TERTIA PARS. 
 
TErtio loco id quærebatur, an pœnitẽtiæ virtus ſit ad ſalutem, & iuſtificationẽ neceſ ſaria. Nam pars negatiua, vera eſ ſe videtur ex Origine homil. 2. in Leuit. vbi ſeptẽ media enumerat idonea ad conſequendã remiſsionem peccatorum. 
 
Primum eſt baptiſmus ad Titum. 3. ſaluos nos fecit per lauacrum regenerationis. Secũ dum eſt charitas, Luc. 7. remittuntur ei peccata multa, quoniam dilexit multum. 1. Petri. 4 Charitas operit multitudinem peccatorum. Tertium eſt martyrium. Ioan. 15. maiorẽ charitatem nemo habet, quàm vt animam ſuam ponat ꝓ amicis ſuis. Et Matth. 10. "Omnis qui confitetur me coram hominibus, confitebor & ego eum coram patre meo, & qui perdiderit animam ſuam propter me, inueniet eam." Quartum eſt, eleemoſyna, iuxta illud Lucæ. 11. "Date eleemoſynam, & ecce omnia munda ſunt vobis." Et Thobię. 4. "Eleemoſyna ab omni peccato & à morte liberat." Quintum eſt, remittere iniuriam. Matth. 6. "Si demiſeritis hominibus peccata eorũ . & pater veſter cœ leſtis dimittet vobis delicta veſtra." Sextũ eſt, conuertere peccatorem ab errore viæ ſuæ. Iacobi. 5. "Qui conuerti fecerit peccatorem ab errore vitæ ſuæ, operit multitudinem peccatorum." Septimum tandem eſt pœnitentia, cùm labat peccator in lachrymis ſtratum ſuũ Ezech. 18. Si impius egerit pœnitentiã ab omnibus peccatis ſuis, omnium iniquitatũ eius non recordabor, Eadem ferè Augu. lib. 2. cõ tra Creſconium grammaticum, cap. 12. Eadẽ quoq; Chryſoſt. in epiſtolã ad Chorin. 2. homil. 4. Cùm ergo pœnitentiam diſtinguant Origenes & Auguſt. à cæteris remediis quæ ad remiſsionem peccatorũ ſingula ſunt idonea, fit conſequens ad remiſsionem peccatorum pœnitentiam non requiri. Et confirmatur ex eodẽ chryſoſt. homil. 5. ad Antioche. vbi docet: " & triſtitiam & mortem, de peccato vtranq; natam eſ ſe, peccatum vtranq; de ſtruere": vt in pœnitentibus & martyribus: & homil. 22. ad eoſdem, Cùm dixiſ ſet, compunctione atque eleemoſynis regnum cœlorum emi: ſubdit, "non habes pecunias? non cõpunctionem ? Ecce clamat Propheta dicẽs : Quis eſt homo qui vult vitam? prohibe linguã tuã à malo, labia tua ne loquantur dolum: & in ſalutem tibi ſufficiet." 
 
Secundò principaliter pro eadem parte argumentor. Si cui nõ occurrant memorię peccata, occurrat autem diuina bonitas, poterit ex eiuſmodi conſideratione in actum dilectionis exire? quẽ ſi habeat, proculdubio iu ſtificabitur. Per ſolam igitur dilectionẽ , cùm peccata in mentem non veniunt, poteſt homo iuſtificari: quo circa nõ eſt pœnitẽtia , ad iuſtificationem neceſ ſaria. 
 
Confirmat autem hoc vel maximè, quòd pecata comiſ ſa nonnũquam è memoria penitus excidunt, ita vt reuocari nõ poſsint, idque vel per morbum, vel etiam per anguſtiã tẽporis , quemadmodũ ſi oſcitẽ tã Chriſtianũ de improuiſo tyrannus opprimat, nec ſpaciũ ſit ad cogitãda & deflẽda peccata. Quare nõ oportet in omni euentu pœnitere, ſed in huiuſmodi poterit homo ſine pœnitẽtia ſeruari 
 
Vltimò, contingit, aliquẽ eſ ſe multis criminibus, perplexũ , atq; inuolutũ . Si ergo pœ nitencia eſ ſet ad remiſsionem peccatorũ neceſ ſaria, opus eſ ſet, ſingulorũ peccatorũ pœ nitere, cũ par ſit ratio de ſingulis: quo fieri, vt nõ poſ ſet huiuſmodi in momẽto iuſtificari. 
 
Pro parte verò affirmatiua thema noſtrũ apertiſsimè facit: niſi pœnitentiam habueritis. Neceſ ſaria eſt igitur pœnitentia, ne pereamus. 
 
Huic quæ ſtioni priuſquàm ego reſpõdeã , illud ſuppono. Cũ duplex pœna ſit, altera interior, hoc eſt, dolor animi, altera exterior, hoc eſt, afflictio corporis: duplicem ex conſequenti pœnitentiam eſ ſe, altetã interiorem, de qua. 2. ad Timot. 2. " Nequãdo det illis deus pœnitentiã ", & Actorum. 2. " pœnitentiã agite, & baptizetur vnuſquiſq; veſtrum": Alteram verò exteriorem, de qua. 2. ad Corinthio. 7. " que ſecundum deum triſtitia eſt, pœnitentiam in ſalutem ſtabilem operatur," & Matt. 11. "Olim in cilicio & cinere pœnitentiam egiſ ſent." 
 
Tunc ſit prima concluſio. Pœnitentia interior eſt neceſ ſarium remediũ ad remiſsionẽ mortalium peccatorum. Actorum. 3. "Pœnitemini & conuertimini, vt deleantur peccata veſtra." Ezechiel. 18. "Si impius egerit pœnitentiam ab omnibus pecatis ſuis: vita viuet, & nõ morietur." Nullũ enim aliud proponitur pœnitentibus mediũ , vnde & cap. firmiter de ſum. trini. definitur, quòd ſi quis poſt baptiſmum prolapſus fuerit in peccatum, per veram ſemper poteſt pœnitentiam reparari. 
 
Item Apocalip. 2. "Memor eſto: vnde excideris, & age pœnitentiã , & prima opera fac, Sin autem, veniam tibi citò, & mouebo candelabrum tuum de loco ſuo, niſi pœnitentiam egeris." 
 
Pręterea, ad Ephe. 4. & ad Coloſ. 3. "Vos nõ ita didiciſtis Chriſtũ , ſed ſicut eſt veritas. in Ie ſu, exulte vos veterẽ hominẽ , & induite nouum. At, induitur nouus per amorem boni, exuitur ergo vetus, per ordium vitæ prioris." 
 
Præterea, Eccle. 21. Fili pecaſti , nõ adiicias iterum, ſed de priſtinis deprecare, vt tibi dimittãtur . Quæ verba tractans Augu. lib. 1. de nup. & concup. cap. 26. inquit. "Si à peccando deſiſtere, hoc eſ ſet non habere peccatũ , ſufficeret vt hoc nos ſcriptura moneret, fili pecca ſti, non adijcias iterũ ." Non autem ſufficit, ſed addidit, " & de priſtinis deprecare, vt tibi dimittantur." D. Tho. de veri. q.. 28. art. 5. &. 12. q. 113. 2. 3. 
 
Præterea, qui nouam vitam, ceſ ſationẽq; à peccato ſolummodo ad iuſtificationem remiſsionemq; pręfiniunt, hi dominicam precationem de medio tollunt, qua dicimus, "dimitte nobis debita noſtra." &c. Imo memoriã peccatorum antecedentium conantur abolere, qua nihil peccatori ſalubrius eſt. Pſalm. 50. "Quoniam iniquitatem meam." &c. Vide Chryſoſto. homi. 9. in epiſto. ad Hebreos. 
 
Præterea, Lucæ. 5. "Non egent qui ſani ſunt medico, ſed qui malè habent. Non enim veni vocare iuſtos, ſed peccatores ad pœnitentiam." & cap. 15. "Gaudium erit in cœlo, ſuper vno peccatore pœnitentiam agente, quam ſuper nonaginta nouem iuſtis, qui non indigẽt pœnitentia." Quod, & in concilio hoc Trid. ſeſ ſ. 6. c. 14. modò difinitum eſt. Nam ſanctorum teſtimonia hoc loco cõgerere , fuerit in re non dubia teſtibus, vti non neceſ ſarijs. Si quis tamen ea noſ ſe cupit, multa colligit Gratianus, de pœnitentiæ. diſtin. 1. & Rophenſ. articulo quinto. 
 
Neque poſt tam firma ſacrarum literarum argumenta, rationibus hanc concluſionẽ cõnfirmare { Vide. D. Thom. q. 86. art. 2. &. 1. 2 q. 113. art. 5. de verit. q. 28. art. quinto } neceſ ſariũ eſt. Nam, rationes fermè quę à thologis in fidei catholicę confirmatione referuntur, ex coniectura pendent, nullã vim afferunt in docendo. Nos verò, cùm aduerſus hęreticos diſputamus, argumẽta quę rimus, quę non perſuadeant modò, ſed cogant, & tamen in hac parte ſi quis theologus afferat rationem, non aſpernet: ſi nõ habeat, non admodum flagitem. Nos certè congruẽ tiſsimam inſinuauimus: quod pœnę medicinę ſunt aduerſus peccata appoſsitiſsimę: eoq; prę ſertim: quod triſtitia atq; dolor humilitatem inducunt, ſuperbiam excludũt , quę morborum humani generis prima cauſa eſt. Contritam manum, vel brachium, lęuare nõ poſ ſumus: ſic mœror in corde viri: humiliabit illum. Prouerb. 13. vide Chryſoſto. homil. 3. in Matth. &. 11. ad populum Antiochen. 
 
Pręterea nihil eſt quod ita animum humanum contineat & fręnet, quàm pœna. Vt igitur homines peccata vitarent diligentius, in quę ſemel decidiſ ſent, pœnis ac timore cohiberi debuerunt. Atque (vt Auguſt. ait) & habetur de pœnitẽtia diſt. 1. ca. nullus. ita impartitur Deus miſericordię largitatem vt nõ relinquatur iuſtitię diſciplina: ſi quidem naturalis ratio poſtulat: vt legum pręuaricatores, iuſta vindicta puniantur. 
 
Secunda concluſio. Exterior pœnitentia eſt quoq; ad ſalutem neceſ ſaria. Hanc mox equidẽ demonſtrabo, ſi prius vnũ illud admoneã , actus exteriores ad ſalutem neceſ ſarios eſ ſe, in hunc ſenſum. Vt ſi facultas adſit habeãtur in re, ſi non adſit habeantur in voto. Verbi cauſa. Baptiſmus dicitur eſ ſe ad ſalutem neceſ ſarius, quoniã ſi haberi poſsit, ſine illo nemo ſaluatur. Si haberi nõ poſsit, ſine voto illius ſalus conſtare: nõ valet. In hunc igitur ſenſum nos aſ ſerimus pœnitentiã exteriorem: eſ ſe ad ſalutẽ neceſ ſariã . quoniam nemo vnquã qui eam agere potuit, ſine ea ſalutem conſecutus eſt: Nec qui agere non potuit, ſine illius voto & deſiderio. 
 
Primum ergo argumentum pro hac cõclu ſione eſt teſtimonium Concilij Triden. ſeſsi. 6. capitulo. 14. Docendum eſt (inquiunt patres) Chriſtiani hominis pœnitentiam ( quã , ſecundam poſt naufragium tabulã ſancti patres aptè nuncupauerunt) multò aliam eſ ſe à baptiſmali, eaq́; contineri, non modò ceſ ſationem à peccatis, & eorũ deteſtationem, aut cor contritum & humiliatum, verùm etiam eorundem ſacramentalẽ confeſsionem, ſaltẽ in voto. Itemq́; ſatiſfactionem per ieiunia, elemoſynas, orationes, & alia pia ſpiritualis vitæ exercitia. De qua pœnitentia ſcriptũ eſt: Memor eſto vnde excideris, age pœnitentiã & prima opera fac. & iterum. Quæ ſecundũ Deum triſtitia eſt, pœnitentiam in ſalutẽ ſtabilem operatur. & rurſus. Pœnitentiam agite, & facite fructus dignos pœnitentiæ. Hactenus Concilium. 
 
