# 3

 TERTIA PARS. 
 
TErtio loco id quaerebatur, an poenitentiae virtus sit ad salutem, & iustificationem neces saria. Nam pars negatiua, vera es se videtur ex Origine homil. 2. in Leuit. vbi septem media enumerat idonea ad consequendam remissionem peccatorum. 
 
Primum est baptismus ad Titum. 3. saluos nos fecit per lauacrum regenerationis. Secundum est charitas, Luc. 7. remittuntur ei peccata multa, quoniam dilexit multum. 1. Petri. 4 Charitas operit multitudinem peccatorum. Tertium est martyrium. Ioan. 15. maiorem charitatem nemo habet, quam vt animam suam ponat pro amicis suis. Et Matth. 10. "Omnis qui confitetur me coram hominibus, confitebor & ego eum coram patre meo, & qui perdiderit animam suam propter me, inueniet eam." Quartum est, eleemosyna, iuxta illud Lucae. 11. "Date eleemosynam, & ecce omnia munda sunt vobis." Et Thobie. 4. "Eleemosyna ab omni peccato & a morte liberat." Quintum est, remittere iniuriam. Matth. 6. "Si demiseritis hominibus peccata eorum . & pater vester coe lestis dimittet vobis delicta vestra." Sextum est, conuertere peccatorem ab errore viae suae. Iacobi. 5. "Qui conuerti fecerit peccatorem ab errore vitae suae, operit multitudinem peccatorum." Septimum tandem est poenitentia, cum labat peccator in lachrymis stratum suum Ezech. 18. Si impius egerit poenitentiam ab omnibus peccatis suis, omnium iniquitatum eius non recordabor, Eadem fere Augu. lib. 2. contra Cresconium grammaticum, cap. 12. Eadem quoque Chrysost. in epistolam ad Chorin. 2. homil. 4. Cum ergo poenitentiam distinguant Origenes & August. a caeteris remediis quae ad remissionem peccatorum singula sunt idonea, fit consequens ad remissionem peccatorum poenitentiam non requiri. Et confirmatur ex eodem chrysost. homil. 5. ad Antioche. vbi docet: " & tristitiam & mortem, de peccato vtranque natam es se, peccatum vtranque de struere": vt in poenitentibus & martyribus: & homil. 22. ad eosdem, Cum dixis set, compunctione atque eleemosynis regnum coelorum emi: subdit, "non habes pecunias? non compunctionem ? Ecce clamat Propheta dicens : Quis est homo qui vult vitam? prohibe linguam tuam a malo, labia tua ne loquantur dolum: & in salutem tibi sufficiet." 
 
Secundo principaliter pro eadem parte argumentor. Si cui non occurrant memorie peccata, occurrat autem diuina bonitas, poterit ex eiusmodi consideratione in actum dilectionis exire? quem si habeat, proculdubio iu stificabitur. Per solam igitur dilectionem , cum peccata in mentem non veniunt, potest homo iustificari: quo circa non est poenitentia , ad iustificationem neces saria. 
 
Confirmat autem hoc vel maxime, quod peccata comis sa nonnumquam ex memoria penitus excidunt, ita vt reuocari non possint, idque vel per morbum, vel etiam per angustiam temporis , quemadmodum si oscitem tam Christianum de improuiso tyrannus opprimat, nec spacium sit ad cogitanda & deflenda peccata. Quare non oportet in omni euentu poenitere, sed in huiusmodi poterit homo sine poenitentia seruari 
 
Vltimo, contingit, aliquem es se multis criminibus, perlexum , atque inuolutum . Si ergo poe nitencia es set ad remissionem peccatorum neces saria, opus es set, singulorum peccatorum poe nitere, cum par sit ratio de singulis: quo fieri, vt non pos set huiusmodi in momento iustificari. 
 
Pro parte vero affirmatiua thema nostrum apertissime facit: nisi poenitentiam habueritis. Neces saria est igitur poenitentia, ne pereamus. 
 
Huic quae stioni priusquam ego respondeam , illud suppono. Cum duplex poena sit, altera interior, hoc est, dolor animi, altera exterior, hoc est, afflictio corporis: duplicem ex consequenti poenitentiam es se, alteram interiorem, de qua. 2. ad Timot. 2. " Nequando det illis deus poenitentiam ", & Actorum. 2. " poenitentiam agite, & baptizetur vnusquisque vestrum": Alteram vero exteriorem, de qua. 2. ad Corinthio. 7. " que secundum deum tristitia est, poenitentiam in salutem stabilem operatur," & Matt. 11. "Olim in cilicio & cinere poenitentiam egis sent." 
 
Tunc sit prima conclusio. Poenitentia interior est neces sarium remedium ad remissionem mortalium peccatorum. Actorum. 3. "Poenitemini & conuertimini, vt deleantur peccata vestra." Ezechiel. 18. "Si impius egerit poenitentiam ab omnibus peccatis suis: vita viuet, & non morietur." Nullum enim aliud proponitur poenitentibus medium , vnde & cap. firmiter de sum. trini. definitur, quod si quis post baptismum prolapsus fuerit in peccatum, per veram semper potest poenitentiam reparari. 
 
Item Apocalip. 2. "Memor esto: vnde excideris, & age poenitentiam , & prima opera fac, Sin autem, veniam tibi cito, & mouebo candelabrum tuum de loco suo, nisi poenitentiam egeris." 
 
Preterea, ad Ephe. 4. & ad Colos. 3. "Vos non ita didicistis Christum , sed sicut est veritas. in Ie su, exulte vos veterem hominem , & induite nouum. At, induitur nouus per amorem boni, exuitur ergo vetus, per ordium vitae prioris." 
 
Praeterea, Eccle. 21. Fili peccasti , non adiicias iterum, sed de pristinis deprecare, vt tibi dimittantur . Quae verba tractans Augu. lib. 1. de nup. & concup. cap. 26. inquit. "Si a peccando desistere, hoc es set non habere peccatum , sufficeret vt hoc nos scriptura moneret, fili pecca sti, non adijcias iterum ." Non autem sufficit, sed addidit, " & de pristinis deprecare, vt tibi dimittantur." D. Tho. de veri. q.. 28. art. 5. &. 12. q. 113. 2. 3. 
 
Praeterea, qui nouam vitam, cessationemque a peccato solummodo ad iustificationem remissionemque prefiniunt, hi dominicam precationem de medio tollunt, qua dicimus, "dimitte nobis debita nostra." &c. Imo memoriam peccatorum antecedentium conantur abolere, qua nihil peccatori salubrius est. Psalm. 50. "Quoniam iniquitatem meam." &c. Vide Chrysosto. homi. 9. in episto. ad Hebreos. 
 
Praeterea, Lucae. 5. "Non egent qui sani sunt medico, sed qui male habent. Non enim veni vocare iustos, sed peccatores ad poenitentiam." & cap. 15. "Gaudium erit in coelo, super vno peccatore poenitentiam agente, quam super nonaginta nouem iustis, qui non indigent poenitentia." Quod, & in concilio hoc Trid. ses s. 6. c. 14. modo difinitum est. Nam sanctorum testimonia hoc loco congerere , fuerit in re non dubia testibus, vti non neces sarijs. Si quis tamen ea nos se cupit, multa colligit Gratianus, de poenitentiae. distin. 1. & Rophens. articulo quinto. 
 
Neque post tam firma sacrarum literarum argumenta, rationibus hanc conclusionem confirmare { Vide. D. Thom. q. 86. art. 2. &. 1. 2 q. 113. art. 5. de verit. q. 28. art. quinto } necessarium est. Nam, rationes ferme que a theologis in fidei catholice confirmatione referuntur, ex coniectura pendent, nullam vim afferunt in docendo. Nos vero, cum aduersus hereticos disputamus, argumenta que rimus, que non persuadeant modo, sed cogant, & tamen in hac parte si quis theologus afferat rationem, non aspernet: si non habeat, non admodum flagitem. Nos certe congruentissimam insinuauimus: quod poene medicine sunt aduersus peccata appossitissime: eoque pre sertim: quod tristitia atque dolor humilitatem inducunt, superbiam excludunt , que morborum humani generis prima causa est. Contritam manum, vel brachium, leuare non pos sumus: sic moeror in corde viri: humiliabit illum. Prouerb. 13. vide Chrysosto. homil. 3. in Matth. &. 11. ad populum Antiochen. 
 
Preterea nihil est quod ita animum humanum contineat & frenet, quam poena. Vt igitur homines peccata vitarent diligentius, in que semel decidis sent, poenis ac timore cohiberi debuerunt. Atque (vt August. ait) & habetur de poenitentia dist. 1. ca. nullus. ita impartitur Deus misericordie largitatem vt non relinquatur iustitie disciplina: si quidem naturalis ratio postulat: vt legum preuaricatores, iusta vindicta puniantur. 
 
Secunda conclusio. Exterior poenitentia est quoque ad salutem neces saria. Hanc mox equidem demonstrabo, si prius vnum illud admoneam , actus exteriores ad salutem neces sarios es se, in hunc sensum. Vt si facultas adsit habeantur in re, si non adsit habeantur in voto. Verbi causa. Baptismus dicitur es se ad salutem neces sarius, quoniam si haberi possit, sine illo nemo saluatur. Si haberi non possit, sine voto illius salus constare: non valet. In hunc igitur sensum nos as serimus poenitentiam exteriorem: es se ad salutem necessariam . quoniam nemo vnquam qui eam agere potuit, sine ea salutem consecutus est: Nec qui agere non potuit, sine illius voto & desiderio. 
 
Primum ergo argumentum pro hac conclusione est testimonium Concilij Triden. sessi. 6. capitulo. 14. Docendum est (inquiunt patres) Christiani hominis poenitentiam ( quam , secundam post naufragium tabulam sancti patres apte nuncupauerunt) multo aliam es se a baptismali, eaque contineri, non modo ces sationem a peccatis, & eorum detestationem, aut cor contritum & humiliatum, verum etiam eorundem sacramentalem confessionem, saltem in voto. Itemque satisfactionem per ieiunia, elemosynas, orationes, & alia pia spiritualis vitae exercitia. De qua poenitentia scriptum est: Memor esto vnde excideris, age poenitentiam & prima opera fac. & iterum. Quae secundum Deum tristitia est, poenitentiam in salutem stabilem operatur. & rursus. Poenitentiam agite, & facite fructus dignos poenitentiae. Hactenus Concilium. 
 
