effectus enim eucharistiæ est ipsa deuotio, nun quid prius vis effectum eucharistiæ quàm ipsam eucharistiam? Presbyteris igitur laudabilius est communicare quotidie. Vnde Gregorius. 4. li. dialogorũ , ca. 56. refert Cassiũ Narniensiũ episcopum quotidie celebrā tem , & in celebratione flentem. Et dicit, mandatum dñi accepisse per reuelationẽ cuidam alteri factam operare quod operaris, nō cesset manus tua, nō cesset pes tuus &c. Et Ambrosius Graue est quòd ad mensam tuam mũ do corde, & innocẽtibus manibus nō venimus: sed grauius est, si quia peccata metuimus sacrificium non reddamus. De secularibus autẽ dicimus in primitiua ecclesia eos frequentissmè , & forsan quotidie cōmunicasse . Posteá cessante numero fidelium, tempore Augustini fiebat hoc rarius, quibusdam quotidie, alijs dñicis diebus hoc facientibus, vt ait Augustinus in epistola ad Ianuarium. Et habetur. 12. d. ca. illa autem. Posteà Fabianus papa præcepit, vt saltem ter in anno omnes cōmunicarent , scilicet in pascha, penthecoste, & in natiuitate dni . Tā dem papa Innocentius tertius vel propter multitudinem fidelium, vel propter eorum indeuotionem, traxit cō munionem ad hoc, vt satisfacerent sumendo semel in anno, vt patet in cap. omnis vtriusque sæxus de poenitẽtijs , & remissionibus. Laudabile tamẽ est vt sępe fideles communicent. An sit præceptũ sumẽdi eucharist . ¶ QVÆRItur, an sit præceptum de sumptione eucharistiæ? S. Tho. 3. p. q. 80. a. 11. ponit duas conclusiones. Prima ex pręcepto diuino tenentur omnes fideles cōmunicare . Patet Ioannis 6. nisi manducaueritis carnem filij hominis, & biberitis eius sanguinem, nō habebitis vitam in vobis. Item consuetum est in ecclesia infirmos cōmunicare , quod non est pręceptum in iure possitiuo : & qui hoc transgreditur putat se graue malum fecisse, ergo pręceptũ est in iure diuino. Hoc tenet Dur. 4. d. 9. q. 2. & Palu. d. 9. q. 1. Et hoc præ ceptum diuinũ obligat sicut alia præ cepta affirmatiua tempore necessitatis: quando scilicet quis est in tali statu, ꝙ iam probabilitèr credit se nō habiturum vlterius opportunitatem re cipiendi. Secunda conclusio. S. Tho. Ex statuto ecclesię quilibet fidelis tenetur cōmunicare semel in anno: vt patet in ca. oĩs vtrius sęxus . Qui autẽ iā cōmunicauerit in vita, & semel in anno, in articulo mortis non cōmunicans propter negligentiam quandā non peccabit mortalitèr: vt bene dicit Siluester verbo eucharistia, 3. Hoc patet, quia damnatis ad mortem non datur eucharistia. Verum est quòd hæc est pessima consuetudo iudicum, præ tendunt reuerentiam eucharistię , sed sunt fabulæ: non putant se esse iudices nisi occîdant, tamen non damnantur tanquam rei peccati mortalis. An sit cōmunicandũ sub vtraque specie. ¶ QVÆritur, vtrũ sit necessariũ sumere eucharistiā sub vtraque specie? Resp. ꝙ in primitiua ecclesia fuit consuetudo sumẽdi eucharistiam sub vtraque specie: vt patet. 1. Chorinthiorũ 10. vnus panis & vnum corpus multi sumus omnes qui de vno pane, & de vno calice participamus. Et hoc etiā dicit Cyprianus in sermone de lapsis. Et dicuntur Græci modo sic populũ cōmunicare . Sed in concilio Constā tiensi , & Basiliẽsi interdictum est sub pęna excōmunicationis , ne seculares comunicemus sub vtraque specie, & dānati sunt vt hæretici qui dicebāt esse necessarium sub vtraque specie cō municare . Et hoc congruè ordinatũ est, quia sępè contingeret periculum effusionis sanguinis, si toti populo dā dus esset. Item quia aliquibus est horridum vinum maxime fęminis . Item vt euitaretur error Nestorianorũ hæ reticorum dicentium, ꝙ sub specie panis non est nisi corpus, & sub specie vini non nisi sanguis. Ideò sub vnica specie cōmunicatur populus: vt ostendatur ꝙ est totus Christus sub qualibet specie. Sacerdotes autẽ necessario de bent sumere sub vtraque specie: vt patet in ca. comperimus de conse. d. 2. & sun verba Gelasij papæ, vbi dicitur esse grande sacrilegium consecrare sub altera specie tantum. Præceptum est igitur sacerdotibus ꝙ cōmunicẽt sub vtra specie. Et videtur ꝙ sit præceptũ diuinum, quia aliâs nō esset sacramentũ perfectum: quia nō est ꝑfecta refectio sub vnica specie, sacramentũ verò eucharistiæ est quædā refectio. An minister euchar. sit sacerdos. ¶ QVÆritur, an minister huiꝰ sacramenti sit sacerdos? Respond. ꝙ nō est licitum dubitare de hoc. Patet in cap. firmitèr de summa Trinitate & fide catholica. Et in concilio Florenti . Et etiam patet ex vi ipsius nominis, sacerdos enim dicitur à sacrificando, sed eucharistia est sacrificium: ergo ad solũ sacerdotem spectat. Item, quia in lege veteri non pertinebat ad omnes offerre sacrificia, sed solum ad sacerdotes: & Abraham obtulit decimas Melchisedech, quia erat Dei sacerdos, ergo etiam in lege noua solis sacerdotibus licet offerre sanctum sacrificium altaris. Quando autem ordinati cum episcopo consecrant, si aliqui dicant formam cōsecrationi , antequàm episcopus, vel postquàm finiuit episcopus, nihil faciunt, vt dicit Palu. & Caietanus. Nam intentio eorum est consecrare simul cum episcopo. An ministrare euchar. laicis cō ueniat solis sacerdotibus. ¶ QVÆRItur an ministrare eucharistiam laicis spectet ad solum sacerdotem? Respondeo quód propria auctoritate, & tanquám ex officio, spectat ad solum sacerdotem: vt habetur in c. peruenit de consecratione. d. 2. vbi puniuntur sacerdotes qui per alios mittebant sacramẽta , & dicitur quòd solus sacerdos potest id facere. Tempore verò quo populus cōmũicabat sub vtra specie diaconi ministrabant sanguinẽ non tñ corpus dñi . Quia in calice non tangebatur corpus dñi immediate, & idó sanguinẽ ministrare poterant, nō aũt corpus dñi , quia immediate tāgit̃ . At in necessitate scilicet ęgrotāte presbytero, potest diacono cōmitti vt deferat corpus dñi . Ita dicit Palud. 4. d. 13. & S. Tho. 4. d. 13. q. 1. ar. 3. nec est dubitandũ de hoc. Et etiam sine cōmissione posset diaconus in necessitate portare eucharistiam: vt ait. S. Tho. nō tñ subdiaconus, aut alij inferiores. Durā dus dicit se vidisse, quòd diaconus cardinalis, papa celebrante, dat eucharistiam alijs clericis. Ipse dubitat an id recte fiat. Sed certe nullum sacrilegium ibi interuenit iudicio meo. Malus sacerdos potest consecrare. ¶ QVÆritur, vtrũ malus sacerdos possit consecrare? Respōde. sine quacũ  dubitatione ꝙ sic. Nā aliâs ecclesia esset in magno periculo: delicta em̃ quis intelligit? Et etiam populus esset in periculo idolatrandi. Oppositum autem fuit error Donatistarum, contra quos multa dicit Augustinus in libro de baptismo. 5. ca. 23. & cōtra Parme nianum li. 2. respōsione . 107. et in multis alijs locis dicit. Sacramentum Christi nulla peruersitate hominis siue dā tis , siue recipientis, violari: & sacramẽ tum gratię dat Deus per malos, ipsam tamen gratiam per se ipsum. Et cōtra Pitilianum. Si quis verus sacerdos. i. dignus vult esse, induat̃ iustitia oportet. Qui autem solo sacramento sato sacerdos est. i. ordinatꝰ , sicut fuit Cayphas pontifex, quanuis non sit sacerdos verus. i. bonus seu dignus, verum est tñ quod dat. Idem dicit Chrisostomus super Ioānem vbi ait, ꝙ sicut per asinam Balaā locutus est Deus: sic per malos sacerdotes sacramenta præstat. Et nō est dubitādũ . Vide. 1. q. 1. c. quod quidam, & 24. q. 1. cap audiuimus. An missa mali sacerdotis prosit tatũ sicut missa boni. QVÆRITVR, vtrum missa sacerdotis mali tantum prosit alijs, sicut missa boni? S. Tho. 3. p. q. 82. art. 6. dicit quòd in missa duo sunt consideranda scilicet ipsum sacramentum, & orationes quæ in ea dicuntur ac oblatio sacrificij. Quātum ad primum quod est principale, nō minus valet sacerdotis mali missa, quàm missa boni ex opere operato. Orationes autem possunt dupliciter cōsiderari . Vno modo in quā tum procedunt ab hac priuata persona: & ex hac parte maioris efficacię sunt orationes boni sacerdotis, quàm orationes mali: quia licet aliquandò Deus audiat malos tamen certum est quòd potius audit bonos. Alio modo possunt considerari prædictæ orationes tanquam procedentes â celebrante in persona ecclesiæ: & quantum ad hoc tantam efficaciā habet oratio mali, sicut oratio boni sacerdotis, & e con tra. Et idem dicendum est de horis canonicis, quæ si dicantur á ministro ecclesiæ, etiam in peccato mortali prosunt, quia dicuntur in persona ecclesiæ. Quoniam is cui mittitur aliquid non respicit per quẽ mittatur, sed quis & quid mittat: hæc sanct. Tho. Si em̃ quis mitteret seruum ad dandam eleemosynam, licet seruus doleret, & repugnaret, nihilominus eleemosyna valeret omnibus illis pro quibus offertur. Sic sacerdos cùm sit minister ecclesię missam celebrans, licet peccet ipse, prodest tamẽ alijs eius sacrificiũ . Ex parte autem orationum, & ipsius oblationis, quo melior fuerit minister eo magis accepta erit oblatio: facilius enim & sępius , & amplius impetrat bonus, quám malus. Augetur etiā valor missæ ex assistentia audientium: offerunt enim sacrificium circunstantes. Vnde in canone dicitur, pro quibꝰ tibi offerimus, vel ꝗ tibi offerunt. Vn đ regularitèr maioris valoris est missa dicta vbi sũt multi,  vbi sunt pauci. Hæretici scismatici et degradati possunt cō secrare . ¶ QVÆRItur, vtrũ hęretici scismatici, & degradati possint cōsecrare ? Magist. senten. 4. d. 13. de hæreticis & scismaticis tenet aperte, quòd quanuis tẽ tent consecrare nihil faciunt. Idem dicit de degradatis. Sed in oppositum est tota cohors theologorũ nemine excepto. Tenent enim omnes, ꝙ postquā quis est semel ordinatus semper potest consecrare veram eucharistiam. Vnde Augustinus libro de corpore Christi in mysterijs corporis, & sanguinis domini, nihil à bono magis, vel á malo minus perficitur. Itẽ . 1. Cho. 11. qui manducat et bibit indigne &c. Ecce Christus permittit se contrectari & manducari a malis, ergo eadẽ ratione ꝑmittet se consecrari á malis. Itẽ hęretici redeũtes ad ecclesiā nō ordinant̃ de nouo, ergo antea poterant cōsecrare . Magist. sentent. deceptus est ex verbis Cypria. qui sine dubio fuit illius sẽ tentiæ , ꝙ hæreticus nec poterat baptizare, nec sacramenta conficere. Sed iā fuit illud in concilio reuocatum ideô non est tenẽdum . Cũ igitur character sacerdotalis in quo fundatur potestas consecrandi sit indelebilis, non est dubitandum quin & potestas ipsa sit indelebilis. Vtrum autem tales missę hę reticorum , & excōmunicatorum valeant, & prosint, cùm sint separati ab ecclesia à qua valorem habent, dubitari posset. Verum quoniam adhuc ministri sunt ecclesiæ, & vtuntur potestate sibi ab ecclesia tradita, licet male vtantur ea, probabilius est quod valent & prosunt alijs. Nec obstat capi. quidam. 1. q. 1. quia non loquitur assertiuè, sed inquisitiuè, vt ait. sanct. Tho. 3. parte, q. 82. articulo, 8. ad. 1. Missam hæretici, scismatici et degradati, an liceat audire. ¶ QVÆritur, an liceat audire missā & suscipere cōmunionem à clericis hæreticis, scismaticis, & excōmunicatis . S. Tho. 3. p. q. 82. ar. 8. dicit, quòd à publicè suspensis ab ecclesia non licet quia ecclesia prohibet, vt à concubinarijs publicis, & à simoniacis: ab alijs autem licitum est. Sed nota quod hęc determinatio. S. Tho. vera est secundùm ius antiquum. 23. d. c. nullus, vbi dicitur. Nullus audiat missam sacerdotis quem indubitantèr nouit habere concubinam. Et in cap. sequenti hoc idem mandatur sub excōmunicatione . Et Gregorius. 4. dialogorum, & habetur. 24. q. 2. ca. coepit, dicit de puero Hermigildo filio regis Hispaniæ, quòd cum egrotaret , mandauit ei pater, vt sumeret eucharistiam ab episcopo Arriano, qui noluit, propter ꝙ à patre interfectus est: & â Gregorio martyr reputatur. Sed nunc non vide tur stādum in illo iure antiquo, quia in concilio Constantiensi determinatum est, quòd non tenemur vitare excōmunicatos , nisi sint nominatim excōmunicati , vel manifesti percusores clericorum. Idem habetur in concilio Basilien. si aliquam habent auctoritatem, & in cap. cùm non ab homine de sententia excommunicationis, dicitur quód occultè excommunicatus nō debet publicè vitari. Admonet tamen Palu. quòd quando ego scio sacerdotem esse peccatorem, licet sciam occultè benè facerem, sine scādalo aliorum me separans ab auditione missæ eius, & à receptione sacramentorum: vt illi incutiam ruborem, & moueam illum ad poenitentiam. Et sic intelliguntur cap. nostra, & cap. nisi de clerico excommunicato. An liceat sacer doti nũ quā celebrare. ¶ QVÆritur, vtrum liceat sacerdoti omnino abstinere . à celebratiōe ? sāct . Tho. 2. 2. q. 82. art. 10. tenet, ꝙ omnino tenetur sacerdos celebrare. Probatur ex verbis Ambr. iam adductis, graue (inquit) est ꝙ ad mensam tuam mundo corde, & innocẽtibus manibus nō venimus: sed grauius est si dũ poenas metuimus sacrificia non reddamus. Et. 2. Chor. 6. Hortamur vos ne in vacuũ gratiā Dei recipiatis. Ideò Maio. & Duran. dicunt ꝙ sine graui peccato sacerdos non potest abstinere à celebratione. Facit etiam ad hoc cap. dolẽtes de celebratiōe missarũ . §. sũt , vbi reprehendunt̃ qui solũ quater in anno celebrant. Et. 2. Machabe. 4. cōtra quosdā sacerdotes dicitur, ꝙ iā nō circa altaris officia dediti erant. Itẽ Luc. 22. Christus dixit. Hoc facite in meam cōmemorationẽ , ergo. Sed vtrum sit mortale omnino abstinere â celebratione? Caie. 3. p. q. 82. a. 1. tenet ꝙ nō est mortale. Et idẽ videt̃ sentire. S. Tho. cum non exprimat hoc esse mortale. Et ita tenendum est, quia nullum est præceptum iuris diuini, aut humani de hoc. Sed quoniam defraudat ecclesiam suo sacrificio ad quod offerendũ est constitutus minister nō excusatur á peccato. Et aliqui canonistę dicunt ꝙ peccat mortaliter propter verbum Ambrosij dicentis, ego quia quotidie pecco, quotidie debeo accipere medicinam. Quod habetur de consecra. d. 2. cap. si quotiescun , sed dictum est de consilio. Licet in vitis patrum legatur de quodam viro sancto, quod ordinatus in sacerdotem, nũquàm posteá celebrauit. Credendum est quod haberet aliquod impedimentum occultum, vel quod hoc faciebat ex reuelatione spiritus sancti. Celebrā di tempus op portunum quod sit ¶ QVÆRITVR, quod sit opportunum tempus ad celebrandum? Resp. sanct. Tho. quod illud in quo ecclesia cōsueuit celebrare. Omnia enim alia variātur : tamen in omnibus optimus canon est ecclesia consuetudo. Et de hac ecclesię cōsuetudin e ponit sanct. Tho. duas conclusiones. Prima oportet, quòd in ecclesia sit quotidiè hoc sacrificium. Patet, quia à Christo vocatur panis quotidianus: & intelligitur de eucharistia secundum Augustinum. Item quia si in ciuitate aliqua non celebraretur aliquo die, reputaretur graue scandalum. Secunda, missa solennis in ecclesia cōuenienter celebratur ab hora diei tertia vsque ad nonam: quia tunc est Christus crufixus . Quos autem obliget pręceptum illud de quo in prima propositione. Canonistę dicunt, quod ecclesias collegiatas & rectores earum: ita ꝙ si eorum defectu non dicatur aliquo die missa, peccaret mortaliter. Ego credo quòd non est peccatum mortale. Panormi. in cap. cum creatura de celebratione missarum, dicit ꝙ in ecclesijs collegiatis debent quotidie celebrari duæ missę , vna de die, alia de defunctis. Non oportet tamen ꝙ sit de requiem: esset enim malè factum si in die paschatis, & solẽnitatũ magnarum diceret̃ missa de requiem. Et in hoc corrigendus est error muliercularũ , & indiscreta laicorũ deuotio, cùm iubẽt dicere missas de sanctis qui non sũt in coelo, vel de requiẽ . In festiuitatibꝰ dicatis missā de die. Siluester ait, ꝙ id quod Panormitanus dicit de missa de requiem: iā est consuetudine abrrogatum . Nec est rationabile, quòd in die celebri dicatur missa de defunctis. Nec hoc potest haberi ex prædicto cap. An liceat pluries in die celebrare. ¶ QVÆritur, an oporteat pluries in die celebrare? Respondeo, quòd in capit. consuluisti, & capit. te referente, de celebra. missarum, prohibitum est pluries in die celebrare, & communicare. Sed ponuntur plures exceptiones quas ego non intelligo. Prima est in natiuitate dñi , in qua ter celebramꝰ & hæc clara est. Secundam ponit Siluester si defunctꝰ sit præsens post missam celebratam. Tũc forsan hęc erat consuetudo: quæ iam videtur abrrogata . Si tamen aliquis hoc faceret non reputaretur peccare mortaliter. Tertia qñ est necessarium infirmis viaticum porrigere, & aliter haberi non potest Quarta, pro necessitate peregrinorũ , si peregrinantes in die festo venerunt post missam celebratā . Ego miror certè, & puto ꝙ āte non erat ita arcta cō suetudo semel tm̃ celebrādi , sicut nũc est. Quinta pro necessitate nuptiarũ scilicet qñ tẽpus laberet̃ , & nō possent nuptię differri. Has exceptiones ponit etiā Raymũ . Sexta secũdũ Hostiẽsẽ qñ quis habet duas ecclesias, etiam si vna sit in titulo, & alia cōmendata : & hæc consuetudo adhuc durat. Septima quando eodem die occurrũt duæ missæ, vna de die, alia de ieiunio. Hos, 7. casus ponit Palu. 4. d. 12. q. 1. arti. 4. vbi notat ꝙ omnes prædictę exceptiones intelliguntur quando sacerdos est ieiunus, aliâs in nulla necessitate licet Panor. in dicto cap. consuluisti, ponit 8. exceptiones. 7. prædictas, & octauā si superueniat aliqua magna persona, vt episcopus & similes, quos non licet transire sine auditione missæ. Et idẽ est (ait Siluester) de quolibet alio in die festo, quoniam habet præceptum audiendi missam. Glo. in dicto ca. ponit nonā . s. si esset cōsuetum in aliqua ecclesia dicere duas missas, & non sit nisi vnus sacerdos idoneus ad celebrā dum . Addunt aliqui decimā propter paupertatem ecclesiarum, & raritatẽ sacerdotũ . Et hoc habetur in iure. 21. q. 1. ca. clericus in fine. & de electione ca. dudum, &. 10. q. 3. ca. vnio. & ita habet etiam consuetudo. Siluester addit vndecimam, scilicet quandócunq: occurrit necessitas arbitrio boni viri. Probat ex dicto ca. consuluisti, vbi dicitur, ꝙ propter necessitatẽ licet pluries celebrare. Ex quo dicto eliciũt doctores hos casus. Notat Palu. ꝙ nō licet sacerdoti pluries in die quauis celebrare. Pro quacũ  aũt necessitate nemini licet bis cōmunicare in die eodẽ Quo tẽ pore missa sit celebrāda ¶ DE tempore autem missæ solennis S. Tho. dicit ꝙ est ab hora tertia vs ad nonam. i. vsque ad horam tertiam post meridiem. Et quòd hæc consuetudo fuerit in ecclesia, patet ex cap. solent de consecra. d. 1. & licet non inueniamus præceptum de consuetudine quam nũc habemus quæ reuocet præ cedentem: nihilominus virtualiter inuenitur in hoc, ꝙ papa concedit aliqui bus priuilegia, qđ possint dicere missam post meridiem. De nocte verô nō est celebrandum: quia est iure cautũ , pręter in nocte resurrectionis, cum in pręfactione dicatur: qui hāc sacratis simam noctẽ &c. Sed hęc consuetudo abrrogata est. In aurora autẽ potest celebrari, nec oportet expectare pũctualiter : sed seruetur in hoc consuetudo. Credo tñ ꝙ in casibus propter quos licet bis celebrare, licebit etiam noctu celebrare: vt propter infirmos. Vide Gabrie. in cano. lect. 14. &. 15. Quo loco missa dicenda sit. ¶ QVÆRItur, de loco in quo missa est celebranda? S. Tho. 3. p. q. 83. art. 3. dicit quód non potest celebrari nisi in locis ab episcopo cōsecratis . Hoc probat consuetudine ecclesiæ. Vide Gabrielẽ in canone lect. 13. &. 14. & omnia illa quæ veniunt in vsum sacramẽ ti oportet, ꝙ sint sacra, vt in ca. nullus presbyter, & ca. si quis de consec. di. 1. Notandũ tamen est, quòd quanuis offerantur priuilegia celebrandi in domibus, maxima tamen irreuerẽtia est dicere missam vbi dormiunt vir & vxor: cũ etiā si in ecclesia dormierint, polluatur. Clericis cōuenit istas deuotiones corrigere. Et papa non concedit talia priuilegia nisi cum reuerẽtia , & in loco honesto. De alijs ritibus si aliquid intermittatur non ex malitia sed ex negligentia quacun , non existimetur mortale. Vnde si quispiam celebrans obliuiscatur manipuli, vel non aduertat se sine ara celebrare nō timeat peccatum mortale. Ecclesia quomodo violetur, & reconcilietur. ¶ QVÆritur, quomō violetur ecclesia, et qualitèr recōciliari debet. Resp. ꝙ. ecclesia violat̃ in duobus casibus: vt habet̃ de cōse . ecclesiæ ca. vltimo, & c. significasti de adult. Primꝰ est, si in ecclesia effũdat̃ sanguis: & hoc intelligẽ dũ est de graui effusione, nā si pugno aliquem in náribus, & fluat sanguis etiam in magna quātitate non polluitur ecclesia. Et etiam intelligitur de effusione iniusta. Si enim quispiam se defendendo occîdat aliquem in ecclesia, non propterea violatur. Nec oportet quòd sanguis cadat intra ecclesiam, ad hoc vt violetur: sufficit enim ꝙ ibi effundatur, etiā si percussus grauitèr, exeat statim ab ecclesia ante sanguis cadat. Secundus casus est emissio seminis, non solùm illicita, sed etiā licita viri cum vxore. Pollutio tamen in somnis quacunque ex causa proueniat, non violat ecclesiam. Additur tertius casus, scilicet si in ecclesia sepeliatur excōmunicatus denunciatus. De modo autem quo ecclesia debet reconciliari post fuerit polluta, distinguendum est, quia vel ecclesia est consecrata, aut dedicata, & sic a solo episcopo est reconcilianda: nisi ipse, vel papa alteri cōmisserit : potest autẽ cōmitti clerico cuicunque. Si autem ecclesia non fuerit consecrata, sed solum benedicta, potest à simplici sacerdote reconciliari. Si autem episcopus ægrotaret, & nolet cōmittere alteri ꝙ eam reconciliet, potest dare licentiam quód celebrentur ibi diuina quous ipse possit eam consecrare. Si autem vitia sint occulta, non opus est ecclesiam reconciliari, vt tenet beatus Antoninus, Guillelm. & Hostiẽsis . Si autem sint publica reconcilietur. Fiunt autẽ publica vel ex confessione eorũ qui fecerunt, vel ex euidẽtia facti. Ratio Ioannis Andreæ est, quia ecclesia non iudicat de occultis. Missa qn cœ pit celebrare. ¶ QVÆRITVR, quandò coepit missa celebrari cũ istis ritibus nũc cōsuetis ? Respondeo, ꝙ ritus ecclesię in celebratione missarum est antiquissimus. Nam Dionisius qui fuit tempo re Pauli, ponit pauciores ceremonias & ritus in libro de ecclesiastica Ierar chia. Item in cap. Iacobus de consec. d. 1. dicitur. Iacobus frater domini cui primò credita est Hierosolimitana ecclesia. Et Basilius episcopus Cæsariẽ sis (cuius claritas per totum orbem refulsit) ĩ scripturis addiderũt nobis missæ celebrationem. Glo. i. ordinẽ missę celebrādæ . Isidorus libro. 1. de officio & Dionisius dicunt, ꝙ beatus Petrus fuit primus qui hoc fecit. Hæc non inter se dissonant, potuit enim esse quod alij facerẽt auctoritate Petri qui erat pontifex. August. ad Ianuarij inquisitionem, tractans illa verba Pauli, cętera cũ venero disponā . 1. Chorint. 11. loquens quomodo sit accedẽdum ad eucharistiam, dicit Paulus apud Chorinthios ordinauit ritũ illũ qui ordinatus fuit Romæ á Petro, & Iacobo. Hugo de sancto Victo. li. 2. de sacramẽtis . p. p. 8. ca. vltimo dicit ꝙ primus omniũ celebrauit Petrus Antiochiæ: quod potest intelligi de celebratione cũ dignitate pontificali. Et ita intelligit beatꝰ Antoni. 1. p. ti. 6. c. 8. & de his sit satis Missæ defectibus quomō occurrẽdũ ¶ QVÆritur, de aliquibus defectibꝰ occurrentibus in missa, quomodo sit eis occurrendum? quid si sacerdos celebrans moriatur? vel si impediatur aliqua infirmitate: Dico, quòd si hoc cō tingit antè consecrationem, nō oportet ꝙ missa perficiatur. Si autem post consecrationẽ debet missa per alium perfici. Sed quid faciet celebrās si meminerit se esse in mortali, aut in excō municatione ? Respō. quòd si est antè consecrationẽ , dimittat missam, si non sit nota infamiæ vel scandali. At si sequatur scandalum non dimittat. Si verò sit post cōsecrationem , omnino nō debet dimittere. Idem dicẽdum est de eo qui meminit se non esse ieiunum. Quid, quādo aranea, musca, vel aliud animal venenosum cecidit in calicẽ ? Respondeo, si est ante consecrationẽ tollat animal & vinũ , & mittat aliud de nouo. Si post consecrationem accipiat animal, abluat, & comburat, & ablutio & cineres mittantur in piscinam: & sumat sanguinem. Si autem sit venenum in calice non bibat, sed seruet in calice, vel in vase apto inter reliquias: & ponat aliud vinum & iterum consecret solum vinum si nondum sumpserit hostiam. Si verò sumpserit hostiam reincipiat à consecratione hostiæ. Idem faciat si post sumptionem hostiæ deprehenderit nihil fuisse in calice, vel fuisse solam aquā , reincipiat à cōsecratione hostiæ. Quā uis si iam sumpserit aquam dubitet Palude, an debeat calicem consecrare. Si autem dubitat an dixerit verba consecrationis, dicat iterum secundũ Scotum. Si sanguis fundatur totus, ponat aliud vinum & consecret, & si cecidit super tabulam lambatur, & radatur & mittatur in piscinam. Si super mappam & potest fieri mundè sumat, vel comburatur mappa, vel sufficienter lauetur. Regula autem generalis est, quòd quotiescunque scitur vbi sunt species sacramenti, non debẽt comburi, sed seruari. Reliqua vide apud sanctum Thomam. Hęc sufficiant de sacramento eucharistiæ. ¶ Sequitur sacramentum poenitentiæ. ¶ De sacramento poenitentiæ tractat Magister sententia. 4 d. 14. & S. Thomas. 3. p. q. 84. Pœnitẽ tia est sacramẽ tum . ¶ QVÆRITVR, vtrum poenitentia sit sacramentum, & vtrum post baptismum sit aliquod signum visibile institutum ad remissionem peccatorum actualium? Respondeo, ꝙ sic, & est conclusio de fide: vt patet Ioannis 10. quorum remiseritis peccata remittuntur eis. Et Matthæi. 18. quodcun solueris super terram erit solutum & in coelis. Ex his locis patet, ꝙ est alia auctoritas & iurisdictio inter homines ad remittendum peccata. Et hæc iurisdictio inter homines exercetur ꝑ actum exteriorem, ergo poenitentia est signum sensibile institutũ á Deo in remissionem peccatorum, ac proindè est sacramẽtum . Idem patet auctoritate ecclesiæ in ca. ad abolendam extra de hęreticis . Et expressè inter sacramenta numeratur confessio peccatorum. Et inter hæreticos numerantur qui aliter sentiunt de sacramentis  ecclesia romana sentit. Et in conci. Florentino sub Eugenio. 4. numerat̃ poenitentia inter septẽ sacramenta, er go. Vocatur autẽ sacramentũ poenitẽ tiæ , quāuis cōtineat cōtritionẽ , & satisfactionẽ , & confessionẽ : quia sumpsit nomẽ ab vltimo: vt dicit. S. Tho. 4. d. 16. q. 1. a. 1. sicut sæpè vsitatũ est. Nā licet homo sit animal, corpus, & substā tia , nō denoĩatur nisi ab vltimo quod est hō . Sic etiā sacerdos quāuis sit diaconus et subdiaconꝰ noĩatur sacerdos ab vltimo. Quia verô vltima pars poenitentiæ, quæ est satisfactio est poenalis, imo oĩa in hoc sacramẽto sunt poenalia: ideó vocatũ est sacramẽtũ poenitẽtię totũ aggregatũ ex illis partibꝰ tribus, tā actus poenitentis,  absoluẽtis Materia sacramenti poenitẽ tiæ . ¶ QVÆritur, quæ sit materia huius sacramenti? Respon. ꝙ materia remota sunt peccata poenitentis. Vnde cùm beatissima virgo nullum prorsus peccatũ habuerit, falsissimũ est quod quidā fingũt scilicet ꝙ cōfitebatur b. Ioā ni euangelistę . Materia verò ꝓpinqua est confessio peccatorum mortalium post baptismum commissorum. Forma sacramẽ ti poenitentiæ. ¶ QVÆritur, quæ sit forma huius sacramenti? S. Tho. 3. p. q. 84. art. 3. dicit quòd forma vera sacramẽti poenitentiæ est, ego te absoluo. Sicut enim Marci vltimo, & Matthæi vltimo dñs loquens de baptisino dixit, baptizantes eos in nomine patris, & filij, & spiritus sancti: nō dixit hæc sit forma baptismi, ego te baptizo, & tamen hæretici Vuiclephistæ dicũt illam esse formam baptismi: sic de poenitentia dicitur Matthæi. 18. quodcũ  solueris super terrā , ergo hæc erit forma poenitentiæ, ego te absoluo. Item. 2. Chorinthi. 2. ego quod donaui si quid donaui propter vos in persona Christi, ergo sicut Paulus dicit se donasse, sic debet & sacerdos dicere, ego te absoluo. Item vt ait sanct. Thom. opusculo. 22. non est parui momenti quod ecclesia canit. Iam bone pastor Petre clemẽs accipe vota præcātium , & peccati vincula resolue tibi potestate tradita, ac proindè non est blasphemia, vt putāt isti hæretici, quòd sacerdos dicat, ego te absoluo. Item in concilio Florenti. sub Eugen. 4. expressè determinatur hāc esse formam poenitentiæ, scilicet ego te absoluo, hęc igitur est forma cō ueniens & necessaria. Et licet permittantur alia verba, omnia sunt de congruitate, sicut etiam crucis signum. Et si dicatur in cap. nunquid de consecratione. d. 5. sacramenta cruce perficiuntur, sed non loquitur de omnibus sacramentis. Manuum impositio, dicit Palu. ꝙ est de congruitate. Sed sanct. Tho. ait ꝙ non debet fieri. Signat em̃ copiosum munus gratiæ conferri, sicut in sacramento confirmationis. Poenitentia est sufficiens remediũ contra peccata. ¶ QVÆritur, vtrum poenitentia sit remedium sufficiens contra peccata? Respōdeo , quòd sic. Patet ex illo Ezechielis. 18. si impius egerit poenitentiā ab omnibus peccatis suis quę operatꝰ est, vita viuet & non morietur: omniũ iniquitatum eius quas operatus est nō recordabor. Et idem dicitur ca. 33. & Sapientiæ. 11. dissimulans peccata hominum propter poenitentiā . & Matthæi. 3. poenitentiam agite & appropinquauit regnum coelorum. Idem dicitur Matthæi. 4. & Luc. 15. gaudiũ est angelis super vno peccatore poenitentiam agente, Et. 2. Chorinthi. 7. quæ enim secundũ Deum tristitia est salutem operatur. Luc. 17. si poenitentiā egerit dimitte illi. Et sunt in vtroque testamento infinita testimonia. Et si obijcias illud Hebreo. 6. impossibile est eos qui semel sunt illuminati &c: rursus renouari ad poenitentiam Dico cum sanct. Tho. 3. p. q. 84. ar. 10. ad. 1. & cũ Chrisosto. & omnibus san ctis doctoribus, ꝙ ibi negat Paulus, nō poenitentiā , sed renouationẽ per baptismũ secundo acceptũ . Quia baptismus nō est iterabilis. Peccatũ verò in spiritũ sanctũ si sit finalis im poenitentię . i. peccatum cũ quo homo moritur sine hoc ꝙ egerit poenitentiā de eo, est irremissibile. Alia autem peccata in spiritũ sanctũ dicũtur irremissibilia quia difficilè remittũtur : & raro Deꝰ tales cōuertet : & sũt in magno periculo. Sed tñ si poenitentiam egerint, re missionem sine dubio consequentur. Pœnitẽ tia est necessaria ad salutem peccatorum. ¶ QVÆritur, an poenitentia sit remediũ necessariũ ad salutem post lapsum in peccatũ ? Respōdeo ꝙ sic, nā in sacris literis vbicun dñs hortatur ad veniam petendam, non dat aliud remedium nisi poenitentiam, ergo. Et hoc adeo verum est, quòd etiam requiritur poenitentia de peccatis commissis ante baptismum, adulti enim qui baptizantur necesse est ꝙ doleāt de peccatis: iuxta illud actorũ . 2. poenitentiā agite, & baptizetur vnusquisq; vestrum. Et Augustinus libro de poenitentia ait, omnis qui iam suæ voluntatis arbitrer constitutus est cũ ad sacramentum fidelium accedit: nisi eũ veteris vitæ poniteat nouam non potest inchoare: quod & habetur de cō secra . d. 4. cap. omnis qui. Ab hac autem poenitentia cum baptizantur soli paruuli sunt immunes. De venialibus autem non est necessaria poenitẽ tia , quia per dilectionem Dei, & multa alia remitti possunt. Si verò peccator præueniatur aliquo periculo maris, vel latronum, vel alicuius alterius, poenitentia eius erit quòd faciat tunc quicquid possit. Dicat miserere mei Deus, vel aliquid simile: quicquid em̃ possit etiā in vltimo statu facere hoc animo vt concilietur Deus & placa tus reddatur, poenitẽta iest . Talis nāq; non est extra salutis statum. Pœnitẽ tia remittit pœnam pctōrũ . ¶ QVÆritur, vtrũ per poenitentiā remittatur poena debita peccatis? Respond. quòd per poenitẽtiam semper remittitur aliqua pars reatus & fit minor, non tamen oportet ꝙ tollatur tota obligatio ad poenam. Nam omnes fatẽtur quòd post poenituit aliquis, imponenda est ei aliqua poenitentia. Nec hoc infert pręiudicium aliquod diuinæ misericordiæ, quòd post dimissam culpam quærat poenam ab amico: qui enim peccat lędit iustitiam simul & amicitiam. Iure autem amicitiæ teneor ego dum aduersarius petit væniā , & est paratus facere quicquid voluerim, recipere eum ad pristinam amicitiam. Nec debeo dicere, non parcam, aut nō erit amicus donec reddat domum quam combussit. Sed nihilominus salua amicitia possum repete re domũ meā . Et rex potest amico suo remittere homicidium, tñ omnino salua amicitia cogit eum satisfacere alteri ꝓ iniuria: sic Deus omnino post aliquis petit veniā reddit in amicitiā , & nihilominus exigit iustitiam. Nota vnũ locum ex quo expressè cōstat ꝙ Deus punit hominẽ post factus est ei amicus. 2. Reg. 12. postquā dimissit Deus peccatũ Dauid, dicitur verũ tamẽ filius qui natus est tibi moriet̃ . &c. Venialia peccata quomodo remittantur. ¶ QVÆritur quomodo remittantur peccata venialia? Respō . 1. quòd quicquid sufficit ad remittendum mortale, sufficit etiam ad remittẽdum veniale. Est clarum, quia quicquid est in veniali est in mortali & aliquid amplius ergo. Secundò dico ꝙ ad remissionẽ venialis sufficit dilectio Dei. Nam cũ Dei dilectio sit ei velle placere, & qui vult ei placere, vult virtualitèr nō displicere: iā ibi interuenit displicentia interpretatiua quę sufficit ad remissionem venialium: vt ait sanct. Tho. 3. p. q. 87. a. 1. Nā apud homines sufficit ad remissionẽ leuis offensę dicere ei quẽ offendit, ego post hac volo tibi in omnibus placere, ergo multo magis apud Deũ qui pronior est ad miserendum. Itẽ probat hoc Scotus, plus placet deo dilectio ista  displiceat peccatũ veniale: sed homines etiam mali si offendātur leui offensa, & prestent̃ eis magna beneficia nō exigunt satisfactionẽ leuis iniuriæ, etiā si non petatur venia, ergo dilectio dei sufficit ad remissionẽ peccatorũ venialium. Per dilectionẽ verò Dei, aut per displicẽtiam generalẽ dimittuntur omnia illa peccata venialia ad quæ hō non est actualitèr affectus, vel virtualiter. Si verò quis ẽ affectus vni peccato veniali, & dolet de alio, remittit̃ peccatũ de quo dolet manẽte alio. Et qm̃ ĩ illa potesta ecclesiæ tradita in illis verbis quorũ remiseritis peccata non solum tradita est facultas remittendi peccata per poenitentiam quæ est sacramentum: sed etiam multis alijs modis cùm ad remissionem venialium non sint necessaria sacramẽta : relicta est potestas ecclesiæ ad instituẽda media ad eorum remissionem. Et ista sunt oratio dominica, benedictio episcopi, tũsio pectoris, aqua benedicta, & similia, quæ sine quocũq; alio motu bono sufficiũt remittere venialia per hoc quòd fiunt quia sunt ab ecclesia instituta in remedium venialium. De aqua benedicta Alexander quintus à Petro dicit, & habetur de cons. d. 3 ca. aquā . Aquam sale conspersam populis benedicimus vt ea cuncti aspersi sanctificentur, & purificentur. Quod etiam omnibus sacerdotibus faciendum esse mandauimus. Nam si sanguis vitulæ aspersus sanctificabat, multo magis aqua sale aspersa, & diuinis precibus cōsecrata populũ sanctificat. De oratione dnica habetur de poenitentia. d. 3. c. de quotidianis. Et est Chrisosto. dicentis, de quotidianis leuibus peccatis quotidiana oratio fidelium sufficit, scilicet pater noster. De benedictione ep̃ali , & abbatũ habet̃ . 1. q. 1. c. benedictio, ca. multi. De tunsione pectoris habet̃ de poenitentia. d. 1. c. tres sunt actiones & d. 2. c. sicut inquit, & de sacra vnctione capitulo cũ venissem. §. primo. Peccata per poenitẽtiā remissa an reddeāt per sequens peccatũ ¶ QVÆRItur, vtrũ peccata per poenitentiam remissa reddeāt per sequẽs peccatum? Sāct . Tho. 3. p. q. 88. arti. 1. dicit quòd in peccato duo possunt cō siderari , vnum est ipsa culpa, alterum reatus ad poenam, & tunc ponit tres conclusiones. Prima peccatum nō potest reddire quantum ad culpam. Patet nam si sortes occîdit hominem & egit de illo homicidio poenitentiam: & iterum post poenitentiam furatus est, hoc vltimum peccatum furti non habet maculam homicidij. Secunda cōclusio , peccatum non reddit quātũ ad reatum poenæ sensus. Quia noua poena sensus debet̃ peccato huic nouo, & non illa prior. Tertia conclusio peccata pręterita reddeunt persequẽs peccatũ quantum ad poenam dāni aliquo modo: quia eadẽ poena dāni erit pro quolibet peccato: & eodẽ modo priuatur visione diuina. Et hoc modo intelligit̃ illud Iacobi, qui in vno peccauerit factus est omnium reus. Verũ est ꝙ peccata præcedẽtia dicuntur aliquo modo reddire per quandā ingratitudinem, ad istũ sensum, ꝙ grauius ẽ peccatũ quod nunc post remissa peccata fit, quā si prius non essent remissa peccata. Post remissionẽ em̃ iterum Deũ offendere magna ingratitudo ẽ . Hæc aũt grauitas quæ ratione ingratitudinis consurgit, cũ nō mutet speciẽ peccati secundũ oẽs , nō est de necessitate cōfitenda . Non em̃ est opus, vt dicat post sum mihi dimissa peccata adulteratus sũ . Patet igitur ꝙ peccata semel remissa non reddeunt per peccatum sequens. Sine poenitentia em̃ sunt dona Dei, Roman. 11. Per pœ nitentiam restituitur gratia, & virtutes infussæ. ¶ QVÆritur, vtrũ per poenitẽtiā restituant̃ homini gr̃a , & virtutes infussę ? Respō. secndũ oẽs , ꝙ non est dubitandũ de hoc. Nā cùm in poenitentia detur gratia, necessario dantur omnes virtutes infusse, quæ gratiā cōcōmittā tur : sicuti in baptismo, quia datur gratia, dantur etiam virtutes morales. Sed tota difficultas est, vtrũ resurgat poenitens ad tantā gratiā quātam habebat ante caderet, vel ad maiorẽ , aut minorẽ ? Ad quod oibus alijs opinionibꝰ demissis, dico cum S. Tho. 3. p. q. 89. ar. 2. 3. &. 5. quòd poenitens non semper resurgit ad maiorem gratiam quā illa à qua cecidit, nec ad ęqualem , sed secundùm proportionem contritionis quam habet. Hæc opinio fuit antiquorũ omnium, Alberti magni, Alexandri de Ales. 4. p. q. 77. mẽbro . 5. & Bonauenturæ. 4. d. 14. & Ricardi, & omnium illorum qui scripserunt in theologia grauitèr, & modestè. Hoc probatur à posteriori, præter auctoritatem Hieronymi quam allegat sāct. Tho. quia experientia ostendit, quòd poenitens non semper resurgit ad maiorem gratiam: videmus enim feruentissimos viros post peccatum, & poenitentiam tepidè, & non ita feruẽter sicut anteà operari, ergo non habent tunc maiorem gratiam & amorẽ Dei amor enim Dei nō est occiosus. Videmus verò magnum peccatorẽ aliquā dô seruentissimè poenitere, & exerce ri in bonis operibus, igitur nō omnes resurgũt semper ad maiorẽ , vel æqualem gratiam. Item ad gratiam requiritur dispositio, & quanto maior est dispositio tanto maior gratia introducitur, sed contritio est dispositio non solùm ad nouam gratiam, sed etiam ad gratiam pręteritam , ergo quanto maior fuerit contritio tāto maior erit gratia, etiā pręterita . Dico igitur primò quòd cuicunque resurgenti extra gratiam quæ datur ei secundùm mensuram contritionis quam habet, & quę daretur etiam sine meritis prioribus, datur ei aliquid ratione pręcedẽtium meritorũ . V. g. sit Petrus ꝗ habebat centum meritorum gradus, cōteritur nunc post peccatum cōtritione vt decem, dico quòd vltra gratiam vt decẽ quę datur ei ratione contritionis, datur aliqua gratia ratione pręcedentiũ meritorum. Secundò dico quòd quan to prædicta cotritio maior fuerit, tāto maior gr̃a dabit̃ ei ratione præcedentiũ meritorũ . V. g. Petrus anteà habebat gratiā vt decẽ , & Plato vt decẽ , resurgunt ambo, Petrus contritione vt decẽ , Plato contritione vt. 20. dico ꝙ Platoni dabitur maior gratia ratione præcedentiũ meritorũ . Tertiò & vltimo dico, ꝙ perfecte poenitẽti . i. ex toto conatu semꝑ restituit̃ tota gr̃a præ cedẽs . Nā ꝑfectæ poenitẽtiæ correspō det perfecta restitutio, nō est aũt perfecta restitutio nisi restituatur totũ , ergo & consequentèr secundũ proportionẽ poenitẽtiæ restituitur præcedẽs gratia. Quia iustũ est ꝙ si toto conatui correspondet tota gr̃a , ꝙ medietati conatus respondeat medietas gr̃ æ , & tertiæ parti conatus. 3. pars gratiæ, & sic consequenter. Vnde optimũ est sę pe dolere de peccatis, vt restituat̃ tota gr̃a ratione præcedentiũ meritorum Per omnia bona opera restituitur aliquid de gratia perdita. ¶ VTRVM, autem ratione aliorũ bonorum operum restituatur aliquid de gratia præcedenti? Probabiliter dicimus, quòd sic. Videtur enim omnino ꝙ bonus princeps si ꝓpter delicta abstulerit ab aliquo bona, post modũ illo poenitente restituerit ei princeps aliquam bonorum partẽ , tot obsequia posset deindè regi exhibere, quòd reddat ei omnia: & esset hoc laudabile in principe: ita prorsus videtur dignum sentire de Deo, & quòd diligẽti Deũ vel danti eleemosynam, vel alia bona opera facienti post poenitentiam, restituat aliquid de gratia deꝑdita . Certũ igitur est merita pręcedẽtia nō perdi omnino, sed recuperari á poenitẽte ¶ De contritione. Cōtritio quid si . ¶ DE partibus poenitẽtiæ tractatũ aggrediens. Quæritur in primis quod sit contritio? quoniā ea est poenitẽtiæ pars prima? Respondeo, quôd est perfectus actus poenitentiæ. Poenitentia enim virtus est per quā placamus nobis Deum iratum, & cōsequimur remissionem peccatorum. Ad hæc em̃ duo debet dirigi tota poenitentis intẽ tio . Est aũt iste actꝰ poenitẽtis dolor vndê poenitẽtiæ dolor est cōtritio , ꝗ maximè ꝓpiciat̃ Deũ . Hierony & habet̃ de poenitentia d. 1. ca. mẽsuram , apud Deum non tantum valet mensura tẽ poris quàm doloris. Et Chrisostomus homelia. 21. super Matthæum, non dolere quia peccaueris magis indignari facit Deum, quàm idipsum quod anteà peccaueras. Sunt de hoc infinita testimonia sanctorum, & sacræ scripturæ attestantia, ꝙ dolor de peccatis est pars poenitentiæ valens ad remissionem peccatorum: vt patet ex conuersione Magdalenæ, & fletu Petri post negationẽ &c. Habemus igitur quòd contritio est dolor. Sed notandũ duplicem esse dolorem, quia quidam est sensitiuus, alius est intellectiuus. Contritio autem est dolor intellectiuus & non sensitiuus: vt docet, sanct. Tho. 3. p. q. 85. ar. 1. & omnes doctores Quia cōtritio est in potestate nostra, sed dolor sensitiuus non est in potestate nostra, ergo. Et adhuc ꝓpriè loquendo contritio non est ipse dolor, sed odium & displicentia peccati, ex quo nascitur dolor. Est igitur contritio odium, nolitio, & detestatio peccatorum præteritorum. An sit necessariũ propositũ nō peccandi. ¶ QVÆRITVR, an sufficit dolere solũ de peccatis præteritis, vel an requiratur etiam propositum nō peccandi? Hæc est grauis quæstio & de qua sunt opiniones. Maioris in. 4. dis. 14. q. 1. & Almain, & Bonauentu. 4. d. 14. in expositione textus dicunt, ꝙ si poenitẽs nihil cogitat de futuro, nō oportet quòd habeat propositum cauendia peccatis, sed sufficit quòd actu alitèr nō habeat contrariũ actũ . Sāct . Tho. 1. 2. quæstione 113. arti. 5. & in. 4. d. 14. in expositione textus & d. 17. q. 2. ar. 2. quæstiuncula. 4. &. 3. p. q. 85. a. 3. &. q. 90. ar. 4. &. 3. contragentes, ca. 158. &. 4. contragentes, cap. 72. & Adrianus quodlibeto. 5. ar. 3. dicunt, ꝙ requiritur actuale propositum cauendi á peccatis futuris. Idẽ tenet Albertus Magnus. 4. d. 14. ar. 10. & Alexander de Ales. 4. p. mẽbro . 9. Quæ harũ opinionum sit verior ego nescio: sed probabilior est opinio sancti Tho. & & consequentèr securior, ac proindè tenẽda . Quia in materia morali oportet loqui crassis coniecturis. Pro opinione. S. Tho. faciunt verba concilij Florentini, quæ dicunt ad contritionẽ expectat dolere de peccatis commissis cum proposito non peccādi de inceps. Item Ioānis . 5. &. 