DE
 IVSTO IMPERIO
 LVSITANORVM
 ASIATICO.

 Auctore Doctore Fr. Seraphino de Freitas Luſitano in Pinciana
 Academia Veſpertinæ in ſacris Canonibus Cathedræ anteceßore ê Mercenarijs minimo.

 Ad Philippum IIII. potentiſsimum Hiſpaniarum, & Indiarum Monarcham.


 Non quercus te ſola decet, nec laurea Phœbis

 Fiat & ex edera ciuica noſtra tibi.




 Cum Priuilegijs Caſtellæ, & Luſitaniæ.

 Valliſoleti: Ex Officina Hieronymi Morillo, Almæ Vniuerſitatis Typographi. Anno M. DC. XXV.
 



El Rey. 
 
POr quãto por parte de vos el Doct. Fr. Serafin de Freytas Cathedratico de Viſperas de Canones de la vniuerſidad de Valladolid, de la Orden de nueſtra Señora de la Merced redempcion de cautiuos, nos fue fecha relacion, auiades compueſto vn libro intitulado, de iuſto Imperio Luſitanorum Aſiatico, el qual era muy, y prouechoſo, y nos pediſtes, y ſuplicaſtes, os mandaſſemos dar licencia, y facultad para imprimir lo por el tiempo que fueſſem os ſeruido, ô como la nueſtra merced fueſſe: lo qual viſto por los del nueſtro Conſejo, y como por ſu mandado ſe hizieron las diligencias que la pragmatica por nos vltimamente fecha ſobre la impreſsion de los libros diſpone: fue acordado, que deuiamos de mandar dar eſta nueſtra cedula para vos en la dicha razon, y nos tuuimoſlo por bien. Por la qual os damos licencia, y facultad, para que por tiempo, y eſpacio de diez años primeros ſiguientes, que corrã y ſe quenten deſde el dia de la fecha della en adelante, vos, ô la perſona q̃ vueſtro poder huuiere, y no otro alguno podays imprimir, y vender el dicho libro, intitulado de iuſto Imperio Luſitanorum Aſiatico, de que de ſuſo va fecha mencion por ſu original, que en el nueſtro Conſejo ſe vio, que va rubricado, y firmado al fin de Pedro Montemay or del Marmol, eſcriuano de Camara de los que en el nueſtro Conſejo reſiden, con que antes q̃ ſe venda lo traigays ante ellos, juntamente con el dicho original, para que ſe vea ſi la dicha impreſsion eſtâ conforme a el, ò traigays fee en publica forma, como por corrector por nos nombrado ſe vio, y corregio la dicha impreſsion por el dicho original, y ſe citaſſe el precio porque ſe ha de vender y mandamos al impreſſor, que anſi imprimiere lo ſuſodicho, no imprima el principio, y primer pliego, ni entregue mas de vn ſolo libro con ſu original al autor, ò perſona, a cuy a coſta lo imprimiere para eſeto de la dicha correccion, y taſſa, haſta que antes, y primero el dicho libro intitulado, de iuſto Imperio Luſitanorum Aſiatico, eſtè corregido, y taſſado por los del nueſtro Conſejo, y eſtando hecho, y no de otra manera, podays imprimir el dicho principio, y primer priuilegio, y ſeguidamente ponga eſta nueſtra cedula, y la aprouacion que de lo ſuſodicho ſe hizo por nueſtro mãdado, y la taſſa, y erratas, ſo pena de caer, è incurrir en las penas contenidas en las ley es, y pragmaticas de nueſtros Reynos, que ſobre ello diſponen. Y mandamos, que durante el tiempo de los dichos diez años perſona alguna ſin la dicha vueſtra licencia, no pueda imprimir, ni vender el dicho libro, ſo pena, que el que lo imprimiere, aya perdido, y pierda todos, y qualeſquier libros, moldes, y aparejos que dello tuuiere, y mas incurra en pena de cinquenta mil marauedis, la qu al dicha pena, ſea la tercia parte para la nueſtra Camara, y la otra tercia parte para el juez que lo ſentenciare, y la otra tercia parte para la perſona que lo denunciare, y mandamos à los del nueſtro Conſejo, Preſidentes, y Oydores de las nueſtras Audiencias, Alcaldes, Alguaziles de la nueſtra caſa, y Corte, y Chancillerias, y a todos los Corregidores, Aſsiſtentes, Gouernadores, Alcaldes mayores, y ordinarios, y otros juezes, y juſticias qualeſquier de todas las Ciudades, villas, y lugares de los nueſtros Reynos, y ſeñorios, y à cada vno dellos en ſu juriſdicion, que os guarden, y cumplan eſta nueſtra cedula, y contra ella no vayan, ni paſſen, ni conſientan yr, ni paſſar en manera alguna, ſo pena de la nueſtra merced, y de diez mil marauedis para la nueſtra Camara. Dada en ſan Lorenço a veynte y ocho dias del mes de Otubre de mil ſeyſcientos y veynte y quatro años. 
 
YO EL REY. 
 
Por mandado del Rey nueſtro Señor. 
 
 Don Sebaſtian de Contreras.





LIBRVM de Aſiatico Luſitanorum Imperio, à Patre Seraphino de Freitas Luſitano, ſacri ordinis Mercenariorũ in celeberrima Valleſoletana Academia, in ſacris Canonibus Doctore, veſpertinæque Cathedræ peritiſsimo moderatore, mira eruditione compoſitum, de mãdato Regij Senatus, qua potui diligentia legi, maximaque delectatione relegi; nihilque in eo non laudabile, nihilque non laude dignum reperi, ſiuè enim ſingularẽ vtriuſque iuris peritiam, ſiuè cãdidam ſermonis puritatem, ſiué in expugnandis aduerſariorum fundamentis ſolers artificium, ſiuè hiſtoriarum cognitionẽ, ſiuè Coſmographiæ, ac Geographiæ notitiã ſpectemus. Libenter fatebimur, eum non vt hoſpitem, ſed vt ciuem, in omnibus his profeſsionibus ſe oſtẽdiſſe. Opus planè dignum, quod ad totius orbis vtilitatem, acuratiſsimis excudatur caracteribus. Matriti calendis Octobris. Anno Domini milleſimo ſexcenteſimo vigeſimo quarto. 
 
 Licenc. Petrus Fernandez Nauarrete.




Tassa. 
 
POr los ſeñores del Conſejo Real fue taſſado eſte libro intitulado, De iuſto Imperio Luſitanorum Aſiatico, cõpueſto por el Doctor Fray Serafin de Freytas, a quatro marauedis el pliego, en doze dias del mes de Iulio, de 1625. 
 
 Franciſco de Arrieta.




ERRATAS. 
 
FOl. 2. col, 2. lin. 7. auſpicijs, fol. 26. col. 2. col. 14. nænijs, fol. 30. col. 1. lin. 3. non ſci ipta; fol. 51. col. 2. lin. 15. ab infidelium, fol. 81. col. 2. lin. 6. noſtrorum hoſtium, fol. 90. col. 2. lin. 3. conquiſitionis, fol. 117. col. 2. lin. 6. vnde, fol. 161. col. 1. lin. 13. 90. fol. 170. col. 2. lin. 4. facta, fol. 172. col. 2. lin. 3. ſidem, fol. 174. col. 2. lin. 11: corrogatis, fol. 175. col. 2. lin. 4. trapezitas, fol. 176 col. 1. lin. 12. Emmanuele Luſitaniæ Rege, fol: 189. col. 2. lin. 17. ſplendore. 
 
Con eſtas emiendas concuerda con ſu original. En Valladolid en S. Pablo à 22. de Iunio, de 625. 
 
 El Maeſtro Fr. Rafael Sanchez.




AD PHILIPPVM. IIII. HISPANIARVM, ET INDIARVM MONARCHAM. 
 
DVLCE (glorioſiſsime Principum) & decorum eſt Freitas nostris pro patria mori, a{ Hor. li. 3. carm. od. 2. }, in cuius obſquium tres fratres velut hæreditario munere functi ſunt. Horum exemplane ſequerer, Monachiſmi edicto ſum prohibitus; ſed inſperata occaſio defendendæ patriæ, abſque regularis obſeruantiæ offenſa, ſeſe mihi obtulit; vt ijdem fratres patriam non ſolum armis, & ſanguine, ſed & calamo, & iure propugnent, cum vtriſque Imperatoria Maieſtas condecoretur, & firmetur. b{ Proœm, inſtit. }, deſcendit in arenam Batauus tuum nauigationis, Indicique Imperij ius in dubium vocare tentans. Certaminis campus Oceanus eſt; iudic es vero ſupremi orbis Chriſtiani Principes; arma in æqualia. Ille enim à capitis vertice vſque ad pedis plantam ferro, & Chalybe tectus iactabunde progreditur: Ego vero ſub tuo nomine perſonam aliam, iuſtitiæ cauſa fretus, haud induam; conſpiret Africa, & Aſia turritis armata elephantibus; hostilibus sternantur æquora claſsibus; Turcæ, Mauri, & Ethnici fœdus ineant; Eccleſiæ errones inſultent; allatrent rebelles; & omnes Hiſpanicum Imperium multipliciter infeſtent; at vno Hiſpanici leonis intuitu omnia hæc monstra euaneſcent, & velut minores aues aduentante Aquila obſtrepere non audebunt; tot agmina, tot hostes, tot conſpirationes tuo Imperio, tuæ felicitati, tuis denique triumphis reſeruabantur; quidquid aduerſi cadat, tuis laudibus, tuiſque virtutibus materiam, campumque proſterni manifeſtum eſt. 
 
" Vtque tuus gaudet miles, cum vicerit hoſtem, " Sic cur ſe victum gaudeat, hoſtis habet.c{ Ouid. 2. de triſtibus ad Aug, }" "
 
Vnicum fidei ſcutum tibi aßume; in quo poſsis omnium hoſtium tela retorquere. d{ Pau ad Eph. 6. }. "Defende more tuo, parentumque tuorum contra hæreticos inconcußum Eccleſiæ statum vt tuum Christi dextera defendatur Imperium, vt ad Theodoſium Auguſtum Leo Papa promittit." e{ Epiſt. 25 ad Theod. }. Nihil enim eſt, quod lumine clariore præfulgeat, quam recta fides in Principe, nihil eſt quod ita nequeat occaſui ſubiacere, quam ver a religio. f{ L inter claras C. de ſacr. }. qua Imperium tuum protegente. 
 
 Viue Philippe diu felix, pete ſidera ſero, Hoc opus eſt terris, te quoque velle decet, Et tibi ſuccreſcant Iuuenes bis Cæſare digni, Hique tuum trudant vſque Philippe genus. g{ Vir. ad Aug. in morte Mecœnatis. } 
 
 D. Fr. Seraphinus de Freytas




ad Principes orbis christiani svpremos. 
 
PErſonatus quidam ante veſtrum (Clariſſimi Principes) tribunalius Indicæ nauigationis armis, ſanguine, Pontificijs titulis, dicam & diuinis oraculis, à Luſitaniæ Regibus quæſitum in iudicium vocat ſub Batauorum nomine; postquam in armis parum felicitatis contra Luſitanos ſunt experti, præter alia teſtes orbi Mombaca, Malaca, Molucæ, & Braſilia. Sed in iudicijs illud primum obtinet locum, vt actor perſonam legitimet, ne iudicium illußorium reddatur; hanc perſonatus ille nuſquam legitimabit; tum quia non ex Batauorum arbitrio modo ad Martis certamen, modo ad Aſtreæ forum legitimus & naturalis Princeps prouocandus erit; tum etiam quia Imperator Principes ve ſupremi (veſtra, ò Iudices, resagitur) a ſubditis ſuis cauſam dicere cogi haud debent. "Per me Reges regnant") ait diuina Sapientia Prou. 8.) & legum conditores iuſta decernunt, Bataui è contra Principi leges dare, non ab illo accipere intendunt: ſed ad rem; affirmat Incognitus longè clariſsimum eſſe alios ante Luſitanos ab Europa per promontorium bonæ ſpei in Indiam nauigaſſe: cum tamẽ tanta contrariæ opinionis in animis hominum infixæ vis fuerit, vt Antæcos, & Antipodes ſtatuere hæreſis eße putaretur omnium hæreſeon maxime detestanda: nam circa annum Chriſti ſeptingente ſimum quadrageſimum quintum (vt Auẽtinus in annalibus Boiorum, & Roſinus de antiquitatibus Rom. oratio. 2. pro antiquitate, pag. 596. memoriæ prodiderũt) Virgilius Epiſcopus Salæburgenſis proconcione dixerat Antipodes eße. Bonifacius Epiſcopus Maguntinus Virgilium impietatis accuſauit, hæreticumque eſſe publicè proclamauit, quod Antipodibus inductis alius etiam Christus induceretur. litteris à Pontifice Zacharia (cuius legatus Bonifacius erat) ad Vtilonem Boiorum Regem tanquam ingentis litis arbitrum, & ſequeſtrem impetratis, eius ſententia victus, & vt in cauſa inferior condemnatus Virgilius palinodiam decãtauit, ſed de hac quæst. c. 4. & 5. dißeremus; nunc vero cũ Bataui Monarchicum regimen ſuſpectum habeant, non ſimpliciter vos (Principes Sereniſsimi) in arbitros eligunt, nec vt ſecundum diuinũ, commune, & Hiſpanicum ius, quod verborum fuco in præfatione implorant, ſed iuxta lesbiam regulam, quam Incognitus domi habet, cauſam decidendam quærunt; & ne in exemplorum relatione immoretur; vnũ, vel alterum ob oculos ſubijciam. Ex Vlpian. l. iniuriarum. §. ſi quis me de iniurijs, tradit Incognitus iniuriarum agi poße, ſi quis in mari, aut ante ædes meas piſcari prohibeatur; tacet tamen contrariam regulam, quam Vlpianus ibidem in conductore publico constituit: docuit Paul. l. ſane de iniurijs, interdictum, vti poſsidetis, proprium maris ius habenti competere expuncta maris, particula, reponit verbum, diuerticulo; ſolùm Doctores, qui, vt ipſe interpretatur, aliquo modo ſibi patrocinãtur, admittit, alios vt adulatores recuſat: his & ſimilibus conditionibus confidenter ad iudicium prouocat, & merito: quis enim vincere valebit, qui nullo iure, nulla autoritate ſuperandus est; nihil enim Luſitanis optabilius contingere poterat, quam à Batauis in litem vocari, vt omnibus innoteſceret, quo iure, quaue iniuria noſtram antiquam, & tot titulis munitam Oceani nauigationem ad Indos interturbent. Stent igitur Bataui pacto, & ſententia ſecũdum allegata, & probata proferatur: viuite feliciter inclyti principes, locumque Dei, qui vobis cælitus est conceßus, tuemini, veſtroque honori, & maiestati proſpicite. 
 
 Doct. Fr. Seraphinus de Freitas.




EV el Rey faço ſaber aos que eſte Aluarà virem, que hauendo reſpecto, ao que por ſua peticaõ me inuou a dizer ò Doctor Frey Seraphim de Freytas, Religioſo da Orden de noſſa Señora da Merce, lente de Veſpora de Canones na Vniuerſidade de Valladolid. Hey por bem, è me praz, que por tempo de dez anos que ſe començaraõ a contar da data deſte en diante, nenhũ Impreſſor, nem liureiro, nẽ outra alguà peſſoa, de qualquer qualidade, eſtado, è cõdicaõ que ſeja, poſſa por ſi, nẽ por interpoſta peſſoa, imprimir, nẽ mãdar imprimir no Reyno de Portugal, nem leuar de fora impreſſo olibro que compos, intitulado, De iuſto Imperio Luſitanorum Aſiatico, ſaluo os que para iſſo tiuerẽ licença do dito Frey Seraphim, ſobpena, q̃ quẽ o cõtrario fizer, pagara por cada ves, que niſſo for cõprehendido, trinta cruzados à metade para captiuos, ea outra a metade para quẽ oacuſar; è alẽ diſſo, perderapara odito Frey Seraphim, todos os volumes, moldes, q̃ da impreſſaõdo dito libro lhe forem achados: pello que mando as juſticas, a que oconhecimento deſte pertencer, que durante ò dito tempo ocumpraõ, è guardem, è fazaõ inteiramente cũprir, è guardar, como nelle ſe contem ſem duuida, nem contradiçaõ alguã, poſto que ſeu effecto haia de durar maes de hum ano, ſem embargo da Ordenaçaõ em contrario. Frãciſco Pereira de Betancor ofez em Madrid a cinco dias do mes de Iunho, de mil ſeiſcentos è vinte cinco anos. 
 
REY. 
 
 Mendo da Motta. Dom Antonio Pereira.




DE mandato ſupremi Luſitaniæ Cõſilij perlegi tractatum hunc de iuſto Imperio Luſitanorum Aſiatico, autore ſapientiſsimo Doctore Fr. Serafino de Freytas, in quo nihil reperi Ortodoxæ fidei, vel Chriſtianis moribus aduerſum; quin & ſacrorum Canonum Iuriſconſultorum, ac Cæſarum doctrina, & grauium ſcriptorum recondita eruditione, ac per grandi rationum pondere, ſic autor inſtitutum conficit, vt nihil ad rem illuſtrius, aut efficacius deſiderari poſsit. Quàpropter opus digniſsimũ cenſeo, quod ad noſtrorum iuſtitiam commendandam, aduerſariorum temeritatem reprimẽdam, in poſterorum memoriam typis non vulgaribus commendetur. Matriti in Collegio Societatis Ieſu 6. Kalendis Octobris, anno 1623. 
 
 Doctor Sebaſtianus de Couto.




Facultas Generalis Ordinis. 
 
FRater Gaſpar Prieto, Magiſter in ſacra Theologia gratia Dei & ſanctæ ſedis Apoſtolicæ humilis magiſter generalis totius Ordinis Dominæ noſtræ de Mercede redemptionis captiuorum, &c. inſpecta approbatione magiſtri Fr. Balthaſaris Gomeſij, ſancti Ofſicij calificatoris, & cõſultoris, noſtrique in curia Regia Cœnobij comẽdatorijs, cui cõmiſimus cenſuram tractatus de iuſto Imperio Luſitanorũ Aſiatico, quem nobis obtulit approbandum venerabilis Pater Magiſter, & Doctor Fr. Seraphinus de Freitas Cathedram Veſpertinam ſacrorum Canonum in Pinciana Academia moderator præſentium tenore facultatem concedimus ipſi Doctori, vt tractatum prædictum in lucem edere poſsit, dummodo prius licentiam â Regio concilio impetret, in cuius rei fidem præſentes dedimus nomine proprio, ſignoque officij noſtri minori obſignatas in noſtro Matritij conuentu, poſtri die calendas Maij. Anno 1523. 
 
 Fr. Gaſpar Prieto Magiſter Generalis.




Capita diſſertationis Incogniti ſuper mari libero. 
 
 -  CAp. 1. iuregentium quibuſuis ad quoſuis liberã eße nauigationem. -  Cap. 2. Luſitanos nulium habere ius dominij in eos Indos, ad quos Bataui nauigant, titulo inuentionis. -  Cap. 3. Luſitanos in Indos non habere ius dominij titulo donationis Pontificiæ. -  Cap. 4. Luſitanos in Indos non habere ius dominij titulo belli. -  Cap. 5. Mare ad Indos, aut ius in eo nauigandi non eße proprium Luſitanorum titulo occupationis. -  Cap. 6. Mare, aut ius nauigandi proprium non eße Luſitanorum titulo donationis Pontificiæ. -  Cap. 7. Mare, aut ius nauigandi proprium non eße Luſitanorum titulo præſcriptionis, aut conſuetudinis, -  Cap. 8. Iure gentium inter quo ſuis liberam eße mercaturam. -  Cap. 9. Mercaturam cum Indis propriam non eße Luſitanorum titulo occupationis. -  Cap. 10. Mercaturam cum Indis propriam non eße Luſitanorum titulo donationis Pontificiæ. -  Cap. 11. Mercaturam cum Indis propriam non eße Luſitanorum iure præſcriptionis, aut conſuetudinis. -  Cap. 12. Nulla æquitate niti Luſitanos in prohibendo commercio. -  Cap. 13. Batauis ius commercij Indicani, quà pace, quà inducijs, quà bello retinenaum. 




CAPITA DIS PVTATIONIS Seraphini, de iuſto Imperio Luſitanorum Aſiatico. 
 
 -  CAp. 1. An iuregentium quibuſuis ad quoſuis libera ſit nauigatio. -  Cap. 2. De iure peregrinandi in alienas prouincias. -  Cap. 3. Vtrum Luſitani dominij ius habeant in eos Indos, ad quos Bataui nauigant, titulo inuentionis. -  Cap. 4. Vtrum Luſitani in Indiam primi per Oceanum Antarcticum nauigauerint. -  Cap. 5. De Hannonis, & Eudoxi nauigationibus. -  Cap. 6. De poteſtate Rom. Pontificis in temporalibus. -  Cap. 7. Vtrum Luſitani in Indos habeant ius dominij titulo donationis Pontificiæ. -  Cap. 8. De iure prælationis peregrinandi in Indos competenti Luſitanis ex Pont. ſummi titulo. -  Cap. 9. An Luſitani habeant ius dominij in Indos titulo belli. -  Cap. 10. Mare ad Indos, aut ius in conauigandi an ſit proprium Luſitanorum titulo occupationis. -  Cap. 11. Reſponſio ad argumenta Incogniti contra præcedentis capitis reſolutionem. -  Cap. 12. An mare, aut ius nauigandi proprium ſit Luſitanorum titulo donationis Pontificiæ. -  Cap. 13. Vtrum mare, aut ius nauigandi proprium ſit Luſitanorum titulo præſcriptionis, aut conſuetudinis. -  Cap. 14. Reſponſio ad argumenta Incogniti contra præcedentis capitis reſolutionem. -  Cap. 15. De fide, & veritate Luſitanorum. -  Cap. 16. De Luſitanorum diuitijs ante Indicam nauigationem. -  Cap. 17. De Luſitanorum lucro ex Indico commercio. -  Cap. 18. De Luſitanorum religione in India Orientali. 





DE IVSTO IMPErio Lvsitanorvm asiatico. 
 