Atque hęc ferè ſacrarum literam teſtimonia magna ex parte concluſionis huius veritatem oſtendunt. Nam & illud Apoſt. 2. ad Corinth. 7. "Triſtitia quæ ſecundum Deũ eſt pœnitenciam." &c. de exteriore intelligendũ eſ ſe, ſuperius admonuimus. Triſtitia enim interior, quæ ſecundum Deum eſt, pœnitentiã (videlicet exteriorem) in ſalutem ſtabilẽ operatur. Vera enim pœnitentia interior intelligi non poteſt, quam non exterior conſequitur. Baruc. 2. "anima quæ triſtis eſt", & " incedit curua, & infirma". & Dauid pſalmo quinto "Laboraui in gemitu meo, lauabo per ſingulas noctes lectum meum, & lachrymis meis ſtratum meum rigabo." & Lucæ ſeptimo Mulier illa peccatrix lachrymis rigauit pedes domini. Illud quo que Matthei tertio, "Facite fructum dignum pœnitentiæ: iam enim ſecuris ad radicem arboris poſita eſt. Omnis ergo arbor, quæ non facit fructum bonum, excidetur, & in ignem mittetur": de exteriori ſatisfactione accipiendum eſ ſe, & communis ſenſus Catholicorum manife ſtat, qui hunc locum maximè referunt ad uerſus Lutherum, ad aſ ſerendam ſatisfactionem exteriorem pœnitẽtię . Tum & Chriſo ſtomus docet, homil. 10. in Math. his verbis. Maximè indigemus compunctione pœnitẽ tię , multarumq́; lachrymarum: Pœnitẽtiam verò dico, non ſolùm vt à malis prioribus deſiſtamꝰ , verumetiã , vt bonorũ operũ fructibꝰ impleamur: Facite, nquit, fructus dignos pœ nitentię: quo autem modo fructificare poterimus? ſi vtiq; peccatis aduerſa faciamus: aliena rapuiſti? incipe donare iam propria: longo es tempore fornicatus? à legitimo quoq; vſu ſuſpẽdere coniugij: iniuriam feciſti? refer benedictionis verba conuiciis: neque enim vulnerato ſufficit ad ſalutem, tantummodo ſpicula de corpore euellere, ſed etiam remedia adhibere vulneribus: deliciis ante & temulẽ tia diffluebas? ieiunio & aquę potu vtrunq; compenſa hactenus Chryſoſt. Deniq; ſic illũ locum eſ ſe interpretandum, euangelicus ſtylus ipſe declarat: vbi fructus arboris, opera exteriora, quę à bona voluntate tanquàm radice, procedunt, aſ ſeruntur. Matth. 7. "A fructibus eorum cognoſcetis eos." 
 
Pręterea & Apoſtol. ad Rom. 6. hanc cõ cluſionem docet, inquiens: "Humanum dico propter infirmitatem carnis veſtre: ſicut exhibuiſtis membra veſtra ſeruire iniquitati, ita nũc exhibete membra veſtra ſeruire iuſtitiæ." 
 
Nec id ſolum procedit in lege euangelica, ſed in omni ſiue naturæ, ſiue ſcripturæ: hoc enim peculiare habuit lex noua, (vt D. Tho. author eſt) quòd determinat in particulari,{ 3. part. q. 84. art. 7. primum. } ea quæ in lege naturæ erant indeterminata, de iure (inquit) naturali eſt, vt aliquis pœniteat de malis quæ fecit, quantum ad hoc quòd doleat ſe feciſ ſe, & doloris remedium quæ rat, per aliquem modum, & aliqua etiã ſigna doloris oſtendat, ſicut Niniuitæ fecerunt. 
 
Sed ea pœnitentia, determinationem accepit, ex inſtitutione diuinę legis. Sicut ergo in noua lege, neceſ ſaria eſt ad ſalutẽ vtraq; pœ nitentia, & interior, & exterior, ita etiam in lege naturæ atque ſcripturæ, neceſ ſaria erat. 
 
Præterea Iohel. 2. "Conuertimini ad me in toto corde veſtro, in ieiunio, & fletu, & planctu." Quo teſtimonio ad hoc corroborandũ , vtitur Ambroſ. ad virginem lapſam, capi. 8. Pœnitudo (inquit) neceſ ſaria eſt, ſicut vulneratis ſunt neceſ ſaria medicamina: Sed quanta putas, & qualis neceſ ſaria pœnitencia? Secundum conſcientiæ molem, exhibenda eſt pœnitentie magnitudo: non enim verbis agẽ da eſt, ſed & actu. Hæc autem ſic agitur, ſi ti{ pœnitentiã agere ad exteriorem ſatisfactionẽ refert Ambro. ſic. d. Th. Matth. 3. &. 4. d. 22. q. 2. ar 3. q. 3. ad. 2. } bi ante oculos ponas, non aliud remedium poſt baptiſmum, conſtitutum eſ ſe, quàm pœ nitentiæ ſolatiũ . Tum imprimis proprij facti tu ipſe iudex eſto crudelior, & quaſi mortuã te exiſtimans, quomodo poſsis reuiuiſcere cogira: de inde, mens, ac membra ſingula, digna caſtigatione punienda: totum corpus crucietur. dicit enim Dominus: " cõuertimini in toto corde veſtro, in ieiunio, & fletu, & planctu." &c. Et infra, qui futuras pœnas in hoc paruo vitæ ſpacio compenſauerit, ſeipſum ab æterno iudicio liberat: grandi plagæ: alta & prolixa opus eſt medicina, grande ſcelus, grande habet neceſ ſariam ſatisfactionem.{ De pœnitentia. d. 1. c. medicamentũ . } 
 
Idem etiam elegantiſsimè docet Chriſoſt. in epiſtolam ad Hebræ. homil. 9. vbi nec veretur dicere, medicamentum fortius, quod maximè operetur in pœnitentia, exteriorem ſatiſfactionem eſ ſe. Quemadmodum in medicamentis compoſitis, vna herba eſt dominãtiſsima : & homil. 5. de pœnitentia dicit, eã eſ ſe mortuam ſine eleemoſyna. 
 
Idem quoque docet Cypria. ſermone. 5. de lapſis circa finem. Orare (oportet impen ſius) & rogare, diem luctu tranſigere, vigiliis noctes ducere. &c. 
 
Præterea (vt in relectione anni ſuperioris nobis monſtratum eſt) cum ambarum partium, & ſpiritus & carnis peccatum commune ſit, neceſ ſarium erat, vt eſ ſet remedium quoquecommune, totuſque homo interior & exterior, pœnas lueret pecatorum. Præterea, cùm ex miſericordia Dei, pœna æterna, pœntenti in temporalem commutetur, (ęterna autem futura erat, non ſolum animæ, ſed etiam corporis) conſequens fit, vt peccator pœnæ temporali, non ſolum animę, verumetiam corporis: relinquatur obnoxius. Sic. n. Deus impartitur miſericordiæ largitatem, vt non relinquatur iuſtitiæ diſciplina. de pœniten. diſt. 1. cap. nullus, ex Auguſt. 
 
Ad primum argumentum, iam ante ex D. Thom. reſponſum eſt, omnia illa remedia poſt peccatum mortale, nulla eſ ſe ſi pœnitentia deſit: quemadmodum & Auguſti. libro ſecundo. contra Creſconium dixit, ſine charitate, quæcunque alia remedia, (quæ multa enumerarat,) non prodeſ ſe. v. g. fidei, remiſ ſio peccatorum tribuitur. Item & eleemoſynæ: at apoſtolus inquit. "Si charitatem non habuero." &c. Sed quoniam hæc generalis reſpõ ſio non videtur idonea, ſpeciatim reſpondetur ad ſingula. 
 
Et quidem, baptiſmus an ſine pœnitentia peccata remittat, ſcholaſtici authores in duas factiones, extremas, atque aduerſiſsimas di ſtrahuntur. Nam quidem cũrendunt omnes neruos, vt ſuadeant, baptiſmũ , niſi contrito adminiſtretur, prodeſ ſe nihil. Cui opinioni adhærent Grabriel . diſt. 14. q. 2. &. Adrianus. q. 1. de pœnitẽtia & quodlibeto. 5. ar. 3. Quibꝰ & D. Thoma. fauere videtur. 3. p. q. 86. arti. 2. &. 3. &. q. 68. art. 6. ad tertiũ . Vbi aſ ſerit, quòd ad effectum baptiſmi percipiendum, licet nõ requiratur pœnitẽtia exterior, requiritur tamen interioris pœnitentię virtus: virtus autem pœnitentiae contritio eſt, cùm ſine actu charitatis non reperiatur, ergo. &c. 
 
Item ſuper epiſt. ad Rom. capi. lecti. 4. dicit, quòd contritio cordis requiritur ante baptiſmũ : alioquin ficte ad baptiſmũ acceditur. 
 
Atque habent qui ſic opinantur, ea pro ſe argumenta maximè, quæ nos retrò fecimus, vt oſtenderemus iuſtificationem peccatoris ſine actu charitatis eſ ſe non poſ ſe: Quæ hic repetere (ne longum ſit) ſuperuacaneum exi ſtimaui. 
 
Habent & illud ex Auguſt. (ſi Auguſtino tamen hoc opuſculum tribuendum eſt,) is ergo, (ſeu quiſquã alius eius libri fuerit author) ad fratres in heremo ſermone. 11. "O compunctio (inquit ( ſine qua infructuoſa eſt omnis confeſ ſio, omnis ſatisfactio inanis, ſine qua adultis non valet baptiſmus." 
 
Sed expreſsè tamen lib. 7. cõtra Donatiſt. cap. penultimo, & habetur de conſec. diſt. 4. cap. ſolet. baptiſmum aſ ſerit, nõ prodeſ ſe iis, qui non habent charitatem, probatq́; ex illo Apoſtoli prioris ad Corin. 13. "Si tradidero corpus meum: ita vt ardeam" etc. Præterea, Act. 3 " Pœnitemini & cõuertimini vt deleãtur pec cata veſtra." ergo, conuerſio requiritur, quæ non eſt ſine charitate, vt ante oſtenſum eſt. Loquebatur autem, antequã baptizarentur. 
 
Hæc & multa alia dicũtur ab iis theologis, qui priorem opinionem de baptiſmo tuentur. Sed exoriuntur ex alia parte aduerſarij qui aſtruere videntur, non requiri aut contritionem, aut atritionem, ſed ſatis eſ ſe pœ nitentiam virtualem, hoc eſt, velle ſuſcipere baptiſmum inſtitutum ad remittenda peccata, & id ſine complacentia in pecatum. Quẽ in modum loquitur Ambroſi. lib. 3. de ſacramentis cap. vltimo. Quòd etiam ſi non confiteatur peccatum qui venit ad baptiſmum, tamen hoc ipſo implet confeſ ſionem omniũ peccatorum, quo baptizari petit vt iuſtificetur, & ita ſacramentum baptiſmi, iuxta communem expoſittionem, vocatur pœnitentia ad Hebræ. 6. Impoſsibile eſt, renouari ad pœ nitentiam. & Luc. vltimo. Oportebat predicari in nomine eius pœnitentiam & remiſsionem peccatorum in omnes gentes. Vbi, quæ Matt. de baptiſmo dixit, Lucas refert de pœ nitentia. Idem videtur nonnullis Scotus ſentire. diſt. 14. q. 4. & Caiet. 3. p. q. 86. art. 2. & ꝓ batur ex Ambro. in illud epiſtolæ ad Roma. Sine pœnitentia ſunt dona Dei. Gratia Dei in baptiſmate non quærit gemitum aut planctum, ſed ſolam ex corde profeſsionem. Et quia, quæ grauiter peccantur, non niſi fletu & gemitu ad veniam pertinẽt , ideo illos iam non accipere veniam putarent, quia dolore illos non videbant, oſtẽdit hoc inter primordia fidei non requiri. 
 
