ADulterij criminis grauitatẽ , clericis omnibus ſufficiant oſtendere verba pagani illius Abimelech regis ad Iſaac directa Gen. xxvj. c. Dũ reprehẽdẽs eũ quòd vxorẽ ſuam ſororẽ eſ ſe affirmauerit, dixit: Potuit coire qulſpiã de populo cum vxore tua, & induxeras ſuper nos grande peccatum. Si enim in ſola lege naturali viuens homo peccatum grande reputauit adulterium, quale debet eſ ſe in oculis chriſtianorũ , quos eadẽ naturalis ſcripturæ & gratiæ leges quotidie in ſtruũt , maximè ſacerdotũ , qui tanquam ſanctiſsimæ Trinitatis menſ æ pincernæ angelorũ panẽ virgineo ventre compactum quotidie tractant, & intra præ cordia recondunt. At ſi quis magis ſpecificè enormitatem huius criminis intelligere velit, & quomodo ſit de grauioribus peccatis quæ in proximum committuntur, videat Dionyſium Cartuſ. in opuſculo de conuerſione peccatoris, arti. v. vbi hoc oſtendit per plura quæ in eo concurrunt. Clericus autẽ adulter depoſitus ab officio, in monaſterium toto tẽpore vitæ ſuæ detruditur, vt in cap. Si quis clericus lxxxj. diſt. quod eſt concilium Aurelianẽ ſe : & quòd propter adulteriũ clericus deponatur, voluit gloſ. in c. lator. ij. quæ ſt. vij. in gloſ. j. quam ibi ſequitur Archi. & Hoſt. allegando d. c. Si quis, in ſua ſumma, tit. de adult. §. quæ pœna ſit imponenda. Idem tenent etiam Ioan. de Ana. in rub. & in capi. Significaſti. de adulte. Abb. & Moderni. in cap. Vt clericorum. de vita & honeſt. cleri. & in capitu. Peruenit. de adult. Et hanc opinionem tenent Ioan. And. & Ioan. de Imo. in dict. capit. Vt clericorum. vt refert Ana. in d. cap. Significaſti. & eſt communis opinio. Vide tamẽ Paul. Grillandi in tracta. de pœnis omnifariam coitus, incip. Sextò declaranda. vbi in prima & ſecunda col. nititur ſuſtinere contrarium, videlicet quòd clericus hodie propter ſimplex adulterium non debet deponi, & reſpondet ad fundamenta contraria, & tandem in col. iij. dicit quòd nihilominus in con ſulendo & iudicando tutius eſt tenere aliam opinionem, quæ eſt communis, & dicit hoc notandũ contra presbyteros incontinentes, qui alienas vxores ſollicitant ſ æpius, & accedunt libenter ad earum concubitum. Incurrit etiam clericus de adulterio damnatus aliam pœnam, nam ex tali ſententia infamis efficitur, vt notat Abba. in c. At ſi clerici. §. de adulteriis. in col. v. verſi. Sed circa. de iudi. Et in c. Cùm t. de re iudic. col. iiij. per text. in c. Infames. vj. quæ ſt. j. & in l. j. & ij. ff. de his qui not. infa. ſicut etiã efficitur infamis damnatus de aliis criminibus publicis. Eſt tamen in hoc aduertendum, quòd licet epiſcopus non poſsit directò reſtituere aliquem ad famam, vt concludit Abb. in d. c. Cum t. in col. iiij. in hoc caſu tamen adulterij, cùm liceat ſibi diſpen ſare, vt in d. §. de adulteriis. reſtituendo clericum damnatum de adulterio contra ſententiam ſuam, tunc reſtitutio famæ venit per quondam conſequentiam, poteſt indirectè, quod principaliter non poſ ſet. ita notat Abb. ibi, in d. col. v. & dicit ibi caſum ſing. ad hoc ſecundum illum intellectum. Et nota ſecundum Paul. Grillandi, vbi ſuprà, quòd licet de iure ciuili quando mulier nupta eſt impudica & meretrix, non punitur adulterans cum ea, {vt in l. Si ea. C. de adulte.} tamen de iure canonico non euaderet impunitus cum illa adulterans. ita dicit in d. col. iij. Crederem tamen vltra eum, quòd tunc clericus ignorans & accedens ad eam tanquã ad meretricem non puniretur ita acriter, ſicut alij adulteri. Si tamen mulier erat honeſta non excuſaretur clericus ignorans eam cõiugatam quominus vt adulter pu niatur. Quando autem clericus cognouit mulierem ſolutam, quæ ab ipſo & communiter reputatur vxorata, tunc enim vti adulterum pœna iuris communis puniendum eſ ſe, placuit Ioan. de. Ana. in capitu. Nonnullis. fin. colum. de Iudæis. referendo fratrem Vbertum qui fuit eiuſdem ſententiæ: licet alij aliter ſenſerint ſecundùm eum, per quem etiam vide quid in caſu contrario quando clericus cognouit vxoratam, quæ credebatur ſoluta. Vnum præterea aduertendum ſentio in hoc propoſito, quòd licet in his Regnis Caſtellæ & Legionis lege regia ſancitum ſit, quòd marito non accuſante vxorem, nullus