 Svmmarivm Capitis primi. -  1 IOANNES primus Luſitaniæ Rex ſeptam expugnat. -  2 Henricus Luſitaniæ Infans, primus nauigationem per mare Athlanticum, ſeu Æthiopicum aperuit. -  3 Dionyſius Rex Chriſti ordinem inſtituit. -  4 Romani Pontifices concedunt Luſitaniæ Regibus ius navigationis in Indias. -  5 Chriſtophorus Columbus Occidentales Indias detexit. -  6 Luſitaniæ, Caſtellæque Reges de iure Americæ diſceptãt, ac paciſcuntur. -  Alexander VI. diuiſit ius nauigationis in Indias inter Luſitaniæ, Caſtellæque Reges. -  7 Sebaſtianus Luſitaniæ Rex in Africa occubuit. Henricus Cardinalis ſucceſsit Sebastiano. Philippus II. Castellæ Rex ſucceſsit Henrico. -  8 Batauorum occaſio ad infeſtandum ius nauigationis Indicæ. -  9 Incognitus ſcribit contra ius nauigationis Indicæ Luſitanis competens. -  10 Autor rationem huius operis reddit. -  11 Diſputationis ſtatus. -  12 An ex iure gentium primario fas ſit cuilibet in alienas prouincias peregrinari. -  13 Ius gentium vnicum est, non primarium, & ſecundarium. -  14 Ratio naturalis autor iuriſgentium. -  15 Iuriſgentium constitutiones variæ diuerſo attento statu naturæ integræ, & corruptæ, num 16. -  16 Nauigatio ad ſtatum naturæ corruptæ pertinet, num. 21. & 26. -  18 Nauigatio neceſſaria ad ſubueniendum indigentiæ humanæ. -  19 Indigentia rerum ab ſtatu naturæ integræ exularet. -  20 Nauigare eſt contra naturam. -  21 Duobus modis poteſt aliquid eße de iure naturæ. -  22 Nauigare, & peregrinari non cadunt ſub præceptum. -  23 Princeps poteſt commercium in ſuis terris interdicere exteris, & vaßallis in alienis. -  24 Germani non ſunt conquæſti de Romanis circa prohibitionẽ commercij, & peregrinationis, contra incognitũ. -  25 Nauigationis libertas non pertinet ad primum naturæ integræ ſtatũ, nec ad ius gentium immutabile, & n. 17. -  26 Vtens iure ſibi competenti nemini facit iniuriam. 
 
AN IVRE GENTIVM QVIBVSuis ad quoſuis libera ſit nauigatio? CAP. I. 
 
INter Luſitaniæ Reges, qui proſ[*]peris euentibus rem, & ſuam, & Chriſtianam auxere, præcipua celebritate enituit Ioannes, eo nomine primus, qui tranſmiſſo in Africam exercitu Septam vrbem opulentiſsimam, & Hiſpaniæ terrorem, à Mauris inſigni victoria expugnauit; is è Philippa Alencaſtria Eduardi VI. Britaniæ Regis nepte filios procreauit quinque, è[*] quibus Henricus bellica virtute, vitæ ſanctimonia & in Deum, ac ſuperos omnes, præcipuè Beatam Dei Matrem cultu, & religione inſignis, nomen ſuum æterno famæ præconio apud poſteros conſecrauit, qui ex magiſtratu Ordinis Equitum, cui præerat, & quem Dionyſius tritauus Chriſti nomine contra infideles inſtituerat, non exiguos annuos redditus, & vectigalia capiebat, quæ in nominis Luſitani gloriam, fideique Catholicæ amplitudinem inſumenda, cum in animum induxiſſet, incognita ſcrutari maria, genteſque feras, & Demoniorum cultrices ad ſalutis viam traducere, Chriſtique vexillum in omnes partes, quoad eius fieri poſsit, inferre ſubmiſsis claſsibus intendit, cuius auſpicijs anno 1410. ad montem vſque Leænam peruẽtum eſt, inſulæ quoque plures vaſto in Oceano ſunt detectæ. 
 
Huic, Regibuſque Luſitanis (ne tantum opus[*] intermitteretur, ne vè ab alijs impediretur) à Martino. V. ius nauigationis, commercijque exercendi priuatiuè quoad alios, in Africam, & Aſiam, ſub fidei propagandæ cõditione conceſſum eſt, quod alij Pontifices poſteà confirmarunt. Hanc nobilẽ nauigationis explorandæ, imperijque propagãdi curã Alfonſus V. Eduardi Regis, qui Henrici frater fuerat, filius, Ionnnes II. Alfonſi filius, Emmanuel Ioannis patruelis frater fœliciter proſequuti ſunt. 
 
At cum Chriſtophorus Columbus Genuenſis[*] Indias, vt vocant, Occidentales, oblata priùs Emmanueli ad nouas terras quærendas opera, & ab eo reiecta, Ferdinandi, & Eliſabet Caſtellæ Regũ expenſis, anno 1492. detexiſſet ¶ occaſionem præ[*]buit diſceptationi inter ipſos Luſitaniæ, & Caſtellæ Reges, ad quorum vtrum ea expeditio propter Martini V. aliorum que Romanorum Pontificũ, quæ Luſitanis fauere videbantur, diplomata, pertineret; Sed multis conſanguinitatis, affinitatis, pietatiſque vinculis, & rationibus deuincti Principes, ipſi inter ſe fœdus inierunt. ¶ Et Romani[*] Põtificis, qui tunc Alexander VI. erat, decreto, & authoritate anno 1493. indultum eſt, vt Luſitanus in Orientis, Caſtellanus in Occidentis Indiarum expeditionem, & conuerſionem diuiſim operam, & ſtudium impenderent; Quam in Prouintiam vterque, abſque aliorum Principum querela, & iniuria, imò cum ipſorum ſcientia, & conſenſu (inuitati enim fuerant) pacifice per tot annorum curricula cum multo ſuorum ſanguine, in auditis laboribus, & infinitis propemodum expenſis incubuit: ¶ quouſque Sebaſtiano Luſitaniæ Regi in Africa[*] infœliciter occiſo, & ſine prole decedenti Henricus Cardinalis patruus magnus, & Emmanuelis filius ſucceſsit; quo breuiter extincto Philippus II. Caſtellæ Rex, iure hæreditario, Emmanuelis ex Eliſabet Imperatrice, & Henrici ſorore nepos Luſitanum adeptus eſt imperium, anno 1580. 
 
Bataui, qui â Philippi proprij, & naturalis Princi[*]pis fide, & obedientia diſceſſerant, ſub rebellionis prętextu ius Luſitanis in Indica emporia, & Imperiũ cõpetens infeſtare cœperunt, & cum ſæpius à noſtris reiecti fuerint, ¶ incognitus quidam ſub[*] Batauorum nomine ab armis ad ius appellans edito libro, cui mare liberum nomen indidit, omnes ingenij vires contra Hiſpanos, tanquam Oceani partitores, & vſurpatores depromit, ſed pręcipuè ad ius Luſitaniæ in Aſiam nauigandi, & negotiandi ſubuertendum, & labefactandum intendit, ſæpius quaſi victor triumphum agens, cum tamen omnis iuris fundamẽta euertat, immutet, ſibique prout libet accommodet, in eo tamen mihi maxime laudandus videtur, quod nomen ſuum prodere auſus non fuerit, timuit enim in adulterinis interpretationibus, & impoſturis deprehenſus pœnam, aut vituperationem ſubire, non præmium, nec laudem comparare. ¶ Hunc librum, cum ca[*]ſu ad manus peruenerit noſtras, ad iuris examen, & incudem reducere conſtitui, cum tamen ingenij mei vires agnouerim, non tantum mihi arrogo, vt ius nauigationis, & cõmercij in Indias Hiſpano Regi competens, à me vno pendere exiſtimem, nec committam, vt tantæ cauſæ præiudicetur, ſiuè diſputando ſtem, ſiuê cadam. Sunt enim plures alij è noſtris, qui maioribus rationum documentis, & ponderibus rem diſcutere, & illuſtrare, prout ipſa res poſtulat, queant, fundamenta tamen ab incognito excogitata ſolum demoliri curabo. 
 
Omiſsis longioribus diſputationibus breuiter,[*] ac ſuccintè oſtendemus Batauis ad Indos nauigandi, aut cum illis commercia exercendi ius non eſſe quidquid incognitus perſuadere nitatur, ſi recta iudicij trutina, (vt ipſe poſtulat) res examinetur. Ne autem vim, & diſputationis argumenta ſubterfugere videamur, ipſius ordinem ſequemur, & fundamenta ob oculos proponemus, vt aptius refellantur. 
 
In hoc primo cap. aſtruit incognitus, iuxta iu[*]ris gentium, quod primarium, & immutabile vocant (partiuntur enim ius gentium in primarium, & ſecundarium) certiſsimam regulam cuilibet integrum eſſe alienas Prouincias adire, & illic negotiari, idque in generis humani beneficium ex diuina prouidentia, cum alterius gentis adiumento altera indigeret, vt conſiderat Plinius in Panegyrico ad Trajanum: Hinc infert ius hoc æqualiter ad omnes gentes pertinere, ita vt nulla reſp. nullus Princeps in vniuerſum prohibere queat, quominus alij ad ſubditos ſuos accedant, & cum illis negotientur, l. nemo igitur. ff. de rer. diuiſ. §. 1. Inſt. eod. l mercatores. C. de commerc. hinc deſcendere ius hoſpitale ſanctiſsimum, iuxta illud Ilionei apud Poetam, lib. 1. 
 
" Quod genus hoc hominum, quæ ve hunc tam barbara morem, Permittit patria? Hoſpitio prohibemur arenæ! "
 
"Et lib. 7. Littuſque rogamus "
 
"Innocuum, & cunctis vndamque, auramque patentem. "
 
Ex qua cauſa varia, apud varias nationes, orta bella recenſet, Amorræ os iuſtè ab Iſraelitis deuictos, quia innoxius denegabatur tranſitus, ca. vlt. 23. q. 2. Genuenſibus in Venetos, Sigon. vlt. de reb. Italiæ, Chriſtianis in Sarracenos, quia per illos iudęæ aditu arcerentur, Couar. reg. peccatum. 2. p. §. 9. nu. 4. verſ. quam cauſam, Caſtellanis in Americos has potuiſſe iuſtas belli cauſas eſſe Vict. de indis. 2. p. à num. 1. Couar. d. n. 4. verſ. quintò, & ob id Romanos à Germanis, apud Tacitum 4. hiſt. accuſatos, quod colloquia, congreſſuſque gentium arcerent, flumina, terras, & cœlum quodammodo ipſum clauderent, ex quibus deducit inique facere Luſitanos, etiam ſi domini terrarum eſſent, ad quas Bataui accedunt, & maris, quo nauigant, ſi eos aditu, & mercatura excludant, & multò iniuſtius, cum nec maris ſint domini, nec gentibus illis dominentur. 
 
Sed vt hinc incipiamus diuiſio iuris gentium[*] in primarium & ſecundarium Iuris Conſultis incognita fuit & contraria, qui ius gentium vnicum eſſe docuerunt, conſtat ex l. 1. ad fin. cum ſeq. & ex l. manumiſsiones quoque, & ex l. ex hoc iure. ff. de iuſtitia, Couar. reg. peccatum. 2. p. §. 11. n. 3. Mol. lib. 1. cap. 2. n. 5. in fin. Pichard. §. ſingulorum, n. 2. Inſt. de rer. diuif. Fab. in Papin. tit. 2. princip. 4. illat. 7. confut. 1. nec illa diuiſio docendi gratia ſuſtineri poteſt, tum quia vt contra Pinel. in rubr. de reſc ind. 1. p. cap. 1. n. 13. aduertit Valaſc. de iure emphyt. q. 3. n. 5. non eſt recta docendi Methodus, quæ iuri aduerſatur, tùm maxime, quia iuxta eam diſtinctionem diuiſio rerum conſtituenda foret ſub iure gentium ſecundario, l. ex hoc iure. ff. de iuſt. ibi: Dominia distincta, & tamen Iuris Conſulti cenſent ius illus proditum fuiſſe cum genere humano, l. 1. ff. de adquir. rer. domin. 
 
Cum ergo vnus ſit author iuriſgẽtium putà ra[*]cio naturalis, l. omnes. §. quod verò. ff. de iuſtit. & iur. ibi: "Quod vero naturalis ratio inter omnes homines conſtituit, id apud omnes peræque custoditur, vocaturque ius gentium", vnus finis ſcilicet bonum naturæ humanæ, vna reſp. nempe omnes homines, dum ſub ratione naturali. tam quam ſub vno Principe colliguntur ex traditis per Salas de legib. diſp. 2. n. 21. col. 2. conſequens eſt dicamus vnicum eſſe ius gentium. 
 
Ad internoſcendas tamen varias iuriſgentium[*] conſtitutiones, quidquid inſudent, & torqueantur, Suar. de legib. lib. 2. cap. 17. cum duob. ſeq. & Salas eod. tract. diſp. 2. à n. 9. poſt plures quos citant: conſtituendum eſt diſcrimen inter ſtatum naturæ integræ, & corruptæ, ita vt ad alterum pertineant ea, quæ per dictamen rationis naturalis ad bonum naturæ humanæ, natura ſua ordinantur, vt putà religio erga Deum, obedientia in parentes, violentiæ repulſio, l. veluti, l. vt vim. ff. de iuſt. matrimonium, liberorum educatio: & ſimilia, de quibus in cap. ius naturale, diſt. 1. 
 
Ad alterum caput ſpectant ea, quæ attento ſta[*]tu præſentis naturæ hoc eſt corruptæ, & ſic mutatis iam rebus eodem rationis dictamine ſunt conſtituta, vt ſeruitus, manumiſsio, diſtinctio dominiorum, & ſimilia, l. manumiſsiones, l. ex hoc iure. ff. de iuſt. cap. iuſgentiũ, diſt. 1. ſicut namque omnia priora ante naturam corruptam, ita hęc poſteriora ſuppoſita rerum mutatione naturæ humanæ conueniunt, ſentit Iulius Pacius cẽt. 1. quæſt. 2. 
 
Hæc prænotauimus, vt pateat nauigationem[*] potius ad ſecundum, quàm ad primum iuriſgentium caput ſpectare. ¶ Quia tantum neceſſaria[*] eſt ad ſubleuãdam naturę corruptę indigentiam, vt ipſe etiam incognitus ſupra agnoſcit. ¶ Quæ[*] indigentia ab illo aureo ſęculo exularet, vt pingit Poeta, lib. 1. Georg. 
 
" Ipſaque tellus Omnia liberius nullo poſcente ferebat. "
 
Et Ouid. 1. Metam. 
 
" Aurea prima ſata ætas, quæ vindice nullo Sponte ſua ſine lege fidem rectumque colebat. Pœna, metufque aberant, nec vincla minacia collo Ære ligabantur, nec ſupplex turba timebat Iudicis ora ſui, ſed erant ſine iudice tuti. Nondum cæſa ſuis, peregrinum vt viſeret orbem, Montibus, in liquidas pinus deſcenderat vndas, Nullaque mortales, præter ſua, littora norant; Nondum præcipites cingebant oppida foßæ, Non tuba directi, non æris cornua flexi, Non galeæ, non enſis erat, ſine militis vſu Mollia ſecuræ peragebant otia gentes. Ipſa quoque immunis, rastroque intacta, nec vllis Saucia vomeribus, per ſe dabat omnia tellus, Contentique cibis nullo cogente creatis, Arbuteos fœtus, montanaque fraga legebant, Cornaque, & in duris hærentia mora rubetis, Et quæ deciderant patula Iouis arbore glandes. "
 
Quòd autem nauigatio ad ſtatum naturę corruptæ pertineret, ſentit. Ouid. 1. Metam. 
 
" De duro eſt vltima ferro. Protinus irrupit venæ peioris in æuum Omne nefas: fugère pudor, verùmqùe, fideſqùe, In quorum ſubière locum fraudeſqùe dolique, Inſidiæqùe, & vis, & amor ſceleratus habendi. Vela dabat ventis, nec adhuc bene nouerat illos Nauita: quæqùe diu ſteterant in montibus altis, Fluctibus ignotis inſultauère carinæ: "
 
Imò nauigare contra naturam eſſe ſentit Ho[*]rat. lib. 3. Od. 24. 
 
" Quid leges ſine moribus Vanæ proficiunt? neque feruidis. Pars incluſa caloribus Mundi, nec Boreæ finitimum latus, Duratæque ſolo niues Mercatorem abigunt? Horrida callidi Vincunt æquora nauitæ. "
 
Et Claudianus, lib. 1. de raptu Proſerpinæ. 
 
" Inuenta ſecuit primus quinaue profundum, Et rudibus remis ſollicitauit aquas Qui dubijs auſus committere flatibus alnum, Quas natura negat, præbuit arte vias. "
 
Adſtipulatur Boetius de cõſolat. lib. 2. metr. 5. 
 
" Felix nimium prior ætas Contenta fidelibus aruis, Nec inerti perdita luxu: Nondum maris alta ſecabat, Nec mercibus vndique lectis Noua littora viderat hoſpes. Vtinam modo nostra redirent In mores tempora priſcos. "
 
Tantum abeſt, vt nauigatio ad integrę naturæ[*] ſtatum, ſeu vt vult incognitus Vaſquium illuſtr. cap. 89. num. 30. ſecutus, ad primarium ius gentiũ ſpectaret in eum ſenſum, quo ipſe primarium accipit, quod quidem, nec probat, nec probare poteſt, ſemper enim intentionis fundamentum alijs probandum relinquit, quod eſt maximum in diſputando vitium. 
 
Quòd vt magis clareſcat aduertẽdũ eſt, quoad[*] propoſitum duobus modis poſſe aliquid cadere ſub ius naturale (ad quod reducunt iuſgentium primęuum Salas de legib. diſp. 2. num. 13.) primò, & propriè quando lex naturalis id præcipit, ſecũdò dicitur aliquid de iure naturali per modum permiſsionis, negationis, aut conceſsionis, Suarez lib. 2. de legib. cap. 14. num. 6. poſt alios: inter hos modos illud diſcrimen conſtituendum eſt, quod pręcepta iuris naturalis immutabilia ſunt, ſic procedit deciſio Iuſtiniani in §. ſed naturalia, Inſt. de iure naturali, reſtringentis ſe ad iura, quæ diuina prouidentia ſunt conſtituta, vt bene aduertit Iulius Pacius Centur. 1. quæſt. 2. Et ita textus ille non procedit in his, quæ competũt de iure naturę, ſed in ipſismet iuribus naturalibus, videndi Suarez de leg. lib. 2. cap. 13. & 14. Salas eod. tract. diſp. 5. ſect. 7. à num. 30. Cæteræ vero ſpecies cum præceptum non contineant, mutatis rebus variari poterant, ſic libertas, & ſeruitus, communitas rerum, & ipſarum diuiſio, & ſimilia reſpectu diuerſi temporis, & ſtatus variari, & ſubſtineri poſſunt; quamuis libertas, communitas, & ſimilia eſſent de iure naturæ, non tamen præceptiuo: Ratio differentię eſt, quia prior iuris naturalis ſpecies continet regulas, & principia bene operandi, quæ continent neceſſariam veritatem, & ideo immutabilia ſunt; poſterior vero ſpecies pendet à rerum ſtatu, & mutatione, & ideo variabilia ſunt, Suarez de legib. lib. 2. c. 14. num. 18. & in his terminis non mutatur ius naturale, ſed circunſtantiæ rerum variantur, vt docent Soto lib. 1. de iuſt. quæſt. 4. art. 5. Suarez vbi proximè cap. 13. à num. 5. Salas de legib. diſput. 5. ſect. 7. num. 31. cum ſeq. 
 
Imò licet nauigatio, & commercium in primæ[*]uo naturę integræ ſtatu exercerentur, non tamen ad iuris naturalis præcepta pertinerent. 
 
Hinc fit poſſe Principem exteros ad terras ſuas,[*] commercium ve non admittere, & ſubditis interdicere illud cũ exteris, de quo infra cap. 2. n. 16. Vndè immerito hanc prohibendi facultatem Principi ſupremo adimit Incognitus imponens Imperatori Iuſtiniano, iuriſque conſultis, quod nunquam conſuerunt: cum Dido excipiens Ilionei querelã, de qua ſupra num. 2. id ſibi licitum fore innuit. Primò Æneidos. 
 
" Tum breuiter Dido vultum dimiſſa profatur, Soluite corde metum Teucri, ſecludite cùras: Res dura, & Regni nouitas me talia cogunt Moliri, & latè fines cuſtode tueri. "
 
Nec Germani, apud Tacitum lib. 4. hiſt. prop[*]ter eam cauſam Romanos damnant, vt Incognitus putat Taciti ſenſum inuertens; cum enim Germani ſæpe ſępius rebellarent, ſtatuit ſenatus Roman. ad euitandas populorum cõſpirationes, ne Tencteri, & Agrippinẽſes, quos Rhenus diuidebat, inter ſe commearent, vi diuiſis viribus in officio continerẽtur; ſed cum Ciuilis è Batauis nobiliſsimus in Romanos coniuraret, Tencteri per legatos ab Agrippinenſibus poſtulant, vt ſe ſocios in commune bellum aſciſcant. Nam (ferociſsimus è legatis ſic protulit) "ad hunc diem flumina, ac terras, & cœlum quodãmodo ipſum clauſerant Romani, vt colloquia, & congreſſus nostros (gentium repoſuit Incognitus) arcerent; ſed vt amicitia ſocietaſque nostra in æternum rata ſit, poſtulamus à vobis, muros Coloniæ detrahatis; Romanos omnes in finibus veſtris trucidetis; bona interfectorum in medium cedant, liceat nobis, vobiſque vtramque ripam colere, vt olim maioribus noſtris." Sed Agrippinenſes Tencterorum legationem, Conſilium, & Commercium, nec indiſtinctè ad miſere, vt refert Tacitus, in hũc modum reſpondentes. "Muros ciuitatis augere nobis quam diruere tutius eſt, ſi qui ex Italia, aut prouincijs alienigenæ in finibus noſtris fuerant, eos bellum abſumpſit, vel in ſuas quiſque ſedes refugere, eductis olim, & nobiſcum per cõnubium ſociatis, quoque mox prouenere, hæc patria est, nec vos adeo iniquos exiſtimamus, vt interfici à nobis parentes fratres, liberos noſtros velitis, ſint tranſitus incuſtoditi, ſed diurni, & inermes." Vndè conſtat, quod nec Agrippinenſes Tencteris circa Rheni tranſitum, & commercium multum fidebant. Quis ergo prudentiſſimum populi Roman. ſicut cuiuſque alterius Principis decretum ad continendos in imperio homines Prouinciales, ne pro tempore inter ſe coeant, damnabit niſi Incognitus, aut factum hoc quid cõmune habet cum noſtra quæſtione? 
 