At verò. D. Tho. & communis theologorum ſententia, inter has extremas media eſt, in cuius expoſitionem, ſit prima cõcluſio , de qua ego non dubito. 
 
Ante baptiſmum requiritur in eo qui peccauit mortaliter aliqua pœnitentia interior, ſcilicet, diſplicẽtia formalis deteſtatioq́; peccati. D. Tho. 3. p. q. 86. ar. 2. ad. 1. Gloſ ſa ordinaria in illud Matt. 3. Pœnitentiã agite. Aug. de vera & fal. pœn. cap. 8. & de fi. ad Pe. c. 30. expreſsè. & lib. de fid. & operi. c. 6. &. 8. lib. 50. hom. 27. Cuius verba habentur de cö . d. 4. c. omnis. Nemo poteſt nouam vitam inchoare, niſi eum veteris pœnituerit. Probat autem Auguſt. id, duobus teſtimoniis ſacrarum literarum. Primum eſt ad Coloſ. 3. "Exuite vos veterum hominem, & induite nouũ , qui ſecundum Deum creatus eſt." in baptiſ mo enim, propriè nouus homo induitur, ergo prius debet exui vetus homo, quam nouus induatur. Sed nouum induit homo, per hoc quòd eligit nouam vitam, ergo, & veterẽ exuit, per hoc quòd deteſtatur antiquam. 
 
Secundum teſtimonium habetur Act. 2. "Pœnitentiam agite & baptizetur vnuſquiſq; veſtrûm." & dominus etiam nõ baptizatis loquebatur, inquiens. "Niſi pœnitentiam ageritis, omnes ſimul peribitis." 
 
D. Chryſoſto. homi. 10. in Mattha. hoc colligit ex eo quòd baptiſmus Ioannis fuit præparatorius Baptiſmi Chriſti, & vocatur baptiſmus pœnitẽtiæ . Lucæ. 3. Matt. 3. ergo in remiſsionem peccatorum erat baptiſmus Ioannis, nõ quòd peccata remitteret, ſed quòd per pœnitentiam quam prædicabat, diſponebat ad baptiſmum Chriſti. 
 
Hoc etiam definitum eſt nunc in Conci. Tridenti. ſeſsio. 6. cap. 6. quòd videlicet ante baptiſmum, oportet eſ ſe pœnitẽtiam , id eſt, odium & deteſtationem peccatorum, ex eo quòd Acto. 2. dicitur, "Pœnitentiam agite, & baptizetur vnuſque veſtrûm in nomine Ie ſu Chriſti in remiſsionem peccatorum." 
 
Nec hanc concluſionẽ aut Scotus, aut Caietanus negarent (quantum ego ſentio,) nuſ quam enim aſ ſerunt, omni diſplicẽtia etiam imperfecta remota, baptiſmum rectè à peccatore ſuſcipi. Nec Ambroſius etiam vnquam ſomniauit, (vt patet legenti caput illud vltimũ lib. 3. de ſacramentis) peccata in baptiſmo remitti ſine quocunque dolore interiori. 
 
Secunda propoſitio. Nõ requiritur actus perfectus pœnitentiæ virtutis, vt peccator ſit diſpoſitus ad ſuscipiendum effectum baptiſmi: ſed ſatis erit imperfectus dolor, quem theologi attritionẽ appellãt D. Tho. 4. diſt. 6. q. 1. art. 3. q. 1. ad. 5. & ſuper caput. 11. Ioãnis lectione. 9. 
 
Hæc veró propoſito non aliter à me probatur, quàm in relectione anni ſuperioris ꝓ batum eſt, omnia quidem nouę ſacramenta, gratiam vitamq́; conferre, ſed potiſsimũ baptiſmo, quod niſi vitam peccatoribus conferat, non video cur ſacramentum regenerationis apelletur. Ac ſi contritio ſemper præ cederet tanquam diſpoſitio, nunquã baptiſ mus culpam mortalẽ remitteret, ſed ſolùm pœnam. Qure gratiam in eo conferri adultis, non oporteret, quæ videlicet ad remiſsionem pœnæ non requiritur. 
 
Exoritur tamẽ hoc loco quæ ſtio valde difficilis, & ad hanc propoſitionem explicandam neceſ ſaria, qua quæritur diſcrimẽ inter attritionem & contritionem, vnde liqueat quidnam attritio ſit, quæq; ſit illa per quam virtute ſacramenti fiat homo ex attritio contritus. Nam. 4. Tho. 4. diſt. 17. q. 2. ar. 1. q. 2. ad tertium, ſolùm aſ ſerit attritionem eſ ſe diſ plicentiam imperfectam: contritionem verò eſ ſe diſplicentiam perfectã . At hinc re vera non habetur quid attritio ſit, quę ve ſit illa imperfectio, qua à contritione diſtinguitur. Variis ergo aliorũ de hac re opinionibus præ termiſsis, ſupponendum imprimis eſt, diſplicentiam ideo perfectam dici, quia nihil illi deeſt eorum, quæ ad finem diſplicentiæ con ſequendum ſunt neceſ ſaria. Eſt autem finis diſplicẽtię , ſeu doloris de peccato, multiplex: vt à principio huius diſputationis conſtituimus. 
 
Primus, vindicare iniuriam factam Deo. Alter, eiuſdem Dei amorem conciliare. Tertius, peccatum, vt malum & inimicũ animæ, deſtruere, atq; abolere. Erit igitur ea perfecta pœnitentia, & diſplicẽtia de peccato quæ habebit hos tres fines & effectus. Qui quidem omnes mutuo hęrẽt , nec quiſquàm illorum ſine reliquis inuenitur. Qui enim dolor iniuriam dei emendat, idẽ & conciliat nobis deũ & peccatum cõmiſ ſum delet. 
 
Quibus iactis fundamentis, patet manife ſtè, diſplicentiam imperfectam eam eſ ſe, quę nec ſufficiens eſt ad emendandam dei iniuriam, nec ad gratiam ipſius ſarciendam, nec ad pecatum deſtruendum. Vnde colligitur, hanc imperfectam diſplicentiam, multipliciter homini contingere: multis enim modis contingit à perfecto declinari. 
 
Primum itaq; genus imperfectæ diſplicentię eſt, cùm quis dolet de peccato propter humana naturaliaq́; motiua: vt, quia turpe eſt & contra rationem: vel quia in duxit imſamiã , vel etiam quia contrarium Deo eſt, quatenus finis eſt & principium naturæ. Hoc autem diſplicentiæ genus, quod videlicet ſola ratione naturali nititur, an theologi appellauerint attritionë me profecto latet. Sed quũ ſit quidã imperfectus dolor, qui interim frangere & atterere animum poteſt, licet nõ perfectè, nos attritionem eam nuncupemus. Vide Auguſt. de vera & falſa pœnitentia. capit. 2. &. 9. 
 
Secundum genus im perfectæ diſplicentiæ eſt, quæ oritur à timore pœnarum. Pœnas verò intelligo ſpirituales vel æternas, quæ lumine fidei cognoſcuntur: & hãc doctores ſcholaſtici omnes, attritionem vocant: atq; de ea Auguſt. de vera & falſa pœnitentia. capi. 17. loquitur, tractans illa verba Ezech. "quacunque hora peccator ingemuerit & conuerſus fuerit, vita viuet." Conuerſum ait non tantum verſum vita viuere: vertitur à peccato, qui iam vult dimittere peccatum: Conuertitur qui iam totus & omnino vertitur. Qui iam non ſolum pœnas timet, ſed ad bonum domini contendere feſtinat. Dixerat autem pœnitentiã quæ impetrat vitam, nõ a ſolo timore, ſed à charitate proficiſci. Hanc etiam attritionem tanquà inſufficiẽtem reiicit Ambroſ. lib. 2. de pœnitentia, cap. 9. 
 
Tertium im perfectæ diſplicentiæ genus inuenitur, cũ quis dolet quidẽ de peccato qua ratione offenſa Dei eſt: ſed ex velleitate, non ex volitione abſoluta, & efficaci: habet em̃ de ſiderium imperfectũ placendi Deo, dimittendi peccatũ . &c. ſicut & dilectio Dei imperfecta, poteſt appellari volitio qua Deo vellem bonũ & gloriam, ipſiq́; placere in omnibus, deſiderio tamen imperfecto, ſic & nolle Dei offenſam, eſt imperfecta diſplicentia: nã perfecta, efficax & abſoluta eſt: quæ ex dilectione Dei efficaci & abſoluta naſcitur. Hunc verò imperfectum dolorem Caietanus. q. 1. de contritione, (ac iure ille quidem) attritionem vocat. 
 
Si hęc nobis fuerint diligenter inſpecta, facile coniiciemus diſcrimẽ inter attritionem, & contritionem. 
 
Primum ab effectu: quia contritio, peccati remiſsionem facit attritio non facit. 
 
Alterũ à principio, quòd cõtritio ab amore infuſ ę charitatis procedit: attritio verò, nõ : ſed vel à timore pœnarum, vel ab amore proprio & naturali, vel, à dilectione imperfecta conditionata & inefficaci, qui nõ ſunt actus charitatis, cùm poſsint eſ ſe in peccatore. 
 
Inde rurſum diſcrimen tertium ſequitur, quòd contritio elicitur ab habitu pœnitentiæ infuſo: attritio verò, ab habitu eodem non elicitur. 
 
Poſtremum diſcrimen eſt, quòd ad contritionem requiritur auxilium dei ſpeciale, cùm ſit actus ſupernaturalis. Attritio verò ſolis naturæ viribus haberi poteſt: niſi attritio ſecundi generis, quæ tam ex parte intellectus: quã ex parte voluntatis, auxilio ſpeciali opus habet timor ſiquidem ſeruilis, (vt modo pro comperto ſupponimus) donum Dei eſt. Et quemadmodum ad credendas pœnas ſupernaturales, neceſ ſarium eſt auxilium dei, quo moueatur intellectus, ſic ad timendum eiuſ modi pœnas neceſ ſarium eſt vt excitetur affectus, & conſequentur ad dolendum de peccato propter hunc finem ſupernaturalẽ . Credimus enim nullam pœnitentiam efficaciter attingere effectum ſupernaturalem, cum ſolo auxilio Dei generali. Ad aliàs verò attritiones ex parte voluntatis, nullum auxilium ſpeciale requiritur. Nam illa primi generis, cum naturale obiectum habet. ſolis naturæ viribus nititur. Illa autem poſtremi generis ſuppoſita fide beatitudinis ſupernaturalis, haberi poteſt ſine auxilio Dei ſpeciali, ſicut & deſiderium ineficax & imperfectum beatitudinis. 
 
Sed enim hæc nobis dicta fuerint de contritione & attritione, ſecundum vocabulorũ & vſum, & ſignificationem. Nam quod. D. Tho. de veritate. q. 28. ar. 8. dixit, omnem dolorem de pecato in habente gratiam eſ ſe contritionem, improprium eſt. Nec abuſus vocabuli tradendus eſt in hanc noſtram diſputamem, vbi de contritione & attritione propriè loquimur. 
 