Atque hec fere sacrarum literam testimonia magna ex parte conclusionis huius veritatem ostendunt. Nam & illud Apost. 2. ad Corinth. 7. "Tristitia quae secundum Deum est poenitenciam." &c. de exteriore intelligendum es se, superius admonuimus. Tristitia enim interior, quae secundum Deum est, poenitentiam (videlicet exteriorem) in salutem stabilem operatur. Vera enim poenitentia interior intelligi non potest, quam non exterior consequitur. Baruc. 2. "anima quae tristis est", & " incedit curua, & infirma". & Dauid psalmo quinto "Laboraui in gemitu meo, lauabo per singulas noctes lectum meum, & lachrymis meis stratum meum rigabo." & Lucae septimo Mulier illa peccatrix lachrymis rigauit pedes domini. Illud quo que Matthei tertio, "Facite fructum dignum poenitentiae: iam enim securis ad radicem arboris posita est. Omnis ergo arbor, quae non facit fructum bonum, excidetur, & in ignem mittetur": de exteriori satisfactione accipiendum es se, & communis sensus Catholicorum manife stat, qui hunc locum maxime referunt ad uersus Lutherum, ad as serendam satisfactionem exteriorem poenitentie . Tum & Chriso stomus docet, homil. 10. in Math. his verbis. Maxime indigemus compunctione poenitentie , multarumque lachrymarum: Poenitentiam vero dico, non solum vt a malis prioribus desistamus , verumetiam , vt bonorum operum fructibus impleamur: Facite, nquit, fructus dignos poe nitentie: quo autem modo fructificare poterimus? si vtique peccatis aduersa faciamus: aliena rapuisti? incipe donare iam propria: longo es tempore fornicatus? a legitimo quoque vsu suspendere coniugij: iniuriam fecisti? refer benedictionis verba conuiciis: neque enim vulnerato sufficit ad salutem, tantummodo spicula de corpore euellere, sed etiam remedia adhibere vulneribus: deliciis ante & temulentia diffluebas? ieiunio & aque potu vtrunque compensa hactenus Chrysost. Denique sic illum locum es se interpretandum, euangelicus stylus ipse declarat: vbi fructus arboris, opera exteriora, que a bona voluntate tanquam radice, procedunt, as seruntur. Matth. 7. "A fructibus eorum cognoscetis eos." 
 
Preterea & Apostol. ad Rom. 6. hanc conclusionem docet, inquiens: "Humanum dico propter infirmitatem carnis vestre: sicut exhibuistis membra vestra seruire iniquitati, ita nunc exhibete membra vestra seruire iustitiae." 
 
Nec id solum procedit in lege euangelica, sed in omni siue naturae, siue scripturae: hoc enim peculiare habuit lex noua, (vt D. Tho. author est) quod determinat in particulari,{ 3. part. q. 84. art. 7. primum. } ea quae in lege naturae erant indeterminata, de iure (inquit) naturali est, vt aliquis poeniteat de malis quae fecit, quantum ad hoc quod doleat se fecis se, & doloris remedium quae rat, per aliquem modum, & aliqua etiam signa doloris ostendat, sicut Niniuitae fecerunt. 
 
Sed ea poenitentia, determinationem accepit, ex institutione diuine legis. Sicut ergo in noua lege, neces saria est ad salutem vtraque poe nitentia, & interior, & exterior, ita etiam in lege naturae atque scripturae, neces saria erat. 
 
Praeterea Iohel. 2. "Conuertimini ad me in toto corde vestro, in ieiunio, & fletu, & planctu." Quo testimonio ad hoc corroborandum , vtitur Ambros. ad virginem lapsam, capi. 8. Poenitudo (inquit) neces saria est, sicut vulneratis sunt neces saria medicamina: Sed quanta putas, & qualis neces saria poenitencia? Secundum conscientiae molem, exhibenda est poenitentie magnitudo: non enim verbis agenda est, sed & actu. Haec autem sic agitur, si ti{ poenitentiam agere ad exteriorem satisfactionem refert Ambro. sic. d. Th. Matth. 3. &. 4. d. 22. q. 2. ar 3. q. 3. ad. 2. } bi ante oculos ponas, non aliud remedium post baptismum, constitutum es se, quam poe nitentiae solatium . Tum imprimis proprij facti tu ipse iudex esto crudelior, & quasi mortuam te existimans, quomodo possis reuiuiscere cogira: de inde, mens, ac membra singula, digna castigatione punienda: totum corpus crucietur. dicit enim Dominus: " conuertimini in toto corde vestro, in ieiunio, & fletu, & planctu." &c. Et infra, qui futuras poenas in hoc paruo vitae spacio compensauerit, seipsum ab aeterno iudicio liberat: grandi plagae: alta & prolixa opus est medicina, grande scelus, grande habet neces sariam satisfactionem.{ De poenitentia. d. 1. c. medicamentum . } 
 
Idem etiam elegantissime docet Chrisost. in epistolam ad Hebrae. homil. 9. vbi nec veretur dicere, medicamentum fortius, quod maxime operetur in poenitentia, exteriorem satisfactionem es se. Quemadmodum in medicamentis compositis, vna herba est dominantissima : & homil. 5. de poenitentia dicit, eam es se mortuam sine eleemosyna. 
 
Idem quoque docet Cypria. sermone. 5. de lapsis circa finem. Orare (oportet impen sius) & rogare, diem luctu transigere, vigiliis noctes ducere. &c. 
 
Praeterea (vt in relectione anni superioris nobis monstratum est) cum ambarum partium, & spiritus & carnis peccatum commune sit, neces sarium erat, vt es set remedium quoquecommune, totusque homo interior & exterior, poenas lueret pecatorum. Praeterea, cum ex misericordia Dei, poena aeterna, poententi in temporalem commutetur, (eterna autem futura erat, non solum animae, sed etiam corporis) consequens fit, vt peccator poenae temporali, non solum anime, verumetiam corporis: relinquatur obnoxius. Sic. n. Deus impartitur misericordiae largitatem, vt non relinquatur iustitiae disciplina. de poeniten. dist. 1. cap. nullus, ex August. 
 
Ad primum argumentum, iam ante ex D. Thom. responsum est, omnia illa remedia post peccatum mortale, nulla es se si poenitentia desit: quemadmodum & Augusti. libro secundo. contra Cresconium dixit, sine charitate, quaecunque alia remedia, (quae multa enumerarat,) non prodes se. v. g. fidei, remis sio peccatorum tribuitur. Item & eleemosynae: at apostolus inquit. "Si charitatem non habuero." &c. Sed quoniam haec generalis responsio non videtur idonea, speciatim respondetur ad singula. 
 
Et quidem, baptismus an sine poenitentia peccata remittat, scholastici authores in duas factiones, extremas, atque aduersissimas di strahuntur. Nam quidem cunrendunt omnes neruos, vt suadeant, baptismum , nisi contrito administretur, prodes se nihil. Cui opinioni adhaerent Gabriel . dist. 14. q. 2. &. Adrianus. q. 1. de poenitentia & quodlibeto. 5. ar. 3. Quibus & D. Thoma. fauere videtur. 3. p. q. 86. arti. 2. &. 3. &. q. 68. art. 6. ad tertium . Vbi as serit, quod ad effectum baptismi percipiendum, licet non requiratur poenitentia exterior, requiritur tamen interioris poenitentie virtus: virtus autem poenitentiae contritio est, cum sine actu charitatis non reperiatur, ergo. &c. 
 
Item super epist. ad Rom. capi. lecti. 4. dicit, quod contritio cordis requiritur ante baptismum : alioquin ficte ad baptismum acceditur. 
 
Atque habent qui sic opinantur, ea pro se argumenta maxime, quae nos retro fecimus, vt ostenderemus iustificationem peccatoris sine actu charitatis es se non pos se: Quae hic repetere (ne longum sit) superuacaneum exi stimaui. 
 
Habent & illud ex August. (si Augustino tamen hoc opusculum tribuendum est,) is ergo, (seu quisquam alius eius libri fuerit author) ad fratres in heremo sermone. 11. "O compunctio (inquit ) sine qua infructuosa est omnis confes sio, omnis satisfactio inanis, sine qua adultis non valet baptismus." 
 
Sed expresse tamen lib. 7. contra Donatist. cap. penultimo, & habetur de consec. dist. 4. cap. solet. baptismum as serit, non prodes se iis, qui non habent charitatem, probatque ex illo Apostoli prioris ad Corin. 13. "Si tradidero corpus meum: ita vt ardeam" etc. Praeterea, Act. 3 " Poenitemini & conuertimini vt deleantur pec cata vestra." ergo, conuersio requiritur, quae non est sine charitate, vt ante ostensum est. Loquebatur autem, antequam baptizarentur. 
 
Haec & multa alia dicuntur ab iis theologis, qui priorem opinionem de baptismo tuentur. Sed exoriuntur ex alia parte aduersarij qui astruere videntur, non requiri aut contritionem, aut atritionem, sed satis es se poe nitentiam virtualem, hoc est, velle suscipere baptismum institutum ad remittenda peccata, & id sine complacentia in pecatum. Wuem in modum loquitur Ambrosi. lib. 3. de sacramentis cap. vltimo. Quod etiam si non confiteatur peccatum qui venit ad baptismum, tamen hoc ipso implet confes sionem omnium peccatorum, quo baptizari petit vt iustificetur, & ita sacramentum baptismi, iuxta communem exposittionem, vocatur poenitentia ad Hebrae. 6. Impossibile est, renouari ad poe nitentiam. & Luc. vltimo. Oportebat predicari in nomine eius poenitentiam & remissionem peccatorum in omnes gentes. Vbi, quae Matt. de baptismo dixit, Lucas refert de poe nitentia. Idem videtur nonnullis Scotus sentire. dist. 14. q. 4. & Caiet. 3. p. q. 86. art. 2. & probatur ex Ambro. in illud epistolae ad Roma. Sine poenitentia sunt dona Dei. Gratia Dei in baptismate non quaerit gemitum aut planctum, sed solam ex corde professionem. Et quia, quae grauiter peccantur, non nisi fletu & gemitu ad veniam pertinent , ideo illos iam non accipere veniam putarent, quia dolore illos non videbant, ostendit hoc inter primordia fidei non requiri. 
 