Ex quibus deducitur nullius momenti, imò fal[*]ſum eſſe fundamentum, cui tota incogniti machina innititur: dum ad primum iuſgentium libertatem nauigandi, & negotiandi apud exteras nationes, pertinere ſecurè autumat, quia vel intelligit deprimæuo iuregentium, hoc eſt de primo integræ naturę ſtatu, & in hunc ſenſum iam ſupra aſtruimus id ſubſtineri nõ poſſe, quod & ipſe Incognitus fatetur cap. 5. & probat in hæc verba: "Quod vt clarius explicent, negant eo tempore campos limite partitos, aut commercia fuiße vlla", fruſtra igitur facultas negociandi ſupponitur, vbi negociatio in rerum natura dari non poterat, & idem de nauigatione oſtendimus ſupra. 
 
Si vero intelligit de iuregentium primæuo, hoc[*] eſt immutabili, & indiſpenſabili, hoc etiam defendi nequit, vt iam probauimus, imò & oppoſitum ſignificat ipſe auctor cap. 2. dum ait: "Quòd Luſitani, vt aliæ gentes, à Iauæ, Taprobanæ, Molucarum Principibus ius mercandi exorant, nec habitant quidem, niſi precario." Si ergo ex Incogniti cõfeſsione Luſitani, & alij à Principibus, ad quorum Prouincias nauigant, ius mercandi impetrant, non iure proprio vtique, ſed alieno beneficio id conſequuntur: fruſtra namque impetratur, & pro priuilegio datur, quod iure communi, & naturali conceditur, l. 1. ad finem. ff. ad municip. iure proprio vtens, quod ſibi à natura competit, nemini facit iniuriam, l. fluminum. §. fin. de damno infecto. Habitatio etiam precario repugnat eidem iuri, pendet vtique â libera concedentis voluntate: eſt enim natura æquum tandiu te liberalitate mea vti, quandiu ego velim, & vt poſsim reuocare, cum mutauero voluntatem, l. 2. ff. de precario. Si ergo nauigantibus ad Orientis Prouincias precaria habitatio, & negotiatio à Principibus permittitur, vt firmat Incognitus, eo ipſo eam reuocare iure naturali illis competit. At implicat contradictionem competere mihi de iure naturæ immutabili ius nauigandi, & negotiandi in Moluccas inuitis terrarũ dominis, & eodem iure Moluccarũ Regibus fas eſſe me ab ea nauigatione, & commercio prohibere, quod Incognitus ſibi contradicens admittit, vel iam eam prohibendi facultatem Principi, reique pub. concedit, quod antea negauerat; vnde corruat ipſius fundamentũ neceſſe eſt, quod ex ſequenti cap. apertius apparebit. Quod verò attinet ad rationes, ob quas Bataui & alij â noſtris prohibentur ad alienas Orientalis tractus terras nauigare, ſuo loco diſputabitur. Pẽdet enim hæc quæſtio ex diuerſo fundamento, de quo cap. 7. & 8. 




Svmmarivm Cap. II. -  1 Diſputationis ſtatus. -  2 Tranſitus innocuus per alienas terras liber eſſe debet. -  3 Neceſsitate in extrema omnia ſunt communia. -  4 Naufragantibus ſuccurrendum, non bona auferenda. -  5 Pœna in raptores bonorum ex naufragio. -  6 Infidelibus naufragantibus bona non auferenda contra Sayrium. -  7 D. Franciſcus de Almeyda Indiæ Prorex Onoris Regi bellum intulit ad repetenda bona Lufitanorum naufragantium. -  8 Sinarum barbara Statuta contra peregrinos, & naufragos. -  9 Poſt rerum diuiſionem vnicuique libera est de rebus proprijs diſponendi facultas, quæ & reip. competit. -  10 Commercio ſunt exemptæ res, quas natura iuſgentium, aut mores ciuitatis prohibuere. -  11 Statutum prohibens extraneis vendere valet. -  12 Luſitaniæ leges ſucciplenæ. -  13 Princeps potest prohibere commercium cum exteris, à quibus cauendum cenſet. -  14 Saguntini Carthaginenſes ad commercium non admiſerunt propter ſubiectionis timorem. -  15 Negotiari, & peregrinari, de iuregentium fas eſt quouſque prohibeatur. -  16 Aliud est expellere à commercio, aliud non admittere. -  17 Victoria, & Ægidius taxantur dum reſoluunt non poſſe Principem ſine cauſa exteros à ſuis terris, & commercijs arcere. -  18 Exempla Incogniti aliena à diſputatione. 
 
De iure peregrinandi in alienas Prouincias. CAP. II. 
 
CVm Incognitus nec rerum, nec tem[*]porum cauſas, & circumſtantias diſtinguat, aut ſenuet, ſed inuoluat, & confundat: ad illuſtrandum diſputationis campum operæ precium erit, triplicẽ rerum ſtatum quoad propoſitum conſiderari: aut enim agitur de tranſitu, aut de extrema peregrini neceſsitate, aut tandem extra hos caſus de iure in alienas Prouincias peregrinandi attenta rerum natura. 
 
In primo caſu ſi conſtet de tranſitu innocuo, li[*]ber erit omnique iure debitus, armiſque iuſtè (ſi negetur) aperiendus, Palacius de iuſta, Nauarræ retẽtione p. 5. §. 3. Caſtro de iuſta hæreticorum punitione lib. 2. cap. 14. verſ. tertia, pag. mihi 376. Mol. tract. 2. diſp. 104. verſ. ſeptimo poſt alios. Sic defenditur bellum Iſraelitarum aduerſus Seon Regem Amorræorum num. 21. quia vt Auguſt. ait c. vlt. 23. quæſt. 2. "Notandum ſanè est quemadmodum iuſta bella gerantur à filijs Iſrael contra Amorreos, innoxius enim tranſitus denegabatur, qui iure humanæ ſocietatis æquiſsimo patere debebat." Huc pertinent non nulla bella, quorum meminit Incognitus in capit. 1. vt ibidem in argumentum adduximus. Cæſar namque, quod ſenatus aditum ſibi Romam denegaſſet, rectè dixit apud Lucanum lib. 1. 
 
" Arma tenenti Omnia dat, qui iusta negat. "
 
In ſecundo vero caſu quando extraneus aliquo[*] rerum vſu extremè, vel grauiter indiget, non poteſt illo licitè prohiberi, tùm quia charitatis lex id poſtulat, tùm etiam quia rerum diuiſio præiudicare non potuit, quominus vnuſquiſque, etiam inuitis dominis, ea re vtatur, qua extremè indiget, Molin. 2. diſp. 105. verſ. At nobis, rectè igitur Cicero offic. 1. "Quid tàm commune, quàm mare fluctuantibus, littus eiectis," refertur ab Incognito cap. 5. 
 
Hinc (ne ab Incogniti exemplis diſcedamus)[*] Ilionei, & ſociorum, qui naufragium paſsi ad Africæ littus eiecti ſunt, hoſpitij imploratio à Didone apud Virgil. 1. Hinc Æneæ ad Italiam appulſio, & ſedis â Latino Rege dijs Penatibus deprecatio Virg. 7. 
 
" Dijs ſedem exiguam patrijs, littuſque rogamus Innocuum & cunctis vndamque, auramque patentem. "
 
Hinc Federici Imperatoris ſanctio auth. naui[*]gia C. de furtis, aduerſus raptores bonorum, quæ naufragio periere, omni conſuetudine abolita, Rebuf. ad leges Galliæ in proœm. gloſſa 5. numer. 74. Sayrus in Theſauro libr. 3. cap. 8. num. 5. & 8. elegantius P. Fr. Ant. de Souſa ſanguine, literis, & virtute illuſtris de cenſur. bullæ cœnæ cap. 5. diſp. 38. vndè iniuſtum eſſe ſtatutum, vt princeps bona naufragantium capiat, docent Tabiena excommunicatio 5. cap. 25. §. 3. Paludan. in 4. diſt. 18. quęſt. 3. art. 4. Caet. 2. 2. quęſt. 66. art. 5. ad 2. & verb. furtum, Sot. 5 de iuſt. q. 3. art. 3. Nau. c. 27. n. 117. Cou. reg. peccatum 3. p. §. 2. n. 5. niſi retineret animo reddendi dominis, ſi quæ ſiti compareant: quo pacto excuſatur lex Philippi II. ſecundum eoſdem, aliter conſuetudo non excuſat, cum ſit corruptela contra ius naturæ, ex Tab. Caet. Nau. & præcitatis. 
 
Adeò, vt etiam infidelibus (niſi cũ quibus iuſtũ[*] nobis bellum eſt) naufragãtibus naues, & bona ſint reſtituenda, & hoſpitiũ exhibendum, Nau. in man. edictione anno 584. c. 17. n. 98. Vndè cauendũ eſt à Sayro, d. c. 8. num. 5. & 6. reſoluente per ius Ciuile, & Canonicum concedi infidelium naufragantium bona rapi. Refellitur enim, quia Imperator vbi ſupra excepit tantum piratas, hoſtes, & Chriſtiano nomini inimicos, quales nõ ſunt infideles ſimpliciter; inde prodita eſt excommunicatio etiam bullæ in eos, qui Chriſtianorũ naufragãtiũ bona in mari, vel littore inuenta, ſibi ſcienter accipiunt c. excõmunicamus de raptor. Nauar. c. 17. n. 98. Suar. tom. 5. de cenſ. diſp. 21. a n. 26. Sayro, d. c. 8. Souſa d. c. 5. 
 
Inde iuſte D. Franciſcus de Almeyda, primus In[*]diæ Prorex Onoris Regi bellum intulit, quoniam noſtri in illius littus ſæuæ tempeſtatis vi eiecti, equos Arabibus telluris illius incolis cuſtodiẽdos tantiſper tradunt, dum illi ſedata tempeſtate reuertantur, Onoris Rex equos ſibi retinere conſtituit, quouſque malis belli edoctus pacem poſtulat, & bona reſtituit, Oſorius lib. 4. de rebus Emmanuel. Ex præcepto namque charitatis naufragis, & ita extremè indigẽtibus opem vnuſque ferre tenetur Nauarr. & ſupra citatis. 
 
Vndè barbara, & execrãda eſt Sinarũ cõſuetudo[*] (corruptelã dicas) quæ bona naufragio perempta Regi applicat, ipſofque naufragãtes, velut dijs inuiſos immaniter accipit; flagellis, mẽbrorũ mutilatione, alijſque pœnis crudeliter mulctat, Pinto en ſus peregrinaciones, c. 84. cũ ſeqq. & in peregrinantes tamquã in hoſtes inuadunt, Auberto Miręo de ſtatu relig. Chriſt. lib. 2. c. 27. verſ. Sinæ, Pedro Ortiz en la viagen del mundo, lib. 2. c. 6. Maffeius lib. 14. hiſtor Indic. initio, cum generis humani ſocietati repugnet. Inter homines namque cognationem quãdam natura ipſa conſtituit, vt ſaltem in rebus extremis alter alteri ſubueniat, & non inſidietur, l. vt vim, de iuſtit. ne afflicto afflictio addatur, cap. At ſi, ad fin. de Iudicijs. 
 
Tandem in tertio, & vltimo caſu, poſt rerum,[*] & Prouinciarum diuiſionem, non minus propria ſunt, cuiuſque reipub. quæ ab ea poſsidentur in cõmuni, & quorum dominium penes totam remp. eſt, quàm ſint cuiuſuis priuati de repub. quæ ab eo, vt propria poſsidentur; quamobrem quemadmodum quiſque priuatus interdicere poteſt omnibus alijs, ne rebus ipſius vtãtur, l. id quod noſtrũ, de reg. iur. & licitè etiam poteſt nullum cum alijs cõmercium admittere, l. neque emere. C. de iure deliber. Inuitum enim diſtrahere poſtulantis deſiderium, iuſtam cauſam non continet. l. inuitum, C. de contrah. empt. ſic etiam reſpubl. aut Princeps licitè prohibere poteſt omnibus extraneis, ne rebus proprijs reipubl. quæ communes ſunt ciuibus, vtantur, liciteque etiam poterit velle nullum cum extraneis habere commercium. ¶ Ea[*]rum enim rerum, quas natura, vel ius gentium, vel mores ciuitatis commercio exuerunt, nullam venditionem eſſe reſpondit Paulus in l. ſi in emptione §. omnium, ff, de contrah. empt. ¶ Valereque ſta[*]tutum prohibens vendere extraneis, omnium calculo receptum eſt, Tiraq. de retract. 1. in præfat. num. 14. quod non paucæ reſpublicę obſeruant Molin. 2. diſp. 105. column. 1. & ſicut vnicuique rem ſuam huic, non verò illi vendere omni iure licitum eſt, & rerum ſuarum vſum concedere, cui libuerit, eumque alijs interdicere: ita & vna Prouincia vſum quarundam rerum aliquibus extraneis concedere poterit, quod ab ea libertatem nõ adimit, quominus ſimilem vſum alijs peregrinis denegare poſsit, Moli. vbi proximè. Vnuſquiſque namque arbitratu ſuo quærere, vel probare poterit emptorem; grauis cũ videatur iniuria, vt homines de rebus ſuis facere aliquid cogantur inuiti, l. dudum. C. de contrah. empt. quod & legibus municipalibus caueri ſolitum eſt, Molin. 2. diſputat. 370. in fin. vt conſtat ex noſtris Luſitanis lib. 4. tit. 11. in princip. ¶ Quas præ ceteris in Hiſpania, & Gallia[*] à ſe lectis ſucci pleniores, & cõcinniores firmat Nau. de orat. cap. 18. n. 50. 
 
Quòd à fortiori locum habebit, vt poſsit quæ[*] vis reſpub licitè prohibere commercium portum, & habitationem extraneis, quò eos potentiores viderit. Timere nãque iuſtè poterit, ne ipſam, quę humana eſt malitia, ſubijciant, ne ve incõmodũ aliud ex eorum commercio, & habitatione experiatur, eaque de cauſa prudenter poterit præſcindere occaſiones omnes, ſibique conſulere, ne quidquam tale eueniat, ea, quę ipſius ſunt illis denegando, Mol. d. diſput. 105. 
 
Hinc meritò Saguntini olim, vt erant à mul[*]to vſu cauti, magnoque ingenio non ignari Pœnos libertati Hiſpaniarum inſidiari, â ſuis eos littoribus prohibuerunt, ingeniorum dexteritate prouincialibus perſuaſis ab eius gentis commercio abſtinere, in ſpecie amicitię latere inſidias, Marian. de reb. Hiſpan. libr. 1. cap. 16. hinc Carthaginenſes, Græci, variæque gentes mercatores exteros ad ſe accedere prohibuere, Stracha de mercatura 2. par. nu. 16. Matienç. l. 1. gloſ. 1. n. 4. tit. 12. libr. 5. Recop. 
 
Licet namque iuregentium vnicuique fas ſit[*] peregrinari in alienas Prouincias, illic degere, & negotiari. Victoria de Indis â n. 1. p. 2. Id tamen ita accipiendum eſt, & licitum interim dum ab habitatoribus non prohibetur Mol. tract. 2. diſ. 105. & huic ſententiæ etiam inuitus ad ſtipulatur Incognitus, c. 1. Dum eam prohibitionem reipublicæ, Principi ve ſupremo licitã in vniuerſum non eſſe affirmat, ſpecialiter ſaltẽ, & ex cauſa planè cõcedẽs cuius cauſę rationẽ ſupremus Princeps cui reddere tenetur? 
 
Nam conſtituendũ eſt diſcrimen inter exteros[*] ad commerciũ iam admiſſos, & hoſpitio receptos, & inter eos admittendos: in primo caſu cauſa interuenire debet ad illorũ expulſionẽ â iure, quod iã adquiſierunt; Hinc iuſta noſtrorũ bella in India, nam poſtquam fœdere, & amicitia fuimus admiſsi, fraude, dolo, & inſidijs expulſi iniurias, occiſsiones proditorias, & prædas vindicauimus. In ſecundo vero caſu nulla requiritur cauſa iuxta prædicta, vt poſt Baldum, & alios ſingulariter reſoluunt Gerard. ſingulari 59. & Carolus Ruynus conſ. 28. â numer. 15. vol. 1. Stracha de mercatur. 2. p. num. 34 Repugnat enim naturali libertati, vt me inuito in domum meam ingrediaris, nam "turpius eijcitur, quam non admittitur hoſpes," Ouid. lib. 5. de triſtib. eleg. 7. c. quẽadmodum de iure iurando. 
 
Hinc reijciẽda eſt opinio Victorię de Indis 2. p.[*] in princip. & Ægidij l. ex hoc iure, cap. 7. num. 4. ff. de iuſtit. tom. 1. reſoluentium non poſſe Principem ſine cauſa forenſes ad ſua cõmercia, & terras non admittere, quibus non fauet, quod exilium eſt pœna, & quod Princeps Chriſtianus non poteſt ſine cauſa Iudæos à ſuis terris expellere, & ſimilia, hæc enim ad expulſionem pertinent; illi verò, & nos agimus de admiſsione. 
 
Ex hac rerum, & temporum diſtinctione liqui[*]do conſtat, quàm iniuſtè Incognitus hoſpitij, & naufragij fundamẽta afferat ad eam quæſtionem, quam arbitris diſpurandam à ſe proponit: vtrum ſcilicet Principi, reipublicæ ve fas ſit extraneum aliquem à ſuis littoribus, cõmercioque arcere; cũ qua nihil cõmune habet extrema neceſsitas, qua data Luſitanos inhumanitatis haud arguere poterit Incognitus. 





 Svmmarivm. Cap. III. -  1 Negat Incognitus Indiam à Luſitanis inuentam. -  2 India antiquis cognita. -  3 Taprobanæ notitia, & deſcriptio antiquis. -  4 Infideles rerum habent dominium, quo ſpoliari non poſſunt, propter infidelitatem, aut ignorantiam. -  5 Bataui Luſitanos ab Indiæ imperio expellere conantur. -  6 Arx Mombacenſis contra Batauos à nostris defenſa. -  Bataui ſæuiunt in templa, imagines, arbores, & lapides. -  7 Molucarum inuaſio à Batauis. -  8 Malacenſis vrbis, arciſque obſidio ſtupenda à Batauis, & confederatis Regibus. -  Andreas Furtado de Mendoça aduerſus Batauos, & plures Reges arcem Malacenſem defendens admirabilem reportat victoriã. -  9 Luſitani de iure finium, aut gradu conſtantiæ detrudi nequeunt. -  10 Quæſtiones diſputandæ proponuntur. -  11 India antiquis cognita. -  12 Taprobana hodie Ceilam, olim à Romanis inuenta, & vltimus illis finis. -  Ceilam Taprobana. -  Luſitani vltra Taprobanam progreßi. -  13 Inuentio Indicæ nauigationis perſe non contulit ius Luſitanis. -  14 Inuenire quid ſignificet? 
 
Vtrum Luſitani dominij ius habeant in eos Indos, ad quos Bataui nauigant, titulo inuentionis. Cap. III. 
 
AIt Incognitus cap. 2. Luſitanos non inue[*]niſſe Orientales Indias, tum quia inuenire ſignificat in rem venire, & eius poſſeſsionem adipiſci, Conanus lib. 3. cap. 3. num. fin. Luſitanos vero Iauæ, Taprobanæ, partis maximæ Molucarum, ad quas Bataui accedunt, Dominos non eſſe probat, quia ab illis, vt aliæ gentes, ius mercandi exorant, tributa pendentes, nec habitãt quidem niſi precario. 
 
Tùm quia, nec reperijſſe Indiam vllo modo di[*]ci poſſunt, quæ tot à ſęculis fuerat celeberrima iam ab Horatij tempore lib. 1. Epiſt. 1. 
 
" Impiger extremos currit mercator ad Indos, Per mare pauperiem fugiens. "
 
Taprobanes quoque pleraque exacte Romani[*] deſcripſere Plin. lib. 6. cap. 22. Cæteras vero Orientis Inſulas ante Luſitanos non tantum finitimi Perſę, & Arabes, ſed etiam Europei præcipuè Veneti nouerant. 
 
Et tandem quia inuentio ius non tribuit, niſi in[*] ea, quę antea nullius fuerant, l. 3. de adquirendo rerum dominio. At Indi ante Luſitanorum nauigationem, ſiuè Mahumetani, ſiuè Idololatræ verum rerum ſuarum dominium, & poſſeſsionem habebant: quibus ſine cauſa ſpoliari non poterant, Vict. de poteſt. ciuili 1. par. n. 9. Fides namque non tollit ius naturale, aut humanum ex quo dominia profecta ſunt, D. Thom. receptus 2. 2. q. 10. art. 12. Vndè is titulus per ſe nihil iuuat ad poſſeſsionem illorũ, non pluſquã ſi illi prius inueniſſent nos Vict. de Indis 1. p. n. 31. verſ. & ideo alius. Nec etiam in ſeruitutem redigi poterant ex eo, quia inſenſati eſſent, & amentes, hoc enim falſum eſt. Vict. ſup. n. 23. & color redigendi inuitos ad mores humaniores, qui Græcis, & Alexandro vſurpatus eſt, à Theologis improbus, & impius cenſetur, Vaſq. illuſtr. in præfact. à num. 5. ita in effectu diſcurrit Incognitus. 
 
Nos vt ſatisfaciamus, pręnotabimus prius, quòd[*] Bataui non ſolum ad Iauam, Taprobanem, & Moluccas nauigant, vt affirmat Incognitus, ſed ad cæteras Indiæ inſulas, & terras etiam illas, quæ noſtro dominio, & ditioni ſunt ſubiectæ, noſque à poſſeſſione detrudere omnibus viribus conantur. 
 