8. existenti ad piscinam dixit dñs & adulterę , amplius noli peccare: non dixit nō pecces, sed noli. Item primũ quod ab eo qui fecit iniuriam postulamus, est huiusmodi ꝓ positum , señor nunca mas. Item non habet veram poenitentiam qui non diligit Denm super omnia: sed qui sic diligit Deum vult ei in omnibus placere, & in nullo displicere, ergo talis hahet propositum cauendi futura. Contritio ẽ de peccatis actualibus sed nō oportet vt de quolibet pctō sit disticta cōtritio ¶ QVÆRITVR, de quo debeat esse contritio? Respondeo, quòd non de peccato originali, sed de peccatis actualibus. Et est differẽtia , quia ad peccata mortalia requiritur contritio: non tamen ad venialia. Vtrum autem debeat esse contritio distincta de omnibus peccatis in particulari, vel an sufficiat vnica contritio de omnibus in generali, dubitari solet. Quidam enim tenuerunt necessarias esse tot cōtritiones quot peccata mortalia, quia sanct. Tho. dicit quòd contritio debet esse distincta de singulis peccatis mortalibus. Sed ego credo sicut dicit Caieta. quòd hæc opinio sit falsissima. Non oportet reddere poenitentiam ita difficilem, & inaccesibilem. Quod ego sentio est, ꝙ ad remissionem peccatorum sufficit dolor generalis de omnibus peccatis: & non requirit̃ dolor in particulari. Patet quia alias non posset homo cōsequi remissionem peccatorum nisi in aliquo certo & determinato tempore, quod est falsissimum: nam in quocunque momento potest homo sufficientèr cōteri , iuxta illud Ezechielis. 33. in quacũ que die ingemuerit peccator &c. Et sumitur ibi dies pro momento. Sequę la autem probatur, quia ad cogitandũ peccata requiritur certum tempus, er go ad dolendum in speciali etiam requiritur tempus certũ . Et hoc primũ conceditur, & necessario concedẽdũ est ab omnibus. Secundò dico ꝙ nec ante contritionem generalẽ , nec post requiritur cogitatio & detestatio singulorum peccatorũ in particulari ante confessionem: in ipsa enim confessione tenetur homo conteri in speciali. Cùm enim confessio debeat esse distincta, tunc cùm ea cōfitetur detestatur illa: nā aliâs esset fictio. Nec oportet dicere, doleo de istis quatuor & de his. 6. sed doleat de omnibus & confiteatur distinctè peccata sua, et hoc sufficit. Quia actus interior poenitentiæ à quo exterior ꝓficiscit̃ , singula mortalia quę sub cōfessione cadũt respicit An quilibet paruus dolor sufficiat ad remittẽ da pctā . ¶ QVÆRItur, vtrum quicũque dolor peccatorum quantumuis paruus sufficiat ad remittendum peccata? Scotus. 4. d. 14. q. 2. arti. 2. dicit ꝙ licet quis habeat dolorem de peccatis propter Deum cum omnibus alijs bonis circũ stantijs : nisi talis dolor habuerit certā intensionem, & continuationem, nō sufficit Quanta autem debeat esse ista intensio doloris, dicit quód solus Deꝰ nouit. Sed hoc est mere voluntariè dictum. In re autem necessaria ad salutẽ non debemus loqui sine auctoritate sacræ scripturæ, aut sanctorum. Item arguitur contra hoc, Deus pronior est ad miserendum quàm ad puniẽdum , sed quæcun intensio voluntatis in peccatum etiam in vno instanti sufficit ad dānandũ hominẽ , ergo quęcũ  intensio cōtra peccatum in quocũ  instanti sufficiet ad consequendā misericordiam & remissionem. Tenendum igitur est (omissa multitudine argumentorum) quòd in cōtritione nō requiritur certa intensio, aut cōtinuatio temporis. Sed tunc dubitatur quo modo intelligitur, quòd contritio debet esse maximus dolor, vt dicunt doctores requiri: quia est de maximo malo scilicet de offensa Dei? Ad hoc dicẽ dũ , ꝙ sicut dilectio Dei debet esse maxima nō intẽsiuè , sed affectiuè & appretiatiue: ita requiritur ꝙ odio habeamus peccatum supra omne odibile: et reuera mallem esse mortuus incurrisse quæcum alia dāna quā peccatũ : licet talis actus sit remissus gradualiter. Non oportet tamen ꝙ poenitẽs faciat illam comparationẽ , mallẽ pati hanc mortem, vel illud malũ ,  incurrisse hoc peccatũ quāuis hic actꝰ esset valde perfectꝰ , & multum valeret ad poenę remissionẽ . Sed sicut satis est ad dilectionẽ Dei super omnia velle ei in omnibus placere & in nullo displicere: ita ad contritionem sufficit dicere ego nullo modo vellẽ offendisse Deũ Et licet experiamur in morte charorũ nos plus dolere quā in peccatis, non turbemur: quia hoc prouenit ex eo ꝙ præsentia magis mouẽt quā absentia, & magis cōnaturalia sunt magis sensibilia: ideò appetitum sensitiuum magis mouent. Hic autem dolor sensitiuus debet esse moderatus. Vnde apostolus. 2. Chorint. 2. admonet eos vt cō solentur poenitentem quendam, ne abundatiori tristitia absorueat̃ . Dolor aũt intellectiuus non pōt esse nimius. An de maiori peccato sit magis dolẽdum . ¶ VTRVM, de grauiori peccato si habenda maior cōtritio quā de minori? Respondeo primò ꝙ non est necessarium dolere amplius de vno peccato quā de alio. Patet quia vt supra diximus, sufficit ad contritionem dolor in vniuersali de omnibus peccatis, & talis dolor non est tunc intensior respectu vnius peccati quā respectu alterius. Secundo dico ꝙ id esset cōueniẽ tissimum , vt scilicet maiorem dolorẽ habeat homo đ maiori peccato. Quod autem hoc non sit necessarium patet, quia aliâs teneretur poenitẽs scire grauitates peccatorũ , quod scilicet sit grauius peccatũ fornicatio, an detractio, quod nullo modo est dicendum. An contritio sit dolor propter Deum. ¶ QVÆritur, vtrum dolor contritionis habere debeat hanc circunstantiā finis, vt sit propter Deum? Vtrum ad hoc ꝙ contritio sit sufficiens ad remissionem peccatorum requiratur dilectio Dei super omnia? Resp. ꝙ de hoc sunt opiniones Gabriel. 4. d. 14. q. 1. et 2. & Palude. d. 17. q. 2. conclusione. 1. & Caieta. q. 1. de cōtritione , & Capre. 2. d. 41. q. 1. ad. 1. Grego. tenent ꝙ requiritur dilectio Dei super omnia. Et idẽ videtur dicere. S. Tho. 3. p. q. 85. art. 5. vbi dicit, quód quintus actus qui concurrit ad contritionem est actus charitatis, &. 1. 2. q. 113. art. 4. 1. dicit ꝙ ad poenitentiam non sufficit motus fidei nisi sit informatus charitate. Et. 3. p. q. 85. art. 6. dicit quòd actus poenitentię nascitur ex actu charitatis. Et probatur quia in poenitentia fit integratio amicitiæ (fit enim ex inimico amicus) sed hoc est impossibile nisi inimicus incipiat diligere, ergo. In contrarium est, quia dilectionis actus est perfectior, quā actus poenitentiæ, ergo remissio peccatorum non deberet tribui actui poenitentiæ sed actui dilectionis: cuius oppositum dicunt oẽs . Pro solutione huius dubij notādum , ꝙ actus poenitentiæ est actus distinctus ab actu dilectionis Dei: quia poenitentia & charitas distinguntur, ergo etiam actus earum. Hoc supposito videtur quód nō possit esse poenitentia sine dilectione Dei, quia odiũ nascitur ex amore, ergo odium peccatorum nascitur ex dilectione Dei, si enim non diligerem Deũ quare odio haberẽ peccata? nun quid propter amorẽ creaturæ? nō certe sed propter Dei amorẽ : cũ igitur odium peccatorũ sit super omne odibile in verè poenitente, ergo procedit ex amore Dei super omnia. Et ita est regularitèr ꝙ peccator ex amore mouet̃ ad poenitendũ Potest tñ esse ꝙ in voluntate nō sit alius actus  iste, doleo quia offendi Deum: qui nec est elicitus, nec imperatus à charitate & iste talis actus sine alia dilectione sufficit ad remissionem peccatorũ , qui licet regularitèr procedat à charitate, tamen remissio peccatorum magis tribuitur poenitẽtię quā charitati, quia in sacra scriptura illi actui promittitur remissio. Et S. Tho. dicens ꝙ poenitẽtia procedit ex amore, intelligẽdus est cōmuniter & regularitèr: vt patet apđ ipsũ 4. d. 14. q. 1. a. 2. quęstiũ . 1. Verũ ẽ ꝙ ipse actꝰ poenitẽtię , nolle deo displicere, ẽ vera dilectio. Dolor igit̃ pctōrũ debet propter Deũ nō ꝓpter timorẽ poenarũ , aut propter quoduis aliud: sed quia sunt offensæ Dei patris pijssimi. An qui dolet propter Deũ sẽ per recipiat gratiam. ¶ QVÆritur, vtrum qui dolet sicut nunc diximus semper recipiat gratiā ? Caieta. q. 1. de contritione, tenet mirabilem opinionẽ , scilicet ꝙ stat quẽpiā dolere de peccatis perfectè, & perfectè proponere cauere ab illis in futurum, & perfectè diligere Deum suꝑ omnia, & non habere gratiam. Ratio eius est quia aliás sequæretur ꝙ posset quis habere euidẽtiam quòd sit in gratia. Oppositum tenent omnes doctores, & dicũt ꝙ quāprimum fecerit aliquis totum quod in se est, statim habebit gratiam. Vide S. Tho. 1. 2. q. 112. ar. 2. ad. 1. & q. 113. ar. 3. &. 8. &. 3. p. q. 85. a. 5. &. 6. Et in pluribus alijs locis. Et oppositum esset contra scripturam sacrā dicẽtẽ . Conuertimini ad me & ego cō uertar ad vos: iam hic poenitens con uertitur ad Deum, & Deus non conuertitur ad poenitentem. Iacob 4. appropinquate Deo, & appropinquabitur vobis. Et Ioan. 14. qui diligit me diligetur à patre meo. Et psal. 50. Cor contritũ & humiliatum Deus nō despicies. Falsissimum ergo est quod Caieta. dicit. Et dico ꝙ non stat de lege ꝙ talitèr poenitens careat gratia cum faciat totum quod in se est. Nec hoc dato sequitur se scire euidẽtèr ꝙ habeat gratiam. Non enim ego possum habere euidentiam, ꝙ doleo de peccato super oĩa , vel ꝙ proponā perfectè cauere in futurũ . Habemus igitur pro certo, quòd qui sic dolet habebit gratiam An attritio possi fieri cōrririo . ¶ QVÆritur, vtrum attritio possit fieri cōtritio ? Ad hoc suppono ex omnibus doctoribus, & sācto. Tho. ꝙ nihil aliud est cōtritio quā dolor perfectus: attritio verò dolor imperfectus. Tunc dicit sanct. Tho. 4. d. 17. q. 2. art. 1. quæ stiuncula. 3. quod attritio nō potest fieri contritio. Probatur, quia principiũ contritionis est gratia, virtus infussa: attritionis verò principium est habitꝰ acquisitus, vel sola potentia: idem autem actus non potest elici à virtute infussa, & acquisita vel à potentia, ergo. Sciendum est tñ , ꝙ duplex est contritio, quædam intrinsice, quę habet hoc pro obiecto: doleo de peccatis super omnia. Alia extrinsice. i. ex circunstā tia , & sic omnis dolor qui est cum gratia vocatur cōtritio . Eodem modo duplex est attritio. Quædam intrinsice ex obiecto, vt putâ, doleo de peccatis quia turpia sunt & infamia, vel propter infernũ . Alia extrinsice, putâ do leo de peccatis propter Deũ : & cũ omnibus circunstantijs, sed omitto præ ceptũ aliquod necessariũ . Tunc sit cō clusio , nunquā ex attritione fit contritio intrinseca, quia differunt ex obie cto: vna em̃ dolet propter Deum, alia propter poenas. Vnde conclusio. S. Tho. intelligitur de attritione ꝓpriè dicta, & de contritione propriè dicta. An tota vita sit tẽpus cōtritionis . ¶ QVÆRItur, vtrũ tota ista vita sit tempus contritionis? Respondeo primò quòd est expediens & conueniẽs sæpè dolere de peccatis. Et sancti ita cōsulunt . Ad amicitiā enim pertinet sępè dolere de offensa facta amico: maximè quia dolere debemus quousque reparemus detrimentum factum per peccatum, sed multa sunt quæ nullo modo possunt reparari, putâ tempus quod perdidimus peccando, ergo per totam vitam dolere debemus de illo. Hoc autem intelligendum est de dolore qui est in voluntate, nam de sensitiuo dolore graue esset videre amicũ semper esse tristem. Loquẽdo autem de doloris tẽpore qui est sub pręcepto dico ꝙ de peccato semel dimisso non tenemus amplius dolere, quia Deus non iudicat bis in idipsum, vt dicitur Nahum. 1. Sed de peccato nō dimisso est dubium quādo teneatur homo cō teri ? Ad hoc Caietanus quodlibeto. 2. q. 3. dicit ꝙ præceptũ contritionis partim est affirmatiuum, quia obligat ad actum, scilicet ad dolorem: partim negatiuum, quia obligat ad non manẽ dũ , in peccato. Loquendo de hoc præ cepto in quantum est affirmatiuũ obligat semper, sed non ad semper: sicut & reliqua præcepta affirmatiua, scilicet in casu necessitatis, putâ cúm quis administrat, vel recipit sacramẽtum , vel in articulo mortis. Loquendo verô de prædicto præcepto in quantum est negatiuum obligans ad non manẽ dum in inimicitia Dei, obligat sicut & cętera præcepta negatiua, semper & ad semꝑ , & ad statim. Et sicut qui tenet alienum tenetur statim reddere sic qui est in statu inimicitiæ Dei, tenetur statim ab illo exire. Peccat autẽ contra hoc pręceptum qui habet actũ cōmissionis contrarium, putâ si dicat volo manere in hoc statu per diẽ aut per horam. Sicut qui retinet alienum non semper peccat de nouo, sed cùm habet hunc actum positiuũ , nolo reddere alienum, est tamẽ semper in malo statu. Magister meꝰ Victoria tenet quòd nullũ est præceptum de poenitentia, aut contritione quod obliget sub nouo peccato. Quanuis peccatum mortale sine poenitentia non possit deleri, ac proindè sit necessarium dolere seu poeniteri: sed qui nō penituerit, dānabitur quidem propter peccata quę cōmissit , sed non quia non poenituit. Sed quia mihi magis placet opinio contraria ideò hāc nō prosequor. An post vitam sit loc:ꝰ pœnitẽ tiæ . ¶ QVÆritur, vtrũ post hāc vitam sit locus poenitentiæ? Respō , ꝙ non, sed prout in corpore gessit siue bonum, siue malum recipiet. 2. Chorinthi. 5. Et vbi cecidreit lignũ ibi manebit, eccle siast. 11. veniet nox quando nemo poterit operari, Ioann. 9. Sed contra de Trajano, & alijs quos apostoli suscitauerunt, quorum aliqui forsan erāt in infernum detrusi. Respond. non dubito quin Deus possit homines dānatos liberare ab inferno, sed hoc est prę ter legem. Id aũt quod dicitur de Trajano, timeo ꝙ sit fabula, tñ quicquid sit Deus potest oẽs dānatos eripere ab inferno: etiā si non poeniteāt . E sic nō opus est dicere ꝙ suscitauit illum ad poenitendum: non enim erat opus. An venialia remittā tur post hāc vitā ¶ QVÆritur, vtrũ saltim peccata venialia post hanc vitā remittantur? Respondeo, ꝙ cũ multi moriātur in peccatis venialibus, vel quia non cogitauerunt de illis, vel quia complacent sibi in aliquo, necessariũ est dicere ꝙ in alia vita remittantur. Et ita. S. Tho. 4 d. 21. q. 1. arti. 3. Et in additionibus. q. 4. ar. 3. dicit, ꝙ peccata venialia remittũ tur in purgatorio: & eodem modo sicut in via remittuntur. In inferno autem ideò non remittũtur , quia ibi existentes sunt inimici Dei, & Deus eorum opera non acceptat. At existẽtes in purgatorio sunt amici Dei, & ideò acceptantur eorũ opera: & etiā per displicentiā peccatorũ remittuntur eis peccata venialia. Ita Grego. 4. dialo. ca. 39. et habetur. 25. dis. ca. qualitèr, et August. 21. de Ciuitate. ca. 24. Matth. 12. non remittetur ei ne in hoc seculo neque in futuro. 2. Machabeorũ . 12. sancta ergo & salubris cogitatio. Opera igitur bona existentium in purgatorio sunt quidem meritoria remissionis peccatorum, non tamen gloriæ. An cō tritio remittat totā pœ nam? ¶ QVærit̃ , vtrũ remittat̃ per cōtritionẽ tota poena peccatis debita? Resp. ꝙ non, quia aliâs nō esset opus purgatorio. Quòd aũt post remissionem culpæ maneat reatꝰ poenę , probatur vnica auctoritate. 2. Regũ . 12. vbi postquā peccatũ Dauid remissum est, dicitur in poenā eius, vnicus filius qui natus est tibi morietur. Et alius locus Iosue, 22. an parum vobis est ꝙ peccastis in Beelphegor, & vs in pręsentem diẽ macula huius sceleris in vobis permanet? Vide sanct. Tho. 1. 2. q. 86. ar. 2. Potest nihilominus tanta esse contritio ꝙ sufficiat ad remittẽdum totam poenam sicuti credimus de Magdalena. Et hęc de contritione sufficiant. ¶ Sequitur de confessione secunda poenitentię parte. ¶ De hac materia confessionis tractāt doctores in. 4. d. 17. & sanct. Thomas ibidem, & in additionibus quę stione . 6. & ante omnia. Confessio est necessaria ad salutem ¶ QVÆRItur, vtrũ confessio sit de necessitate salutis? Respō. ꝙ sic. Patet ex ca. omnis vtrius sexus de poenitẽ tijs & remissionibus, vbi hoc expressè dicitur. Vtrum autẽ sit iuris diuini vel non, inferius disputabitur. Sed dubiũ est, an si confessio non esset præcepta de iure diuino, posset ecclesia ad eam obligare? nam si possit parum refert scire an cōfessio sit de iure diuino, sufficit enim ꝙ iam ecclesia in concilio generali obligauit omnes ad cōfessionem . Et videtur ꝙ ecclesia non potuerit confessionem pręcipere . Nam secundũ cōmunẽ opinionẽ ecclesia nō habet iurisdictionem super actus interiores, ergo saltem nō posset nos obligare ad confitendum illos: quod quidam asserunt, sed tamẽ damnati sunt. Item ecclesia non posset me obligare etiam pro quocun crimine, vt religionẽ profiterer, quia esset nimis gra ue onus, vt est communis opinio: sed etiam est onus grauissimum & difficilimum peccata confiteri, ergo si non esset præceptum diuinũ ecclesia non posset ad hoc obligare. Hæc est res disputabilis & qua parum indigemus, quia habemus pro certo, ꝙ de confessione sit præceptum in iure diuino, vt primò probauimus. Notandũ tñ ꝙ duplicia sunt præcepta, quædā quæ licet sint absoluta non obligant hoĩem absolutè: sed in casu, vt đ eleemosyna est absolutè pręceptũ , & tamen non obligat nisi in casu necessitatis: & potest esse ꝙ nunquā cōcurrat talis casus in vita, & ideò nō vocatur eleemosyna necessaria ad salutem. Idem de sanctificatione sabbati, maximè si ecclesia non determinasset diem. Idem de honorandis parentibus. Alia sunt præcepta quę obligant absolutè, & non est satis in casu sed oportet vt vos quęra tis casum, & dispona mini ad implendum illa. Et huiusmodi est preceptũ baptismi, confessionis eucharistię , circa quæ teneor facere ad illa implẽda . Et hæc vocantur necessaria ad salutẽ . Confessio non est tam necessaria sicut baptismus. ¶ QVÆRITVR, an confessio sit adeo necessaria ad salutem sicut baptismus: ita quòd nunquàm liceat illam omittere? Respondeo primô ꝙ non est adeo necessaria vt baptismus. Nam puer sine actuali baptismo non potest saluari, potest autem homo saluari sine actuali confessione. Sed vtrum cùm quis potest confiteri possit aliquandò omittere confessionem? Respondeo pro nunc quòd multa sũt præcepta Dei, & sic quandocunque quis posset confiteri sine transgressione præcepti diuini, tenetur confiteri etiam si perdat bona. Si verò simul concurrat aliud præceptum diuinum cum confessione, & præceptum confessionis nō possit impleri sine alterius præcepti transgressione, si aliud est maius (maximè de iure naturali) tunc non tenetur confiteri: quale est non scandalizare. Vnde si foemina sciret, confessorẽ scandalizandum si ei confiteatur, non tenetur confiteri ei, vt latius infra dicemus. cōfessio non est de iure naturali. ¶ QVÆritur, an confessio sit de iure naturali? Resp. ꝙ non. Quia sacramenta ecclesiæ sunt de illis quę sunt supra naturam, & pertinentia ad fidẽ . Quis enim cognoscet aquam mundare peccatorem? Peccata venialia, an teneamur cō fiteri . ¶ QVÆritur, vtrum teneamur confiteri peccata venialia? Respō. ꝙ omnes conueniunt in hoc, ꝙ qui habet mortalia peccata non tenetur confiteri venialia, quia si teneretur confiteri vnũ veniale, ergo & omnia, & cũ venialia sint infinita esset quasi imposibile omnia confiteri. Sed dubium est, an qui non habet nisi venialia teneatur ea cō fiteri semel in anno? De hoc sanctus Tho. q. 6. ar. 3. ad. 3. ponit duas opiniones. Prima dicit, quòd tenet̃ , quia præ ceptum de confessione est absolutum & potest impleri, ergo. Secunda opinio dicit ꝙ nullus tenetur confiteri venialia. Et hæc est tenenda, quia præceptum de confessione, intelligitur de mortalibus vt patet ex eo ꝙ dicit, confiteatur ꝓprio sacerdoti. Circa venialia verò non est proprius sacerdos, nā quilibet potest ea confiteri cui voluerit. Item ecclesia noluit de nouo præ cipere confessionem, sed præceptum iuris diuini determinare quo ad tempus executionis: at à Christo non est præcepta confessio nisi mortalium, ergo. Itẽ in illa decretali imponitur nō confitẽti grauissima poena, vt scilicet viuens arceatur ab ingressu ecclesiæ: & mortuus christiana careat sepultu ra, sed huiusmodi poenæ nō imponũ tur á pia matre ecclcsia ꝑfectioribus viris quales sunt qui habẽt solum peccata venialia, quę alij peccatores non tenentur cōfiteri (alias meliores essẽt peioris conditionis) ergo talis igit̃ qui nō habet nisi venialia, petat in paschate eucharistiā , & sacerdoti dicenti ꝙ prius confiteatur, respondeat se non egere confessione, & sacerdos credat Sed quis est hic, & laudabimus eum? Mẽtiri in cōfessione , quale sit peccatum. ¶ QVÆritur, vtrum aliquis possit cō fiteri peccatum quod non habet? Re spondet . S. Tho. ꝙ si nunquā licet mẽ tiri , multo minus in confessione. Sed quale peccatum erit? Dico probabilitèr ꝙ qui confitetur mortale quod nō habet peccat mortalitèr, quia peccat circa ea quę sunt de necessitate confessionis, & decipit confessorem qui absoluit quod non potest absolui, & consequentèr dico, ꝙ confessio non fuit integra, ac proindè nulla & iterā da : quia non confitetur de illo mendacio pernitioso. Si autem peccatum de quo dubitat confiteatur tanquàm certum: si id faciat credens esse magis securum vt communitèr fit, nō peccat. Si autẽ faciat animo decipiendi cōfessorem peccat mortalitèr. Sed quid de{ Scrupulosi infamant sacramẽ ta . } scrupulossis, vt si habeo suspitionẽ ꝙ feci peccatum? Respōdeo. ꝙ non solũ non teneor confiteri sed ne debeo facere, si credo ꝙ non consensi. Quia in rebus moralibus debemus procedere ex crassis coniecturis. Deus em̃ nō est sophista, nec quærit laquęos . In rebus autem moralibus vocatur demonstratio vbi habeo coniecturas pro vna parte & nō pro alia: licet habeā formidinẽ eius. Isti qui sic cōfitẽtur infamāt sacramẽta & reddũt ea odiosa, satis est confiteri peccata certa & dubia, sed nō de scrupulis qui sunt vere scrupuli nam de his loquor. Exemplum est, aliquis qui omnino habet propositũ cauendi á peccatis, & nullo modo vellet consentire tentationibus, & expertus est ꝙ solet resistere cogitationibus & illecebris, posteá occurrerunt cogitationes & detẽtus fuit in illis, & post discesserunt non recordatur, si aduertit si consensit, vel qualitèr se habuit. Dico ꝙ de tali scrupulo nō oportet cō fiteri . Et eodẽ modo de cogitationibꝰ fidei, & phātasijs quę occurrũt homini etiā parato mori ꝓ fide, si opus esset Mẽtiri circa venialia in cōfessione quale peccatũ sit. ¶ DVbitatur, vtrum peccet mortalitèr qui confitetur peccatum veniale quod non fecit? Nā ꝙ peccet venialiter certum est. Caieta. in. 2. 2. in materia de mendacio dicit ꝙ est peccatum mortale: quia mentitur in iudicio, vbi tenetur dicere veritatem. Sed respōd. ꝙ non est mortale, nam licet sacerdos possit exigere veritatem à poenitente non tamen quācun veritatẽ , sed eā quæ pertinet ad materiā iudicij sui: & cum venialia non sint materia confessionis, mentiri circa illa, non est peccatũ mortale. Sicut nec si confessori interrogāti , an sim pauper, dixero ꝙ nō , cũ tamen re uera sim pauper, non pecco mortalitèr. Et quāuis Caieta. in. 2. 2 fuerit illius fententiæ, tñ in summa cō fessionis moderatius loquitur, dicens, ꝙ si sit intentio poenitentis facere peccata venialia materiam confessionis, tunc mentiri (etiam circa venialia) esset mortale, quia iā veniale est materia principalis & pertinens ad iudiciũ Si verò non est intentio poenitentis facere venialia materiā confessionis, mentiri circa illa nō est mortale. Sed adhuc dico ꝙ etiā si habuero intentionem efficiendi materiam confessionis ex venialibus, dicens mendacium circa illa, vt si dicam me non fuisse men titũ , non pecco mortalitèr: quia per hoc ꝙ nolo dicere mutatur intentio prior, & iā non manet materia confessionis: etiā si non habuero reflexionẽ illam nollo quôd hoc peccatum quod volo tacere sit materia confessionis. An statim post peccatũ teneamur cō fiteri . ¶ QVÆritur, quando obligat præceptum confessionis, an statim post peccatum? S. Tho. 4. d. 17. & in additionibus. q. 6. ar. 4. dicit quòd hoc præceptũ potest multipliciter considerari. Vno modo stādo in solo iure diuino, seclusa ecclesiæ determinatione. Alio modo post ecclesiæ determinationẽ . Loquendo igitur secundùm primam cō siderationem , dicũt aliqui, quòd obligat solùm semel in vita, in casu necessitatis: sicut & alia præcepta affirmatiua, putâ in articulo mortis. Sed cōtra quia tunc esset impossibile confiteri peccata, nam cũ ad hoc requiratur memoria peccatorum, videtur impossibi le moraliter loquendo, quòd quis habeat in memoria peccata quæ cōmissit in. 40. annis: & sic frustraret̃ illud præceptũ , saltẽ pro maiori parte, quia paucorum peccatorũ in fine vitæ posset quis habere memoriā . Ideò dicunt{ Quādo tenemur cō fiteri . } alij, ꝙ tenetur quilibet confiteri in articulo necessitatis: qui vocatur qñ est periculũ obliuionis, sicuti & alia præ cepta tenemur implere qñ est probabile quôd si tunc non implentur posteà non poterunt impleri: sicut de auditione missę , non teneor eam audire manè, nisi solùm sit vnica missa quę manè celebratur: & sic de confessione quā tenetur facere intra illud tp̃us quod sufficit ad memoriā peccatorũ retinendā . Sed cōtra , quia si hoc esset verũ , ecclesia negligenter determinasset in cap. omnis vtrius sexus tẽpus vnius anni pro confessione: nā ꝓbabile est, ꝙ in vno anno obliuiscuntur aliqua peccata. Certum est enim, ꝙ si de iure diuino teneremur confiteri peccata nr̃a pluries in anno, non posset ecclesia dare facultatem, ꝙ differretur confessio vsq; ad annum: sed sũt aliqui qui in vno anno obliuiscuntur ergo. Ad hoc sciẽdum , ꝙ ecclesia, nō dedit nouam licentiam, sed cohercuit negligentiam, nec voluit dicere ꝙ nō confiteantur ante annum: sed quo ad forum exterius voluit arctare. Vnde si quis aggrederetur periculum mortis ante annum ecclesia non de obligabit illum à confessione in tali casu facienda. Sed quia nunc nemo obligatur cōfiteri nisi semel in āno (aliâs ecclesia deciperet nos) ideò falsũ est qđ isti dicũt . Ita videtur mihi, & est notandũ pro alijs præceptis, ꝙ Christus instituit ecclesiam & dedit sacramenta & pręcepta generalia, nō aũt dedit pręcepta particularia, et ordinationes spetiales quibus solis posset gubernari: vti isti hæretici sōniant . Quod patet nam Christus non determinauit episcopos per diuersas dioceses, & tñ nisi essent episcopatus distincti esset impossibile ecclesiā gubernari: quia possent præcipere cōtraria . Nec ideò fuit prouisio Christi insufficiens, nā idcirco constituit prælatos vt gubernarẽt ecclesiam, & præcipit fidelibus, obedite præpositis vestris. Secundó notādũ ꝙ Christus reliquit aliqua præcepta generalia sine determinatiōe quę quidem nō possent cōmodè obseruari ad Christi intentionem, nisi ecclesia determinasset tempus, vel modum, &c. V . g . Christus posuit præceptum eucharistiæ dicens, nisi manducaueritis carnem filij hominis &c. Stando solũ in præcepto Christi, quādo teneretur homo sumere eucharistiam? Si dicas, ꝙ semel in vita, hoc non est verisimi le, cùm secũdũ Hieronymũ , Augusti. Ambrosium, & alios doctores, in oratione dominica per panem quotidianum intelligatur eucharistia. Cũ etiā apostoli, & in primitiua ecclesia fideles frequentarent hoc mysterium. Et Christus dixit, hæc quotiescun feceritis in mei memoriam facietis. Et iterum hoc facite in meam comemorationem, ac priondè paret prædictum præceptum non posse cōmodè obseruari ad intentionem Christi sine ordinatione, & determinatione ecclesiæ. Item præceptũ de celebratione festi, quomodo impleretur? nunquid sufficeret semel in vita genua flectere, & Deũ collere? Sic igit̃ dico de pręcepto cōfessionis , ꝙ de iure diuino tenemur cōfiteri qñ ecclesia determinauit. Nec em̃ stādo in iure diuino pōt determĩari qñ obliget: fuit etenim intẽtio Christi ꝙ ista mysteria frequentarentur. Casus in quibus tenemur statim confiteri. ¶ NVNC videamus vtrũ stando in iure diuino sint aliqui casus in quibus teneamur statim confiteri? Aliqui antiqui, & quidam summistæ dicunt, ꝙ peccator tenetur statim cōfiteri , quia aliás exponeret se periculo: posset em̃ mori, vel impediri lingua, vel memoria labi. Item quia secus agendo, iam non facit quod in se est. Huius sententiæ est Innocentius in capit. omnis de poenitentijs & remissionibus. Idem videtur sentire archidia. in ca. ille rex de poenitentia dist. 3. Sed sanct. Tho. & alij doctores dicunt, quòd non tenetur homo statim post peccatum confiteri. Patet nemo tenetur statim ad cō tritionem quæ est magis necessaria  confessio, ergo nec ad confessionem. Item hoc non determinatur in iure diuino, aut positiuo, ergo est falsum. Item ecclesia determinauit semel in anno, ergo hoc sufficit. In mortis articulo, an teneamur de iure diuino cō fiteri . ¶ SED vtrum, homo de iure diuino teneatur confiteri in articulo mortis? Respond. ꝙ sic. Nā peccator tenetur confiteri, & non potest post mortẽ , ergo qui est in illo articulo, si non vult confiteri exponit se periculo. Vndè in ca. cũ infirmitas de poenitentijs & remissionibus, præcipitur medicis, vt admoneant & exponant infirmis pericula mortis: in quo errant cōmunitèr medici, ne contristent infirmũ . Sed verũ est, ꝙ debent facere quanto melius potuerint: sed omnino sunt negligentes medici. Et potest contingere quòd propter eorum negligentiam dānentur aliqui infirmi. Sed quid vocatur articulus mortis? Respondet Palude. 4. d. 17. q. 2. ꝙ non dicitur articulus mortis, vnde quis potest mori: sicut nō est articulus mortis justar, jugar a las ca ñas, correr toros, ô cauallos tunc enim non tenetur homo confiteri ante ista exercitia: sed articulus mortis vocatur vnde cōmunitèr & frequentèr solet sequi mors, sicut intrare bellũ . De intrātibus aũt mare est dubiũ , si em̃ esset paruũ spaciũ & mare esset placidũ , nō tenet̃ cōfiteri . Breuitèr arbitrio bōi viri relinquat̃ iudiciũ de ꝑiculo mortis. ¶ QVÆRItur, vtrũ ante eucharistiā teneatur homo de iure diuino confiteri? Cōmunis opinio est, ꝙ sic. Caieta. 3. p. & in summa tenet oppositum. De hoc iā disputauimus supra. Ex dictis sanctorum nō est dubium quin teneatur confiteri, si habeat copiā confessoris. Si autẽ non habeat & debeat celebrare diebus festiuis, bene poterit sine præuia cōfessione : maximè si nō celebrādo incurrat aliquā notā infamiæ. An ad recipiẽ dũ alia sacrame ta teneamur cō fiteri . ¶ SED vtrum ad recipiẽda alia sacramenta teneatur homo confiteri? De hoc Marsilius. 4. q. 12. ar. 1. facit magnā difficultatem, & dicit particularitèr de recipiente sacramẽtũ ordinis, quòd ordinandus tenetur confiteri prius, quia sacramentum ordinis directe ordinatur ad copiam gratiæ, & esset magna irreuerentia non disponere se ad receptionem illius. Sed respōdeo absolutè (omissis opinionibus) ꝙ ad receptionẽ aliorum sacramentorum nemo tenetur confiteri. Vnde de consecra. d. 14. ca. vt ieiunij dicitur, ꝙ qui cō firmandi sunt si sunt perfectæ ætatis admoneantur vt prius confiteantur: vbi admonitio potius videtur cōsiliũ quàm præceptũ . Et si non est necessarium ante hoc sacramentum confiteri in quo recipitur copia gratię : multo minꝰ erit in alijs. Verũ est, ꝙ quia omnia sacramenta conferunt gratiam videtur aliqua negligentia accedere ad illa sine cōfessione . Sed ꝙ non requiratur confessio, patet etiam quia ecclesia hoc non determinauit, nec in iure diuino habet̃ , ergo nō est necessaria. Sed vnde magis habemus ꝙ requirat̃ cofessio ante eucharistiam quàm ante alia sacramenta? Respōdeo , ꝙ hoc habemus ex Paulo dicente probet autẽ se ipsum homo &c. Et ex vsu ecclesiæ: vbi qui non confitetur haberet cō sciẽtiam peccati mortalis. Itẽ ex dictis sanctorũ , & ex cap. oĩs vtrius sęxus , vbi pręcipit̃ confessio ante pascha ꝓ pter eucharistiam in eo sumendam. Ad ministrandum sacramẽta an sacerdos teneatur cōfiteri . ¶ SED vtrum ad administrandũ sacramenta, teneatur sacerdos cōfiteri ? Respō. ꝙ nō , quia aliâs sequęretur perplexitas. Nam si essẽt decẽ sacerdotes oẽs in peccato mortali, quis audiret prius alterius cōfessionẽ ? Sed ex reueretia quam debemꝰ sacramẽtis , cōmodũ est, ꝙ ante illa ministremus, vel euangeliũ legamus, cōfiteamur : si potest cōmodè fieri. Et aliquandó negligentia cōfessionis posset esse venialis, nunquā tamen mortalis: & hoc teneatur sine quocũ  scrupulo. Adrianus, Palude, & Bonauentura, ponunt aliquos casus in quibꝰ tenetur homo statim confiteri, sed ego non credo eis. De iure humāo quādo tenemur cō fiteri . ¶ QVÆritur, quando tenetur homo iure humano cōfiteri ? Dices, ꝙ semel in anno, sed quæro ego, quando? nam in illo cap. omnis vtrius , non determinatur tempus, ac proindè ex illo pręcepto non plus obligamur confiteri in quadragessima,  extra: & ita ẽ . Vnde dico, ꝙ si quis extra quadragessimā semel fuerit confessus, si posteà habuerit impedimentum sumendi eucharistiam in paschate, nō tenetur cō fiteri in quadragessima. Et si recordetur se in confessione præcedenti oblitum fuisse aliquod peccatum mortale non tenetur illo eodem anno iterum confiteri: sed potest expectare aliam quadragessimam. obliuiosus an teneatur scribere peccata ad confitendũ ¶ SED quid faciet obliuiosus? an teneatur scribere peccata, vel aliter mā dare memoriæ peccata? Maio. 4. d. 17. q. 2. dicit quòd sic. Ego nō credo ꝙ teneatur, imo nec laudo, ꝙ peccata scribantur. Probo, quia non tenetur aliquis magis ad confessionem,  ad cō tritionem : sed ad contritionẽ habẽdā non oportet peccata scribere (sufficit in generali cōteri de oblitis) ergo nec ad confessionẽ requiritur id. Nec em̃ oportet iugũ dñi reddere grauius satis est ꝙ qñ confitetur debet dare operā , vt recordetur peccatorũ , et alię sunt fabulę . Ita dicit Silues. (doctor nō spernendus) verbo cōfessio . 1. §. 1. fine. Et ꝓptereà difficile est ꝓfecto , ꝙ aliquis habẽs curā animę suę obliuiscat̃ alicuius peccati mortalis. Certè est difficile Qua æ tate cō fiteri teneamur ¶ QVæritur, in qua ætate incipit obligare hoc præceptũ de confessione? Videtur, ꝙ nō statim post vsum rationis. Quoniam nec statim tenetur sumere eucharistiam: cùm tamen etiam sit in præcepto. Respōdeo secundũ omnes, quòd statim post vsum rationis tenet̃ confiteri peccatum mortale, sed cúm confessio sit sacramentum, non debet ludicrè fieri. Et si nō sũt cōiecturæ de vsu rationis, non sunt pueri audiendi ea intentione, quasi sit ibi aliquod sacramentũ : sed instruendi sunt, & docendi. Ad argumentũ de eucharistia, respondeo primò, ꝙ aliquem habere, vel non habere vsum rationis nō potest certo sciri, nisi quibusdā coniecturis: ideò quando non est certum, sed habemus coniecturas, ꝙ habeat vsum rationis, tenetur confiteri: quia nullũ est periculum, ꝙ confiteantur peccata etiā ante vsum rationis. Ad eucharistiam autem non dimittuntur accedere quous certo sciamus, ꝙ habeant vsum rationis, propter irreuerentiam Secũdò dico ꝙ vsus rationis nō simul venit de oĩbus rebꝰ : pōt em̃ quis cognoscere vnũ , & nō aliud. Nā prius peruenit puer ad tẽpus , quo possit iudicare de peccatis mortalibus:  ad intelligẽ dum tantũ sacramentũ , & ꝙ ibi sit corpus Christi: quod tamen debet discernere qui sumit eucharistiam. An papa possit dispẽsare in praecepto cō fessionis . ¶ QVÆritur, vtrũ papa possit dispensare in pręcepto cōfessionis ? Respōd. quòd non. Quia inferior non potest reuocare, nec relaxare pręceptum superioris: cũ nec par in parem habeat potestatem. Cũ ergo pręceptum con fe sionis sit de iure diuino, nemo pote rit dispensare nisi solus Deus. Sed co ntra papa potest dispensare in voto sim pli ci, vt est cōmunis opinio: & tamẽ obligatio voti simplicis est de iure diuino ergo. Itẽ secundũ opinionem communem canonistarum, papa potest di ri mere matrimonium ratum per ver ba de præsenti (in quo etiā consentit Caietanus) ergo papa potest dispensare in iure diuino positiuo, quod & concedunt canonistæ: sed pessimè profecto, & mittentes falcem in messem alienam. Ad argumentum igitur, potest dispensare in voto, concedo, & in matrimonio rato transeat, ergo in iure diuino, distingo cōsequẽs . Duplex est ius diuinum, vnum quod nō depẽ det ab actibus nostris, & in hoc nō potest papa dispẽsare . Alterum quod dependet ab actibus nostris, ita quòd per se non est sufficiens ad obligandum sine noua nostra obligatione: sicut est votum, & in hoc ratione illius ꝓpriæ obligationis quā ego superinduxi, papa potest dispensare: imo & parentes dispensant in votis filiorum ante. 14. annum. De matrimonio autem rato dico quòd est contractus quidam: vnde si ius diuinum obligaret Petrũ ad accipiendam Mariam in coniugẽ papa nihil posset, sed quia exactu istius pendet hęc obligatio, & ex contractu humano particulari, si papa in hoc potest dispensare (de quo tñ nihil dico) est ex ea parte qua est ibi aliquid humanũ , & quia pręceptum cōfessionis est per se sufficiens ad obligandũ nos, est propriè ius diuinum, ac proindè non potest papa in eo dispensare. Confessio sacerdoti facinda . ¶ QVÆRItur, an sit necessariũ confiteri sacerdoti? Respondeo, ꝙ sic. Probo, quia solis apostolis dictum est, quorum remiseritis peccata remittuntur eis, & quodcun solueris super terrā & soli Petro, pasce oues meas. Confirmatur ex vsu ecclesię , nam solis sacerdotibus quando ordinantur dicuntur illa eadem verba quę Christus apostolis dixit, scilicet accipite potestatem ligandi & absoluẽdi . Hęresis fuit Vualdensium vt refert Marsilius. 4. q. 12. di centiũ quòd indifferẽtèr poterat quilibet confiteri cui vellet. Dicit etiam, ꝙ in aliquibus locis illi qui damnabant̃ ad mortem non permittebantur confiteri sacerdotibus, sed laicis: quod quidem est error intolerabilis. Sed de his in materia de clauibus dicemus. ¶ QVÆritur, vtrum venialia possint laicis confiteri? Respondeo, quòd talis confessio non erit sacramentalis, sed proficiet sicut cùm vnus laicus recitās cum alio horas canonicas dicit confessionem generalem. Imo ipse sacerdos cũ celebrat absoluitur de venialibus â laico in confessione generali auctoritate ecclesiæ, quæ habet potestatem supra venialia: sicut per tũsionem pectoris, vel aquam benedictā . Quia licet talis confessio non sit sacramentũ , est tamen quoddam sacramentale. Confessio mor taliũ an possit fieri laico. ¶ QVÆritur, vtrũ confessio mortaliũ possit fieri laico? Respōdet Magi ster sententiarũ . 4. d. 17 & sanct. Tho. ibidem. q. 3. & in additionibus. q. 8. articu. 2. quôd in necessitate, vrgente periculo mortis, confessio etiam mortalium est facienda laico. Magister in litera allegat Augustinũ dicentem, tanta vis confessionis est, vt si deest sacerdos confiteatur proximo. Et Beda, sed & grauiora coæqualibus pandenda sunt, cũ deest sacerdos & vrget periculũ . Hāc opinionẽ tenẽt cōmunitèr oẽs doctores, Durandus, Palude, Ricard. Gabriel, Maio. Marsili. Sed Scotꝰ ibi dicit, ꝙ in casu licitè fit laico, scilicet qñ ab eo spero consiliũ , vel maiorem peccatorum dolorẽ : sed cęteris paribꝰ melius est nō facere. Et in. 4. d. 14. ar. 2. in fine dicit etiā Scotus. Dubium est an talis confessio sit detrimentũ salutis, quia talis diffamat se sine vtilitate, ergo nō est opꝰ sic cōfiteri . Ip̃e libẽtèr negaret nisi moueret̃ dictis sanctorũ sed plus sanctis credendum est,  vni rationi leui. Et tenendum est omnino ꝙ liceat confiteri laico in tali necessitate, licet hoc multum abierit à cōsuetudine : quam credo antiquis temporibus magis in vsu fuisse. Nũc etiam fit aliquando, vt in naufragio. Ad argumentum verô Scoti, nego, ꝙ talis diffamat se, nam etiam extra cōfessionẽ possum dicere peccatũ meũ : vt detur auxilium, vel consilium. O dices hoc esse verum quia sequitur inde aliqua vtilitas. Dico ꝙ etiam in confessione facta seculari est aliqua vtilitas, scilicet subiectio ipsa, qua se subijcit homini laico propter Deum, est pars satisfactionis. Et etiam propter verecũdiā Si autem timeretur infamia, aut reuelatio confessionis, tunc nec sacerdoti esset facienda. Sic veró hoc dicimus licitum, vt nullo modo dicamus præceptum. Vnde malè summa angelica, et alij summistæ imponunt magistro, et sancto Tho. ꝙ dixerũt esse præceptũ . Nam sanct. Tho. dicit, ꝙ potest fieri, & in solutione ad primum dicit ꝙ debet fieri: sed tamen hoc verbum nō dicit præceptum. Laicus autem qui sic cōfessionem audierit, nullo modo debet absoluere, quia non habet potestatem, nec possunt ei cōmitti claues: ecclesia enim non habet potestatem supra peccata mortalia nisi per sacramẽ ta : ideò talis non debet absoluere sed deprecari. Si autẽ de facto absolueret, nihil faceret: sed nō manet irregularis ꝗa cũ irregularitas sit poena iuris positiui, & in iure nō sit expressum, ꝙ talis incurrat irregularitatẽ , non incurrit. Quia in ca. is qui, de sentẽtia excōmunicationis lib. 6. ponitur regula generalis, quòd nullus incurrit irregularitatem propter quodcũque delictum, nisi sit in iure expressum. Et ita tenet ster verbo confessor. 1. & Palude. 4. distinctio. 17. quæstio. 3. Cōfiteri debemus proprio sacerdoti. QVÆRItur, vtrũ confessio possit fieri cuilibet sacerdoti, vel soli proprio? Respondeo, ꝙ solùm proprio. Patet ex capi. omnis vtrius sexus, vbi hoc pręcipitur . Item quia cũ sacerdos sit iudex, oportet quod habeat iurisdictionẽ . Si enim iudex superior diceret alicui, yo te hago alcalde, nihil esset nisi ei daret subditos, ergo etiā in cōfessione . Potestas em̃ iurisdictionis non pōt esse sine subditis. Ideó oportet confiteri proprio sacerdoti. Sed quis est iste proprius sacerdos? Respō. ꝙ papa . episcopus curatus, & quicun ex officio suo habet curam animarũ : siue hoc sit ex electione, vt priores, & abbates in religione. Superior nō est ordinarius nisi mortuo priore, vel amoto. Aliqui doctores vocant proprium sacerdotẽ omnem eum qui potest cōfessionem audire, siue hoc faciat ex officio, siue ex sola cōmissione . Sed vtrũ in absentia sacerdotis proprij, vel quando poenitens ex rationabili causa nō vult cō fiteri proprio sacerdoti (excludimus omnia præuilegia, & loquimur stādo solum in iure cōmuni ) liceat alteri cō fiteri ? v. g. fugit proprius sacerdos tempore paschatis, vel in ipsa confessione solicitat foeminam ad stuprũ , petit illa licentiam, vt possit alteri confiteri, & ille non vult concedere, & vrget necessitas sumendi eucharistiā : quia ẽ pascha & si nō sumat excōmunicabit̃ est dubiũ quid faciet? Respondent ad hoc multi sũmistæ , quod in tali casu manet libera ad subijciẽdũ se cuicũ  voluerit sacerdoti, quia in dicto capi. oĩs vtrius dicitur, ꝙ petat licentiā à proprio sacerdote, & sic illa petendo facit quod in se est, ac proindè manet libera. Sed hæc opinio nō est secura, quia non habetur in iure, & ideò doctores qui saniùs sentiunt de hoc, dicunt quód mulier in tali casu debet recurrere ad superiorem: & dicere quòd non expedit sibi confiteri tali sacerdoti, & superior debet credere. Et quòd non possit alteri confiteri sine licentia superioris, patet, quia mortuo sacerdote proprio non posset talis mulier confiteri cuicun indifferenter, ergo nec poterit in casu prædicto. Item si proprius sacerdos excōmunicaretur non posset alteri confiteri, nisi de licẽtia superioris, ergo nec in isto casu. Sed quid si nō sit recursus ad superiorem, vel si ille neget licẽtiam ? an si licebit tunc confiteri cuicunque? Palu. in. 4. d. 17. q. 3. ar. 3. dicit, ꝙ in tali casu pōt liberè confiteri cui voluerit. Idẽ Siluester in summa. Ratio Palu. est, quia ipse tenet, quòd stādo in iure diuino quilibet sacerdos potest quẽli bet absoluere, & quòd modo nō possit est propter ius humanũ : & cũ ecclesia nō possit hoc ius statuere, vt scilicet cōfiteatur cũ scandalo, sequitur, quòd tunc cessat ius humanũ & standũ est iuri diuino. Sed vere hęc sentẽ tia est mihi multũ dubia, & primò puto ꝙ sit cōtra . S. Tho. 4. d. 17. q. 3. ar. 2. quæstiuncula. 