At vero. D. Tho. & communis theologorum sententia, inter has extremas media est, in cuius expositionem, sit prima conclusio , de qua ego non dubito. 
 
Ante baptismum requiritur in eo qui peccauit mortaliter aliqua poenitentia interior, scilicet, displicentia formalis detestatioque peccati. D. Tho. 3. p. q. 86. ar. 2. ad. 1. Glos sa ordinaria in illud Matt. 3. Poenitentiam agite. Aug. de vera & fal. poen. cap. 8. & de fi. ad Pe. c. 30. expresse. & lib. de fid. & operi. c. 6. &. 8. lib. 50. hom. 27. Cuius verba habentur de com . d. 4. c. omnis. Nemo potest nouam vitam inchoare, nisi eum veteris poenituerit. Probat autem August. id, duobus testimoniis sacrarum literarum. Primum est ad Colos. 3. "Exuite vos veterum hominem, & induite nouum , qui secundum Deum creatus est." in baptis mo enim, proprie nouus homo induitur, ergo prius debet exui vetus homo, quam nouus induatur. Sed nouum induit homo, per hoc quod eligit nouam vitam, ergo, & veterem exuit, per hoc quod detestatur antiquam. 
 
Secundum testimonium habetur Act. 2. "Poenitentiam agite & baptizetur vnusquisque vestrûm." & dominus etiam non baptizatis loquebatur, inquiens. "Nisi poenitentiam ageritis, omnes simul peribitis." 
 
D. Chrysosto. homi. 10. in Mattha. hoc colligit ex eo quod baptismus Ioannis fuit praeparatorius Baptismi Christi, & vocatur baptismus poenitentiae . Lucae. 3. Matt. 3. ergo in remissionem peccatorum erat baptismus Ioannis, non quod peccata remitteret, sed quod per poenitentiam quam praedicabat, disponebat ad baptismum Christi. 
 
Hoc etiam definitum est nunc in Conci. Tridenti. sessio. 6. cap. 6. quod videlicet ante baptismum, oportet es se poenitentiam , id est, odium & detestationem peccatorum, ex eo quod Acto. 2. dicitur, "Poenitentiam agite, & baptizetur vnusque vestrûm in nomine Ie su Christi in remissionem peccatorum." 
 
Nec hanc conclusionem aut Scotus, aut Caietanus negarent (quantum ego sentio,) nus quam enim as serunt, omni displicentia etiam imperfecta remota, baptismum recte a peccatore suscipi. Nec Ambrosius etiam vnquam somniauit, (vt patet legenti caput illud vltimum lib. 3. de sacramentis) peccata in baptismo remitti sine quocunque dolore interiori. 
 
Secunda propositio. Non requiritur actus perfectus poenitentiae virtutis, vt peccator sit dispositus ad suscipiendum effectum baptismi: sed satis erit imperfectus dolor, quem theologi attritionem appellant D. Tho. 4. dist. 6. q. 1. art. 3. q. 1. ad. 5. & super caput. 11. Ioannis lectione. 9. 
 
Haec veró proposito non aliter a me probatur, quam in relectione anni superioris probatum est, omnia quidem noue sacramenta, gratiam vitamque conferre, sed potissimum baptismo, quod nisi vitam peccatoribus conferat, non video cur sacramentum regenerationis apelletur. Ac si contritio semper prae cederet tanquam dispositio, nunquam baptis mus culpam mortalem remitteret, sed solum poenam. Quare gratiam in eo conferri adultis, non oporteret, quae videlicet ad remissionem poenae non requiritur. 
 
Exoritur tamen hoc loco quae stio valde difficilis, & ad hanc propositionem explicandam neces saria, qua quaeritur discrimen inter attritionem & contritionem, vnde liqueat quidnam attritio sit, quaeque sit illa per quam virtute sacramenti fiat homo ex attritio contritus. Nam. 4. Tho. 4. dist. 17. q. 2. ar. 1. q. 2. ad tertium, solum as serit attritionem es se dis plicentiam imperfectam: contritionem vero es se displicentiam perfectam . At hinc re vera non habetur quid attritio sit, que ve sit illa imperfectio, qua a contritione distinguitur. Variis ergo aliorum de hac re opinionibus prae termissis, supponendum imprimis est, displicentiam ideo perfectam dici, quia nihil illi deest eorum, quae ad finem displicentiae con sequendum sunt neces saria. Est autem finis displicentie , seu doloris de peccato, multiplex: vt a principio huius disputationis constituimus. 
 
Primus, vindicare iniuriam factam Deo. Alter, eiusdem Dei amorem conciliare. Tertius, peccatum, vt malum & inimicum animae, destruere, atque abolere. Erit igitur ea perfecta poenitentia, & displicentia de peccato quae habebit hos tres fines & effectus. Qui quidem omnes mutuo herent , nec quisquam illorum sine reliquis inuenitur. Qui enim dolor iniuriam dei emendat, idem & conciliat nobis deum & peccatum commissum delet. 
 
Quibus iactis fundamentis, patet manife ste, displicentiam imperfectam eam es se, que nec sufficiens est ad emendandam dei iniuriam, nec ad gratiam ipsius sarciendam, nec ad pecatum destruendum. Vnde colligitur, hanc imperfectam displicentiam, multipliciter homini contingere: multis enim modis contingit a perfecto declinari. 
 
Primum itaque genus imperfectae displicentie est, cum quis dolet de peccato propter humana naturaliaque motiua: vt, quia turpe est & contra rationem: vel quia in duxit infamiam , vel etiam quia contrarium Deo est, quatenus finis est & principium naturae. Hoc autem displicentiae genus, quod videlicet sola ratione naturali nititur, an theologi appellauerint attritione me profecto latet. Sed quum sit quidam imperfectus dolor, qui interim frangere & atterere animum potest, licet non perfecte, nos attritionem eam nuncupemus. Vide August. de vera & falsa poenitentia. capit. 2. &. 9. 
 
Secundum genus im perfectae displicentiae est, quae oritur a timore poenarum. Poenas vero intelligo spirituales vel aeternas, quae lumine fidei cognoscuntur: & hanc doctores scholastici omnes, attritionem vocant: atque de ea August. de vera & falsa poenitentia. capi. 17. loquitur, tractans illa verba Ezech. "quacunque hora peccator ingemuerit & conuersus fuerit, vita viuet." Conuersum ait non tantum versum vita viuere: vertitur a peccato, qui iam vult dimittere peccatum: Conuertitur qui iam totus & omnino vertitur. Qui iam non solum poenas timet, sed ad bonum domini contendere festinat. Dixerat autem poenitentiam quae impetrat vitam, non a solo timore, sed a charitate proficisci. Hanc etiam attritionem tanquam insufficientem reiicit Ambros. lib. 2. de poenitentia, cap. 9. 
 
Tertium im perfectae displicentiae genus inuenitur, cum quis dolet quidem de peccato qua ratione offensa Dei est: sed ex velleitate, non ex volitione absoluta, & efficaci: habet enim de siderium imperfectum placendi Deo, dimittendi peccatum . &c. sicut & dilectio Dei imperfecta, potest appellari volitio qua Deo vellem bonum & gloriam, ipsique placere in omnibus, desiderio tamen imperfecto, sic & nolle Dei offensam, est imperfecta displicentia: nam perfecta, efficax & absoluta est: quae ex dilectione Dei efficaci & absoluta nascitur. Hunc vero imperfectum dolorem Caietanus. q. 1. de contritione, (ac iure ille quidem) attritionem vocat. 
 
Si hec nobis fuerint diligenter inspecta, facile coniiciemus discrimen inter attritionem, & contritionem. 
 
Primum ab effectu: quia contritio, peccati remissionem facit attritio non facit. 
 
Alterum a principio, quod contritio ab amore infus e charitatis procedit: attritio vero, non : sed vel a timore poenarum, vel ab amore proprio & naturali, vel, a dilectione imperfecta conditionata & inefficaci, qui non sunt actus charitatis, cum possint es se in peccatore. 
 
Inde rursum discrimen tertium sequitur, quod contritio elicitur ab habitu poenitentiae infuso: attritio vero, ab habitu eodem non elicitur. 
 
Postremum discrimen est, quod ad contritionem requiritur auxilium dei speciale, cum sit actus supernaturalis. Attritio vero solis naturae viribus haberi potest: nisi attritio secundi generis, quae tam ex parte intellectus: quam ex parte voluntatis, auxilio speciali opus habet timor siquidem seruilis, (vt modo pro comperto supponimus) donum Dei est. Et quemadmodum ad credendas poenas supernaturales, neces sarium est auxilium dei, quo moueatur intellectus, sic ad timendum eius modi poenas neces sarium est vt excitetur affectus, & consequentur ad dolendum de peccato propter hunc finem supernaturalem . Credimus enim nullam poenitentiam efficaciter attingere effectum supernaturalem, cum solo auxilio Dei generali. Ad alias vero attritiones ex parte voluntatis, nullum auxilium speciale requiritur. Nam illa primi generis, cum naturale obiectum habet. solis naturae viribus nititur. Illa autem postremi generis supposita fide beatitudinis supernaturalis, haberi potest sine auxilio Dei speciali, sicut & desiderium ineficax & imperfectum beatitudinis. 
 