Quo ſignificatu manifeſtum eſt, nullam attritionem, contritionem, aliquando fieri poſ ſe. Contra Scotum in. 4. d. 14. q. 2. & Caietanum. q. de contritione, aſ ſerentes, contritionem acquiſitã informẽ , quæ ab aliis theologis apeliatur attritio, contritionẽ fieri poſ ſe formatam. Exiſtimat verò Caietanus, hãc eſ ſe opinionem. D. Tho. 3. p. q. 89. art. 1. ad. 2. Vbi aſ ſerit, quòd primus pœnitentis actus habet ſe. vt vltima diſpoſitio ad gratiam conſequendam, ſcilicet, contritio. Alij verò ſequẽ tes actus pœnitentiæ, procedunt iam ex gratia & virtutibus. 
 
At re vera, hæc opinio, primum. D. Tho. repugnat in. 4. d. 17. q. 2. q. 3. Vbi. & manifeſtè aſ ſerit, contritionem eſ ſe actum elicitum ab habitu pœnitentię infuſ æ. Eſt autẽ certum, quòd actus elicitus ab habitu infuſo, diſtinguitur omnino à quocunque alio, qui ex puris naturalibus haberi poteſt: vt actus elicitus à charitate infuſa, à quocũq; alio amore, qui citra charitatem elicitur, & ratio eſt in promptu quia actus qui habetur ex puris naturali bus, non attingit niſi obiectum naturale, talis eſt enim quale obiectum, vt ante docuimus. Cùm ergo omnis atritio acquiſita naturalis ſit, naturale quoq; obiectum habet, ſicut & dilectio acquiſita. Quare impoſsibile eſt talem attritionem fieri contritionem, ſicut, ne dilectio quidẽ acqiſita , dilectio charitatis infuſ æ fieri poteſt: cuius videlicet obiectum, ſupernaturale ſit oportet. 
 
Quòd ſi actus noſtri acquiſiti, ſupernaturalia obiecta efficaciter attingerent, certè, habitus virtutum infuſarum, (quòd retro docebamus) eſ ſent ſuperuacanei. 
 
Præterea, actus cõtritionis , (vt manifeſtis argumentis ſuperius oſtendebamus) auxilio eget ſpeciali. Actus autẽ attritionis, (de quo Scotus & Caietanus loquuntur,) ſunt ex puris naturalibus, vt etiam ipſi fatentur, ergo inpoſsibile eſt: eſ ſe idẽ . quia principia ſunt pror ſus diuerſa, nec fieri poteſt vt actus qui ſolo auxilio Dei generali, à potentia producitur, idem numero, à potentia cum auxilio ſpeciali producatur. Et quod de hoc genere attritionis dictum eſt, patet etiã , ac multò etiã in reliquis. Hoc veró idem nobiſcum tenet Paluda. diſtin. 17. q. 1. & Gabri. diſt. 16. q. 1. 
 
Sed quæri tamen à pleriſq; ſolet, an ad pœ nitentiæ actum, quem contritionem appellamus, totus animi conatus neceſ ſarius ſit, ita videlicet, vt actus habeat omnem intentionem, quam eo tempore voluntas poteſt illi præ ſtare. &c. 
 
Et quidem Adrianus. q. 1. de pœnitentia. art. 2. & quodlibeto. 5. art 3. exiſtimat ad contritionem exigi, vt homo omnem conatum adhibeat. Probatq́; imprimis ex Deuteronomij. 4. "Vbi, ſi quæ ſieris" (Moyſes ait) " dominũ Deum tuũ , inuenies illum, ſi tamen toto corde quæ ſieris, & tota tribulatione animæ tuæ." 
 
Secundo id ſuadet ex eo quod Eſayæ vltimo dñs ait. "Ad quẽ aſpiciam, niſi ad pauperculum & contritum ſpiritu, & trementẽ ſermones meos?" Nota, cõttitum ſpiritu. Dolor enim remiſ ſus ſpiritum non conterit. Nota rurſum, tremẽtem , tremor enim eſt magnus & manifeſtus timor: vt dicit gloſ ſa ſuper illud ad Philip. 2. "Cum timor & tremore". &c. 
 
Tertio argumentatur ex illo Ioelis. 2. "Conuertimini ad me in toto corde veſtro, in ieiunio & fletu, & plantu, & ſcindite corda ve ſtra," At, dolor remiſ ſus, nec ex toto corde eſt, nec fletum & planctum efficit, nec ſcindit corda. &c. 
 
Quartò, ſanctorum teſtimoniis id confirmat. Auguſt. enim lib. de vera & fal. pœnitẽ . 17. Conuertitur (inquit) qui iã totus & omnino vertitur. & ſermo. 11. ad fratres in eremo. Grauia peccata (ait) grauiſsimis lamentis indigent. Item Amb. lib. 2. de pœn. capit. 10. Facilius inueni qui innocentiam ſeruauerint &c. quæ ante ſunt à nobis recitata. Et ad virginem lapſam, cap. 8. Poſtea quam interrogauerat, quanta eſ ſet & qualis pœnitentia neceſ ſaria, & deſcripſerat, exteriorem quod ingentem, ſubiicit. Corverò ſit liqueſcens ſicut cera, & totum corpus maceretur. Talis vita, talis actio pœnitentiæ ſi fuerit perſeuerãs audebit ſperare, etſi non gloriã , certè pœnæ euacuationem, Inſiſte ergo miſera fortiter, in hære tanquam naufragus tabulæ, nam grã di plagæ alta & prolixa opus eſt medicina. 
 
Quod oſtẽdit Ambroſius & teſtimonio. Ioelis iam citato, & quia omnes qui in ſacris literis veniam pœnitendo referuntur conſequuti, huiuſmodi cordis conpunctionem habuere, non leuem & remiſ ſam, non paruam ſed maximam, vt Niniuitæ, & Dauid, qui explicans pœnitentiam ſuam, ait. Laboraui in gemitu meo, lauabo per ſingulas noctes lectum meum &c. Atque iterũ , Quoniã lumbi mei impleti ſunt illuſionibus, & non eſt ſanitas in carne mea, afflictus & humiliatus ſunt nimis, rugiebam à gemitu cordis mei. 
 
Cyprianus demum ſerm. 5. de lapſis, quàm magna (inquit) deliquimus tam grãditer defleamus, altò vulneri diligens & longa medicina non deſit, pœnitentia crimine minor nõ ſit, putaſne dominũ citò poſ ſe placari cuius templum ſacrilega contagione violaſti? Orare oportet impenſius, diem luctu tranſigere, vigiliis noctes ac fleribus ducere, tẽpus omne lachrimoſis lamentationibus occupare, ſtratos ſolo, adhærerere cineri, in cilicio volutari & ſordibus &c. & paulo poſt, ſi precem toto corde quis faciat, ſi veris pœnitentiæ lamẽ tationibus & lachrymis ingemiſcat, ſi ad veniã dilecti ſui, dominum iuſtis & continuis operibus inflectat miſereri talium poteſt. 
 
Eſt etiam ratio pro hac ſententia, quòd nõ habemus nos, deum conferre gratiam, niſi facienti totum quod in ſe eſt, ſed qui non cõ uertitur toto conatu, non facit totum quod in ſe eſt. Contritus igitur, cui ſcilicet infallibiliter Deus gratiam confert, tota vi animi conuertitur. 
 
Altera quoq; ratio eſt, quòd non eſt contritio niſi ex amore charitatis ꝓficiſcatur , ſed amor charitatis non habetur, niſi toto nixu Deus diligatur, Deut. 6. diliges dominum deum tuum ex tota fortitudine tua. Quod Marcus dixit ex tota virtute tua, & Lucas, ex omnibus viribus tuis. Quibus & teſtimoniis & rationibus adductus, non dubitat omni aſ ſeueratione cõfirmare , contritionem nullã eſ ſe niſi ex toto conatu voluntatis doleatur. 
 
Atqui, duo hic extrema fugiẽda ſunt, alterũ eorum qui facile quibuſlibet pœnitentibus veniam & ſecutitatẽ pollicentur, aduerſum quos Iſidorus. 2. lib. de ſummo bono. cap. 13. illud Hieremiæ teſtimoniũ inducit, curabãt { Cap. 6, } contritionẽ filiæ populi mei, cum ignominia dicentes, pax, pax, & nõ erat pax. Alterum extremũ , hoc eſt, quod tenet Adrianus. Cõtra { De Pœnitentia. d. 3. capit. talis. } cuius opinionẽ Chryſ. in libello de reparatione lapſi, talis inquit. (mihi crede) talis eſt erga homines pietas Dei, nunquam ſpernit pœnitententiã ſi ei ſincere & ſimpliciter offeratur, etiam ſi non potuerit quis explere in præ ſenti ſatiſfaciendi ordinem, quantulancunq; tamen, & quãlibet breui tempore geſtam pœ nitentiã , ſuſcipit etiam ipſam, nec patitur quã uis exiguæ, conuerſionis perire mercedem. 
 
Deinde, Actus charitatis etiam ſi non habeat totã intẽ ſionem quã poteſt, nec ex toto conatu procedat, ſufficit ad remiſsionẽ peccatorũ , ergo et cõtritio . Antecedẽs patet quia ad talẽ actũ , cùm ſit ſupernaturalis requiritur habitus charitatis infuſ æ, cũ qua nullum mortale peccatum eſt. Niſi huic argumẽto reſpõ dere velis, habitũ charitatis nũquàm in actũ exire: niſi voluntas omnem vim ad operandum intendat, quod abſurdiſsimum eſt. 
 
Præterea, præceptũ de actu fidei, & de actu ſpei homo implet etiam ſi nõ agat ex toto conatu: ergo, & præceptum de charitate & con tritione. Non ergo contritio totum animi conatum exigit. 
 
Referti etiam ſolent in hoc, ſacratum literarũ teſtimonia, vt illud Ioannis. 14. Qui diligit me diligetur à patre meo, & Iacobi. 4. Appropinquate Deo, & appropinquabit vobis. Quod ſi dicas eſ ſe limitanda eiuſmodi teſtimonia vt ſubintelligatur ex toto conatu, eadem ratione limitabimus & quæ loquuntur de fide, ſpe, atq; iuſtitia. Quod quoniam probabile non eſt, ne illud quidem probare debemus, vnde hoc proficiſcitur. 
 
Quibus eiſdem argumentis, Scoti opinio refellenda eſt, qui in. 4. d. 14. q. 2. tenet ad cõ tritionem requiri certum intenſionis gradũ . Qui quidẽ error falſo nititur fundamento. Credit enim Scotus attritionẽ acquiſitam ex puris naturalibus, diſpoſitionẽ eſ ſe ad gratiã . Et quoniã vidit nõ quãlibet naturæ diſplicẽ tiã , puta remiſ ſam, idoneã eſ ſe ad iuſtificationẽ , coactus fuit aſ ſerere, contritionẽ exigere certam intenſionem magnã ſoli Deo cognitã . Verûm imaginatio hæc (ſiue Scoti fuerit, ſiue non fuerit, nam ſi quis eum voluerit hoc errore liberare, cum hoc ego non magnopere pugnabo) imaginatio hæc (inquam) non modo falſa eſt ſed etiam periculoſa & erronea, ne quod verbum atrocius dicam. Vltima nanque ad gratiam diſpoſitio (vt no bis demonſtratum eſt) auxilio Dei indiget ſpeciali. Quo auxilio poſito ſiue Deus moueat ad magnum dolorem ſiue ad paruum intenſiue, talis dolor contritio erit, ſicut ad amorem charitatis, ſiue Deus auxilio gratuito intenſe moueat voluntatem ſiue remiſ ſe, ſiue vt duo, ſiue vt decẽ , actus charitatis erit. Iuſtus ſiquidem habens charitatem infuſam vt decem, poteſt actum amoris. Et cũ de tali gradu requiſito nulla poſsit eſ ſe Probabilitas, an ſcilicet habeamus illũ nec ne: certè de contritione nullum præceptum eſ ſet. Quod ne ipſe idem Scotus non admittit, eſ ſet enim ſtultum præceptum, quod ſemper inuincibiliter ignoratur. Quinimo, teneretur homo ex toto conatu pœnitentiam agere, ne ex poneret ſe periculo talem gradum omittendi. 
 