4. ad. 5. vbi ad literam proponit casum: & dicit, quòd si superior nolit cōmittere facultatẽ , idẽ est iudicium ac si non habeat copiā confessoris. Quod etiā dicit in additionibus quæstio. 8. ar. 4. 5. Hoc etiā Caiet. in summa verbo absolutio. Vnde propter nullũ casum (excepto mortis articulo) poterit absoluere, qui ante illā necessitatem nō poterat absoluere: & merito quidẽ . Nā aliâs quilibet fingeret sibi causas alteri cōfitendi . Et consequentèr dico de casibus reseruatis, ꝙ si superior nō vult concedere (licet malè faciat) inferior nō poterit absoluere. Dicit tñ sanctus Tho. vbi supra ad sextũ (& est notandum) ꝙ malè faciunt pręlati qui in hoc reddunt se difficiles, & inijciunt laqueũ animabus nolentes dare licentiam absoluendi. De illo autẽ quod dicit Palude, quòd stando in iure diuino quilibet sacerdos potest quemlibet absoluere, dicimus, quòd fortè hoc est falsum. Cũ nō expedit proprio sacerdoti cōfiteri quid faciẽdũ ¶ SED quid faciet poenitens cũ non potest obtinere licentiam à superiori & instat cōmunio ? Respondeo, ꝙ cō municet securè & tute. Idẽ enim est iudicium tunc de eo ac si careret confessore: y vaya sobre mi consciencia. Sed tamen aduertant tales, ꝙ habeant rationabilem causam non confitendi proprio sacerdoti: verecundia enim, aut timor quód ille malè de me sẽtiet posteá, non est causa sufficiens: quia aliâs nemini teneret̃ cōfiteri , quia sem per accidunt illa cuicunque confitearis. Si tamen nocuit iam mihi, vel indirectè me diffamauit, iam ista esset causa legitima non confitendi ei. Qui cō municauit in pascha sine præ uia confessione an teneatur illo āno cō fiteri . ¶ SED dubitatur, an postquám talis cōmunicauit in paschate, absoluatur à præcepto confessionis? Videtur quidem quòd sic, quia non stetit per eũ quin confiteretur: cũ non peccauerit, non confitendo, ergo. Item quia confessio videtur instituta propter eucharistiam, cũ ergo iam cōmunicauerit , videtur quòd illo āno nō teneatur iterum confiteri. Sed dico, ꝙ adhuc tenetur cōfiteri habita oppurtunitate , quia adhuc potest implere præceptum de confessione semel in anno, ergo. Qui ex causa non cō municauit in pascha an teneatur postea cōicare . ¶ MAIVS dubium est, an qui ex legitima causa non cōmunicauit in paschate, ꝗa fuit ĩ mari, vel in via, posteà teneat̃ ad cōionẽ ? Palu. videt̃ dicere, quòd sic: sed certè nescio quare, cũ sit determinatum certum tempus ad cōmunionem & transierit iam. Item cō firmatur , quia si ex malitia non cōmunicauerit , posteà non tenetur cōmunicare , ergo multo minus si ex legitima causa non cōmunicauit . Consulendũ esset talibus vt cōmunicarent : sed credo, ꝙ nō tenerẽtur iam pro illo anno. Ex commissione proprii sacerdotis possumus alteri cō fiteri . ¶ QVÆRItur, an ex cōmissione proprij sacerdotis liceat confiteri alteri? Respondeo, ꝙ sic, vt patet ex dicto ca. omnis vtrius . Et sic est consuetudo ecclesiæ, & vtinā non esset tanta: quia iā nullus curatus audit subditos suos. Hanc autem cōmissionem & licentiā potest dare curatus, episcopus, papa. Sic habetur expressè, de officio ordinarij cap. inter cętera . Et qui sic confitẽtur clerico seculari, vel fratribus expositis, non tenentur iterum confiteri proprio sacerdoti: vt determinatũ est ab Alexādro . 4. & á Clemẽte . 4. & à Bñdicto , & à Ioanne. 22. & à Calixto. An virtute indulgentiarum possimꝰ eligere in confessorẽ simplicem sacerdotẽ ¶ QVÆritur, vtrum qui habet auctoritatem eligendi confessorem per bullas, vel alia ratione quacunque, possit eligere simplicem sacerdotem nondũ expositum ad audiendas cōfessiones ? Respondeo absolutè (esto dubitẽt canonistæ) quòd sine quocun scrupulo potest eligere quemcũ  sacerdotẽ vt etiā dicit Caiet. in summa verbo ab solutio. Ratio est, quia in hoc solo differt sacerdos habens iurisdictionem à non habente, ꝙ ille habet materiam, hic autẽ non: & huic nihil aliud deficit ad hoc vt possit absoluere, nisi materia circa quam exerceat potestatem quā accepit, dum fuit ordinatus. Cùm ergo recipienti bullas detur potestas subijciendi se cui voluerit, iam talis sacerdos electus habet materiam & iurisdictionem circa illum: vnde nihil sibi deficit. Et ita tenendum est. Sacerdos proprius ā extra suā diocæsim possit audire suorum confessiones. ¶ QVÆRItur, vbi potest proprius sacerdos audire confessionem, vtrum curatus vnius episcopatꝰ possit audire sibi subditũ in alio episcopatu? Respō deo omnino, ꝙ sic. Quia fit sine strepitu iudicij, & nemini fit iniuria. Et idẽ poterit frater pręsentatus , & extra diocęsim : vt etiam determinauit Sixtus quartus. Et sic quandò duo fratres de licentia prælati peregrinant̃ , possunt se mutuo absoluere: etiam cum peruenerint ad alium episcopatum. Copiā eligẽdi cōfessorẽ quis possit dare. ¶ Sed vtrũ hāc cōmissionẽ eligẽdi cō fessorẽ , facere possit habẽs curā aĩarũ ante sit sacerdos, vel sacerdos excōicatus ? Respōd. de primo, ꝙ sic, quia habet titulũ : quāuis aliqui dicant ꝙ illa ẽ cōmissio iuris, sed nihil de hoc curo. De excōmunicato autẽ , dico ꝙ nō potest, quia cōmissio illa est actus iurisdictionis: quem non potest excōmunicatus habere. Sed vtrum cōmissio talis legitimè facta, superueniẽte excōmunicatione cōmittẽtis spiret & sit nulla, vel an duret? Dubium est. Palude putat probabile, quód durat Quia illum actũ fecit legitimè. Et credo, ꝙ ita est in vsu, ꝙ talis commissio valeat. An ratihabitio det facultatẽ absoluẽ di . ¶ QVæritur, vtrum ratihabitio det facultatẽ absoluendi. V. g. ego non sum expositus ab episcopo, credo tamẽ , ꝙ si adirẽ eum & peterẽ potestatẽ audiẽ di confessiones daret mihi: est dubiũ , an modo possim audire poenitentem & posteà dicere episcopo vt ratũ habeat quod feci. Respondeo secũdum quosdam, quòd duplex est ratihabitio vna de futuro, putà quia qñ ep̃us cognouerit sufficiẽtiā meā ratũ habebit quod feci, & hæc ratihabitio non sufficit: et in hoc oẽs cōueniũt . Quia essentia sacramẽti nō pẽdet ex aliquo futuro: ac proinde ratihabitio non potest validare aut inualidare sacramẽtum . Alia est ratihabitio de præsenti, putâ quia episcopus de præsenti vult vt audiam: licet nihil mihi dixerit, sed ego scio eius voluntatem, & hæc ratihabitio dicunt aliqui quòd sufficit. Quia episcopus committit vicem suam per voluntatem. Ego nescio an hoc sit securum, nam quanuis iudex ecclesiasticus libere exerceat suā iurisdictionẽ , tamẽ quia hæc potestas est in foro ecclesiastico, videtur quòd non possit exercere illam iurisdictionem, nisi actu exteriori: sicut non posset episcopus, actu interiori excōmunicare , vel absoluere aliquem: vt tenet probabilior, & verior opinio. Si ergo hoc verum est (vt ego credo) sequitur ꝙ per solam complacentiam episcopus non potest cōmunicare suam potestatem: cũ hoc sit vti iurisdictione. Sic igitur si per ratihabitionem de pręsenti intelligamus complacentiam virtualem, pu tâ quia si nunc diceretur episcopo placeret ei, dico certè quòd talis ratihabitio non sufficit. Si autem signis exterioribus episcopus (aliâs) ostenderet: vt si dixerit, gauderem ꝙ talis audiret confessionem, dico ꝙ videtur mihi ꝙ talis ratihabitio sufficiat. Exemplum, clerici seculares habent hanc libertatẽ , quòd indifferentèr confitentur quibuscun , non ex iure diuino, nec ex cōmissione papæ, sed quia pręlati hoc vident & sciunt, & tacent ꝙ est quoddā exterius, & hoc sufficit. Et sic in ꝓ posito dico quòd sola ratihabitio de præsenti ostensa signis exterioribus sufficit ad confessiones audiendas. Quis sit proprius sacer. ¶ SED quęritur in particulari, quis sit proprius sacerdos? Respond. quòd proprius sacerdos papæ est ille quem ipse elegerit, qui habet potestatem absoluendi eum ab ipsomet papa. Et qui sunt de familia papæ habent pro con fessore ipsum poenitentiarũ . Cardinales qui non sunt episcopi nullũ habẽt à iure, sed ex cōsuetudine : nec subsunt curatis, nec episcopis, sed papæ. Et eorum familia ( etiā de cōsuetudine ) nō subest ordinarijs, sed illis quibus cardinalis voluerit. Cardinales verò ep̃i , & omnes episcopi, archiepiscopi, & patriarchæ habent à iure potestatem eligendi quẽcunque voluerint, & etiā familiæ eorum. Sed qñ sunt extra diocæses suas, dicunt summistæ, ꝙ nō pos sunt prouidere familijs suis, ꝙ cōfiteā tur cum quibus voluerint: nescio de hoc. Sed iam sunt tot bullæ ꝙ non est opus horum. Sed quid de curato? Dico ꝙ quādo in vna parrochia sũt duo vel plures ordinarij, stando in iure diuino quilibet est eius sacerdos. Si verò fuerit vnus, habet pro ordinario solũ episcopum. De consuetudine autem semper curati confitentur cui volunt. Sed cōtra , quia in capi. si episcopus de poenitentijs & remissionibus libro. 6. dicitur expressè quòd nulla consuetudine introduci potest quôd quis eligat sibi confessorem sine superioris licentia. Cùm igitur curati, à iure non habeant talem facultatem, ergo nec possunt habere eam à consuetudine. Sed dico ꝙ eorum confessio est rata, & valida. Quia habent facultatẽ á prælatis videntibus, & tacẽtibus ac per hoc cō sentiẽtibus . Vnde si episcopus eis hoc prohiberet, non possent sine dubio facere. Vtrum autem curatus possit eligere fratrem, siue sacerdotem non cō fessorem ? Respōdeo , ꝙ sic sine dubio. Quia iā talis sacerdos secularis habet talem licentiam ab episcopo: vt confiteatur cuicunque voluerit. Itinerā tiũ & peregrinorum quis sit proprius cōfessor . ¶ De secularibꝰ nihil ꝓrsus est in iure Sed de vagabũdis ( mudauiẽtos ) ꝗ sẽ ꝑ ābulāt , dico ꝙ tales ꝗ nullibi habitāt , cuilibet confessori: quia nō est maior ratio de vno quā de alio. De alijs qui quęrunt sibi domicilium & nondum statuerunt vbi pedem figant, idem est iudiciũ , sicut de vagabundis. Nec quā tum ad hoc oportet respicere vbi hospitentur: non enim tenentur confiteri parrocho illius parrochię . De peregrinis verò qui veniunt ab alijs locis, vt viatores, & mercatores &c. Dicendum, ꝙ si habeant expressam licentiā peregrinandi á suo proprio sacerdote: sicut aliqñ fuit consuetum, iam possunt eligere sibi quẽcun confessorẽ ex licentia interpretatiua proprij sacerdotis. Sed si non habeant licentiā , vt mercatores qui habent alicubi habitationem animo manendi quinque vel. 6. mensibus, dico, ꝙ debent confiteri cũ proprio sacerdote ad cuius parrochiam pertinet domus quā inhabitant. De viatoribus autem, & peregri nantibus sine licentia suorum sacerdotũ ordinariorũ , dico ꝙ debent cōfiteri in ecclesia cathedrali, & non possunt eligere confessorẽ ad libitũ , si nō habeant aliam auctoritatem, aut facultatem. Reliqua vide apud summistas. In articulo mortis an quilibet possit a quolibet sacerdote absolui. ¶ QVæritur, vtrum in articulo mortis quilibet possit absolui à quolibet sacerdote? Respond. ꝙ si proprius sacerdos sit ibi, vel possit facile haberi, non potest nisi ab eo absolui, capiendo large propriũ sacerdotẽ . Sed si proprius sacerdos non sit præsens, quilibet potest absoluere. Hoc habetur expressè cap. eos de sententia excōicationis . l. 6. Et extra de furtis cap. fures. Et de officio ordinario, cap. pastoralis. Et ita tenent oẽs cōmunitèr . Patet etiā ex vniuersali consuetudine ecclesię . Qñ em̃ papa, vel episcopus reseruāt aliquẽ casum, semꝑ dicunt, nisi in articulo mortis. vbi etiā possunt absolui non solum â peccatis, sed etiā à censuris. Vtrũ aũt sit de iure diuino, ꝙ in tali casu possit quilibet quẽlibet absoluere, parũ interest. Palu. 4. d. 20. q. 1. ar. 2. ad. 1. dicit, quòd est de iure diuino. Maio. ꝙ. de iure positiuo. Capreol. d. 19. q. vnica, & Durandus, dicunt cum Palude, & ꝙ papa non potest hoc impedire. Probabile est vtrum , probabilius tamẽ puto, quòd est de iure positiuo. An confessio informis sit valida. ¶ QVÆRitur, an confessio informis (i. in qua propter aliquod impedimentum non confertur gratia) teneat, & sit valida: & per consequens non iterā da ? Est quæstio ardua, & de qua plurimũ nr̃a interest, tractatur á doctoribus. 4. d. 17. & ibi à S. Tho. q. 3. & in additionibus. q. 9. art. 1. Respondeo ꝙ de hoc sunt duæ opiniones extremę , & vna media. Opinio prima ẽ Maio. 4. d. 17. q. 3. 1. &. q. 9. dicentis, ꝙ omnis confessio informis est iteranda, vel si non fuit integra, vel si habuit defectũ contritionis. Secunda opinio extrema est Bernardi de ganaco in impugnationibus Gotfredi quodlibeto. 5. q. 14. vbi ait, ꝙ si cōfessio fuit integra ex quocun defectu nō detur gratia, non est iteranda, sed erit valida, & verũ sacramentũ : etiā si placeant peccata pręterita & proponat̃ amplius peccare. Quia ibi est materia & forma. Alia est opinio media verisimilior: quā tenet Capreol. d. 17. q. 2. & Caieta nus in quęst . quā de hoc facit, & in sũ ma . Oportet igitur hic vitare duos errores extremos. Primus nulla cōfessio informis est iteranda: est error intolerabilis. Secũdus omnis cōfessio informis est iterāda . Nā si hoc esset verum cùm homo non possit esse certus, an cōfessio sit integra, oporteret in infinitum confiteri: & nulla est trāquilitas . Cum igitur aliqua confessio informis sit iteranda, & aliqua nō : ad quærẽdũ quæ sit valida, & quę non, non est attendendũ , an sit informis vel non: sed debemus respicere ad causas informitatis. Item notādum , ꝙ causæ informitatis tenent se ex parte poenitẽtis : supposito ꝙ sacerdos sit legitimus. Duo autẽ sunt actus poenitentis ante absolutionẽ , scilicet contritio, & confessio & ex his duobus debet ꝓuenire informitas. Si igitur sit informis quia ex intentione non est integra, confessio nō est valida, sed est iterāda : & in hoc oẽs conueniunt. Si verò sit informis ex defectu contritionis, si quidem nullũ dolorem habet nec aduertit, dico ꝙ talis confessio est nulla, ac proindè iteranda. Quia est inualida non propter defectum contritionis, sed quia non est vera confessio. Nam cũ confessio sit pars sacramenti poenitentię , & poenitentia dicat detestationem, oportet ꝙ ipsa confessio sit detestatio: & quia talis solũ recitat peccata sua alteri, nō cō fitetur , sed simulat se confiteri, & nouum peccatũ incurrit. Si verò habeat dolorẽ : sed tñ imperfectũ , vel ille percipit se non habere sufficientem dolorẽ , vel non percipit. Si poenitens non percipiat, dico ꝙ talis confessio est valida, ac proinde non iteranda. Et hoc est notandum ad tollendos scrupulos. Si autem percipiat imperfectionẽ doloris, vel aduertit esse peccatum confiteri cũ illa imperfectione doloris, vel non. Si secundũ talis confessio est valida, quia integra ex intentione. Si veró aduertat esse peccatũ sic confiteri, & confiteatur imperfectionem illam doloris, etiam talis cōfessio est valida. Quia est integra & vera. Si autẽ percipiens se non habere perfectum dolo rem, & intelligens illud esse peccatũ & fictionem, non confiteatur de illo, dico ꝙ talis cōfessio est inualida & iterāda . Quia est dimidiata ex intẽtione : An dolens imperfecte sit absoluendus ¶ SED vtrum sacerdos debeat, absoluere eum qui imperfectè dolet, & cō fitetur illam insufficientiam doloris? Et videtur ꝙ sic, quia talis cōfessio est valida & nō iteranda secundũ sanctũ Tho. & Caietanũ , & omnes: si autẽ non absoluatur est iteranda, ergo. Respōdeo ꝙ sacerdos nullo modo debet talẽ absoluere. Patet manifestè, quia esset fictio in absolutione, quia ibi nō remittuntur peccata: & tamen sacerdos dicit, ego remitto tibi peccata. Itẽ talis sacerdos absoluit auctoritate Dei sed Deus non absoluit, ergo nec ille debet absoluere. Item qui scit imperfectionẽ doloris sui peccat peccato sacrilegij petendo absolutionem, ergo multo magis sacerdos absoluens. Sed contra, quia sic confitentur omnes, ꝙ non habent dolorem sufficientem. Confessio ā sit integra Respondeo quòd ita confitentur propter suspitionẽ quam habent. Si autẽ scirem me imperfectè dolere, nec deberem petere absolutionẽ , nec sacerdos deberet absoluere. Confessio aũt quæ secundùm. S. Tho. est valida & non iteranda, est quando nō percipit imperfectionẽ doloris & absoluitur, vel qñ de facto absoluitur â sacerdote sciente imperfectionem doloris eius. ¶ QVÆritur, vtrũ oporteat, quòd cō fessio sit integra? Respondeo ex sententia omniũ ꝙ sic, aliâs est inualida sacrilega, & iteranda. Probat sanctus Tho. quia sacramentũ poenitẽtiæ est quædā medicina contra morbũ : at medicus non potest conuenientêr admouere medicinam nisi intelligat totum statum infirmi. Si em̃ habeat dolorẽ splenis, & iecoris, & medicus intelligat primũ solũ , poterit applicare medicinas quæ noceant iecori. Et idem de medicina spũali cōfessionis &c. Itẽ ꝓbat̃ ex vsu ecclesię , nullus em̃ sacerdos audiret dimidia peccata. Itẽ quia sacerdos absoluit auctoritate Dei, Deus autẽ nō absoluit ab vno & non ab alio ( impiũ em̃ est à Deo sperare dimidiā veniā ) ergo. Itẽ confessio dimidiata est contra formā absolutionis, qua dicitur ego te absoluo ab oĩbus peccatis tuis, ergo. Itẽ Augustinꝰ dicit quòd est hypocrita qui non confitetur oĩa peccata, ergo. Hęc conclusio est inuiolata & quæ ab omnibus tenetur. Confessio ex negligẽ tia dimidiata an sit iterā da . ¶ SED quid si confessio sit dimidiata ex negligentia, quia non fecit sufficientem indagationem? Respōdeo ꝙ si ex industria fuerit negligens, vel si ita contẽnat vt quasi ex industria nolit examinari: sicut qui per vnũ annũ integrum non est cōfessus , & accedit ad confessionem sine aliqua examinatione, volens quidem ꝙ oĩa venirẽt ad eius memoriā , talis cōfessio est nulla, ac proindè iteranda. Si verò omisserit aliquod peccatũ , putās se fecisse sufficientẽ indagationẽ : etiam si illa ignorantia sit culpabilis mortalitèr, confessio est valida, & non iteranda. Examinatio consciẽ tiæ ad cōfessionẽ quā ta diligentia faciẽda . ¶ QVÆritur, quæ diligentia requiritur ad examinandum conscientiam? Respondeo, ꝙ raro continget, quòd velit quis examinare conscientiā suā & putet se fecisse sufficientem diligẽ tiam quin fecerit diligentiam. Quando est mihi probabile, ꝙ satis est quod feci: obliuio peccati non erit culpabilis, mortaliter saltem. Respondeo, ꝙ præceptum de examinatione consciẽ tię est idem quod de cōfessione , & de integrè confitendo. & quia nemo integre confiteretur si non examinaret se, tenetur examinare: & non examinans, peccat contra præceptum cōfessionis . Et cum non sit peculiare præ ceptum de examinatione, videtur ꝙ non tantum teneatur ad illam sicut si fuisset particularitèr pręcepta : maior enim diligẽtia requiritur circa finẽ  circa media. Satis est ergo ꝙ faciam diligẽtiam moralẽ : sicut nec teneor scribere peccata, vt recorder eorum. Si autem particulari pręcepto teneretur recordari peccatorum, teneretur etiam scribere. Dico igitur, quòd postquàm quis voluit adhibere diligentiam, & fecit aliqualem examinationem, quā putauit sufficientem: credo quòd raro talis cōmittet negligentiam. Dico pretereá quòd quādo ego puto, quòd per paruam diligẽtiam vlteriorem veniā in cognitionem peccatorum præteritorum: si nō fecero illam non erit sufficiens examinatio. Sufficit autem taliter examinare, quòd etiam si amplius examinassem per aliquod aliud tẽpus non recordarer aliorum. Et hęc suffi cit. Credo ꝙ viri qui habẽt aĩ æ suę curam, nunquā deficiunt in examinatione consciẽtiæ suæ. Ex hac cōclusione qua diximus ꝙ confessio non integra ex negligentia examinationis non est valida, sequitur ꝙ confessor nō debet audire eum qui non fecit examinationem: maxime si sit de numero eorum qui non confitentur nisi semel aut bis in anno. Satis est tamen ꝙ adhibuerit aliquā diligentiā , nec eũ qui dicit se aliquā fecisse debet confessor repellere. Reseruatos casus habens, an dimidiabit cōfessionem ¶ QVÆritur, qui habet peccata reseruata, & etiam non reseruata, quomodo poterit confiteri, maximè si superior nolit audire nisi reseruata? De hoc casu fuit multa cōtentio apud doctores, quorũ opinionibꝰ dimissis, dico quòd si iudex superior et inferior sint pręsentes , inferior nō pōt absoluere à nō reseruatis: nisi priꝰ petatur facultas absoluẽdi à reseruatis. Quia integritas confessionis est de iure diuino. Cũ ergo ille poenitens habeat copiam cōfessoris cui potest integrè confiteri, nō potest inferior diuidere absolutionẽ . Sed superior audiat omnia peccata, vel det facultatem absoluendi á reseruatis. Hoc Adrianus. q. 4. de confessione. Et Durandus. 4. d. 17. q. 15. contra Caietanum. Et si superior solùm absoluat à reseruatis, talis absolutio non est sacramentalis sed solùm a cẽ suris , & datur facultas inferiori vt absoluat ab omnibus peccatis. Si autem superior absens sit & non pateat facilis aditus ad eum & instet tempus celebrandi, inferior absoluat à non reseruatis, & pro reliquis expectet absolutionem superioris: nisi illis sit anexa aliqua excommunicatio reseruata: vt in casibus bullæ de coena domini: tũc enim non debet absolui a non reseruatis. Et hæc est contra Adrianum, & Durandum. Et in hoc casu intelligo, d. Tho. loqui in additionibus. q. 9. art. 2. ad. 4. Sed quid faciendum quando superior non vult committere facultatem absoluendi a reseruatis, & non expedit confiteri eidem? vtrum inferior possit tũc absoluere à reseruatis? Respond. quòd iam supra dictum est, quòd in quocunque casu potest quis licitè non confiteri superiori, licet accedere ad sacramentum eucharistiæ: si superior nolit cōmittere facultatẽ absoluendi: nihilominus inferior nō potest absoluere a reseruatis. Poenitens tamen poterit accedere ad eucharistiam ita bene ac si esset decies absolutus. Quia in tali casu est censendus nō habere copiā confessoris. Tamẽ habita oppurtunitate tenet̃ confiteri de illo peccato. Videat tñ poenitens vt iā diximus quòd habeat sufficientẽ causam non cōfitendi proprio sacerdoti. An impleatur praceptum ecclesiæ de cōfessione per confessionẽ informẽ aut non integram. ¶ QVÆRitur, vtrũ per confessionẽ non integram, vel aliâs informẽ satis fiat præcepto confessionis? Durandus .4. dis. 17. q. 14. &. 15. dicit duo. Primũ in quocunque casu confessio non est iterāda , ad impletur præceptum de cō fessione . Quia ecclesia non obligat ad faciendum opera in gratia: sed ad substantiam actus. Et de hoc nemo dubitat. Secundũ in quocunque casu confessio non sit valida, non ad impletur præceptum de cōfessione . Patet in dicto ca. oĩs vtriusque sæxus, debet cōfiteri omnia peccata, & poenitentia imposita, &c. Clarum est ꝙ si non impletur præceptum, confessor non debet imponere poenitentiā nec poenitens tenetur acceptare. Quia non est ibi sacramentũ . Sed dubia est nihi hæc ꝓ posito , cũ ecclesia vel non possit obligare, vel nō obliget ad actũ interiorẽ : & iste confiteatur oĩa peccata sua, etiā si non habeat dolorem, si confiteatur hoc ipsum quod non habet dolorem, siue absoluatur, siue non, credo quòd satisfacit præcepto ecclesiæ: ego certè non damnarem talem. Confessio dimidiata in necessitate valida. ¶ QVÆritur, an confessio dimidiata in necessitate sit valida? V. g. percusus est aliquis letalitèr, & habet centum peccata, incipit confiteri, & post dixit decẽ moritur, vel impeditur: an talis possit absolui? Certe dubitari posset, sed probabilius puto, & magis piũ ꝙ sit confessio totalis & valida. Si em̃ damus confessiones dimidiatas ꝓpter obliuionem, vel propter casum reseruatum: quare nō dabimus etiā proter impotentiā istius proderit ergo illa cō fessio & ex attrito faciet contritum. Peccata non cōfessa , an remittā tur in confessione. ¶ QVÆRITVR, vtrum virtute absolutionis remittantur peccata etiam non confessa in particulari? Respōd. ꝙ sic omnino, eadẽ ratione si ex opere oꝑato habet absolutio remittere peccata, non est dubium quin remittantur isti, quia confitetur modo quo potest: sicut de peccato dubio de quo cō fiteor cũ dubitatione, remittitur mihi esto illud fecerim. Et confirmat̃ , quia aliâs frustra esset confessio in generali: accuso me de alijs quorũ memoriā non habeo, cuius cōtrarium habet cō munis vsus piorum hominum. An in confessionibꝰ generalibus, liceat dimidiare confessionẽ de peccatis cōfessis . ¶ QVÆritur, vtrum liceat in confessionibus generalibus de peccatis aliâs confessis, dimidiare confessionẽ , & dimittere aliquod turpe dicẽdo reliqua? Videtur quidẽ ꝙ non, quia integritas confessionis est de iure diuino, ergo nō licet celare aliquod peccatum? Respondeo, ꝙ non licet celare aliquod peccatum mortale: & si celatur nō est confessio, sed fictio circa materiā principalem sacramenti. Non est dubium quin si quis vellit generalitèr cōfiteri & dicat sacerdoti ꝙ vult generalitèr confiteri de omnibus peccatis suis, si celet aliquod, peccat mortalitèr: quia est fictio manifesta circa principalem materiā sacramenti, & mentitur pernitiosè, & decipit confessorẽ . Dico tñ , ꝙ poenitens potest ex peccatis iā confessis eligere aliqua quę cōfiteatur aliquibus prætermissis, si nō decipiat cō fessorem : dicẽs illa esse peccata totius vitæ suæ. Nec ad confessionẽ generalem requiritur tanta conscientiæ examinatio: & consequentèr potest fieri per plures dies, vt scilicet hodie confiteatur quinque peccata, cras sex. &c. An qui non impleuit poenitẽ tia teneatur iterare cō fessionẽ ¶ QVÆritur, vtrũ ex defectu satisfactionis, putâ quia non impleui poenitentiam mihi iniunctam à confessore sit iteranda cōfessio ? Multi summistæ tenent quód est iteranda, inter quos Siluester verbo confessio primo. §. 3. Quia quomodo imponet poenitẽtiā oblitam vel neglectam qui non audierit de nouo peccatum . Siluester allegat Ricardũ pro se quẽ non vidi nũc . Allegat etiā Palud. sed potius videtur tenere oppositum. Respondeo igitur ad quæstionẽ sine quocunque dubio et scrupulo absolutè, ꝙ talis confessio non est iteranda propter poenitentiā oblitam, vel ex malitia neglectam. Patet, quia confessio præcedens fuit iam valida, & perconsequẽs fuerũt remissa peccata, ergo quicquid posteà sequatur non efficiet eā inualidam, ac iterā dam . Et ita tenet Maio. 4. d. 17. q. 6. dubio vltimo. Dicemus tamen aliquid de hoc in materia de satisfactione. An qui confitetur sacerdoti ignorā ti satisfaciat præceto. ¶ QVęritur , vtrum si aliquis confiteatur sacerdoti ignoranti quod sit peccatum mortale (sunt enim aliqui in mũ do ) teneatur iterare confessionẽ ? Respondeo primò quòd si poenitens est doctus quantum ad hoc quòd scit qua le sit mortale, & quale veniale: parũ refert qualis sit confessor, doctus scilicet, an indoctus, nec tenetur iterare cō fessionem . Verum est tamen quòd si cognosceret confessorem nescire discernere inter peccatum & peccatum debet illum instruere dicens, hoc non est mortale, hoc sic: aliàs confessio nō esset valida. Nam si ego dicerem, ego occîdi hominem: sed bené feci, quia ille occîderat patrem meum, non esset confessio. Sic quo confessio nō est quando confessor audiens non intelligit esse peccatũ mortale. Si verò tam poenitens quàm confessor ignorent, si ista ignorantia sit circa ea quæ communiter ignorantur talis nō impedit: nulli enim contingit inter omnia peccata scire de quolibet, an sit mortale, vel non. Si autem ignorantia sit tanta ꝙ sit eorum quæ â paucis ignorantur: vt quód iuramẽtum falsum, vel quòd vẽdicare se de iniuria accepta nō sint peccata, crederem profecto ꝙ teneret̃ iterare confessionẽ . Quia cōfessor nō intelligit peccata illius, ergo ille nō cō fitetur . Nā quomodo imponet poenitentiam, aut quomodo absoluet eum? Et hæc est cōmunis opinio. Non oportet tamẽ formare nouos scrupulos, nā raro contingit talis sacerdos cōfessor . Satis est enim ꝙ confessor sciat cōmunia scilicet homicidium, furtũ &c. esse peccata, & quòd sciat dubitare. Cōfessore nō aduertẽte ad pœnitentis pctā an iteranda sit cōfessio ? ¶ SED quæritur, an si confessor alioquin sapiens, non aduertat ad peccata poenitentis, cōfessio sit valida? Respō deo , ꝙ sine dubio ex quacun causa confessor non aduertat peccata poenitentis, cōfessio est iteranda. Sed tamẽ poenitens potest ignorare inuincibilitèr an confessor audierit, vel nō . Si tamen constaret aliquo pacto, quòd cō fessor , vel non audiuit, vel non intelle xit peccata, omnino tenetur iterare cō fessionem : quia prior fuit nulla. Pctā semel cō fessa , ā possimꝰ iterũ confiteri? ¶ QVÆritur, an liceat confiteri peccata semel cōfessa , & si fiat, an confessio secunda sit sacramentum? Respondeo, ꝙ de hoc sunt opiniones. Scotus, 4. d. 18. ad primũ dicit, quòd sic, hoc est quòd talis confessio est valida, & meritoria: sed tñ ibi non est sacramentũ , aut aliqua virtus clauium. Quia nō potest eadem forma replicari super eandem materiam: impossibile est enim vt eadem forma informet pluries eandem materiam. Item iudicium semel ritè factum non potest infrigi, ergo non debet iterari: como se puede pleytear vna sententia en grado de reuista confirmada. Contrarium tenet sanct. Tho. Bonauẽtura , Marsilius, Gabri. Alexand. & Maio. & omnes quos mihi contingit videre. Et probatur, peccata oblita sunt absoluta sacramenta litèr, & tamẽ cùm veniunt ad memoriam sunt necessario confitenda, & debet homo ab illis absolui, ergo non inconuenit quòd quis absoluatur bis ab eodẽ peccato. Nota igitur pro hac opinione, quòd potestas clauium data est ecclesiæ ad remissionem peccatorum non solùm ad remissionem culpę , sed etiam ad remissionem poenæ. Cũ ergo illa potestas māeat in ecclesia post primam absolutionẽ , & remanet etiā reatus poenæ in eo qui iam est confessus, sequitur ꝙ secunda confessio valebit ad remissionẽ peccatorum & poenæ. Maximũ argumentũ pro hac parte est consuetudo bonorũ , qui sępè cō fitent̃ eadẽ peccata. Et ad argumentũ Scoti, nego ꝙ eadẽ forma non possit replicari super eandem materiā : nam cũ eadem aqua possum baptizare centum. Item illo dato peccata sunt materia remota, sed peccata confessa sunt materia proxima, vnde si in eadẽ confessione hō absolueret̃ bis, absolutio secũda nihil omnino valeret. Sed in pluribꝰ cōfessionibꝰ quare nō erit valida. Confiteri ꝑ nũciũ an sit licitũ ? ¶ QVÆritur, an possit aliquis confiteri absenti sacerdoti, per nũcium , putâ quia est in carcere & non datur aditus sacerdoti? Respōdeo , quód nullus tenetur isto modo confiteri. Quia forum confessionis debet esse secretum, et nemini tenetur homo reuelare peccata nisi sacerdoti. Secundò dico (licet Palude, videatur dicere contrariũ . 4. dist. 17. q. 2.) quòd non est licitum hoc modo confiteri, nec talis confessio si fiat potest esse sacramẽtalis , nec sacerdos potest talem absoluere: nec est rationi conforme. Quia confessio debet esse forum secretissimũ : nam licet nō sit de essentia cōfessionis , ꝙ sit secreta tamen quia sacramenta nō sunt cōtra legẽ naturæ, secundũ quam non licet publicare peccata, id circo cōfessio fit secreta, & nō ratione clauium. Ratio igitur quare talis nō potest absolui est quia re vera non confitetur, cōfitetur quidem internuncio: internuncius tñ non confitetur, sed est testis. In foro contentioso sufficeret illud, quia non posset retractari, & si retractaret, non crederet̃ . In confessione veró sic, quia semper manet libertas ad confitendũ quando enim nuncius loquitur sacerdoti, potest poenitens se retractasse, ac proindè nō potest absolui: nec cōfiteri modo prędicto . Nō dubito de hoc. Confessio ā fieri possit per interpretem. ¶ QVæritur, an per interpretem possit quis cōfiteri sacerdoti pręsenti . Respondeo primò sicut ad dubium præ cedens, quòd homo nō tenetur sic cō fiteri . Quia non tenetut prodere peccata sua, in tali autem casu manifestat ea interpreti, ergo non tenetur. Secundò dico ꝙ potest licitè eo modo cōfite ri . Sed contra quoniam talis non confitet̃ sacerdoti: sicuti dicebamus de eo qui cōfitetur per internuncium, ergo talis confessio non est valida. Respondeo quòd est differẽtia clara. Quia qñ internuncius refert peccata sacerdoti poenitens se habet merè negatiuè, & nō est præsens. Per interpretem autẽ signo & nutu actualitèr ostendit poenitens, quòd ipse dicat sacerdoti quod interpres dicit: & sic est verum sacramẽtum . Et interpres omnino tenetur occultare peccata quæ audiuit. Cōfiteri per scripturam, an liceat. ¶ QVÆRItur, an aliquis possit confiteri per scripturam, maximè quādò non potest voce? Palude. 4 dist 17. q. 2. & Maio. 4. d. 17. q. 1. dicunt quòd si sacerdos sit præsens, qui non potest voce tenetur scripto confiteri. Sed dico cũ Caietano, Scoto, & Ricardo, quòd talis non tenetur sic cōfiteri . Quia nemo tenetur prodere peccata sua extra confessionem, talis autẽ proderet peccata: quia ex natura rei scriptura manet transacta confessione, ergo non tenetur: præcepta enim Christi debent esse suauia. Sed vtrum possit confiteri scripto, dubium videtur. Nam scriptura & nuncius in hoc conueniũt , quòd scriptura non est confessio, quāuis posset qui dat scriptum annuere ꝙ confitetur illa peccata scripta, & iam videtur quòd esset idem iudicium sicut de confessione per interpretem quæ est vera confessio. Et tandem ita credo et teneo quód licitè tunc fit scripto si signis annuat ꝙ confitetur illa. Sine necessitate verò à potente loqui non reciperetur talis confessio. Quia inter signa voces obtinuerunt principatũ & magna irreuerẽtia esset confiteri scripto. Muti autẽ si possunt confiteri nutibus non manifestando alijs peccata, tenentur confiteri. Caieta. in summa, ponit modũ quo tales possent cōfiteri , s. vt pctā scribant̃ in vna carta, et ĩ alia numerus pctōrũ &c. Sed credo ꝙ nō tenent̃ illo modo cōfiteri meo iudicio Cōsortẽ peccati an possimus reuelare in cōfessione . ¶ QVÆritur, vtrũ quis teneatur eo modo confiteri circunstātias peccatorum, quo reuelentur consortes? V. g. cōmissi incestũ cum matre, curatus cognoscit me, et matrem meā , an tenear confiteri illam circũstantiam , cũ qua: quæ quidem non potest dici sine reuelatione personæ cōsortis in crimine? Respondeo ex sententia omniũ , ꝙ talis tenetur quærere alium confessorẽ qui non cognoscat matrem, quia multũ noceret matri talis confessio: ac proindè nimis cauere debent poenitẽtes ne in confessionibus aliorum peccata detegant. Si verò non inueniatur confessor ignorans talẽ personā dico ( quā uis aliqui voluerũt dicere ꝙ tũc nō tenet̃ dicere illā circũstātiā personę ) ex sententia sancti Tho. Bonauẽturæ in 4. d. 21. & Gabriel. 4. d. 17. q. 1. conclusione. 5. quòd talis tenetur cōfiteri circunstantiam illam, & omnes alias circũstantias necessarias: esto confessor veniat in notitiā tertiæ personæ. Quia præceptum de confessione est maius quàm præceptum de seruāda fama alterius, & ego vtor iure meo, maximè quia non diffamo consortem, cùm sacerdos teneatur peccatum meum & suum æquè celare. Imo Bonauẽtura dicit, quód si sacerdos sit talis de quo estimatur ꝙ nō nocebit, sed proderit, poenitẽs posset ei dicere ꝑsonā etiā si aliâs nesciret, vt adhiberet remedium Circunstantiæ pctōrũ . ¶ QVÆritur, quę circunstantiæ sint necessario confitendæ? Respondeo, ꝙ triplices sunt circunstantię . Quædam minuentes peccata, alię quę grauant peccata, alię verò quę nec grauāt , nec minuunt, quas quidem antiqui nō vo cant circunstātias : vt si peccaui noctu, vel in die, & proptereà istæ dimittantur. Primæ circunstantiæ si tales sint, ꝙ faciant ex peccato mortali veniale, vel ex peccato non peccatum, confitẽ dę sunt necessario, aliâs esset mendacium. V. g. participare cum excōmunicato est mortale, fi quis autem cum negligentia veniali cōmunicet in diuinis: illa circunstantia ignorantię reddit peccatum veniale, & ideò est confitenda. Vel si rex excōmunicatus metu mortis compelleret me celebrare coram eo, talis circunstantia videtur facere de peccato nō peccatũ , & ideò est necessario confitenda. At si huiusmodi circunstantię quę non tantum excusant quòd faciant mortale veniale, vel peccatũ nō peccatum: vt ægestate furari, passione mechari , dicunt aliqui quòd esset melius quòd non confiterẽtur . Sed dico, quòd si verè sint cir cũstantię quę multũ excusant debent confiteri. Quia vnum furtũ potest esse in duplo peius quā aliud, & stuprũ ex libidine multo peius est quā ex timore mortis. Tales igitur circunstantię confitendę sunt non ad excusanda peccata delictaue, sed ad cōfitendum ea purè & nudè. Quæ circũstā tiæ confitendæ ¶ SED tota difficultas est de circũstā tijs aggrauantibus, quę quidem sunt in duplici differentia. Quædam enim mutant speciem: sicut furari vel occî dere in ecclesia, fornicari cum virgine vel fornicari in ecclesia, est dubium an tales sint necessario confitẽdę ? Respondet. S. To. 4. d. 17. & Bonauentu. Palude, Siluester, & est cōmunis sententia, quòd illę circunstantiæ quę mutant speciem sunt necessario confitendę . Quia peccatum habens illā circunstantiam, æquiualẽtèr est duo peccata. Furtum enim per se est peccatũ , & iniuria ecclesię est etiam peccatum per se, & ideò furtum in ecclesia æquiualet duobus peccatis, & ob id est necessario talis circunstantia confitenda Item fornicatio est peccatum, & iniuria viri est peccatum, & ideò fornicatio cũ vxorata ęquiualet duobus peccatis, ac proindè talis circunstātia est necessario confitenda: & sic de similibus. Item probatur per illa peccata frā guntur duo pręcepta ecclesię : furtum enim in ecclesia est primò contra prę ceptum de non furando, & etiam cō tra pręceptum cultus diuini, ergo circunstantię istę sunt necessario confitendę . Alię verò sunt circunstātię aggrauantes quidem, sed non mutantes speciẽ , & tales non sunt necessario cō fitendę . Quia aliâs nunquā posset hō purè & integrè confiteri. Marsi. 4. d. 12. & Gabriel. 4. d. 17. & Maio. ibidẽ dicunt primò ꝙ omnes circunstantię mutantes speciem sunt confitendę . Secundò dicunt, quòd etiam sunt confitendæ aliquæ non variantes speciem scilicet quę faciunt maiorem malitiā mortalitèr: tales inquiunt circunstantiæ necessario sunt confitendæ. Quia aliâs aliquandò contingeret, quòd maior esset pars malitiæ quę celatur, quā quę manifestatur. V. g. ego semel consensi in homicidium, & continuaui consensum per diem integrum, si cō fiteor quòd consensi semel in homicidium & taceo tempus continuationis nonnè celarem maiorem partem grauitatis? Item furari decem est mortale furari verò mille est eiusdem speciei cum primo furto, sed nunquid sufficeret dicere, accuso me quòd furatus sũ , non nominādo quantitatem? Ad hāc igitur quæstionem dico ꝙ ego non auderem condẽnare eum qui confitetur solas circunstantias mutantes speciẽ . Nam cũ illud dicat sanct. Tho. & Bonauẽtura , vel est verum, vel ad minus qui sequitur illos excusatur ignorātia inuincibili. Secũdò dico, ꝙ nemini cō sulerem , nec ego essem contentus illo modo confiteri, sed confiterer etiam illas circunstātias quæ manifestè multiplicāt malitiam mortalem. Sicut in exemplis positis de tempore cōtinuationis , & de quantitate furti: quia aliâs confessor non intelligeret totam malitiam confitentis. Placet etiam mihi quod Caietanus dicit, scilicet quód aliquæ circunstantię mutantes speciẽ nō sunt necessario confitendę : quādo grauitas circunstantiæ est parua. Sicut diuinare per terrā est alteriꝰ speciei quā diuinare per aquā : et tñ sufficit ꝙ dicat accuso me q̃ fue supersticioso vs ad peccatũ mortale. Credo igitur necessariũ confiteri magnitudinem rei furatæ, & continuationem in peccato. Confessor ā possit absoluere contra propriā opinionem. ¶ QVÆritur, vtrum confessor possit poenitentem absoluere contra ꝓpriā opinionem? V. g. sit casus de quo sunt duę opiniones an sit vsurarius, vel nō qui vendit frumentum ad certam diẽ : porque se lo paguen como valiere en mayo. Quidam dicunt, ꝙ est illicitũ , & ego ita credo. Alij tamen dicunt, ꝙ non est illicitum. Sunt pro vtra parte probabilitates, ego tamen sum opinans ꝙ sit illicitum, & poenitẽs tenet quòd non est illicitum, & sic confitetur quòd vendidit frumẽtum illo modo, & quòd habet propositum ita deinceps faciendi, quia audiuit viros doctos dicentes quòd id licet. Est dubiũ quid faciet hic cōfessor qui tenet illud esse mortale, nunquid poterit absoluere eum contra propriam opinionem? Sit aliud exemplum, si iudex sequẽs opinionẽ . S. Tho. occîdat hominẽ quẽ ipse certo scit innocentem, probatum tamen nocentẽ , & cōfessor sit opinionis Nicolai de Lyra qui tenet id nō licere: utrũ possit absoluere iudicẽ volẽ tẽ semper in illa opinione persistere? Est magna quæstio, & mouet eā Cōrradus celebris doctor tractatu de contractibus quæstione vltima. Et ante omnia quęstio hæc habet locũ qñ ambæ opiniones sunt probabiles: nam si opinio poenitentis non habeat ꝓbabilitatem nō debet eum absoluere: quia eius ignorantia non est inuencibilis, sed vincibilis. Vt si ego teneo opinionẽ ꝙ nemo potest possidere plura beneficia simul, si opposita opinio nō sit probabilis sicut forsan non est, clarũ est ꝙ nō debeo eũ absoluere: quia puto eum esse in peccato mortali, & nō excusatur ignorantia inuincibili. Sed quid faciet quando ambæ opiniones sunt probabiles, & habent suos proprios assertores? Respōdeo quód siue sit eius proprius sacerdos, siue non, tenetur eũ absoluere in tali casu. Ita tenet Palu. 4. d. 17. q. 2. arti. 1. Et Gofre. quodlibeto. 9. Probatur apertè, talis poenitẽs est in gratia, & confessor habet probabilitatẽ ꝙ sit in gratia: quia scit esse probabilẽ eius opinionẽ , ergo non debet ei negare absolutionem. Numerus peccatorũ necessario confitẽdus . ¶ QVæritur, an numerus peccatorũ sit necessario confitendus? Respōdeo ex omnium sententia ꝙ sic: licet multi confessores parũ de hoc curent. Probatur, quilibet tenetur cōfiteri omnia peccata sua, sed qui non confitetur numerum non confitetur omnia peccata sua, ergo tenetur eum cōfiteri : aliâs esset fictio. Sed vtrum iste numerus sit determinatè dicendus, putâ furatus sum decies, iuraui falsum millies, &c. Caietanus respondet, quòd numerus peccatorum ideò manifestari debet, vt sciat confessor á quo debet absolue re, & qualitatem poenitentis: & quia ad hoc parum pręstat quòd confessor sciat an sint decem vel vndecim, ideò non est exquisitè numerus perquirendus. Dicendum ergo primò, ꝙ quicũ que sciuerit determinatè certũ numerum peccatorum suorum: vt si certo sciat ꝙ peccauit decem, tenetur dicere determĩate se decies peccasse hoc peccato. Quia aliâs celaret aliquod peccatũ & esset fictio: vt si diceret se fecisse aliquod peccatum nonies & scit certo ꝙ fecit decies. Secũdò dicit Caietanus, non est necessarium magnam adhibere diligentiam ad cognoscendum distinctè certũ numerũ peccatorũ . Cogitat aliquis, & scit se falsum iurasse multoties, semel in qualibet septimana parũ plus, vel minus, & si amplius pensaret & fatigaret se, posset reperire certum numerum, dico ꝙ illud nō est necessarium. Nam dũmodo parũ plus vel minus attingat numerum peccatorum, licet non determinatum, nihil impeditur eorum quæ sunt in confessione facienda. Non enim impedit̃ absolutio, quia sufficit illa notitia. Nec poenitentia, quia non est imponenda ad æqualitatem, cũ sit arbitraria. Nec consilium &c. ergo nihil impeditur. Satis est igitur ꝙ quis pertingat numerum crasso modo, parum plus, vel minus. Præcepta enim Dei debent esse clara, is verò qui sæpe solet peccare, non posset scire numerũ determinatũ Tertió dicit ꝙ etiam aliqñ non est necesse adhibere diligentiam ad sciendũ numerũ , etiā sic crasso modo. V. g. est meretrix quę fuit in lupanari decẽ annis, nũc cōuertit̃ & vult cōfiteri , satis ẽ ꝙ dicat peccata fornicationis hoc modo, māsi in lupanari per decẽ ānos admittẽs cunctos: nec oportet ꝙ cogitet quote in hebdomada, mense, aut an no. Patet quia ꝑ hoc confessor habet tantā notitiam quantā illa pōt ei dare. Quid em̃ refert, ꝙ illa dicat se peccasse triginta mille vicibꝰ . Et idẽ de cōcubinario ꝗ habet foeminā per annũ qualibet nocte, non est opus ꝙ numeret vices: nec expedit illud dicere. Idẽ de illis qui frequentissimê blasphemant. Satis est ꝙ dicant hanc esse suam consuetudinem: ne faciamus eos mentiri. Et eodẽ modo de circunstātia magnitudinis rei furatæ, nō est opus ꝙ sciat̃ punctualitèr. Non dubito de hoc. Confessionis sigillum necessarium. ¶ QVÆritur, si quis confitetur se peccasse decies, vel duodecies, non recordatur tñ tunc nisi decem, & posteá recordatur distinctè alterius peccati, an teneatur illud confiteri in particulari? Respōdeo quòd non, si includitur in numero prius dicto. Quia si tunc quā do cōfessus fuit meminisset illius sufficeret dixisse, iuraui falsum duodecies, parũ , plus, vel minus. Si aũt dixit, iuraui falsum decẽ & posteà sit memor ꝙ iurauit quatuordecim, tenet̃ confiteri ea quę numerũ prius dictũ excedunt. ¶ QVÆritur, vtrum sigillum confessionis sit necessariũ ? Respondeo secũ dũ omnes doctores. 