Quòd nobis vel tacentibus teſtatur Mombacen[*]ſis Arx anno 1607. 29. Martij à duobus millibus Batauis mari cum octo nauium omni bellico apparatu inſtructarum, & terra magno tormentorum numero oppugnata, per duos fere menſes, ſed incredibili Stephani Ataidij arcis ducis conſtãtia, & animo defenſa, qui oppugnatores à Batauia ad illã rem deſtinatos cum plus trecentorum nece, & vna naue tormentis ſubmerſa (cum è noſtris quatuor defuerint, è centum quadraginta quinque, qui inter milites, pueros, ſeneſque, intra arcem tantum erant) ita male mulctatos abire compulit, vt amplius eandem expugnationem tentare non ſuerint auſi, ſed ad perpetuam hoſpitij, & tranſitus innoxij, quod poſtulant, & offerunt, memoriam, in templa, imagines, ædes, in arbores etiam, & lapides immaniter ſęuierunt, vt illis factis in Orientali Ætiopia ſui nomen æternitati ſacrarent. Hiſtoria de Ætiopia Oriental, lib. 3. cap. 20. 
 
Moluccarũ quoque vſurpatio, & à Ternatis an[*]tiqua noſtrorum poſſeſsione expulſio adeo orbi nota eſt, & multis annalibus euulgata, hiſtoria de las Malucas, vt referre non ſit neceſſe, quando Bataui cum Moluccarum regulis ad expellendos ex illis partibus Luſitanos fœdus, & vires adiunxere: ſed tãdem fœdus inſulas, & Cariophylon tãto pretio hoc eſt proprio ſanguine emptum poſt ingentes clades acceptas deſeruerunt. 
 
At ſtupendum illud Malacenſis arcis obſidium[*] exemplis cariturum fama loquatur, vbi velut in Orbis theatro ex vna parte indefeſſus triũphalibus innutritus coronis Andreæ Furtado de Mẽdoça ſpiritus, ex altera potentiſsimorum Regum innumerabiles phalanges, & claſſes inſtructiſsimę, tàm ipſorum Regũ, quâm Batauorũ in nominis Luſitani excidium communi fœderis vinculo conſpirantiũ per quatuor fere menſes certauere; mari terraque omne deſperatum auxilium; vires peruigilio aſsiduo, & crebris oppugnationibus confectę; iam mures, iã putrida animalia in vſum cibi obſeſsis defecerãt. Furtadus crebra eruptione, importunus hoſtiũ menſis hoſpes adherat; ferro igneque armatus, omne tempus, omnem locum, conatumque varia ludificatione intutum, infidum, infeſtumque faciẽs, prius cæde, incendio ve facto ex menſis cibum, ex oculis ſe proripiens, quam contra eundi ſpatium daretur; & receptus intra arcis portas non virtutẽ męnibus, ſed mænia virtute defendebat; ita vt nomini & actioni ipſius verè conueniret, illud Ouid. 1. Metam. Viuitur ex rapto. In tãta rerum iniquitate Alcides ille noctu diuque peruigilans non ſolum oppugnantes repellit, ſed & laceſsit; ſtet it tandem cæleſti ſubnixus ope, quoad ſubmiſsi à Goa ſubſidij ad jumento hoſtes caſtris exuti, & profliga ti relictis impedimentis, & nauibus magna ſuorum ſuſcepta ſtrage, trepidantes in ſuam quiſque domum ignominioſe refugere. At cũ Mẽdoça à Rege euocatus ad præmia tantis rebus geſtis debita adipiſcẽda in Luſitaniam nauigaret, abrupto intempeſtiue filo. 
 
" "Inuida quem Lacheſis medio ſalis æquore raptum" Dum numerat palmas, credidit eſſe ſenem. "
 
Non ſiue magno magnorum ducum mærore, & Batauorum tripudio, cuius tamen honorificam mentionem facit ipſe Incognitus in ſecunda, quã refert pagin. 68. Epiſtola circunſpectiſsimi Regis noſtri Philippi III. qui eum heroem ad Batauorũ ab India expulſionem præelegerat. 
 
Sic (vt ad rem redeam) Aſia, & Europa Luſita[*]nos nullis viribus, nullis difficultatibus, vel de iure finium, vel de gradu cõſtantię dimoueri poſſe cognouerunt, tametſi Bataui ſemper aggrediantur viribus longè ſuperiores. 
 
Sed eò vnde diggreſſa eſt, reuertatur diſcepta[*]tio: ſub breui verborum compendio, plures tangit Incognitus quæſtiones, vt propoſuimus in principio huius capitis, nos vt ſingulis reſpondeamus, ſigillatim de vna quaque diſſeremus in hoc capite, & duobus ſequentibus de Indiæ inuentione; de iure belli in cap. 9. ſermo erit. 
 
Quòd India cognita antea fuerat, lippis, & ton[*]ſoribus (vt dici ſolet) notum eſt, cuius mentio ſæpe in ſacra pagina, ſępius in omnibus antiquitatis annalibus repetitur; ſed ignorat Incognitus Indiã vniuerſam ad Arcticum Polum ſpectare, vt Ptolomęi Tabulæ, & Geographię Mappę teſtantur, Strabo lib. 2. Oſor. lib. 2. in princip. de rebus Emman. & ita per ſinum Arabicum, aut Perſicum ab Europæis olim, & hodie perluſtratur, vt notauit Acoſt. lib. 1. de natura noui orbis cap. 11. Sed hęc cognitio nihil concludit cum nauigatione vltra æquinoctium per Bonæ ſpei promontorium, nec cum inuentione alterius orbis ad Antarcticum ſpectantis, quæ nec Latinis, nec Græcis patuere, vt ſequenti cap. demonſtrabimus. 
 
Taprobanæque (quæ nobis Ceilam eſt) cuius me[*]minit Plinius lib. 7. cap. 22. qua parte ab Europæis olim inuenta ad noſtrum pertinet Emiſpherium ex Solino capit. 53. Lucena libr. 2. c. 18. in vita Xauierij, vltimuſque Orbis terminus antiquis agnitus fuit, vt ſignificat Ouidius libr. 1. de ponto elegia 6. 
 
" "Quid tibi ſi calida proſit laudere Syene?" Aut vbi Taprobanen Indica tingit aqua, "
 
Vltra quem noſtri progreſsi terras alias, mare aliud, alios mundos, alia poſtremo Sydera nõ magis inuenerunt, quam ab æternis tenebris, & à veteri pene dixerim chao rurſus in hanc publicam lucẽ protulerunt, vt Angelus Politianus firmauit libr. 10. epiſt. 1. quod eleganter Homerus Luſitanus indicauit lib. 1. Liſiad. Rim. 1. 
 
 As armasè varões aſsinalados, Que da Occidental praya Luſitana Pormares nunca de antes nauegados, Paſſaraõ ainda alem da Taprobana. 
 
Ex hac tamen inuentione, & nauigatione nõ[*] infertur ſimpliciter ius Luſitanis quæſitum, quid tamen inuentio profuerit, diſſeretur cap. 8. 
 
Immoratur Incognitus in verbo inuentionis ſe[*] Iuris Conſultum, & Grammaticum iactans, aſſeritque falſo Luſitanos dicere ſe Indiam inueniſſe, nam tota Latinitas (ait) quod adepti ſumus idem demum inueniſſe nos dicit, cui oppoſitum eſt perdere, & ita inuenire eſt in poſſeſsionem venire, l. ſi barſatorem, C. de fideiuſſor. quæſtio hæc nominalis non cum Luſitanis, quorum nullum citat Incognitus, ſed cum Ang. Polit. vbi proxime cum alijs grauiſsimis viris, cum Iuris C. imo & cum ipſo Cicerone ineunda eſt, à quibus initia Græcè, Latineque loquendi ſumere debemus: differre namque inuenire ab occupare diſertè mihi probat Vlpianus ab Incognito citatus in l. 1. de adquirenda poſſeſsione, ibi: "Margaritæ in littoribus inuentæ eius fiunt, qui primus earum poſſeſsionem nactus est," idem ſignificauit Gordianus Imperator in d. l. ſi barſatorem, dum Conſultus decidit in ea ſpecie qui ſe latronem inuenturum promiſit, non ſatisfacere, ſi oculis notet, niſi in iudicio ſiſtat, vt ex effectu, & intentione potius pacti, quam ex ſtricta verbi proprietate ſubſequens ab anteccedenti deducatur, vt habet ſummarium: inuenire ergo varias habet ſignificationes, tàm apud bonos authores, quàm apud Iuris Conſultos, vt ex Cicerone probat Nizolius verb. inuenire, & verb. inuentio, Calepin. Theſauro, & ex alijs Conanus ab Incognito citatus, lib. 3. cap. 3. ad finem, ſufficiat contra Incognitum illud Martialis, libr. 5. Epigr. 11. in emendatis. 
 
" Sardonychas, ſmaragdos, adamantas, iaſpidas vno Portat in articulo, stella (Seuere) meus. Multas in digitis, plures in carmine gemmas Inuenies, inde eſt hæc, puto, culta manus. "
 
Sed ſiue inuenio pro exquirere, perueſtigare abſque occupatione, ſiue pro occupare ſumatur, vtrumque recte Luſitanis conuenit, tum quia Indicæ nauigationis viam primi perueſtigarunt, & aperuerunt, vt dicemus capite ſequenti, tùm etiam quia prædictæ nauigationis ius adquiſierunt, vt conſtat ex deductis infra cap. 7. 12. 13. & 14. digna profecto quæſtio tanto theatro! In quo inter alios damnatur Petrus Nannius latinus apud Louan. inſignis profeſſor, qui in epiſtol. ad Damian. à Goes ſic ait agens de Orientali India. "Antipodum munera duplici ratione Hiſpaniorum ſunt, vel quod ipſi hunc Orbem inuenerunt, vel quod ſoli inde omnia deportant in ſuas apothecas à te digeruntur": refertur, tom. 1. hiſtor. Hiſpanor. pag. 1160. Quidquid quando opponitur verbo, reperire, ſignificet rem quæſitam, & propriam offendere iuxta illud Metam. 2. "Tu non inuenta reperta est," de quo Calep. & Conan. d. locis. 





 Svmmarivm. Cap. IV. -  1 Intendit Incognitus Luſitanos Indiam primos non inueniße. -  2 Argumenta Incogniti dupliciter conſiderata. -  Aurea Cherſoneſus eſt Samatra. -  3 Argumenta, quæ ostendere videntur alios ante Luſitanos ad Indiam nauigaſſe. -  4 Luſitani primi ad Indiam nauigarunt, & num. 7. -  5 Diuiſio Orbis in quinque zonas. -  Zona torrida antiquis imperuia. -  6 Zona torrida viam ad Antarcticum impediebat ex Catholicorum etiam aßertione. -  8 Indicæ nauigationis viam à Luſitanis aperiendam vaticinatur. Iſaias, & confirmatur alijs vaticinijs, num. 9 & ſeqq. -  9 Æthiopes habebant vaticinium de nostra nauigatione. -  10 Diuus Thomas Apoſtolus prædixit noſtram in Indiam nauigationem, deſignauitque tempus. -  11 Diuus Franciſcus Xauierius teſtatur Gamam primum in Indiam nauigaße. 
 
Vtrùm Luſitani in Indiam primi per Oceanum Antarcticum nauigauerint. CAP. IV. 
 
FIrmat Incognitus c. 2. & 5. Indiam ab[*] Europæis ante Luſitanos fuiſſe cognitã, probatq; ex Alexandri Victorijs, ex ſignis nauium Hiſpaniẽſiũ in Arabico ſinu agnitis, ex Hannonis, & Eudoxi nauigationibus Mella lib. 3. Plin. libr. 2. cap. 69. & lib. 6. cap. 31. ex legatis ab Indis ad Auguſtum, ad Claudiũ ex Taprobana, ex claſſe Alexandrinorum mercatorũ ex Arabico ſinu, in Æthiopiæ, Indiæque vltima ex Strabone lib. 2. & 17. itinereq; exactè in aureã vſque Cherſoneſum, à Plin. libr. 6. cap. 23. deſcripto. 
 
Hæc argumenta duplicem probationis[*] reſpiciũt ſpeciem, primam, quæ Indiam ab antiquis nauigatione, & commercio luſtratam concludit, ſed hoc argumẽtum nihil quoad præſentem quæſtionem pertinere ex præcedenti cap. ſatis liquet: dum autem Incognitus auream Cherſoneſum (nobis Samatram) cuius meminit Plinius libr. 6. cap. 23. Iaponem ex alijs (is fuit Gerardus Mercator) eſſe aſſerit, exploditur à Ioanne Barrio decad. 3. libr. 2. capit. 1. Maffæo libr. 1. hiſt. Indiæ, pag. 20. & Lucena libr. 7. cap. 1. in vita Xauierij: & licet Mercatoris opinio vera eſſet, parum officeret, quia Iapo iacet ab ęquatore in Arctum à trigeſimo gradu ad trigeſimum fere octauum ex Maffæo libr. 12. Vndè nihil concludit quoad Antarcticum (quę noſtra eſt diſceptatio) 
 
Altera probationis ſpecies pendet ex fragmen[*]tis Hiſpanienſium nauium, Eudoxi, & Hannonis nauigatione, qui promontorio bonæ ſpei ſuperato, ex Hiſpania in Indiam, & ab India in Hiſpaniã nauigarunt, de quibus in ſequenti cap. ſermo erit. 
 
In præſentiarum oſtendamus antiquorum, &[*] modernorum authoritate, Luſitanos primos fuiſſe, qui ab Occidenti per vaſtum Oceanum ab Arctico in Antarcticum nauigarunt, Luſitanorum, vt Incognito ſuſpectorum atteſtationibus reiectis: eſſet autem laborioſum nimis omnium authorum nomenclaturam in medium afferre; quos per trãſenam monacho aſsiduæ ſacrorum Canonũ lectioni mancipato ad laborem ſtudij leuandum legiſſe contigit, in medium producamus. 
 
Geographi, Poetæ, & Hiſtorici Orbem in quin[*]que zonas diuidunt, quarum media torrida antiquis in acceſibilis habita tranſitum ab Arctico in Antarcticum denegabat. Virg. Georg. 1. 
 
" Quinque tenent cœlum zonæ, quarum vna coruſco Semper ſole rubens, & torrida ſemper ab igni eſt: Quam circum extremæ dextra, læuaque trahuntur Cerulea glacie concretæ, atque imbribus atris. Has inter, mediamque duæ mortalibus ægris Munere conceßæ diuum, & via ſecta per ambas, Obliquus quaſe ſignorum verteret ordo. "
 
Et Ouid. 1. Metam. 
 
" Vtque duæ dextra cœlum, totidemque ſinistra Parte ſecant zonæ: quinta eſt ardentior illis: Sic onus incluſum numero distinxit eodem Cura Dei: totidemque plagæ tellure premuntur: Quarumquæ media eſt: non eſt habitabilis æſtu, Nix tegit alta duas: totidem inter vtram́ locauit, Temperiemque dedit mixta cum frigore flamma. "
 
Idem oſtendebat, apud Senecam lib. 1. ſuaſoria 1. Fabianus Philoſophus aſtruens vltra Oceanum terras non eſſe habitabiles, deinde ſi eſſent, perueniri tamen ad illas non poſſe: quo loco inducitur Pedo Poeta, qui nauigante Germanico Imperatore ſic canebat. 
 
" Quo ferimur? ruit ipſa dies, orbemque relictum Vltima perpetuis claudit Natura tenebris. Anne non alio poſitas ſub cardine gentes, Atque alium libris intactum quærimus orbem? "
 
Ariſt. 2. met. cap. 5. hoc planè ſentit, vt per Acoſt. li. 1. de natura noui orbis cap. 9. Ptholomeus Coſmographorum Princeps auſtralis tractus terras, Mariaque incognita dicit lib. 4. de Æthiopiæ interioris ſitu cap. 1. tabul. 4. Africæ, & lib. 7. cap. 3. tabul. 11. Plinius lib. 2. cap. 67. "Sic Maria circunfuſa vndique diuiduo globo partem Orbis auferunt nobis; nec inde huc, nec hinc illuc peruio tractu, & iterũ c. 68. Media vero terrarũ qua ſolis orbita eſt, exusta flãmis, & cremata, quominus vapore torreatur circa duæ tantũ inter exuſtã & rigentes tẽperantur, eæque ipſæ inter ſe non peruiæ propter incendiũ ſyderis, ita terræ tres partes abstulit cœlũ, Oceani rapina in incerto eſt." Tullius in ſomnio ſcipionis. "Mediũ autẽ illum, & maximũ ſolis ardore torreri, duo ſunt habitabiles, quorũ Auſtralis ille, in quo qui inſiſtunt, aduerſa nobis vrgent veſtigia nihil ad noſtrũ genus." Solinus c. 58. "Iuga igitur vniuerſæ partis propter ſolis ardorẽ peruiã negarũt." Macrobius in ſomnio ſcipionis lib. 2. c. 5. "Licet igitur ſint hæc duæ mortalibus ægris munere conceßæ Diuũ, quas diximus temperatas; non tamẽ ambæ zonæ hominibus noſtri generis indultæ ſunt, ſed ſola ſuperior, quæ incolitur ab omni (quale ſcire poßumus) hominũ genere, Romani, Græci ve ſint, vel Barbaræ cuiuſ́ nationis: altera vero ſola ratione intelligitur, quod propter ſimilẽ tẽperiẽ ſimiliter incolatur, ſed à quibus non licuit vnquam nobis, nec licebit agnoſcere: interiecta enim torrida vtrinque hominum generi cõmercium ad ſe denegat cõmeandi." Mella lib. 1. c. 1. de ſitu Orbis, & maximi quique ſuffragati ſunt, vt ait Viues ad Diuũ Aug. lib. 16. c. 9. de ciuitate Dei, itaque neque Oceanũ illũ Indicũ, necque hũc alterũ Athlanticũ humanis viribus, aut induſtria traijci poſſe vna hominum ſententia fuit ex Acoſta lib. 1. de natura noui orbis cap. 8. 
 
Et è noſtris lactãtius lib. 7. de diuinis inſt. c. 23.[*] Philippus Vergom. in ſupplemẽto Cronic. lib. 1. Chaſſan. in Cathal. glor. mũd. p. 12. cõſi. 15. Greg. Nazian. Epiſt. 71. Porrò "vltra gades mare hominibus nõ eſſe permeabile Pindaro docẽti aſſentior", adeo vt D. Aug. li. 16. c. 9. de ciu. Dei, ex intercluſione huius trãſitus homines, ſi in altero Orbe degerẽt, degenere Adæ nõ eſſe ſubtiliſsimo argumẽto, & ex ſacræ paginæ ſilẽtio deduceret, in quas anguſtias deductus, cũ doctiſsimorum authoritate, & trãſitũ, & Antipodes negauit, vt notat Acoſta de nat. nou. orb. li. 1. c. 8. 
 
Sed magis in ſpecie quod Luſitani ſoli, & primi[*] Orbẽ alterũ penetrauerint, maximæ authoritatis viri agnoſcũt: Abrahamus Ortelius, & is Flander in hæc verba in theatro Orbis in Africæ tabula. "Huius pars meridionalis veteribus Incognita permãſit vſque ad annũ 1497. quo Vaſquius de Gama primus promontoriũ bonæ ſpei prætergreßus Africa circũ nauigata ad Calecutiũ peruenit" Theodorus Zuingerus in theatro vitæ humanæ lib. 2. vol. 19. tit. de nautis, "Nauigatio Luſitanorũ ſane mira eſt, per maria penitus ignota, ſub alijs ſyderibus, alio cœlo, alijſque inſtrumẽtis peragenda: cũ tãto itinere nullas terras niſi ignotas lingua religione, moribus diuerſas prorſus barbaras, & peregrinis infenſiſsimas attingere potuerũt, tanta difficultate minime impediti." "Ang. Politianus lib. 10. epiſ. 1. relatus c. 3. ad fin. ſup. n. pen. Frã. Guicciardin. lib. 6. hiſt. Italiæ, Petr. Maſtæus lib. 5. hiſt. indicæ": eæ (ſcilicet Molucæ) "Ergo ad quem dixi modum, cũ antea Græcis, ac Latinis prorſus ignotæ fuiſſent, noſtris hominibus denique patuere", Iuſtus Lipſius phyſiologiæ lib. 2. cap. 17. "Nam noſtra hæc ætas refutauit opinionem Plinij, & antiquorum, docuit́ & colitorridam & adiri" Tomas Boſsius de ſignis Eccleſiæ tom. 3. lib. 21. cap. 2. verſ. 6. "Sic etiam non eſt ex tota antiquitate qui tan diuturnas, & opulentas nauigationes (vt Luſitanos) ""aperuiſſe vnquam legatur", quod antea dixerat 1. tom. lib. 6. cap. 6. num. 20. Hartmanus Nurembergenſis ſub ſexta mundi ætate in Portugalia, fol. 290. "Aperuerunt ſua induſtria Luſitani alium orbem nobis antea incognitum". Aubertus Miræus Bruxellenſis in politia Eccleſ. lib. 3. cap. 3. ad fin. ibi: "Africa tota circum nauigata Vaſcus Gama Luſitanus ex Europ eis primus anno 1497. in Indiam Calecutum vſque penetrauit." P. Bertius in geographia, tabula Indiæ Orientalis pag. 581. in hæc verba: "Poſtremum vero Vaſco Gama homo Luſitanus ſuperato bonæ ſpei promontorio, & vniuerſa Africa circum nauigata anno Domini 1497. viam Europæis oſtendit ex ſuo orbe in loca iſta nauigandi," & in deſcriptione Æthiopiæ interioris pag. 497. vlt. impreſsione, "Angulus (ait) conſtituit promontoriũ, quod à Vaſco Gama, anno 1497. primum ſuperatum est." 
 