Ex eodem quoq; fonte eiuſdem Scoti alter error emanauit: Certum tempus neceſ ſarium eſ ſe vt actus noſter cõtritio ſit. Cui ſententiæ aduerſatur manifeſtè Chryſoſto. in oratione B. Philogonij, & in libello de reparatione lapſi. cuius ante verba retulimus. Aduerſatur etiam Leo papa in epiſtola. 6 9. ad{ De Pœnitentia. d. 1. c. multiplex. } Theodorum, inquiens: Si periculum vrgeat cuiq; potenti ſtatim eſt abſolutio dãda : quia miſericordiæ Dei nõ poſ ſumus tempora definire, nec menſuras ponere, apud quem nullas patitur veniæ moras conuerſio: dicente ſpiritu Dei per prophetam, cum conuerſus ingemueris, tunc ſaluus eris. Eſt autem propheta Ezechiel. capi. 18. inquiens, cum auerterit ſe impiꝰ ab impietate ſua, animã ſuã viuificabit, & capi. 33. Iuſtitia iuſti non liberabit eum in quacunq; die peccauerit: & impietas impij non nocebit ei in quacunq; die cõuer ſus fuerit. Nam, vtroque loco in quacunque die, pro quacunque hora, vel momento accipiendum eſt: ſi enim iuſtus auertit ſe à iuſtitia ſua vel in hora, vel etiam in momento, iu ſtitias antiquas amittat. Impius ergo, in quacunq; hora vel momento fuerit conuerſus, iuſtitiam conſequetur: vt qui in momento potuit perdere gratiam poſsit & comparare. 
 
Pręterea, fac vt illud tempus neceſ ſarium, exẽpli cauſa ſit media hora, & in prima illius temporis particula faciat homo quicquid ſibi poſsibile eſt: Tunc ſequitur primum Deũ facienti quod in ſe eſt gratiam denegare: facientem quoq; hominem quicquid & poteſt & debet, condemnari. Nihil enim præterea debet homo, quàm pro tempore poteſt. Sequitur deinde, in illa etiam temporis particula hominem alias liberum extra ſalutis ſtatutũ . Quæ omnia Chriſtiana pietas exhorret. 
 
Præterea, ſequitur inde aliquem hominẽ Deum ſummè diligere. & de commiſsis propter Deum dolere, & tamen à Deo condem nari. cõtra illud, qui diligit me, diligetur à patre meo. Quinetiam ſequeretur, martyrem, qui pro Chriſto mortem oppeteret, cõdemnari . vt ſi martyrium in prima parte illius tẽ poris neceſ ſarij pateretur. Quòd ſi dicas ſuppleri defectum continuationis per martyriũ certè cùm voluntas pro facto cedat, voluntas quoq; efficax martyrij erit ſufficiẽs ad gratiam diſpoſitio. Quæ quoniam in momento haberi poteſt, fateamur neceſ ſe eſt contrionem quoque poſ ſe haberi in momẽto . 
 
Nihil, ſcilicet, noui dicimus, ſed ea tãtùm , quæ communi ſcholæ conſenſu ſermoneq; feruntur. Sed, ne hæc quidem quamlibet obuia & omnium diſputatione trita, erant nobis prætereunda. Conſtituendum enim erat, quid & quale ſit id de quo diſ ſerimus: non quo ignorare vos arbitraremur, ſed vt ampliore ratione & via noſtra procederet di ſputatio. 
 
Igitur ad primum Adriani argumentum protinus reſpondebo: ſi illud prius expoſuero, amorem Dei ſuper omnia dupliciter poſ ſe dici maximum. Vno modo intenſiuè, graduali quadam intenſione, quo pacto iuniores de intenſione loquuntur. In quem modum non oportet amorem Dei eſ ſe maximum. Aliter intelligitur eſ ſe maximus appreciatiuè. Cõcedẽda ſunt enim nobis in ſchola ſtica concertatione huiuſmodi vocabula, qđ alias ſ æpe deprecati ſumus. Ac iure obtinere debemus, quoniã theologicis res ornatè dicere velle, puerile eſt. Certè à theologo, ſi afferat eloquẽtiã , nõ eſt aſperãda , ſi nõ habeat, nõ ad modũ flagitãda : tantũ complectatur verbis quod vul , & dicat planè quod intellgat . 
 
Vt ergo eo redeamus vnde digreſsi ſumus & propoſitam diſtinctionẽ apertiori exẽplo demonſtremus Fœmina interim vehementius & intenſius catellum amat, quàm aurum & tamen ſi alterutrũ oporteret amittere, aurum catello præponeret: ita quoniam pluris facit aurum quàm catellum, plus diliget autũ non intenſiuè quidem, ſed appreciatiuè, quomodo contritio dolor eſt maximus, quia ſi daretur optio mallem amiſiſ ſe pecunias, mallem mortuum fuiſ ſe quam peccaſ ſe. 
 
Ad primum itaq; argumentum reſpondetur, quòd in toto corde dominum exquirit, qui non partem deo dat, & partẽ negat: vt illi faciunt qui vel amant aliquam vnam creaturam prohibitam, vel reſeruant ſibi vnum aliquod peccatum, quod non diſplicet. Quemadmodum verbi cauſa, ille totam domũ ho ſpitii exibere dicitur, qui neminem admittit intra domum ſi ne hoſpitis volũtate . Sed qui cũ illo etiam inimicum exciperet, nõ totam domũ exiberet. Similiter in tota tribulatione animæ Deum quærit, cui omnia peccata di ſplicent. Nam, qui ex parte quidem triſtaretur de peccatis, ex parte verò vnũ quodlibet ſibi reſeruaret in quo delectaretur, is Deum in tota tribulatione animæ non exquireret. Non eſt ergo ibi ſermo (vt ſcholaſticè loquamur) de totalitate gradualis intenſionis, ſed de totalitate integritatis & perfectionis. Atque hinc reliquis ſacrarum literarum teſtimoniis facilè reſpondetur. Primò, etiam Augu. teſtimonio. Alteri verò quod ex eodem Auguſt. pręfertur (vt ommittamus illud opu ſculum non eſ ſe ab Auguſtino conditum) reſpondemus, ad ſatisfactionem integrã pro grauiſsimis peccatis exibendam, grauiſsimis lamentis opus eſ ſe, ſine quibus eiuſmodi peccatorum plena remiſsio non eſt. Cęterùm ad ſimplicem remiſsionem culpæ, prolixa illa & grauis pœnitentia tum interior tum exterior non requiritur, & per hoc patet quid Ambroſio & Cypriano reſpondẽdum ſit. 
 
Ad primam verò rationem reſpondetur, facienti quod in ſe eſt ex puris naturalibus, non oportere Deum gratiã conferre, nec tũc poſtea, niſi totum faciat quod poteſt, ſed facienti quod in ſe eſt poſt auxilium Dei mouentis, Deus gratiam iuſtificationis dat, etiã ſi ex toto conatu non faciat. Ego (inquit Apocalyp. 3. ſto ad oſtium & pulſo, ſi quis aper ruerit mihi ianuam &c. Chriſtus ergo ingredietur ad animam ſiue ex toto conatu, ſiue ex medietate conatus, ianua aperiatur. 
 
Ad ſecundam rationẽ prius dicitur, quòd illis verbis non præcipitur intenſio ſumma gradualis in actu, ſed ſolùm vt omnes vires intendantur, quantum neceſ ſe eſt ad diligendum Deum ſuper omnia apreciatiuè ita vt in præparatione animi, videlicet cùm opus fuerit, totum cor, mentem, animam, vires, conatum Deo præ ſtemus. Poſterius reſpondetur, quòd illiuſmodi verbis ſolùm oſtenditur nullam eſ ſe diligendo Deo menſuram præ ſcribendam. Quia enim dicturus erat: diliges proximum tuum ſicut te ipſum, docet ante, nullum exemplum, nullumq́; modũ in amore Dei eſ ſe quærendum, qui vtiq; dignus eſt, vt ſine modo atq; exemplo diligatur. Eccleſ. 43. Benedicentes dominum, exaltate illum quantũ poteſtis, maior eſt enim omni laude. 
 
Verùm, illud dubium protinus exiſtit, an ſacramentum baptiſmi, cuique attrito adminiſtratum, cõferat gratiam, an potius vnum aliquod ſit attritionis genus, quod ſolùm di ſponat ad gratiam ſacramenti. 
 
Sed huic ego quę ſtioni commodius po ſtea reſpondebo: cùm de ſacramento abſolutionis diſputauero. Eadem enim ibidem quæ ſtio eſt. Et quòd ad mores Chriſtianorũ attinet, hîc forſitan curiosè. Illic verò neceſ ſariò tranſigetur. 
 
Iam verò ad argumenta prioris opinionis, quæ nitebatur oſtendere, baptiſmum niſi cõ trito adminiſtretur, prodeſ ſe nihil, dupliciter reſpondetur. Prius, quód ſi loquamur de actu charitatis, ſemper requiritur ad iuſtificationem: ſcluſis tamen ſacramentis, ſicut & contritio. Sacramentum autũ in non ponente obicẽ , eundem effectum habet, quẽ haberet charitas & contritio ſine ſacramento. Vnde ſicut paruulus, per ſolam habitualem charitatem & gratiã iuſtificatur, eo quòd nõ ponit obicem ſacramento ad remiſionem peccati originalis, ita & adultus quia non ponit obicẽ ad remiſsionem peccati moralis cum eſt attritus, per infuſionẽ charitatis habitualis iuſtificatur. Poſterius reſponderi quoque poteſt, omnia illa teſtimonia de charitate habituali eſ ſe intelligenda. Aliàs qui dormiret, quoniã non diligit, maneret in morte. Sed prior ſolutio præ ſtabilior eſt. Argumẽta verò opinionis alterius, poſt ea quę diſ ſerimus, faciliora ſunt, quàm vt ſoluere debeamus. 
 
De charitate verò an ſine pœnitentia va{ 4. d. 14. q. 1. } leat mortales culpas remittete, nonnulla cõ trouerſia eſt. Gabri. enim ait, ſed Diuus Tho. negat. Credit autem ille, ſolo actu charitatis{ 3. p. q. 84. } ſine pœnitentia peccata donari, cum memo riæ non occurrũt : Vt, ſi peccator, quo ſilicet{ arti. 5. ad. 2. } tẽpore Deum diligere tenetur Dei cõ ſiderãs bonitatem, elicit actũ dilectionis Dei ſuper omnia, conſequitur (inquit) remiſsionẽ peccatorũ , licet nullum habeat pœnitentię actũ : quia nullam habet cogitationem de peccato quam occupatus (vt ait) circa Dei dilectionẽ , habere non poteſt: non enim poſ ſumus plura ſimul cogitate. Hæc ille. Omnia verò ſcripturæ ſacræ teſtimonia, quæ probant pœnitentiam eſ ſe neceſ ſariam, exponit de pœnitentia formali, aut virtuali, vt patet in tertia eiuſdem queſtionis concluſione. Atque etiam Scotus in illa ipſa diſtinctione & quę ſtione, paucioribus verbis, eadem ferè peccare videtur. 
 