4. d. 21. ꝙ sacerdos tenetur ad sigillum confessionis, ad celanda peccata quę in confessione audiuit sub poena peccati mortalis. Probatur primò ratione naturali, quia facerem illi iniuriam. Item quia in cap. sacerdos de poenitentia. d. 6. prohibet̃ omnibus sacerdotibus reuelare peccata, & apponitur poena grauissima oppositum facientibus: scilicet vt omnibus diebus vitę suę ignominiosus peregrinādo pergat. Et sunt verba Gregorij. Idẽ habetur cap. omnis vtrius sęxus , de poenitẽtijs & remissionibus & dicitur ꝙ qui non celauerit detrudatur in arctissimum monasterium vt ibi perpetuā faciat poenitẽtiā . Et quia si in hoc daretur aliqua exceptio, tolleretur confessio: nemo enim auderet cō fiteri peccata grauia. Idcirco propter nullũ bonũ quodcun sit illud, licet sigillum confessionis frangere: quia nullum potest esse æquale bonũ nec tam necessarium vt est confessio. Peccata in cōfessione audita possumus iurare nos nescire. ¶ SED quid faciet confessor cũ inter rogatur de peccato quod audiuit in cō fessione , an possit dicere se nescire? Respondeo secundùm oẽs , ꝙ sic. Sed quid si cogatur iurare? Dico ꝙ potest & debet iurare se nescire, quia intelligitur se nescire extra confessionem, et sic verum iurat. Sed fac ꝙ iudex, vel prælatus ex malitia exigat à me iuramentum an sciam in confessione? Respōd. ꝙ coactus iuret se nescire in confessione, quia intelligitur se nescire ad reuelandum, aut talitèr ꝙ possit dicere. Sed contra si iuret se scire in cōfes sione iuraret verũ , ergo cùm iurat se nescire in cōfessione iurat falsũ : quia sunt contradictorię . Respō. ꝙ nō sunt contradictoriæ. Quia in illa negatiua intelligitur conditio subintellecta, scilicet quòd nō scit tali modo quód possit illud dicere. Error in cōfessione factus quomodo reparandus sine fractione sigilli. ¶ QVÆritur, si confessor ex ignorā tia absoluit aliquem quem nō poterat á casu reseruato, vel ab excōmunicatione , vel si oblitus est eum absoluere quomodo reparabitur defectus cōfessionis sine reuelatione? Nider in suo confessionario dicit ꝙ in concilio Cō stantiensi , vel Basiliensi fuit inter patres hæc quæstio tractata, & ꝙ tũc fuit varia sententia. Ego dico cũ distinctione, quia vel confessor timet probabiliter scandalum reuocando poenitentẽ & quòd conquæretur de reuelatione confessionis: & in tali casu relinquendus est. Quia si habuit contritionem erat in gratia. Si autem non timetur ꝙ poenitens dicet se non fecisse tale peccatum, & ꝙ non conquęretur de reuelatione confessionis, dico sine quocunque scrupulo quòd possum illum reuocare ad confessionem & absoluere Sed contra quia obijcit peccatum extra confessionem. Respondeo, ꝙ non facio ei iniuriam si dicam tu cōfessus es mihi alia die reddeamus ad confessionem quia volo tibi dicere vnũ verbum quod expedit tibi si nolit dimittatur. Si autem acquieuerit dicam ei, cōfitearis peccata in generali, & si aliqua alia fecisti cōfitere ea, quia feci talem defectum in alia confessione. Et probo quôd hoc liceat, quia vt infra dicemus de poenitentis licentia licet reuelare peccata eius alteri, ergo multo melius sibi ipsi, vel formaliter, vel interpretatiuè si dederit licentiā : vt si beneuolè audiat me dicẽtem sibi scias quòd in cōfessione præterita fuit defectus quidā cōmissus , vis illum audire? Si dixerit quòd sic, sine quocũ  scrupulo dicatur ei, scias ꝙ eras excō municatus , & ego non potui te absoluere &c. Palude in fine. d 21. ampliorem concedit licentiam, dicens quòd non solùm quandò fuit cōmissus defectus in confessione, sed etiam ratione correctionis fraternæ possum secreto admonere illũ de peccato semel cōfesso mihi. Sed credo certè ꝙ est falsum omnino & quòd nullo modo licet. Peccatũ publicũ in cōfessione auditũ , an possimꝰ reuelare. ¶ QVÆritur, an quandò peccatum quod in confessione audiui est publicum tenear illud silere? Respōdet Caietanus in sũma , ꝙ de tali peccato possum loqui post confessionem eodem modo sicut ante: debeo tamen procedere posteà cautius & nullo modo dicere ꝙ scio illud in confessione, quia redderẽ audiẽtes certiores. Sed quid si à confessore petat quis, an ille fuerit confessus illud peccatum publicum? Respondeat confessor, confessus est omnia peccata sua. Potest etiam dicere, absolui illum, quia per hoc nihil reuelo. Admonet tamen Caietanus, bonum esse quòd quandò peccata sũt publica petat facultatem confessor à poenitente ad loquẽdum de eis ad bonum finem. Sed quid si vsurarius iactet se, quòd absolui illum? cùm nō sit verum? Nam si dico quòd sic, mẽtior . Si autem dico quòd non absolui eũ , reuelo confessionem. Dicat confessor quid ad vos? ego feci officium meum. Sed quid faciet proprius sacerdos petentibus eucharistiam concubina, vel vsurario quos non audiuit de confessione? Respondeo, ꝙ nō det illis. Sed quid si dicant cōfessi sumus tali fratri, & interrogatus frater non audet dicere ꝙ non absoluit, ne eorum statũ re uelet, nec ꝙ absoluit ne mẽtiatur ? Repondeo absolutè, ꝙ si sint peccatores publici debet eis eucharistiam negare Quòd si fuerint confessi cum proprio sacerdote & nō absoluti, & nihilominus petant eucharistiā , dico etiā ꝙ debet eis negare, & si dixerint, iam tu absoluisti nos, dicat ego nescio de hoc. Peccata in cōfessione audita reuelare possumus de pœnitẽ tis lĩcentia . ¶ QVęritur , vtrum de licentia poenitentis liceat confessionem reuelare? Alexander, & Scotus. 4. d. 21. q. 2. 1. & Durandus ibidem dicunt quòd nō licet. Quia sigillum confessionis est de iure diuino, ergo poenitens nō potest dare licentiam. Item quia esset scandalum. Sed respondeo absolutè, ꝙ poenitens potest dare licentiam, confessor tamen non potest accipere, aut reuelare confessionem in detrimentum poenitentis qui sibi talem facultatem dat. Sigillũ cōfessionis , ā se extẽdat ad alia quam ad peccata. ¶ QVÆRITVR, vtrum alia quę in confessione sciuntur præter peccata cadant sub sigillo confessionis? Respondeo, quòd sub sigillo arctissimo confessionis non cadunt nisi peccata poenitentis, vel tertiæ personæ. Et solùm huius sigilli fractor incurrit poenas canonicas. Secũdò dico quòd sub sigillo confessionis cadũt omnia alia quæ expressè, vel interpretatiuè poenitens tradit sub sigillo confessionis: vt si dicat, accipiatis hoc sub sigillo, & ꝗ hæc reuelat credo peccaret mortalitèr prop:ter detrimentum quod faceret sacramento redderet enim confessionẽ fraudolosam. Non enim omnes intelligunt hanc differentiam sigilli maioris, vel minoris. Ideò confessor sit cautus vt taceat oĩa illa quæ sũt alicuius grauitatis. Alia verò quæ nō sũt de necessitate cōfessiōis , nec refert poenitẽti ꝙ reuelent̃ nō tenet̃ celare: se tamẽ nō dicat se in confessione audisse. Breuitêr in hac parte mas vale ser corto que largo. Non dubito. Peccata in cōfessione audita, an liceat in cōmuni reuelare ¶ QVÆritur, an in cōmuni liceat reuelare peccata audita in confessione, talitèr quòd nec directè, nec indirectè peruenient in notitiam poenitentis? V. g. si dicam, quidam cōfessus est mihi semel hoc peccatum. Respond. ꝙ hoc non est reuelare confessionem. Quia re vera multi viri sancti hoc fecerunt: maximè doctores qui ponunt casus quos in confessione audierunt. Secundò dico, quòd melius est hoc raro facere. Sequũtur enim quando scā dala ex istis: ideó abstineant sacerdotes ab his narrationibus. Secreta extra cō fessionẽ sub sigillo cōmẽdata quomodo obligent. ¶ QVÆRitur, de illis qui cōmittunt alijs secreta sub sigillo confessionis an tale sit secretum confessionis? Respond. ꝙ qui recipit tenetur seruare illud secretum plusquā alia. Quia ex pa cto additur nouum vinculum, & per consequens dico non esse conueniens ꝙ homines sepè recipiant talia secreta. Secundò dico, ꝙ illud non est sigillum confessionis, nec frangẽs illud incidit in poenas canonis. Quia ibi nulla iniuria fit sacramẽto , cùm nullum fuerit sacramentum: licet frangatur fides Notandum est etiam ꝙ ea quę dicunt̃ de sigillo confessionis, intelliguntur de quacũ  cōfessione , siue perfecta, siue nō , siue incępta , siue nō : & de omnibus illis quę ordinant̃ ad cōfessionẽ vel facultatem vt ab illo absoluar à reseruatis, non potest ille plus reuelare, quàm si iam accepisset in cōfessione . Confessio vocalis est a Christo instituta. ¶ QVÆritur, vtrum confessio vocalis quæ est in vsu ecclesiæ sit instituta à Christo? Antiquitus quandò erant tempora meliora, non tantũ hæc quę stio iactabatur: quia tempore pacis arma non sunt in tanto precio & vsu. Nunc verò quia iam sunt hæretici qui negent confessionem propter peccata nostra, oportet quòd simus ad hoc bellum armati. Idcirco quæritur, an confessio sit de iure diuino? Respond. ex sententia omnium doctorũ , quòd sic. Patet, ecclesiæ claues sunt ad remittẽ da peccata, secundũ illud. Matthæi. 16. tibi dabo claues regni coelorum, & quodcunque solueris super terrā &c, Sacerdotes aũt habẽt has claues, & sũt iudices peccatorũ : iudices verò nō possunt iudicare nisi causam cognoscant ergo alij tenentur subdere se huic iudicio: aliâs frustra esset illa potestas, hæc autem subiectio fit per confessionem, ergo de iure diuino tenentur cō fiteri . Item Iacob. 1. confitemini alterutrum peccata vestra. Quod Augusti. Beda, & alij sancti, & Hugo de sancto Victore libro. 2. de sacramẽtis , per 14. capit. intelligunt de præcepto con fessionis. Itẽ (& hic est tota vis secũdũ Adrianũ & veritatẽ ) Ioā . 20. quorũ retinueritis retẽta sunt. i. quorũ peccata nō absolueritis nō erũt absoluta ante Deũ , ergo secundũ euangeliũ debent confiteri & absolui in terra: aliâs non erũt absoluta in cęlo . Hic est lcous validissimus, & ꝙ oẽs sancti hoc dicāt in cōperto est. Vide Thomā Vualdensẽ lib. de sacramẽtis , & Rofensẽ colligẽ tes dicta sanctorũ oĩum . De hac confessione necessario sacerdoti facienda multa ægregia apud vtrũ  inuenies. Et cognosces, an expediat has ecclesię colũnas sequi potius, quā nouos istos grāmatistas . Opinor neminem vsque adeò cecũ , & insanũ esse qui ob vnius Lutheri amentiā velit tāto discrimini se ipsum exponere, quatenus ea peccata quæ vel nouit, vel dubitat esse letalia, sacerdoti nō aꝑiat . Et maxime cũ intelligat ātiꝗssimos simul eruditissi ac sanctissimos patres tantā confessionis huius necessitatem esse dicẽtes , vt quicunq; mortalitèr deliquerit, eos oportet, vel publicè, vel priuatim sacerdoti sua peccata detegere. Nec facile crediderim patres ipso; hanc vsque adeò duram prouintiam nobis imposuisse priusquā exploratissimum haberent hanc confessionem, aut ab apostolis institutam, aut in sacris scripturis dilucidè traditam fuisse: ceu rẽ cũ ctis peccatoribus apprimè necessariā , & quam contẽnere nō possent, abs dispendio salutis animarum. Expendat igitur quisquis secũ , an tutius fuerit horum patrum simul & scripturarum assertionem admittere, suasque animas à tanto periculo custodire, aut Lutherũ de confessione impiè oblatrantẽ , & sentientẽ suo capiti dũtaxat non patrũ , aut scripturarũ testimonio innixũ sequi, & cũ eo funditus perire. Confessio olim fiebat in principio quadragessimæ. ¶ NOTANdum etiam de confessione quòd beatus Renanus in ānotationibus quas fecit super textum, dicit se esse nactum librum quẽdam antiquissimum conciliorum, & inter ea dicit fuisse vnum factum ante esset institutum ab ecclesia ieiunium quatuor dierum ante dñicam primā in quadragessima, quod sic habebat. Presbyteri debent admonere plebem sibi subiectam, vt omnis qui se sentit mortifero peccati vulnere sauciatum, feria quarta ante quadragessimam cũ omni festinatione recurrat ad viuificatricem matrem ecclesiam, vbi quod malè cō missit , cum omni humilitate & cordis contritione simplicitèr confessus, suscipiat remedia poenitentiæ secundũ modũ canonicis auctoritatibus præfixum: non solùm autem ille qui mortale aliquid cōmissit , sed etiam omnis homo quicunque se cognoscit imma culatā Christi tunicā quā in baptismo accepit polluisse, ad propriũ sacerdotẽ festinet venire, cũ puritate mentis oẽs trāsgressiones , omnia peccata quibus Dei offensam incurrisse meminit humilitèr confiteatur, & quicquid á sacerdote fuerit iniunctum, ac si ab ipso omnipotentis ore fuisset prolatum, ita diligentissimè attẽdat & sequatur hæc ibi. Idem habetur in poenitentiario romano quod creditur profectum ab apostolis ipsis vbi dicitur. Hebdomada ante quadragessimam confiteā tur omnes. Iste erat cōuenientissimus modus, & multo melior,  qui nunc est, ꝙ confitentur in fine quadragessimæ, & sic ieiuniũ nō multũ eis ꝓdest . Optimũ esset si posset reuocari ista cō suetudo , nos tamen non possumus illā reuocare. Sed peculiares possent suos poenitentes admonere quód confiteā tur antè quadragessimam. Confessor, an teneatur interroga re pœnitentem. ¶ QVÆritur, an sit necessarium vt confessor interroget poenitẽtem ? Respondeo primò ꝙ est necessarium vt confessor plerunque aliquid interroget. Patet, nā vt supra diximus si poenitens non fecerit aliquam conscientiæ examinationem, confessio non solũ erit inualida, sed etiam mortalis. Si hoc ex circunstantijs appareat, debet confessor interrogare, an examinauerit conscientiā suā : & si dixerit ꝙ nō , nō audiat eũ . Si non timeantur maiora mala: videlicet ꝙ poenitẽs nunquā cōfitebit̃ , tũc em̃ interroget sacerdos. Oportet enim ꝙ cōfessores nō mittāt poenitentes in desperationẽ . Omnes sancti, & S. Tho. ita consulũt . Quādò ergo cōfessor videt has circunstantias necessariũ est ꝙ interroget. Et si est ꝓ babile confessori ꝙ poenitens dimittit aliquod peccatũ tenetur interrogare de eo, quia tenetur quantum poterit non solùm ad absoluendum, sed etiā vt poenitens recipiat gratiam quā quidem non reciperet si ex magna negligentia aliquod peccatum dimitteret. Dico pretereá quòd si est mihi probabile quòd poenitens fecerit sufficientem examinationem, licet credat confessor quòd habeat alia peccata præ ter ea quæ dixit, si cōmode potest interroget: sed non tenetur tunc interrogare: sunt enim aliqui que sacan el alma à los poenitentes. Sufficit quòd sit mihi probabile quòd confessio sit sufficiens ad consecutionem gratiæ. Probatur, quia poenitens non tenetur facere maiorem diligentiam quàm fecit, ergo non teneor eum interrogare quare eum vexabo interrogationibꝰ ? cōfessor debet laborare vt sit beneuolus. Ex his sequitur quòd non oportet interrogare poenitentem de omnibꝰ peccatis mortalibus. Quidam â pueris quærunt, an sint simoniaci &c. Isti faciunt confessiones odiosas & supersticiosas. Sed oportet interrogare poenitẽtes de peccatis quæ probabiliter putantur habere: nec id nimis anxiè. Cō fessor etiam sit nimis cautus interrogando, nō quęrens noua peccata? quia poterit ea docere poenitentem, & scā dalizare , maximè circa peccata carnalia, quæ non debet interrogare nisi ex confessione haberet aliquod indiciũ ꝙ habeāt illa: tunc em̃ nō debẽt omitti quæ sunt de essentia cōfessionis , sed fiat sapientèr. V. g. si confessor probabilitèr credit poenitentem habere aliquod peccatum turpe, & verendum, interroget, non apertè, sed dicat cogitasti aliquando de hoc? Si dicat sic quę rat vlterius, & consensisti? si dicat sic, procedat dicens, & fecisti? quo dicente sic, vel non, nihil amplius interroget. Sed dimittat alias fabulas. Circunstantia loci qñ cōfitẽda ¶ QVÆRitur, vtrum circunstantia loci sit necessario confitenda? Respō. quòd solùm in tribus peccatis est necessario confitenda, scilicet in furto, effussione sanguinis, & effussione seminis in ecclesia. Credo quòd non sufficeret furari in ecclesia ad hoc vt sit sacrilegiũ nisi esset đ ecclesia. Et effusio sāguinis debet esse notabilis, vt supra diximus. Et si quis habeat in ecclesia volitionem perpetrandi prædicta tria vel aliquod eorum extra ecclesiā nō est sacrilegus. Si verò extra ecclesiā consentiat in aliquod horum faciendum intra ecclesiam, teneretur confiteri de hac circunstantia, quia iam fit iniuria loco. Circunstantia tẽporis , ā sit cō fitenda . ¶ SED vtrũ circunstātia temporis sit necessario confitenda, putâ peccare in festo? Respondeo absolutè, quòd non Ita tenet Caietanus, Siluester, Nider, & alij. Grauiꝰ est peccare in die festo sed non est grauitas necessaria ad confitendũ . Et confessores debent de hoc admonere poenitentes. Cōfessores duos habere vnum pro grauibus aliũ pro leuibus ā liceat. ¶ QVÆritur, an qui ex industria habet duos cōfessores , vnum cui omnia confiteatur peccata, alterum cui leuia dumtaxat, ad estimationem, benẽ faciat? Respondeo sine dubio hoc esse sacrilegium, & videtur magna fictio, & irridet confessorẽ faciẽs credere eũ ꝙ ipse sit ꝓbus . Et certe videtur mortale quandò propter hoc facit. Nō dā narem tñ eũ qui semel incidit in mortale, non solitus peccare, si cōfiteatur alteri ne perdat opinionem quam habet erga primum confessorem suum. Credẽs se peccaturum proponeus tamẽ non peccare, ā sit absoluẽdꝰ ¶ QVÆritur, si quis propter magnā consuetudinẽ quā habet peccādi , credit se iterum pecaturũ : ipse tamen omnino vult cauere, & proponit nō peccare, an sit absoluẽdus ? Respō. oĩno , ꝙ sic. Quia si tũc nō esset absoluendus, nec etiam quandó dubitaret. Item iste potest facere quod in se est & tamen, quòd non possit tollere hanc formidinem à se. Consuetudo enim relabendi non impedit cùm habeat bonũ pro positum, & nihilominus propter experientiam non poterit credere se deinceps non peccaturum, ergo. Et hæc de confessione sufficiant. Sequitur de satisfactione, tertia poenitentiæ parte. Reatus pœnæ ā remaneat post cōtritionem . QVÆritur, in primis vtrum postquàm homo habuit cō tritionem de peccatis suis, & confessus est ea, & est in gratia maneat ei aliquis reatꝰ poenæ pro quo debeat satisfacere? Respondeo, ꝙ sic. Et patet. 2. Regũ . 12. de Dauid cui post dictum fuit transtulit dñs peccatum tuũ à te, iniuncta est poenæ vt moreretur puer ex Bersabe natus. Et Luce. 3. facite fructus dignos poenitẽ tię & hoc fit per satisfactionẽ . Et Romanos. 6. sicut exhibuistis membra vestra &c. quia si in Tyro, & Sydone, &c. Matthęi . 11. Item ecclesia orat pro mortuis. Et habetur etiam. 2. Machaueo. 12. vt à peccatis soluantur, & non solùm à venialibus, sed etiam à mortalibus: cùm dicat ab omni vinculo delictorum, ergo post remissam culpā manet reatus poenæ. Et hoc est certum & de fide. Iam vero. Satisfactio quid sit & quomodo possimꝰ Deo satisfacere ¶ QVÆritur, quid sit satisfactio? Re spondet. S. Tho. ex Anselmo, quòd satisfactio est compẽsatio offensæ præ teritæ ad æqualitatem iustitiæ. ¶ QVÆritur ergo vtrum aliquis possit satisfacere? Respondeo, quòd satisfactio est pars iustitiæ, iustitia autẽ exigit æqualitatem. Et si loquamur propriè de ęqualitate vt satisfactio importat reddere æquale, dico ꝙ nemo pōt satisfacere. Quia nemo potest reddere Deo æquiualens, etiam si non peccassemus. Nā Dijs, parentibus & magistris, non potest reddi ęquiualens , vt ait Aristo . Si verò loquamur de æqualitate ꝓportionabili , quādò ego facio quod possum, dico quòd hoc modo possumus satisfacere Deo: etiam propriè capiendo satisfacere, vel si vultis ex beneuolentia acceptantis. Ad quæ stionem igitur cùm dicitur, an homo possit Deo satisfacere, dico quòd si cō sideretur homo secũdũ sua naturalia seclusa gratia nullo modo potest satis facere ꝓ peccato. Quia quicquid possumus dare Deo sine gratia, est nulliꝰ momenti. Cùm etiam omnes iustitiæ nostræ sint coram Deo tanquā panus mẽstruatæ : vt ait propheta. Item quicquid possumus facere debemus Deo propter beneficia recepta. 1. Paralip. ca. 29. tua sunt dñe oĩa , & quæ de ma nu tua recepimus reddidimꝰ tibi. Et sic sine gr̃a est impossibile satisfacere deo ad æqualitatẽ . Nec etiā sine gr̃a ex acceptatione Dei possumus satisfacere. Dicere em̃ ꝙ Deus acceptat opera nostra est dicere ꝙ illa sũt accepta & grata Deo, sed si homo non habet gratiā non poterũt eius opera esse grata deo. Posset quidẽ Deus remittere sua omnipotentia peccata propter actus existentis in peccato, sed hæc non esset satisfactio sed cōdonatio pura, & remissio. Secundò potest homo cōsiderari in gratia. Et secundũ hanc considerationem, si non habeamus respectũ ad passionem Christi, adhuc non potest satisfacere ad æqualitatem. Quia non sunt cōdignæ passiones huius tẽporis ad futurā gloriā . Item quia illa opera sunt nr̃a , & si habent fructũ est ex parte Dei. Potest tamen talis satisfacere ex liberalitate acceptantis. Si verò cōsideretur homo in gratia, prout gratia est effectus passionis Christi, sic ꝓ prissimè , & ad æqualitatem satisfacit Deo: si iungamus merita nostra meritis Xp̃i , qui etiā in quantũ hō satisfecit ad æqualitatem iustitiæ, & quātitatis . Satisfacere pōt vnus pro altero. ¶ QVÆritur, vtrũ vnus homo possit pro alterius hominis poena satisfacere? V. g. Petrus post confessionem manet reus ad poenam vt decem, est dubium, an ego possim satisfacere pro illo? Respond. ex omniũ sententia ꝙ sic. Ita habet vsus ecclesię . Nihil enim tam naturale est homini quā vt quilibet vtatur re sua vt vult: quare ergo non potero vti hoc ieiunio meo vt voluero? vbi hoc ꝓhibuit Deus? possũ da re tp̃alia mea, q̃re nō spũalia . Itẽ sufficiẽtissimè ꝓbat̃ ex cōsuetudine eccłię in qua vnus ꝓ alio satisfacit. Itẽ Collosen. 1. dicit, nunc gaudeo in passionibꝰ meis pro vobis: & adimpleo quæ des sunt passioni Christi in carne mea pro corpore eius quod est ecclesia. Itẽ oratio mea valet alteri ad gloriam: iuxta illud orate pro inuicem vt saluemini Iacobi. 5. ergo etiam ad remittendam poenam. Et si oratio, ergo etiam alia opera bona. Item omnes sumus inuicem membra: vt dicitur Romanos. 12. & Epheseos. 8. sed membra vnius corporis influunt inuicem, ergo. Satisfacere pro vno peccato & nō pro alio, an possit peccator vel pro peccato iā remisso ¶ QVÆRItur, vtrum homo possit satisfacere pro vno peccato non satisfaciẽdo pro alio? vtrum homo existẽs in mortali, possit satisfacere pro poena peccati mortalis iā remissi? Respō deo ex sententia omnium, impossibile est quód quis satisfaciat prius ꝓ poena, quam pro culpa. Et hoc est notum & â nemine dubitatum. Si verò sit in peccato, an possit satisfacere pro poena peccati iam dimissi? Respondeo, ꝙ vel ista opera satisfactoria sunt iniun cta á confessore vel non: sed voluntariê assumpta. Si secundũ , cōmunis sententia omnium est ꝙ nihil prossunt. 1. Corinthi. 13. Si tradidero corpus meũ ita vt ardeam, charitatem autem non habuero nihil sum, nihil mihi prodest Item opera illa ex se non sunt æqualia satisfactioni quam debet: nec etiā ex liberalitate acceptantis, quia nō acceptantur cum procedant ab inimico Dei, ergo non sunt satisfactoria. Si autẽ sint iniuncta á confessore, licet Scotus videatur dicere ꝙ valent, tamen S. Tho. 4. d. 15. & Enrrichus, quodlibeto. 8. q. 18. & Adrianus. q. quam de hoc facit. 4. & Palude. 4. d. 15. &. 22. dicunt ꝙ nullo modo valent. Et patet rationibus nunc factis, nullus potest satisfacere sine gratia: remissio enim peccati est maxima amicitia Dei, qua nō vtitur nisi erga amicos, ergo. Verũ est ꝙ talia opera iniuncta à confessore, & facta in peccato mortali, adueniente charitate, siue relinquant post se effectũ siue nō (hæc em̃ distinctio friuola est, & nun placuit viris doctis) viuificantur & acceptantur à Deo: vt benè dicit Caietanus, quia satisfactio est pars sacramenti. Vnde si virtus confessionis reddit, quare non & satisfactionis? hoc piũ est, sed tutius est implere in gr̃a poenitentiā iniunctā . Verũ est, ꝙ illa opera satisfactoria iniuncta á confessore, & facta in mortali, quāuis non valeant ad remissionẽ culpæ, tñ per illa impletur præceptum confessoris, & non tenetur poenitens iterum implere poenitentiam iniunctam. satisfactio sit per opera pœ nalia. ¶ QVÆRITVR, vtrũ satisfactio debeat fieri ꝑ opera poenalia? Pro huius intelligẽtia oportet prius intelligere, ꝗd sit opꝰ pęnale . Opꝰ poenale idẽ est qđ malũ pęnæ , & malũ nihil aliud est quám priuatio boni. Triplex verò est bonum, honestum, vtile, et delectabile, poena propriè loquendo non est priuatio boni honesti, quia hoc est peccatum, sed est priuatio boni vtilis, vel delectabilis, sicut dare eleemosynam, ieiunare, orare &c. Nũc dico quòd satisfactio debet fieri per opera poenalia Ita est cōis doctorũ sententia. Probatur, quia satisfactio est opus iustitiæ offensa autem consistit in hoc ꝙ subtrahimus Deo obedientiam, & accipimus facultatem peccandi quam iure non habebamus. Cùm ergo iustitia tẽ dat ad ęqualitatem , dignum est quòd satisfaciamus per hoc quòd subtrahamus à nobis quod iustũ est, & nostrũ est, pecuniam, vel coenam: sicut in lege fiebat satisfactio per cōtrapassum : oculum pro oculo &c. Confirmatur exemplo Christi qui potens per solā dilectionem Dei satisfacere, satisfecit per opera poenalia. Et quantò opus fuerit magis poenale, tantò erit magis satisfactorium cęteris paribus. Secundò dico (& credo esse probabile ac verum) quòd per omne opus bonũ possumus satisfacere: etiam per dilectionem Dei. Hoc tenet Scotus. Et patet, quia etiā inter homines fit satisfactio nō solùm per opera poenalia, sed etiā per omnia opera illa quę lęso complacent. Item probatur, quia nullum est opus bonum quod non sit poenale, ergo omne opꝰ bonum est satisfactoriũ , quia lassat & defatigat hominem, vt contẽplatio , & dilectio, quæ licet sint opera animę , sed sunt animę coniũctę corpori: & haberemus magnum laborem si velemus Deum diligere, vel ꝓ ximum per vnam horam. Item per dilectionem Dei satisfacimus pro poena peccati venialis: nam per illam remittitur veniale, vt diximus, ergo dilectio Dei est opus satisfactorium. Item quia dicere ꝙ per dilectionẽ dei, & cō tẽplationẽ , & alia id genꝰ oꝑa nō satisfacimus, esset motiuũ magnum ad deterrendũ homines à melioribus bonis satisfacere, ā possimus per opera alias debita. ¶ QVÆritur, vtrum sit necessarium quòd opera per quæ homo debet satisfacere sint libera, vel an possim satisfacere ꝑ opera aliâs debita: vt per ieiunium quadragessimæ, vel orationẽ canonicarum horarum? Palude. 4. d. 15. q. 1. ar. 2. dicit absolutè, quòd nemo satisfacit per opera aliâs debita, & prę cepta . Vnde qui dat pauperi existenti in extrema necessitate omnia bōa sua non satisfacit. Idem dicit Maio. 4. dis. 15. q. 2. & Almain. q. 1. & Siluester. Et probant quia vnico precio non potest satisfieri duobus debitis, ergo eodem ieiunio non potest satisfacere quis pro peccatis, & ecclesiæ. Item quia sequę rerur quòd confessor posset iniungere clerico, quòd diceret horas canoni cas in poenitentiam, aut quòd solueret decem aureos quos debet, quod quidem esset irrisio. Sed his nō obstā tibus , ego non dubito quin possimus satisfacere per opera aliâs debita. Et puto erroneum dicere cōtrarium . Ita tenet Adrianus. q. quā de hoc fecit. Et probatur, ecclesia instituit ieiunium quadragessimale & alia, vt pro peccatis satisfaciamus, hæc fuit eius intentio & sæpissimè orat in quadragessima vt acceptet Deus nostra ieiunia in remissionẽ peccatorum, ergo illa sunt satisfactoria pro peccatis. Ita dicendũ est omnino, & vtinam vel sola ieiunia ab ecclesia instituta ieiunaremus. Ad argumentum igitur, cōfessor posset imponere clerico ꝙ diceret horas canonicas in poenitentiā . Respōd. pri mò quòd nō debet hoc facere, quia debet iuuare eum ad satisfaciẽdũ ac proindè debet aliquid de nouo imponere Secundò dico quòd si faciat, factum erit, & aliquandò expediet: vt si nobiles nunquā ieiunent quadragessimā , benè faciet confessor pręcipiens illis, ieiunetis hos quindecim dies qui remanent de quadragessima. Alia argumenta facile soluuntur. Nam cum ieiunium quadragessimę sit satisfactorium, ergo pro aliquibus est satisfactorium, ergo pro me. Mirabile enim est quòd sit satisfactorium pro alijs & nō pro me. Perderem ergo premium satisfactionis ieiunando quadragessimā propter ecclesię præceptum. Certè non credo. Pœnitẽtiam ĩpositā an possimꝰ ĩ plere ĩ missa đ præcepto. ¶ QVÆritur, an qui impleret poenitentiam cōfessoris cùm audit missam de præcepto, satisfaciat? V. g. iniungit confessor septem psalmos recito eos inter audiendum missam die dñica , an satisfaciam præcepto confessoris? Aliqui summistę dicunt, quòd nō im let , sed Adrianus dicit (& benè) quòd implet & non peccat. Aliquo tamen modo facit irreuerentèr. Pœnitẽ tia imponatur in rebus alias nō debitis. ¶ SED quid si alicui sit iniũctum ꝙ ieiunet tribus diebus quatuor temporũ vel quadragessimæ, an satisfaciat præcepto confesoris? Respōdeo quòd non, quia oportet stare ad intentionẽ confessoris, qui si non explicet contrarium, intelligitur de diebus aliâs non debitis. Secus esset de eleemosyna, nā nō dubito quin si confessor iniungat poenitenti quòd det aureum pauperi, melius faceret & magis ad intentionem confessoris si det illũ pauperi existenti in extrema necessitate. Homo per se ipsum satisfaciat. ¶ DVB Itatur, an oporteat quód homo satisfaciat per se ipsum? Respond. ꝙ quilibet per se debet implere poenitentiam sibi iniunctam. Patet, quia id est præceptum, vt tenebimus pro nũc . Item. quia poenitẽtia est vt medicina, modo medicina quæ est mihi necessaria non confertur alteri: nisi confessor imponat sic poenitentiā , ieiuna tribus diebus vel fac ꝙ alius ieiunet pro te. Si autẽ ego nō possum bonum est quód alteri committam vt ieiunet pro me. Flagella inflicta a Deo sũt satisfactoria. ¶ QVÆritur, vtrũ flagella inflicta à Deo in hoc mundo sint satisfactoria ꝓ peccatis? Vt Nabuchodonosor ambulans in solitudine, sicut fera, & Dauid quandó occîsus fuit à Deo puer eius? Videtur ꝙ non, quia talia opera non sunt voluntaria, actus verò debet esse meritorius ad hoc quôd sit satisfactorius, sed non potest esse meritorius nisi sit voluntarius, ergo. In oppositũ est quia Nahum. 1. dicitur non insurget bis tribulatio. Quod septuaginta interpretes verterunt, non iudicauit Deus bis in idipsũ , ergo si per has tribulationes quas patimur in hoc mundo non satisfacimus, bis de eodem iu dicamur. Ad hanc quæstionem respō det . S. Tho. 4. d. 15. & in additionibꝰ q. 15. ar. 2. quod poena pro peccato potest duplicitèr exigi. Vno modo ab illo cui non debetur satisfactio, sicut si occîdi hominem debeo satisfactionẽ Deo. Si autem alius homo verberaret me propter hoc, hęc poena non habet rationem satisfactionis sed vindictę : sicut si debeo tibi viginti, & alius accipit a me, per hoc ego non satisfacio tibi. Secundò modo potest exigi, seu infligi poena ab eo cui debet̃ satisfactio & talis poena vocatur propriè satisfactio. sicut illi qui puniuntur a cōmunitate & iudicibus. Hoc supposito dico, ꝙ poena a Deo inflicta potest esse satisfactoria. Probat . S. Tho. quia poena illa potest esse opus peccatoris per hoc ꝙ volũtarie acceptat, & patiẽtèr sustinet: sicut Iob ꝗ dicebat, sicut dño placuit ita factũ ẽ , sit nomẽ dñi bñdictũ . Illud erat satisfactoriũ , quia iā erat proprium illius. Si autem quis renitatur tali poenæ non est satisfactoria: si talis resistentia sit vs ad peccatum mortale. Vnde infirmus qui velet sanari si posset, sed quia non potest fert bono animo, in nomine dñi satisfacit, nō solũ per patiẽtiam quam habet, sed quia ipsæ poenæ à Deo inflictę sunt satisfactoriæ de se: sicut etiam poenę purgatorij & multo melius. Dico prętereà (& hoc est multum probabile, & verisimilè) ꝙ quicũ  in gratia punitur à Deo in isto mundo, sufficientèr punitur, & non punietur in alio seculo: & maximè si morte eum puniat, tunc enim non dubito quin mors inflicta à Christo (non loquor de morte naturali) omnem poenam deleat. Probatur, quia nulla est ratio iā ꝙ Deus punit aliquem in vita, cur puniat partem & non totum. Hoc non negaret Hie ronymus qui verbum mirabile dicit super illud Nahum. i. non consurget duplex tribulatio. Quod vos potestis videre si placuerit in suo fonte. Pœnalia oꝑa fatisfactoria præcipua tria, ieiuniũ , eleemosyna, & oratio. ¶ QVÆritur, quę sint opera satisfactoria poenalia, vtrum sint tria quę cō munitèr ponuntur a doctoribus, & a Magistro sententi. 4. d. 15. scilicet ieiunium, eleemosyna, & oratio? Respondeo, ꝙ sic. Probat S. Tho. quia vt supra diximus, in satisfactione oportet ꝙ sicut peccator vsurpauit sibi quod non debet, ita auferat sibi aliquid qđ ei competebat, putâ bona naturalia per ieiuniũ , bona temporalia per eleemosynam. Bona autem spiritualia non debent auferri, sed satisfacimus operibus spiritualibus cognoscendo quòd sunt Dei, & petendo auxilium quod fit per orationẽ . Et in his includuntur omnia opera poenalia. In ieiunio opera afflictiua ex natura sua pu tâ peregrinatio, silentium &c. Prædicare verò, legere, & similia intelliguntur sub eleemosyna, quia sunt bona proximis exhibita. Confessor pōt obligare pœnitentem ad aliquam satisfactionẽ . ¶ QVÆritur, an cōfessor audiens cō fessionem possit obligare poenitentẽ ad aliquam satisfactionem? putâ ad hoc vt ieiunet, vel det eleemosynam? Scotus. 4. d. 18. &. 19. tenet quòd confessor non potest obligare poenitentem si ipse noluerit acceptare. Si autem semel acceptauerit tenetur implere poenitentiam sub poena peccati mortalis Idem tenet Gabriel. d. 16. q. 2. dubio. 1. &. 5. quia potest satisfacere in alia vita. Idem tenet Siluester verbo confessio. 1. §. 25. &. 26. licet cum aliquibus limitationibus. Caieta. etiā . q. 2. de satisfactiōe tenet ꝙ poenitẽs non tenetur acceptare poenitentiā , saltẽ sub poena peccati mortalis, & si acceptet non tenet̃ eā implere sub poena peccati mor talis. Sed quicꝗd sit de his opinionibꝰ puto esse ꝓbabilius ꝙ pęnitẽs sub poena peccati mortalis tenetur acceptare poenitentiam sibi iniunctā . Ita tenet Magist. 4. d. 18. &. S. Tho. ibidẽ & in additionibꝰ . q. 18. art. 3. &. d. 16. in expositione textus, & Palu. 4. di. 20. q. 2. & Maio. d. 17. q. 2. & Alma. d. 18. & videtur sententia omniũ sanctorũ antiquorum, qui si peccatori graui iniungerẽt poenitentiam, & ille nollet acceptare non reputarent eum (vt credo) esse in statu salutis. Et probo ꝙ teneatur acceptare, quia in cap. omnis, dicitur & in iunctam sibi poenitentiam pro viribꝰ studeat adimplere. In prædicto ca. est præceptum obligans ad confitendum semel in anno, sed sub eijsdem verbis dicitur quòd impleat poenitentiam iniunctā , & confiteatur, ergo etiā illud est præceptũ . Itẽ cap. statuimus de maledicis dicitur si poenitentiā renuerit peccator iniunctam à sacerdote interdicatur ei ingressus ecclesiæ. i. excommunicetur & ecclesiastica careat sepultura. Et licet hoc intelligatur de poenitentia publica, tamen eadem ratione intelligendũ est de secreta: quia quantum ad claues nihil refert vtrum confessio fiat publicè, vel secretè. Et credo ꝙ qui antiquitus publicè confitebantur, non iterum confitebantur secretè. Probatur etiam, sacerdos habet potestatem remittendi & soluendi culpam & poenam, ergo & ligandi quo ad culpam & poenam. Itẽ quilibet iudex in foro contentioso habet potestatem imponendi poenam pro crimine, & alius tenet̃ acceptare, quare ergo iudex ecclesiasticus non habebit hanc potestatem in suo foro? Confessor non pōt im ponere quācũq; voluerit pœ nitẽtiā . ¶ QVÆritur, vrum sacerdos habeat potestatem imponendi quācũ  poenitentiam voluerit pro suo arbitrio? Respondeo, non oportet ꝙ per poenitentiam iniunctam à confessore, poenitens satisfaciat pro tota poena oĩum peccatorum suorum. Nam aliâs frustra esset purgatoriũ . Secundò dico, ꝙ sacerdos nō potest imponere quantā cun poenam grauem, & quandô esset intolerabilis, poenitens non tenetur obedire. Vtrum autem debeat sacerdos ponere aliquam poenitentiam sub consilio, fac hoc, & si volueris fac etiam istud. Palude consulit ita facere, & Siluester, & alij. Hoc etiam laudat sanct. Tho. propter quod dico, ꝙ talis poenitentia propter cōsiliũ sacerdotis est magis meritoria,  si eā faceret ex arbitrio proprio solùm modo. Confessor pōt mutare vel tollere pœ uitentiā ab alio cōfessore iniũ ctam . ¶ QVÆritur, vtrum secundus confessor possit commutare, vel tollere poenitentiam impositam à primo confessore? De hoc sunt opiniones. Siluester & isti dicunt ꝙ non potest nisi confi teatur. Sed puto probabiliꝰ ꝙ potest, quia secundus confessor est iudex & habet potestatem super istum, & ideò satis est quód poenitens confiteatur peccatum illud, quòd non fecerit poenitentiam sibi iniunctam ab alio, & potest confessor, vel tollere totam, vel minuere, vel etiam commutare. Vtrũ autem confessor teneatur semper aliquam iniũgere poenitentiā poenitenti, posset dubitari. Sed dico quod sic quia est iudex, & grauitèr peccaret si nullā imponeret, nisi esset ex magna & ratiōabili causa, vt in articulo mortis, vel si videret quòd poenitens nullā acceptaret poenitentiam: si tamẽ hoc contingere possit vnquàm. Hæc de satisfactione dicta sufficiant. ¶ Sequitur de sacramento extremæ vnctionis. De quo (licet sit sacramentũ exeũtiũ ) prius tractatur  de matrimonio, & de ordine. Quia prius agendũ est de sacramentis quę pertinent ad oẽs christianos,  de his quæ spectant solũ ad certũ genus personarũ . Et de hac materia tractatur á doctoribus 4. d. 23. Extrema vnctio est sacramẽ tum . PRIMO quæritur, an extrema vnctio sit sacramentũ ? Respondeo secundũ omnes catholicos ꝙ sic. Quia est inuisibilis gr̃ ę visibilis forma, nā significat gr̃am interiorẽ , cũ eius effectus sit remouere reliquias peccatorũ . Et cōfert gr̃am iuxta illud Iacobi 5. & si in peccatis fuerit dimittent̃ ei. Ex quo patet ꝙ si peccator cũ sola attritiōe recipiat hoc sacramẽtũ , recipiet gr̃am virtute illiꝰ , & remissionẽ peccatorũ mortaliũ . Itẽ ꝓbatur ꝙ sit sacramentũ , quia in cap. ad abolendam de hæreticis excōmunicā tur qui alitèr sentiunt de sacramentis quàm sentit romana ecclesia: sed ecclesia romana in concilio Florentino sub Eugenio. 4. determinauit ꝙ extrema vnctio est vnum de septem sacramentis ecclesiæ. Et in capi. illud superfluum. 95. distinctio. idem determinatur, ergo ita tenendum est de fide & oppositum est hæreticum. Extrema vnctio an sit à Christo ĩstituta . ¶ QVÆritur, à quo sit hoc sacramentum institutũ , an à Christo? Magister, 4. d. 23. ex verbis Hugonis ait quòd ab apostolis, Iacob. 5. Sed cũ sacramenta nouæ legis conferant gratiam quā solus Christus confert: tenẽdum est omnino ꝙ Christus instituit hoc sacramẽ tum . Nam instituere sacramenta pertinet ad potestatem excellentię quam solus Christus habuit. Quod autem dicit magister quòd fuit ab apostolis institutum, intelligendum est secundũ sanct. Tho. ꝙ est ab apostolis promulgatum. Sed vbi legitur in sacra scriptu ra huius sacramẽti institutio? S. Tho. & omnes alij dicunt ꝙ non est expressus locus vbi fuerit institutum. Habemus tamen ꝙ sit sacramentum ex traditione ecclesiæ quæ in his quæ sunt fidei errare nō potest: & hoc sufficit nobis. Euangelistæ non curauerunt tradere nisi necessaria ad salutem, vt de baptismo, poenitẽtia , eucharistia, quæ sunt sacramenta necessaria. De confirmatione verò & extrema vnctione ꝓ ptereà siluerunt, quia nō sunt necessaria ad salutem: quanuis Marci. 6. videatur fieri de hoc sacramento mentio cũ duodecim vngebant infirmos oleo. vnctionis extremæ effectꝰ ¶ QVÆritur, quis sit effectus huius sacramenti? Respondeo ꝙ hoc sacramentum non imprimit characterem, & ideò est iterabile. Patet, quia in cō cilio Florentino dicitur ꝙ solũ tria sacramenta imprimunt characterem, baptismus, confirmatio, & ordo. Secũ dò dico quòd effectus principalis huius sacramenti est remissio peccatorũ minus principalis est sanitas corporis. Dicente Iacobo, & alleuiabit eum dominus, & si in peccatis fuerit dimittentur ei. Sed tota difficultas est, ad remissionem quorum peccatorum ordinetur. Ricardus, Bonauentura, Scotus, Durandus, & Maioris, dicũt quòd ordinatur ad remissionem venialiũ . Sed contra quia contra venialia sunt multa remedia, & faciliora, vt aqua benedicta, oratio dñica , tunsio pectoris &c & in ceremonijs huius sacramẽti , vna est confessio generalis, in qua remittũ tur venialia, ergo non ordinatur ad remissionem venialium. Item quia si ordinaretur ad remissionem venialium deberet conferri sanis. Dico igitur cũ S. Tho. ꝙ ordinatur ad reliquias peccatorũ , quæ sunt, debilitas potentiarũ , tristitia, & alia quę impediunt animā cogitare de Deo. Et proptereá confertur hoc sacramentum infirmis vt possint facilius resistere tentationibus demonũ , quæ tunc maximè insurgunt, & remotio illa est exhilaratio cordis vt habetur in capit. vnico de sacra vnctione. Idem dicit etiam Palude. Nō negamus tamen quin remittat venialia, imo & aliquandò remittit mortalia. In peccato ergo sunt tria, macula, poena, & reliquiæ. Ad tollendam maculam, in ingressu nouæ vitæ ordinatur baptismus. Post perditam verò vitā spiritualem ordinatur poenitentia ad tollendam maculā . Ad poenā verò non est aliquid de per se ordinatũ . Manet ergo ad reliquias peccatorũ extrema vnctio. Et reliquiæ istæ sunt quæ dā qualitates infectiuæ animæ, & naturalis impotẽtia , & ineptitudo quę remanet post peccatũ ad exercẽdũ bona oꝑa , & ligamẽ quoddā aĩ æ ad opera virtutis, quod prouenit á peccato. De secundo effectu qui est sanitas corporalis, dicitur in concilio Florentino ꝙ non semper sequitur, sed quandò ex pedit infirmis bene valere. Extrema vnctio est vnicũ sacramentum. ¶ QVÆritur, cum hic sint multæ vnctiones, & multæ formæ, an vnctio sit vnicum sacramentum, vel plura? Respondeo secundũ oẽs ꝙ est vnũ sacramẽtum : sicut vnum artificale, vt vna domus, & vna curatio quæ fit in radicibus peccatorum, hoc est in quinque sensibus. Sed quęres in qua illarum vnctionum datur gratia? Respondet sanct. Tho. quòd in vltima. Oleum oliuarũ est materia sacramenti vnctionis. ¶ QVÆRItur, quę sit materia huius sacramenti? Respond. ꝙ omnes cō ueniunt quòd est oleum. Et habetur ex verbis Iacobi. 