Sed & hanc fœlicẽ nauigationem prædixerãt[*] olim inſignes vates Iſaias cap. 18. "Ite Angeli veloces ad gentem conuulſam, & dilaceratam, ad populum terribilem, poſtquem non eſt alius, ad gentem expectantem, & conculcatam, cuius deripuerunt flumina terrã eius." Quòd vaticinium de nauigatione Luſitanorum ad Indos per Oceanum Æthiopicum (cum poſt Iaponios ab ortu, ſeu occaſu propinquior quælibet alia gens ſit) explicarũt Rebellus de oblig. iuſt. tom. 2. lib. 18. de promiſ. & donat. q. 23. ſect. 3. & Lucena in vita Xauierij, lib. 5. cap. 21. Eamque prophetiã per noſtros impletam inter illuſtria Eccleſiæ Fideique Catholicæ ſigna retulit Thom. Boſsius de ſignis Eccleſiæ libr. 20. cap. 3. ſigno 84. & cap. 6. pag. 50. cum ſeqq. 
 
Quam confirmant duo alia præclara teſtimo[*]nia, nam vt eſt apud Oſor. lib. 11. de rebus Emma. pag. 435. anno 1520. cum Iacobus Lupius Sequeira, qui Indiæ Imperio præerat, in Arabicum ſinũ penetraret, ad Archiqui oppidum ad Æthiopiæ Regem pertinens ſubuectus eſſet: Archiqui præfectus accipiens claſſem Luſitanorum eſſe, Siqueiram per litteras humaniſsime ſalutauit, ſeque gratias in gentes Deo agere teſtificatus eſt, quod antiqua Prophetarum oracula euentu fœliciſsimo cõprobaret. Hoc enim à viris olim diuinis, qui in Regionibus illis maximum admirandæ virtutis ſpecimen dederant, prædictum fuiſſe fore, vt eo tempore Chriſtiani, terrarum, & marium interuallis diſiunctiſsimi, in eas oras claſſe peruenirent, quod & Dauid Æthiopiæ Imperator litteris ad Emmanuelem Portugaliæ Regem ſcriptis anno 1521. ſignificauit, quæ habentur in 2. tom. hiſto. Hiſpaniæ pag 1293. Paulo Iouio interpræte. 
 
Idem cum maiori miraculi ſigno prædixerat[*] D. Thom. Orientis Apoſtolus ex Maffæo libr. 2. hiſt. Indiæ, Lucena libr. 1. cap. 13. in vita Xauierij Miliapora namque (hodie D. Thomæ Colonia à noſtris nuncupata) duodecim leucas à mari diſtabat, & in ea ædificato templo defixaque lapidea cruce vaticinatus eſt vir Dei, cum ad eum lapidem vſque pertingeret pelagus, tunc diuino iuſſu ex remotiſsimis terris candidos homines ad eam, quæ ipſe intuliſſet, ſacra inſtauranda venturos: neque fefellit prædictio, ſiquidem ſub Luſitanorum appulſum occultis tot annorum acceſsibus locus Oceano demum allui cœptus. 
 
Sed (quando alia deficerunt) alterius Orientis[*] Apoſtoli (is Xauierius erit in diuorum Cathalogum à Sanctiſsimo Gregorio XV. modo relatus) mihi ſufficeret authoritas: Gamã enim primas in Indiã per Oceanum portas immortali cum fœlicitate, ſummaque Dei gloria apperuiſſe Petro Syluio ipſuis Gamæ filio, Malacæque præfecto palam, & ſecure affirmabat apud Lucenam in vita Xauierij lib. 7. ca. 15. Ad alias antiquorum nauigationes, quibus Incognitus innititur, gradum faciamus. 





 SVMMARIVM. Cap. V. -  1 Hanno magna claſſe è Gadibus in Indiam nauigauit, ex aliquorum opinione. -  2 Hominum variæ ſpecies ab Hannone inuentæ. -  3 Fœminæ ſine hominis concubitu concipiunt in inſula Gorgonum vide num. 6. -  4 Catoblepas ſerpens viſu necat. -  5 Refelluntur Hannonis fabulæ. -  Homo ſermone humanam conſeruat ſocietatem. -  6 Equæ iuxta Olyſipponem abſque maſculo concipiunt. -  7 Triginta hominum millia an in Indiam nauigauerint? -  8 Hannonis in Indiam nauigatio habita pro ſabula apud graues authores. -  9 Hannonis nauigatio Æquatorem non ſuperauit. -  10 Heſperion promõtoriũ lõge a Bonæ ſpei promõtorio diſtat. -  Heſperides Cabouerde. -  11 Hanno deceptus, & in quo circa Indicam nauigationẽ. -  12 Gorgonum domus, Heſperidum hortus, aurea poma, & ſimilia næniæ ſunt. -  Bataui olim ſeueri, & graues. -  13 Eudoxi nauigatio in Indiam fictitia. -  14 Indi tempore Romanorum in Germaniam naufragijs delati ex America. -  15 Sinæ olim nauigationis, & commercij Occidentalium, & Orientalium Indiarum domini. -  Indi Orientales, & Occidentales à Sinis originem ſe ducere iactant, & num. 21. -  16 Nummiſma Augusti Cæſaris imagine inſignitũ reperitur in America per Hiſpanos. -  17 Romani in Americam non peregrinarunt. -  Nũmiſma illud per manus Sinarum in Americam peruenit contra Marinum, Lipſium, & Borrellum. -  Libertus Annij Plocami in Taprobanam delatus tempore Claudij Imperatoris varios Romanorum numos ſecum deferens. -  18 Numiſmata Latinis litteris inſignita nostris temporibus inuenta in Taprobana. -  19 Indi Occidentales non deſcendunt à decem Iudæorum Tribubus contra Borrellum, & alios. -  20 Indi non permearunt ex Africa, vel Europa per inſulam Athlantidem contra Lipſium, & alios. -  Athalantis inſula mari ſubuerſa vna nocte, fabula est. -  21 India Occidentalis coniuncta cum Aſia, vel Tartaria coniecturatur. -  22 Refellitur Herodoti historia. -  23 Luſitani primi in Indiam nauigarunt, colonias poſuere Reges ſubiecere. -  In Indiam ſi alij primi nauigarũt à nauigatione destiterũt -  Luſitaniæ Regibus viginti, & octo Reges in India tributarij. -  Bucanani encomium in Luſitanos. -  Olyſipo Orientis domina. 
 
De Hannonis, & Eudoxi nauigationibus. Cap. V. 
 
REferentibvs Mela libr. 3. cap. 10. Plin. lib. 2. cap. 67. lib. 5. cap. 1. lib. 6. cap. 31. Solino cap. vlt. Mariana libr. 1. cap. 22. Hanno Carthaginenſis comparata claſſe in qua ſexaginta quinqueremes erãt, hominum vtriuſque ſexus millia triginta, Gadibus ſoluens Heſperione (bonæ ſpei promontorium vocat Incognitus) ſuperato in Arabicum ſinum penetrauit, quinto poſtquam ſoluerat anno, (qui trecenteſimus duodecimus erat ab vrbe condita) in Hiſpaniam redijt, teſtatuſque ad vltimum non mare ſibi ſed commeatum defuiſſe: ¶ In tàm prolixæ naui[*]gationis diſcurſu plurimas ædificauit ciuitates, vt ex ipſius periplo conſtat, multique extant populi, quibus pro eloquio nutus eſt, alij ſine ſono linguæ, alij ſine linguis, alij labris etiam cohærentibus, niſi quod ſub naribus fiſtula eſt, per quam bibere auẽt, ſed cum inceſsit libido veſcendi, grana ſingula frugum paſsim naſcentium absorbere dicuntur. 
 
In inſula Gorgonum Diui Thomæ hodie cre[*]ditur Mariana lib. 1. cap. 22. fœminas narrat toto corpore hirſutas, & ſine coitu marium ſua ſponte fœcundas, ex Mela lib. 3 cap. 10. Quarum duas cutes miraculi gratia inter donaria Iunoni Hanno ſuſpenderit, quæ durauerunt vſque in tempora excidij Carthaginenſis, ex Plin. d. cap. 31. Mela d. cap. 10. Marian. d. cap. 22. 
 
Catoblepas non grandis fera graui, & pergran[*]di capite in lybia gignitur, ob vim ſingularem referendam, quod cum impetu morſuque nihil vnquam ſæuiat, oculos eius vidiſſe mortiferum, ex Mela d. cap. 10. Hæc inter alia Hannonis de ſuæ nauigationis circuitu periplus continet, cui tantã Incognitus cap. 5. fidem adhibet, vt id longè clariſsimum eſſe ſecurè affirmet. 
 
Attamen illarum ciuitatum nec memoria, nec[*] veſtigium ad Plinij tempus extabat, vt ipſe firmat lib. 5. cap. 1. à Catoblepa interfectorum manes lœtiferum ipſius oculorum intuitum Hannoni reuelarunt: & vt tot populos linguæ inſtrumento (cuius medio ſocietas ſtat humana, confuſione diſſoluitur Geneſ. 11.) carentes præteream. ¶ Saltem[*] fœminas illas, quæ abſque marium concubitu concipiunt (vt iam Varroni lib. 2. de re ruſt. ca. 1. Virg. lib. 3. Georg. Silio Italico, lib. 3. Plin. lib. 8. ca. 42. Eduard. Nonio in deſcriptione Luſitaniæ cap. 29. Fides adhibeatur circa Oliſiponem, & Tagum equas fauonio flante obuerſas animalem concipere ſpiritum, idque partum fieri, & gigni perniciſsimum) in Batauiam deferẽdas ſuis Belgico Germanis conſulat Incognitus, vt fœcundis marium fœtibus tot hominum millium, quot exit iale bellum in dies abſumit, numerum, & defectum ſuppleãt. 
 
Sed illud mirabilius triginta millia hominum[*] ad ancipitem, & incognitam nauigationem, & nauibus imponi perſuaſa, & tot hominum ac commeatus in tantum tempus claſſem capacem. 
 
Sed ratione, & authoritate diſſeramus. Arria[*]nus in vita Alex. lib. 8. ad fin. ex Gorgonum inſula Hannonem in Hiſpaniam redijſe, commeatus inopia longius progredi prohibitum firmat, & fabulam eſſe ſentit Plin. libr. 5. capit. 1. "Fuere (ait) & Hannonis Carthaginenſis commentarij Punicis rebus florentiſsimis, explorare ambitum Africæ iuſsi, quem ſequuti plerique è Græcis, nostriſque ad alia quædam fabuloſa prodidere": Democritus in Athenæo ait, "ſi quid horum retulit in ſuos libros Iuba, dignus est, quem oblectent libici libri de erroribus Hannonis", cui paremiæ addit Iſaacus Caſaubonus libr. 3. cap. 7. in Athenæo. "Simile illi, qui Bauium non odit, amet tua carmina Mæui," èx Virg. eglog. 3. & paulò poſt. "Iam olim Carthaginenſes nauigationem in Athlantico Oceano instituerunt, & terrarum aliquas plagas multis antea ſæculis incognitas aperuerunt, claſsis præcipuæ dux fuit Hanno è proceribus Carthaginenſium: ſed neque periplus ab illo editus, neque libri de eodem argumento ab alijs confecti fidem apud homines inuenerunt, inde natũ prouerbium." Ita vt veteribus in prouerbialem allegoriam de re palàm abſurda & fictitia Hannonis nauigatio, & periplus vſurparetur. Prodidit enim ſine fundamento, quod ſine fundamento ab antiquis refelli non poterat. 
 
Imò qui ex veteribus Africæ ambitum præ[*]ternauigato Heſperione promontorio luſtratum ab Hannone tradidere, cenſuerunt vtique Africæ excurſionem in Auſtralem polum finiri intra Arctum, vel ſaltem Æquatorem, quod & Hanno, & Carthaginenſes perſuadebant. Nam Plinius eod. loco, quo nauigationis Hannonis meminit, imperuium eſſe tranſitum affirmat lib. 2. cap. 67. Sic planè ſignificans bonæ ſpei promontorium ad ſua vſque tempora Incognitum fuiſſe. Abrahamus quoque Ortelius in Africæ tabula poſtquam eandem Hannonis nauigationem refert, meridionalis Africæ tractum à Vaſco de Gama primo apertum obſeruat, quod latius conſtat ex relatis capit. 4. num. 6. & 7. 
 
Sic explicandus eſt Mela libr. 3. cap. 10. in fin.[*] dum inſulas Gorgonum terræ promontorio, cui Heſperion ceras nomen eſt, finiri tradit: & conſtat quoniam Heſperion ceras hoc eſt Heſperi cornu (quo præteruecto Hanno in Orientale Africæ latus deflexit) Ptolomeus lib. 4. de interiori lybiæ ſitu, capit. 6. decem & tribus gradibus in Arctum iacet, at promontorium bonæ ſpei tanta in auſtrum longitudine procurrit, vt Equinoctium ſuperet, & Auſtrum verſus circiter gradus triginta, & quinque ab Equinoctiali plaga diſsideat ex Oſor. de reb. geſtis Emman. lib. 4. pag. 169. Guicciardin. lib. 6. Hiſtoriæ Italiæ, & poſt Heſperionis promontorium (Cabouerde ex Molin. tract. 2. diſp. 34. Guicciard. d. lib. 6. Mariana lib. 1. cap. 22.) Canarias collocant Solinus cap. 58. & Plin. lib. 6. cap. 31. & 32. conſtat igitur Heſperion, & promontorium bonæ ſpei multis gradibus, & diuerſis ſub orbibus inter ſe diſtare contra Incognitum. 
 
Ex eo autem puto Hannonem deceptum, quia[*] Occidentalis Ethiopia à Gaditano freto in Auſtrum continuata diſtenditur, quouſque dum quinque tantum ferme gradibus ab Æquinoctiali linea diſtat, atque deinde in ortum ſolis inflectitur, & poſtquam maximo ſpatio dilatatur, rurſus in meridiem bonæque ſpei promontoriũ procurrit ex Oſor. vbi ſupra: forſitan enim Hanno dũ ſolis ortum inflexo nauigationis curſu proſequitur, procurrentis promontorij longitudine deterritus, & reuerſus (vt prodidit Arrianus vbi ſupra) exiſtimauit libyam illac Oceano circunfluente finiri, quod ad nominis, & ambitionis gloriam alijs perſuadere voluit. 
 
Sed poſt apertas à noſtris nauigationes, Gorgo[*]num domus, Heſperidum hortus, & aurea poma, draconiſque terribilis cuſtodia, ſolis currus, crepitantia cymbala, & tympana, auditæque tibiæ ſonantes maius humanis, vt referunt Mela libr. 3. capit. 10. Mariana libr. 1. capit. 22. (vagantibus Græciæ fabulis, vt rectè Plinius libr. 5. cap. 5.) agyrtas, & præſtigiatores oblectent, quibus Bataui (ſi ſeueritatem cum integris lacedæmonijs, cum Priſcis Sabinis, cũ laudatiſsimis Catonibus communem adhuc retinent, vt optat Eraſmus Chiliad. 4. cen. 6. c. 35.) aures occludãt, & tãtũ ex Martiali lib. 6. epigram. 57. 
 
" Horum nequitias, iocoſque noſcat, Aurem qui modo non habet Batauam. "
 
Tametſi omnia prædicta re vera extitiſſe, ſed per incantationem, & arte dæmonis velit Torreblanca Villalpando de Magia libr. 2. capit. 29. numer. 38. & in apologia de los libros de Magia cap. 5. à n. 53. 
 
Similis Eudoxi nauigatio obijcitur (de qua Pli[*]nius libr. 2. cap. 67. Mela lib. 3. c. 10. Damianus de Goes en la hiſtoria del Principe don Iuan, libr. 2. cap. 67.) qui cum Lathirum Alexandriæ Regem fugeret, Africam circumnauigauit, cuius nauigationis auſpicia qui nænæis delectatur, legat apud Strabonem libr. 2. qui etiam ſigna nauium ex Hiſpanienſibus naufragijs agnita eruditè refutat. Pudet namque in his tempus, & membranas conſumere. "Hæc igitur (ait Strabo) non multum abſunt à Pytheæ, Euemeri, & Antiphanis mendacijs: verum ijdem digni ſunt venia, quibus idem fuit, quod Præſtigiatoribus propoſitum: demonſtratori autem philoſopho, ac non nihil etiam de palma certanti quis ignoſcat?" Ergò ſi ludit Incognitus (ſed in re ſeria immeritò Batauos ſuos ludit) veniam ex Strabonis ſententia meretur; imò & ſi eadem vt fatetur, credit, maiori cum ratione mihi venia dignus videtur. 
 
Quòd autẽ ex Cornelij Nepotis relatione Pli[*]nius lib. 2. cap. 67. tradit Q. Metello Celeri Caij Afranij in Conſulatu collegæ, ſed tunc Galliæ Proconſuli, Indos à Rege Sueuorum dono datos, qui ex India commercij cauſa nauigantes tempeſtatibus eſſent in Germaniam abrepti. Ex India Occidentali ideſt America eiectos fuiſſe putant doctiores, M. Ludouicus ad Plin. libr. 2. capit. 67. Lucena libr. 10. capit. 22. in vita Xauierij. Suffragantur huic coniecturæ, tùm ipſe Nepos, dum de Septentrionali agit, tùm Plinius dùm poſt prædicta verba, ſtatim tranſitum de Arctu in Antarticum imperuium eſſe affirmat. 
 
Si autem hi Americi (vt hoc Nepoti, & ſe[*]quacibus addamus) Indiæ Orientalis notitiam Europæis dederunt, & ob id forſitan Indi Orientales reputati fuerint, nihil mirum cum eo tempore Sinæ vtriuſque Indiæ commercij, & nauigationis domini eſſent, Lucena libr. 1. capit. 13. in vita Xauier. à quibus mores, & originem Indos Occidentales, Iauoenſes, & alios Orientales ducere ex ipſorum annalibus pateat, nec color, nec facies diſcrepent ex Ant. Galuano en los deſcubrimientos del mundo, Oſor. libr. 8. pag. 320. de reb. Emman. Lucena libr. 10. cap. 22. in vita Xauierij, Petrus Bertius in geographia in deſcriptione Iauæ pag. 611. 
 
Et ex eadem ratione probabiliſsimũ mihi vide[*]tur, quod Lutius Marineus cap. 16. lib. 19. refert in America numiſma nomine Cæſaris Auguſti, & imagine ſignatum repertum, & ab Archiepiſcopo Confentino Romam ad ſummum Põntificẽ miſſum, vnde ipſe deducit ad Americos olim perueniſſe Romanos, quod tamen vt figmentum explodunt Iuſt. Lipſius lib. 2. philoſogiæ cap. 19. & Borrel. de præſt. reg. Chat. cap. 46. à num. 225. illud ab aliquo impoſtore proiectum ad illudendos homines fuiſſe cenſentes. 
 
Ego vero veriſsimum arbitror Romanos in A[*]mericam non perueniſſe, vt firmat Alanus Copus Anglus dialog. 6, cap. 9. ſed numiſma illud per manus Sinarum facillimè à Taprobana in Americã Romanorum ſæculo deferri potuiſſe; nam Claudij Principatu Annij Plocamij libertus circa Arabiam nauigans, Aquilonibus raptus decimoquinto die Taprobanes portum inuectus, hoſpitali regis clementia exceptus detulit inter alia denarios Cæſarum imaginibus ſignatos, quorum viſu maxime Regem delectatum refert Plin. lib. 6. cap. 22. 
 
Et anno 1575. à feruis Ioannis de Melo de ſan[*]cto Pelayo, qui lapides ab ædificiorum ruinis eruebant, inuenta ſunt numiſmata ærea, & aurea Latinis litteris inſignita in hunc modum, alijs temporis inuiria corroſis. C. & interiecto ſpatio. R. M. N. ita vt integer titulus legi poſſet. Claudius Imperator Romanorum, ex Lucena lib. 2. cap. 18. in vita Xauierij potuere ergo ſimilia Romanorum numiſmata à mercatoribus Sinis in Sinã, & à Sina in Americã deferri, abſque vllo figmento, & ſine Romanorũ nauigatione in Americam. 
 
Vt tandem ingeniorum in inueſtiganda Occi[*]dentalium Indorum origine labor, & digladiatio ceſſet, in quo certamine lapſus mihi longe videtur Borrel. de præſt. reg. Cath. cap. 43. à num. 4. qui eos à decem Iudæorum Tribubus (de quibus Eſdr. 4. cap. 13.) deſcendere multis ſacræ pag. authoritatibus probare contendit, cum ante Abraham natum terras illas gentibus habitatas ex annalibus cõſtare notet Acoſta de natura noui orbis lib. 1. c. 23. Ni intolerabilior ſit opinio Lipſij in philoſog. lib. 2. cap. 19 & lib. 1. de conſt. cap. 16. qui putat Americos ex Europa, aut Africa per Athlantidem inſulam, quæ Aſia, & Africa maior erat, ad eam cõtinentem, in qua degunt, perueniſſe, ingenti autẽ diluuio Athlantidem vna nocte ſubuerſam pelagus illud cœno, & ſcopulis innauigabile reliquiſſe extantibus reliquijs Canarijs, & ſimilibus inſulis, ex Platone in Critia, & in Timeo: ſed hæc de Athlãtide non niſi pueris, & anibus narrari ſerio poſſunt vt poſt Procum, Porphyrium, & Originem probat Ioſeph. Acoſta de nat, noui orbis lib. 1. cap. 22. 
 
Et vt ipſe Acoſta d. lib. 1. cap. 20. & 21. & Pe[*]trus Morejon en la perſecucion de Iapon. 2. tom. lib. 2. cap. 2. & ante eos plures, quos refert Franciſ. Lopez de Gomara, en la hiſtoria general de las Indias ca. de Sibola pag. 284. Genebrard. anno 1497. coniectant, probabile eſt nouum illum orbem nõ penitus ab hoc altero diuiſum, quin potiùs aliqua parte, vel hærere, vel non longè diſiungi ex parte Sinæ, aut Tartariæ, nec hactenus certò documento patuiſſe cõtrarium, & illud certum ex Sinis originem ducere, vt num. 15. aduertimus. 
 
Eodem modò refellitur Herodoti lib. 4. in Afri[*]cæ deſcriptione, hiſtoria de Africa à Darij nautis & alijs circumnauigata, quæ maxime mouit Pinedam lib. 4. de rebus Salom. cap. 14. §. 3. num. 1. nã & ipſe Herodotus ait, "referenteſque apud me fidem non habent, fortè apud aliquem alium", & eas nauigationes fictitias oſtendit Strabo lib. 2. 
 