Sed hi, primũ in eo fallũtur , quòd non vident intereſ ſe plurimum, inter ea quæ ſolum neceſ ſaria ſunt, vt præcepta, & quæ neceſ ſaria ſunt etiã , vt media, ſine quibus ſalus haberi non poteſt. Aiunt nanq; , excuſari hominẽ à pœnitentia, & memoria peccatorum, cùm habet de peccato cömiſ ſo vel ignorantiã inuincibilem, vel etiam diſtracionẽ , neceſ ſariã à peccatis cogitãdis , quaſi pœnitentia ſolũ eſ ſet, neceſ ſaria, quia præcepta eſt: & nõ itẽ , ꝗ̈a mediũ ad ſalutem neceſ ſariũ . Atqui in huiuſ modi mediis licet admittatur excuſatio: ne homo peccet, quãdo ex ignorãtia deſunt, nõ tamen admittitur, vt ſine illis homo ſaluetur exempli gratia. Fides Chriſti eſt ad ſalutem neceſ ſaria: quòd ſi cui euangelium non annuncietur, excuſabitur quidem à præcepto credendi, id eſt, non peccabit ex eo quòd nõ credit in Chriſtum: ſed vitam æternam minimè conſequetur: ad quã conſequendã , Chri ſti fidem habere neceſ ſe eſt. Atq; idem de baptiſmo dicere licet: ſine quo nemo ſaluus efficitur: ſiue occupatus circa res alias, ſiue oblitus baptiſmi fingatur. Intelligimus ergo ad diuinam prouidentiam pertinere, vt quo voluit vel fidem vel baptiſmum, medium ad ſalutem præ ſtituere, facienti quod in ſe eſt, nũ quàm deneget tale medium. Sic igitur, cùm pœnitentia ſit, ad ſalutem medium neceſ ſarium, (quod abunde ſacrarum etiam literarũ teſtimoniis oſtenſum eſt) diuinæ procurationis eſ ſe conuincitur, vt facienti quod poteſt ea ſuggerat, quæ fuerint huic remedio adhibendo neceſ ſaria. 
 
Errant deinde vehementer, quòd teſtimonia illa ſcripturæ ſacræ de pœnitẽtia formali vel virtuali interpretantur: idque vt opinionem ſuam pugnaciſsime defendant. At ſi ſemel hanc nobis licentiam interpretandi permittimus, facile quoque cætera media ad ſalutem præfinita, per eandem expoſitionem eludemus. Fides quippe Chriſti explicabitur ad ſalutem neceſ ſaria formaliter vel virtualiter: Votum etiam baptiſmi dicetur neceſ ſariũ formale, vel virtuale. 
 
Præterea, cùm ſancti omnes de pœnitentia formali & explicata, prædicta teſtimonia interpretẽtur , temere & inconſiderate in cõ trariam intelligentiam peruertuntur. 
 
Præterea, talem interpretationem admittentes, in nullo euentu probare poterũt , formalem pœnitentiam eſ ſe neceſ ſariam. Dicemus enim illis, etiam cum peccata memoriæ occurrunt non oportere formaliter expliciteq́; dolere: neq; id refelli aliquo teſtimonio poteſt: quoniam charitas eſt pœnitentia virtualis: quæ ſufficere dicetur, quoniam locis præ ſcriptis formalis pœnitentia non præ ſcribitur. Ita, ſi huic expoſitioni dabitur locus, ſatis erit ad ſalutem noua vita, ſine deteſtatione veteris, quæ eſt hæreſis Luterana. 
 
Quæda inſuper teſtimonia ex illis, de pœ nitentia virtuali exponere, impudentiæ manifeſtiſsimæ fuerit: vt illud Ioelis. 2. Conuertimini ad me in toto corde veſtro, in ieiunio & fletu, & planctu, & ſcindite corda veſtra. Illud item pœnitentiam agite, & baptizetur{ actorũ. 2. } vnuſquiſq; veſtrum in remiſ ſionem peccatorum. Quod quidem teſtimonium, ſi de pœ nitentia, vel formali, vel virtuali volumus exponere, in eũ errorem incidimus, quẽ paulo ante reprobauimus: hoc eſt, baptiſmum ſine pœnitentia formali peccata remittere. Verũ , hæc miſ ſa facio, (quæ tamen decernere controuerſiã poſ ſunt) illud quæro, ſi cui peccatori diuina bonitas occurrat, eo etiam tẽpore , quo nec diligere deũ , nec pœnitentiam agere tenetur, non occurrant autem peccata, videlicet ocupatiſsimo in diuinæ bonitatis contẽ platione . Quæro tum (inquam) an iſti habenti actum dilectionis, peccata ſine pœnitentia condonentur? Nam ſi cõdonantur , ergo etiã quando non tenebatur ille, aut deum dilegere, aut in dei contemplatione verſari, remiſ ſionem peccatorum conſequetur ſine pœnitentia. Quod, vel iſti cõcedere verentur: ſin autẽ non condonantur, nec ille peccator poteſt in actum dilectionis ſine pœnitentię actu prodire: ergo pœnitentia formalis (quod modò contendimus) eſt ad remiſsionem peccatorum neceſ ſaria. Atq; (vt ſ ępe iam diximus) ad diuinam procurationẽ ſpectat, vt nullus peccator in actum dilectionis prodeat, cùm primum ad deum conuertitur, quin ſimul, quemadmodum bonum per amorem amplectitur, ita etiam odio malum proſequatur. Pœnitemini (inquit) & conuertimini, vt deleantur peccata veſtra. 
 
Accedit illa quoq; cauſa: quòd cùm ſacramentum pœnitentiæ baptizatis tam ſit ne ceſ ſarium ad ſalutem, quàm baptiſmus non baptizatis, (quod ſuo poſtea loco demõ ſtrabitur ) certè ſicut ſine baptiſmo in re vel in voto, nemo adultus ſalutem conſequi poteſt, ita ſine pœnitentiæ ſacramento in re vel in voto ſaluatur nemo. Votum autem ſacramẽ ti pœnitentiæ nullus habet, ſine peccatorum & memoria & diſplicentia: verius eſt igitur nimirum illud quod nos aſ ſerimus, ſine pœ nitentiæ actu per ſolam charitatem, neminẽ poſ ſe ſaluari. 
 
Sed de martyrio quæ ſtio difficilior eſt. Nam, ſine pœnitentia peccata etiam mortalia remittere, iuniores ferè tradunt. Scotus. 4. d. 14. q. 2. Gabriel eadem diſtin. &. q. Imò. &. D. Tho. videtur in hanc ſententiam ire. 3. p. q. 87. artic. 1. Nam ſecundum argumentum erat huiuſmodi. Pœnitentia non eſt ſine actuali diſplicentia peccatorũ : ſed peccata venialia poſ ſunt dimitti ſine diſplicentia eorum, ſicut patet in eo qui dormiẽs occideretur propter Chriſtum: ergo peccata venialia poſ ſunt remitti ſine pœnitentia. Cui argumento. D. Tho. reſpondet. Quòd paſsio pro Chriſto ſu ſcepta obtinet vim baptiſmi, & ideò purgat ab omni culpa, & veniali, & mortali: niſi actualiter voluntatem peccato inuenerit inhærẽ tem . Hactenus. D. Tho. 
 
At, etiã ſi homo non doleat, aut culpas in memoria habeat, (modò tamen velit placere deo in omnibus, & vitã pro illo fundere) nõ habet voluntatem peccato actualiter inhærẽ tem : ergo (iuxta. D. Thomæ placitum) paſsio pro Chriſto ſuſcepta, ſine pœnitentia, mortalia peccata remittit. 
 
Verùm, ſententia contraria mihi ex animo exuri non poteſt. Nam perſuaſa eſt & authoritate maiorum, & graui conſtantiq́; ratione, ac fieri poteſt vt errem, ſed ita prorſus exiſtimo. Primùm enim paſsio pro Chriſto ſuſcepta, ſi à charitate nõ exiſtit, nihil valet ad culpæ mortalis remiſsionem, vt. D. Tho. author eſt. 22. q. 124. art. 2. ad. 2. &. 3. p. q. 66. art. 12. ad. 2. Item, & Auguſt. contra Creſcon. lib. 2. cap. 12. Imò. adeo Paulus. 1. ad Corin. 13. inquiens. Si corpus meum tradidero ita vt ardeam, charitatem autem non habuero nihil mihi prodeſt. Charitas autem in eo qui peccauit mortaliter, non remittit peccatum ſine pœnitentia (vt idem. D. Tho. ſcribit. 3. p. q. 84. art. 5. ad. 2.) ergo nec martyrium. Et confirmatur. Quia voluntas efficax martyriũ actu ſuſceptum, quantum ad eſ ſentialia (vt hîc ſupponimus) nihil differunt. Si ergo martyrium ſine pœnitentia peccatum mortale remittit, ac proinde gloriam meretur æternam, & voluntas quoq; efficax martyrij, idem ſine pœnitentia, dubio procul efficeret. 
 
Præterea, paſsio pro Chriſto ſuſcepta, in eo qui fuit aut ſchiſmaticus vel hæreticus nõ remittit peccatum hæreſis vel ſchiſmatis, niſi prius homo eccleſiæ catholicæ fuerit aggregatus: ergo, nec remittit eiuſmodi peccata niſi homo pœniteat. Nam verbis ſcholæ vſitatis quandoq; vtimur, nec vllum aut verborum fucum, aut eloquentiæ ornatum adhibere volumus: ſed tantûm cõfirmandæ veritati curam operamq́; nauare. Antecedens igitur noſtræ huius argumentationis, præter quam quòd habetur ex Cypriano lib. 3. epi ſtolarum, epiſto. 2. ad Antonianũ . atq; ex Auguſt. tum ſ æpe aliàs, tum lib. 1. de baptiſmo contra Donatiſtas cap. 11. & lib. 3. capit. 16. & lib. 4. cap. 17. difinitur etiam in conci. Florẽ . ſub Eugenio. 4. Conſequentia verò probatur. Quia ſicut fides, & eccleſiæ catholicæ vnitas, ſunt media ad ſaluetm neceſ ſaria, ita & pœnitentia. 
 
Præterea, ſi quis ante baptiſmum mortem pro deo oppetat, non conſequetur ſalutem ſine voto baptiſmi, ſi re ipſa baptizari nõ poteſt: ergo, nec poſt baptiſmum, ſi peccauit mortaliter conſequetur ſalutem ſine pœnitẽ tiæ ſacramẽto aut in re aut in voto ſuſcepto. Antecedens quod aſ ſumpſimus, Thomas Vualdenſis lib. de ſacramẽtis cap. 97. &. 105. Diui præ ſertim Auguſtini teſtimonio con firmat, lib. 4. de bapt. contra Donati. cap. 21. &. 22. Non enim mors pro deo ſuſcepta, iam euangelio promulgato, ſine fine Chriſti & eccleſiæ ſalutem præ ſtare poteſt. At conſequẽ tia vel ex eo liquet, quòd ſicut baptiſmi ſacramentum eſt ad ſalutem neceſ ſarium his qui ante peccauerunt, ita & pœnitentia, his qui peccauerunt poſt baptiſmum. 
 
Adde illi quoq; , quòd ſi martyri peccata in mentẽ veniãt etiam in ipſo martyrij agone conſtituto, non ſaluabitur ſi non doleat, ergo martyrio etiã inſtante: pœnitentia neceſ ſaria eſt. Antecedens patet, quia ſi confeſ ſor occurrat, citra ſacramentum ſalus illi non veniet, eò quòd diuinum præceptũ de confeſsione eſt. Cùm igitur de contritione etiam interiori diuinum præceptum ſit, (quod iam iam manifeſtum erit) fit conſequens, vt ſi homo martyrio expoſitus, de peccatis memoriæ occurrentibus pœnitentiam non agit, diuini præcepti violator exiſtit. 
 