5. orent super eum vngentes eum oleo. Et in capit. vnico de sacra vnctione. Et in concilio Florentino. Et ratio conueniẽtiæ est quia hæc curatio est vltima, & debet esse perfecta: ac debet significare spẽ qua tunc infirmus maximè, indiget quæ quidẽ spes significat̃ per lenitatẽ olei. Oleũ enim est optimũ ad curandum quia maximè penetratiuũ est. Nomine autem olei intelligitur oleum oliuarum: sicut nomine panis intelligit̃ triticeus, & nomine vini, vitis. Sufficeret autem oleum rosaceũ nisi sit multum corruptũ . Et in ca. vnico de sacra vnctione præcipitur quòd non mittat̃ balsamum. Idem habetur in concilio Florentino. Hoc autem oleum de necessitate praecepti debet esse benedictum ab episcopo : vt patet in dicto ca. vnico. Ratio quare debet esse benedictum est, quia materia omnium sacramentorum habentium materiam prę ter actus recipientis, debet esse consecrata, seu sanctificata: quia est instrumentum ad conferendā sanctitatem. Materia autẽ sacramentorum quibus Christus vsus est non indiget alia sanctificatione: quia per cōtactum sui sacratissimi corporis eā sanctificauit, vt aquam in baptismo, panẽ in eucharistia. Materia verò extremæ vnctionis, & materia confirmationis indigẽt benedictione: quia his sacramẽtis nō est vsus Christꝰ . Posset autem simplex sacerdos ex commissione papae oleum consecrare, ut tenet Palude, Scotus, & Caietanus. 3. parte questione. 72. arti. 3. Oleum vnctiōis oportet esse consecratũ ¶ QVÆritur, an esset verum sacramentũ si quis vngeret oleo non consecrato? Palude, & Durand. dicũt ꝙ papa non posset vngere oleo non consecrato. Caietanus dubitat, an consecratio olei sit de necessitate sacramẽti . Et ideò probabiliter credo, quod nō est de necessitate sacramenti licet sit de necessitate praecepti, patet ꝗ Iaco. 5. est expressa materia huius sacramenti, & forma & minister: & tamen nulla fit mẽtio de cōsecratione olei, ergo. Item in ca. pastoralis de sacramentis non iterandis, Innocentius tertius requisitus, an ille qui erat confirmatus oleo non benedicto, esset iterum confirmandus? Respondit nihil est iterādum sed cautè supplẽdum quod in cautè fuit ommissum, ergo non erat repetenda forma: ac proindè fuit verũ sacramentũ . Et eadẽ ratio erit de extrema vnctiōe . Forma sacramẽ ti vnctionis. ¶ QVÆRitur, quæ sit forma huius sacramẽti ? Respōd. ꝙ forma est deprecatiua quā nunc tenet ecclesia. Quia ex Iacobo patet sic debere esse cùm dicat, orent pro eo, oratio autem idẽ est quod deprecatio. Ratio verò quare forma huius sacramenti non est indicatiua sed deprecatiua est, quia iam infirmus est à se destitutus, & eget aliorũ precatione. Item quia iam transit ad alium forum & commendatur alteri foro per hoc sacramentum. Forma ergo qua nunc vtitur ecclesia est de necessitate præcepti: vt patet in concilio Florentino. Secundò dico, si aliquę ecclesiæ vtantur forma indicatiua, videtur piũ quòd sufficiat. Et hoc etiā ponit Ricardus, & Duran. quia aliâs ecclesia non permitteret tantum errorem. Quanuis Capreolus non putet esse probabile ꝙ aliquæ ecclesiæ vtantur forma indicatiua tantum. Tertiò dico, ꝙ ecclesia posset mutare formā dũmodo esset deprecatiua: quia Iacob non dicit nisi orẽt . Est ego forma, per istā vnctionẽ & suam pijssimam misericordiam indulgeat tibi Deus quicquid deliquisti per visum auditũ &c. Vnctionis sacramentum nō est de necessitate salutis. ¶ QVÆritur, vtrum hoc sacramentũ sit de necessitate salutis? Respōdeo secundũ oẽs ꝙ non, sed sola tria baptismus, eucharistia, poenitentia, quæ ordinantur ad gratiam & remissionem peccatorũ . Duo alia sunt quibus nolle vti esset peccatum mortale, vt cōfirmatio , & extrema vnctio. Alia duo sunt quibus licet nolle vti, vt matrimoniũ , & ordo. Vnde si quis etiā ex negligentia non reciperet extremā vnctionẽ nō peccaret mortalitèr. Si verè ex cōtẽptu , peccaret mortalitèr: vt si quis supposita fide huius sacramẽti nollet vti illo. Ita tenẽt oẽs , & Caieta. Minister sacramẽti vnctiōis est omnis sacerdos ¶ De ministro verò huius sacramenti dico quòd est omnis sacerdos: vt patet ex verbis Iacobi. Et quia hoc ordinat̃ ad remissionem peccatorum & om̃is sacerdos potest peccata remittere, ac proindè quilibet sacerdos potest hoc sacramẽtũ ministrare, nō ex cōmissione prælatorũ sed ex officio: quia hoc nō ꝑtinet ad iurisdictionẽ . De iure verò & nō đ necessitate sacramẽti requiritur ꝙ sit ꝓprius sacerdos. Sed ꝓprio sacerdote deficiente quilibet sacerdos ( preter religiossos) in necessitate pōt & debet cōicare infirmum & vngere. Vnctionis sacramentũ infirmis dandũ . ¶ QVÆritur, an sanis debeat hoc sacramentum conferri? Respondeo secundũ . S. Tho. & alios, ꝙ non. Patet ex verbis Iacobi, infirmatur quis in vobis. Item quia hoc sacramẽtũ est curatiuum, & exterius debet significare quod interius facit: curatio autem solis infirmis conuenit, ergo soli illi debent inungi. Si autem quandó vngũ tur moriantur non ꝓcedatur vlterius. Si vero sit dubiũ vngat sub dubio dicens si es mortuus non te vngo, si veró non est mortuus, per istam vnctionem & suam pijssimam &c. Infirmi in mortis periculo sũt vngẽdi sed non omnes. ¶ QVÆritur, vtrũ oẽs infirmi sint vngẽdi ? Respōd. ꝙ cōmunis sentẽtia est ꝙ solus infirmus qui est in ꝑiculo mortis ꝓbabili est capax huius sacramenti Probat. S. Tho. quia hoc sacramẽtũ ẽ vltima medicina: vt etiā sonat ipsum nomen extrema vnctio, ergo est adhibenda qñ non est aliud remediũ , nec spes. Nec tñ infirmi oẽs qui sunt in tali periculo sunt vngendi. Nam primò excipiuntur pueri: quia in ipsa forma dicitur indulgeat tibi Deus quicquid deliquisti. Et eadem ratione excipiuntur perpetuo dementes, quia nunquā peccauerunt actualiter. Nec beatissima virgo esset vngẽda , quia caruit omni peccato. Is autem qui adultus baptizatur, si illico infirmetur ad mortem est vngendus, vt tenet Palude, & Hostiens. quia instant ei magna certamina. Excipiũtur etiam damnati ad mortem quia non sunt iam capaces salutis corporalis, qui est vnus effectus huius sacramenti. Excipiuntur etiam furiosi & amentes qui habent dilucida interuala: nisi fuerint bonæ vitæ & formalitèr illud petierint. Hoc est propter defectum venerationis. Infirmi in quibus corporis partibꝰ vngẽdi . ¶ QVÆritur, in quibus partibus est vngendus infirmus? Videtur ꝙ in omnibus, quia significat hoc sacramentũ perfectam animæ curationem, ergo debet vngi in toto corpore: quia anima est in qualibet parte corporis. Respondeo, ꝙ in medicationibus corporalibus applicantur medicinæ nō omnibus partibus quæ dolent, sed vbi est radix morbi. Et quia tres sunt radices morbi spiritualis: videlicet ratio dirigens, appetitus mouens & prosequẽs , & principia rationis per quæ intelligit, sunt sensus (nihil enim in intellectu quin prius fuerit in sensu) ideó vnguntur oẽs sensus. Principiũ verò mouens appetitum est dilectio: vnde vnguntur renes vbi viget dilectio. Foeminæ verò propter honestatem, nec in renibus, nec in ventre sunt vngẽdæ Pedes verò vnguntur quia sunt prosecutiui & executiuè se habent. Vnctio quidẽ in sensibus est de essentia, nō autẽ vnctio in renibus. Quia principiũ dirigens est principiũ oĩum aliorum. Et ideò in aliquibus partibus nō vngũ tur : & melius esset quòd non esset in vsu. At mutilati vnguntur in partibus proximis. Et etiā ceci à natiuitate sunt in oculis vngendi. Quia tales possent per aliquas sensationes desiderare videre mulieres. Vnctionis sacramentum iterabile. ¶ QVÆritur, vtrum hoc sacramentum sit iterabile? Respondeo, ꝙ sic in diuersis infirmitatibus. Quia nō habet effectũ perpetuũ , & per iterationẽ nō fit iniuria sacramẽto , quasi insufficiẽs sit. In eadẽ etiā infirmitate pōt iterari. Quia habet ꝓ materia infirmitatẽ periculosam: & sic quotiescũ  sit in periculo mortis, putâ si conualesceret et iterũ perueniret ad periculum mortis esset vngendus. Et hęc de extre ma vnctione sint satis. ¶ Sequitur sacramentum ordinis de quo Magister & doctores tractāt in. 4. d. 24. & deinceps PRIMO igit̃ quæritur, an omnes septem ordines sint ex institutione diuina? Post Magister egit de sacramentis quę spectāt ad priuatum remedium singulorũ fideliũ , hic incipit tractare de sacramentis quę dantur in officium & bonũ cō mune vt ordo, et matrimonium. Repōd. igitur primò quòd de sacerdotio & diaconatu nemo est qui ambigat quin sint à Christo instituti, nec hæretici hoc negant. Sed de alijs est dubiũ . Et Magister quidem dicit quòd Christus reliquit omnes illos ordines seruā dos in ecclesia. Et Palude. 4. dist. 24. quæstio. 1. tenet quòd omnes septem ordines sunt ex institutione diuina. Ita etiam. S. Tho. videtur sentire, quia hic dicit quód omnes septem ordines conferunt gratiam ex opere operato, quod non posset esse si ab ecclesia essent instituti. Respōd. in primis, ꝙ isti septem ordines non sunt nouũ inuentũ vt putant hæretici, sed est antiquissimum institutum quo nullũ est antiquius. Quod probatur testimonijs sanctorum. Anacletus qui successit Clementi in cap. 2. sui decreti dicit episcopus Deo sacrificans testes secũ habeat & plures quā alij sacerdotes, in solennioribꝰ diebus habeat tres, aut quin diaconos & subdiaconos atque reliquos ministros qui sacris ĩduti &c. Ecce meminit diaconorũ , & subdiaconorũ , & aliorũ . Et Ambrosius etiā super illud Ephe. 4. ipse dedit quosdā quidẽ apostolos, alios euāgelistas , fundat omnes ordines in sacra scriptura. Et Eusebius lib. 6. Ecclesiasticæ historiæ ca. 33 recitat epistolā Cornelij ad Fabianũ antiochenum in qua numerat omnes ordines ecclesiæ, qui quidem præcessit nos mille annis & supra. Et Hieronymus in argumento quod præponit̃ epistolę . 1. Thesaloni. dicit, hos Thesalonicenses collaudat apostolus scribẽs eis per Titum diaconum, & Onessimũ accolitum. In sacra verò scriptura non est de omnibus mẽtio . Possumus igitur dicere ꝙ oẽs hi ordines fuerunt instituti à Christo in particulari ipso viuente, vel saltem generalitèr. Quia Christus dedit potestatem ecclesię cō stituendi ministros, & consecrādi eos ad sacrificium eucharistiæ. Et ad hũc sensum omnes hi ordines sunt instituti à Christo per hoc quod dedit potestatẽ ecclesiæ consecrādi , & ordinādi ministros quotquot viderit expedire. Ordines omnes, an sint sacramẽ tum . ¶ QVÆritur, vtrum ordo sit sacramẽ tum ? Respōd. & est conclusio catholica, ordo est sacramentũ . Patet quia in concil. Florẽti . numeratur inter septẽ sacramẽta . Sed est dubium vtrum oẽs ordines sint sacramenta? Durandus dicit ꝙ solum sacerdotium per qđ datur potestas spũalis est sacramẽtum . Alij autẽ ordines sunt quędā sacramẽtalia Adducit ad hoc multas rationes in. 4. d. 24. q. 2. quas ibi poteris videre. Contrarium tenẽt oẽs doctores, videlicet ꝙ oẽs ordines sunt verum sacramẽtum . Hoc asserit. S. Tho. Albertus mag. Bonauẽt . Almain, Maio. Palu. &c. Et patet quia quilibet ordo est sacræ rei signũ , & in eo dat̃ aliquid spũale : quia si alij ordines essent sacramentalia, darentur simul cũ sacerdotio. Sed ritus ecclesię est in cōtrariũ : imo multi recipiũt minores ordines nolẽtes vlterius progredi, ergo. Ego nisi esset opinio tā torũ doctorũ in contrariũ mallẽ tenere cũ Durād. nescio em̃ quid cogat po nere quatuor ordines minores esse sacramẽtũ . Nā quę potestas est illa spũa lis in accolito, deferre cereos & offerre materiā subdiacono? Itẽ prima tonsura nec est sacramentũ , nec propriè ordo, & in hostiario qui habet aperire fores ecclesiæ &c. Sed tñ quia oẽs oppositũ tenẽt nō auderẽ hoc tenere. Caieta. in. q. quam fecit de ritu ordinis tenet cum Durando quòd solum sacerdotiũ est ordo, & sacramentũ à Christo institutũ , omnia verò alia sunt sacramentalia. Idem videtur dicere. 3. p. q. 64. ar. 3. 1. Dico igitur ad hanc quæ stionẽ ꝙ tenenda est cōmunis opinio. Secundò dico, ꝙ opinio Durandi, & Caietani est probabilissima scilicet ꝙ solum sacerdotiũ est sacramentũ , vel saltẽ ꝙ quatuor minores ordines non sunt sacramentũ . Hoc ꝓbatur , quia sacramentũ est de iure diuino, sed non oẽs ordines sunt de iure diuino, ergo. Probatur minor, nā ca. à multis de ętate & qualitate ordinādorum Innocẽ tius vir doctissimus allegans Vrbanũ papam dicit. Vrbanꝰ ait ꝙ solùm presbyteratus & diaconatus sunt sacri ordines, & ꝙ illi solùm leguntur fuisse in primitiua ecclesia. Et illa sententia Vrbani habetur ca. nullus. d. 60. & in dicto ca. à multis dicit Innocentius tertius, subdiaconatus hodie inter sacros ordines computatur, ergo non anteà. Item. 1. Timothe. 3. & ad Titum. 1. Paulus describit mores episcoporum & diaconorum: & nihil dicit de subdiaconis, nec de alijs minoribus ordinibus. Fuit tamen mentio de minoribus ordinibus apud Dionysi. ca. 3. ecclesiasticæ Ierarchiæ vbi etiam meminit de hostiarijs. Et beatꝰ Ignatius martyr epistola. 8. ad Antiochenos cũ duceretur ad martyrium. Saluto sanctũ presbyterum vestrum, saluto diaconos, subdiaconos, accolitos, exorcistas &c. Et est determinatio concilij Lao di. cap. 23. & Calced. ca. 14. & Cartha ginensis tertij capite. 16. & Carthaginensis quarti ca. 6. & Tolletani primi capi. 28. in omnibus his aprobātur minores ordines. Et in epistola secunda beati Clementis decretum Innocẽ tij . Et decretum Zozimi cap. 3. sunt ergo minores ordines ab antiquo in ecclesia. Et sic est ꝓbabile ꝙ sũt de iure diuino, & ꝑ consequens sacramentũ . In sacramento ordinis requiritur materia. ¶ QVÆRITVR, vtrũ in hoc sacramento requiratur aliqua materia? Respond. ꝙ sic. Quia omnia sacramẽ ta cōstāt ex rebus & verbis, vt ait Augusti. & Magist. Hęc est omniũ sentẽ tia . Sed. S. Tho. ponit differentiam inter materiā aliorum sacramentorum & materiam huius. Quia in alijs sacramentis tota efficatia est ab ipso Deo et sacramento, sed in hoc efficatia est partim à ministro: episcopus enim dat potestatem. Idcirco in alijs sacramentis materia cōcurrit vt det perfectionem sacramento, quia minister nihil facit, in hoc autem sacramento materia se habet solùm materialitèr. Et licet in hoc conueniant omnes non est tamen mihi certum ꝙ sit necessarium ex iure diuino ꝙ tradatur calix presbytero. Quia in scriptura non habetur ꝙ fiebat nisi per manuum impositionem. 1. Timotheũ . 4. &. 5. Nec etiā requiritur manuũ impositio: vt patet in capi. presbyter de sacramentis non iterandis. Ideò forsan solis verbis consecrat ep̃us sacerdotes & alios ministros. Nolo tamen aliquod nouũ asserere. In sacramento ordinis ā requiratur cō tactus materie ¶ QVÆritur, supposito ꝙ requiratur materia, an sit necessarius contactus materiæ, putâ calicis, vel libri? Caieta. quodlibeto. 1. q. 16. dicit ꝙ sine dubio requiritur realis contactus: nec hoc debet haberi pro opinione. Quia in omnibus alijs sacramentis vbi est materia requiritur cōtactus realis: vt in baptismo confirmatione, & extrema vnctione, ergo etiā hic. Et hoc etiā significat̃ in forma, quia dicitur accipe calicem, vel librũ . S. Tho. in additionibꝰ . q. 34. ar. 5. 3. relinquit hoc sub dubio. Et credo ꝙ posset sustineri ꝙ nō est necessarius iste contactus. Nec ego dānarem eum qui negligentia vel alia ex causa non tangeret calicem, & haberem eũ pro sacerdote. Quia tempore apostolorum non erat necessarium nisi imponere manus. De alijs minoribus ordinibus non est dubium nisi ꝙ nō requiritur. Verum est quód si deficeret illud per quod ecclesia intendit tradere officium, ꝙ non haberet illud. Durandus dicit, quòd in suo episcopatu non tradebatur liber diaconis. Sed sequẽda est cōmunis opinio. Iste aũt cō tactus debet esse simul cũ verbis, vt verificetur forma quæ de præsenti dicit accipe. Sed satis est ꝙ sit ibi simultas moralis: sufficit em̃ , ꝙ post verba sine multa mora succedat contactus. ordo imprimit characterem. ¶ QVÆritur, an ordo imprimat characterẽ ? Respōd. ꝙ sic, quia character est potestas ad aliꝗd spũale : & hic dat̃ potestas circa sacramentũ eucharistię Et ita etiā habetur in cōcilio Florẽti . Et de sacerdotio nō est dubitādũ . De alijs si non sunt sacramenta non est opus dicere quòd imprimāt characterẽ In ordinibus recipiẽdis ¶ QVÆritur, an sit ordo in his sacramentis? i. an possit fieri diaconus qui non est subdiaconus? Respōdeo ꝙ est præceptum ꝙ seruetur ordo, & qui illum nō seruaret peccaret mortalitèr. Secundò dico quòd iste ordo non est de necessitate sacramenti. Patet in ca. vnico de clerico ordinato per saltũ . Et qui sic est ordinatus debet suscipere ordines quos omissit dumtaxat à quocunque ordine incipiatur. Si autem non sit baptizatus & susceperit ordinem non est ordinatus: vt patet in cap. veniens de presbytero iā ordinato & nō baptizato, vbi præcipitur quòd baptizetur & iterũ ordinetur. Si autem ordinetur antequā sit confirmatus ordo tenet. Et puto quôd qui ex negligentia hoc pręteriret nō peccaret mortalitèr, licet male faceret. Quia non inuenio præceptum aliquod. ord nes recipiẽs in pctō mortali an peccet mortaliter. ¶ QVÆRItur, an qui suscipit ordines in peccato mortali peccet mortalitèr? Respondeo quòd si suscipiat sacerdotium peccat mortaliter, & est sacrilegus. Idem est de alijs ordinibus si sint sacramẽta . Si autem nō sint sacra menta, videtur ꝙ non sit mortale, licet sit graue peccatũ , maxime si suscipiat diaconatum qui ordinatur proximè ad eucharistiam. Sed vtrũ peccet mortalitèr qui exercet officia sua in peccato mortali? de sacerdotio clarum est. De alijs ordinibus si sunt sacramenta est mortale. Et quia hoc communiter nō tenetur ꝙ tales peccent mortalitèr ideò verisimilius est quòd hæc nō sint sacramenta. Nihilominus (citra mortale) grauitèr peccat talis. Ordinũ collator quis sit. QVÆritur, quis sit collatur huius sacramenti? S. Tho. cum alijs dicit quòd solus ep̃s est minister ex officio suo. Patet quia solus ep̃s potest cōsecrare templa, vasa et vestes sacras, sed homo magis dicatur diuino cultui per susceptionem ordinis quā illa, ergo. Itẽ patet ex capit. quanto extra de consuetudine. Sed vtrum conferre ordines possit cōmitti non episcopo? Respondeo de minoribꝰ ordinibus iam in iure est collata potestas aliquibus non episcopis. Possunt enim minores ordines cō ferre presbyteri cardinales, & aliqui abbates sancti Benedicti circa monachos suos, & laicos sibi subditos. Vt betur . 21. d. cap. 1. &. 2. Et. d. 69. ca. qm̃ . Et de ætate & qualitate. ca. cũ contingat, & ca abbates de priuilegijs li. 6. & in multis alijs locis iuris. S. Tho. 3. p. q. 72. ar. 11. &. 4. d. 7. q. 3. ar. 1. quæstiũcu . 3. ait ꝙ solus ep̃us habet ex officio suo conferre ordines, & quòd episcopus non potest cōmitere non episcopo potestatem conferendi ordines, etiā minores: & si cōmitteret nihil esset factũ Papa verò potest cōmittere sacerdoti collationem minorũ ordinũ : & re vera iam cōmissit . Quartò dicit. S. Tho. quòd collatio ordinum etiam minorũ non potest cōmitti non sacerdoti, nec collatio maiorum ordinum potest cō mitti nisi episcopo dumtaxat. Idem tenet Palude. 4. d. 7. q. 4. conclusione. 2 Nam episcopus & papa non habent maiorem potestatẽ circa corpus Christi verum quàm sacerdos: licet circa corpus Christi mysticum quod est ec clesia papa habeat plenissimam potestatem ac proinde illa quæ spectāt ad corpus Christi mysticum subsunt po testati papæ. Et quia potestas conferẽ di ordines est solùm potestas circa corpus Christi mysticum, ideò papa potest committere alteri talem potestaté Quia verò potestas supra corpus Christi mysticum præsupponit potestaté supra corpus Christi verum, ideò papa non potest committere potestatem conferendi ordines nisi sacerdoti, qui solus habet potestatem supra corpus Christi verum. Papa an possit cō mittere sacerdoti potestatẽ cō ferendi ma ores ordines ¶ QVÆritur, vtrũ papa possit cōmittere potestatẽ conferendi maiores ordines sacerdoti non episcopo? S. Tho. & Palu. & oẽs dicunt quòd non, nihilominus (vt fertur) papa de facto commissit quibusdā abbatibꝰ . S. Benedicti Saltem de subdiaconatu vidi ego bullam papæ quibusdā abbatibꝰ ordinis Cisterciẽsium concedentis ꝙ possent conferre subdiaconatũ . Et alij dicunt ꝙ diaconatum etiā . Si hoc ita est, ego dico ꝙ factum tenet, excepto sacerdotio: aliâs esset intolerabilis error. Quā uis de hoc dubitet Maioris dicẽs ꝙ papa extendit potestatem suam, & quod securius esset ab alio sumere. Sed puto illud securum & sine scrupulo. ¶ SED quæritur vtrum episcopi hæ retici, scismatici, aut excōicati , possint ordines conferre? Respondeo, quôd peccant tám recipientes, quám ipsi cō ferentes , nihilominus tamen veros ordines, & verum sacramentum conferunt non est dubium. Fœmina ordinari nō potest. ¶ QVÆritur de impedimentis ordinandorũ , vtrũ foemina possit ordinari. Respōd. secundũ oẽs quòd nō . Probat. S. Tho. quia ordinati in ecclesia præficiuntur alijs, foeminæ verò officium est subesse. Et ꝓhibitum est eis in ecclesia loqui, quod est officium sacerdotum. Item secundũ Paulum. 1. Corinth. 11. mulieres non debent tōderi , sed initiũ ordinis est tonsura, ergo. Pueri, ā possint ordinari. ¶ DE pueris verò nō habentibus vsũ rationis dicit. S. Tho. ꝙ esset contra præceptum eos ordinare saltem maioribus ordinibus, quia minoribus ꝑmittit̃ in septenio. Secũdò dicit ꝙ si puer in cunis ordinaretur in sacerdotẽ esset verè ordinatus. Quia hoc sacramentũ non requirit actũ ex parte suscipiẽtis sicuti & baptismus & cōfirmatio . Homicida autẽ post baptismum non potest ordinari ex traditione ecclesiæ. Si autem de facto ordinetur tenebit Homicida et mutilator non pōt ordinari nisi occidat in sui defẽ sionem inculpabilem. ¶ PER homicidam vèrò intelligitur in proposito, omnis voluntariè occî dens, aut mutilans alium, vel se ipsum post baptismum: siue id fiat licitè, siue illicitè, omnis talis est irregularis, vt iudex, lictor, & etiam mandans, præci piens, consulens vt aduocatus. Et extẽ ditur hæc irregularitas ad eos qui cō mittantur malefactorem seruantes ne rapiantur illi qui sunt morte plectendi, quia quodāmodo cooperantur homicidio. Nescio tamen an hoc sit expressum in iure, si non est nollem eos condẽnare : nisi proptereà ꝙ qui concōmittantur sic sunt causa mortis, ꝙ non sequæretur mors si ipsi nō custodirent reũ . Qui autẽ pugno extrahit dentem non dicitur mutilator, ac proindè nec est irregularis: quia poenæ iuris sunt restringendæ non ampliandę De illis qui sunt causa ꝙ alij citiús moriantur, vt assistentes infirmis, & vertẽ tes illos, dico ꝙ si hoc faciant hoc præ textu vt citiùs moriatur, fortè manent irregulares. Si veró bona fide id faciāt non puto eos incurrere irregularitatẽ quæ est grauissima ecclesię poena. Si autẽ quispiā se defendendo aliũ occî dat, antiquitus & tẽpore . S. Tho. erat irregularis, vt ipse ait. 3. p. q. 39. arti. 4. Sed hoc reuocatum est per nouā clementinā si se defendat cũ moderamine inculpatæ tutulæ . Et talis non erit irregularis, sed poterit illotis manibus celebrare. Ecclesiastici quoque ponẽ tes iudices, & exhortantes vt seruent iustitiam, non sunt irregulares. Non defendens autem alium qui occîditur si ex officio tenebatur defendendere , est irregularis. Si verò non tenebatur ex officio non erit irregularis. Clericis tōsura cōueniẽ ter datur. ¶ QVÆritur, de annexis ordini. Primò de tōsura , an sit cōueniẽs ꝙ ecclesiastici tondeantur? S. Tho. & oẽs dicũt esse cōueniẽs . Primó ratione figuræ, nā significatur ecclesiasticos esse reges: iuxta illud Petri, vos aũt genus electum, regale sacerdotiũ . Et figura circularis est perfecta, significat perfectionem quam habere debet supra omnes alios, qui debet regere in spiritualibus. Tōdentur autem in superiori parte, ne mens eorum temporalibꝰ impediatur à diuinis contemplandis. Vel vt ait Beda, & Rabanus gestamꝰ coronam non quia apostolus Petrus sic attonsus est, sed propter passionem Christi in qua ipse coronam spineam portauit. In cōcilio Tolletano. 4. sub Isydoro cap. 41. reprehenduntur omnes clerici ꝗ in summitate capitis modicum circulum tondebant, & dicitur quód iste est modus hæreticorum, & mandatur quòd detonso superius toto capite, inferius solũ circulum coronæ relinquant. Hęc in Hispania seruabātur , iā omnia lapsa sunt in deterius. Tonsura autẽ ista non est ordo secundũ sanctum Thomam. Nam ordines non dantur sine celebratione missæ, tonsura autem datur extra celebrationem. Item quia per tōsuram nulla po testas particularis spiritualis datur, nec tōsura ordinatur ad eucharistiam ad quam omnes ordines dirigũtur : & sic propriè loquendo non est ordo, quanuis in cap. cum contingat, de ætate & qualitate ordinādorum , clericatus vocetur, sed capitur ibi ordo largè. Est autem Hispanię magnus abusus quòd tonsurantur sine quacunque intentione veniendi ad chorum. Et ego non dubito quin peccent plusquàm venialitèr episcopi qui hoc sciunt, & tamẽ de hoc non poenitent. De dignitate episcoporum cardinalium, quàm antiqua sit, & vtrum dignitas episcoporum sit iure diuino maior quàm coeterorum sacerdotum. Quia raro hac scientia fideles indigẽt nihil impresentiarũ ponẽdũ iudicaui Et hæc de ordine dicta sufficiant. ¶ Sequitur de sacramento matrimonij. DE sacramento ma trimonij tractat Magister. 4. distinctio. 26. & reijcit illud in vltimum locũ quia minus spiritualitatis habet. Vel quia prius tractandum erat de sacramentis quæ ordinantur ad propagationem spiritualem, & postremò de matrimonio quod quidem ordinatur ad propagationem corporalem seu temporalem. Matrimoniũ est sacramentũ . ¶ QVÆRITVR, in primis vtrum matrimonium sit sacramentum? Respondeo quód sic, & non est dubium. Nam Ephesios. 5. dicitur sacramentum hoc magnum est: ego autem dico in Christo & ecclesia. Et ita etiam determinatur in concilio Florẽ tino sub Eugenio. 4. Vtrum autẽ conferat gratiam? Respondeo, quod ex eo quod est sacramentum confert gratiam non ponentibus ouicem , & ritè suscipientibus, vt determinatur in cō cilio Tridentino sesione septima capitulo. 6. 7. &. 8. Instituit autem Christus hoc sacramentum Matthæi. 19. quando illud commendauit, & pręcepit inseparabilitatem dicens: quos Deus coniungit &c. ex quo, & ex traditione apostolorum & magis ex traditione ecclesiæ habemus quod matrimonium sit sacramentum. Matrimoniũ per procuratores contractum non est sacramẽtum . QVÆRITVR, vtrum matrimonium cōtractũ per procuratores sit sacramentum? Respondet Caietanus ꝙ non. Quia nullum sacramentum potest confici per procuratores. Item quia receptio gratiæ est actus personalis, & non potest dari vni pro altero: sed in quolibet sacramento nouæ legis confertur gr̃a , ergo. Dicimus tñ ꝙ licet talis cō tractus nō sit sacramẽtũ , est tñ verum matrimoniũ . Et ita factũ fuit Genesis 24. per Heliezer seruũ Abrahā & patrem Rebecæ. Dicit Caieta. quòd facilius posset papa dispensare in hoc matrimonio, quám in eo quod est sacramentum cōtractum , scilicet inter præ sentes & per verba de præsenti. Matrimonii materia & forma ¶ SED cum in omni sacramento inueniatur materia & forma, quæritur quæ sit materia, & quæ forma huius sacramenti? Palude. 4. d. 26. ait quòd coniuges se habent vt materia, & verba vt forma. Capreo. d. 26. dicit hoc esse probabile. Melius tñ dicitur cum , S. Tho. quòd verba vnius coniugis sũt materia, & verba alterius sunt forma putâ verba quæ primò proferuntur sunt materia, & quæ proferuntur vlti mò sunt forma, quia perficiunt sacramentũ . Ita ait. S. Tho. 4. d. 26. q. 2. art. 1. 2. &. 4. d. 1. q. 1. ar. 1. quæstiuncula. 5. 2. Et ita tenendum est sine dubio. Matrimoniũ est obligatio mutua inter virum & vxorẽ . ¶ QVÆritur, cũ in matrimonio inueniantur quatuor, scilicet consensus contractus, mutua obligatio, vinculũ & copula carnalis, quod horũ sit matrimonium? Respondeo primò quòd nō est copula carnalis. Nam inter mariam & Ioseph fuit verum matrimoniũ sine tali copula. Secundò dico ꝙ nec consensus est matrimonium. Patet quia matrimonium semper durat, consensus verò non semper durat. Et si dicas ꝙ durat virtualitèr, dico ꝙ hoc nihil est, quia aliquādo poenitent ambo, & dolent de matrimonio. Tertiò dico ꝙ nec ipse contractus est matrimonium. Quia contractus non est nisi expressio consensus, sed consensus non est matrimonium, ergo nec ex pressio illius. Item quia matrimoniũ semper durat est inseparabile, contractus verò finit̃ . Restat igitur ꝙ matrimonium est vinculũ & obligatio illa mutua inter virum & foeminā . Patet quia matrimoniũ nihil aliud sonat  organum quoddam & instrumẽtũ ordinatum ad procreādos liberos, sed vinculum istud quod ponimus ad copulam carnalem inter virum & vxorem requiritur, & est necessarium & sufficiens ad procreationem liberorũ ac eorundem instructionem ergo, illud est matrimonium. Istam mutuam obligationem ponit Paulus, prima Corinthiorum. 7. mulier potestatem sui corporis non hahet , sed vir: similiter & vir potestatem sui corporis nō habet sed mulier &c. Consẽ sus in matri monio necessarius. ¶ QVÆritur, de causa huius vinculi vtrũ ad hoc vinculũ causandũ requiratur & sufficiat consensus? Respond. ꝙ cōsensus requriitur & est omnino necessarius & sufficiens causa matrimonij: & in hoc oẽs doctores conueniũt . Sed dices nemo erit certus de matrimonio, quia nemo potest esse certus de consensu alterius coniugis. Respō deo , ꝙ nō requiritur ꝙ habeamus certitudinem euidentiæ, aut fidei de consensu alterius, sed sufficit certitudo moralis ad securitatem conscientiarum. Dubitans de cōsensu coniugis quid facturus. ¶ SED quid si vnus coniugum habeat certas coniecturas quód alter cō iux non consensit, vt quandò quis cō traxit cũ puella quæ omnino respuebat tale cōiugiũ , tamẽ victa fuit à parẽ tibus , an talis possit exigere & reddere debitũ ? Scotus. 3. d. 4. & alij doctores dicunt, ꝙ quando non cōstat quòd fuit timor cadens in virum constantẽ , & quòd ex tali metu consensit, si illa dixit quòd accipiebat eum in virum, deponenda est conscientia, & licitum est reddere & exigere debitum: & nō est dubium de hoc. Si autem non possit conscientiam deponere, quia vidit maximam resistentiam puellę , & modo dicit se non consensisse, dico quòd hac conscientia durante, nec potest petere, nec reddere: imo dico ꝙ in tali casu esto illa petat, non potest vir reddere debitum, nec peccat per hoc: sed debet illi dicere quòd consentiat modo. Et si consentit, benè quidẽ . Si autẽ dicat ꝙ nec tunc vult consentire, non potest exigere, nec reddere: nō est dubiũ Si autem sit dubium pro vtra parte deponat conscientiam, & petat & reddat. Quod si non potuerit conscientiā deponere, non poterit petere, nec reddat debitum. Si verò habuerit formidinem quòd illa non consensit, dico ꝙ sufficiet probabilitas pro altera parte, & agat contra illam formidinem. Et si in tali casu dicat quòd non consen sit non credat ei: nam si crediderit nō poterit ad eam accedere. Et si illa petierit debitum faciat eam prius cōsentire & posteà reddat. cōiugũ altero dicente se nō cō sensise , an alter liber maneat. ¶ QVæritur quid faciendum quandò aliquis contraxit cum aliqua secretè & posteà ille negat matrimonium, & contrahit publicè cũ alia, an illa prius relicta possit contrahere cum alio? Respondeo, ꝙ si illa habeat apparentias ꝙ ille non consensit secum in matrimonio: vt putâ quia erat magna inæ qualitas inter illos, quia ille erat nobilis, & ipsa filia agricolæ, & ipse iurat se non consensisse cum ea, tunc apparentia sufficiens est quòd non consensit: & sic illa poterit transire ad matrimonium aliud. Si tamen illa non pōt omnino credere nisi quòd consensit, dico quòd cum illa conscientia non potest accedere ad aliud matrimonium. Cōsensus interior matrimonij debet exterius exprimi. ¶ QVÆritur, an requiratur ꝙ cōsensus interior exprimatur exterius ad hoc vt fiat matrimonium? Respondeo secundũ omnes quòd sic. Patet apud. S. Tho. 4. d. 27. q. 2. Et Palude ibi. q. 2. ar. 2. & Durandus ibi. q. 1. & Scotus q. vnica. Et glosa cap. tuæ fraternitatis extra de sponsalibus. Matrimonium enim est sacramentum, at in sacramẽ to oportet ꝙ ĩterueniat aliquod signũ sensibile. Et in cap. cum apud de spō salibus dicitur ꝙ requiritur expressio exterior non solũ ad hoc quod cognoscatur, sed etiā ad hoc vt sit matrimonium. Item probatur quia nun homines se contraxisse putāt donec pro ferantur verba, quantuncun cognoscant inuicem cōsensus interiores. Sufficiunt autem signa exprimentia hũc consensum: & illa vocantur in proposito verba. Et etiam si pater loco puellæ dicat quòd sic, illa præ verecundia tacente: hoc sufficit, non est dubium. Si veró alius à patre exprimeret consensum puellæ, ipsa tacente & consentiente, sufficiet in foro conscietiæ. Sed forte in foro contentiosso damnaretur & non admitteretur. Cōsensus & verba de futuro non sufficiũt ad matrimoniũ ¶ SED vtrum ad matrimonium sufficiat cōsensus & verba de futuro? Repōd. ꝙ non, sed requiritur ꝙ cōsensus & verba sint de præsenti. Vt expressè habetur in cap. tuę fraternitatis de spō salibus , accipio te in meā in crastinum & deinceps, non est matrimonium. Si autem dix erit aliqua verba ambigua quæ possunt habere duplicẽ sensum, standum est in foro conscientiæ intentioni cũ qua illa protulit: an scilicet dixerit ea animo contrahendit, an non. In foro autem exteriori standum est coniecturis. Verba proferens cō sensus sine cō sẽsu interiori non verè contrahit. ¶ QVÆritur, de illo qui contraxit cũ aliqua proferens exterius verba & interius non habens consensum, an sit matrimonium? Respondeo, quòd nō . Quia deficit consensus interior. Ideò caueant sibi fatuæ puellę . Sed vtrum saltim talis teneatur eā ducere in vxorem? Scotus. 4. d. 30. q. 1. dicit omnino ꝙ sic: quia fecit illi iniuriam in illo cō tractu exteriori non cōsentiendo . Idẽ dicit Adrianus, & Palude. Ideò ne putent isti nequam homines impune se hæc scelera patrare. S. Tho. d. 27. q. 1. arti. 2. quæstiuncula. 4. dicit ꝙ in foro consciẽtiæ non impugnè agit qui sic deludit puellā . non tñ dicit ꝙ tenetur eā ducere. Nec ꝗ dicũt ꝙ tenetur eam ducere sufficientèr probant. Timeo tamen quòd est sicut illi dicunt, & est verisimile, & vellem esset verum. Matrimoniũ contrahẽs de pręsenti ante copulā pōt religionẽ ingredi. ¶ QVÆRItur, vtrũ qui contraxit matrimonium possit ad religionẽ trā sire ? Respondeo, quòd post matrimonium est consumatum non potest Et ita tenẽt omnes doctores. Et est determinatio ecclesiæ. Probat. S. Tho. quia nullus potest dare alienum, sed consumato matrimonio neuter coniugum est sui iuris: iuxta illud Pauli vir sui corporis potestatem nō habet sed vxor, ergo. Et de hoc sunt multa iura in titulo de conuersione coniugatorũ Sed ab hac regula generali sunt exceptiones. Prima qñ vnus coniugum { Post matrimoniũ consumatũ quis possit religionẽ ingredi. } cōmisit adulterium, alter potest transire ad religionẽ libere: vt habetur expressè ca. agathose. 27. q. 2. Scũda exceptio est si vterque coniugum voluerit profiteri religionem tũc licebit ambobus ingredi eam. Est tamen notandũ ꝙ de licentia vnius coniugis alter potest trā sire ad religionem, dummodo ille qui dat licentiam ingrediatur etiam religionem, vel sit in ætate senili in qua non sit ei periculum continentiæ. Nā si tale periculum ei immineret illa li centia nihil valeret, & professio alterius nulla esset. Si autem sit in ætate tā senili ꝙ iudicio prælatorum non sit ei periculum de castitate, tunc potest dare licentiā etiā si alter coniux maneat in seculo. De istis sunt multa loca in iure videatis vos illa. Dicit etiā Palu. 4. d. 27. q. 3. quòd quotiescunque licet viro transire ad religionem, licet etiam ei transire ad sacros ordines in seculo. In nullo doctore hoc inueni, & credo quòd dicit verũ , quia tunc nullum est impedimentum. Vnde si vxor cōmissit adulterium, maritus potest promoueri ad sacros ordines etiam si non intret religionem. Et idem dicẽdum est si vxor sit extra periculum incontinẽ tiæ , & dederit viro licentiam. Post matrimonium ratũ & non consumatum altero religionẽ profitente alten pōt transire ad secũ das nuptias. ¶ QVÆritur, vtrũ post matrimoniũ ratũ non consumatũ liceat intrare religionem? Respōdeo ex sententia omnium, & ex consuetudine & determi natione ecclesiæ, quòd sic: etiam altero coniuge reclamante. Hoc habetur in cap. verũ , & in ca. ex publico de cō uersione coniugatorum. Et facta professione alter coniux qui remanet in seculo potest transire ad secundas nuptias. Hierony. dicit (& habetur in ca. scribit. 27. q. 2.) đ Machario quòd post apparatũ nuptiarũ trāsijt ad hæremũ . Et in ꝓlogo euāgelij Ioannis, dicit ꝙ Xp̃s assumpsit Ioānẽ á nuptijs. Idẽ dicitur de beato Alexio filio Epiphanię Sponso vi matrimoniũ cōsumā te , an sponsa poss t ingredi religionem. ¶ QVÆritur, si sponsus vi consumauit matrimonium, an possit illa transire ad religionẽ eo inuito? Videtur ꝙ nō , quia iā matrimoniũ est cōsumatũ . In contrariũ est quia ille fecit iniuriā , ergo videtur ꝙ talis iniuria debeat reparari: & cũ ipsa ante iniuriā possit ingredi, poterit etiā post acceptā contumeliā . De hoc nihil vidi ĩ iure determinatũ . Ideò ꝓbabilis ẽ vtra pars. Et ita putat Durand. licet ei magis probabibile videatur ꝙ non potest ingredi religionem, quia iam est ibi vinculũ carnale & non tm̃ spirituale. Et licet vir malè fecerit non tamẽ debet hac poena puniri. Caueret ipsa sibi, vel intraret anteá religionem. Palude reputat magis probabile quòd possit transire. Vtraque opinio videtur mihi probabilis. Tamen hoc est vnum certum ꝙ licet illa intret religionem matrimonium non derimetur, nec ille poterit transire ad secundas nuptias ipsa viuẽ te : quicquid dicat Durandus. Ante cōsumationem matrimonii licet intrare religionẽ in qua fit votũ solenne ¶ QVOD diximus supra, scilicet ꝙ ante consumationem matrimonij licet ingredi religionem, intelligendũ est de religione in qua fit votum solẽ ne . Vnde à las beatas quæ vocātur terceras, quas puto solùm facere votum simplex, non poterit trāsire . Quia ob tale votum nō posset dirimi matrimo nium, ac proindè ni casarse el que quedaba en el siglo. Imo si illæ beatæ nuberẽt licet peccarẽt , teneret mr̃imōiũ . De sponsalibus. Sponsalia quæ dicātur SPONSAlia sunt promissio futurarum nuptiarum, quę iā in Hispania ferê non fiunt: si no desposorios de præsenti. Sũt igitur sponsalia mutua promissio futurarũ nuptiarum. Nec sufficeret dicere, ego propono te habere in vxorem, nolo tamen me obligare. Talia non sunt sponsalia: vt malè putat Palude. 4. d. 27. sed requiritur stipulatio, & obligatio. Fiũt autem duplicitèr vt ait sanct. Tho. 4. d. 27. q. 2. ar. 1. Vno modo sine conditione quacun , & talia statim sunt sponsalia. Alio modo fiunt cum conditione: vt si dicam, ducam te si dederis mihi mille aureos, vel si pater tuus cōsenserit . Nos simul tractabimus de conditionibus appositis spōsalibus & de appositis matrimonio. Sponsalia & matrimoniũ cum cō ditione adueniente cō ditione nō fiũt per hoc spōsalĩa aut matrimonium. ¶ QVÆritur, vtrũ si sponsalia contrahantur inter personas illegitimas, animo contrahendi sub hac conditione, si papa dispensauerit, an adueniẽte cō ditione sint vera spōsalia ? & si fuerũt verba de præsenti, an sit matrimoniũ conditione adueniẽte ? Et augeatur dubiũ , ponamus ꝙ isti post venit dispẽ satio habeant eā ratā . In Flandria fuit mihi magna cōtrouersia cũ aliquibus iuristis super isto casu. Sed respōdeo , ꝙ non est matrimoniũ & oppositũ est error intolerabilis. Ratio est quia ante dispensationẽ hęc nō erat vxor istiꝰ igitur nec post. Quia papa nō potest dare vxorẽ , sed solũ dat facultatẽ ducendi illā . Et si talis transiret ad secundas nuptias non compelleretur sumere primam cōsanguineam . Allegabāt mihi multa capita iuris sed nihil om nino faciebant. Secundó dico quòd talis contractus non solùm non est matrimonium, sed nec est sponsalia vllo modo: etiam adueniente dispensatione, sed quicquid factum est, totum est irritum, & contractus est nullus. Est lex inter stipulantes. ff. de verbo. obligatio. §. sacram enta , vbi est casus quód si fiat stipulatio de sacra re, vel de re đ qua nō est cōmertium , de qua non poterat fieri sine consensu principis, stipulatio est nulla, & non reddit obligatio adueniente consensu principis. Adeo est reprobatus ille contractus, vt sit super eo excōmunicatio . Sic igitur dico in proposito quòd prædictus contractus est nullus, etiā si iurarem, & peccarem iurando: quia est contra bonos mores. Sed quid si personæ legitimæ contrahāt sub cōditione honesta, vt si pater tuus consenserit, vtrũ adueniente conditione sit matrimoniũ ? Panormita. & canonistæ dicũt ꝙ sic, & Palude videt̃ eos sequi. Sed Adrianus, & cōmunis sententia doctorum dicunt ꝙ non, sed solùm sunt sponsalia. S. Tho. 4. d. 27. dicit ꝙ si conditio sit de futuro, etiam si verba sint de prę senti , idem est iudicium sicut de consensu de futuro, qui exprimitur ꝑ verba de futuro, ac proindè adueniente conditione manent sponsalia. Et dato ꝙ errore, putans talem contractum esse matrimonium, consumet illud, nō est ad huc matrimonium, quia ex errore processit. Itaque regula generalis est, si in isto instanti non est matrimoniũ quicquid posteà superueniat non erit matrimonium: nisi de nouo & de præsenti iterum fiat. Conditio impossibilis vel turpis in matrimonio habetur pro non adiecta. ¶ QVÆritur, an si quis apponat conditionem impossibilem scilicet cōtraho tecum si digito tetigeris coelũ , aut si dederis mihi regnũ , an sit matrimo nium? Respondeo, quód est determinatio in cap. finali de cōditionibus appositis, vbi papa in faborem matrimonij dicit, quòd si apponatur in eo conditio turpis, vel impossibilis habeatur pro non adiecta. Et sic si absque illa conditione erat matrimonium, etiam erit matrimonium ea apposita. Adrianus dicit, ꝙ vel illa conditio apponitur serio vel ioco. Si primum dicit quòd ibi non est verus cōsensus , ac proindè nec matrimonium. Si secundum dicit quòd est matrimonium, quia habuit consensum. Si denique non habuit cō sensum interiorem quicquid apponatur non erit mr̃imoniũ . Si verò habuit consensũ erit mr̃imoniũ , esto apponat cōditionẽ impossibilẽ . De hac conditione impossibili. S. Tho. nihil dicit. Conditiones in mr̃imonio apositæ variæ. ¶ DE alijs cōditionibus dicit. S. Tho. ꝙ vel conditio est de præsenti, vel de futuro. Si primum, vel est cōtraria bo nis matrimonij, vt contraho tecum si fueris sterilis, & tunc non tenet matrimoniũ siue sit turpis conditio, siue nō Vel non est contraria bonis matrimonij, & sic siue sit honesta, siue non tenet matrimoniũ stante cōditione . Videtur loqui sanct. Tho. cōtra illud ca. sed loquimur in foro cōscientiæ . Vel conditio est de futuro, & tunc si sit necessaria, vt contraho tecũ si sol oriatur cras, est matrimoniũ . Quia iā habetur talis cōditio pro apposita saltim in suis causis, & sic præsumitur de præsenti. Sed hoc non obstante si intentio cō trahẽdi est ꝓ crastina die, solũ sunt spō salia de futuro. In foro tñ contentioso præsumitur de præsenti. Si aũt sit conditio cōtingens , secundũ sanctũ Tho. posita conditione est matrimoniũ , & non apposita non erit matrimonium: & hoc siue conditio sit honesta siue non. At secundùm iura si sit conditio turpis, habetur pro nō adiecta: vt si dicat cōtraho tecũ si occîderis inimicũ meum, & est matrimonium verum. ¶ Et hæc de his. Bigamus quis dicatur & oĩs bigamus ẽ irregularis. BIGAmus dicitur qui bis duxit vxorem, de quo quęritur an sit irregularis ad sacros ordines suscipiendos? Respōd. ꝙ duplex est bigamia. Quædā propriè dicta, de eo qui bis duxit vxorẽ , & de hac loquitur Paulus Titum. 