Conſtat ergo ex deductis in hoc, & præceden[*]ti cap. Luſitanos primos Athlantici maris viam in Antarcticum aperuiſſe, quod ſi alij (vt hoc Incognito concedamus) olim præternauigato bonæ ſpei promontorio, dùm Orientis incunabula inueſtigant, vel naufragio periere, vel monſtrorum protentis territi, & procellarum ſæuitia fracti ſeſe iterum periculis exponere non ſunt auſi; quæ gloria in labyrinthũ ingreſſos à Minotauro interfici? vni Theſeo victoriæ palma detur, qui monſtro fœliciter interfecto ſecurum ſibi, & alijs reddidit aditum. Sic Luſitani deſpectis Herculis metis, perdomito Oceano, procelloſo illo prætergreſſo promontorio, non ſolùm facilem reddiderunt nauigationem, Epiſcopus Portaleg. dialog. 4. cap. 23. Guicciar. lib. 6. hiſtor. Italicæ, Zuinger. in theatro vitæ humanæ lib. 2. vol. 19. tit. de nautis, ſed in Oriẽtis oris domus poſuerunt, & plures Reges Imperio ſuo ſubegerunt, ex Boſsio de ſign. Eccleſiæ to. 1. lib. 8. cap. 1. ſign. 32. verſ. tertium ſit nulla, quorum Cathalogus viginti, & octo Reges Luſitaniæ tributarios complectens refertur à P. Antonio Roman. en la hiſtoria Oriental ante principium vt eleganter in laudem Luſitanorum cecinerit Georg. Bucanan. 
 
" Iamque ingi patiens Indus, nec turpe putaret A Domino ganges poſcere iura Tago. "
 
Et in eundẽ ſenſum agens de Olyſippone inter orbis vrbes Iulius Scaliger. 
 
" Cernis vbi aduectus peregrinis flatibus orbis? Cernis vbi in paruo eſt India ſita ſinu? Preßa maris facies, domita eſt violentia cœli, Quid reliqui eſt, niſi te carpere ſcepta poli; Haud potes eße Deus; non vis homo viuere, ſorste Ex homine egreſſum tertia quando capit? "





 Svmmarivm. Cap. VI. De poteſtate Summi Pontificis in rebus temporalibus. -  1 Monarchia præstantiſsimum Regimen. -  2 Deus vnum totius generis humani parentem creauit. -  Monarchia Aſsiriorum, & Romanorum firmior, & diuturnior. -  Seneca damnat imprudentiæ Brutum ob Cæſaris occiſionẽ ſpe libertatis. -  Ciuitatis optimus ſtatus ſub iuſto Rege. -  3 Eccleſia militans fundata a Chriſto Sapientiſsimo legiſlatore, & Monarchico regimine. -  4 Chriſtus in cœlum aſcenſurus reliquit in terris Vicarium. -  5 Eccleſia, & Chriſti Vicarius vſque ad finem ſæculi durabit. -  6 Caput Eccleſiæ vniuerſale dari oportet. -  7 Romanus Pontifex perpetuus Chriſti Vicarius. -  Romani Pontificis ſucceſsio inuariabilis. -  8 Libertas ſine ſuperiore non congruit. -  Eccleſia regi non debuit ſine Rectore per communitatem, nec à diuerſis capitibus independenter. -  9 Eccleſiæ vnum eſt corpus. -  Eccleſiæ caput vnicum, non multiplex debet eſſe. -  10 Poteſtas Eccleſiastica imperfectè, & perfectè conſiderari poteſt: imperfectè in lege naturæ, & ſcripta nu. 11. -  11 Potestas ſpiritualis in lege ſcripta nullum effectum ſuper naturalem producebat. -  12 Primogenitus communiter erat Sacerdos in lege ſcripta. -  13 Potestas ſpiritualis perfecta à Christo Domino emanauit, ſupernaturaleſque producit effectus. -  14 Sacerdotes in omni lege in magno pretio habiti. -  15 Imperator Roman ſolebat vſurpare ſibi dignitatem ſupremi Sacerdotis. -  Sacerdos excellentior Rege in lege naturali, ſcripta, & gratiæ. -  16 Potestas ſpiritualis, & temporalis differunt in multis: præcipue ex origine, & fine. -  17 Potestas omnis à Deo. -  18 Potestas ſpiritualis Petro immediatè a Chriſto Domino conceßa. -  19 Potestas temporalis à Deo immediatè obtenta. -  Regis electio ad populum pertinet. -  20 Poteſtas ſpiritualis dirigitur in finem ſupernaturalem. -  21 Poteſtas temporalis tendit in finem naturalem. -  22 Potestas temporalis ſuprema directè conſideratur. -  23 Iudex qui principaliter de cauſa cognoſcit, poteſt cognoſcere incidenter. -  24 Iudex Eccleſiaſticus qui principaliter non poteſt cognoſcere de cauſa profana, potest incidenter. -  25 Poteſtas, ſeu iuriſdictio ſæcularis indirectè conſiderata propriè dicitur Eccleſiaſtica, non ſæcularis, & num. 71. -  26 Poteſtas Eccleſiastica non expirauit morte Petri, & num. 33. -  27 Comiſsio nomine proprio directa in dignitatem tranſit in ſucceſſorem. -  28 Reſcriptum contra ſucceßorem extenditur in re pertinenti ad dignitatem, licet nomen proprium anteceſſoris exprimatur. -  29 Tutoris obligatio ſequitur futurum tutorem. -  30 Iuramentum præſtitum dignitati tranſit in ſucceſſorem ſuper re ad dignitatem pertinenti. -  31 Regi ſub nomine proprio relictum, debetur ſucceßori. -  32 Priuilegium Regi nomine proprio conceßum tranſit in ſucceſſorem. -  34 Potestas ſpiritualis nunquam ſæcularibus Principibus competiuit. -  35 Eccleſiæ Regimen est ſupernaturale, neminique conuenit, niſi cui Chriſtus Dominus conceſsit. -  Reges nihil ſpiritualitatis à Chriſto conſecuti ſunt. -  Eccleſia eſſet monſtruoſa, ſi tot haberet capita, quot Reges. -  36 Potestas Regalis olim non erat cum ſpirituali coniuncta ex iure diuino, ſed ex populi deputatione, fuitque diſiuncta tàm apud infideles, quàm apud fideles. -  37 Poteſtas ſpiritualis ſuperior est temporali. -  38 Poteſtas ſpiritualis temporali prædominat, velut ſpiritus carni. -  Spiritus poteſt carni imperare etiam ad vitæ profuſionem. -  39 Spiritualis poteſtas comparatur ſoli, temporalis Lunæ. -  40 Soli Luna, & cæteræ ſtellæ ſubijciuntur, ab eoque ſplendorem recipiunt. -  41 Pontifices Romani agnoſcunt poteſtatem Pontificiam in Imperatores, & Reges. -  42 Pontifices Romani ſunt iudices, & teſtes integerrimi in aſſerendo ſuo Principatu. -  Princeps ſupremus eſt iudex in ſua cauſa. -  43 Princeps ſupremus est iudex competens in cauſa ſuæ dignitatis. -  44 Poteſtatem Pontificis in Imperatores, & Reges firmãt Pontifices, Concilia, Doctores vniuerſi, & communis Eccleſiæ conſenſus. -  45 Pontifex Romanus poteſt procedere contra Reges, & Imperatores vſque ad depoſitionem. -  46 Princeps tenetur dirigere populum in beatitudinem, qui est vltimus finis. -  47 Pontifex Romanus potest impedire, ne hæreticus in Regem, aut Imperatorem eligatur. -  Pontifex Romanus aliquando non deponit Regem, aut Imperatorem ex timore malorum. -  48 Pontifex Romanus non deponit Regem, aut Imperatorem vt ordinarius iudex, ſed vt paſtor vniuerſalis. -  Pontifex Romanus non potest ad libitum Reges deponere, & priuare. -  49 Regis, & Imperatoris priuatio in concilio, & ſine concilio fieri potest. -  50 In primitiua Ecclèſia Reges non deponebãtur, & ratio. -  51 Pontifex Romanus non potest ſe ſubijcere alterius iudicio, niſi arbitrario. -  52 Pontifices aliquando iudicati, & depoſiti à Principibus per vim, & nefas. -  53 Pontifex Romanus Principibus de Eccleſia benemeritis titulos dat. -  Henricus primus Luſitaniæ titulum regis ab Alex. 3. accipit. -  Angliæ Rex titulis à Pontifice Romano condecoratus. -  Coſmus à Medicis titulum magni ducis, & inſignia a Pio V. accipit. -  54 Vtrùm Romanus Pontifex habeat ſupremam potestatem temporalem in Orbe Chriſtiano. -  55 Argumenta multa pro affirmatiua parte. -  Petrus Clauiger æterni, & terreni Imperij & numer. 63. -  Duo gladij in Eccleſia, & n. 64. -  56 Christus habuit omnem poteſtatem. -  57 Romanus Pontifex poteſtatem temporalem exercet circa tranſlationem Imperij, iuramentum Impèratoris depoſitionem, & ſimilia. -  58 Romanus Pontifex non habet iuriſdictionem ſupremã temporalem directe. -  59 Fundamenta pro hac parte. -  Romanus Pontifex non cognoſcit de rebus temporalibus. -  60 Christus Dominus non habuit, nec habere voluit regnũ temporale. -  61 Potestas ſuprema non poteſt existere penes duos. -  Imperator habet ſupremam potestatem temporalem. -  62 Doctores conueniunt in poteſtate Pontificis temporali licet in terminis explicandi diſcrepent. -  63 Cap. 1. 22. dist. -  64 Extrauagans vnam ſanctam de maioritate. -  Clem. meruit de priuilegijs -  65 Nutus in ſuperiore ſignificat imperium. -  66 Chriſtus non fuit Monarcha temporalis ex aliquorum ſententia, fuit tamen ex veriori: -  67 Chriſtus non communicauit Petro poteſtatem excellentiæ. -  68 Potestas deponendi Reges in finem ſupernaturalem, non importat ſupremam temporalem. -  69 Pontifex exercendo indirectè iuriſdictionem temporalem, non perturbat poteſtatem Regis ſupremam. -  70 Iuriſdictio penes duos diuerſimodè exiſtere poteſt. -  71 Imperator magis pendet à Romano Pontifice quam Rex. -  72 Barclaius contra Romani Pontificis poteſtatem temporalem, quibus fundamentis ſcripſit. -  73 Regula cum quid vna via prohibetur explicata, & limitata. -  Cui committitur finis, committuntur neceßaria ad finem, & num. 82. -  74 Ampliatur regula præcedens, quando antecedens eſt excellentius, & ſuperius. -  75 Declaratur reg. cum quid, procedere quando idem conſequitur diuerſa via. -  Pontifex non vſurpat Regnum, nec temporalem ſupremã deponendo Reges. -  76 Barclaij illatio inepta contra Pontificis potestatem. -  77 Verba directè, vel indirectè quid ſignificent contra Barclaium. -  78 Potestas ſpiritualis, & temporalis diſtinctæ iure diuino, Spiritualis tamen ſuperior eſt temporali. -  Pontifex Romanus redditurus eſt rationem pro Regibus, eorumque regiminibus. -  79 Pontifex, & Imperator ſunt duo membra, ſed ille caput, hic brachium. -  Pontifex in capite, Imperator in brachio vnguntur. -  Vnctio Imperatoris quid ſignificet? -  30 Cap. peruenerabilem, qui filij ſint legitimi. -  Imperator non recognoſcit ſuperiorem in temporalibus, ſed in ſpiritualibus. -  81 Potestas Pontificis temporalis probatur iure diuino. -  Barclaius non negat poße Pontificem vti excommunicatione in Reges, ſed negat depoſitione vti poſſe. -  82 Vis directiua inefficax ſine coactiua. -  Virga ſignificat coactionem. -  83 Paſcendi, corrigendi, ligandi, & ſimiles authoritates ſunt generales, & ita comprehendunt etiam Reges. -  Regula generalis cõprehendit etiam perſonas priuilegiatas. -  84 Fiſcus, ſeu Rex non est priuilegiatus, niſi in caſibus iure expreſsis. -  85 Ozias Rex lepra percuſſus, & à Regno eiectus à Sacerdote ſummo. -  Lex vetus figura nouæ. -  Lepra ſignificat hæreſim. -  86 Athalia Regina Regno, & vita ob hæreſim à ſacerdote ſummo priuata. -  87 Barclaij error in aßerendo Pontificis poteſtatem temporalem non iure diuino, ſed opinionibus conſtare. -  88 Pontifex deponendo Reges non eſt maior Deo. -  89 Infideles etiam Reges per baptiſmum non ſunt peioris cõditionis, quã antea erant quoad temporalia, ſed fiunt filij Eccleſiæ. -  90 Barclaij abſurda. -  Poteſtatis temporalis conſeruatio non requirit ſpiritualiũ deſtructionem. -  91 Abiatharis Sacerdotis depoſitio per Salomonem non dat poteſtatem Regi, aut Imperatori contra ſummũ Põtificẽ -  92 Abiathar depoſitus propter coniurationem. -  Promiſsiones legis veteris temporales. -  Rex in lege veteri excellentior ſimpliciter Sacerdote. -  93 Aliud est agere de exemptione perſonarum Eccleſiaſticarum, aliud de potestate Pontificis in ordine ad ſpiritualia. -  94 Sacerdos in lege veteri poterat deponere Reges, ergo à fortiori in lege gratiæ. -  95 Pontifex Romanus ſi ſit hæreticus deponi poteſt, ergo & Rex, & Imperator. -  96 Regis hæreſis magis nocet Eccleſiæ, quam Pontificis Romani. -  Regnum potest priuare Regem tyrannum. -  97 Argumentum de matrimonio ad Regnum refellitur. -  98 D. Gregorius vocabat ſe famulum Imperatoris ob humilitatem. -  99 Imperator est ſuper omnes homines Imperio ſubiectos, nõ vero ſuper Romanum Põntificem. -  100 Electio ſeu confirmatio Romani Pontificis olim competebat Imperatori. -  Cap. Adrianus, & c. in ſynodo 63. dist. falſa, & fictitia. -  101 Imperator ex Pontificis electione, vel confirmatione nihil ſuperioritatis habebat. -  102 Romani Pontificis deſcriptio. -  103 Romanus Pontif. concedere potuit Regibus Hiſpaniæ ius nauigandi in Indias. 
 
De poteſtate Summi Pontificis in rebus temporalibus. Cap. VI. 
 
DE hac materia, quæ per Oceani naui[*]gationem, & procellas, in quibus verſamur, diſcuti, prout res exigit, non poteſt, non nullis velificationibus aliquid prælibandum, vt ſcænæ inſeruiamus, oportet. 
 
Ex tribus gubernandi ſpeciebus democratia, Ariſtocratia, & Monarchia, hoc eſt populi magnatum, & Regis, Mocarchia optimum eſt, ac praſtantiſsimum regimen iuxta D. Hieronymi ſententiam in epiſtol. 4. ad Ruſticum Monachum relatam in capit. in apibus 7. quæſt. 1. ibi. "In apibus Princeps vnus eſt, grues vnam ſequuntur ordine litterario: Imperator vnus, iudex vnus Prouinciæ: Roma vt condita est, duos fratres ſimul habere Reges non potuit, & parricidio dedicatur, in Rebeccæ vtero Eſau, & Iacob bella geſſerunt, ſinguli Eccleſiarum Epiſcopi, ſinguli Archipresbyteri, ſinguli Archidiaconi, & omnis ordo Eccleſiaſticus ſuis rectoribus nititur," docent Ariſt. lib. 8. Ethic. capit. 10. & libr. 3. polit. capit. 5. Plutarc. in tract. de Monarchia D. Auguſt. libr. 2. de ciuit. Dei capit. 21. D. Thom. 1. p. q. 103. art. 3. & de regimine Principis c. 1. cum ſeqq. Bellar. lib. 1. de Rom. Pont. c. 1. cũ tribus ſeqq. Bar. de regimiue ciuitatis àn. 6. Corcetus de Regia poteſtate, p. 5. q. 71. Nauar. in c. nouit, not. 3. numer. 15. & corol. 68. Anton. Perez in Pentateucho fidei lib. 5. de Roman. Pontif. dub. 1. cap. 12. cum ſeqq. Suar. contra errores Angliæ libr. 3. capit. 10. numer. 23. Cened. ad decretum collect. 10. numer. 1. poſt plures quos citant. 
 
In cuius rei ſignum Deus Optimus Maximus[*] vnum totius generis humani parentem, & Principem, non duos inſimul, aut plures creauit, vt ad propoſit um expendit D. Chryſoſtomus, quem refert Bellarm. d. lib. 1. capit. 2. verſ. altera ratio, Perez d. cap. 12. num. 65. Vndè ex hiſtorijs conſtat primam Aſsiriorum Monarchiam, & vltimam Romanorum diuturniorem fuiſſe, vtiliorem, ac firmiorem, quam gubernationem, quæ per plures magiſtratus, Princeps, ac Optimates fieri ſolebat, vt optimè oſtẽdit Bellar. d. c. 2. proptereà Seneca lib. 2. de beneficijs meritò inuehitur in Brutum, eumque imprudentiæ notat, cum Iuliũ Cæſarem ſpe libertatis occiderit, illam addens rationem, "cum optimus ciuitatis status ſub Rege iuſto ſit," & licet aliquando duo Imperatores ſimul imperauerint, id ad factum, non ad ius referunt gloſ. in d. ca. in apibus. Tiraq. de primog. q. 17. opinion. 4. n. 20. Pinel. l. 1. C. de bonis maternis 3. p. n. 16. Cou. regula peccatum 2. p. §. 9. n. 5. poſt alios. 
 
Cum ergo Eccleſia militans à Sapientiſsimo[*] legiſlatore Chriſto inſtituta fuerit, ſummus enim ille Princeps, qui cœlum, atque terram Imperio ſempiterno deuincit, rempub. cœleſtem in terris condere cum ſtatuiſſet, conſentaneum fuit poſt leges latas magiſtratũ creare, qui ex legum præſcripto eandem rempub. temperaret, eleganter Oſorius lib. 1. contra Haddonem verſic. ſed vt aliquid pagin. mihi 87. Optimo ergo, ac proinde Monarchico regimine gubernandam concludunt D. Thom. d. locis, & libr. 4. contra gentiles cap. 76. Turrecremata in ſumma Eccleſiæ libr. 2. capit. 22. Victoria relect. 1. de poteſt. Eccleſ. quæſt. 3. numer. 2. Sot. lib. 4. de iuſtit. quæſt. 4. art. 2. Bellarm. lib. 1. de Rom. Pontifice cap. 9. cum fequentib. Molin. 1. tom. de iuſtitia diſput. 23. Anton. Perez in Pentateucho fidei libr. 5. de Roman. Pontifice dubit. 1. cap. 10. àn. 45. Valentia in Analyſi fidei lib. 7. c. 8. hinc Oſeæ c. 1. dicitur. "Congregabuntur filij Iuda, & filij Iſrael pariter, & ponent ſibi caput vnum," & Ioe cap. 10. "fiet vnum ouile, & vnus pastor", Ioan. 10. "fiet vnum ouile, & vnus paſtor." 
 
Cum ergo Chriſtus præſentiam corporalem[*] eſſet Eccleſiæ militanti ſubtracturus, oportuit vt alicui committeret, qui ſui loco vniuerſalis Eccleſiæ gereret curã; ſuper Petrum ergo ante paſsionem Eccleſiã ædificaturum promiſit Matth. 16. "Tu es Petrus, & ſuper hanc Petram ædificabo Eccleſiam meam, & tibi dabo claues Regni cœlorum," & poſt Reſurrectionem, ouium curam eidem demandauit Ioan. vltim. "paſce oues meas," nullas excludens licet ſit Rex, vel Imperator, cap. ſolitæ de maiorit. Turrecrem. lib. 2. de ſumma Eccleſiæ cap. 15. Suar. lib. 3. contra errores Angliæ, cap. 10. num. 18. & ſeqq. & cap. 12. à n. 3. Hier. Alba. de poteſtate Papæ 2. p. n. 159. 
 
Et cum Eccleſia militans vſque ad ſæculi finem[*] ſit duratura, Lucæ cap. 1. "Cuius Regni non erit finis", à quo ſumpſit Concil. Nicen. & Matth. vlt. "Ecce ego vobiſcum ſum vſque ad cõſummationem ſæculi," nec peccatorum mole, nec violentijs tyrannorum, nec hæreticorum doctrinis obrui, & corruere poterit Dan. 7. "Regnum eius, quod non corrumpetur," Matthæi 16. "Portæ inferi non præualebunt aduerſus eam." Aug. lib. 1. de ſymb. c. 5. "Eccleſia impugnari potest, expugnari non poteſt," Suar. lib. 3. c. 12. n. 7. decens fuit, vt Petro ſuccedat Põtifex ſummus cũ eadẽ gubernãdi poteſtate, in quẽ ſuccedan eo ordine poteſtas illa vniuerſalis ordinaria trãsfertur, textus inſignis ab Innoc. IIII. in Cõcilio generali editus in c. 1. de homi. lib. 6. Vbi sic Spiritui Sãcto, Pontifici, & Patribus viſum fuit decernere: "pro humani redemptione generis de ſummis cœlorum adima mundi deſcendens, & mortem tandem ſubiens temporalem, Dei Filius Ieſus Chriſtus, ne gregẽ ſui pretio ſanguinis glorioſi redemptum, aſcenſurus post reſurrectionem ad Patrem, abſque paſtore deſereret, ipſius curã beato Petro Apostolo, vt ſuæ ſtabilitate fidei cæteros in Christiana religione firmàret, eorumque mentes ad ſalutis opera ſuæ accenderet deuotionis ardore, commiſit, vnde nos eiuſdem Apoſtoli effecti, diſponente Domino licet immeriti ſucceſſores, & ipſius Redemptoris locum in terris quanquam indigne tenentes," vbi Abb. poſt Hoſt. & alios ait, "Chriſtus non fuiſſet diligens pater famil. niſi aliquem vice ipſius in terris dimiſiſſet, qui in occurrentibus caſibus poßet ea omnia facere, quæ ipſe Christus poßet" Optima l. 2. tit. 5. p. 1. in hæc verba. "Conuino por derecha razon, que quando nueſtro Señor Ieſu Christo ſubio à los cielos, que ſan Pedro à quien auia dado la mejoria de los Apostoles, y el poder de abſoluer, y de ligar, que fincaße en logar del, para guardar ſus mandamientos, è para fazer a los omes que vſaßen dellos, è mager la Fè que nos el dio, es muy ſanta, y muy noble en ſi: pero tanta es la flaqueza de la naturaleza de los omes en ſi, que ſino ouiere quien los guiaße, è moſtraſſe la carrera della, podriã errar de manera, que la bondad de la Fè no les ternia prò: onde por eſta razon fincò ſan Pedro en ſo logar, è deſpues que el murio, fue menester q̃ ouieſſe otros, que tuuieſſen ſus vezes, en que fincaße ſu poder, è eſte es aquel à quiẽ llaman Apoſtolico, ò Papa," vbi Greg. videndus gloſ. 2. 
 