poſsit eam accuſare de adulterio, Iudex tamen eccleſiaſticus poterit punire clericum in hoc delinquentem: nec reus valebit opponare quòd maritus non accu ſet. Non enim potuit lex illa regia eccleſiaſticos Iudices impedire, ne ad emendam ſuorum clericorum procederent. Aliter enim clerici omnes incontinentes libidinem ſuam potius cum nuptis, quàm cum ſolutis mulieribus explerent, quum ſecurius ac impunè id agere cognoſcerent: & ita ego iam aliâs practicaui dũ vicariũ agerẽ generalẽ epiſcopi Salamã tini : & licet ob id appellatum fuerit, obtinui tãdem coram ſuperiore. Veruntamen in hoc magna debet adhiberi cautela: nã ſi adulterium clerici adeò eſt notoriũ , maritíq; perſona ita vilis, quòd præ ſumi poſ ſit ipſum ſcire & paruipẽdere : tunc iudex eccleſiaſticus poterit publicè & liberè de adulterio tractare, & pœnam imponere. Si verò delictum nõ eſt publicum, aut marito ignotum eſ ſe creditur, periculúmq; exinde timeri poſsit vxori: tunc conſulerem clericum de hoc delicto conuictum vel confeſ ſum ca merario proceſ ſu, & familiari diſciplina corrigendum relegandúmque ſine expreſsione cauſ æ in ſententia. Quando verò correctio ſic ſecretè facta fuerit, & relegatio generalis; hortor omnes metropolitanos iudices, vt ab inferioribus ſecretè cauſam requirant, ne ex hoc delictum in publicum veniat, ſufficiat illis, quòd iudex inferior iuſtè proceſ ſerit, licet propter ſecreti cautelam aliquas iuris ſolennitates prætermiſerit. Aliter enim ſi omnia ſtrictè requirãt , nihil aliud efficient, niſi iudices ipſos inferiores cogere ad diſsimulãdũ , vel propalãdũ adulteria ſimilia, ipſ ò ſq; adulteros reddẽt inſolentiores, cũ intellexerint quòd Iudices ſui immediati illos punire recuſant, propter exactam rationem quam ab ipſis requirunt ſui ſuperiores. Marito autem clericum adulterum accuſante, tunc ſeuerius procedendum eſt: tantóque acrius in aliis pœnis carceris & detruſionis vltra depoſitionem puniẽdus eſt clericus, quãtò honorabilior eſt perſona mariti, aut diuturnius eſt adulterij peccatum, maiúſve exinde ſubortum ſcandalum, præcipuè ſi contigerit quòd adultera fuit per Iudicum ſecularem tradita marito, & ab eodem occiſa. Crederem inſuper in hac materia (meliori ſemper iudicio ſaluo) quòd maritus poteſt accuſare clericum coram Iudice eccleſiaſtico, licet vxorem coram ſeculari non accuſet: nec poterit clericus in hoc aliqua exceptione ſe tueri, cùm iura canonica adulteris pœnam imponẽtia nullam habeant conſiderationẽ , nec requirãt quòd vxor pariformiter accuſetur. Generaliter autẽ in hoc crimine cõ ſiderẽt eccleſiaſtici Iudices ne nimis diligẽter de adul teriis occultis inquiant, propter mulierum periculum, virorum infamiam, & clericorum fragilitatẽ , quę tantò multoties ad hoc flagitium illos impellit, quantò ſecretius illud poſ ſe perpetrare confidũt . Sed vigilãtes ſuper gregem ſuũ ſimilia potius præ ſeruare conentur ( cohabitationẽ & conuerſationẽ clericorum & nuptarum euitando) quã vſque ad vnguẽ inuenire & caſtigare ſatagant. In qua quidẽ adulteriorũ prudenti præ ſeruatione, & cauta correctionne eccleſiaſticos omnes Iudices deprecor ac obte ſtor, vt deſides nõ ſint, per duriſsimũ illud iudicium quod illis qui præ ſunt ſcriptura ſancta minatur, ne in eorum incuriã ſeuerius id corrigant vltore ferro maritorũ manus, tam grauis iniuriæ acerbitate commotæ, vt ſ æpius id eueniſ ſe perpendimus, & anno ſuperiori milleſimo quingenteſimo trigeſimoſeptimo pluribus notum fuit accidiſ ſe. Nam in tribus locis de Villanubla, videlicet, & de Cigunuela, ac de Laguna, quæ non longè diſtant ab oppido Valli ſoleti, vbi tunc Auguſtæ curia reſidebat in octo ferè menſium ſpacio, filius viduæ cuiuſdam, & duo mariti in tres ſacerdotes ſ æuierunt de inimicis mẽ bris ſe vindicantes, ob iniuriam in matris & vxorũ perſonas ſuſceptam, non ſine plurimorum laicorum applauſu, & quorundam forſan magiſtratuum ciuilium neglectu ob inhoneſtam ſacerdotum vitam, & ſuperiorum deſidiam: quod hîc ſcribere libuit, quia id bene noui, vt qui proceſ ſus deſuper confectos vidi, non alio animo, niſi vt hoc ad clericorum timorem, & ſuperiorum hortatum perpetuæ memoriæ tradere poſ ſem.