Sed enim haec nobis dicta fuerint de contritione & attritione, secundum vocabulorum & vsum, & significationem. Nam quod. D. Tho. de veritate. q. 28. ar. 8. dixit, omnem dolorem de pecato in habente gratiam es se contritionem, improprium est. Nec abusus vocabuli tradendus est in hanc nostram disputamem, vbi de contritione & attritione proprie loquimur. 
 
Quo significatu manifestum est, nullam attritionem, contritionem, aliquando fieri pos se. Contra Scotum in. 4. d. 14. q. 2. & Caietanum. q. de contritione, as serentes, contritionem acquisitam informem , quae ab aliis theologis apeliatur attritio, contritionem fieri pos se formatam. Existimat vero Caietanus, hanc es se opinionem. D. Tho. 3. p. q. 89. art. 1. ad. 2. Vbi as serit, quod primus poenitentis actus habet se. vt vltima dispositio ad gratiam consequendam, scilicet, contritio. Alij vero sequentes actus poenitentiae, procedunt iam ex gratia & virtutibus. 
 
At re vera, haec opinio, primum. D. Tho. repugnat in. 4. d. 17. q. 2. q. 3. Vbi. & manifeste as serit, contritionem es se actum elicitum ab habitu poenitentie infus ae. Est autem certum, quod actus elicitus ab habitu infuso, distinguitur omnino a quocunque alio, qui ex puris naturalibus haberi potest: vt actus elicitus a charitate infusa, a quocumque alio amore, qui citra charitatem elicitur, & ratio est in promptu quia actus qui habetur ex puris naturali bus, non attingit nisi obiectum naturale, talis est enim quale obiectum, vt ante docuimus. Cum ergo omnis atritio acquisita naturalis sit, naturale quoque obiectum habet, sicut & dilectio acquisita. Quare impossibile est talem attritionem fieri contritionem, sicut, ne dilectio quidem acquisita , dilectio charitatis infus ae fieri potest: cuius videlicet obiectum, supernaturale sit oportet. 
 
Quod si actus nostri acquisiti, supernaturalia obiecta efficaciter attingerent, certe, habitus virtutum infusarum, (quod retro docebamus) es sent superuacanei. 
 
Praeterea, actus contritionis , (vt manifestis argumentis superius ostendebamus) auxilio eget speciali. Actus autem attritionis, (de quo Scotus & Caietanus loquuntur,) sunt ex puris naturalibus, vt etiam ipsi fatentur, ergo inpossibile est: es se idem . quia principia sunt pror sus diuersa, nec fieri potest vt actus qui solo auxilio Dei generali, a potentia producitur, idem numero, a potentia cum auxilio speciali producatur. Et quod de hoc genere attritionis dictum est, patet etiam , ac multo etiam in reliquis. Hoc veró idem nobiscum tenet Paluda. distin. 17. q. 1. & Gabri. dist. 16. q. 1. 
 
Sed quaeri tamen a plerisque solet, an ad poe nitentiae actum, quem contritionem appellamus, totus animi conatus neces sarius sit, ita videlicet, vt actus habeat omnem intentionem, quam eo tempore voluntas potest illi prae stare. &c. 
 
Et quidem Adrianus. q. 1. de poenitentia. art. 2. & quodlibeto. 5. art 3. existimat ad contritionem exigi, vt homo omnem conatum adhibeat. Probatque imprimis ex Deuteronomij. 4. "Vbi, si quae sieris" (Moyses ait) " dominum Deum tuum , inuenies illum, si tamen toto corde quae sieris, & tota tribulatione animae tuae." 
 
Secundo id suadet ex eo quod Esayae vltimo dominus ait. "Ad quem aspiciam, nisi ad pauperculum & contritum spiritu, & trementem sermones meos?" Nota, contritum spiritu. Dolor enim remis sus spiritum non conterit. Nota rursum, trementem , tremor enim est magnus & manifestus timor: vt dicit glos sa super illud ad Philip. 2. "Cum timor & tremore". &c. 
 
Tertio argumentatur ex illo Ioelis. 2. "Conuertimini ad me in toto corde vestro, in ieiunio & fletu, & plantu, & scindite corda ve stra," At, dolor remis sus, nec ex toto corde est, nec fletum & planctum efficit, nec scindit corda. &c. 
 
Quarto, sanctorum testimoniis id confirmat. August. enim lib. de vera & fal. poeniten . 17. Conuertitur (inquit) qui iam totus & omnino vertitur. & sermo. 11. ad fratres in eremo. Grauia peccata (ait) grauissimis lamentis indigent. Item Amb. lib. 2. de poen. capit. 10. Facilius inueni qui innocentiam seruauerint &c. quae ante sunt a nobis recitata. Et ad virginem lapsam, cap. 8. Postea quam interrogauerat, quanta es set & qualis poenitentia neces saria, & descripserat, exteriorem quod ingentem, subiicit. Corvero sit liquescens sicut cera, & totum corpus maceretur. Talis vita, talis actio poenitentiae si fuerit perseuerans audebit sperare, etsi non gloriam , certe poenae euacuationem, Insiste ergo misera fortiter, in haere tanquam naufragus tabulae, nam grandi plagae alta & prolixa opus est medicina. 
 
Quod ostendit Ambrosius & testimonio. Ioelis iam citato, & quia omnes qui in sacris literis veniam poenitendo referuntur consequuti, huiusmodi cordis conpunctionem habuere, non leuem & remis sam, non paruam sed maximam, vt Niniuitae, & Dauid, qui explicans poenitentiam suam, ait. Laboraui in gemitu meo, lauabo per singulas noctes lectum meum &c. Atque iterum , Quoniam lumbi mei impleti sunt illusionibus, & non est sanitas in carne mea, afflictus & humiliatus sunt nimis, rugiebam a gemitu cordis mei. 
 
Cyprianus demum serm. 5. de lapsis, quam magna (inquit) deliquimus tam granditer defleamus, alto vulneri diligens & longa medicina non desit, poenitentia crimine minor non sit, putasne dominum cito pos se placari cuius templum sacrilega contagione violasti? Orare oportet impensius, diem luctu transigere, vigiliis noctes ac fleribus ducere, tempus omne lachrimosis lamentationibus occupare, stratos solo, adhaererere cineri, in cilicio volutari & sordibus &c. & paulo post, si precem toto corde quis faciat, si veris poenitentiae lamentationibus & lachrymis ingemiscat, si ad adveniam dilecti sui, dominum iustis & continuis operibus inflectat misereri talium potest. 
 
Est etiam ratio pro hac sententia, quod non habemus nos, deum conferre gratiam, nisi facienti totum quod in se est, sed qui non conuertitur toto conatu, non facit totum quod in se est. Contritus igitur, cui scilicet infallibiliter Deus gratiam confert, tota vi animi conuertitur. 
 
Altera quoque ratio est, quod non est contritio nisi ex amore charitatis profiscatur , sed amor charitatis non habetur, nisi toto nixu Deus diligatur, Deut. 6. diliges dominum deum tuum ex tota fortitudine tua. Quod Marcus dixit ex tota virtute tua, & Lucas, ex omnibus viribus tuis. Quibus & testimoniis & rationibus adductus, non dubitat omni as seueratione confirmare , contritionem nullam es se nisi ex toto conatu voluntatis doleatur. 
 
Atqui, duo hic extrema fugienda sunt, alterum eorum qui facile quibuslibet poenitentibus veniam & securitatem pollicentur, aduersum quos Isidorus. 2. lib. de summo bono. cap. 13. illud Hieremiae testimonium inducit, curabant { Cap. 6, } contritionem filiae populi mei, cum ignominia dicentes, pax, pax, & non erat pax. Alterum extremum , hoc est, quod tenet Adrianus. Contra { De Poenitentia. d. 3. capit. talis. } cuius opinionem Chrys. in libello de reparatione lapsi, talis inquit. (mihi crede) talis est erga homines pietas Dei, nunquam spernit poenitentiam si ei sincere & simpliciter offeratur, etiam si non potuerit quis explere in prae senti satisfaciendi ordinem, quantulancunque tamen, & quamlibet breui tempore gestam poenitentiam , suscipit etiam ipsam, nec patitur quamuis exiguae, conuersionis perire mercedem. 
 
Deinde, Actus charitatis etiam si non habeat totam intensionem quam potest, nec ex toto conatu procedat, sufficit ad remissionem peccatorum , ergo et contritio . Antecedens patet quia ad talem actum , cum sit supernaturalis requiritur habitus charitatis infus ae, cum qua nullum mortale peccatum est. Nisi huic argumento respondere velis, habitum charitatis numquam in actum exire: nisi voluntas omnem vim ad operandum intendat, quod absurdissimum est. 
 
Praeterea, praeceptum de actu fidei, & de actu spei homo implet etiam si non agat ex toto conatu: ergo, & praeceptum de charitate & con tritione. Non ergo contritio totum animi conatum exigit. 
 
Referti etiam solent in hoc, sacratum literarum testimonia, vt illud Ioannis. 14. Qui diligit me diligetur a patre meo, & Iacobi. 4. Appropinquate Deo, & appropinquabit vobis. Quod si dicas es se limitanda eiusmodi testimonia vt subintelligatur ex toto conatu, eadem ratione limitabimus & quae loquuntur de fide, spe, atque iustitia. Quod quoniam probabile non est, ne illud quidem probare debemus, vnde hoc proficiscitur. 
 