Aliter enim in vna Chriſti Eccleſia minime fuiſ[*]ſet Monarchiæ cœleſtis ratio, ſed multorum poteſtas inſtituta. Quod igitur fuiſſet cõcordiæ vinculum, cuius authoritate tempeſtates ſedari, turbulentæ opiniones euelli, ſuperbia, & cõtumacia coerceri, & comprimi potuiſſet, ſi nullus in Eccleſia conſtitutus ab initio fuiſſet, cuius authoritate, & imperio omnes continerentur? Cum igitur Eccleſia Chriſti ſimplex, & vnica ſit, & vnica eſſe non poſsit, niſi Princeps vnus exiſtat, confequens eſt dicamus dari in Eccleſia militanti caput, & gubernatorem vniuerſalem, vt reſoluunt Caiet. de poteſt. Papæ tract. 1. cap. 4. ad fin. & cap. 12. cum ſeq. Canus de locis Theologicis lib. 6. cap. 3. concl. 3. Sotus in 4. diſtinct. 20. quæſt. 1. artic. 2. concl. 4. & diſt. 24. quæſt. 2. art. 5. Alban. de poteſt. Papæ 2. p. à nu. 155. Anton. Perez in Pentateuch. fidei libr. 5. de Roman. Pontif. cap. 10. num. 49. & 50. Rofenſis contra Lutherum art. 25. Coſterus in enchyr. cap. 4. de ſummo Pontifice, & alij relati, per Henr. lib. 3. de pœnit. cap. 5. §. 5. litera, Y. 
 
Is autem ſucceſſor perpetuus quis alius demon[*]ſtrari poteſt quam Romanus Antiſtes? vt ex multis oſtendunt Bellarm. libr. 2. de Roman. Pontif. cap. 12. cum ſequentib. Suar. lib. 3. contra errores Angliæ cap. 13. cum ſeqq. & de fide diſp. 10. ſect. 2. à num. 1. quæ ſucceſsio tot ſæculis continuata à Petro vſque ad Vrbanum VIII. qui glorioſe nũc Eccleſiæ militantis clauum tenet, humano artificio, aut ab homine puro introduci, & progredi non potuit, vt oſtendit P. Zumel. in 1. D. Tho. quæſt. 1. art. 8. quæſt. 2. argument. 11. in id D. Auguſtini teſtimonium adducens profitentis ſe in Eccleſia contineri propter hanc Romanæ ſedis ſucceſsionem inuariabilẽ. Veteres enim illi Irenæus libr. 1. capit. 2. & 3. & libr. 3. cap. 3. Auguſt. epiſt. 165. & Optatus libr. 2. contra Parmen. ad hæreticos refutandos totum ſucceſsionis ordinem in Eccleſia Romana (in qua integra, & pura fides ſemper permanſit, cæteris aliorum Apoſtolorum ſedibus temporis diſcurſu vel extinctis, vel in hæreſim lapſis, notant Bellarm. libr. 4. de verbo Dei cap. 9. ad fin. Cordoua libr. 4. quæſt. 14.) nominatim poſteritati tradiderunt, nec vnquam ſimile ab orbe condito contigit Zumel. d. q. 2. ad 3. 
 
Nec expediebat libertas, qua reſpub. ſine Rege[*] regeretur, nauis ſine gubernatore, & nauclero; pecudes abſque paſtore, ſicut homo abſque mẽte, & rationis vſu, nec debuit Eccleſia regi à communitate aliqua, elegãter noſter Oſor. lib. 1. cõtra Haddonem, Perez in Pentateucho fidei lib. 5. dub. 1. c. 10. à n. 45. nec conueniret ſi à diuerſis Principibus indepẽdenter oues Chriſti regerẽtur. Nullo enim modo poſſent in eadem fide, fideique decretis ijſdem conuenire, propter naturalem hominum ad diſſentiendum facilitatem, vt in vnica ſentẽtia proferenda duorum arbitrorum, etiam ex partium placito electorum notauit Vlpianus in l. item ſi 19. §. fin. ff. de arbitris, l. 1. tit. 1. par. 2. aduertit in propoſito Albanus de poteſtate Papæ 2. p. num. 154. prout experientia docet, proſequitur Suar. libr. 3. contra errores Angliæ cap. 8. à num. 3. 
 
Vndè cum tota Eccleſia ſit vnum corpus Ioan.[*] 10. & Chriſtiani vnum eſſe debeant Ioan. 17. "Pater ſancte ſerua cos innomine tuo, quos dedisti mihi, vt ſint vnum, ſicut & nos," Paul. 1. ad Corinth. "Nunquid Chriſtus eſt diuiſus?" proſequitur Albanus de poteſtate Papæ 1. p. à n. 16. Oportet ſi iſta vnitas debet conſeruari, vt ſit aliqua poteſtas regitiua totius Eccleſiæ D. Thom. ad 3. part. in addit. quæſt. 40. artic. 6. Duo ergo capita, plurauè non patitur Chriſti Regnum, nec fidelium diuerſas orbium regiones inhabitantium in vnam fidem, eademque fidei dogmata conſpiratio, & vnio, vt obſeruat gloſſa celebris in capit. non autem 7. quæſt. 1. laudata à Tiraquello de primog. quæſt. 17. opin. 4. num. 21. Nauar. in capit. nouit, notab. 3. numer. 140. Pinel. l. 1. part. 3. numer. 16. C. de bonis matern. Couar. in reg. peccatum 2. p. §. 9. n. 5. verſ. 4. & n. 6. Cenedo, & ab eo relati collect. 10. ad decretum n. 2. & licet aliquando oborto ſciſmate ex eligentium vitio duo, plures ve Pontifices extiterint, ipſimet tamẽ electi, electores, cæterique fideles vnum tantum eſſe debere certò ſciebant, licet quis ex illis verus eſſet aliquando ignoraretur, quia licet ius non deficeret, deficiebat tamen probatio argumẽto tex. in l. duo ſunt Titij. ff. de teſtament. tutela. 
 
Poteſtas autem ſpiritualis duobus modis conſi[*]derari poteſt, imperfectè ſcilicet, & intra terminos naturæ, alio modo perfectè, & ſupra naturam; priori modo conſiderata in lege naturæ, & poſitiua reperitur; ante Chriſti namque legem in omni ſtatu naturæ fuit ſacra inſtitutio Sacerdotum, & flaminum. Etenim naturali lumine homines cognoſcunt Deum colendum, cum autem omnes hũc diuinum cultum commodè præſtare non poſsint, oportebat aliquos deputari miniſtros, quibus diuinorum cura committeretur, & cum ea cura ſine aliqua poteſtate rectè geri non poſſet, ſequitur in lege naturæ aliquam ſpiritualem poteſtatem reperiri, quæ etiam reperitur apud omnes fermè gentes, quæ ſunt extra Eccleſiam, & Sacerdotes, ac Põtifices inſtituunt cum aliqua poteſtate, & licet in falſos Deos illam conſtituant, potuere tamen ad veri Dei cultum illos deputare, iuxta illud D. Pauli ad Rom. 1. "Eò quòd cum Deum cognouiſſent, non ſicut Deum glorificauerunt, aut gratias egerunt," Victor. de poteſt. Eccleſ. 1. p. quæſt. 3. num. 3. & 2. p. in princip. num. 1. Sot. in 4. diſt. 20. quæſt. 1. art. 3. ad finem. Ledeſma 2. part. quæſt. 21. articul. 1. fol. 207. Girald. ſyntagm. 17. de ſacrificijs. 
 
Similis erat poteſtas ſpiritualis in lege diuina[*] veteri, de qua Exod. 29. Leuit. 2. & 6. licet enim à Deo data fuerit, nihil ſupra naturam continebat, nec effectum aliquem ſpiritualem producebat, vt conſtat ex D. Paulo ad Rom. cap. 3. obſeruãt Victoria de poteſt. Eccleſ. 1. p. quæſt. 3. num. 6. & 2. parin princip. num. 3. Cord. lib. 4. quæſt. 4. ad 4. & q. 5. art. 2. ad vltim. Sot. d. art. 3. concl. 1. Henriq. de Sacram. lib. 1. c. 13. §. 5. Suar. lib. 3. de Primatu Pontificis Romani cap. 9. num. 4. 
 
Apud fideles verò in ſtatu naturæ primogeni[*]tus communiter erat Sacerdos, vt Melchiſedech. Gen. 14. Henriq. poſt plures lib. 1. de Miſſa c. 1. §. 1. & cap. 10. §. 4. liter. H. Suarez d. cap. 9. numer. 2. refertur in cap. cum ad verum verſ. ad verum 96. diſtinct. 
 
Secundo autem modo conſiderata poteſtas ſpi[*]ritualis hoc eſt perfectè, & ſupra naturam, à Chriſto Domino emanauit Matth. 16. & 18. Ioan. 17. Lucæ 22. Paul. ad Hæbreos 7. vt ſupra oſtendimus, ſuperque naturales effectus producit Sot. Cordoua, Victoria & Henriq. dictis locis, Pelag. de plantu Eccleſ. lib. 1. art. 16. Simanc. de Catholicis cap. 44. numer. 4. Catherinus in ſpeculo hæreſ, conſiderat. 3. 
 
Hi autem Sacerdotes propter finem, ad quem[*] deputati erant, in magno pretio, & honore in omni repub. ſemper habiti ſunt, ſic ab Ægyptijs, qui creati erant, Geneſ. 41. alebantur, & à tributis erãt exempti, Geneſ. 47. Is autem honos præcipuè ſummo Sacerdoti, ſeu Pontifici deferebatur, ex Feneſtella de Sacerdotibus Roman. cap. 5. Agellio lib. 10 cap. 15. Plutarc. problem. 42. & 48. Alex. ab Alex. dierum genial. lib. 2. cap. 8. elegantius Tullius in exordio pro domo ſua ad Pontifices, "quod ſi vllo tempore magna cauſa in Sacerdotam populi Romani iudicio, ac poteſtate verſata eſt, hæc profectò tanta est, vt omnis reipub. dignitas, omnium ciuium ſalus, vita, libertas, aræ, foci, Dij Penates, bona fortunæ, domicilia veſtræ ſapientiæ, fidei, potestatique commißa, & credita eße videbantur." 
 
Proptereà Summi Pontificis, ſeu Archiflami[*]nis dignitatem Romanus Imperator ſibi vſurpabat, vt apud Onufrium, & Imperatorum ſcriptores, cap. cleros, verſ. Pontifex, 21. diſt. ibi: "Antea autem qui Reges erant, & Pontifices erant, nam maiorum hæc erat conſuetudo, vt Rex eßet etiam Sacerdos, & Pontifex; vnde & Romani Imperatores Pontifices dicebantur," qui Pontificiam maieſtati Imperatoriæ dignitatẽ præferebant, vt conſtat ex titulo, qui ſic erat, Auguſtus Pontifex Imperator, & in lege veteri, Leuit. 4. ſacrificium pro Põtifice prius, quam pro Rege offerebatur, & Num. 27. Princeps ſupremus verbo Sacerdotis in ſacrificijs obedire iubetur, quod maiori cũ ratione in lege gratiæ reſoluendum eſt, cum Pontifex ſummus, Sacerdoteſque altioris ſint gradus, & excellentiæ, Viues lib. 8. de ciuitate Dei cap. 19. ad finem, Bellarm. lib. 2. de Roma. Pontif. cap. 29. ad 4. Suar. lib 3. contra Angliæ errores capit. 26. poſt plures, quos citant. 
 
Licet autem poteſtas ſpiritualis ſeu Eccleſiaſti[*]ca, & temporalis, laica ſeu politica in multis differant, cap. quoniam 10. diſt. cap. duo ſunt 96. diſt. c. ſolitæ de maioritat. cum alijs, prosequuntur Nau. in cap. nouit. notab. 3. n. 88. Molin. 1. tom. de iuſtitia tract. 2. diſp. 21 col. 8. verſ. habemus; in duobus tamen maxime diſcriminantur, ſcilicet in cauſa efficiente, & fine. 
 
Quanquam enim omnis poteſtas tàm ſpiritua[*]lis, quam temporalis à Deo ſit, iuxta illud D. Pauli ad Rom. cap. 13. "Non eſt poteſtas, niſi à Deo," & illud Ioan. 19. "Non haberes potestatem in me vllam, niſi eſſet tibi datum de ſuper," vtrum que refertur à Gratiano in cap. mouet §. ſic etiam verſ. ſed ſciẽdum 22. quæſt. 1. cum alijs, Bellarm. de laicis c. 6. Molin. de iuſt. tract. 2. diſp. 27. Suarez lib. 3. contra errores Angliæ, cap. 1. à num. 6. 
 
Nihilominus tamen poteſtas ſpiritualis, ſiue[*] Eccleſiaſtica, & ſuprema Eccleſiæ vniuerſalis adminiſtratio ſoli Petro, eiuſque ſucceſſoribus Romanis Pontificibus à Chriſto immediatè conceſſa fuit per illa verba, "paſce oues meas," & Matth. 16. & 18. "Tibi dabo claues Regni cœlorum, & quodcumque ligaueris ſuper terram, erit ligatum, & in cœlis," prout ſupra deduximus, vt à D. Petro, & ſucceſſoribus velut à capite in Epiſcopos, & alios Eccleſiæ Prælatos, velut in membra immediatè diriuetur, Leo primus de ordinatione Petri ſerm. 3. "Non niſi per Petrum cæteris dedit, quidquid cum alijs voluit eße commune," & epiſtol. 87. in c. ita Dominus 19. diſt. "Huius muneris Sacramentum, ita Dominus ad omnium Apostolorum officiũ pertinere voluit, vt in beatiſsimo Petro Apoſtolorum omniũ ſummo principaliter collocaret, vt ab ipſo quaſi quodã capite dona ſua velut in corpus omne diffunderet." Vbi Turrecrem. & alij Couar. pract. cap. 1. numer. 2. Nauar. gloſ. 1. in princ. num. 13. de pœnit. diſtict. 5. & in capit. nouit not. 3. à numer. 81. de iudicijs, Burſat. conſ. 125. à num. 49. volum. 1. omnino videndus; nam multis authoritatibus à Chriſto Domino vſque ad Concilium Florentinum celebratum anno Domini 1439. id euidenter probat, docet & Caietan. de poteſtate Papæ capit. 19. Bellarm. libr. 4. de Roman. Pontif. à cap. 9. cap. 22. & à cap. 24. Molin. de iuſt. diſput. 21. Suar. contra errores Angliæ lib. 3. cap. 6. n. 17. Perez libr. 5. Pentateuch. dub. 2. cap. 11. num. 78. vbi ex D. Chryſoſtomo aduertit, quod Chriſtus Petrum perſonaliter allocutus, nõ alios Apoſtolos, cum paſcendi officium ei contulit. Excelluit enim Petrus multis præ cæteris Apoſtolis, vt proſequuntur Rofenſ. contra Lutherum art. 25. Bellarm. de Roman. Pontif. lib. 1. à cap. 17. vſque ad cap. 24. Suar. lib. 3. contra ſectas Angliæ cap. 10. à num. 2. Valentia lib. 7. Analyſis de fide cap. 2. cum ſeqq. ob quas prærogatiuas Primatum ſibi, & ſucceſſoribus inter reliquos obtinuit, vt benè docent præcitati Doctores, & paſsim alij. 
 
At verò poteſtas temporalis, ſeu politica Re[*]gi, aut Principi reip. à Deo tanquàm naturæ auctore mediante lumine naturali, rei publicæ electione, ſeu tranſlatione conceſſa fuit, vt cum reſp. non poſſet per ſe ipſam hanc poteſtatem exercere; attento, & cogente naturæ iure, in vnum, vel plures conferre eam tenebatur, eamque tranſtulit in Principem, l. 1. ff. de conſtit. Princip. vt ab illo tanquam à fonte in reliquos inferiores reip. magiſtratus dimanaret cap. cum ad verum 96. diſtinctione capit. ſolitæ de maioritate, reſoluunt poſt alios Auendañ. libr. 1. de exequend. capit. 1. numer. 6. verſ. ſicut, Couar. pract. cap. 1. num. 6. Nauar. cap. nouit notab. 3. num. 85. Molin. diſput. 26. Suar. lib. 3. de Primatu Rom. Pontif. cap. 2. cap. 3. cap. 6. n. 17. & licet aliquando ex ſpeciali priuilegio non nulli Reges in lege ſcripta à Deo immediatè electifuerint, vt de Dauid tenet Sot. lib. 4. de iuſt. q. 2. art. 1. de Saule, & Dauid Abulenſis 1. reg. c. 11. q. 22. cum ſeqq. Nau. in c. nouit not. 3. n. 33. & 147. hoc tamẽ priuilegiũ alijs nõ cõuenit, nec cõceſsũ reperitur ex Suar. lib. 3. c. 3. n. 10. & probatur ex illa ſpeciali Deu. 17. prohibitione, "non poteris alterius gentis hominem Regem facere," ergo ad populum Regis electio pertinebat, imò prædictos Reges ex nutu, & voluntate Dei deſignatos fuiſſe, electos verò immediatè à populo contendit Suarez d. cap. 10. à num. 5. poſt Bellarm, quem citat. 
 
Differunt quoque, & præcipuè ex fine, in quem[*] vtraque poteſtas principaliter dirigitur. Etenim Eccleſiaſtica, ſeu ſpiritualis in finem ſupernaturalem, & media eidem conuenientia, vt benè viuamus in ſpiritualibus quo ad animum, & vitã æternam, ordinatur, iuxta illud Pauli ad Epheſ. 4. "ad cõſummationẽ ſanctorum," & ad Hebræos 13. "Obedite præpoſitis vestris: ipſi enim peruigilant tanquam rationem pro animabus vestris reddituri," capit. cum ad verum, ibi: "Vt Christiani Imperatores pro æterna vita Pontificibus indigerent," cap. duo ſunt 96. diſt. vbi Gelaſius Papa ad Anaſtaſium Imperatorem, "in quibus tantum grauius pondus est Sacerdotum, quanto etiam pro ipſis Regibus hominum in diuino ſunt reddituri examine rationem." 
 
Per cõtrarium verò politica, ſeu temporalis in[*] finem naturalem, & media eidem accommodata, vt benè viuamus in naturalibus, & externis, principaliter dirigitur, & inſtituta eſt, iuxta illud Pauli ad Timoth. 2. "vt quietã, & tranquillã vitã agamus," cap. quoniam 10. diſtinct. d. cap. cum ad verum d. cap. duo ſunt, obſeruant Nauar. in cap. nouit not. 3. num. 88. de iudicijs, Moli. de iuſt. tom. 1. tract. 2. diſput. 21. column. 8. verſ. habemus, Suar. libr. 3. contra errores Angliæ cap. 6. num. 17. quoniam cum in homine duplex vita conſideretur corporalis ſcilicet, & ſpiritualis, Paul. 2. Corinth. 4. 
 
Quemadmodum ad conſeruationem vitæ corporalis neceſſaria fuit tẽporalis poteſtas, ſic ad cõſeruationem vitæ ſpiritualis neceſſaria etiam fuit aliqua poteſtas, qua homines in bonum ſpirituale dirigantur, & eò maior fuit huius poteſtatis neceſſitas, quò vita ſpiritualis temporali excellẽtior eſt, obſeruant nouiores vbi ſupra. 
 
Duobus autem modis poteſt haberi, & conſide[*]rari ſuprema poteſtas, ſeu iuriſdictio ſæcularis, vel enim habetur directè, ſeu principaliter, vel rurſus indirectè, & minus principaliter: primo modo haberi dicitur, vbi de illa agitur ad ſuum finem naturalem, ſeu temporalem, in quem principaliter, & directè inſtituta eſt, & in quem Regibus, & Imperatoribus, à Deo mediante lumine naturali conceſſa eſt. Poſteriori verò modo, quoties habetur eadem poteſtas, & exercetur, non in eiuſmodi finem, ſed in diuerſum, in quem incidentur ex accidenti in aliquo caſu ordinatur, & dirigitur, vt colliges ex capit. Per venerabilem verſic. rationibus, qui filij ſint legitimi, ibi: "Super quo (ſcilicet Eccleſiæ patrimonio) plenam in temporalibus gerimus poteſtatem," & ibi, "in alijs regionibus certis cauſis inſpectis temporalem iuriſdictionem caſualiter exercemus," quaſi illud prius denotet temporalem poteſtatem principaliter, & directè habitã, hoc vero minus principaliter, incidenter, & indirectè exercitã. 
 
Sic ſimiliter qui principaliter de cauſa cognoſ[*]cere nõ poteſt, de ea incidenter cognoſcere poteſt l. 1. C. de ordine iudic. in hæc verba. "Neque enim impedit notionem eius, quòd status quæſtio in cognitionem vertitur, & ſi ſuper ſtatus cauſa cognoſcere non poſsit: pertinet enim ad officium iudicis, qui de hæreditate cognoſcit, vniuerſam incidentem quæſtionem, quæ in iudiciũ deuocatur, examinare," c. pen. de in integ. reſt. ibi: "De hac cauſa cognoſcere nequeunt, niſi coram eis mota fuerit incidẽter," "l. quoties. C. de iudicijs," iunctis reſolutis ad illius intellectum per Goueanum lib. 1. var. c. 33. Rober. libr. 3. ſententiarũ c. 12. Ant. Fab, lib. 17. coniect. c. 8. Donel. lib. 17. comment. c. 9. vbi Oſuald. littera Y. 
 