Ridiculum verò eſt quod fingunt iſti, martyrium homini oblatũ memoriã peccatorũ abolere. Cũ è diuerſo, pœnæ, inopinato etiã incidẽtes , ſoleãt culparũ memoriam vel dormientẽ excitare. In cuius rei exẽplum adducit Chriſoſtomus homi. 4. de diuite & Lazaro, fratres Ioſeph, quibus cũ peccati iã penè obliterati veniſ ſet in mentẽ , merito ( inquiũt ) hæc patimur quia peccauimus in fratrem { Gene. 42 } no ſtrũ . Tres item pueri in camino ignis ardentis, in veritate & in iudicio, aiunt, induxiſti{ Daniel. 3. } hæc omnia propter peccata noſtra, peccauimus enim &c. Et propheta in die (inquit) tribulationis deum exquiſiui manibus meis. Et paulo poſt. Et meditatus ſum nocte cũ corde meo, & exercitabar, & ſcopebã ſpiritum meũ &c. Martyrium itaq; occurrẽs , non memoriã peccatorum aut tollit aut impedit, ſed potius excitat. Quare nihil cauſ æ video, cur pœnitentia ad ſalutem neceſ ſaria martyri de ſit: quin in ipſo ſanguine culpas maximè abluet, quas ante cõmiſit . Equidem ita ſentio, & (vt reor ipſe) ſentiet vnuſquiſq; veſtrũ ſi rẽ non ex authoritate aduerſatiorũ , ſed ex ratione pẽ ſetis : nec enim minorem vim habet baptiſmus in remittendis culpis, quàm martyrium: quod veluti baptiſmi vicarium eſt, (vt Auguſt. tradidit libr. 4. de baptiſmo contra Donatiſt. cap. 22. & ſequentibus) referturq́; de conſecrati. diſt. 4 cap. baptiſmi vicem: ſed baptiſmus, alias efficaciſsimum cõtra omnia peccata remediũ , ſine pœnitẽtia tamẽ aliqua præuia: peccatorũ mortaliũ nõ efficit remiſ ſionẽ , ergo nec martyrium: niſi nouis oraculis iuniores à mediis ad ſalutem neceſ ſariis, martyres adultos velint excipere, quod qua ratione faciant, haud ſatis intelligo. 
 
Nec. D. Thomas vnquam aſ ſeruit dormiẽ ti in peccato mortali per paſsionẽ pro Chri ſto illatam, remitti peccatum ſine aliquo præ cedenti dolore: non enim ſine charitate paſ ſio valet: vt locis citatis. D. Thoma. aſtruxit. Et, cum eo loco, martyrium baptiſmo comparauerit, idem profecto aſ ſeruit, baptiſmum omnia peccata remittere tam mortalia quã venialia, dum modo voluntatem peccato nõ inuenerit inherentem. Nec proinde licet colligere, baptiſmum vel dormienti vel vigilanti ſine pœnitentia mortalia abolere peccata. Quare nec de martyrio id ex mente. D. Thomæ. colligi poteſt, niſi ſuo ipſius teſtimonio virum alioqui doctiſsimum velis vrgere, vt concedat dormienti in peccato mortali, qui nec contritionem, nec attritionẽ habuit vnquam, per mortem pro Chriſto violenter illatam, æternam conferri ſalutem. Quod tam abſurdum eſt, quàm quod abſurdiſsimum. 
 
Pœnarum igitur remiſsio, ſolet dici remiſ ſio peccatorum: vt patet in indulgentiis, quæ paſsim hoc nomine conceduntur. Credit itaque. D. Tho. per baptiſmum & martyrium, omnẽ pœnam ſiue peccati venialis ſiue mortalis aboleri, ſuppoſita tamẽ remiſsione mortalis culpæ, quæ adulto ſine diſpoſitione voluntatis præuia, contingere non poteſt. Culpę etiam veniales per baptiſmum adulto dor mienti remittuntur: non enim adultus dormiens baptiſmum ſuſcipit, niſi prius vigilans voluerit baptizari. Cùm autem baptiſmus ſit pœnitentia virtualis omnium peccatorũ , eo ipſo quòd quis baptiſmum voluit, pœnitentiam habuit omnium virtualem, quam ad venialem remiſsionem ſatis eſ ſe, D. Thomas illo loco manifeſtiſsimè docuit. Et confirmatur. Quia ſi quis vigilans cum attritione peccatorum mortalium, nullam habens memoriam venialium, accederet ad baptiſmum, cõ ſequeretur plenariam remiſsionem omniũ peccatorum: ergo & dormiens, ſi habuit contritionem mortalium, venialium remiſsionem conſequetur. Cõfirmatur rurſum, quia ſi baptiſmus non remitteret venialia, quibus mens inhæret habitualiter, profecto vix vllꝰ reperiretur, qui per baptiſmum conſequeretur innocentiam, ac totius pœnę remiſsionẽ . Nec me fugit Caietanum aliter iudicaſ ſe: ſed ita res humanæ habent, nos non probamus aliena, alij reprobabunt noſtra. Intelligo ergo. D. Thomam, vt illi ſecundo argumento reſponderet, id ſenſiſ ſe. quòd tam baptiſmus quàm paſsio pro Chriſto ſuſcepta, ſine aliqua pœnitentia formali, remittunt omnia venialia, quantum ad culpam & quantum ad pœ nam, niſi voluntas actualiter committat veniale peccatum: quod in baptiſmo facile eſt: in martyrio non item. Nã ferè dum quis patitur pro Chiſto , auertit animũ ab omni peccato etiam veniali. Sed ſiue baptizatus, ſiue pro Chriſto moriens, actualẽ obicẽ opponeret, ſiue baptiſmo, ſeu martyrio, iam effectus remiſionis illius culpæ impediretur. Ita cũ dormiens nihil actu obiiciat virtuti vel baptiſ mi vel martyrii, omnium venialiũ veniã ſine formali diſplicentia conſequetur. Quam ob rem, illa exceptio niſi actualiter voluntatem peccato inuenerit, &c. non eſt referenda ad remiſsionem mortalium, ſed ad remiſsionẽ venialium. Aſ ſeuerat enim. D. Thomas, pœ nitentiã explicitã eſ ſe neceſ ſariam ad mortaliũ remiſsionẽ : quare non ſtatim aſ ſeruiſ ſet, dormiẽti in peccato mortali ſit. e aliquo actu & diſpoſitione præuia, aut per baptiſmũ : aut per mortẽ extrinſecus illatã , mortalia peccata condonari. De eleemoſyna verò facilior quæ ſtio eſt: nã , dupliciter intelligi poſ ſunt ea teſtimonia quæ illi tribuant remiſsionẽ peccatorum. Prius, vt ad pœnas pro peccatis debitas omnia referantur: iuxta illud Daniel. 4. Peccata tua eleemoſynis redime: redimũtur enim pœnæ pro peccatis debitæ non alio precio magis, quàm eleemoſynis. Poſterius etiã in hunc ſenſum intelligi poſ ſunt, vt pollicitatio diuinæ miſericordiæ ſignificetur iis, qui fuerint miſericordes: vt etiã ſi in peccatis ſint per eleemoſynas tamen, id conſequantur, vt ex dei gratia & beneficio cõuerſio cordis illis aliquando præ ſtetur, ſic enim ſcriptũ eſt,{ Eſa. 58. } frange eſurienti panẽ tuum, egenos vagosq́; induc in domum tuã : cùm videris nudũ operi eum, & carnem tuam ne deſpexeris: tunc erumpet quaſi mane lumen tuum, & ſanitas tua citius orietur: orietur in tenebris lux tua,{ Matth. 5 } & tenebræ tuę erunt ſicut meridies. Et iterũ . Beati miſericordes, quoniam ipſi miſericordiam conſequentur. Ex quibus liquido patet quid ad reliqua dicendum ſit, nolo enim eſ ſe longus in ſingulis explicandis. Sed & ſecundum argumentum principale cum ſua confirmatione, ex his quæ diximus facilè ſoluitur. 
 
Vltimo verò, quoniam peculiarem habet difficultatem, peculiariter quoq; diluendum eſt. Quærit enim an ſpecialis pœnitentia de ſingulis mortalibus, ſit ad ſalutem neceſ ſaria: an potius ſatis ſit pœnitentia de omnibus confuſa & generalis. Et quamuis ſciam, multa à multis de hac quæ ſtione fuiſ ſe di ſputata, id ego tamen ex. D. Thomę ſententia, ſemꝑ & intellexi & credidi, in omni lege, ſiue naturæ, ſiue ſcripturæ, ſiue gratiæ, nõ ſat fuiſ ſe ad peccatorũ mortalium remiſsionẽ , in genere confuſeq́ue dolere: ſed ſpecialẽ , di ſtinctã q́ue de ſingulis pœnitentiam requiri. Cuius rei explicandæ gratia, dupliciter de cõ tritione loqui poſ ſumus. Vno modo, ſecundum ſe, quatenus eſt actus virtutis: alio modo, in ordine ad confeſsionem, quatenus eſt pars ſacramenti. 
 
Deinde notandum, dupliciter poſ ſe intelligi, contritionem ſpecialem de ſingulis eſ ſe neceſ ſariam. Primum, neceſsitate præcepti, deinde neceſsitate finis. 
 
Præterea, contritionem de ſingulis mortalibus eſ ſe neceſ ſariam, duobus modis accipi poteſt. Prius ſic, vt ad ſingula peccata mortalia requirantur ſingulæ contritiones, vel ſecũ dum numerum, vel ſecundum ſpeciem. Po ſterius ſic: vt vna contritio ſit diſtincta de ſingulis, quemadmodum, ſi ſingulis peccatis in memoriam reuocatis, de illis vno eodemq; dolore doleam. 
 
Tunc ſit prima concluſio. Non requiruntur ſingulæ contritiones ad ſingula mortalia ſecundum numerum: imò nec ſecundũ ſpeciem quidem: vt videlicet quot ſunt peccata vel numero vel ſpecie, tot exigãtur dolores. Vno enim actu & confiteri & cõteri de multis ſpeciebus pecatorum poſ ſumus: ergo, nec abſolutè, nec in ordine ad confeſsionem, in illum ſenſum requiritur ſpecialis diſtintaq́ue contritio. 
 
Secunda concluſio. In ordine ad cõfeſsio nem , requiritur contritio de ſingulis diſtincta, non ſolùm ſecundum ſpeciem, ſed etiam ſecundum numerum. Quia contritio includit ſimul propoſitum cõfitendi ſingula mortalia: non ſecundum ſpeciem modò verùm etiam ſecundum numerum. Ac præterea, cũ homo confitetur, deteſtatur ea peccata quæ confitetur, niſi ſit ficta confeſsio. Quare actus interior pœnitentiæ, à quo exterior cõ feſsio proficiſcitur, ſingula mortalia quæ ſub confeſsione cadunt, reſpicit. Ideo enim confitetur ea, vt deſtruat illa: & pro iis deo ſatiſ faciat. Qua propter, vt confeſsio de ſingulis mortalibus eſt ad ſalutem neceſ ſaria, etiã neceſsitate finis, ita & contritio de ſingulis, in noua lege eſt neceſ ſaria. 
 