Quibus eisdem argumentis, Scoti opinio refellenda est, qui in. 4. d. 14. q. 2. tenet ad contritionem requiri certum intensionis gradum . Qui quidem error falso nititur fundamento. Credit enim Scotus attritionem acquisitam ex puris naturalibus, dispositionem es se ad gratiam . Et quoniam vidit non quamlibet naturae displicentiam , puta remis sam, idoneam es se ad iustificationem , coactus fuit as serere, contritionem exigere certam intensionem magnam soli Deo cognitam . Verûm imaginatio haec (siue Scoti fuerit, siue non fuerit, nam si quis eum voluerit hoc errore liberare, cum hoc ego non magnopere pugnabo) imaginatio haec (inquam) non modo falsa est sed etiam periculosa & erronea, ne quod verbum atrocius dicam. Vltima nanque ad gratiam dispositio (vt no bis demonstratum est) auxilio Dei indiget speciali. Quo auxilio posito siue Deus moueat ad magnum dolorem siue ad paruum intensiue, talis dolor contritio erit, sicut ad amorem charitatis, siue Deus auxilio gratuito intense moueat voluntatem siue remis se, siue vt duo, siue vt decem , actus charitatis erit. Iustus siquidem habens charitatem infusam vt decem, potest actum amoris. Et cum de tali gradu requisito nulla possit es se Probabilitas, an scilicet habeamus illum nec ne: certe de contritione nullum praeceptum es set. Quod ne ipse idem Scotus non admittit, es set enim stultum praeceptum, quod semper inuincibiliter ignoratur. Quinimo, teneretur homo ex toto conatu poenitentiam agere, ne ex poneret se periculo talem gradum omittendi. 
 
Ex eodem quoque fonte eiusdem Scoti alter error emanauit: Certum tempus neces sarium es se vt actus noster contritio sit. Cui sententiae aduersatur manifeste Chrysosto. in oratione B. Philogonij, & in libello de reparatione lapsi. cuius ante verba retulimus. Aduersatur etiam Leo papa in epistola. 6 9. ad{ De Poenitentia. d. 1. c. multiplex. } Theodorum, inquiens: Si periculum vrgeat cuique potenti statim est absolutio danda : quia misericordiae Dei non pos sumus tempora definire, nec mensuras ponere, apud quem nullas patitur veniae moras conuersio: dicente spiritu Dei per prophetam, cum conuersus ingemueris, tunc saluus eris. Est autem propheta Ezechiel. capi. 18. inquiens, cum auerterit se impius ab impietate sua, animam suam viuificabit, & capi. 33. Iustitia iusti non liberabit eum in quacunque die peccauerit: & impietas impij non nocebit ei in quacunque die conuersus fuerit. Nam, vtroque loco in quacunque die, pro quacunque hora, vel momento accipiendum est: si enim iustus auertit se a iustitia sua vel in hora, vel etiam in momento, iu stitias antiquas amittat. Impius ergo, in quacunque hora vel momento fuerit conuersus, iustitiam consequetur: vt qui in momento potuit perdere gratiam possit & comparare. 
 
Preterea, fac vt illud tempus neces sarium, exempli causa sit media hora, & in prima illius temporis particula faciat homo quicquid sibi possibile est: Tunc sequitur primum Deum facienti quod in se est gratiam denegare: facientem quoque hominem quicquid & potest & debet, condemnari. Nihil enim praeterea debet homo, quam pro tempore potest. Sequitur deinde, in illa etiam temporis particula hominem alias liberum extra salutis statutum . Quae omnia Christiana pietas exhorret. 
 
Praeterea, sequitur inde aliquem hominem Deum summe diligere. & de commissis propter Deum dolere, & tamen a Deo condem nari. contra illud, qui diligit me, diligetur a patre meo. Quinetiam sequeretur, martyrem, qui pro Christo mortem oppeteret, condemnari . vt si martyrium in prima parte illius temporis neces sarij pateretur. Quod si dicas suppleri defectum continuationis per martyrium certe cum voluntas pro facto cedat, voluntas quoque efficax martyrij erit sufficiens ad gratiam dispositio. Quae quoniam in momento haberi potest, fateamur neces se est contrionem quoque pos se haberi in momento . 
 
Nihil, scilicet, noui dicimus, sed ea tantum , quae communi scholae consensu sermoneque feruntur. Sed, ne haec quidem quamlibet obuia & omnium disputatione trita, erant nobis praetereunda. Constituendum enim erat, quid & quale sit id de quo dis serimus: non quo ignorare vos arbitraremur, sed vt ampliore ratione & via nostra procederet di sputatio. 
 
Igitur ad primum Adriani argumentum protinus respondebo: si illud prius exposuero, amorem Dei super omnia dupliciter pos se dici maximum. Vno modo intensiue, graduali quadam intensione, quo pacto iuniores de intensione loquuntur. In quem modum non oportet amorem Dei es se maximum. Aliter intelligitur es se maximus appreciatiue. Concedenda sunt enim nobis in schola stica concertatione huiusmodi vocabula, quod alias s aepe deprecati sumus. Ac iure obtinere debemus, quoniam theologicis res ornate dicere velle, puerile est. Certe a theologo, si afferat eloquentiam , non est asperanda , si non habeat, non ad modum flagitanda : tantum complectatur verbis quod vult , & dicat plane quod intelligat . 
 
Vt ergo eo redeamus vnde digressi sumus & propositam distinctionem apertiori exemplo demonstremus Foemina interim vehementius & intensius catellum amat, quam aurum & tamen si alterutrum oporteret amittere, aurum catello praeponeret: ita quoniam pluris facit aurum quam catellum, plus diliget aurum non intensiue quidem, sed appreciatiue, quomodo contritio dolor est maximus, quia si daretur optio mallem amisis se pecunias, mallem mortuum fuis se quam peccas se. 
 
Ad primum itaque argumentum respondetur, quod in toto corde dominum exquirit, qui non partem deo dat, & partem negat: vt illi faciunt qui vel amant aliquam vnam creaturam prohibitam, vel reseruant sibi vnum aliquod peccatum, quod non displicet. Quemadmodum verbi causa, ille totam domum ho spitii exibere dicitur, qui neminem admittit intra domum si ne hospitis voluntate . Sed qui cum illo etiam inimicum exciperet, non totam domum exiberet. Similiter in tota tribulatione animae Deum quaerit, cui omnia peccata di splicent. Nam, qui ex parte quidem tristaretur de peccatis, ex parte vero vnum quodlibet sibi reseruaret in quo delectaretur, is Deum in tota tribulatione animae non exquireret. Non est ergo ibi sermo (vt scholastice loquamur) de totalitate gradualis intensionis, sed de totalitate integritatis & perfectionis. Atque hinc reliquis sacrarum literarum testimoniis facile respondetur. Primo, etiam Augu. testimonio. Alteri vero quod ex eodem August. prefertur (vt ommittamus illud opu sculum non es se ab Augustino conditum) respondemus, ad satisfactionem integram pro grauissimis peccatis exibendam, grauissimis lamentis opus es se, sine quibus eiusmodi peccatorum plena remissio non est. Ceterum ad simplicem remissionem culpae, prolixa illa & grauis poenitentia tum interior tum exterior non requiritur, & per hoc patet quid Ambrosio & Cypriano respondendum sit. 
 
Ad primam vero rationem respondetur, facienti quod in se est ex puris naturalibus, non oportere Deum gratiam conferre, nec tunc postea, nisi totum faciat quod potest, sed facienti quod in se est post auxilium Dei mouentis, Deus gratiam iustificationis dat, etiam si ex toto conatu non faciat. Ego (inquit Apocalyp. 3. sto ad ostium & pulso, si quis aper ruerit mihi ianuam &c. Christus ergo ingredietur ad animam siue ex toto conatu, siue ex medietate conatus, ianua aperiatur. 
 
Ad secundam rationem prius dicitur, quod illis verbis non praecipitur intensio summa gradualis in actu, sed solum vt omnes vires intendantur, quantum neces se est ad diligendum Deum super omnia apreciatiue ita vt in praeparatione animi, videlicet cum opus fuerit, totum cor, mentem, animam, vires, conatum Deo prae stemus. Posterius respondetur, quod illiusmodi verbis solum ostenditur nullam es se diligendo Deo mensuram prae scribendam. Quia enim dicturus erat: diliges proximum tuum sicut te ipsum, docet ante, nullum exemplum, nullumque modum in amore Dei es se quaerendum, qui vtique dignus est, vt sine modo atque exemplo diligatur. Eccles. 43. Benedicentes dominum, exaltate illum quantum potestis, maior est enim omni laude. 
 
Verum, illud dubium protinus existit, an sacramentum baptismi, cuique attrito administratum, conferat gratiam, an potius vnum aliquod sit attritionis genus, quod solum di sponat ad gratiam sacramenti. 
 
Sed huic ego que stioni commodius po stea respondebo: cum de sacramento absolutionis disputauero. Eadem enim ibidem quae stio est. Et quod ad mores Christianorum attinet, hic forsitan curiose. Illic vero neces sario transigetur. 
 
Iam vero ad argumenta prioris opinionis, quae nitebatur ostendere, baptismum nisi contrito administretur, prodes se nihil, dupliciter respondetur. Prius, quód si loquamur de actu charitatis, semper requiritur ad iustificationem: sclusis tamen sacramentis, sicut & contritio. Sacramentum autum in non ponente obicem , eundem effectum habet, quem haberet charitas & contritio sine sacramento. Vnde sicut paruulus, per solam habitualem charitatem & gratiam iustificatur, eo quod non ponit obicem sacramento ad remisionem peccati originalis, ita & adultus quia non ponit obicem ad remissionem peccati moralis cum est attritus, per infusionem charitatis habitualis iustificatur. Posterius responderi quoque potest, omnia illa testimonia de charitate habituali es se intelligenda. Alias qui dormiret, quoniam non diligit, maneret in morte. Sed prior solutio prae stabilior est. Argumenta vero opinionis alterius, post ea que dis serimus, faciliora sunt, quam vt soluere debeamus. 
 
De charitate vero an sine poenitentia va{ 4. d. 14. q. 1. } leat mortales culpas remittete, nonnulla controuersia est. Gabri. enim ait, sed Diuus Tho. negat. Credit autem ille, solo actu charitatis{ 3. p. q. 84. } sine poenitentia peccata donari, cum memo riae non occurrunt : Vt, si peccator, quo silicet{ arti. 5. ad. 2. } tempore Deum diligere tenetur Dei considerans bonitatem, elicit actum dilectionis Dei super omnia, consequitur (inquit) remissionem peccatorum , licet nullum habeat poenitencie actum : quia nullam habet cogitationem de peccato quam occupatus (vt ait) circa Dei dilectionem , habere non potest: non enim pos sumus plura simul cogitate. Haec ille. Omnia vero scripturae sacrae testimonia, quae probant poenitentiam es se neces sariam, exponit de poenitentia formali, aut virtuali, vt patet in tertia eiusdem questionis conclusione. Atque etiam Scotus in illa ipsa distinctione & que stione, paucioribus verbis, eadem fere peccare videtur. 
 