1. oportet episcopũ sine crimine esse vnius vxoris virum. Alia est bigamia interpretatiua & impropria quę habet idem impedimentum ac prima: vt si quis duxit biduam Nam vna ratio quare bigamus expellitur ab ordinibus est propter significationem, quia tale matrimoniũ non significat coniunctionẽ Christi & ecclesię . Quia Christus non habuit nisi vnicam vxorem, vnicam ecclesiam, eamque virginem & incontaminatā , Alia est etiam bigamia similitudinaria, qñ quis habẽs vnā vxorẽ viuā contrahit cũ alia. Itẽ est bigamus qui post votũ simplex castitatis duxit vxorem. Et qui post susceptos ordines cōtraxit Omnes isti sunt irregulares & repelluntur ab ordinibꝰ suscipiẽdis . Oes tñ iste irregularitates sũt de iure positiuo Irregularitas bigamiæ nō tollitur per baptismũ , ¶ QVæritur, vtrum irregularitas bigamiæ tollatur per baptismum? Fuit quæstio inter Hieronymũ & Augustinum, Hieronymo dicente quòd tollebat̃ , quia manet noua creatura. Augustino verò dicente ꝙ non, quia baptismus solum tollit peccata, non alia vincula: sicut nec tollit matrimoniũ . Hæc autem opinio Augustini allegatur á Graciano cap. accutiùs. 26. d. & omnes canonistæ tenent cum eo, & S. Tho. Maio. verò tenet cum Hiero ny. Sed tenendum est cum Augusti. Quia signum est ꝙ post quis bis cō traxit ꝙ nō cōtinebit . Et etiā quia esset in illo matrimonio imperfecta significatio coniunctionis Christi & ecclesiæ. At vtrũ possit ecclesia dispensare cũ bigamo? Dico ꝙ sic, sed nō sine magna causa propter verba apostoli. Copula carnalis su ꝑuẽiẽs spōsalibus , an efficiat matrimoniũ ¶ QVÆritur, vtrum copula carnalis superueniens sponsalibus de futuro efficiat matrimoniũ ? S. Tho. distinguit. In foro conscientiæ si non est consensus non est matrimonium. In foro autem contentioso, quia nō est aliquod signum quod magis exprimat consensum  copula, iudicabitur matrimonium: vt habetur in ca. is qui. Et in ca. vltimo de sponsalibus. Sed quid si ꝑ ignorantiam credebat ꝙ per spōsalia erat iā vxor sua, & isto animo accessit ad illam & consumauit matrimoniũ , aliâs non cōsumaturu ; an sit matrimoniũ ? Dico ꝙ non. Et est expressa sentẽ tia . S. Tho. nihil em̃ consensui tam cō trariũ ac error. Item antè hoc nō erat matrimonium, & non sunt apposita requisita ad matrimonium, ergo. Post accessum libidinosum ad sponsam de futuro, cũ alia contrahens de præsẽti vere cō trahit . ¶ QVÆRItur, si iste talis accesserit ad sponsam per sponsalia de futuro, non consumandi matrimonij gratia, sed animo libidinoso, si posteà contrahat cum alia, an hoc secundũ sit verũ matrimoniũ ? Respondeò, ꝙ sic. Quia primum non fuit matrimonium, quā uis papa illegitimauerit secundũ in c. is qui de spōsa : sed hoc fecit papa quia pręsumpsit quòd primum fuit verum matrimoniũ . Sed quid ille faciet, quia compelletur ab ecclesia manere cum prima? Et generalitèr dubitatur quid faciet ille qui contraxit primò cum aliqua secrete, & consumauit matrimonium, nemine sciente, & posteà secũ dò contrahit cum alia publicè, si compellatur ab ecclesia excommunicatio nibus ad manendum cũ secunda quid faciet: cùm illa non sit verè vxor? Respond. quòd si ille potest contrahere matrimonium cum illa cum qua cogitur manere, debet contrahere. Si veró non potest vt in casu præsenti, malum remedium habet. Non enim habet aliud remedium nisi quòd ferat patientèr. Nec apud Deum erit excommunicatus, debet tamen vitare scandalum, & abire in aliam regionem, vbi poterit audire missam, & communicare manendo cum prima vxore. Post spō salia de futuro libidinose corrumpẽs spō sam tenetur eā ducere. virginẽ vltroneam corrumpẽs nō tenetur eam dotare ¶ SED mouet. S. Tho. dubiũ in. 4. d. 28. ar. 2. 4. de eo quia post sponsalia de futuro accessit ad virginẽ animo libidĩoso , an talis teneat̃ eā ducere quia stuprauit virginẽ ? Et doctor sanctus cōcedit ꝙ tenetur eam ducere post promissit & si non potest eā ducere, debet eā dotare. Et addit ꝙ hoc est verum qñ decipit eam, quod quidem est maximè notandum. Nam qui vltroneam virginem corrumpit non tenetur eam dotare: quāuis em̃ promisserit ei se ducturum eam in vxorem aliquandò, ipsa tamen bene intellexit quòd non debebat facere: quia erat magna inæqualitas inter eos. &c. ¶ Sequitur de matrimonio clandestino. Clandestinum matrimoniũ quod dicatur & an sit verum. QVÆRITVR, an matrimonium clādestinum sit verum matrimonium? Respō deo , ꝙ sic, nec potest dubitari, quia non est de essentia matrimonij quod sit coram testibus. Sed quid est hoc matrimonium clandestinũ quod tantum prohibetur in iure, & propter quod tot poenæ ponuntur? Respond. ꝙ licet multis modis dicatur matrimonium clandestinum, tamen in proposito accipitur pro matrimonio contra cto sine testibus, & pro matrimonio sine solennitatibus iuris, sine denunciatione, vocantur bana los pregones, &c. Et quia poenæ iuris sunt restringedæ, solũ istis duobus modis incurrũ tur . Et hæc est cōmunis opinio doctorũ . Et Panormi. ca. finali, de clandesti. despōsati . & Ioānes Andreas, in additioni. ad specula. titulo de clādesti , de spōs . Et Innocentius ibidẽ , ita tenent. Matrimoniũ aliqñ licitè fit clandestinè. ¶ SCIENdum tamên quòd matrimonium aliqñ licite fit clandestiné. Primò qñ timetur ꝙ impedietur, & vbi sunt seditiones y vandos. Secundò inter magnates non opus est ꝙ publicentur ædicta, quia si sit inter eos aliquod impedimẽtum ipsi prouidebũt de dispensatione. Tertiò propter pudorem & magnam verecundiam: vt si contrahat aliquis nimis senex cum puella, nobilis cum ignobili, diues cum paupere. Clandestine cō trahentes non sunt in iure excommunicati. ¶ QVÆritur, de poena quam incurrunt contrahentes clandestinè? In dicto capit. finali non ponitur sententia excōmunicationis , nec etiam in toto iure, sed solùm dicitur quòd filij sic cō trahentium sint illegitimi: nisi posteà publicè contrahant. Sacerdoti tamen qui interfuit imponitur poena depositionis. Sunt poenæ quę non incurruntur ipso facto, sed oportet quòd imponantur. In aliquibus tamen episcopatibus est excommunicatio, sed nescio quare imponitur nisi causa quæstus: petant absolutionem ad cautelam in nomine dñi . Non dubito nisi quoòd esset bonum tollere istam excōmunicationis sententiā à matrimonio clandestino, & quòd maneamus in iure. Accedens ad sponsā ante benedicti onem ecclesiæ non peccat mortaliter. ¶ QVÆritur, an sit peccatũ mortale post matrimoniũ publicũ de præsenti accedere ad sponsam ante solennitatẽ nuptiarum quod etiam vocatur matri monium? Videtur quod sic, quia in c. nostrates. 30. q. 5. est prohibitũ . Et etiā quia videtur ꝙ sit quidam contẽptus ecclesiæ. In contrarium est quia talis vtitur re sua. Caieta. facit de hoc quæ stionem & dicit quòd non est peccatũ Patet quia in lege naturæ nō erat peccatum, & in iure non est prohibitum tam mortale. Nam in illo ca. nostrates, dicitur quòd non seruare illas conditiones non esset mortale: & est iam vsus in multis partibus, ergo non est peccatum. Idẽ tenet Siluester verbo debitum coniugale. §. 9. & allegat Innocentium, & Antoninũ , & Hostiẽs . in ca. 1. de sponsalibus. Imo addit ꝙ si timetur aliquod periculum, vel si differuntur velationes, consulendum esset eis consumare matrimonium. Et quòd hoc sit etiam de mente sancti Tho. patet quia. 4. d. 28. ar. 2. 3. dicit ꝙ si sponsus per verba de futuro petat debitum á sponsa, si illa credit quòd ipse accedat cum affectu maritali non peccat reddens debitum, ergo multo minus si sponsus per verba de præsenti petat. Sic igitur dicendum est, quòd nō est peccatum mortalè: imo aliquā dò non erit nec veniale. Vsus matrimonij clandestini, ā sit peccatum mortale. ¶ QVÆritur, vtrũ vsus matrimonij clandestini sit peccatũ mortale? V. g. sit vidua quę patitur furores carnis, & esset ei infamia nubere publicè, vult contrahere secretè, & etiam frui viro secretè, & est nobilis quidam habens amicam: vt vitet peccatum contrahit cum ea secretè, & accedit ad eam, an peccet mortalitèr, tā vidua,  nobilis? Videtur quòd non, quia quilibet eorũ vtitur re sua, & non agit contra aliqđ præceptum. Respond. ꝙ de hoc aliter est loquendum ratione scandali, & aliter absolutè. Ratione scādali dicit Caietanus, ꝙ esset mortale: & est difficile quòd in huiusmodi casibus vitetur, nā semper reputabuntur concubinarij: & in moralibus aspiciendum est ad id quod sæpè contingit, & cũ hoc sæpè sequatur, erit mortale. Si tamen detur casus in quo fiat sine scandalo, nō erit mortale: quia non est cōtra præceptũ aliquod diuinum aut humanum: nec facit cuiquam iniuriam. Sed dicit Caietanus, ꝙ quia tā strictè prohibentur hęc matrimonia clandestina ab ecclesia, esset mortale. Res est disputabilis. Sed ego dico ꝙ secluso iure positiuo & etiam scandalo, esset mortale. Quia tale matrimonium esset contra finem eius stando solũ in iure naturali: non enim poterit benè educari proles, & filij haberẽtur tan illegitimi: ac proindè non possent adire hæreditatẽ paternam, & priuarentur multis bonis. Et sic talis vsus matrimonij clandestini factus cũ hac intentione, vt sit secre tũ , est mortalis. Secus esset si ꝓ aliquo tp̃e vellẽt sic manere, quous veniat opportunius tempus quo manifestet̃ . Consensus coactus an sufficiat ad matrimonium. ¶ QVÆritur, vtrũ consensus coactus sufficiat ad matrimoniũ ? V. g. deprehensus est iuuenis cũ puella, & cogit̃ à parentibus puellæ cōtrahere cũ ea, vel mortẽ subire: & ille ex metu consentit interius ( nā si nō cōsentiret interius nō est dubiũ quin nō sit matrimoniũ etiā si sine metu proferat verba) an sit mr̃imoniũ ? S. Tho. 4. d. 29. ar. 2. & oẽs docto. ponũt . distinct. de duplici metu. Quidam est metus cadẽs in virũ cōstantem , alius cadens in inconstantem. Constās autem vir ab inconstanti hoc distat, quòd constans nunquàm inducitur aliquo timore ad perdendũ famam vt saluet omnes res suas quia plus valet fama quàm res. At incōstās potius vult perdere famam quàm diuitias: & vult incurrere maius malum vt euitet minus malum. Item vir constans non mouetur à paruo timore, sed â magno: vt à timore mortis captiuitatis, seruitutis, & non à timore perdendi centum aureos. Inconstans veró vir opposito modo mouetur à paruo timore. Hoc supposito est conclusio, consensus coactus timore cadente in virum constantem impedit matrimonium, consensus veró coactus ex timore non cadente in virum cōstantẽ non impedit matrimonium. Patet ca. cùm locum. Et ca. veniens. Et ca. consultationi de sponsa. Et expressè in lege metu. ff. qui metus causa. Et ca. significauit, de eo qui duxit in matrimoniũ quā polluerat per adulterium. Scotus & etiā . S. Tho. videt̃ dicere quòd hoc est de iure naturali & diuino. Quia in hoc sacramento requiritur maxima libertas, & metus in emptione & venditione & alijs contractibus impedit contractus, ergo & etiam hũc . Et Genesis. 2. propter hanc relinquet homo patrem & matrem, & adhærebit vxori suæ: ipse adhærebit sua volũtate motus & non ab alio. Idem tenet Gabriel Palude dicit quòd hoc est ex institutione ecclesiæ solũ quę potest dirimire matrimonia inquantum sunt contractus quidam, quę tamen seclusa institutione ecclesię essent vera matrimonia. Hoc dicit. 4. d. 28. q. 1. ar. 3. Item tenet Maioris. 4. d. 29. q. 2. Vtrumque est probabile. Vocatur autem metus cadens in virum cōstantẽ metus mortis, cruciatus: vt dicitur in cap. cũ dilectus, de his quæ vi, metus ve causa fiũt . Metus stupri in muliere, si quis vellet eam opprimere vt contraheret, & ipsa hoc timens cōtrahit : nullum est matrimonium. Metus vinculorum, & seruitutis. De seruitute habetur in lege isti quidem. ff. qui metus causa. Et insti tu. titulo, eo. §. 1. 2. &. 3. De vinculis habetur in lege nec timorem. ff. eodẽ titulo. Et etiā metus eorũ malorum quæ istis æquiparant̃ . Sed quæritur si quis contraxit metu cadente in virum constantem, & posteà consumauit copulam, an sit matrimonium? Dico quòd si consentit voluntariè est matrimonium. Si verò non consentit non est matrimonium. Parẽtes nō possunt cogere filios ad matrimoniũ ¶ QVÆritur, an parentes possint cogere filios suos ad matrimonium non expectato eorum consensu? Respōd. ꝙ non. Quia matrimonium est actio personalis & requirit proprium consensum. Possunt tamen parentes ante legitimam ætatem filiorum pacisci ꝓ eis: & si illi quandò venerint ad legitimam ætatem non contradixerint, spō salia reputantur: quia patres sunt procuratores eorum. Sed vtrũ filij teneantur obedire parẽtibus in matrimonio accipiendo quas parentes mādant , vel an peccent mortaliter contrahentes sine consensu parentũ ? Respond. ꝙ liberi contrahentes sine consensu parentum (imo etiam ipsis inuitis) non peccant mortalitèr secluso scandalo. Quia licet teneantur eis obedire non tñ in matrimonio, in quo vno sunt dñi sui. Et si aliquę leges dicant contrariũ como la ley de Toro q́ manda ꝙ tales exhæredẽtur . Dico ꝙ leges ciuiles nō habẽt vim circa matrimonia nisi sint acceptatæ in iure canonico, hæc autẽ nō est acceptata: imo nec in foro cōtẽ tioso iudicatur secundũ eā : non est dubiũ . Vide de hoc Couarrubias. 2. parte desponsalibus capit. 3. §. 8. Error ꝑsonæ qñ impediat matrimoniũ ¶ QVæritur, vtrũ error personæ impediat matrimoniũ ? Respond. Magis. 4. d. 30. & oẽs dicunt quòd sic. Error personæ vt in Iacob. Error conditionis personæ: vt si puto me contrahere cum libera & contraho cũ ancilla, nō tenet matrimonium. Error personæ impedit de inre naturali, quia tollit cō sensum . Iacob enim non consenserat in Lyam. Error conditionis impedit iure positiuo, vt patet in ca. proposuit de coniugio seruorũ . Factũ est autem hoc ab ecclesia rationabiliter. Quia contrahens cũ serua manet quodāmodo seruus, & filij manent serui: nō est autẽ æquũ quòd quispiam sine culpa sua puniatur tam graui poena. Alij errores qualitatis, & fortunæ non impediunt matrimoniũ : vt si putẽ eam pulchram & est deformis, diuitem & est pauper, sanā & est ægra, bonā & est mala &c. Si verò seruus putet se contrahere cum libera, & si illa sit ancilla, tenet matrimonium: vt dicit sanctꝰ Thomas in additionibus quæstione, 52. articulo. 1. ad primum. Matrimonij vsus ꝓ pter delectationẽ est peccatum vẽiale . ¶ QVÆRItur, an vsus matrimonij propter solam delectationem sit peccatum. Respondeo secundùm omnes quòd sic. Quia omnis actus qui nō habet bonum obiectum est malus, sed talis actus non habet bonum obiectum nam delectatio cũ sit quoddam naturale, nullum obiectum bonum dicit, ergo ille actus non est bonus: & sic saltim erit occiosus, & per consequẽs venialis: cum secundũ . S. Tho. nō detur actus indifferens in indiuiduo. Item talis actus est abusus matrimonij, ergo est peccatũ . Antecedẽs patet, quia matrimonium non fuit institutum ad illud, sed ad generādam prolem. Idem est de eo qui commedit propter solam delectationem: quia commestionis finis non est ille sed sustentatio. Vsus matrimonii ad vitādam tẽtationẽ , an sit peccatum ¶ QVæritur, vtrum vsus matrimonij propter vitandam tentationem carnis in se ipso, sit peccatum? sanct. Tho. 4. d. 31. q. 2. ar. 2. dicit ꝙ est veniale. Quia non fuit ad hoc institutum sed ad bonum fidei, putâ ad reddendum debitũ vel ob prolem generādam . Et hæc est opinio ferè omnium sanctorum super illud. 1. Corinthio. 7. hoc autem secundum indulgentiam dico, quia indulgentia est de peccato veniali. Sed forte intelligendus est. S. Tho. vt ait Palude quādò habet alia remedia ad sedandam passionem: putâ orationẽ , vel ieiunium &c. Si verò non sit aliud remediũ , licitũ erit accedere propter illum finem. Idem dicendum est de illo qui accedit propter abundantiam seminis quæ impedit sanitatẽ , de quo, S. Tho. vbi supra ad vltimum dicit qđ est veniale. Albertus autẽ dicit quòd est licitum sic accedere. Abusus vxoris peccatũ est. ¶ QVÆritur, an abusus vxoris sit peccatum mortale? Respondet sanct. Tho. quòd si sit extra vas foemineum est mortale, & nō est dubium de hoc. Si autẽ sit intra vas dubitant doctores an si foemina supergrediatur viro sit mortale? Caietanus ait quòd si ex hoc impeditur generatio est mortale. Et ita dicunt omnes doctores. Albertus magnus dicit quòd potest isto modo sequi generatio. Quia matrix non solùm est receptiua, sed & attractiua: & ideò credo quòd non est mortale. Et idem putat Siluester verbo debitum coniugale. §. 4. Dicit tamen quòd tales sunt grauitèr reprehendendi. Oscula & tactus cō iugatorũ non sũt peccata mortalia. ¶ QVÆritur, an oscula, amplexus, et tactus inter virum & vxorem sint peccatumi Respondeo secundũ Caietanũ & Siluestrum, & omnes alios benè sẽ tiẽtes , quòd omnes prædicti actus quā tũcun videantur impudici, si vltimatè ordinantur ad copulam, non sunt peccata. Et etiam si non ordinẽtur ad congressum ipsum non erunt mortale, dũmodo fiant sine periculo pollu tionis extra vas. Si enim sunt cum tali periculo erunt mortale. Sine illo autem vel erunt veniale, vel nullum peccatum. Aduertant in hoc confessores nec sint nimis soliciti in interrogatione horum quæ inter coniuges fiunt. Nec curent quòd cōfiteātur de his venialibus: melius est enim ꝙ ea sileant. Et admonendi sunt cōiuges quód nō tenentur illa cōfiteri : nisi quandò sũt mortalia. Et instruantur quandò committunt mortale, & quandò non. Coniuges tenẽtur sibi inuicem reddere debitum. ¶ QVÆRITVR, vtrum coniuges teneantur reddere debitum sub poena peccati mortalis? Respondeo secundùm omnes quód sic. Quia corpus vxoris est viri & econtra, & ob id iniuriam facit qui negat alteri quòd suum est. Et si quidem vir periclitetur de incontinentia debet vxor reddere statim debitum: quia esset periculum in mora. Si autem non sit hoc periculum non est mortale, si per aliquod breue tempus differat. Neuter tamen coniugum tenetur reddere debitum cum detrimento salutis, vel ꝓ prię personæ. Vnde si sit maritus l eꝓ sus , ó con mal de bubas, si est periculũ iudicio medicorum, non tenetur reddere. Quia licet capit. 2. de coniuga. leproso, dicatur quòd nō potest mulier sana relinquere maritũ leprosum, & quòd tenetur reddere debitum: tamẽ intelligendum est quandò hoc potest fieri sine infectione ipsius vxoris. Vir accederis ad vxorẽ menstruatā an peccet mortalitèr. ¶ QVÆritur, vtrum quandò mulier patitur menstruum, & sanguinis fluxum, possit vir petere debitum, & illa teneatur reddere? Videtur ꝙ non. Quia in lege veteri erat prohibitũ , & Hieronymus dicit super Esaiā . 44. ꝙ si conceptio fiat tempore mẽstrui , proles nascitur leprosa, maculosa, & debilis, quod & approbant naturales, ergo S. Tho. 4. d. 32. q. 2. ar. 2. dicit duo. Primò ꝙ in lege veteri erat mortale, nā erat præceptum in contrarium, Leuitici. 18. Secundò dicit, ꝙ pręceptũ illud partim erat ceremoniale, & partim morale: & ideò etiam nunc obligat ex ea parte qua est morale, & ex damno quod sequitur in prole. Pro huius igitur declaratione ponit. S. Tho. distinctionem. Duplex est sanguinis fluxus in mulieribus. Quidam innaturalis & perpetuus, sicut erat ille quem patiebatur mulier quę tetigit fimbriā Christi. Et si vxor talem fluxum patiatur, licitum est ꝙ reddat & petat debitum Quia melius est ꝙ sequatur fętus defectuosus  ꝙ nullus sequatur. Aliꝰ est fluxus naturalis, qui prouenit in quolibet mense. Et tunc non debet exigere, quia posteá manet tempus. Si autẽ vir nesciens illud petat debitum, respō deat ipsa ꝙ non benè habet. Nō tamẽ debet dicere se menstruatam esse: vt ait sanct. Tho. quia viri facilitèr ægre ferunt illud & concipiunt horrorem de mulieribus, & ne hoc sequatur debent potius hoc tacere mulieres, vel alia via se excusare: quia debet dari opera vt inter eos amor crescat. Tamẽ si maritus instet, illa non multum repugnet, sed reddat debitum propter periculũ corruptionis in viro. Et quoniam non est certum ꝙ ex tali concubitu sequatur proles infecta, vel si sequatur hoc erit raro, ideó maritus accedẽs ad vxorem menstruatā , vel illa petens ab eo debitũ nō peccant mortalitèr: quicquid dicat Siluest. sed erit peccatũ veniale: vt dicit Caietanus in summa, & Palude. Et ita tenendum est. Sponsa ante ecclesiæ benedi ctiones non tenetur reddere debitũ sponso petenti. ¶ QVÆritur, an sponsa ante benedictionẽ ecclesiæ teneatur reddere debitũ marito petẽti ? Respōd. ꝙ infra duos menses ante benedictionem ecclesiæ post matrimoniũ de præsenti nō tenetur reddere debitũ . Quia dantur illi ad hoc ꝙ si voluerit religionẽ ingredi, intret. Nec etiā post illos duos menses tenetur reddere ante benedictionẽ ecclesiæ: sicut nec tenet̃ marito petẽti in ecclesia. Quia vtrũque est prohibitũ . Accedere ad vxorem in festo ā liceat. ¶ In magnis festiuitatibus dicunt sancti, quòd non debent conuenire inuicem. Quia oportet vacare diuinis. Si tamen de facto conueniant, licet sit aliqua irreuerentia non tamen est mortale, & sancti consulunt quòd melius est. Vir autem qui habuit rem cum propria vxore nocte præcedente cō munionem , melius faciet non communicando illo die: sed differat in alium diem, & idem de vxore. Si autẽ communicent non erit mortale, sed viniale propter irreuerentiam. Accedere ad vxorẽ in ecclesia tẽpore belli, ā liceat. ¶ In loco aũt sacro non licet accedere ad propriā , quia pollueretur ecclesia. Tempore tñ belli qñ morantur in ecclesia per multũ tempus dicit Caiera. opusc. 16. quæstionũ , &. 14. dubio. 4. & Palu. 4. d. 32. quòd nō licet vllo modo accedere ad suam etiam vxorem. Maio. ait quòd illo tunc licet. Et Siluester dicit quòd si timeatur corruptela in viro liceret vxori reddere ei debitũ Hoc est probabile & fortè verũ . Sed opinio Caietani est securior. Coniuges an possĩt cōtinẽ tiā vouere. ¶ QVærit̃ , vtrũ cōiuges possint vouere continentiā ? Respōd . Primò ꝙ hoc non expedit si sint in iuuentute propter periculum. Secundò dico ꝙ si ex mutuo consensu hoc fecerint, licitum est, & votũ tenet. Sed vtrũ alter solus possit vouere. Dico quód malè faciet, quia est in iniuriā alterius. Sed quæritur, an si fecerit votum vir, possit nihilominus reddere debitum? S. Tho. in additionibus ad tertiam partem. q. 53. ar. 1. 4. dicit ꝙ tũc tenetur reddere, & licitum est ei exigere: cũ Paulus dicat nolite fraudare inuicem. Et nō debet vir ponere se in tali statu quòd nō sit potens releuare vxorem ab honere petẽdi debitum. Caieta. li. 16. quæstionũ , q. 16. dicit ꝙ tale votũ tenet. Et vir non pōt petere, licet tñ & tenetur reddere. Idẽ dicit Palu . Sed mihi magis placet opinio. S. Tho. Et ita tenendum est. In matrimonio rato non consumato, ā possit papa dispensare. ¶ QVÆritur, vtrũ papa possit dispẽ sare in matrimonio rato non cōsumato ? Cōmunis opinio canonistarum est quòd potest, & ꝙ sic dispensati possũt transire ad secundas nuptias ex iusta & rationabili causa ad petionem amborum coniugum. Hoc Ioannes Andreas super cap. ex publico in suis nouellis. Et Archidiaco. in cap. qua propter. 27. q. 2. Et Benedictus in capi. ex publico. Siluester allegat pro hac opinione summā angelicam. S. Antoninus. 3. p. titu. 1. cap. 22. videtur esse cum canōistis , & dicit se legisse bullas Martini quinti, & Eugenij. 4. in quibus dispensatum est circa hoc. Et Caietanus quodlibeto. 1. q. 13. tenet quòd papa potest dispensare. Hæc opinio videtur ꝓ babilis , sed malo tenere cum opinione communi quòd papa non potest dispensare. Nam Paulus dicit. 1. Corinthio. 7. his autem qui matrimonio cō iuncti sunt, præcipio non ego sed dñs vxorem à viro non recedere. Et Matthæi. 19. quos Deus coniungit homo nō separet. Et cũ Christus dixerit ibidem ꝙ non licet vxorẽ dimittere nisi propter fornicationem, iam inuenire tur alia exceptio: scilicet dispẽsatio papæ. Teneamus igitur cũ tota caterua theologorum quód papa non potest dispensare in matrimonio rato. Vide Siluestrũ verbo diuortium. §. 1. &. 4. Impedimenta matrimonii duplicia quæ dam dirimẽtia alia impediẽtia ¶ QVÆritur, de impedimentis matrimonij. Sunt quidem aliqua quæ impe diunt matrimonium, tamen si fiat factum tenet: vt est tempus in quo matrimonium fieri prohibetur, & tamen si fiat in diebus prohibitis factũ tenet. Alia sunt impedimẽta quæ impediũt matrimonium faciendum & dirimũt factum: & hæc sunt sexdecim in his versibus contenta. Error, conditio, votum, cognatio, crimen, cultus disparitas, vis, ordo, ligamen, honestas. Si sis affinis, si fortè coire nequibis, hęc faciẽ da vetant conubia, facta retractant. Agamus igitur de his omnibus. Impotẽ tia perpetua dirimit matrimoniũ ¶ QVÆRItur, an si fuerit aliquis impotens ad concubitum teneat matrimoniũ cũ illo? Respondeo, ꝙ duplex est impotentia. Quædam perpetua, & hæc tā in viro  in foemina irritat matrimoniũ : vt si spado contrahat matrimoniũ nō tenet. vt in ca. 1. de frigidiset maleficiatis. Si autẽ post matrimoniũ superueniat impedimentũ non irritat matrimoniũ . Nā quod semel fuit matrimoniũ semper erit firmum. Et hoc impedimentum iure naturali irritat matrimoniũ : sicut iure naturali prohibentur duæ foeminæ contrahere inuicem. Sed quomodo cognoscetur, an talis impotentia sit perpetua? Respond. ꝙ debent esse per trienium iuncti, & dare operā rei vxoriciæ: & si post trienium constet de impotentia alicuius, debent separari: vt habetur in cap. laudabile, in illo titulo. Sed si statim possit agnosci ꝙ sit impotentia perpetua, statim debẽt separari. Vide Siluestrũ verbo matrimonium. 8. §. vltimo. Pueri ā te decimum quarũ annum nō possun cō rahere ¶ QVÆrit̃ , de pueris habentibus quidem vsum rationis, an possint contrahere ante decimũquartũ annum? Repond. ꝙ nō . Quia est determinatio ecclesiæ ꝙ pueri ante decimũquartum annũ , & puellæ ante duodecimũ nō possint cōtrahere : vt patet in ca. pube res, & cap. continebatur de sponsa. im pube. quod fuit determinatũ propter rationem Aristot. dicentis ꝙ ante illā ætatẽ non sunt habiles ad generandũ . Si tamen ante prædictam ętatẽ cōtrahant , quāuis non sit matrimoniũ sunt sponsalia, ex iuris dispositione, & tenẽ tur posteà contrahere: vt patet in cap. vnico de despons. impube. li. 6. Si autẽ parũ ante legitimā ętatẽ contrahāt & consument matrimoniũ , vt putâ vir in anno. 13 & foemina in. 11. erit verum matrimoniũ : vt habetur in ca. de illis. 2 de desponsatione impube. Et etiam citra iuris determinationem, patet ꝙ sit ibi verũ matrimonium quia illa erant sponsalia & copula superueniens facit matrimoniũ , ergo. Et si sint iam habiles ad generandum etiam si non cō sumauerint erit matrimonium, malitia ætatem supplente. vt etiam ait textus. Sponsalia verò ex iuris dispositio ne possũt celebrari in septenio, & etiā { Spōsalia circa septeniũ celebrari possũt } si sint prope septeniũ : vt tenet. S. Tho 4. d. 27. & est communis opinio, licet Panormitanus teneat contrarium. Maleficiũ et ligamẽ impedit ma trimonium. ¶ SEquitur aliud impedimentum scilicet maleficium quod aliquandò arte dæmonis (de quo ait Iob quòd nō est potestas super terram quę cōparetur ei) inuenitur inter coniuges. Potest enim maritum reddere frigidum, & facere ne possit membrum arrigere, & impedire decissionem seminis, applicando actiua passiuis. Quanuis posset esse tantus amor inter coniuges, quòd eorum calor præualeat & superet ea quæ dæmon aponit vt infrigidet. Vnde dicit Albertus magnus ꝙ ista maleficia maximè contingunt circa rusticos. ¶ QVæritur ergo an hoc ligamen impediat matrimonium? Respond. ꝙ si hoc contingat post matrimonium fa ctum non impedit. Si verò ante matrimonium tunc si est perpetuum impedit, si autẽ sit tẽporale nō impedit: sic habetur in ca. vltimo de frigidis. Cognoscetur autẽ hoc maleficium si possit cum aliena & non cum propria. Et debent simul habitare per trienium & si non possint conuenire: tunc reputabitur maleficium perpetuum. Amentia & furia ā impediat matrimoniũ ¶ QVęritur , an amẽtia seu furia impediat matrimoniũ ? Respō. ꝙ amẽtes nō possunt contrahere, & si cōtrahāt , matrimoniũ nō tenet. Quia ad matrimoniũ requirit̃ cōsensus & vsus rationis, quo illi carẽt . Itẽ nemo se pōt ad aliꝗd obligare nisi volũtariè , & liberè, isti autẽ nō habẽt libertatẽ arbitrij, ergo. Ad irritādũ verò mr̃imoniũ nō sufficit ꝙ amentia pręcesserit , vel sequatur ipsũ mr̃imoniũ : sed requirit̃ ꝙ sit amẽs tp̃e quo cōtrahit . Si aũt post matrimoniũ cōtractum vir inciderit in amẽtiā , non dirimitur matrimoniũ : & puto ꝓ babilissimũ ꝙ tunc nō teneatur vxor reddere debitum marito petenti, quia non liberè petit: nisi timeat corruptelas alias in viro et quòd quęrat alienas Crimẽ incestꝰ impedit matrimoniũ ¶ QVÆritur, de impedimento criminis quod est incestus, an si quis cognouit aliquā & posteà contrahit cum sorore eius teneat matrimoniũ . Respōd. ꝙ crimen incestus duplicitèr impedit matrimoniũ . Vno modo propter affinitatem quia est affinis illius cum qua contrahit intra quartum gradũ : & de hoc dicemus infra. Alio modo habet impedire mr̃imoniũ ex hoc ꝙ cognouit consanguineā eius cũ qua contrahit, & de hoc quærimus vtrũ tale crimen incestus impediat matrimoniũ ? Respond. S. Tho. in additio. q. 58. ar. 4 ꝙ si quispiā cognouit consanguineā vxoris ante matrimoniũ contractũ , et etiā post sponsalia, debet matrimoniũ separari propter affinitatẽ quā contraxit cũ sua sponsa cognoscendo cōsanguineā eius. At si talis incestus sequat̃ post matrimonium iā contractũ & cō sumatum non dirimit illud, sed in poenam peccati non potest vir petere debitum à propria vxore, & si petat peccat mortalitèr: nec vxor tenetur ei reddere debitum. Si tñ vxor petat, ille tenetur reddere. Quia vxor non debet puniri pro peccato viri. Habentur de hoc plura capita, in titulo si quis cognouerit consanguineā vxoris suæ. Et 32. q. 7. ca. si quis viduā , & ca. qui dormierit, & cap. concubuisti. Verum est ꝙ si quis ignorans esse consanguineā vxoris suę accederet ad eam, ꝙ poterit petere debitũ ab vxore, quia illud non fuit peccatum incestus, sed fornicationis. Hoc dicunt docto. & Palu. 4. dis. 34. q. 1. ar. 2. Idẽ etiā dicendũ est si mulier cubuit cũ consanguineo mariti in tra quartum gradũ : eadẽ em̃ poena puniet̃ qua maritus, scilicet ꝙ nō poterit exigere, & tenebitur reddere debitũ . Fornicantem vxorẽ , pōt dimittere nisi in aquibꝰ asibus . ¶ QVÆritur, an causa fornicationis possit vir vxorem dimittere? Respōd. ꝙ sic. Est enim expressum in euangelio Matthæi. 19. & est secudũ ius naturale, quia oportet ꝙ maritus sit certus de prole sua, quod nō potest certo sciri si sit adultera vxor. Item quia matrimonium est contractus & dant sibi inuicem fidem coniuges, ergo altero frā gente , alius remanebit liber. Excipiũ tur aliqui casus ab hac regula. Primus si ambo cōmisserint adulterium, quia iam est ibi recompensatio. Iste casus & alij sequentes sunt expressi in iure. 32. q. 6. per totam. Secundus si maritus propriam vxorem prostituerit pro pecunia, vel alia re. Hic ponitur in capi. discretioni de eo qui cognouit consanguineam vxoris suæ. Addit Palude, quòd idem est iudicium si ipse maritꝰ viderit & non prohibuerit. Tertius vbi vxor putans se cum viro congredi decepta est ignorantèr, aut contraxit putans esse mortuum. Hoc habetur in cap. cũ per bellicā . 34. q. 1. &. 2. & ibidem ca. in lecto. Quartus si fuerit vi oppressa, vt habetur in cap. proposito. 32 q. 5. Quintus si vir post reconciliatus est vxori cognouerit eam: tunc nō poterit eam relinquere, vt dicitur. 32. q. 1. cap. 1. &. 2. & in lege crimẽ cap. de adulte. Sextus si vxor infidelis ab eo repudiata contraxerit cum aliquo, & posteà veniant ambo ad fidem, debẽt iterum conuenire: extra de diuortio capit. gaudemus. §. vltimo. Vir quā do tenetur vxorem adulteram dimittere. ¶ QVÆRItur, an vir teneatur dimittere vxorẽ adulterā ? Respond. ꝙ non sed potest cũ ea manere . nisi vxor sit adeò incorregibilis ꝙ ratione scandali ne maritus in peccatis eius videatur consentire: tunc enim tenetur ab ea separari. Hæc verò separatio ab vxore adultera, quo ad thorũ quidẽ potest fieri sine iudicio ecclesiæ, quo ad habitationẽ verò nō . Ita tenẽt oẽs docto. Limitat tñ Siluest. verbo diuor. 8. ꝙ illđ est verũ qñ adulteriũ est occultum: si em̃ sit notũ ꝙ adultera illa cũ mecho plures dies habitauerit, tunc sine licẽ tia ecclesiæ potest ab ea separari quo ad habitationẽ . Patet ex ca. significasti, de diuortijs, vbi est casus expressus Idẽ tenet Ioan. Andre. in ca. plerũ  de donatione inter virum & vxorem Ordo impedit matrimoniũ ¶ QVÆrit̃ , an ordo impediat matrimoniũ ? Respōd. ꝙ sic, sed solũ de iure positiuo. Vnde etiā dicit. S. Tho. ꝙ papa ex rationabili causa potest dispẽsare . Nec Græci sacerdotes vtentes vxoribus faciunt cōtra ius diuinum. Dico igitur ꝙ sacerdos, diaconus, & subdiaconus, non possunt cōtrahere , quia est prohibitũ ab ecclesia. Si autem cōtrahant , matrimoniũ est ipso facto nullũ Si verò post matrimoniũ ratũ quispiā ordinetur, nō dirimitur matrimoniũ , sed tenetur manere cum vxore: vt patet in extrauagante antiqua Ioan. 22. Occidẽs vxorẽ vt contrahat cum cō cubina , non pōt cum ea contrahere. ¶ QVÆritur, an si quis occîderit propriam vxorem vt contrahat cum concubina, matrimoniũ sit validum? Respond. ꝙ tale matrimoniũ est irritum & nullum ex determinatiōe ecclesiæ in ca. super hoc, de eo qui duxit in matrimonium quā polluerat per adulterium. Sed si econtrario vxor virũ occîderit vt contrahat cum adultero, matrimoniũ tenebit: quia in iure de hoc nihil est cautum. Si verò aliquis dederit fidem concubinę quòd vxore mortua contrahet cum illa, non potest cō trahere cum ea. Vide iura in illo titulo de eo qui duxerit &c. At si quispiā occîderit vxorẽ deprehensam in adul rio , peccat mortalitèr secũdùm sanct. { Occidẽs vxorẽ in adulterio deprehensam peccat. } Tho. quanuis iura hoc non puniant. Si verò talis adultera sit iam à iudice dānata ad mortem, poterit maritus eā occîdere sicut lictor: quicquid dicant canonistæ. Non potest tamen maritus ad hoc cogi sicut lictor. Votum simplex & solẽ ne impedit matrimoniũ , sed diuersi mode ¶ QVÆritur, vtrum votum impediat matrimonium? Respōd. quòd duplex est votum. Quoddam est solenne, alterum verò simplex. Votum solenne impedit contrahendum & dirimit contractum. Votum autem simplex impedit contrahendum, sed non dirimit contractum. Sunt de hoc multa iura expressa in titulo de voto. Et qui post votũ simplex castitatis contraxit, peccat quotiescun exigit debitum, potest tamen reddere non solùm quādò vxor petierit, sed etiam quandocun sibi videbitur honestum accedere ad eam, aut qñ senserit ꝙ ipsa vult, aut ꝙ eget, aut quòd est periculum incōtinẽ tiæ : vt dicit sanct. Tho. in additionibꝰ q. 83. ar. 1. ad quartum. Fidelis cũ infideli cō trahere nō pōt . ¶ QVÆritur, an cultus disparitas (hoc ẽ infidelitas) impediat matrimonium? Respondeo, quòd inter infideles sunt vera matrimonia. Et ita tenẽt omnes, & est determinatio ecclesiæ in cap. gaudemus de diuortijs. Secundò dicit. S. Tho. quód inter ĩfideles nō est tâm perpetuum, & tā indisolubile matrimonium, sicut inter fideles: quia non est sacramentum, ac proindè nec confert gr̃am : sed est quidā cōtractus humanus. Si autẽ contrahat fidelis cũ infideli matrimoniũ nullũ est de iure positiuo, quia est prohibitum ab ecclesia: vt patet in concilio Tolleta. 4. ca. 62. & in concilio Agatensi. cap. 67. Cognatio carnalis in quibꝰ gradibus impediat matrimoniũ ¶ QVÆRITVR, an Cognatio carnalis impediat matrimonium? Respondeo, primò ꝙ iure naturali prohibiti sunt parentes contrahere cũ liberis. Nam oẽs hoĩes , etiā gentiles dā nant talia cōnubia : nec de hoc quispiā dubitat. Et sunt egregiæ rationes assignatę in sacra scriptura. Vide. S. Tho. & etiā cum alijs descendentibus &c. Itẽ in primo gradu transuersali inter fratres & sorores, probabile est ꝙ est contra ius naturale. Prohibiti verò sũt ab ecclesia quatuor gradus, qui irritāt matrimonium: vt patet in cap. non debet de consanguinitate & affinitate. Affinitas vsque ad quartũ gradũ impedit matrimonium. Fuerunt antiquitus prohibiti septem gradus: vt patet. 35. q. 5. Papa tñ potest dispensare in gradibus qui non sunt prohibiti iure naturali: vt sit pax inter familias, vel ob confederationẽ regno rum: vel ob aliam rationabilẽ causam. In 4. autem gradu causa rationabilis est ꝙ ipsi contrahentes petāt . Dispẽsatio tñ in gradibus iure humano ꝓhibitis fieri solita, successit causa quæstus: nihilominus tenet. De cōputatione cō sanguinitatis vide Siluestrum, & alios ¶ Impedit etiā mr̃imonium affinitas, vs ad quartum gradum: vt patet in ca. nō debet de consanguinitate & affinitate. Et nō solùm affinitas inter cō sanguineos vxoris, sed etiam inter cō sanguineos scorti, & concubinæ meæ Quāuis (vt credo) hæc vltima affinitas contrahat̃ propter ius humanũ & nō ex natura rei vt prima. Est autẽ regula ad computandā affinitatem ꝙ in eodẽ gradu sum affinis Petro in quo vxor eius est mihi consanguinea. Publica honestas ex spō salibus impedit matrimo niũ vt affinitas. ¶ De impedimento publicę honestatis causato ex sponsalibus de futuro, dico ꝙ est vinculum inuentum ab ecclesia, quæ decreuit ꝙ per hoc ꝙ aliꝗs cōtraxit spōsalia cũ Maria, nō possit cō trahere cũ cōsanguinea eius vs ad quartũ gradũ . Et impedit mr̃imoniũ eodẽ modo ac affinitas: vt patet in ca. ex sponsalibus de sponsalibus libr. 6. Parentes an teneā tur allere filios illegitimos. ¶ QVÆRItur, an parentes teneantur allere filios illegitimos? Respond. quòd non est dubitandum quin tā pater  mater teneātur allere filios qui nondũ attĩgerunt vsum rationis. Quia omnes gẽtes putant damnabile relinquere filios in ætate infantili in qua non possunt sibi victum quærere. Et si exponant eos vt ab alijs allantur, videtur certe quòd peccent mortalitèr. Secundó dico ꝙ considerando prædictos filios post habẽt vsum rationis, est distinguendũ . Nā quidā filij illegitimi sunt qui vocantur naturales, soluti cũ soluta, suscepti ex cōcubina . Alij sunt ex cōncubito dānato , vt suscepti ex adultera, vel moniali, qui vocātur spurij. Et in iure determinatur quód parentes teneātur allere primos filios qui habentur á concubina tanquā ab vxore. Alios vero filios spurios nō te nentur parentes allere. Et in poenam illius damnati cohitus prætereuntur in testamẽtis : vt homines ab huiusmodi concubitu pessimo arceantur. Amicus cui pater reliquit bona ꝓ filio spureo tẽetur illa ei dare & spuriꝰ licitè recipit SED quid đ casu qui sæpè est in vsu ego habeo filiam spuriam quam non possum instituere hæredẽ , quia leges hoc vetant, voco amicũ meum & constituo eum hæredẽ tali pacto, ꝙ om̃ia bona det filiæ meæ, vtrũ talis amicus teneatur dare bona illa filię ? & vtrum filia cum bona cōscientia possit ea retinere, accipere & possidere, post lege municipali prædicta bona sunt vallata? Respond. ꝙ omne promissum est de iure naturali ad implẽdum , & ideò talis amicus in foro conscientiæ tenetur dare ea bona filiæ meæ: si rex illa non cōfiscauerit : & illa licitè recipiet, & possidebit licitè in foro conscientiæ, non est dubium. Cognatio spũalis impedit matrimōiũ ¶ QVÆritur, an cognatio spiritualis ĩmpediat matrimoniũ ? Cognatio ista spiritualis diffinit â S. Tho. & alijs, ꝙ sit propinquitas quædā orta ex hoc ꝙ aliquis confert sacramẽtum , vel tenet aliquẽ ad suscipiendum sacramẽtum baptismi scilicet, vel confirmationis. Triplex est igitur cognatio spiritualis Quædā quę vocatur paternitas, quę ẽ inter regenerantem & regeneratum: & capio regenerationẽ vt se extẽdat ad confirmationẽ , nam in proposito idẽ est iudicium de cōfirmāte & de baptizāte , & talis nō pōt cōtrahere cum baptizato, vel cōfirmato , & cum vxore eius iā ab eo cognita, & cũ filijs eorum. Secunda vocatur cōpaternitas , quę est inter patrẽ spiritualẽ , & patrẽ naturalẽ & matrem naturalem. Vide capit. primum de cognatione legali libro. 6. vbi omnia ista ponuntur. Cognatio lega lis impedit ma trimonium ¶ COgnatio legalis contrahitur per hoc ꝙ quis adoptat sibi filium. Et sunt duæ species huius cognationis, scilicet paternitas, & fraternitas. Paternitas cō trahitur inter adoptātẽ & filiũ adoptiuum, qui quidem non possunt contrahere. Fraternitas verò contrahitur inter filios naturales adoptantis, & inter adoptiuum. Et etiā impedit matrimonium si filius adoptiuus transit in potestatem adoptantis: sed si non transit (quod fit quandò adoptans moritur, vel quandò adoptatus emancipatur ab adoptāte ) tunc potest contrahere cum filiabus adoptantis: vt patet in capit. si qua de cognatione legali. Laus Deo, pax viuis: requies defunctis. FINIS SVMMÆ DE SEptem ecclesiæ mysterijs, & sacramẽtis , ad laudẽ Dei omnipotentis. DE CLAVIBVS. HÆC MATERIA TRActatur in. 4. d. 18. &. d. Tho. in additionibus ad tertiā partem. q. 17. claues enim in ecclesia esse debent. Dicitur autem clauis potestas qua remouetur obstaculum intrandi regnum coelorum. Impedimentũ em̃ totius humanæ naturæ ex peccato primi hominis consequtum per passionem Christi amotum est: & ideò post passionem vidit Ioan. apocal. 4. in coelo ostium apertum. Sed alicui adhuc quotidiê manet clausum propter peccatum originale quod contraxit, & propter actuale quod cōmittit : & propter hoc egemus sacramentis, & clauibus ecclesiæ, in quibus efficatia passionis manet. Quia ex latere dormientis in cruce sacramenta fluxerunt quibus ecclesia fabricatur. ¶ HANC autem clauium potestatẽ apostolis contulit Christus, vt expressè determinatur in capit. firmitèr de summa Trinita. & fide catho. Quādo autem fuerit apostolis collata. Armachanus absurdè errans li. 11. de quęstionibus Armenorum ca. 14. &. 15. contra omnium doctorum sententiam dicit ꝙ Marci. 3. cũ dñs duodecim apostolos elegit. Sed patet hoc esse falsum, quia Matthæi. 16. pro magno vni promisit Petro dicens, dabo tibi claues regni coelorum, nō ergo anteà habebat aut nihil promisit. Item antequā ipse eis consecrasset, sacramentum cōstituisset , potestatem dedisset consecrandi, ac si Cęsar constitueret regem aliquem super regno non constituto. Dico ergo quòd in coena (Matthæi. 26.) cōtulit totam potestatem ordinis. Potestatem autem iurisdictionis in foro interiori Ioann. 20. accipite spiritum sanctum, quorum remiseritis peccata remittuntur eis. Potestatem autem iurisdictionis in foro exteriori Matthæi 18. quæcũque alligaueritis super terrā &c. Nec inconuenit quòd apostolis Christus potestatem excellentiæ habens, apostolicam potestatem consumatam & perfectam contulerit. Vndè & ecclesia nunc temporis iurisdictionẽ in foro exteriori dat etiam nō sacerdotibus, & potestatẽ ordinis dat ijs quibus nondum contulit potestatẽ iurisdictionis. Et nota ꝙ illa potestas data in foro exteriori Matthæi. 18. ibi enim fundant scholastici auctoritatẽ excōmunicādi . Et Hierony. ibidẽ , & Augusti. lib. 1. contra aduersariũ legis & prophetarum capite. 17. ¶ ADVertẽdum inquam quòd hæc potestas excommunicandi potest dici clauis regni coelorum, si regnum coelorum capiatur pro ecclesia militante Augusti. loco citato, & super Ioā . tracta. 50. & habetur. 