Tertia concluſio. Cõtritio de ſingulis mortalibus ſpecialis & diſtincta, neceſ ſaria eſt ad ſalutem: non ſolùm neceſsitate præcepti, verùm etiam neceſsitate finis. Fuitq́; ſemper in omni lege neceſ ſaria, ſine ordine ad cõfeſsionem . Itaque non ſufficit contritio generalis, qua doleo me fuiſ ſe peccatorem, ſed requiritur ſpecialis quæ diſtinctè feratur in ſingula, vt ſi peccatis præteritis in memoriam reuocatis, uoluntas vnica contritione vniuerſa illa deteſtetur, velitq́; pro vniuerſis deo ſatisfacere. Hæc quippe ſat erit, hancq́; nos pœnitétiam ſpecialem, ac diſtinctã appellamus. Nã ſi vnico verbo ſacerdoti ſignificare poſ ſem diuerſa peccata mea, illa eſ ſet ſpecialis diſtinctaq́; confeſsio. Quo circa, cùm pœnitentia confeſsioq́; interior peccatorũ hominis, ad deũ ſit, vnicus ille actus qui fertur in peccata, diſtincta & ſpecialiter cognita, ſpecialis pœ nitentia & vocatur, & eſt. Aſ ſerimus autem, hanc non aliter requiri, ac rationẽ dati & accepti à diſpenſatore. Quamquidem confuſam & generalẽ nemo arbitraretur idoneam, di ſtinctam & ſpecialem omnes exiſtimarent neceſ ſariam. 
 
Sic verò explicata. D. Thomæ ſentẽtia , ha ut ſanè intelligo, cur viris doctis probari non debeat. Eò vel maximè, quòd pœnitentiã hãc ſpecialem atq; diſtinctã , ſic intelligi volumus ad ſalutẽ neceſ ſariam, vt reliqua media, quæ niſi in tẽpore adhiberi nõ queunt. Nẽpe hoc pacto, vt ſi diſtinctè de omnibꝰ doleri poſsit, de omnibus ſpecialiter doleatur. Sin autẽ , vel per anguſtiam temporis, vel per aliã cauſam, id fieri non poſsit, habeatur quidem animus, votumq́; ſi facultas adeſ ſet, ſpecialiter & di ſtributè de ſingulis pœnitendi. 
 
Hanc concluſionem. D. Thomas habet. 12 q. 113. art. 5. ad. 3. inquiens. In tempore præcedenti iuſtificationẽ oportet, vt homo ſingula peccata quæ cõmiſit , deteſtetur, quorũ memoriã habet. Et ex tali cõ ſideratione præce denti ſubſequitur in anima quidã motus deteſtantis vniuerſaliter omnia peccata cõmiſ ſa , inter quæ etiam includuntur peccata obliuioni tradita, quia homo in ſtatu illo eſt ſic diſpoſitus, vt etiam de his quæ non meminit contereretur, ſi memoriæ adeſ ſent. Ecce quẽ admodum intelligit. D. Thomas ſpecialẽ cõ tritionem eſ ſe neceſ ſariam, & ad ſalutem, & ad remiſsionem peccatorum. Et de veritate. q. 28. art. 5. ad. 4. Ad iuſtificationem (inquit) non requiritur, quòd in ipſo iuſtificationis momẽto , aliquis de peccatis ſingulis cogitet. Recogitatio autem ſingulorum peccatorũ , debet vel præcedere, vel ſaltem ſequi iuſtificationem. Et. 3. p. q. 87. arti. 1. Ad remiſsionẽ peccati mortalis (ait) requiritur vt homo actualiter peccatum mortale commiſ ſum deteſtetur: vt, cilicet, quantum in ipſo eſt, diligentiã adhibeat ad rememorandum ſingula peccata mortalia, vt ſingula deteſtetur. Idem in 4. diſtinctio. 17. quæ ſtio. 3. articu. 2. ad ſecundum. 
 
Eandem ſententiã tenet durandus, diſt. 17. q. 2. art. 2. ad primũ . Et Adrianus. q. 3. de baptiſmo circa finem. Et Ricardus, di. 16. art. 4. q. 2. Certè neceſ ſariã eſ ſe ſaltẽ neceſsitate prę cepti huiuſmodi contritionẽ Paludanus aſ ſerit, diſt. 17. q. 1. art. 2. concluſione. 5. & Alexã der Alẽ ſis . 4. p. q. 69. membro. 8. arti. 2. 
 
Idem quoq; mihi videtur ſentire Auguſt. de vera & falsa pœnitentia, capit. 9. 14. &. 17. Cuius verba referuntur de pœnitentia diſt. 3.{ Cap. 17. } ca. ſunt plures: & diſt. 5. ca. 1. Verſum (inquit) puto, qui dolet de crimine, conuerſum, qui dolet de omni eius quã expoſuimus varietate. Expoſuerat autem eam varietatem capit. 14. ſecundum circuſtantias ſpeciales peccatorum: quas docuerat, eſ ſe ſpecialiter & conſiderandas, & deplorandas. 
 
Et Chryſoſtomus in fine primi libri de cõ tritiõe cordis. Hoc eſt quod expoſcitur à nobis, vt ſemper recordemur mala noſtra, & ad animum reuocemus, & conſcientiam geſtorum noſtrorum habeamus ante oculos, vt ꝓ iis ſupplicemus deo. Sed apertius in. 2. lib. etiã circa finem. Oportebat nos ſemper non ſolùm ſcire exomologeſim & confiteri, quia in nobis multa delicta ſunt, verum & vnũquodque peccatum, & maius & minus, quaſi in libro ita in corde noſtro habere deſcriptum, idque frequentius recognoſcere, atque ante oculos ponere, & tanqàm hæc nuper admiſ ſa lugere. &c. Nec te moueat, quòd confeſsionis Chryſoſtomus meminit, loquitur enim de confeſsione quæ fit deo, non de ea quę fit ſacerdotibus: vt poſterius oſtendemus. Et ad huc manifeſtius hom. 4. de Lazaro circa finẽ . Singulis horis & diebus renouemus apud nos hoc iudicium: ſententiam aduerſus nos ipſos feramus, omniq́; modo conemur confiteri deo. Nam ſi noſmetipſos iudicaremus (vt Paulus ait) non vtiq; iudicaremur à Domino: vt igitur nec puniamur, nec pœnas demus, in ſuam quiſq; conſcientiam ingrediatur, vitamq́; explicet, cunctisq́; commiſsis diligenter excuſsis, condemnet animam quæ hæc patrauit, puniatq́; cogitationem, affligat crucietq́; ſuam ipſius metem, ſupplicium à ſe ipſo exigat pro peccatis. Hactenus Chryſo ſtomus. Et Gregorius. 4. morali. cap. 17. &. 8. libro cap. 16. in illud, confabulabor cum amaritudine animæ meæ: enumerãdo ſcilicet ſingula mala quæ feci. Ita enim. D. Gregorius interpretatur. Cuius verba non grauarer equidem recitare, niſi aliò feſtinaret oratio. 
 
Præterea. in huius rei cõfirmationem , ne ſacrarum quidem literarum deſ ſe nobis poterunt teſtimonia: vt illud, Recogitabo tibi{ Eſaiæ 38. } oẽs annos meos in amaritudine animæ meę: non autem eſ ſet opus ante acti temporis vitã expendere in amaritudine animæ, ſi pœnitẽ tia generalis & confuſa ſufficeret. 
 
Illud quoq; , ſi impius egerit pœnitentiam{ Ezech. 18. } ab omnibus peccatis ſuis, & fecerit iudicium, hoc eſt, examen & inquiſitionẽ , de qua Apo{ 1. ad Corint. 11. Pſal. 76. } ſtolus, probet ſeipſum homo. 
 
Et illud Dauid: cogitaui dies antiquos, & meditatus ſum noncte cum Corde meo, & exercitabar, & ſcopebam ſpiritum meum. Legit autem Auguſ. ſcrutabar ſpiritum meum: & ait. Seipſum interrogabat, ſeipſum examinabat, in ſe iudex erat. 
 
Præterea, ſi generalis pœnitẽtia ſatis eſ ſet, quorſum illa tam anxia cura petendi: Ab oc{ Pſal. 18. } cultis meis munda me Domine, & ab alienis parce ſeruo tuo? Nimirum, luce clarius propheta ſignificat, delicta ſua ſe ſolitũ ſcrutari, & pro ocultis, quæ vel adhibita diligentia intelligere non potuit, deprecari, cum ait, delicta quis intelligit, ab occultis meis &c. 
 
Præterea, ſi cui, dum conuertitur, tria mortalia quæ fecit, diſtinctè in mentem veniunt hoc eſt, adulterium, ſacrilegium, homicidiũ : Quæro, an ſatis fuerit, reiecta illorum ſpeciali memoria, verè de omnibus quæ fecit, confuſe dolere. Nam, ſi ſatis non eſt, id nos aſ ſerimus: ſin ſatis eſt: ſemperq́; in omni lege fuit certè examen illud tam exquiſitum in peccatis mortalibus & commemorandis & deplorandis, quod in omni retro tempore parentes noſtri fecerũt , docetur non fuiſ ſe neceſ ſarium. 
 
Præterea, pœnitentia exterior propter interiorẽ eſt: at exterior tã in lege noua quam in veteri, diſtincta & ſpecialis fuerit oportuit. Nam in veteri lege, pro variis peccatis va ria fuerunt ſacrificia definita: In noua quoq; , pœnitentiæ ſacramentũ ſpecialem diſtinctã q́ue de ſingulis exigit confeſsionẽ . Ac re vera: lex euangelica, quantum animi mei coniectura colligere poſ ſum, non aſtringit nos, vt ſpecialius de peccatis doleremus, quã in lege naturæ vel ſcripturæ homines tenebantur. Sed id conceſsit, vt quam pœnitentiam olim in delicti compenſationem atque vindictam coram deo agere oportebat, eandem ageremus apud ſacerdotem, qui locum Dei teneret in terris. 
 
Nec ego video, cur Chriſtus in Euangelio præceperit de ſingulis exteriorem pœnitentiam, niſi quia requirebatur interior de ſingulis, vt exterius ſignum viſibile interiori rei ſignatæ inuiſibili reſponderet. Non igitur (quod quidam arbitrantur) contritio ſpecialis propter confeſsionem exigitur: ſed è diuerſo, confeſsio ſpecialis propter contritionem: vtraque autem propter iudicii naturam. Omnis quippe iudex, cui iudicandi eſt authoritas demandata, reorum delicta inquirere atque examinare debet ſpeciatim: vt iuxta culparum menſuram, ſit & pœnarum moderatio. Sic in euangelica lege, iudicium de peccatis Sacerdotibus delegatum eſt: qui, vt fideliter ſuum munus exequantur, non habent eſ ſe contenti ſi peccata ſolùm in genere cognoſ cant: ſed habent interrogare etiam ſpecialia delicta, ac delictorum adiacentes circunſtantias. At in lege naturæ hoc iudicium erat ipſi peccatori commiſ ſum: vt ipſe idem, & eſ ſet teſtis & accuſator & iudex. Vnde ait. Si im{ Ezec. 14. } pius egerit pœnitentiam ab omnibus peccatis ſuis, & fecerit iudicium. Et iterum. Feci iudicium & iuſtitiam: non tradas me calumniã tibus me. Quamobrem, peccator in propria cauſa iudex effectus, niſi expendat delicta ꝓ pria , niſi diligenter ſeipſum interroget & examinet, vt ex qualitate & quantitate culparũ , imponat ſibi pœnitentiæ modum certè infidelis iudicij, imò iniqui pœnas daturus eſt, apud æquiſsimum iudicem. Hæc naturæ ratio eſt: quis negat? huic ſacrę literę cõ ſentiũt : hanc ſancti doctores inſinuãt : huius vim. D. Thomas intuitus, tertiam illam concluſionẽ aſ ſeruit. Qua etiam aſ ſerenda, nos multa diximus non pœnitus abſona, aut contemnenda. Sed ſi quid melius quiſquàm affere poterit, nobis volentibus & gratulantibus facturus eſt. De tertia igitur controuerſia ſatis.