Sed hi, primum in eo falluntur , quod non vident interes se plurimum, inter ea quae solum neces saria sunt, vt praecepta, & quae neces saria sunt etiam , vt media, sine quibus salus haberi non potest. Aiunt nanque , excusari hominem a poenitentia, & memoria peccatorum, cum habet de peccato commisso vel ignorantiam inuincibilem, vel etiam distractionem , necessariam a peccatis cogitandis , quasi poenitentia solum es set, neces saria, quia praecepta est: & non item , quia medium ad salutem necessarium . Atqui in huius modi mediis licet admittatur excusatio: ne homo peccet, quando ex ignorantia desunt, non tamen admittitur, vt sine illis homo saluetur exempli gratia. Fides Christi est ad salutem neces saria: quod si cui euangelium non annuncietur, excusabitur quidem a praecepto credendi, id est, non peccabit ex eo quod non credit in Christum: sed vitam aeternam minime consequetur: ad quam consequendam , Chri sti fidem habere neces se est. Atque idem de baptismo dicere licet: sine quo nemo saluus efficitur: siue occupatus circa res alias, siue oblitus baptismi fingatur. Intelligimus ergo ad diuinam prouidentiam pertinere, vt quo voluit vel fidem vel baptismum, medium ad salutem prae stituere, facienti quod in se est, numquam deneget tale medium. Sic igitur, cum poenitentia sit, ad salutem medium neces sarium, (quod abunde sacrarum etiam literarum testimoniis ostensum est) diuinae procurationis es se conuincitur, vt facienti quod potest ea suggerat, quae fuerint huic remedio adhibendo neces saria. 
 
Errant deinde vehementer, quod testimonia illa scripturae sacrae de poenitentia formali vel virtuali interpretantur: idque vt opinionem suam pugnacissime defendant. At si semel hanc nobis licentiam interpretandi permittimus, facile quoque caetera media ad salutem praefinita, per eandem expositionem eludemus. Fides quippe Christi explicabitur ad salutem neces saria formaliter vel virtualiter: Votum etiam baptismi dicetur necessarium formale, vel virtuale. 
 
Praeterea, cum sancti omnes de poenitentia formali & explicata, praedicta testimonia interpretentur , temere & inconsiderate in contrariam intelligentiam peruertuntur. 
 
Praeterea, talem interpretationem admittentes, in nullo euentu probare poterunt , formalem poenitentiam es se neces sariam. Dicemus enim illis, etiam cum peccata memoriae occurrunt non oportere formaliter expliciteque dolere: neque id refelli aliquo testimonio potest: quoniam charitas est poenitentia virtualis: quae sufficere dicetur, quoniam locis prae scriptis formalis poenitentia non prae scribitur. Ita, si huic expositioni dabitur locus, satis erit ad salutem noua vita, sine detestatione veteris, quae est haeresis Luterana. 
 
Quaedam insuper testimonia ex illis, de poe nitentia virtuali exponere, impudentiae manifestissimae fuerit: vt illud Ioelis. 2. Conuertimini ad me in toto corde vestro, in ieiunio & fletu, & planctu, & scindite corda vestra. Illud item poenitentiam agite, & baptizetur{ actoru. 2. } vnusquisque vestrum in remis sionem peccatorum. Quod quidem testimonium, si de poe nitentia, vel formali, vel virtuali volumus exponere, in eum errorem incidimus, quem paulo ante reprobauimus: hoc est, baptismum sine poenitentia formali peccata remittere. Verum , haec mis sa facio, (quae tamen decernere controuersiam pos sunt) illud quaero, si cui peccatori diuina bonitas occurrat, eo etiam tempore , quo nec diligere deum , nec poenitentiam agere tenetur, non occurrant autem peccata, videlicet ocupatissimo in diuinae bonitatis contemplatione . Quaero tum (inquam) an isti habenti actum dilectionis, peccata sine poenitentia condonentur? Nam si condonantur , ergo etiam quando non tenebatur ille, aut deum dilegere, aut in dei contemplatione versari, remis sionem peccatorum consequetur sine poenitentia. Quod, vel isti concedere verentur: sin autem non condonantur, nec ille peccator potest in actum dilectionis sine poenitentie actu prodire: ergo poenitentia formalis (quod modo contendimus) est ad remissionem peccatorum neces saria. Atque (vt s epe iam diximus) ad diuinam procurationem spectat, vt nullus peccator in actum dilectionis prodeat, cum primum ad deum conuertitur, quin simul, quemadmodum bonum per amorem amplectitur, ita etiam odio malum prosequatur. Poenitemini (inquit) & conuertimini, vt deleantur peccata vestra. 
 
Accedit illa quoque causa: quod cum sacramentum poenitentiae baptizatis tam sit ne ces sarium ad salutem, quam baptismus non baptizatis, (quod suo postea loco demonstrabitur ) certe sicut sine baptismo in re vel in voto, nemo adultus salutem consequi potest, ita sine poenitentiae sacramento in re vel in voto saluatur nemo. Votum autem sacramenti poenitentiae nullus habet, sine peccatorum & memoria & displicentia: verius est igitur nimirum illud quod nos as serimus, sine poe nitentiae actu per solam charitatem, neminem pos se saluari. 
 
Sed de martyrio quae stio difficilior est. Nam, sine poenitentia peccata etiam mortalia remittere, iuniores fere tradunt. Scotus. 4. d. 14. q. 2. Gabriel eadem distin. &. q. Imo. &. D. Tho. videtur in hanc sententiam ire. 3. p. q. 87. artic. 1. Nam secundum argumentum erat huiusmodi. Poenitentia non est sine actuali displicentia peccatorum : sed peccata venialia pos sunt dimitti sine displicentia eorum, sicut patet in eo qui dormiens occideretur propter Christum: ergo peccata venialia pos sunt remitti sine poenitentia. Cui argumento. D. Tho. respondet. Quod passio pro Christo su scepta obtinet vim baptismi, & ideo purgat ab omni culpa, & veniali, & mortali: nisi actualiter voluntatem peccato inuenerit inhaerentem . Hactenus. D. Tho. 
 
At, etiam si homo non doleat, aut culpas in memoria habeat, (modo tamen velit placere deo in omnibus, & vitam pro illo fundere) non habet voluntatem peccato actualiter inhaerentem : ergo (iuxta. D. Thomae placitum) passio pro Christo suscepta, sine poenitentia, mortalia peccata remittit. 
 
Verum, sententia contraria mihi ex animo exuri non potest. Nam persuasa est & authoritate maiorum, & graui constantique ratione, ac fieri potest vt errem, sed ita prorsus existimo. Primum enim passio pro Christo suscepta, si a charitate non existit, nihil valet ad culpae mortalis remissionem, vt. D. Tho. author est. 22. q. 124. art. 2. ad. 2. &. 3. p. q. 66. art. 12. ad. 2. Item, & August. contra Crescon. lib. 2. cap. 12. Imo. adeo Paulus. 1. ad Corin. 13. inquiens. Si corpus meum tradidero ita vt ardeam, charitatem autem non habuero nihil mihi prodest. Charitas autem in eo qui peccauit mortaliter, non remittit peccatum sine poenitentia (vt idem. D. Tho. scribit. 3. p. q. 84. art. 5. ad. 2.) ergo nec martyrium. Et confirmatur. Quia voluntas efficax martyrium actu susceptum, quantum ad es sentialia (vt hic supponimus) nihil differunt. Si ergo martyrium sine poenitentia peccatum mortale remittit, ac proinde gloriam meretur aeternam, & voluntas quoque efficax martyrij, idem sine poenitentia, dubio procul efficeret. 
 
Praeterea, passio pro Christo suscepta, in eo qui fuit aut schismaticus vel haereticus non remittit peccatum haeresis vel schismatis, nisi prius homo ecclesiae catholicae fuerit aggregatus: ergo, nec remittit eiusmodi peccata nisi homo poeniteat. Nam verbis scholae vsitatis quandoque vtimur, nec vllum aut verborum fucum, aut eloquentiae ornatum adhibere volumus: sed tantûm confirmandae veritati curam operamque nauare. Antecedens igitur nostrae huius argumentationis, praeter quam quod habetur ex Cypriano lib. 3. epi stolarum, episto. 2. ad Antonianum . atque ex August. tum s aepe alias, tum lib. 1. de baptismo contra Donatistas cap. 11. & lib. 3. capit. 16. & lib. 4. cap. 17. difinitur etiam in conci. Floren . sub Eugenio. 4. Consequentia vero probatur. Quia sicut fides, & ecclesiae catholicae vnitas, sunt media ad salutem neces saria, ita & poenitentia. 
 
Praeterea, si quis ante baptismum mortem pro deo oppetat, non consequetur salutem sine voto baptismi, si re ipsa baptizari non potest: ergo, nec post baptismum, si peccauit mortaliter consequetur salutem sine poenitentiae sacramento aut in re aut in voto suscepto. Antecedens quod as sumpsimus, Thomas Vualdensis lib. de sacramentis cap. 97. &. 105. Diui prae sertim Augustini testimonio con firmat, lib. 4. de bapt. contra Donati. cap. 21. &. 22. Non enim mors pro deo suscepta, iam euangelio promulgato, sine fine Christi & ecclesiae salutem prae stare potest. At consequentia vel ex eo liquet, quod sicut baptismi sacramentum est ad salutem neces sarium his qui ante peccauerunt, ita & poenitentia, his qui peccauerunt post baptismum. 
 