24. q. 1. capi. quodcunque. Si autem regnũ coelorum capiatur pro ecclesia triumphante, pōt dici clauis indirectè & secũdario . Nā quatenus excōmunicatio excludit à sacramentis quibus regnum coelorum aperitur, pōt dici ꝙ claudit regnũ coelorũ . Quatenꝰ verò absolutio ab excōicatione admittit ad sacramenta, ex cō sequenti regnum coelorum aperit. ¶ SED vtrum oẽs apostoli habuerint claues? Et videtur ꝙ non. Quia Matth. 16. soli Petro sunt promissæ. Respondetur cũ Caieta. lib. de primatu romanæ ecclesiæ. capi 5. &. 6. quód sine dubio omnes apostoli à Christo & non â Petro susceperunt claues. Patet in ca. firmitèr de summa Trinitate & fide catholica. Etiam habetur in cap. loquitur. 24. q. 1. & ex Hiero. lib. 1. contra Iouinianum. Petro autem collatæ sunt claues, Ioā . 21. ibi pasce oues meas Eadẽ em̃ potestas requiritur ad pascẽ das oues Xp̃i & ad apariẽdũ , vel claudendũ regnũ coelorũ . Nā qñ Christus viuus erat & pręsens non egebat vicario, consentaneum est ergo vt post resurrectionẽ eũ instituerit: & non videtur vbi nā hoc fecerit nisi Ioā . vltimo. ¶ Dico prętereà , ꝙ sicut peculiaritèr claues Petro cōmissę sunt Matthęi . 16 sic Ioan. vlti. aliqua peculiaris potestas data est Petro pręter cęteros : potestas enim Petri in duobus maximè excessit potestatem aliorum apostolorum. Primùm, quia Petri potestas etiam se extendit supra ipsos apostolos. Nā vt arguit Innocent. de maioritate & obedientia. ca. 6. qui dixit pasce oues meas non distinguẽs inter has oues & alias, alienum à suo demonstrat ouili, qui Petrum pastorem nō recognosceret. Quo eodem argumento, vtitur Boni facius octauus in extrauagāti , vnā sanctam. Secundò excellebat in hoc ꝙ potestas Petri erat ordinaria in vniuersum orbẽ , aliorũ verò apostolorũ erat extaordinaria, ex priuilegio peculiari Vndè factum est vt successores Petri seccesserint in vniuersa potestate respectu omniũ ouium Christi. Successores veró apostolorũ successerũt apostolis in potestate extraordinaria. Imo crediderim omnẽ potestatem episcoporũ qui sunt apostolorũ successores à Petro & successoribus romanis pontificibus esse deriuatā : ita ꝙ successor Petri est immediatus vicarius Xp̃i , & â Xp̃o accepit potestatẽ : vt diffinit̃ in cōcil . Florẽti . & in cōcil . Cōstātiẽ . sessiōe . 8. Sed successores apostolorũ nec susceperũt potestatẽ ab ipsis apostolis nec â Christo immediatè, sed mediatè a romano pontifice. Et sic intelligo decretũ Leonis papæ. 19. di. ca. ita dns . Eodẽ modo dico, claues Petri in duobus differri à clauibus apostolorũ . Primò in vniuersalitate: accepit enim ad aperiendum, non huic aut illi sed omnibus fidelibus nullo excepto. Secundò quia sic eas accepit vt ab eo accipiant omnes quicunque claues habuerint. Nam ꝙ apostoli nō acceperint à Petro fuit expeculiari priuilegio, quo & Paulus gloriabatur, potestatẽ apostolicam non ab hominibus accepit. Et quāuis in ca. firmitèr dicatur Christum contulisse clauem apostolis, & eorum successoribus, dico ꝙ non est eadem ratio de apostolis & successoribus apostolorum. Quia apostoli ex priuilegio immediatè à Christo acceperunt potestatem ligandi atque soluendi, etiam in totum orbem: quod male Turrecremata negat. Sed successores apostolorum, cúm manifestè ordinentur ab hominibus potestatem or dinis, non immediatè à Deo accipiũt , potestatem autem iurisdictionis accipiunt à romano pontifice immediatè Sed nihilominus Christus confert claues successoribus: licet per medios ministros. Quemadmodũ idem ipse est qui tollit peccata mundi: licet per ministros sacramentorum. ¶ SED vndè constat claues Petro & cæteris apostolis concessas nunc in ecclesia permanere, cũ non maneat potestas faciendi miracula quę apostolis est collata, nec baptizandi in nomine IESV Christi quod apostoli fecerũt . Respondeo, constat potestatem istam viuentibus apostolis ad alios esse deriuatam. Patet hoc actorum. 20. attendite vobis & vniuerso gregi &c. Et. 1. Timotheum. 4. & ad Titũ . 1. Secundò dico secundũ fidem catholicam tenẽdũ esse claues apostolis concessas, nunc in ecclesia perseuerare. Patet ex cap. fir tèr . Et ex ecclesiæ consuetudine, quæ est colũna & firmamentũ veritatis. Et Matthæi vlti. ecce ego vobiscũ sũ vs ad cōsumationẽ seculi. Petro em̃ non sunt datæ claues propter ipsum, sed ꝓ pter ecclesiā . Quare perseuerāte ecclesia potestas data Petro debuit perseuerare. Et sic intelligatis decretũ Augusti. 24. q. 1. ca. quodcũ  . Vndè & patet quare dicātur claues ecclesiæ, quia scilicet propter ecclesiā apostolis & successoribus datæ sunt. Claues autẽ ecclesiæ appellari frequentissimũ est: vt apud Augustinum libro primo de doctrina christiana ca. 18. refert̃ . ¶ CLAuis autem est potestas ligandi at soluẽdi , qua ecclesiasticus iudex dignos recipere, indignos excludere debet à regno: vt dicit Magister sentẽ tiarum . 4. d. 18. & Glosa ex Hierony. Matth. 16. Et cōprobatur à Ioan. papa 22. in extrauagāti quia quorũdā de ver borũ significatione. Et aduerte regnũ coelorũ multiplicitèr capi. Primô pro sacra scriptura, vt Matthęi . 21. aufferet̃ á vobis regnũ Dei &c. Secundò pro ecclesia militante, vt Matth. 13. simile est regnum coelorũ thesauro abscōdito in agro &c. Et Matth. 25. simile est regnum coelorum decẽ virginibꝰ &c Tertiò vt etiā includat duplicẽ statũ , scilicet militantem, & triumphantẽ : vt Mattæi. 5. beati qui persecutionẽ patiuntur propter iustitiā &c. quia ipsorũ est regnũ coelorũ : & nisi abũdauerit iustitia vestra &c. non intrabitis regnũ coelorũ . Vno modo ex auctoritate & potestate, vt papa cũ explicat locũ scripturæ, diffiniendo verũ sensum Itẽ cũ sacerdos ex officio baptizat. Secũdo modo nō ex auctoritate, sed per simplex ministeriũ , vt laicus qui baptizat in necessitate, & vir doctus qui aperit locũ abditum sacrarũ literarum aut qui docet qua via ad regnum coelorum perueniendum sit. Dicendum ergo clauem esse potestatem aperiendi, & claudendi regnum coelorum, si sit plenaria potestas, quomodocun accipiatur regnũ coelorum. Et hanc promissit Deus Petro, ea vtitur pō tifex qñ diffinit aliquid secundùm fidẽ tenendum, vel dispẽsat in voto, vel relaxat iuramentum: id enim est aperire regnum coelorum ex auctoritate & potestate. Secundò dico ꝙ præcipuus actus clauium est ligare & soluere, & sic per eum diffinitur, sicut diffiniret humanus intellectus ꝑ discursũ , & potẽtia vissiua per vissionẽ coloris. ¶ SED quæritur, vtrum sit idem clauis cũ charactere. d. Tho. 4. d. 18. dicit quòd sic. Contrarium dicit Scotus, di. 19. q. 1. & Marsil. 4. q. 12. art. 2. Sed distinguendum est de claue ordinis, & de claue iurisdictionis: vtraque enim requiritur ad aperiendum regnũ coelorum. Clauis iurisdictionis nō est idẽ cum charactere. Clauis autem ordinis idem est cum charactere sacerdotali. Character enim est potestas sacerdotalis, quæ datur sacerdoti ad consecrā dum . Datur etiam eidem ad absoluẽ dum à peccatis ita ꝙ inde habet homo potestatem absoluendi, vndè habet ꝙ sit sacerdos. Est ergo vna potestas quę ad duos actus se extendit, scilicet consecrandi & absoluendi. Quemadmodum eadem potẽtia est qua simplicia intelligimus, & qua discurrimus. ¶ QVIA verò actus clauium requirit idoneitatem in eo in quem exercetur quia per clauem recipit iudex ecclesiasticus dignos, & excludit indignos, ideò indiget iudicio discretionis, & ad explendum actum omnium vt habeat iurisdictionem. Vndè ponitur duplex clauis, scientiæ scilicet & iurisdictio nis. Et scientia quæ est habitus non est clauis, sed auctoritas sciẽtiæ actũ exercendi. Cōmunitèr etiam doctores ponunt clauẽ ordinis, & clauem iurisdictionis. Quæ distinctio necessaria est, si potestatẽ excōmunicandi & absoluendi ab excōmunicatione ad claues dicimus pertinere cum diuo Augusti. ¶ POtestas clauium se extendit ad remissionẽ culpæ. Nā licet Deus remittat per se culpam, opera tñ sacerdotis agit instrumentalitèr, vt instrumentũ animatũ : nam aliás ad remissionẽ culpæ non exigerit votũ recipiendi effectũ clauium. Vide Caieta.in opuscul. 27. quæstionũ , &. q. 12. de effectu absolutionis. Et Adrianũ . q. 2. de clauibus. Et Tomam Vualdensem lib. de sacramentis a cap. 143. vs ad. 146. inclusiuè. Extendit etiam se potestas clauiũ ad remissionem poenæ æterne, quòd quandò remittitur culpa, & etiā tem poralis in eo qui cũ contrictione accedit. Nam sicut applicatur nobis in sacramento meritum passionis Christi ad remissionem culpæ, ita quoque eiꝰ satisfactio ad remissionem poenæ: remittere enim huiusmodi poenam pertinet ad remissionem peccati. Et quanuis. d. Tho. videatur dicere ꝙ claues remittunt poenam proportionabilitèr ad peccata: vt si peccatum est paruum parua poena remittitur, si magnum multũ poenæ, sed non tota: quia aliâs frustra imponeretur satisfactio. Tu tñ tene, claues tm̃ poenæ remittere cę teris paribus cũ peccatum est paruũ , quantũ si esset magnũ . Quia sacramẽ tum æqualitèr se habet, & dispositio est æqualis. Nihilominus habita ratione cōtritionis , cōfessor debet iniũgere satisfactionẽ . Quia nescit, an tota poena remissa sit. Et ꝙ poenitentia nō sit moderanda secundùm quantitatem peccati, sed secundùm contritionem poenitentis, patet ex Innocent. cap. 8. de poenitentijs & remissionibus. ¶ POtest autẽ sacerdos ligare ad poenam. Scotus. dis. 18. &. 19. asserit nullũ poenitentem obligari ad acceptandũ poenitentiam quā iniungit sacerdos. Idem Gabriel. d. 16. q. 2. Quia ad satisfactionem pro poena duo sunt remedia alterum in hac vita, alterum in purgatorio, ergo poenitens poterit suo cędere fauori. Quia ex misericordia Dei satisfactio præsens acceptat̃ pro futura poena. Secundò dicit ꝙ si poenitens acceptet poenitentiam iniunctam, tenetur illam implere sub mortali: quod tamen videtur irrationabile. Nam si sacerdos non potest obligare ad mortale, mea acceptatio non inducit peccati mortalis obligationem: nō enim volo implere poenitentiam iniunctā , nisi eo modo quo sacerdos obligare potest. Proptereá Caieta. q. 2. de satisfactione ad. 2. tenet contrarium ꝙ nō tenetur acceptare poenitentiam, nec acceptatam sub mortali adimplere. D Tho. hic non dicit, an teneatur, sed ꝙ sacerdos ligat, nec dicit an ad mortale vel veniale. Sed. d. 16. in expositione textus dicit ꝙ est pręceptum de satisfactione. Et ita tenet Siluester verbo cō fessio . 1. §. 26. Et ita tenendũ est, ꝙ præ ceptum obligans ad mortale, si poenitentia iniuncta sit rationabilis. Probatur, quia est sacrilegium voluntariè relinquere sacramentũ imperfectũ . Itẽ in foro contentioso iudex habet potestatem imponendi poenam pro delicto quā reus subire tenetur, ergo & iudex ecclesiasticus in foro conscientię . Itẽ in ca. oĩs vtrius sæxus de poenitẽ tijs & remissio. iniunctā poenitẽtiā ꝓ viribus studeat adimplere. Item suadetur ex capit. vltimo de maledicis. ¶ Est autem sacerdoti prudentia necessaria ad poenitentibus imponendũ poenitentiam. Si sciret quantę poenæ sit debitor poenitens, cum sit iudex tenetur æqualem imponere. Sed in poenitentiæ iniunctione multa debent pẽ sari : vt habetur in cap. 8. de poenitent. Nihilominus arbitrium sacerdotis, nō debet esse aut sęuerum , aut remissum: videntur enim rediculæ poenitentię huius temporis. Sed in tribus casibus licet poenitẽtiam leuẽ iniungere. Primò in articulo mortis, & vbicũ  poenitens est impotẽs ad poenitentiā grauem implendam. Secundò qñ indulgentia conceditur poenitenti ex rationabili causa: illa enim habetur loco satisfactionis. Secus qñ indulgẽtia est indiscreta: vt habetur ca. 16. de poenitẽt . Tertiò si appareat magna contritio et peccatũ nō fuit adeo graue. His adderẽ etiā , cũ poenitẽs est tā imbecilli aĩo vt per grauẽ poenitentiā scandalizet̃ . ¶ Sed an vnus cōfessor possit mutare poẽitẽtiā iniũctā ab alio cōfessore ? Respōd. ꝙ si poenitẽtia fuit irrationabilis poenitẽs nō tenetur eā implere, nec habet opus cōmutatione . Si autẽ poenitẽtia erat rationabilis, sed fit dura poenitẽti nō pōt cōmutari nisi à superiori Quia par in parẽ non habet potestatẽ Et ita intelligo decretum Vrbani papę de poenitentia. dis. 6. capit. vltimo, placuit vt deinceps nulli sacerdoti liceat quẽlibet cōmissum alteri sacerdoti ad poenitentiā suscipere, sine eius cōsensu cui priꝰ se cōmissit , nisi ꝓ ignorātia illius cui poenitẽs confessus est. ¶ Sacerdotes legales nō habebāt claues. Quia illius sacerdotij potestas nō se extendebat ad cęlestia , sed ad cęlestium figuras. Et in hoc pręfertur sacerdotium Christi legali sacerdotio per hoc ꝙ Christus assistens pontifex futurorũ bonorum, ad tabernaculum coeleste introducebat &c. Illi ergo sacerdotes non habuerunt claues, sed in eis clauiũ figura præcessit. Christus autẽ habuit clauem auctoritatiuè inquā tũ Deus, excellentię inquantũ homo: habuit em̃ potestatẽ aperiendi, & claudẽdi regnum coelorũ . Soli verò sacerdotes ordinati ab ecclesia habent claues ordinis, & potestatem absoluendi a peccatis in foro poenitentiæ. Hęc cō clusio habetur in concil. Florẽti . Etiā in materia de ordine latius ostẽdimus contra hæreticos. Clauem aũt iurisdictionis quę non directè se extendit ad ipsum coelum, sed mediantè militante ecclesia non sacerdotes habere possunt: vt Archidia. & electi. Lege quartũ argumentũ . d. Tho. in additioni. ad tertiā partẽ . q. 19. a. 3. Vndè nota ꝙ foeminę nullā potestatẽ spũalem habent Vndè de legibus, & pręceptis earum debet iudicari id quod de legibus matris familias in domestica gubernatione. Nā si materia est grauis & pręceptũ necessariũ ad conseruationem boni cōmunis , obligabit præceptum Abbatissæ ad peccatum mortale. Sin autẽ materia non est grauis quanuis ipsa velit obligare ad mortale, lex eius & præceptum non obligat ad mortale. Verũ est ꝙ cũ ex voto obedientię monachæ teneantur suæ superiori obedire, forsitā cũ exigeret obedientiā à subditis, etiam in re non admodũ graui, si subditæ violant obedientiam, votum suũ videntur infringere. Sed hoc mihi certum non est. Illud verò primo loco diffinitum est mihi certissimũ . Vndè perperam monachas instituũt , qui absolutè docent præcepta suarum superiorum non obligare eas ad peccatum mortale. Quemadmodum si quis doceret leges principum foeminarũ nullas ad mortale obligare. Sed verũ est non habere potestatem obligandi in ordine ad finem supernaturalẽ , hoc enim pertinet ad vsum clauium. ¶ Mali sacerdotes vsum habẽt clauiũ , iniquitas enim ministri non tollit liberalitatem dñi , sed sacerdos est solũ minister, ergo non pōt sua malitia donum à Deo transmissum per eũ nobis aufferre. Pretereà, nullus pōt scire de alio, an sit in statu salutis, si ergo nullus possit vti clauibus in absoluẽdo ni si existẽs in gr̃a , nullus se sciret absolutũ , quod est incōueniens . Hæresis fuit Vuicleph condẽnata in cōcil . Cōstāt . sessione. 8. &. 15. ꝙ mali sacerdotes priuant̃ iurisdictione, quę etiā manifesto ecclesiæ vsu condẽnatur . Sed contra videtur id quod habetur. 24. q. 1. ca. audiuimus &. 1. q. 1. ca. etiā corde: sed loquitur de diuiso ab ecclesia, vt patet legenti. Est etiā argumentũ ca. remissio nem. 1. q. 1. & de cōsecra . d. 4. cap. quomodo ex Augusti. sed loquitur de sanctis, vel bonis catholicis, vel de publicis peccatoribus qui non tolerantur. ¶ Scismatici, hæretici excōmunicati , degradati vsum clauium non habent, quia priuantur subditis, in quos potestatem quam habent exerceant. Sicut nec possent consecrare non habentes panem, nec baptizare si non habeant aquam. Illi ergo qui priuati snnt non possunt vsum clauiũ habere. Sed nota ꝙ in cōcil . Cōstant . statutũ est, nō teneri fideles vitare excōicatos , nisi sint nominatim excommunicati, vel manifesti percussores clericorum. Vndè fit vt non omnes excommunicati & suspensi priuati sint iurisdictione, illi videlicet qui tolerantur, & quos euitare non debent. Tempore autẽ d. Tho nondum id fuerat constitutũ . Peccāt tamen illi administrantes sacramẽta : quia concilium dicit hāc relaxationẽ in nullo excōicatorum debere suffragari. Hoc tamen intellige cum grano salis, peccat enim si est in mora petendæ absolutionis. Item qñ licitè potest se excusare ab administratione sacramentorum. At qñ tenetur administrare sacramenta petenti, non peccat administrando: aliâs esset perplexus. ¶ SED nũquid in mortis articulo huiusmodi poterunt absoluere? D. Tho. hic in additionibus. q. 19. art. 6. nullum casu excipit. Sed supra. q. 8. generalitèr dixit in articulo mortis quẽlibet sacerdotem absoluere posse. Sed. 3. p. q. 82 a. 7. secundũ ꝙ solus baptismus permittitur esse ratus hæreticis & scismaticis in arti. necessitatis. In nullo autẽ casu possunt consecrare, vel aliud sacramentum conferre. Et idem hac. q. ar. 5. 3. Et est cōmunis opinio. Sed Palude. d. 25. q. 1. circa finẽ tenet, ꝙ in arti culo mortis licitum est ab hęretico recipere poenitentiam: quia est sacramẽ mentum necessitatis, sicut baptismus. Idem Siluester verbo confessor. 1. §. vltimo. Et Maio. d. 17. Et Glo. de spō sa . ca. 11. Et re vera, de excōicatis catholicis nō dubito quin in arti. mortis possint sacramentum poenitentiæ ministrare. Non enim video causam quare fideles in arti. mortis pręsente sacerdote catholico priuentur sacramento necessario ex iure diuino. Nec esset minus intolerabile prohibere absolutionem in art. mortis quā reseruare casus: præsertim cũ cōmuniter homines habeant attritionẽ . Itẽ licet recipere baptismum, ergo absolutionem: quia vtrum est in diuino præcepto, & sacramentum necessitatis. Itẽ cap. quod nō est de regulis iuris dr̃ ꝙ necessitas non habet legem. Et idẽ mihi probabile est de hæretico, à quo periculum nō timetur, & qui nō errat in articulo sa cramẽti poenitentiæ, præsertim si de iu re diuino quilibet sacerdos habeat a uctoritatẽ in art. mor . Nō valet quod a fferri solet in cōtrariũ de Hermegil. ex. 24. q. 1. c. vltimo, tũ quia ibi loquit̃ de cōmunione quæ nō est sacramẽtũ necessitatis, tũ quia id fecit ne faueret Arriano ep̃o : qm̃ pr̃ ob id destinarat. ¶ Sacerdos autem non potest vti claue in quemlibet, sed in eos tm̃ qui ei in sortem venerint: nisi in necessitatis articulo vbi nemini sacramenta sunt deneganda. Hāc opinionẽ . d. Tho. ꝓ babiliorẽ facit Martinus. 5. qui in cōcilio Constant. circa finẽ , inter reliquas interrogationes ponit hanc, vtrũ credat auctoritatẽ iurisdictionis papæ, & ep̃i esse maiorem in soluendo, ligādoque , auctoritate simplicis sacerdotis, etiā habẽtis curam aĩarum . Proprius verò sacerdos in aliquibus casibus nō debet absoluere sibi subditum, sed remittere ad superiorem. Primus quandò est solennis poenitentia imponẽda quia eius proprius minister est ep̃us . Sed iā hęc poenitentia recessit ab vsu. Secundus de excōmunicatis , qñ inferior sacerdos non potest absoluere. Tertius qñ inuenit irregularitatẽ cō tractā , pro cuius dispensatione debet ad superiorẽ remittere. Quartus de incendiarijs. Quintus qñ est cōsuetudo in aliquo ep̃atu ꝙ enormia crimina ad terrorẽ seruātur ep̃o . Et nota solutionẽ ad primũ in additioni. q. 20. a. 2. in qua dicit, ꝙ sacerdos non debet audire cōfessionem mulieris cũ qua peccauerit, sed debet ad alium mittere, nec illa debet ei confiteri, sed petere licentiam ad alium eundi, vel ad superiorem recurrere. Si ille licentiam denegaret, tum propter periculum, tum quia est minor verecundia, si tamen absolueret, absoluta esset. Et quod Augusti. dicit nullus officio sacerdotis vti debet nisi immunis ab illis sit quæ in alijs iudicat. Dicit tñ d. Tho. intelligẽ dum secundũ congruitatem & non secundũ necessitatem sacramẽti . Et hæc de clauibus dicta sufficiant. SEQVITVR VLTIMVS de excōmunicatione tractatus. De excōicatione tractatur in. 4. d. 18. & à S. Tho. ibidem, & in additionibꝰ quęstione . 21. Nos breuitèr absoluemus hunc tractatum quatuor pũctis . -  ¶ Primò dicemus quid sit excommunicatio, & quę causæ illius. -  ¶ Secũdò de casibus in quibus pōt hō peccare, ex hoc solũ ꝙ est excōicatus . -  ¶ Tertió de eo qui pōt excōmunicare -  ¶ Quartò & vltimo dicemus de excō municatione minori, quid sit, quę causę eius, & quis possit ab ea absoluere. QVo ad primum, excōmunicatio est separatio à communione ecclesię quo ad fructũ & suffragia gñralia , & est diffinitio excōmunicationis maioris. Pro cuius intelligẽtia est notandum, ꝙ excōicatio non ẽ peccatum, nam quodlibet peccatum (etiam veniale) est maius malum quā excōicatio , sed est poena: poena autem est priuatio alicuius boni, & sic excōicatio est priuatio cōicationis ecclesię , quę quidẽ est quoddam bonũ . Secundò nota ꝙ inter christianos sunt quatuor gradus cōicationis . Primus est cōicatio humana quæ etiam inuenitur inter infideles, sicut cōmedere simul colloqui, tractare, & hęc cōmunio non est propriè fideliũ , sed conuenit eis quatenus ciues, & politici sunt. Secundus est cōmunicatio quæ consistit in hoc ꝙ est simul conuenire in ecclesia ad orandum, ad re cipiendum sacramenta, ad electionẽ canonicā actiuam & passiuam, & ad audiendũ diuina officia. Tertius est cō municatio bonorũ & suffragiorũ quę ex intentione ecclesiæ applicantur, seu offeruntur pro omnibus christianis. Quartus est communicare, seu habere partem in bonis & meritis aliorum fidelium, quæ titulo charitatis applicātur omnibus existentibus in gratia: secundum illud psal. 118. Particeps ego sum omnium timentium te, & custodientium mandata tua. His suppositis sit prima propositio, excōmunicatio non priuat quarta cōmunicatione Probatur, quia illa cōmunicatio fundatur in charitate, charitatem autem non expellit nisi peccatũ , sed excōmunicatio nō est peccatũ , vt diximus, ergo. Secunda propositio excōicatio priuat hominem reliquis tribus cōmunicationibus . Vnde solet ab alijs diffi niri (& benè) excōmunicatio est priuatio â quacunque licita communicatione fideliũ . Consule Caietanũ quodlibeto. 2. q. 12. Et nota antiquam cōsuetudinem ecclesiæ in excōmunicatione , quòd gradatim fideles cōmunicatione priuantur. Et fortè tot erant genera excōmunicationum quot genera cōmunionum . Vnde Siluester tria genera ponit verbo excommunicatio primo. §. 1. Aliquādò enim priuabant̃ sola communione eucharistiæ quæ āthonomaticè cōmunio dicit̃ , vt tradit Dionysius de ecclesi. hierarchia ca. 3. & ostẽdit Vualden. lib. de sacramẽtis ca. 95. Et de hac intelligo decretũ Ioā nis papæ. 3. q. 4. c. engeltrudā . Aliquā dó priuant̃ Christi fideles ecclesiastico cōuẽtu ad officia diuina audienda, vel ab oratiōe cōmuni quæ ōes poterant appellari minores excōmunicatiōes , & eas videre licet. 5. q. 2. c. pręsẽti Et. 11. q. 3. ca. admensam. Et in concilio Niceno. ca. 11. &. 12. Et Chrisosto. home. 17. in Matthęum circa finem. Aliquandò fideles priuabantur omni cō munione , quasi pręscisi ab ecclesiastico corpore: & hāc veteres appellabāt anathema, qua voce iudęi extremam detestationem significare solebant: teste Hierony. suꝑ . 1. ca. epistolę ad Galatas. Nos hac tempestate duas tātum excōicationes nouimus, minorẽ qua quis priuat̃ cōmunione passiua sacramẽtorũ oĩum , maiorẽ , qua etiā priuat̃ alijs fideliũ cōmunicationibus : vt habes de clerico excōmunicato ca. vlti. ¶ QVÆritur, vbi habet̃ in sacra scriptura ꝙ ecclesia possit hac poena punire? Respondetur, ꝙ excommunicatio fundat̃ in auctoritate Pauli. 1. Corinthio. 5. iam iudicaui vt pręsens tradere huiusmodi hominem sathanę in interitum carnis. Et re vera intelligit̃ , quòd tulit in eum sententiam excommunicationis, vt sanct. Tho. exponit. Item fundatur in auctoritate. 1. Ioan. 5. est peccatum ad mortem, non pro illo dico vt roget quis. Qui quidem locus licet multiplicitêr intelligatur, videtur ꝙ sensus legitimus & literalis sit ille de quo dicitur, si ecclesiam nō audierit, sit tibi vt ethnicus & publicanꝰ . Item ad Titũ . 3. hæreticum hominem post primam & secundā monitionẽ deuita. Quem locum adducit sanctus Tho. ad hoc propositum in. 2. d. 43. & quæstionibus de malo. q. 3. ar. 15. 3. & ita videtur exponere, & fortè illa est expositio literalis, & Matthæi. 18. si ecclesiam non audierit, sit tibi tan quàm ethnicus & publicanus. ¶ QVÆritur, quomodo intelligatur ꝙ excōicatio priuat à receptiōe sacramentorum? an sit sensus ꝙ faciat eam illicitam, ita videlicet ꝙ non potest ex communicatus sacramentum suscipere sine hoc quòd peccet: tamen si de facto suscipiat, verũ suscipit sacramentum, vel an sit sensus ꝙ nec potest sine peccato suscipere, nec si de facto suscipiat tenet sacramentũ , ita ꝙ vltra hoc quòd peccat sacramentum est nullũ ? Hæc quæstio est vna de vtilioribus & difficilioribus totius huius materiæ. Et tota difficultas est de sacramento poenitẽtiæ , vtrum sit nullum per hoc quòd sumitur ab excōicato . Pro cuius intelligentia est in primis notandum quòd excōmunicatio non habet ex iure diuino priuare à receptione sacramentorum, nec à participatione sacrificiorum ecclesię . Nam de iure diuino nullus est excōicatus : licet veniat excōicandus ab ecclesia, secundum eius placitum & limitationem. Secundò nota quòd in potestate ecclesiæ est facere quòd sacramentum poenitentiæ & sacramentum matrimonij sit nullum, vbi susciperetur ab excommunicato, etiam inuincibilitèr ignorāte se esse excommunicatum. Quod tamen nō posset ecclesia facere de alijs sacramentis imprimentibus characterem: quia habent determinatam materiam de iure diuino, quæ non potest subtrahi, nec mutari. Hoc supposito dico, ꝙ de hac re sunt diuersæ sententiæ: licet omnes conueniant in hoc quòd si excōmunicatus sciens, vel vincibiliter ignorans se esse excommunicatum, suscipiat aliquod sacramentum, peccat mortalitèr, & est sacrilegus. Si veró accedat bona fide cum ignorantia inuincibili iuris, vel facti excusatur à mortali: & de hoc nō est dubiũ . Sed loquẽ do de annullatione, quidā dicunt ꝙ si excōicatus etiā inuincibilitèr ignorās se esse excōmunicatum accedat ad sacramentũ poenitentiæ & absoluatur nullum omnino sacramentum suscipiat. Probant, quia excōicatio tollit iurisdictionem, ita ꝙ excōicatus nullius est subditus, sed nullus sacerdos potest absoluere non subditum, ergo. Patet consequentia, quia licet ignorātia excusset à peccato tamen non potest facere ꝙ sit validum id quod esset irritũ si fieret cũ sciẽtia opposita. Et hinc est ꝙ vsus ecclesiæ habet, ꝙ ante absolutionem a peccatis præmittatur absolutio ab excōicatione , ne annulletur sacramentum. Secunda, alij dicunt ꝙ si excōicatus accedat ad sacramentum poenitentiæ cũ ignorantia inuincibili quæ excusset illum á sacrilegio, verũ suscipit sacramentum, nec tenetur amplius confiteri de illis peccatis, sed quę rere absolutionem ab excōicatione , & interim nō miscere se diuinis. Hæc sententia est Caieta. in summa verbo impedimẽta absolutionis. Et Palude 4. d. 18. q. 4. Adria. q. 2. de confessione contra finem. Probat, quia licet absolutio sacramentalis sit iure prohibita excōicato , nullo tñ iure est irrita si de facto suscipiatur, nec vsus ecclesiæ habet contrarium, & qui hoc cogitāt decipiuntur, ergo. Item alia sacramenta non annullantur per hoc ꝙ suscipiantur ab excōmunicato , ergo nec hoc: nam detis vndè habeatis contrarium. Item quia aliâs iniusta esset sententia ecclesiæ si vellet ignorantiam inuincibilem condẽnare . Si quis autem excō municatus per ignorantiam vincibilẽ accedat ad sacramentum poenitentiæ dũmodo confiteatur fictionem, verè suscipit sacramentum, & recedente fictione consequitur effectum. Hanc solus Caieta. tenet expressè. Et probatur, quia poenæ non sunt ampliandæ, sed potius restringendæ: vt patet de regul. iuris in. 6. reg. 15. &. 49. Item eodẽ iure excluditur excōicatus à participatione sacramẽti mr̃imonij & sacramẽ ti absolutionis, sed ecclesia prohibens excōicato mr̃imoniũ non irritat illud sed si fiat tenet. vt patet extra de eo qui duxit eā quam polluit per adulteriũ ca. 6. & de matrimonijs contractis cō tra interdictum ecclesiæ capi. 2. Vndè ergo discrimen in verbis eisdem generalibus? Si autem quis celebrauerit ꝓ excommunicato, & applicuerit ei sacrificium, siue inuincibilitèr, siue vincibilitèr ignoret excommunicationẽ applicatio facta tenet. Prohibentur enim christiani comunicare, nō tamẽ inualidatur communicatio. ¶ QVÆritur, vtrum anulletur sacramentũ per hoc ꝙ confertur ab excōicato ? Respondet̃ & sit prima propositio. Si sacerdos excẽicatꝰ quacũ  excōicatione , etiam ꝓpter notoriam clerici percussionem, tentet conferre quòdcũ  sacramentũ , excepto sacramento poenitentiæ, verum sacramentũ confert, quāuis peccet. Nec de hoc est debiũ , siue faciat scientèr, siue ignoranter, & tā vbi toleratur quā vbi non toleratur. Secunda loquendo de sacramento poenitẽtiæ , si sacerdos sit excōmunicatus non nominatim, aut propter notoriam clerici percussionẽ & tentet absoluere verũ sacramentũ confert. Ita determinatur in extrauaganti concilij Cōstāt . antè quod nullus excōicatus poterat conferre sacramentũ poenitentiæ. Et hæc secunda ꝓ positio intelligenda est vt prima, videlicet tā vbi talis sacerdos toleratur ab ecclesia, quā vbi nō toleratur, et tā vbi crimẽ propter quod est excōicatus est secretũ , quā vbi est publicũ . Tertia si sacerdos sit excōicatus nomĩatim , aut ꝓpter notoriā clerici ꝑcussionẽ , & cũ hoc tolerat̃ ab ecclesia, verũ sacramẽ tũ poenitentiæ confert, si de facto cō ferat illud. Patet, quia licet in iure nihil sit de hoc cautũ , tamen non est credendũ , ꝙ ecclesia toleraret eũ in publica administratione sacramentorũ : & cũ hoc vellet ꝙ facta per ipsum essent irrita, ꝓfecto esset intolerabilis error. Quarta si sacerdos sit excōicatus nominatim, aut propter notoriā clerici percussionem, & cũ non toleretur ab ecclesia, si tentet absoluere, nullũ omnino confert sacramẽtum . Patet, quia ista seruabatur ante conciliũ Cōstan . Et ibi relinquitur ita seruandũ perpetuis tẽporibus quo ad ista duo gñra excōicatorũ , ergo. Item quia talis nullā omnino habet iurisdictionem, ergo. ¶ QVÆritur, de causa excōicationis an sit peccatum mortale? Quæstio hęc potest duplicitèr intelligi. Primó de iure. i. vtrum non debeat ecclesia excōicare , nisi propter mortale. Secun dò de facto, an si excommunicet propter veniale, vel aliud factũ quod non sit peccatum, excommunicatio tenet. In primo sensu cōmunis opinio est, ꝙ nullus potest iure excommunicari, nisi propter mortale. Patet ex verbis domini Matthæi. 18. vbi tradita fuit potestas excommunicandi, si peccauerit in te frater tuus &c. Clarum est quòd de venialibus non requiritur illa diligentia. Item ex concilio Meldensi. 11. q. 3. capit. nemo. Et hoc tenendum est pro certo: licet aliquandò viderim oppositum defendi. Secũdò dico, quòd licet excommunicatio possit iure ferri pro quolibet mortali, quia finis ipsius est solus Christus vt patet. 1. Corinthio. 5. quā tollit quodlibet mortale, tamẽ nō debet ferri nisi pro grauissimis criminibus de quibus alitèr non speratur sanitas. Patet quia est vltima medicina ecclesiastica, & nocet plusquā si gla dijs feriretur: vt ait August. Itẽ , quia excōmunicatio non debet ferri quousque peccator non audiat ecclesiam. Item, quia Paulus non meminit excō municationis , nisi propter incestum, cũ tamẽ essent plura alia crimina. Vndè patet, ꝙ pro temporali dāno non potest ferri excommunicatio, nisi sit nimis graue. Et quidem iudices pessimè faciunt, & grauitèr peccant concedendo excōmunicationes pro rebus leuibus, por las vbas , mā çanas &c. Et est vna de pessimis consuetudinibus quorundam ministrorum ecclesiastica potestate abutẽtiũ ista, quæ omnia iam corrupta sunt. Et anathematis nomen, quo audito maiores nostri tremebant, & irrisioni nostris temporibus expositum est. Et ego credo, quòd istę excōmunicationes non obligant, nisi præsumatur esse mortale id pro quo feruntur: non enim de hoc dubito. ¶ SED vtrũ , statim quòd homo peccat mortalitèr, possit excōmunicari ? Respond. ꝙ non, quousque sit contumax & rebelis ecclesiæ. Patet Matth. 18. si peccauerit in te frater tuus corripe eum, adhibe tecum, dic ecclesiæ, & vltimo venit excommunicatio, sit tibi quasi ethnicus. Idem constat ex Paulo hęreticum hominem post primam & secundam admonitionem debita. Vndè de iure nullus potest excōmunicari , nisi præcedat trina admonitio: vt patet in cap. sacro sancta de senten. excōmunica . Trina tamẽ admonitio non est de essentia excōicationis : vt benè notat Palude. d. 18. in. 4. & Durā . ibidem, & Glosa in cap. prædicto, & in ca. statuimus. Nec hoc est cōtra euā gelium , nam in euangelio ostenditur ordo iuris, non tamen dicitur, quòd ille est necessarius. Verum est quòd nō expedit alitèr fieri quàm in euāgelio expressum est. Nihilominus si quis semel admonitus excōmunicaretur ꝓ mortali, excōmunicatio esset valida. Non dubito tñ quin admonitio sit de essentia excōmunicationis : ita quòd si quis excōmunicaretur antequā esset admonitus, excōmunicatio non teneret. Cōtra hoc potest fieri vnum argumentum, quia incurrentes excōicationes latas in iure non admonent̃ prius, vt patet de incendiarijs, de percussoribus clericorũ &c. qui quidẽ ipso facto incurrunt in sententiā , ergo. Respō. ꝙ tales iam sunt admoniti ab ecclesia, & à lege Christi prohibente talia crimina, & ista est sufficiens admonitio. ¶ QVÆritur, vtrum excōmunicatio iniusta sit valida, vel vtrum habeat aliquẽ effectũ ? Nota, ꝙ excōmunicatio , sicut & quælibet alia sententia, triplicitèr potest esse iniusta. Primò, quia ipso iure est nulla: vt si aliquis excom municet non subditum, talis continet intolerabilem errorem, & nullum effectum habet, tam in foro exteriori, quā in interiori. Ita dicitur capi. extra de sententia excōicationis ca. per tuas & ca. statuimus in. 6. eo. titu. Secundò dicitur excōmunicatio iniusta ex parte iudicis, quia videlicet malè iudicauit quacun ex causa id fiat, siue ex odio, siue ex defectu ꝓbatiōis , siue ex ignorantia: talis tamen non est ipso iure irrita. Et de hac est nostra disputatio modo, vtrum liget? Est quæstio nimis grauis, & de qua sunt diuersæ sententiæ. Caieta. 2. 2. q. 70. arti. 4. 2. tenet expressè, ꝙ talis sententia omnino est nulla, ita ꝙ nullum prorsus habet effectũ apud Deum, nec apud homines. Probat, quia excōmunicatio non potest ferri nisi ꝓ mortali, sed iste vt supponimus non peccauit mortalitèr, ergo. Item quia sententia iniusta nō est sententia: nam secundum S. Tho. 2. 2. q. 70. ar. 4. iudicium iniustum non est iudicium, ergo. Adria. quodlibeto. 6. tenet eandem sententiam. Tenẽt Ricar. d. 18. q. 5. art. 3. Alexand. 4. p. q. 82. membro vltimo, Siluest. verbo excō municatio . 2. §. 2. &. 3. Palude. d. 18. q. 1. ar. 3. & Duran. d. 18. q. 4. Gratia. 11. q. 3 ca. qui iustus, & videtur esse sententia S. Tho. q. 21. additio. ar. 4. omnes isti dicunt, ꝙ excōmunicatio iniusta ex parte causæ si non sit iure irrita, est valida Horum sententia videtur fundari in ca. per tuas de sententia excōmunicationis . §. verum inanis. vbi dicitur, ꝙ iniuste excōmunicatus debet recurrere ad superiorem, & petere absolutionem ab excōicatione iniusta, ne ecclesiæ sententiam contẽnere videatur, et ex hoc amplius ligetur. Re vera videtur mihi, quòd omnes isti doctores loquantur vrebius quám oporteat, ideó dicam vobis quod sentio. Et sit prima propositio, iniustè excōmunicatus nō priuauatur suffragijs ecclesię cōmunibus . Hanc tenẽt omnes doctores, etiā illi qui asserunt sententiam iniustam ligare. Signanter Ricardus arti. 7. q. 2. & Palude. q. 1. ar. 1. & Alexand. vbi supra mẽbro . 1. solus Durād . eam negat. Sed rationes Caietani, & Adria. sufficienter eam probant: ecclesia enim nō approbat iniquam volũtatem , & sententiam iudicis quantum ad hoc, cúm sit damnum innocentis, sine aliqua vtilitate publica. Secunda propositio, talis sententia quæ non est ipso iure irrita quantum ad hoc valida est, ꝙ sic excōicatus non solũ propter scandalum sed absolutè tenetur vitare omnẽ cō munionẽ & vitari. Has duas propositiones tenet beatꝰ Grego. homilia. 26. tractans illud Ioan. 20. quorũ remiseritis peccata &c. Patet hæc. 2. ex multis iuris capitibus, & ex Vrbano papa. 11. q. 3. cap. quibus nam. Quia si semel daretur facultas cuilibet discernendi an causa sit iusta, vel non, esset magna cō fussio & schisma: ideo ecclesia iustissimè præcipit vt talis remedia quærat iuris, & interim sententiam timeat, & ei pareat. Tertia ꝓpositio , si talis participaret in diuinis, vel alij eidem cōmunicarẽt publice, easdem poenas incurreret coram ecclesia ac si sententia iusta esset. Si enim non est delata appellatio ad superiorem, & conuincor de cōmunicatione contra præceptum ecclesiæ, iudex profecto iustè me condemnabit, tāquàm irregularem. Hæc Innocẽtiꝰ extra de sentẽtia excōmunicationis cap. 40. & Grego. in homilia citata. Quarta ꝓpositio , licet ex vi prę cepti ecclesiastici ( etiā in secreto) ille teneatur euitare & euitari: quia præ ceptũ ecclesiæ æqualitèr obligat excō municatum in publico, & in secreto, ex epicheia tamẽ , siue ex licentia præ sumpta, aut ratihabitione potest commũicare sine scādalo . Quia ĩ alijs præ ceptis sane interpretamur intentionẽ ecclesiæ, cũ non est verisimile ipsam velle obligare. Hic autem nullo pacto est verisimile ecclesiam ad abstinendum obligare voluisse. Nec enim vult alicui innocenti inferre dānum , nisi propter bonum publicũ . Priuare autem in publico necessarium est ad publicam vtilitatem, in secreto autẽ priuare non est necessarium. Hanc puto esse mentem & Caieta. & S. Thomæ. ¶ QVÆritur, vtrum excōicatio ignorata liget? Ad hoc sit prima ꝓpositio , si ignorantia inuincibilis sit facti & iuris. i. si sit talis quę excusset â tota culpa mortali, excussat etiā à canone, nō incurritur excōicatio . In hoc omnes conueniunt, nec potest negari. Quia excōicatio nō potest ferri nisi ꝓ mortali, sed iste non peccauit mortalitèr vt suponimus, ergo. Patet hæc de constitutio. c. 2. rẽ quę culpa caret in dānũ vocari nō cōuenit . Secũda si quis peccet mortalitèr, & excōicatio non sit formalitèr lata pro illo facto, non incurrit sẽtẽtiā canonis. i. si aliquis sciat se peccare mortalitér, & ignoret inuĩ cibilitèr id pro quo lata est excōicatio non est excōicatus V . g . occîdo Petrũ & scio me peccare illũ occîdẽdo ignoro tñ inuincibiliter illũ esse clericũ , nō incurro excōicationẽ . Patet quia excōicatio non est lata contra percussorẽ hoĩs sed clerici: vt expresse habetur ca. si verò extra de sententia excōicationis . Tertia si factũ pro quo lata est excōcatio sit aliâs licitũ , vel non condẽnatũ iure diuino, ignorātia canonis excusat à poena. V. g. . si papa nũc sub poena excōicationis præciperet ne ꝗs vestiret̃ serico, & ego ignorarẽ canonẽ istũ nō incurrerẽ excōicationẽ , ꝗa nō pecco mortalitèr cũ ignorarẽ inuĩ cibiliter . Probat̃ ex ca. ꝓposuisti . 82. d. Quarta in oĩbus statutis latis ab ordinarijs citra papā , ignorātia iuris si sit inuincibilis excussat à sentẽtia canonis, etiā si faciā mortale ꝓ quo est formaliter lata excōicatio . V. g. ep̃s fert sentẽ tiā excōicationis in cōcubinarios , ego ignoro illā , nō incurro eā : esto sim cō cubinariꝰ . Et hoc gñralitèr est verũ in oĩbus quorũcũ  pręlatorũ inferiorũ papa. Et etiā in religionibꝰ patet, quia ita habetur extra de sententia excōicationis li. 6. ca. vt aĩarum periculis, vbi hoc ipsum expressè continetur. Et in his quatuor propositionibus oẽs cōueniōt doctores nemine discrepāte . Sed tota difficultas est de sententijs iuris latis à papa quibus est anexa excōicatio V. g. lata est in iure excōicatio contra incendiarios, est dubiũ , an cadens in factũ & ignorans inuincibilitèr ius, incurrat excōicationẽ . De hoc sũt diuersæ sententię inter doctores. Adria. q. 3 de clauibus. Scotus. d. 16. q. 98. Maio. d. 18. q. 2. & Glo. in ca. à nobis de sentẽ tia excōicationis , & in ca. vt animarũ . Ioan. Andre. ibi Bartho. in l. cunctos populos de summa Trinita. Oẽs isti tenent partẽ affirmatiuā , videlicet ꝙ ignorantia iuris non excussat à poena, seu excōicatione . Probāt ex prędicto ca. vt aĩarũ , in quo papa in fauorẽ animarum instituit, ꝙ non incurrat excō municationẽ qui sciens factũ ignorat ius, sed præcipit id obseruari in statutis ordinariorũ inferiorum, nullā prorsus faciens mentionẽ de statutis papę : ergo cũ solũ excoeperit summus pontifex ordinariorũ sententias, fit vt sententia iuris cōmunis in sua sententia perseueret. Item quia ignorantia iuris cui est annexa irregularitas nō excussat à tali poena vt habetur in cap. cũ illorũ de sententia excōicationis , ergo nec ignorantia iuris cui est annexa excōmunicatio excusabit ab ea. Hæc est horũ sententia, & quidẽ videtur ꝙ sit tutior, præsertim quia fauet vsus ecclesiæ quæ cōmũitèr irretitos his laquęis remittit ad superiores per confessores esto poenitentes laborent inuincibili ignorantia. Oppositā sententiā tenẽt Siluest. verbo excōicatio . 2. §. 3. & excōicatio vltimo. §. 3. & verbo ignorantia. 1. §. 