Adde illi quoque , quod si martyri peccata in mentem veniant etiam in ipso martyrij agone constituto, non saluabitur si non doleat, ergo martyrio etiam instante: poenitentia neces saria est. Antecedens patet, quia si confes sor occurrat, citra sacramentum salus illi non veniet, eo quod diuinum praeceptum de confessione est. Cum igitur de contritione etiam interiori diuinum praeceptum sit, (quod iam manifestum erit) fit consequens, vt si homo martyrio expositus, de peccatis memoriae occurrentibus poenitentiam non agit, diuini praecepti violator existit. 
 
Ridiculum vero est quod fingunt isti, martyrium homini oblatum memoriam peccatorum abolere. Cum ex diuerso, poenae, inopinato etiam incidentes , soleant culparum memoriam vel dormientem excitare. In cuius rei exemplum adducit Chrisostomus homi. 4. de diuite & Lazaro, fratres Ioseph, quibus cum peccati iam pene obliterati venis set in mentem , merito ( inquiunt ) haec patimur quia peccauimus in fratrem { Gene. 42 } nostrum . Tres item pueri in camino ignis ardentis, in veritate & in iudicio, aiunt, induxisti{ Daniel. 3. } haec omnia propter peccata nostra, peccauimus enim &c. Et propheta in die (inquit) tribulationis deum exquisiui manibus meis. Et paulo post. Et meditatus sum nocte cum corde meo, & exercitabar, & scopebam spiritum meum &c. Martyrium itaque occurrens , non memoriam peccatorum aut tollit aut impedit, sed potius excitat. Quare nihil caus ae video, cur poenitentia ad salutem neces saria martyri de sit: quin in ipso sanguine culpas maxime abluet, quas ante commisit . Equidem ita sentio, & (vt reor ipse) sentiet vnusquisque vestrum si rem non ex authoritate aduersatiorum , sed ex ratione pensentis : nec enim minorem vim habet baptismus in remittendis culpis, quam martyrium: quod veluti baptismi vicarium est, (vt August. tradidit libr. 4. de baptismo contra Donatist. cap. 22. & sequentibus) referturque de consecrati. dist. 4 cap. baptismi vicem: sed baptismus, alias efficacissimum contra omnia peccata remedium , sine poenitentia tamen aliqua praeuia: peccatorum mortalium non efficit remissionem , ergo nec martyrium: nisi nouis oraculis iuniores a mediis ad salutem neces sariis, martyres adultos velint excipere, quod qua ratione faciant, haud satis intelligo. 
 
Nec. D. Thomas vnquam as seruit dormienti in peccato mortali per passionem pro Chri sto illatam, remitti peccatum sine aliquo prae cedenti dolore: non enim sine charitate pas sio valet: vt locis citatis. D. Thoma. astruxit. Et, cum eo loco, martyrium baptismo comparauerit, idem profecto as seruit, baptismum omnia peccata remittere tam mortalia quam venialia, dum modo voluntatem peccato non inuenerit inherentem. Nec proinde licet colligere, baptismum vel dormienti vel vigilanti sine poenitentia mortalia abolere peccata. Quare nec de martyrio id ex mente. D. Thomae. colligi potest, nisi suo ipsius testimonio virum alioqui doctissimum velis vrgere, vt concedat dormienti in peccato mortali, qui nec contritionem, nec attritionem habuit vnquam, per mortem pro Christo violenter illatam, aeternam conferri salutem. Quod tam absurdum est, quam quod absurdissimum. 
 
Poenarum igitur remissio, solet dici remis sio peccatorum: vt patet in indulgentiis, quae passim hoc nomine conceduntur. Credit itaque. D. Tho. per baptismum & martyrium, omnem poenam siue peccati venialis siue mortalis aboleri, supposita tamen remissione mortalis culpae, quae adulto sine dispositione voluntatis praeuia, contingere non potest. Culpe etiam veniales per baptismum adulto dor mienti remittuntur: non enim adultus dormiens baptismum suscipit, nisi prius vigilans voluerit baptizari. Cum autem baptismus sit poenitentia virtualis omnium peccatorum , eo ipso quod quis baptismum voluit, poenitentiam habuit omnium virtualem, quam ad venialem remissionem satis es se, D. Thomas illo loco manifestissime docuit. Et confirmatur. Quia si quis vigilans cum attritione peccatorum mortalium, nullam habens memoriam venialium, accederet ad baptismum, consequeretur plenariam remissionem omnium peccatorum: ergo & dormiens, si habuit contritionem mortalium, venialium remissionem consequetur. Confirmatur rursum, quia si baptismus non remitteret venialia, quibus mens inhaeret habitualiter, profecto vix vllus reperiretur, qui per baptismum consequeretur innocentiam, ac totius poene remissionem . Nec me fugit Caietanum aliter iudicas se: sed ita res humanae habent, nos non probamus aliena, alij reprobabunt nostra. Intelligo ergo. D. Thomam, vt illi secundo argumento responderet, id sensis se. quod tam baptismus quam passio pro Christo suscepta, sine aliqua poenitentia formali, remittunt omnia venialia, quantum ad culpam & quantum ad poe nam, nisi voluntas actualiter committat veniale peccatum: quod in baptismo facile est: in martyrio non item. Nam fere dum quis patitur pro Christo , auertit animum ab omni peccato etiam veniali. Sed siue baptizatus, siue pro Christo moriens, actualem obicem opponeret, siue baptismo, seu martyrio, iam effectus remisionis illius culpae impediretur. Ita cum dormiens nihil actu obiiciat virtuti vel baptis mi vel martyrii, omnium venialium veniam sine formali displicentia consequetur. Quam ob rem, illa exceptio nisi actualiter voluntatem peccato inuenerit, &c. non est referenda ad remissionem mortalium, sed ad remissionem venialium. As seuerat enim. D. Thomas, poenitentiam explicitam es se neces sariam ad mortalium remissionem : quare non statim as seruis set, dormienti in peccato mortali sit. e aliquo actu & dispositione praeuia, aut per baptismum : aut per mortem extrinsecus illatam , mortalia peccata condonari. De eleemosyna vero facilior quae stio est: nam , dupliciter intelligi pos sunt ea testimonia quae illi tribuant remissionem peccatorum. Prius, vt ad poenas pro peccatis debitas omnia referantur: iuxta illud Daniel. 4. Peccata tua eleemosynis redime: redimuntur enim poenae pro peccatis debitae non alio precio magis, quam eleemosynis. Posterius etiam in hunc sensum intelligi pos sunt, vt pollicitatio diuinae misericordiae significetur iis, qui fuerint misericordes: vt etiam si in peccatis sint per eleemosynas tamen, id consequantur, vt ex dei gratia & beneficio conuersio cordis illis aliquando prae stetur, sic enim scriptum est,{ Esa. 58. } frange esurienti panem tuum, egenos vagosque induc in domum tuam : cum videris nudum operi eum, & carnem tuam ne despexeris: tunc erumpet quasi mane lumen tuum, & sanitas tua citius orietur: orietur in tenebris lux tua,{ Matth. 5 } & tenebrae tue erunt sicut meridies. Et iterum . Beati misericordes, quoniam ipsi misericordiam consequentur. Ex quibus liquido patet quid ad reliqua dicendum sit, nolo enim es se longus in singulis explicandis. Sed & secundum argumentum principale cum sua confirmatione, ex his quae diximus facile soluitur. 
 
Vltimo vero, quoniam peculiarem habet difficultatem, peculiariter quoq; diluendum est. Quaerit enim an specialis poenitentia de singulis mortalibus, sit ad salutem neces saria: an potius satis sit poenitentia de omnibus confusa & generalis. Et quamuis sciam, multa a multis de hac quae stione fuis se di sputata, id ego tamen ex. D. Thome sententia, semper & intellexi & credidi, in omni lege, siue naturae, siue scripturae, siue gratiae, non sat fuis se ad peccatorum mortalium remissionem , in genere confuseque dolere: sed specialem , distinctamque de singulis poenitentiam requiri. Cuius rei explicandae gratia, dupliciter de contritione loqui pos sumus. Vno modo, secundum se, quatenus est actus virtutis: alio modo, in ordine ad confessionem, quatenus est pars sacramenti. 
 
Deinde notandum, dupliciter pos se intelligi, contritionem specialem de singulis es se neces sariam. Primum, necessitate praecepti, deinde necessitate finis. 
 
Praeterea, contritionem de singulis mortalibus es se neces sariam, duobus modis accipi potest. Prius sic, vt ad singula peccata mortalia requirantur singulae contritiones, vel secundum numerum, vel secundum speciem. Po sterius sic: vt vna contritio sit distincta de singulis, quemadmodum, si singulis peccatis in memoriam reuocatis, de illis vno eodemque dolore doleam. 
 
Tunc sit prima conclusio. Non requiruntur singulae contritiones ad singula mortalia secundum numerum: imo nec secundum speciem quidem: vt videlicet quot sunt peccata vel numero vel specie, tot exigantur dolores. Vno enim actu & confiteri & conteri de multis speciebus pecatorum pos sumus: ergo, nec absolute, nec in ordine ad confessionem, in illum sensum requiritur specialis distintaque contritio. 
 
Secunda conclusio. In ordine ad confes sionem , requiritur contritio de singulis distincta, non solum secundum speciem, sed etiam secundum numerum. Quia contritio includit simul propositum confitendi singula mortalia: non secundum speciem modo verum etiam secundum numerum. Ac praeterea, cum homo confitetur, detestatur ea peccata quae confitetur, nisi sit ficta confessio. Quare actus interior poenitentiae, a quo exterior confessio proficiscitur, singula mortalia quae sub confessione cadunt, respicit. Ideo enim confitetur ea, vt destruat illa: & pro iis deo satis faciat. Qua propter, vt confessio de singulis mortalibus est ad salutem neces saria, etiam necessitate finis, ita & contritio de singulis, in noua lege est neces saria. 
 