8. & summa angelica. Et videt̃ esse Caie. & Antonini. Qui oẽs tenẽt , ꝙ ignorantia inuincibilis iuris excusset ab excōicatione . Probatur excōicatio non potest ferri, nisi pro contumatia, vt patet ex euāgel. sed qui ignorat inuincibilitèr non est contumax, ergo. Item si aliquis sciat substantiā mali actus, & ignoret inuincibilitèr ali quam circunstantiā eius, non imputat̃ ei ad malitiā talis circunstantiæ, ergo. Ad argumenta vtrius opinionis potest facilitèr responderi. Et quāuis sapientissimus magister á Victoria in neutrā partẽ aperte declinet, tñ primā sentẽtiam reputat tutiorẽ . Et ideó tenendũ est, ꝙ si fiat id pro quo lata est formalitèr excōicatio incurritur, esto inuincibilitèr ignoretur ius. Nec valet solutio Siluestri, quia etiam pontifex est ordinarius, & ꝙ eius sententiæ etiam excipiuntur in illo ca. vt animarũ periculis: quia est cōtra cōmunem vsum loquẽdi . Nā in titu. de officio iudicis ordinarij iurisperiti cōmunitèr distingũt ordinariũ à summo pōtifice ¶ QVÆritur, an incurrat sentẽtiā excōicationis qui facit, aut omittit aliꝗd inuincibilitèr credens se incurrere excōicationẽ propter illud? V. g. furatus sum decẽ aureos in ecclesia, & credo inuincibilitèr ꝙ ob illud crimẽ sit possita excōicatio : cum tamẽ non sit, est dubiũ , an incurrā ? Et videtur ꝙ sic, quia qui facit actũ aliâs bonũ , si cogitat esse malũ peccat propter illam cō scientiam , ergo. Respōd. ꝙ in tali casu pecco mortalitèr, & incurro tantā culpā & poenā , quantam incurrissem, si de facto fuisset imposita excōicatio ꝓ illo opere, sicut ego cogito: quia consciẽtia est quæ dānat , vel absoluit. Secũdó dico ꝙ talis quādiu habet illā cō scientiā debet se in oĩbus habere, ac si verè esset excōicatus : nā aliâs peccauit propter cōsciẽtiā quā habet. Tertiò dico ꝙ talis de facto nullā excōicationẽ incurrit. Probatur, quia ipse nō potuit supra se ferre talẽ sententiā nec alius tullit, ergo. Itẽ , quia si ille cogitasset eodẽ modo, ꝙ propter illud opus occurrebat mortẽ temporalẽ , nō incurrisset illā propter solam suā imaginẽ , ergo. Ad argumẽtũ in cōtrariũ dico, ꝙ non est idẽ iudiciũ de culpa & de poena, nā culpa pẽdet ex vniuscuius volũtate , poena aũt nō nisi à iure, vel à iudice ¶ Iam verò de secundo principalitèr quæritur, vtrũ liceat cōicare cũ excōicato ? Hic sunt breuitèr tria definienda. Primũ in quibus sit licitũ cōicare cũ excōicato , & in quibus non. Secũ dũ an incurrat aliquā censurā qui participat cũ excōicato in prohibitis. Tertiũ an sit semper mortale peccatũ participare cum excōicatis in prohibitis. Quo ad primũ , sit prima propositio, post cōciliũ Cōstāt . duo genera excōicatorũ tenemur vitare, scilicet excōicatos nominatim, & excōicatos propter notoriā clerici percussionẽ , cũ his inquantum est prohibitũ participare, in his quæ in hoc carmine continentur. Os, orare, vale, cōmunio , mẽsa negat̃ . Hoc tamen intelligendum est, quādò tales excōmunicati nō tolerant̃ in ministerio ecclesiæ. Nā si tolerantur per cōmunem errorem, iā diximus supra ꝙ sacramenta ab eis collata sunt valida, ac proindè nō tenemur vitare eos: etiam in istis. Hoc patet ex iure, & ex prædicto concil. Secunda, cũ omnibꝰ excōmunicatis quocun modo sint excōicati , est licitũ participare in his quæ hoc carmine continentur. Vtile, lex, humile, res ignorata necesse. Vide in summa Caietani declarationẽ horũ verborũ . Tertia, excōicatos non nominatim, nec propter notoriā clerici percussionem, nullus tenetur vitare post cōciliũ Constan. etiam in contentis in primo versu. Vndè possumus cum eis colloqui, diuina officia audire, inducere eos ad administrandum sacramenta: si eis ex officio, vel ex commissione hoc incumbat: quia sic ordinauit conciliũ , in fauorẽ animarum. Hæc est ali quorũ non omniũ . Nam Siluest. Caie ta. & Adria. tenẽt oppositũ , quo ad participationẽ sacramentorũ tam actiuā , quam passiuam: aiunt em̃ eos peccare in tali administratione sacramentorũ ac proindè nō licere fidelibus eos inducere ad eam. Forsitan conciliũ non ordinauit, nisi ꝙ facta per tales essent valida: quia hoc maximè expediebat aĩabus . Quo ad secudũ de quantitate poenę , sit prima propositio. Qui participat in prohibitis cum excōicatis de quibus loquitur prima propositio, incurrit sententiam excōicationis maioris in duobus casibus. Primò qñ participat in crimine pro quo fuit lata excōmunicatio . Secundò qñ excōicatio fertur sub hac forma, excōicamus Pe trum & oẽs participantes, & cum illo cōicantes . Extra hos duos casus solùm incurrit̃ excōicatio minor: & de hoc non est dubitandũ . Secunda proposi tio, participare cũ excoĩcatis de quibus in prima propositione, est peccatum mortale, solũ in tribus casibus, scilicet si participet in diuinis, vel in crimine vel in contẽptu ecclesiæ seu clauium. In oĩbus alijs solùm erit veniale participare cum eis. Hæc oĩa habent̃ ex determinatione concilij Constantiẽ . vt Adria. Antoni. Caiet. Siluest. & vsus ecclesię testatur. Hoc dico quia illa determinatio non extat apud nos, nec in prędicto concil. ex defectu impressorum. Sed multi testant̃ se vidisse illam Et papa Eugen. in quibusdam ordinationibus reuocauit oĩa facta in concil. Basiliensi, vbi fuit ordinatum, ꝙ oẽs excōicati vitarent̃ , qđ erat contra determinationẽ concilij Constant. Nota hic ꝙ quilibet fidelis tenet̃ iure diuino vitare excōicatũ ( quocun modo sit excōicatꝰ ) in duobus casibꝰ pręter eos quos recẽsuimꝰ . Primꝰ qñ eiꝰ cōuersa est mihi nociua qua moueat nocendo in fide, vel circa bonos mores. Secundus qñ ex mea conuersatione ipse sumit fauorẽ , para autorizar su doctrina falsa, ò error, propter quod est excommunicatus. Extra hos duos casus non est de iure diuino vitare excōmunicatum , sed solùm de iure positiuo. ¶ QVÆritur, vtrum excōmunicatũ ab ep̃o Salmantino, vel Burgensi &c tenear tur vitare qui sunt de alio episcopatu, supposito ꝙ sciant illum esse excōicatum ? Videtur ꝙ non quia supra Burgẽses nullam potestatẽ habet ep̃us Salmantinus, quomodo ergo poterit illos obligare ad non participandum cum suo excōicato . Scotus. 4. d. 19. q. 5. respondet (& benè) ꝙ oẽs qui sunt in ecclesia Dei tenẽtur vitare eũ in quocun loco existat excōicatus . Sed tamen non benè respondet ad argumentum in contrarium, nam dicit quòd episcopus non habet de iure diuino potestatem excōmunicandi , nā sic non posset obligare non subiectos ad non participandum cum suo excōicato : sed habet talem potestatẽ ex concessione papæ, à qua habet, quòd possit priuare omnibus suffragijs & communicationibus licitis. Sed dico ꝙ episcopus de iure diuino habet potestatẽ excōmunicandi subditos ex officio, et ordinaria & ꝓpria potestate. Et quicquid potest papa in toto orbe, potest etiam episcopus in suo episcopatu, stā do dũtaxat in iure positiuo: paucis exceptis, vt creare episcopum. Vndè ad argumentum quomodo potest episcopus obligare non sibi subditos, dico, ꝙ potest ex eo ꝙ est de iure diuino, ꝙ excōmunicatꝰ in vno loco vitetur in omnibus alijs: vt patet ex serie euangelica. Si ecclesiam nō audierit sit tibi quasi ethnicus & publicanus, omnibus christianis dr̃ illud, non solúm dicit illis qui vnius sunt episcopatus, sed oibꝰ Secundò dico cum Maio. 4. d. 18. q. 4 ꝙ illa obligatio non prouenit ex sententia ep̃i , sed ex dispositione iuris humani, quod quidem præcipit, ꝙ excō municatus in vno episcopatu vitetur in alijs omnibus: vt habetur in concilio Niceno cap. 5. & in concilio Sardicen. ca. 16. &. 17. & in concilio Citrocheno ca. 2. &. 3. Hęc autem habentur 11. q. 3. in multis cap. cap. si quis presbyter. & capit. quisquis &c. ¶ QVæritur, an obligatio ad non participādum cum excōicatis sit tanta, ꝙ obliget ad sui obseruantiam, etiam cũ periculo mortis? V. g. Tyranus, vel alius excōicatus minatur mihi mortem nisi cōicem cum illo, vel dicam ei missam, an tenear mori potius  id facere? Est quæstio grauis, & disputat̃ in prima secundæ. q. 69. ar. 4. Sũt opinio nes, quidā dicunt ꝙ lex humana ex natura sua & de per se non pōt obligare ad sui obseruantiā cum periculo mortis, & si aliqñ obligat est đ per accidẽs quia scilicet adiungitur bono cōmuni vel fidei, vel religionis. Probant quia debet esse iusta, vt si papa obligaret me ad non comedẽdũ carnes feria sexta, certè esset lex impia, ergo. Caietan. prima secundę loco citato, tenet oppositũ . Dicit em̃ ꝙ papa et rex possunt cō dere legẽ quæ ex sua natura & de per se obliget ad sui obseruantiā cum periculo mortis. Dicit secundô ꝙ si aliqua lex non obligat isto modo, est solũ ex benignitate legis latoris qui nolũt obligare cũ tali periculo, nō aũt ex vi legis in summa aũt sua dicit multa. Respō dẽs ad quæst. Primo ait ꝙ in humanis nō ẽ mortale cōicare cũ excōicatis in ꝓhibitis , & ꝙ ab excōicatione ꝓpter talẽ metũ excusatur. Secundò dicit, ꝙ in diuinis etiā secluso contẽptu ecclesiæ nullo modo licet cōmunicare cũ excōicatis , etiā ob vitādā mortẽ . Quia talis participatio est mortalis, quæ nullo metu excusatur: vt dicitur in ca. sacramentis extra de sententia excōicationis . Certè ista sententia est nimis grauis & odiosa. Vndè dico, ꝙ metus mortis excussat à mortali & ab excōicatione , propter participationẽ in diuinis cũ excōicatis incurrendā , secluso contẽptu ecclesiæ. Probo, quia nō est verisimile, ꝙ ecclesia intendit obligare ad obseruantiam suarũ legum cum detrimento salutis propriæ. Cũ ergo excōicatio sit poena ecclesiastica, & de iure positiuo, nō est dicendũ ꝙ obligat cũ periculo mortis. Et sic ad ca. sacramentis, dico ꝙ illa decretalis est intelligenda, qñ in contẽptũ ecclesię minatur mors. Vel qñ cōmittitur peccatũ mortale interueniẽte morte. Vel qñ participat in crimine criminoso cũ excōicato , vt ait. S. Tho. quodlibeto. 12. art. 9. & Siluester verbo metus. §. 7. & Durandus distinctiōe . 18. quæstiōe . 5. ¶ QVÆritur, vtrum ipsemet excommunicatus teneatur vitare fideles? & loquor de omnibus excommunicatis quocunque modo. Respondeo, & sit prima propositio, excōmunicatus cuius excōmunicatio est occulta non tenetur ratione excōmunicationis abstinere in publico consortium aliorum, & cōmunionem , etiam in diuinis, sed potest & debet se in omnibus ita habere, ac si nō esset excommunicatus. Hæc ẽ cōclusio Siluestri verbo excō municatio . 3. §. 5. Probatur nullus tenetur se infamare, imò omnes tenent̃ iure diuino & naturali ad tuẽdam famā maximè propriā (curam habe de bono nomine) ergo. Itẽ quia quilibet tenetur non scandalizare alios, sed si excommunicatus secrete fugeret aliorā consortia scandalizarentur illi nescientes causam, ergo nō debet fugere. Secunda, publicè excōmunicatus tenetur vitare alios fideles tā in publico quam in secreto: de hoc nō est dubiũ . De quantitate publici excommunicati publice si communicet cum alijs in diuinis & prohibitis, idem est iudiciũ ac de peccato participantium cum eo, non peccat ille magis quā illi: excepto quod fideles post cōciliũ Constātiẽse habent facultatem inducendi excommunicatos non nominatim, nec propter notoriam clerici percussionẽ , ad aliqua in quibꝰ si se intromitterẽt ipsi excōicati nō rogati, grauiter peccarẽt ¶ Sed vtrũ vnus excōicatus teneatur vitare aliũ excōicatum ? Videtur, ꝙ nō quia olim leprosi qui hos excōicatos figurabant poterant inuicẽ colloqui & conuersari, ergo. Itẽ quia excōicati nō sunt iam de corpore mistico ecclesiæ à quo separatur excōicatio , ergo. Respond. ꝙ sine dubio tenendũ est ꝙ ita est prohibitũ excōicato participare cum alijs excōicatis , sicut cum alijs fidelibus, & æque peccat cōmunicando cũ illis, ac cũ istis. Et omnes excōicati sic ad inuicẽ cōicantes , incurrunt excōicationẽ minorẽ . Patet, quia aliâs excōicati essent melioris conditionis vt sic, quā non excōicati : qui quidẽ priuantur illa conuersatione. Itẽ , quia adhuc sunt membra ecclesiæ per fidem. Secundò dico, ꝙ excom:nunicati ob hoc solùm ꝙ sunt excommunicati, nō sunt exempti à legibus & præceptis suorum prælatorũ , & papę . Quia non sunt omnino extra ecclesiā : sicut ethnici, nec sunt totalitèr abscissi, & ideò tenẽtur superioribus parere, & secus facientes peccant, & incurrunt alias excōmunicationes & poenas. ¶ Dico vltimo, ꝙ titulo excōicationis maioris prohibetur non solùm licita conuersatio cum excōmunicato : sed etiam illicita. Vndè mulier subijciens se excōicato grauius peccaret, quā si peccaret cum non excōicato . Itaque præter malitiam quā habet illud peccatũ ex suo genere, habet aliam rationem circũstantiæ excōmunicationis . Hoc patet, quia in prohibitione communicationis includitur prohibitio illicitæ communicationis â fortiori: & non dubites de hoc. ¶ Dico denique, non sacerdotes posse excōicare , dũmodo iurisdictionẽ habeant in foro contentioso, vt archidiaconi, legati, & electi. Sed est graue dubiũ , an occultè excōicatus possit excōicare : ita ꝙ talis sententia valeat? Palu. 4. d. 18. q. 2. respondet, ꝙ sic. Probat ex cap. ad probandum de sententia & re iudicata. Et ex le. Barbarius. ff. de re iu dicata. Et habetur. 3. q. 7. ca. 1. &. 8. q. 4 cap. nonne. Idem tenet Gratianus. 3. q. 7. in fine. Contrarium Siluester verbo excōicatio . 2. §. 1. Nam Alexander 24. q. 1. ca. audiuimus, dicit excōmunicatum excōicare non posse, nec enim deijcere potest quẽquam iam prostratus. Idem patet in cap. aduersus de immunitate ecclesiarũ , & ibi Glosa. Et in capi. exceptionẽ de exceptionibus. Ad hoc respondetur, publicè excōicatum suspensum esse ab officio & beneficio ecclesiastico, de iure cōmuni ecclesiastico tamen, nam à ciuili non est suspensus, ita ꝙ sententiæ non valeāt : nisi cùm per annum perseuerat in excōicatione : vt habetur extra de hæreticis. ca. excōmunicamus . §. credentes. Suspensus quoque est á beneficio suscipiendo: ita ꝙ non possit accipere, nec retinere, si accipit. Patet de clerico excōmunicato ca. postulastis. à fru ctibus etiā percipiẽdis beneficij quod habuit ante excomunicationem ipso iure suspenditur: de appellatio. ca. pastoralis. §. verum quia. Sed non priuatur beneficijs habitis ante excōicationẽ , eo ipso priuandi tñ sunt, & expoliandi, si diu in excōicatione permaneant: vt patet de ætate & qualitate ca. cũ bonæ memoriæ. Et de hæreticis ca. excōicamus . §. credentes. Quæro an ab officio sint suspẽsi . Patet. 24. q. 1. c. audiuimus. Et de excessibus prælatorum. c. vltimo. Et oẽs iurisperiti at theologi ita sentiũt . Occulte aũt excōicatus nō est suspẽsus ab officio. Nā publici officij gesta ab excōicato occulto valẽt , nec sunt irrita quādiu toleratur ab ecclesia. Et hæc est opinio cōis Ricardi. 4. d. 18. ar. 7. q. 1. Caieta. in sũ ma verbo absolutio. Innocẽ . ca. veritatis de dolo & contumacia. Panor. ibidẽ . Siluest. verbo excōicatio . 3. §. 10. 11. &. 23. Nā si actus occultè excōicati irritarẽtur , posteâ cũ detegeret̃ excōicatio , multi de suo statu dubitarẽt . Itẽ patet ex cōcilio Cōstant . in quo ad euitā da scandala & multa pericula, solũ priuamur à cōicatione excōicatorũ , qui sũt specialiter noĩati : vel percussores clericorũ , & tñ si essent irrita quæ facerent, tenemur abstinere. Item in ca. ex pia, de exceptio. lib. 6. Item sententia lata ab excōmunicato occulte, tenet quantum ad exteriora, & non solũ ratione scandali. 8. q. 4. ca. nonne. Credo tamen ꝙ per talem sententiā non priuatur excommunicatus suffragijs cōmunibus . Quia ex parte ferentis erat nulla: sed est valida ratione prę cepti ecclesiastici, & propter vtilitatẽ cōmunem . Confirmatur, quia concilium Constant. voluit illā indulgentiam esse: non in releuationem excō municati , sed populi christiani, ergo cùm priuare suffragijs pertineat ad auctoritatem ipsius excōicantis , non debet releuari: suffragijs in . i. bonis interioribus quæ Deus prębet membris suæ ecclesiæ. Nam bene priuat eũ orationibus publicis, missa, officio diuino An autem publicè excōicatus possit dare facultatẽ audiendi confessiones? Palu. 4. d. 23. q. 2. tenet, ꝙ sic. Ego credo ꝙ non, quia est suspensus. Occultè autẽ excōicatus licitè potest alteri cō mittere , ipse verò licite absoluere nō potest. Quo ad quartum & vltimum de excōicatione minori, dicimus primò quod excommunicatio minor est censura ecclesiastica, qua homo excluditur à passiua tantum participatione sacramentorum: & ex consequenti à passiua electione canonica. Quia sic disponit ius extra de clerico excommunicato. Et hæc excommunicatio post concilium Constant. in duobus tantum casibus incurritur. Primus si participatio interuenit cum nominatim excommunicatis publicè. Secundus si cum excommunicatis propter manum violentam in clericum notoriam, extra casus à iure permissos, & peccat mortaliter peccato sacrilegij excommunicatus minore excommunicatione, si se ingerit passiuæ participationi cuiusque sacramenti. Quia exclusus ab ecclesia indignus accedit: sicut excommunicatus maiore ingerẽs se diuinis. Participātes autem cum excommunicato minore, nullam ex participatione incurrũt censuram. Quia excommunicatio minor non transit in tertiam personam. ¶ SED vtrum quilibet sacerdos possit absoluere ab excommunicatione minori? Respondeo quòd non secundũ Caietanum verbo absolutio, & verbo excommunicatio minor, circa finẽ Et Siluester verbo absolutio. 1. § 2. & est communis opinio. Probat Caietanus, quia quæcunque excōmunicatio est vinculum fori cōtentiosi , ergo exigitur in absoluẽte potestas iurisdictionis ĩ eodem foro, at simplex sacerdos nō est iudex, nec habet nisi potestatẽ ordinis, ergo. Confirmatur ex capitu. nuper de sentẽtia excōmunicationis . Oportet ergo recurrere ad ministrũ ecclesiæ habentem alias potestatẽ iurisdictionis, & posset diachonus: imò simplex clericus habẽs iurisdictionẽ absoluere a minore excōmunicatiōe multo magis quā a maiore. Quoniam vtriusque absolutio nō spectat ad potestatẽ ordinis, sed iurisdictionis. Et ista pro materia excommunicationis sufficiant, &c. LAVS Deo. Sequitur Tabula quæstionum & articulorum in hac summa contentorum. -  -  ¶ Quæstio. 1. de sacramentis in cōi , quid sit sacramentum. fo. 1. pagina. 1. numero. 1. -  ¶ Vtrum differant sacramenta nouæ legis à sacra nentis veteris legis fo. 2. pa. 2. n. 2. -  ¶ Vtrum sint septem sacramenta nouæ legis. so. 3. pa. 2. nume. 3. -  ¶ Sacramentorum sufficientia. f. 4. p 1. n. 4. -  De baptismo -  ¶ Vtrum baptismus fuerit institutus ante Christi passionem. fo. 5. pag. 2. nume. 5. -  ¶ Vtrum obligatio baptismi, & aliorum sacramentorum nouæ legis incœperit statim post Christũ passum. fo. 6. p. 2. nu. 7. -  ¶ Promulgatio euangelij quando fuit facta sufficientér. fo. 8. pa. 2. nume. 8. -  ¶ Vtrũ materia baptismi sit aqua simplex & elementaris. fo. 9. pa. 2. nume. 9. -  ¶ Quæ sit forma baptismi fo. & pa. ea. n. 10. -  ¶ Quæ mutatio impediat baptismi formā . fo. 10. pa. 1. nume. 11. -  ¶ Vtrum baptismus in nomine Christi sit validus. fo, eodem, pa. 2. nu. 12. -  ¶ Paptizans , an debeat exprimere propriā personam. fo. 12. pa. 1. nu. 13. -  ¶ Vtrum baptizata persona, an debeat explicari, fo. 13. pa. 1. nu. 14. -  ¶ Vtrum sit necessarium, ꝙ puer baptizandus mergatur aqua. fo. eo. pa. 2. nu. 15. -  ¶ Vtrum baptismus remittat omnia peccata actualia, & etiā pœnā . fo. 14. p. 1. n. 16 -  ¶ Vtrũ in baptis. detur gr̃a . fo. 15. p. 2. nu. 17 -  ¶ Vtrum baptismus in omnibus conferat æqualem effectum. fo. & pa. eadẽ nu. 18. -  ¶ Vtrum peccator in actuali peccato sit baptizandus. fo. 16. pa. 1. nu. 19. -  ¶ Vtrum recedente fictione incipiat valere baptismus. fo. 18. pa. 1. -  ¶ Vtrũ sint plura baptismata. f. 17. p. 2. n. 20 -  ¶ Vtrũ pueri sint baptizan . fo. 18. pa. 1. n. 21. -  ¶ Vtrum furiosi & amentes sint baptizandi. fo. eodem pa. 2. nu. 22. -  ¶ Vtrũ pueri infideliũ inuitis parentibus sint baptizandi. fo. 19. pa. 2. nu. 23. -  ¶ Vtrũ mali ministri conferant vera sacramenta. fo. 20. pa. 2. nu. 24. -  ¶ Vtrum ministrās sacramentũ in mortali peccet mortalitér. fo. 21. pa. 2. nu. 25. -  ¶ Vtrum liceat recipere sacramenta à malis ministris. fo. 22. p. 1. nume. 26. -  ¶ Vtrum liceat recipere ab excommunicatis. fo. 23. pa. 2. nu. 27. -  ¶ Vtrum puer intra vterum possit baptizari, fo. 4. p. 1. nu. 28. -  ¶ Quid faciendum de muliere damnata ad mortem fo. eodem pa. 2. nu. 29. -  ¶ Qua ætate sũt pueri bapti . f. 25. p. 1. n. 30. -  ¶ Vtrum ad baptismum requiratur intentio baptizantis. fo. eo. pa. 2. -  ¶ Vtrũ baptis. possit iterari. f. 26. p. 1. nn. 31. -  ¶ Vtrũ puero secreté baptizato, sint repetẽ de solẽnes bñdictio. eccles. f. 27. p. 1. n. 32. -  ¶ Vtrum in baptismo puer faciat votum, fo. 28. pag. 2. nume. 33. -  ¶ Vtrum in baptismo debeant concurrere simul materia & forma. fo. 29. p. 1. nu. 34 -  ¶ Quæst. 2. De confirmatione. -  ¶ Vtrum confirmatio sit à Christo instituta. fo. eodem pag. 2. nume. 35. -  ¶ Quæ sit materia confirma , f. 30. p. 2. n. 36. -  ¶ Vtrum chrisma debeat esse consecratũ . fo. 31. pa. 2. nume. 37. -  ¶ Vtrum chrisma debeat ab episcopo consecrari. fo. 32. pa. 1. nume. 38. -  ¶ Quæ sit forma cōfirma . f. eo. pa. 2. nu. 39. -  ¶ Vtrum confirmatio im primat characterem. fo. 33. pagi. 1. nume. 40. -  ¶ Vtrum possit aliquis non baptizatus cō firmari . fo. eodem pag. 2. nu. 41. -  ¶ Vtrum confirmatio conferat gratiam, fo. & pa. eadem nume. 42. -  ¶ Vtrũ oẽs debeāt cōfirmari . f. 34. p. 1. n. 43 -  ¶ In qua ætate sit conferendum hoc sacramentũ confirmationis. fo. eo. p. 2. n. 44. -  ¶ Vtrum solus episcopus possit hoc sacramentum conferre. fo. & pa. eadem n. 45. -  ¶ Quis sit ritus sacramenti confirmationis. fo. 35. pa. 2. nu. 46. -  ¶ Quæstio. 3. De eucharistia. -  ¶ Vtrũ eucharist. sit sacramẽ . f. 36. p. 1. n. 47. -  ¶ Vtrũ sit de necesitate salu . f. 37. p. 1. n. 48. -  ¶ Vtrum sint aliquæ figuræ huius sacramenti. so. & pa. eadem nu. 49. -  ¶ Vtrum materia eucharistiæ sit panis & vinum, fo. eodem pa. 2. nu. 50. -  ¶ Vtrum panis consecrandus debeat esse azimus fo. 38. pa. 2 nu. 51. -  ¶ Vtrum requiratur certa & determinata quantitas panis fo. 39. pa. 2. nu. 52. -  ¶ Vtrũ oporteat materiam consecrationis esse præsentem. fo. & pag eadem nu. 53. -  ¶ Vtrum vinum sit materia huius sacramẽ ti fo. 40. pa. 1. nu. 54. -  ¶ Vtrum aqua sit miscenda cum vino. fol. 41. pa 1. nume. 55. -  ¶ Vtrum in eucharistia maneat substantia panis. fo. & pa. eadem nu. 56. -  ¶ Vtrum omnia accidentia panis & vini maneant. fo. eodem pa. 2. nu. 57. -  ¶ Vtrum hæc conuersio sit instantanea, vel successiua. fo. 42. pa. 1. nu. 58. -  ¶ Vtrum Christus sit totus in tota, & totus in qualibet parte. fo. eodẽ pa. 2. nu. 59. -  ¶ Vtrum Christus moueatur in eucharistia. fo. 43. pa. 2. nume, 60. -  ¶ Vtrum Christus possit videri in hostia consecrata. fo. 44. pa 1. nume. 61. -  ¶ Quid faciẽdũ qñ in hostia apparet puer vel alia forma quæuis. fo. 45. pa. 1. n. 62. -  ¶ An accidentia in hoc sacramento habeát aliquod subiectum. fo. eo. pagi. 2. nu. 63. -  ¶ An liquor non cōsecratus possit misceri vino consecrato. fo. 46. pag. 2. nu. 64. -  ¶ Quæ sit forma cōse. pāis . fo. 47. p. 1. n. 65 -  ¶ Quid demōstre. ꝑ ly hoc. f. 48. p. 2. n. 66, -  ¶ Qui sint effectus euchari. f. 49 p. 2. n. 67, -  ¶ Vtrum per hoc sacramẽtum remittatur mortale peccatum. fo. 50. pa. 1. nu. 68. -  ¶ Vtrum prærequiratur confessio ante eucharistiæ sumptionem. fo. 51. pa. 2. nu. 69 -  ¶ Vtrum aliquando liceat sumere sine prę uia confessione. fo. 53. pa. 1. nume. 70. -  ¶ Vtrum eucharistia sit dada peccatori perseueranti in peccato. fo. eo. pag. 2. nu. 71. -  ¶ Vtrũ nocturna pollutio impediat sumptionem eucharistiæ. fo. 54. pa. 2. nu. 72. -  ¶ Vtrum sumens eucharistiam debeat esse ieiunus. fo. 56. pa. 2. nume. 73. -  ¶ Vtrum in necessitate liceat consecrare post prandium. fo. 57. pa. 2. nu. 74. -  ¶ V. eucharistia possit dari non habentibꝰ vsum rationis. fo. 58. pa. 2. nume. 75. -  ¶ Vtrũ liceat quotidie communicare. folio. 59. pa. 2. nume. 76. -  ¶ Vtrum sit præceptum de eucharistiæ sũ ptione . fo. 61. p. 2. nume. 77. -  ¶ Vtrũ sit necessariũ sumere eucharistiam sub vtraque specie. fo. 62. p. 1. nume. 78. -  ¶ Vtrum minister eucharistiæ sit sacerdos fo. 63. pa. 1. nume 79. -  ¶ Vtrum cōmunicare laicos pertineat ad sacerdotes solos. fo. eodem pa. 2. nume. 80. -  ¶ Vtrum malus sacerdos possit consecrare fo. 64. pa. 1. nu. 81. -  ¶ Vtrum missa mali sacerdotis tātũ prosit ac missa boni. fo. 65. pa. 1. nu. 82. -  ¶ Vtrum hæretici, scismatici, excōicati , possint consecrare. fo. 66. pa. 1. nu. 83. -  ¶ Vtrum liceat audire missam, aut recipere eucharistiā ab hæreticis, scismaticis, & excōicatis . fo. 67. pa. 1. nu. 84. -  ¶ Vtrum liceat sacerdoti abstinere omnino á celebratione. fo. eo. pa. 2. nu. 85. -  ¶ Quod sit opportunũ tempus ad celebrandum. fo. 68. pa. 2. nu. 86. -  ¶ Vtrum liceat pluries in die celebrare. fo. 69. pa. 1. nu. 87. -  ¶ Quo tempore missa sit celebranda. fol. 71. pa. 1. numero. 88. -  ¶ In quo loco sit celebrandũ . f. eo. p. 2. n. 89 -  ¶ Quomodo ecclesia violatur & reconciliari debeat. fo. 72. pa. 1. nu. 90. -  ¶ Quando incœpit missę celebratio. folio 73. pa. 1. nume. 91. -  ¶ Quomodo sit occurrẽdum defectibus in missa contingentibus. fo. 74. pa. 1. nu. 92 -  ¶ Quæst. 4. De poenitentia. -  ¶ An pœ ĩa sit sacramentũ . fo. 75. p. 1. nu. 93. -  ¶ Quæ sit materia & forma pœnitẽtiæ , folio. 76. pagina. 1. numero. 94 & 95. -  ¶ Vtrũ pœnitentia sit sufficiens remediũ contra peccata. fo. 77. pagi. 1. nume. 96. -  ¶ An pœnitentia sit necessaria post peccatum. fol. 78. pagi. 1. nu. 97. -  ¶ An per pœnitentiam pœna debita peccatis remittatur. fol. 79. pagi. 1. nu. 98. -  ¶ Quomodo remittātur peccata venialia, folio eodem pagina. 2. nume. 99. -  ¶ Vtrũ peccata remissa semel reddeant ꝑ sequẽs peccatũ mortale. f. 81. p. 1. n. 100 -  ¶ Vtrũ per pœnitentiā restituatur gratia perdita, & virtutes. fo. 82. pagi. 1. n. 101. -  ¶ Per omnia bona opera restituitur aliꝗd de gratia perdita. fo. 84. pag. 1. nu. 102. -  ¶ Quid sit contritio. fo. & pagi. ea. nu. 103. -  ¶ Vtrum sufficiat solũ dolere de præteritis, vel an requiratur propositum cauẽ di futura. fo. 85. pagina. 1. numero. 104. -  ¶ Vtrum contritio debeat esse distincta de singulis peccatis. fo. 86. pag. 1. n. 105. -  ¶ Vtr. quicũque dolor licet paruꝰ sufficiat ad remissionẽ peccat . f. 87. p. 1. n. 106. -  ¶ Vtrum de maiori peccato sit habenda maior contritio. fo. 88. pagi. 2. nu. 107. -  ¶ Vtrũ cōtritio debeat procedere ex dilectione Dei suꝑ oĩa . fo. 89. pa. 1. n. 108. -  ¶ Vtrũ oĩs qui habet cōtritionẽ cōsequatur gratiā infallibilitèr. f. 90. p. 2. n. 109 -  ¶ V. attritio possit fieri cōtri . f. 91. p. 1. n. 110 -  ¶ Vtrum tota vita præsens sit tempus contritionis, & quando tenetur homo conteri. fo. 92. pagi. 1. nume. 111. -  ¶ Vtrum post hanc vitam sit locus pœnitentiæ. fo. 93. pagi. 1. nu. 112. -  ¶ Vtrum peccata venialia remittātur post hanc vitam. fo. 93. pa. 2. nume. 113. -  ¶ Vtrum remittatur per contritionẽ tota pœna debita peccatis. fol. 94. pa. 1. n. 114. -  ¶ Vtrum confessio sit de necessitate sulutis sicut baptismus. fo. 95. pa. 1. nume. 115. -  ¶ Vtrum confessio sit tam necessaria sicut baptismus. fo. 96. pa. 1. nume. 116 -  ¶ Vtrum confessio sit de iure naturali. fo. eodem. pa. 2. nume. 117. -  ¶ Vtrum teneamur cōfiteri peccata venialia. fo. & pagi. eadem nume. 118. -  ¶ Vtrum possit aliquis cōfiteri peccatum quod non habet. fol. 97. pagi. 2. nu. 119. -  ¶ Item de scrupulosis. fol. 98. pagi. 1. -  ¶ An qui cōfitetur veniale quod nō fecit peccet mortalitèr. fo eo pa. 2. nu. 120. -  ¶ De tempore quo obligat præceptum cō fessionis . fo. 99. pa. 2. nu. 121. -  ¶ Vtrum aliquando teneamur statim confiteri. fo. 102. pa. 1. nu. 122. -  ¶ Vtrum teneamur confiteri in articulo mortis. fo. eodem pa. 2. nume. 123. -  ¶ Vtrum ante eucharistiam teneamur confiteri. fo. 103. pagina. 1. -  ¶ Vtrum ad recipienda alia sacramenta teneamur cōfiteri , fo. & pa. eadem nu. 124. -  ¶ Vtrum ad administranda sacramenta, teneamur confiteri. fo. 104. pagi. 1. nu. 125. -  ¶ Vtrum teneamur confiteri semel in anno. fo. eodem pa. 2. nume. 126. -  ¶ Vtrum obliuiosus teneatur scribere peccata ad confitendum. fo. 105. pa. 1. nu. 127 -  ¶ In qua ætate tenetur homo confiteri peccata sua. fo. & pa. eadem nume. 128. -  ¶ Vtrum papa possit dispensare in præceto confessionis. fo. 106. pa. 1. nume. 129. -  ¶ Vtrum sit necessarium confiteri sacerdoti. f. 107. pa. 1. nume. 130. -  ¶ Vtrum venialia possint confiteri laico. fo. eodem pagina. 2. -  ¶ Vtrum mortalia possint laico confiteri, fol. & pagina eadem nu. 131. -  ¶ Vtrum confessio sit facienda proprio sacerdoti. fo. 109. p. 2. nume. 132. -  ¶ Quis sit proprius sacerdos. ibidem. -  ¶ Vtrum in absentia proprij sacerdotis liceat confiteri alteri. fo. 110. pagi. 1. -  ¶ Vtrum petens à proprio sacerdote licentiam & non obtinens, possit cōfiteri cuicunque voluerit. fo. eodem pa. 2. -  ¶ Cũ nō expedit proprio sacerdoti cōfiteri quid faciendum fo. 111. pagi. 2. nu. 133. -  ¶ Vtrum qui in pascha cōmunicauit sine confessione præuia teneatur iterũ cōfiteri illomet anno. fo. 112. pa. 1. nu. 134. -  ¶ Qui ex causa non cōicauit in pascha an teneatur posteà cōiare . fol. & pa. ea. nu. 135. -  ¶ Vtrum de licẽtia proprij sacerdotis liceat alteri confiteri. fo. eodem pagi. 2. nu. 136. -  ¶ Vtrum potens eligere confessorem, possit eligere sacerdotem non expositum, fo. 113. pa. 1. nu. 137. -  ¶ V. proprius sacerdos possit audire sibi subditũ in alio ep̃atu . fo. eodem p. 2. n. 138. -  ¶ V. non sacerdos habens curam animarũ possit concedere facultatem eligendi cō fessorem . fo. & pag. eadem nume. 139. -  ¶ Vtrum ratihabitio det facultatem absoluendi. fo. 114. pa. 1. nume. 140. -  ¶ Quis sit proprius sacerdos singularũ personarum, fo. 115. pagi. 1. nu. 141. -  ¶ Itinerantium & perigrinorum quis sit proprius cōfessor . fo. 116. pagi. 1. nu. 142 -  ¶ V. in articulo mortis quilibet possit absolui á quolibet sacerd . fo. 117. p. 1, n. 143. -  ¶ Vtrum confessio informis sit valida, fo. eodem pagi. 2. nu. 144. -  ¶ V. sacerdos debeat absoluere eũ quẽ scit imperfectè dolere. fo. 119. pag. 2. nu. 145. -  ¶ Vtrum confessio debeat esse integra, fo. 120. pa. 1. nu. 146. -  ¶ V. cōfessio nō integra ex negligẽtia examinationis sit valida. f. eo. p. 2. nu. 147. -  ¶ V. requiratur maxima diligẽtia ad examinandā cōsciẽtiā . fo. 121. pag. 1. nu. 148. -  ¶ Vtrum confessor debeat eum audire qui non fecit examinationẽ . fo. 122. p. 1. -  ¶ V. habens peccata reseruata possit integre confiteri. fo, et pa. ea dem. nu. 149. -  ¶ Vtrum inferior aliquando possit absoluere à reseruatis. fo. 123. pa. 1. -  ¶ Vtrũ ꝑ confessionẽ informẽ satisfiat prę cepto ecclesiæ. fo. eodem pagi. 1. nu. 150. -  ¶ Vtrum in necessitate cōfessio dimidiata sit valida. fol. 124. pagi. 1. nu. 151. -  ¶ Vtrum virtute absolutionis remittātur peccata oblita. ibidem nume. 152. -  ¶ V. in confessionibus generalibus de peccatis aliâs confessis liceat dimidiare confessionem. fo. eodem pa. 2. nume. 153. -  ¶ Vtrum ex defectu fatiffactionis sit iterā da confessio. fo. 125. pagi, 1. nu. 154: -  ¶ Vtrum confessio facta sacerdoti ignorā ti sit valida. fo. eod. pagi. 2. nu. 155. -  ¶ V. cōfes. in qua sacerdos non aduertit ad peccata sit valida. fo. 126. pa. 2. nu. 156. -  ¶ Vtrum liceat confiteri peccata semel iā confessa. fo. 127. pagi. 1. nu. 157. -  ¶ Vtrum confessio per nunciũ teneat. fol. 128. pagi. 1. nume. 158. -  ¶ De cōfessione ꝑ interpretẽ . f. e. p. 2. n. 159 -  De cōfessione ꝑ scripturā . f. 129. p. 1. n. 160: -  ¶ Vtrum teneamur cōfiteri circunstātias peccatorum. fo. 130. pa. 1. nu. 161. -  ¶ Quæ circunstantiæ sint necessario confitendæ. fo. eodem pag. 2. nu. 162. -  ¶ De circunstantijs aggrauantibus. fol. 131. pagi. 2. nu. 163. -  ¶ Vtrũ cōfessor possit absoluere pœnitẽtẽ contra propriā opinionẽ . f. 133. p. 2. n. 164 -  ¶ Vtrum necessario sit confitendus numerus peccatorum. fo. 134. pag. 2. nume. 165 -  ¶ Vtrum sigillum confessionis sit necessarium. fo. 136. pag. 2. nume. 166. -  ¶ Quid faciet confessor cũ interrogatur de peccato confesso sibi. fol. 137. pa. 1. n. 167 -  ¶ Quomodo reparabitur defectus factus in confessione. fol. eodem pa. 2. nu. 168. -  ¶ V. sacerdos teneatur silere peccatũ publicum sibi confessum. fo. 138. pa. 2. n. 169. -  ¶ Vtrũ de licentia pœnitentis liceat cōfessori reuelare peccatũ . f. 139. pag. 2. n. 170. -  ¶ Vtrum alia quæ sciuntur in confessione præter peccata, cadant sub sigillo confessionis. fo. 140. pa. 1. numero. 171. -  ¶ Vtrũ in cōi liceat reuelare peccata audita in confessione. fol. eo. pagi. 2. nu. 172. -  ¶ V. secreta quæ extra cōfessionẽ cōmittũ tur sub sigillo confessionis, sint sicut secreta confessionis silenda, ibidẽ nu. 173. -  ¶ V. cōfes. sit à Xp̃o p̃cepta . f. 141. p. 1. n. 174 -  ¶ Cōsil. de cōfes. ante xl. fo. 143. pa. 1. n. 175. -  ¶ An teneatur confessor interrogare pœninitentem. fo. 144. pa. 1. num. 176. -  ¶ Vtrum circũstantia loci sit necessario cō fitenda . fo. 145. pa. 2. nume. 177. -  ¶ V. circunstā. tẽporis etiā . f. & p. ea. n. 178. -  ¶ V. liceat habere duos confesso. vnũ pro magnis, alterũ ꝓ leuibꝰ . fo. 146. p. 1. n. 179 -  ¶ V. ei qui credit se iterum peccaturum sit neganda absolutio. fo. & pag. eadẽ n. 180. -  ¶ Vtrum post confessionem maneat reatus ad pænam. fo. eodem pa. 2. num. 181. -  ¶ Vtrum possit aliquis satisfacere pro peccatis. fo. 147. pa. 1. nume. 182. -  ¶ Vtrum vnus homo possit pro alio satisfacere. fo. 148. pagi. 2. nume. 183. -  ¶ V. possit homo satisfacere pro vno peccato & non pro alio. fo. 149. pa. 1. n. 184. -  ¶ Vtrum satisfactio debeat fieri per opera pœnalia. fo. 150. p. 1. numero. 185. -  ¶ Vtrum possit fieri satisfactio per opera alias debita. fo. 151. pa. 2. nume. 186. -  ¶ An implens pœnitentiam iniunctam à confessore dum audit missam de præcepto satisfaciat. fo. 152. pa. 2. nume. 187. -  ¶ An is cui iniungitur quòd ieiunet satisfaciat ieiunando in die præcepto ab ecclesia. fo. 153. pa. 1. nume. 188. -  ¶ V. homo per seipsum debeat pœnitentiā iniunctam implere. fo. & pa. eadẽ . n. 186. -  ¶ Vtrũ flagella inflicta à Deo sint satisfactoria pro peccatis. fo. eo. pa. 2. n. 190. -  ¶ V. oꝑa pœnalia satisfactoria sint tria ieiuniũ , eleemosyna, oratio. f. 155. p. 1. n. 191 -  ¶ Vtrũ pœnitẽs teneatur adimplere pœnitẽtiā iniunctam. fo. eo. pag. 2 nume. 192. -  ¶ Vtrũ possit confessor imponere quācũ que pœnitentiam. fo. 156. pag. 2. nu. 193. -  ¶ V. secũdus cōfessor possit cōmutare , vel tollere pœnitentiam iniunctam à primo confessore. folio. 157. pagi. 1. nume. 194. -  ¶ Quæstio. 5. de extrema vnctio. -  ¶ Vtrum extrema vnctio sit sacramentũ , fo. 158. pagi. 1. nume. 195. -  ¶ V. sit à Christo instituta. f. eo. p. 2. n. 196, -  ¶ De effectu eius, fo. 159. p. 1, n. 197. -  ¶ Vtrum sit vnum sacramentum, an plura fo. 160. pagi. 2. nume. 198. -  ¶ V. oleũ sit materia eius, ibidẽ nu. 199. -  ¶ Vtrum oleum debeat esse consecratum. fol. 161: pagi. 2. nume. 200. -  Quę sit forma huiꝰ sacramẽ . f. 162. p. 1. n. 201 -  An sit de necessita. salu . fo. eo. pa. 2. nu. 202 -  ¶ Vtrum omnis sacerdos sit minister extremæ vnctionis. fo. 163. pa. 1. nu. 203. -  ¶ V. sanis debeat cōferri . fo. eo. p. 2. n. 204 -  ¶ V. oẽs infirmi sint vngẽdi . ibidẽ . n. 205. -  ¶ In quibus partibus debeant vngi infirmi. fo. 164, pa. 2. nume. 206, -  ¶ Vtrum extrema vnctio sit sacramẽtum iterabile. fo. 165. pa. 1, nu. 207. -  ¶ Quæstio. 6. De ordine. -  ¶ V. omnes septẽ ordines sint ex institutione diuina. fo. eodem pa. 2. nu. 208. -  ¶ V. ordo sit sacramentũ . f. 166. p. 2. n. 209. -  ¶ De materia eius. fo. 168. pag. 2. nu. 210. -  ¶ An sit necessarius cōtactus materiæ. fo. 169. pagi. 1. nume. 211. -  ¶ V. ordo ĩprimat caracte . f. 170. p. i. n, 212. -  ¶ An in suscipiẽdis ordinibꝰ sit ordo, prioritatis scilicet. ibidem nume. 213. -  ¶ An snscipiens ordines in mortali, peccet mortalitèr. fo. eo. pa. 2. nu, 214. -  ¶ An exercens officia. ordinis in peccato peccet mortalitèr. ibidem -  ¶ Vtrum solus Episcopus possit ordines conferre. fo. 171. pag. 1. nu. 215. -  ¶ Vtrum Papa possit committere sacerdoti simplici collationem maiorũ ordinũ : que las de. fo. 172. pa. 1. nu. 216. -  ¶ Vtrum hæretici possint ordines conferre fo. eodem pagi. 2, -  ¶ V. fœmĩa possit ordinari. f. & p. ea. n. 217. -  ¶ Pueri an possint ordinari. f. 173. pa. 1. n. 118. -  ¶ Vtrum homicida. & mutilator possit ordinari. fo. & pa. eadem nume. 219. -  ¶ De irregularitatibus. ibidem. -  ¶ Vtrum prima tonsura sit conueniens. fo. 175. pa. 1. nume. 220. -  ¶ Quæstio. 7. de matrimonio. -  ¶ Vtrum matrimonium sit sacramentum, fo. 175. pa. 2. nu. 221. -  ¶ Vtrum possit fieri per procuratores. fol. 176. pa. 1. nume. 222. -  ¶ De materia matrimo . fo. eo. pa. 2. nu. 223. -  ¶ An consensus sit de essentia matrimonij, fo. 177. pa. 1. nume. 224. -  ¶ Vtrum consensus sufficiat ad matrimonium, fo. eo. pagi. 2. nume. 225. -  ¶ Quid faciet coniux quando habet coniecturas quód alter non cōsensit in matrimonium. fo. 178. p. 1. nume. 226. -  ¶ Quid faciet mulier, quandó is qui cum ea contraxit secretè, posteá contrahit cũ alia publicé. fo. 179. pa. 1. nume. 227. -  ¶ An requiratur quòd consensus interior exprimatur verbis. fo. eodem p. 2. n. 228 -  ¶ V. ad matrimoniũ sufficiat consensus, & verba de futuro. fo. 180. p. 1. nu. 229. -  ¶ Vtrũ cōtrahens per verba de præsenti sine consensu interiori, veré contraxerit, & ad quid teneatur. fo. & pa. ead. nu. 230 -  ¶ Vtrum post matrimonium liceat transire ad religionem. fo. eodem pa. 2. nu. 231. -  ¶ Post matrimonium ratũ & nō consumatũ altero religionẽ ꝓfitente alter pōt trā sire ad secũdas nuptias. fo. 181. p. 2. n. 232. -  ¶ Vtrum sponso vi matrimonium consumante, an sponsa possit ingredi religionem. fo. 182. pa. 1. nume. 233. -  ¶ Ante consumationem matrimonij licet intrare religionem in qua fit votum solenne. fo. eodem pag. 2. nu. 234. -  ¶ Quæ vocentur sponsalia. f. 183. pa. 1. n. 235 -  ¶ Vtrum sponsalia contracta inter illegitimas personas, papa dispensante sint rata. fo. eodem pa. 2. nume. 236. -  ¶ Vtrum sponsalia conditionata, adueniente conditione sint valida. f. 184. pagina. 1. -  ¶ Vtrum cōditio impossibilis apposita matrimonio, vitiet illud. fo. eo. pa. 2. nu. 237. -  ¶ Quid si apponantur aliæ conditiones. fo. 185. pagi. 1. nume. 238. -  Quid sit bigamꝰ , & quotup. f. 186. p. 1. n. 239. -  ¶ Vtrum bigamiæ irregularitas tollatur ꝑ baptismum, fo. eodem pa. 2. nu, 240. -  ¶ Vtrum copula superueniens sponsalibꝰ faciat matrimonium. fo. 187. pa. 1. n. 241. -  ¶ V. cũ quis accessit post sponsalia de futuro ad spōsā nō animo cōsumandi matrimoniũ , & posteâ cōtrahit cũ alia, matrimoniũ sit validũ . fo. eodẽ . pa. 2. nu. 242. -  ¶ Vtrum qui accessit ad sponsam de futuro animo libidinoso tantum teneatur illam ducere. fo. 188. pagi. 1. nume. 243. -  ¶ Vtrum matrimonium clandestinum sit matrimonium. fo. eodem pagi. 2. n. 244 -  ¶ Vtrum matrimonium clādestinum fiat aliquando licitè. fo. 189. pa. 1. nu. 245. -  ¶ Vtrum clandestiné contrahentes incurrant pœnam aliquam. fo. eo pa. 2. n. 246 -  ¶ Vtrum accedere ad sponsam ante benedictionem ecclesiæ sit peccatum mortale. fo. et pagi. eadem nume. 247. -  ¶ Vtrum vsus matrimonij clandestini sit peccatum mortale, fo. 190, pa. 2. nu. 248. -  ¶ Vtrum cōsensus metu coactus sufficiat ad matrimonium. fo. 191. pag. 2. nu. 249. -  ¶ V. matrimoniũ ex cōsẽsu coactu firmetur copula superueniente. f. 193. pa. 1. -  ¶ Vtrum parentes possint cogere filios ad matrimoniũ , fo. et pagi. eadem nu. 250. -  ¶ Vtrum filij circa matrimoniũ teneantur obedire parentibus, fo. & pagi. eadem. -  ¶ Vtrum error personæ impediat matrimonium. fo. eodem pag. 2. nume. 251. -  ¶ Vtrum vsus matrimonij propter solam delectationẽ sit peccatũ . f. 194. p. 1. n. 252 -  ¶ Vtrũ vsus matrimonij ꝓpter vitādā tentationẽ carnis sit bonꝰ . f. eodẽ pa. 2. n. 253 -  ¶ Vtrum abusus vxoris sit mortale. f. 195. pagi. 1. nume. 254. -  ¶ Vtrum amplexus, oscula, & tactus inter coniuges sit peccatum. fo. eo. pa. 2. n. 255. -  ¶ Vtrum coniugati teneantur sibi inuicẽ reddere debitum. fo. 196. pa. 1. nu. 256 -  ¶ Vtrum accedere ad vxorẽ menstruatā sit peccatum. fo. eo. pagi. 2. nu. 257. -  ¶ V. spōsa ante benedictionẽ ecclesię teneatur reddere debitũ . f. 197. p. 2. num. 258. -  ¶ Vtrum peccent coniuges conueniendo in festis magnis. fo. 198. pa. 1. nu. 259. -  ¶ Vtrum in loco sacro possit reddi debitũ coniugale, fo. & pa. eadem nu. 260. -  ¶ Vtrum coniuges possint vouere continentiam. fo eodem pagi. 2. nu. 261. -  ¶ Vtrum papa possit dispẽsare in matrimonio rato nō consumato. f. 299. p. 1. n. 262. -  ¶ Quot sunt impedimenta matrimonij. fo. eodem pagi. 2. nume. 263. -  ¶ Vtrum impotentia coeũdi impediat matrimonium. fo. 200. pa. 1. n. 264. -  ¶ De ætate contrahentiũ . fo. eo. p. 2. nu. 265 -  ¶ V. maleficiũ impediat. fo. 201. p. 2. n. 266. -  V. furia, & amẽtia ĩpediat . f. 202. p. 1. n. 267. -  ¶ V. crimẽ ĩcestꝰ ĩpediat . fo. eo. p. 2. n. 268. -  ¶ Vtrum vir possit dimittere vxorem fornicariam. fo. 203. pa. 2. nu. 269. 270. -  V. ordo ĩpediat matrimo . f. 204. p. 2. n. 271. -  ¶ Vtrum vxoricidium impediat matrimonium cum cōcubina . fo. 205. pa. 1. n. 272. -  ¶ Vtrum votum impediat matrimonium. fo. eodem pa. 2. nume. 273. -  ¶ Vtrum impediat cultus disparitas. f. 206. pagina. 1. numero. 274. -  ¶ Vtrum cognatio impediat matrimoniũ folio & pagina eadem numero. 275. -  ¶ Vtrũ ĩpediat affinitas. f. 207. p. 1. n. 276. -  ¶ De impedimento publicæ honestatis, an impediat matrimoniũ . fo &. p. ea. n. 277. -  ¶ Vtrum parentes teneantur allere filios illegitimos. folio eodẽ pagina. 2. nu. 278. -  ¶ Vtrũ amicus qui accepit hæreditatẽ ab amico tali pacto vt det eam filiæ spuriæ teneatur eam ei dare, & illa licitè possidere. fo. 208. pag. 1. nume. 279. -  ¶ Vtrũ cognatio spiritualis impediat matrimonium, fo. et pagi. eadem. nu. 280. -  ¶ V. cognatio legalis ĩpediat . f. eo. p. 2. nu, 281 -  ¶ Quæstio. 8. -  ¶ Clauis quid sit. fo. 209. p. 2. nume. 1. -  ¶ Claues quandò fuerint datæ Apostolis. 210. pa. 1. nume. 2. -  ¶ Vtrum potestas excommunicandi dicatur clauis. fo. eodem. pag. 2. nu. 3. -  ¶ V oẽs Apostoli, à Christo immediatè receperint claues. fo. 211. pa. 1. nume. 4. -  ¶ V. potestas Petri fuerit maior quā aliorum Apostolorũ . fo. eo. p. 2. n. 5. -  ¶ vtrum episcoporum potestas sit immediate a Christo. fo. 212. pagi, 1. -  ¶ Vtrum claues apostolorum adhuc in ecclesia permaneant. fo. 213. pa. 1. nu. 6. -  ¶ Clauis diffinitio. fo. eo. pag. 2. nu. 7. -  ¶ Regnũ cœlorum multiplicitèr capitur in sacris literis. fo. 214. pagi. 1. -  ¶ vtrum prędicator regnum cœlorum aperia. fo. et pagi. eadem nu. eodem. -  ¶ V. clauis & charact. sint idẽ . f. eo. p. 2. n. 8 -  ¶ Clauis duplex, scientiæ scilicet, & iurisdictionis. solio. 215. pagina. 1. n. 9. -  ¶ Vtrũ claues culpam & pœnam remittāt folio eodem pagina. 2. nume. 10. -  ¶ Vtrum sacerdos possit ligare ad pœnam fo 16. pagi. 2. nu. 11. -  ¶ Qualẽ satisfactionis pœnitentiā cōfessor imponet fo. 217. pagi. 2. nume. 12. -  ¶ V. vnus confessor possit pœnitentiā ab alio impositā mutare. fol. 218. pagi. 1. nu. 13. -  ¶ Vtrũ legales sacerdotes claues habuerĩt fo. & pagi. ca. nu. 14. -  ¶ Christus clauem habuit. f. eo. pa. 2. n. eo. -  ¶ Sacerdotes habẽt claem ordinis. ibidem. -  ¶ Fœminæ nullam potestatẽ spiritualem habent, ibidem. -  ¶ Vtrum Abbatissę , Priorissæ præcepta possint imponere, ibidem. -  ¶ Vtrum mali sacerdotes clauium vsum habeant. fo. 219 pagina. 2. numero. 15. -  ¶ V. hæretici, scismatici, excōmunicati , degradati clauiũ vsũ habeāt . fol. 220. p. 1. n. 16. -  ¶ V. huiusmodi prædicti in mortis articu. possint absoluere. fo. eo. pa. 2. nu. 17. -  ¶ V. excōicati in articulo mortis, possint cōfessionẽ audire. fo. 221. p. 1. n. eodem. -  ¶ Vtrum sacerdos in quemlibet vti claue possit. fo. eodem pag. 2. nu. 18. -  ¶ In quinque casibus non debet proprius sacerdos sibi subditum absoluere. ibidẽ . -  ¶ V. si facerdos absoluat fœminā cum qua peccauit, absolutio teneat.f. 222. p. 1. n. eo. -  ¶ De excōmunicatione , quæstio. 9. -  ¶ Excōicatio quit sit. fo. 223. pag. 1. nu. 1. -  ¶ V. ecclesia hac possit pœna punire. folio 224. pagina. 2. nume. 2. -  ¶ Vtrum excommunicatio à receptione sacramentorum priuet. fo. 225. p. 1. n. 3. -  ¶ V. sacrametũ annulletur per hoc quòd conferat excōicatus . fo. 227. pagi. 2. n. 4. -  ¶ Vtrũ causa excommunicationis sit peccatum mortale. fo. 228. pa. 2. nu. 5. -  ¶ V. statim ꝙ homo peccet mortalitèr excōicari possit. fol. 230. pagi. 1. nu. 6. -  ¶ V. excōicatio iniusta sit valida, vel aliquẽ habeat effectũ . fo. eod. pagi. 2. nu. 7. -  ¶ Vtrum excommunicatio ignorata liget get . fo. 233. pagi. 1. nu. 8. -  ¶ Vtrum incurrat sententiā excōicationis qui inuincibiliter credens se incurrere aliquid facit. fol. 235. pag. 2. nume. 9. -  ¶ Vtrum liceat cum excommunicato cō municare . f. 236. p. 2. n. 10. -  ¶ Vtrum excommunicatum ab vno episcopo teneantur vitare qui in alio episcopatu sunt., fo. 238. p. 2, n. xj. -  ¶ V. oblrgatio ad non participandũ cũ excōicatis tanta sit, ꝙ ad sui obseruantiam obliget, f. 239. p. 2. n. xij. -  ¶ Vtrum excommunicatus teneatur fidedeles vitare. folio. 241. pagi. 1. nume. 13. -  ¶ Vtrũ vnus excōicatus excōicatum vitare teneatur . . fo. eo. pa. 2. nu. 14. -  ¶ Vtrum excommunicato excommunicatione maiori prohibeatur licita vel illicita conuersatio. fo. 242. pa. 2. nu. 15. -  ¶ Vtrum occultè excommunicatus possit excommunicare, ita ꝙ talis sententia valeat. fo. et pag. ea nume. 16. -  ¶ Vtrũ quil.bet sacerdos absoluere ab excommunicatione minori possit. fo. 245. pagi. 1. numero. 17. Finis Tabulę .