Tertia conclusio. Contritio de singulis mortalibus specialis & distincta, neces saria est ad salutem: non solum necessitate praecepti, verum etiam necessitate finis. Fuitque semper in omni lege neces saria, sine ordine ad confessionem . Itaque non sufficit contritio generalis, qua doleo me fuis se peccatorem, sed requiritur specialis quae distincte feratur in singula, vt si peccatis praeteritis in memoriam reuocatis, uoluntas vnica contritione vniuersa illa detestetur, velitque pro vniuersis deo satisfacere. Haec quippe sat erit, hancque nos poenitentiam specialem, ac distinctam appellamus. Nam si vnico verbo sacerdoti significare pos sem diuersa peccata mea, illa es set specialis distinctaque confessio. Quo circa, cum poenitentia confessioque interior peccatorum hominis, ad deum sit, vnicus ille actus qui fertur in peccata, distincta & specialiter cognita, specialis poe nitentia & vocatur, & est. As serimus autem, hanc non aliter requiri, ac rationem dati & accepti a dispensatore. Quamquidem confusam & generalem nemo arbitraretur idoneam, di stinctam & specialem omnes existimarent neces sariam. 
 
Sic vero explicata. D. Thomae sententia , haud ut sane intelligo, cur viris doctis probari non debeat. Eo vel maxime, quod poenitentiam hanc specialem atque distinctam , sic intelligi volumus ad salutem neces sariam, vt reliqua media, quae nisi in tempore adhiberi non queunt. Nempe hoc pacto, vt si distincte de omnibus doleri possit, de omnibus specialiter doleatur. Sin autem , vel per angustiam temporis, vel per aliam causam, id fieri non possit, habeatur quidem animus, votumque si facultas ades set, specialiter & di stribute de singulis poenitendi. 
 
Hanc conclusionem. D. Thomas habet. 12 q. 113. art. 5. ad. 3. inquiens. In tempore praecedenti iustificationem oportet, vt homo singula peccata quae commisit , detestetur, quorum memoriam habet. Et ex tali consideratione praece denti subsequitur in anima quidam motus detestantis vniuersaliter omnia peccata commissa , inter quae etiam includuntur peccata obliuioni tradita, quia homo in statu illo est sic dispositus, vt etiam de his quae non meminit contereretur, si memoriae ades sent. Ecce quem admodum intelligit. D. Thomas specialem contritionem es se neces sariam, & ad salutem, & ad remissionem peccatorum. Et de veritate. q. 28. art. 5. ad. 4. Ad iustificationem (inquit) non requiritur, quod in ipso iustificationis momento , aliquis de peccatis singulis cogitet. Recogitatio autem singulorum peccatorum , debet vel praecedere, vel saltem sequi iustificationem. Et. 3. p. q. 87. arti. 1. Ad remissionem peccati mortalis (ait) requiritur vt homo actualiter peccatum mortale commis sum detestetur: vt, cilicet, quantum in ipso est, diligentiam adhibeat ad rememorandum singula peccata mortalia, vt singula detestetur. Idem in 4. distinctio. 17. quae stio. 3. articu. 2. ad secundum. 
 
Eandem sententiam tenet durandus, dist. 17. q. 2. art. 2. ad primum . Et Adrianus. q. 3. de baptismo circa finem. Et Ricardus, di. 16. art. 4. q. 2. Certe necessariam es se saltem necessitate pre cepti huiusmodi contritionem Paludanus as serit, dist. 17. q. 1. art. 2. conclusione. 5. & Alexander Alensis . 4. p. q. 69. membro. 8. arti. 2. 
 
Idem quoque mihi videtur sentire August. de vera & falsa poenitentia, capit. 9. 14. &. 17. Cuius verba referuntur de poenitentia dist. 3.{ Cap. 17. } ca. sunt plures: & dist. 5. ca. 1. Versum (inquit) puto, qui dolet de crimine, conuersum, qui dolet de omni eius quam exposuimus varietate. Exposuerat autem eam varietatem capit. 14. secundum circustantias speciales peccatorum: quas docuerat, es se specialiter & considerandas, & deplorandas. 
 
Et Chrysostomus in fine primi libri de contritione cordis. Hoc est quod exposcitur a nobis, vt semper recordemur mala nostra, & ad animum reuocemus, & conscientiam gestorum nostrorum habeamus ante oculos, vt pro iis supplicemus deo. Sed apertius in. 2. lib. etiam circa finem. Oportebat nos semper non solum scire exomologesim & confiteri, quia in nobis multa delicta sunt, verum & vnumquodque peccatum, & maius & minus, quasi in libro ita in corde nostro habere descriptum, idque frequentius recognoscere, atque ante oculos ponere, & tanquam haec nuper admis sa lugere. &c. Nec te moueat, quod confessionis Chrysostomus meminit, loquitur enim de confessione quae fit deo, non de ea que fit sacerdotibus: vt posterius ostendemus. Et ad huc manifestius hom. 4. de Lazaro circa finem . Singulis horis & diebus renouemus apud nos hoc iudicium: sententiam aduersus nos ipsos feramus, omnique modo conemur confiteri deo. Nam si nosmetipsos iudicaremus (vt Paulus ait) non vtique iudicaremur a Domino: vt igitur nec puniamur, nec poenas demus, in suam quisque conscientiam ingrediatur, vitamque explicet, cunctisque commissis diligenter excussis, condemnet animam quae haec patrauit, puniatque cogitationem, affligat crucietque suam ipsius metem, supplicium a se ipso exigat pro peccatis. Hactenus Chryso stomus. Et Gregorius. 4. morali. cap. 17. &. 8. libro cap. 16. in illud, confabulabor cum amaritudine animae meae: enumerando scilicet singula mala quae feci. Ita enim. D. Gregorius interpretatur. Cuius verba non grauarer equidem recitare, nisi alio festinaret oratio. 
 
Praeterea. in huius rei confirmationem , ne sacrarum quidem literarum des se nobis poterunt testimonia: vt illud, Recogitabo tibi{ Esaiae 38. } omnes annos meos in amaritudine animae mee: non autem es set opus ante acti temporis vitam expendere in amaritudine animae, si poenitentia generalis & confusa sufficeret. 
 
Illud quoque , si impius egerit poenitentiam{ Ezech. 18. } ab omnibus peccatis suis, & fecerit iudicium, hoc est, examen & inquisitionem , de qua Apo{ 1. ad Corint. 11. Psal. 76. } stolus, probet seipsum homo. 
 
Et illud Dauid: cogitaui dies antiquos, & meditatus sum nocte cum Corde meo, & exercitabar, & scopebam spiritum meum. Legit autem Augus. scrutabar spiritum meum: & ait. Seipsum interrogabat, seipsum examinabat, in se iudex erat. 
 
Praeterea, si generalis poenitentia satis es set, quorsum illa tam anxia cura petendi: Ab oc{ Psal. 18. } cultis meis munda me Domine, & ab alienis parce seruo tuo? Nimirum, luce clarius propheta significat, delicta sua se solitum scrutari, & pro ocultis, quae vel adhibita diligentia intelligere non potuit, deprecari, cum ait, delicta quis intelligit, ab occultis meis &c. 
 
Praeterea, si cui, dum conuertitur, tria mortalia quae fecit, distincte in mentem veniunt hoc est, adulterium, sacrilegium, homicidium : Quaero, an satis fuerit, reiecta illorum speciali memoria, vere de omnibus quae fecit, confuse dolere. Nam, si satis non est, id nos as serimus: sin satis est: semperque in omni lege fuit certe examen illud tam exquisitum in peccatis mortalibus & commemorandis & deplorandis, quod in omni retro tempore parentes nostri fecerunt , docetur non fuis se neces sarium. 
 
Praeterea, poenitentia exterior propter interiorem est: at exterior tam in lege noua quam in veteri, distincta & specialis fuerit oportuit. Nam in veteri lege, pro variis peccatis va ria fuerunt sacrificia definita: In noua quoque , poenitentiae sacramentum specialem distinctamque de singulis exigit confessionem . Ac re vera: lex euangelica, quantum animi mei coniectura colligere pos sum, non astringit nos, vt specialius de peccatis doleremus, quam in lege naturae vel scripturae homines tenebantur. Sed id concessit, vt quam poenitentiam olim in delicti compensationem atque vindictam coram deo agere oportebat, eandem ageremus apud sacerdotem, qui locum Dei teneret in terris. 
 
Nec ego video, cur Christus in Euangelio praeceperit de singulis exteriorem poenitentiam, nisi quia requirebatur interior de singulis, vt exterius signum visibile interiori rei signatae inuisibili responderet. Non igitur (quod quidam arbitrantur) contritio specialis propter confessionem exigitur: sed ex diuerso, confessio specialis propter contritionem: vtraque autem propter iudicii naturam. Omnis quippe iudex, cui iudicandi est authoritas demandata, reorum delicta inquirere atque examinare debet speciatim: vt iuxta culparum mensuram, sit & poenarum moderatio. Sic in euangelica lege, iudicium de peccatis Sacerdotibus delegatum est: qui, vt fideliter suum munus exequantur, non habent es se contenti si peccata solum in genere cognos cant: sed habent interrogare etiam specialia delicta, ac delictorum adiacentes circunstantias. At in lege naturae hoc iudicium erat ipsi peccatori commis sum: vt ipse idem, & es set testis & accusator & iudex. Vnde ait. Si im{ Ezec. 14. } pius egerit poenitentiam ab omnibus peccatis suis, & fecerit iudicium. Et iterum. Feci iudicium & iustitiam: non tradas me calumniantibus me. Quamobrem, peccator in propria causa iudex effectus, nisi expendat delicta propria , nisi diligenter seipsum interroget & examinet, vt ex qualitate & quantitate culparum , imponat sibi poenitentiae modum certe infidelis iudicij, imo iniqui poenas daturus est, apud aequissimum iudicem. Haec naturae ratio est: quis negat? huic sacre litere consentiunt : hanc sancti doctores insinuant : huius vim. D. Thomas intuitus, tertiam illam conclusionem as seruit. Qua etiam as serenda, nos multa diximus non poenitus absona, aut contemnenda. Sed si quid melius quisquam affere poterit, nobis volentibus & gratulantibus facturus est. De tertia igitur controuersia satis.