Sic iudex Eccleſiaſticus, qui principaliter nõ po[*]teſt cognoſcere de cauſa tẽporali, ſeu profana cap. cauſam quæ 2. ibi: "Ad Regẽ pertinet, non ad Eccleſiã de talibus poſſeſsionibus iudicare," qui filij ſint legitimi, cap. nouit in pr. verſ. Nõ enim de iudicijs, poteſt nihilominus eãdẽ decidere, ſi incidat in Eccleſiaſticã, quæ apud illum principaliter agitatur, cap. 3. de donat. inter virum, vbi gloſ. 2. & omnes ibi, Bald. num. 1. & additio in d. l. quoties, Palacius in repet. cap. notab. 2. à princip. Tiraq. tract. res inter alios nu. 16. Molin. lib. 2. cap. 15. num. 76. 
 
Quamuis autẽ poſteriori modo acepta iuriſdi[*]ctio ſæcularis, quaſi ab obiecto attẽta materia, & rebus, circa quas verſatur, lato modo, & velut materialiter, iuxta doctrinam D. Thom. 1. 2. quæſtion. 18. artic. 6. in corpore ad finem, haberi, & exerceri dicatur temporaliter d. c. per venerabilẽ, ibi: "Temporalem exercemus." Quia tamen actus noſtri potius à fine, & cauſa faciẽdi, quam à facto, & rebus ipſis ſpeciem, & nomen formaliter accipiunt, l. verum 40. ibi: "Nec enim factum quæritur, ſed cauſa faciendi." ff. de furtis, c. cum voluntate 54. in princ. vbi ſcribentes, de ſententia excommun. D. Thom. vbi ſupr. poſt Ariſt. & quæſt. 1. artic. 3. planè ſequitur attẽto eiuſmodi fine, ſtrictè, & propriè loquendo, quod talis iuriſdictio poſteriori modo accepta, nec exiſtit, nec dicitur ſimpliciter temporalis, ſed magis illa diuerſa, quæ eſt finis, & cauſa faciendi, ideſt cauſa agendi ſic de temporalibus, ita vt in rigore diſputationis ea, in cuius finem agitur, & res ipſæ temporales ordinantur, & haberi, & exerceri dicatur, & ita Pontifex non habet poteſtatem temporalem, ſed potius poteſtatem in temporalibus Bellarmin. aduerſus Barclaium cap. 12. §. 3. 
 
Ex his, quæ breuiter præſtringimus, omnia quæ[*] contra Romani Pontificis poteſtatem, tàm circa ſpiritualia, quàm temporalia obijci ſolent, facilè refutari poſſunt, & quanquã plures, & doctiſsimi hanc prouinciam fœliciter aggreſsi ſint, nõ nulla tamen ex illorum ſcriptis mutuabimur, ne aſymboli videamur, & ita primò infertur poteſtatem ſpiritualem, ſeu Eccleſiaſticam, quam Chriſtus Dominus in lege gratiæ Petro cõceſsit, eius morte non expiraſſe, ſed in futuros Pontifices Romanos trãſlatam. Quamuis enim Chriſtus Dominus nomine proprio Simonem Barjona allocutus fuiſſet, attamen cum Eccleſiam ſuam, quæ perpetuo duratura erat, vt probatum eſt nume. 5. ſuper eum ædificaturum promiſiſſet, Matth. 16. & oues ei cõmendaſſet, Ioan. vltim. & ita non tantum præsentes, quæ perpaucæ erant, ſed & futuras, conſequens eſt dicamus in ſucceſſores tranſijſſe. 
 
Receptum namque eſt, quod quoties ex mate[*]ria ſubiecta, intentione, aut alijs circunſtantijs cõſtat commiſsionem dirigi indignitatem, licet perſonæ nomen proprium exprimatur, ad ſucceſſorem in dignitate tranſibit, reſoluunt Doctores cõmuniter ex Decio num. 3. verſ. & idem, aliàs num. 38. Bero. à n. 82. in cap. quoniam Abb. de officio deleg. Couar. c. requiſijſti n. 1. de teſtam. Menoch. lib. 1. de arb. q. 68. n. 20. Barboſ. l. quia tale 14. n. 41. ſolut. matrim. 2. tom. Sanchez libr. 8. de matrim. diſp. 27. num. 2. 
 
Hinc fit reſcriptum contra ſucceſſorẽ extendi[*] in re pertinenti ad dignitatem, licet nomen proprium anteceſſoris exprimatur cap. dilecti de foro cõpet. vbi gloſ. 1. Abb. not. 2. Decius vbi proximè Couar. n. 4. verſ. ſexta in d. cap. requiſijſti. 
 
Hinc deducitur obligationem tutoris proprio[*] nomine, non illum finita tutela, ſed futurum tutorem ſequi, l. poſt mortem. §. 1. ff. quando ex facto tutoris, vbi notãt Bart. & alij, Boer. deciſ. 273. poſt alios. 
 
Hinc iuramentum præſtitum dignitatem habẽti[*] ſuper re, quæ non ad perſonam, ſed ad dignitatẽ ſpectat, tranſit in ſucceſſorem, tametſi ſub nomine proprio perſonæ iuratum ſit, capit. veritatis 14. de iure iurando, vt contra alios optimè reſoluit Couar. vbi proximè. 
 
Hinc relictum Regi ſub nomine proprio ſucceſ[*]ſori debetur, l. quod Principi 58. ff. de leg. 2. vbi Cuman. & alij, Corraſ. lib. 3. Miſcel. c. 19. n. 2. Cabed. lib. 4. diuerſ. c. 20. à n. 8. 
 
Hinc tandem euenit, quod priuilegia à Sede A[*]poſtolica Regi nomine proprio expreſſo conceſſa competere æquè ſucceſſoribus, ex traditis per Cabed. vbi proximè. 
 
Indeque prouenit poteſtatem, & iuriſdictionẽ[*] Petro traditam, cum in Eccleſiæ vtilitatem fuiſſet inſtituta, in futuros Petri ſucceſſores tranſijſſe, c. 1. de tranſlat. Epiſcop. ibi: "Ex illo generali priuilegio, quod beato Petro, & per eum Eccleſiæ Rom. Dominus noster indulſit," &c. vbi Ant. nu. 3. & alij latè proſequũtur Bellar. lib. 2. de Rom. Põt. ca. 12. cũ ſeqq. Valent. in Analyſi Fidei lib. 7. c. 10. & 11. Perez in Pentateuc. Fidei lib. 5. de Rom. Pont. dub. 2. c. 1. cũ ſeqq. Suar. contra ſectas Angliæ libr. 3. de Primatu Romani Pontificis cap. 12. cum ſequentib. Nicolaus de Feteaut. Dominicanus de ſacra Monarch. Eccleſiæ lib. 4. cap. 6. 
 
Secundò conſequens eſt ſpiritualem, ſeu Eccle[*]ſiaſticam poteſtatem, quam Chriſtus Dominus in lege gratiæ Petro, eiuſque ſucceſſoribus conceſsit, nuſquam laicis Principibus, aut Reipublicæ ſæculari fuiſſe communicatam, ſed magis denegatam, vt ſatis deducitur ex cap. cum ad verũ 96. diſtinct. ibi: "Imperatores pro æterna vita Pontificibus indigerent," & ibi, "non ille (Imperator) rebus diuinis præſidere videretur," cap. 1. 63. diſt. ex Adriano, "laici Principes in Eccleſiaſticis rebus nullam habent poteſtatem," cap. omnis eadem diſt. cap. ſolitæ de maioritate. "Imperator præcedat intemporalibus, Pontifex in ſpiritualibus," cum alijs & ex illo Act. 20. "quos (Epiſcopos) Spiritus Sanctus poſuit regere Eccleſiam Dei," reſoluunt Almain. de poteſtat. Eccleſiæ cap. 3. Driedon. lib. 2. de libert. Chriſtiana cap. 2. col. 4. Couar. pract. cap. 31 num. 2. cõcl. 1. Victoria de poteſtate ciuili ante ſin. Burſat. conſil. 125. num. 45. verſ. Ioan. 22. & ex Patribus Bellarm. lib. 1. de Rom. Pontif. cap. 7. Suar. cõtra errores Angliæ lib. 3. de Primatu Roman Pontiſ. cap. 7. cum duobus ſeqq. 
 
Et probatur quia, vt ſupra reſoluimus, regimen[*] Eccleſiæ eſt ſupernaturale, & perconſequens nemini debet conuenire, niſi cui Chriſtus Dominus illud commiſerit, commiſit autem Petro, non Imperatori, aut Regibus, obſeruãt "Bellarm. d. ca. 7. verſ. prima, D. Thom. lib. 1. de regim. Principũ cap. 14. Suar. d. cap. 7. num. 5. & cap. 8. n. 2." Octauiano enim Cæſari Imperium tantum reliquit tẽporale, D. Thom. lib. 3. de regimine Principis cap. 8. Nauar. in capit. nouit notab. 3. num. 72. In cuius veritatis efficax argumentum doctè annotat Sanderus de viſibili Monarchia lib. 2. capit. 3. pag. 69. Diuina proptereà prouidentia fuiſſe ſalubriter prouiſum; ne à principio naſcentis Eccleſiæ Euangelicæ per aliquot ſæcula vlli Reges fierent Chriſtiani, vt ita conſtaret apertius Eccleſiam, quãdo ſub Petro Apoſtoliſq; & poſt Apoſtolos ſub eorum ſucceſſoribus fuit perfectiſsimè gubernata, omni caruiſſe Principe terreno, apud quem ſpiritualis poteſtas gubernandi, vel tota, vel pars aliqua Eccleſiæ diceretur reſidere: ſicque in æternum potuiſſe carere, niſi quod nec illos ab æterna penitus ſua redemptione excludi voluit; atque adeò intelligerẽt omnes nihil in hac parte datum eſſe Regibus, eò quòd Reges ſint: niſi ſit dicendum quando Eccleſia Regibus caruit Chriſtianis, & vbique vixit ſub ethnicis Principibus, caruiſſe prorſus gubernatione Eccleſiaſtica, quod planè eſt contra fidem, & contra Chriſti promiſsionem, eſſetque monſtruoſum tot capitibus conſtare Eccleſiam, quot Reges Chriſtianos haberet contra Chriſti inſtitutionem ſub vno paſtore, Ioan. 10. Intrauerunt ergo Reges, & Imperatores in Eccleſiam Chriſti ſuo tempore ſed aut nihil vnquam ſibi circa res Eccleſiaſticas arrogarunt, aut ob eam rem tyranni, & perſecutores potius habiti ſunt, quam nutritij, & cultores Eccleſiæ cuius modi eos debere eſſe Iſaias prædixit c. 49. 
 
Nec obſtat, quòd in lege naturæ (vt n. 2. & 15. oſ[*]tendimus) poteſtas regalis cum ſpirituali coniuncta erat, ergò hoc ius naturæ manet integrum in lege gratiæ. Reſpondetur namque has duas poteſtates non eſſe coniunctas de iure naturæ, ſed ex reip. diſpoſitione eã deputationem tunc temporis pendiſſe; ſic Imperatores Romani non ſemper erãt Põtifices ſummi, & Regibus eiectis cõſtitutus eſt ſummus Pontifex, apud Romanos, abſque vlla Regia dignitate, quæ apud ſenatum manſit, vt conſtat ex Liuio, & alijs, & in lege veteri diuiſa ſunt officia, vt conſtat ex 2. Paralip. c. 19. "Amarias, inquit Ioſaphat Rex optimus, Sacerdos, & Pontifex in omnibus, quæ ad Deum pertinent, præſidebit: Porrò Zabadias ſuper ea opera erit, que ad Regis officium pertinent," & 2. Paralipom. 26. Ozias Rex, quia in Sacerdotis officiũ ingerere ſe voluit, continuo grauiſsima lepra diuinitus percuſſus eſt, & Saul eãdẽ ob cauſam à Deo reiectus, & Regno priuatus eſt 1. Reg. c. 13. aduertit Becca. 2. tom. opuſc. 11. lib. 1. de triplici ſacrificio c. 8. Ergo in lege gratiæ mutari potuit, diuidi, & diſtingui, prout diſtinctas teſtatur Nicolaus. Papa ad Michaelem Imperatorẽ in c. cũ ad verum, ibi: "Idẽ Mediator Dei, & hominũ homo Ieſus Christus actibus proprijs, & dignitatibus diſtinctis, officia poteſtatis vtriuſque diſcreuit," & meritò cũ munera Sacerdotũ nouæ legis ſint auguſtiora, vt in propoſito obſeruãt Bellar. lib. 1. de Rom. Põt. ca. 7. col. 3. ad fin. Sua. li. 3. de Primat. Ro. Pon. c. 9. à n. 3. 
 
Tertiò deducitur poteſtatem Eccleſiaſticam,[*] ſeu ſpiritualem ſuperiorem eſſe politicæ, ſeu temporali. Cum enim eius finis ſit æterna beatitudo, & omnia temporalia vltimo fine ad illam dirigantur, Plato lib. 1. de legibus, "oportet, inquit, vt legiſlator eum ordinem ſequatur, vt humana ad diuina vbique referantur," D. Auguſtin. de ciuitat. Dei libr. 19. capit. 17. Bellarm. libr. 5. de Rom. Pont. c. 7. rat. 1. & ſpiritualis poteſtas dirigat principaliter in illum finem, vt ſupra num. 20. probatum eſt: & omnis ars, ſeu potentia, ad quam directè pertinet finis, poteſt diſponere de his, quæ ſunt ad finem, vt cum Philoſopho. 1. Ethicorũ cap. 1. docet D. Thom. 2. 2. quæſt. 40. artic. 2. ad 3. vt infra latius; conſequitur temporalem poteſtatem inferiorem eſſe ſpirituali, & ſubordinatam. Nam ſicut ars frænifactiua, vel nauisfactiua inferior eſt reſpectu artis equeſtris, ſeu nauigatoriæ, ad quam ordinatur, ex Ariſt. d. cap. 1. ſic poteſtas temporalis inferior eſt poteſtate Eccleſiaſtica, Victoria de poteſt. Eccleſ. 1. p. quæſt. vtrũ ſpiritualis poteſtas ſit ſupra ciuilẽ, num. 10. ſed harum artium exemplum omnino nõ quadrat, quia ſi ſuperiores illæ artes non eſſent, ceſſarent & inferiores, quæ ratio nõ militat in prædictis poteſtatibus, quoniam non ita pendet temporalis ab ſpirituali, vt ceſſante hac ceſſet & illa, vt patet in infidelibus, apud quos eſt vera poteſtas tẽporalis, de quo infra. Et tamen ſine ordine ad aliquam veram poteſtatem ſpiritualem, quælibet reperiri poteſt, prout aduertunt Victor. ſup. num. 9. Bellarm. lib. 5. de Roman. Pont. cap. 6. verſ. at hæc, Molin. 1. tom. tract. 2. de iuſt. diſp. 29. col. 14. verſ. illud: ego aduerto ſuppoſita vtraque poteſtate optimè exemplum conuenire. 
 
At aptius quadrat exemplum, quòd terreſtre[*] Regnum ordinatur, vt cœleſti famuletur eodem modo, quo in homine caro ſpiritui ſubeſt. Licet enim vtriuſque diuerſa ſint officia, & actiones; quia tamen in nobis vnam efficiunt hypoſtaſin, ita cõueniunt, & coniunguntur, vt animus præſit, caro autem ſubijciatur. Ita & in Eccleſia Dei hæ duæ poteſtates vnam rempublicam, vnum Regnũ & vnum corpus efficiunt, ad Roman. 12. "Vnum enim ſumus corpus in Christo, ſinguli autem alter alterius membra." Et licet plerumque ſpiritus non immiſceat ſecarnis actionibus, eamque ſuas actiones exercere ſinat; verum ſi incipiant ſpiritus fini officere, poterit animus iure ſuo carnem cohibere, ieiunia, alioſ que labores indicere etiam cum detrimento, & debilitate ipſius corporis, ne impediat munera ſpiritus, & ſi opus fuerit ad finem ipſius ſpiritus conſequendum, poterit carni imperare, vt ſe ſuaque omnia exponat etiam cum detrimento vitæ, ita poſt Gregor. Nazianz. ſtatim citandũ. D. Thom. de regimine Principis, lib. 1. cap. 14. & lib. 3. cap. 10. cum ſeqq. Turrecrem. lib. 2. in ſumma ca. 113. Sot. in 4. diſt. 25. q. 2. art. 5. & lib. 4. de iuſt. quæſt. 5. art. 4. Bellarm. de Roman. Pontif. cap. 6. 7. & 8. Et de poteſtate ſummi Pontificis in rebus temporalibus cap. 13. ad finem, Suar. lib. 3. de Primatu Rom. Pontif. cap. 21. 22. & 23. poſt infinitos, quos citãt. 
 
Et in hunc ſenſum dum Innocent. 3. in cap. ſo[*]litæ verſ. præterea de maioritate, comparat Eccleſiaſticam poteſtatem Soli, laicam vero Lunæ, non ſolum eſt intelligendus quaſi velit, quod ſicut Sol eſt luminare maius, cuius lumen & ſplendor in multis excedit lumen Lunæ, quæ minus luminare dicitur, ſic ſe habet, & vt maior, & excellentior excedit poteſtas Eccleſiaſtica reſpectu ſæcularis, ex gloſſ. vlt. in cap. duo ſunt. 96. diſt. Nauar. in ca. nouit. notab. 3. num. 125. de iudicijs, ſed etiam quia ſicut Luna accipit, & mutuatur claritatem à Sole, quaſi à fonte totius luminis ex D. Thom. 2. 2. q. 47. art. 5. ad 2. & quæſt. 58. art. 6. in corpore, ſic laica poteſtas ab Eccleſiaſtica, vel Rex aut Imperator à Pontifice Maximo accipiat, & mutuetur claritatem, & ſplendorem ſpiritualem, & ad hanc illuminationem, & eleuationem dirigi ab eodẽ, & cogi poſsit, quemadmodum naturalem illam ſolis influentiam Luna declinare non poterit. 
 
Neque ſolùm Luna, ſed omnes etiam ſtellæ ſu[*]bijciuntur Soli, quoniam ab illo lumen recipiunt; inde rectè Tullius in ſomnio Scipionis, "dux est de Sole loquẽs, ""& princeps, & moderator luminũ reliquorũ", Sol autem non ſubijcitur Lunæ, ita quoque Rex Pontifici ſubijcitur, non Pontifex Regi Bellarm. lib. 5. de Roman. Pontif. cap. 6. & de poteſt. ſummi Pontif in rebus temporalibus capit. 13. ad finem. 
 
Atque ita hanc in Reges, & Imperatores poteſ[*]tatem Pontificis agnoſcunt Gelaſ. Papa ad Anaſtaſium Imperatorem in cap. duo ſunt 96. diſt. ibi: "Nosti itaque inter hæc ex illorum te pendere iudicio, non illos ad tuam poſſe redigi voluntatem," idem Gelaſius ad Epiſcopos Orientales in capit. nunquam 96. diſt. ibi: "Obſequi ſolere Principes Christianos decretis Eccleſiæ, non ſuam præponere poteſtatem: Epiſcopis caput ſubdere Principem ſolitum," Ioan. Papa in cap. ſi Imperator eadem diſt. ibi: "Ad Sacerdotes Deus voluit, quæ Eccleſiæ diſponenda ſunt, pertinere, non ad ſæculi poteſtates, quas, ſi fideles ſunt, Eccleſiæ ſuæ Sacerdotibus voluit eße ſubiectas." Atque ita Reges Chriſtiani non ſolum quoad perſonas, ſed etiam quoad dignitatem Pontificis poteſtati ſubijciuntur, Nicolaus cap. cum ad verum, ibi: "Chriſtiani Imperatores pro æterna vita Pontificibus indigerent," Gelaſius cap. duo ſunt, ibi: "Quantò pro ipſis regiminibus aliàs Regibus hominum in diuino ſunt reddituri examine rationem," & de omnibus fidelibus dixerat Apoſtolus ad Hebr. 13. "Obedite præpoſitis veſtris, & ſubiacete eis, ipſi enim peruigilant tanquam rationem pro animabus veſtris reddituri," & D. Gregor. Nazianze. in oratione ad ciues timore perculſos, alloquens Imperatores. "An me libere loquẽtem æquo animo feretis? Nam vos quoque poteſtati meæ, meiſque ſub ſellijs lex Christi ſubijcit: Imperium enim ipſi quoque gerimus, addo etiam præstantius, ac perfectius, niſi verum æquum est ſpiritum carni faſces ſubmittere, & cœlestia terrenis cedere," cap. ſuſcipitis diſt. 10. proſequuntur D. Thom. ſi is eſt lib. 1. de regimine Principis cap. 14. & lib. 3. cap. 10. cũ ſeqq. Bellarm. de tranſlat. Imperj lib. 1. cap. 2. ad 7. mendacium, Suar. lib. 3. de Primatu Roman. Pontif. c. 22. à n. 1. & cæteri præcitati. 
 
Nec obſtat neminem in ſua cauſa poſſe eſſe iu[*]dicem, aut teſtem, iuxta illud Ioan. 5. "Si ego teſtimonium perhibeo deme ipſo, testimonium meum non est verũ," l. nullus. ff. de teſt. tit. C. ne quis in re ſua ius ſibi dicat, & ita in aſſerẽdo ſuo Primatu, & poteſtate in Principes Pontifici non eſſe credendum nouatores affirmant: ſed facilè exploditur obiectio, tùm quia Princeps ſupremus in ſua cauſa iudex eſſe poteſt. cap. cum veniſſent de iudicijs, vbi gloſ. recepta ibi per Abbat. & Decium num. 5. alias à nu. 30. & omnes, l. & hoc Titus, vbi Bar. & omnes, l. proximè. ff. de his, quæ in teſtam. delentur, ubi Bart. & omnes Iaſ. num. 5. in l. eſt receptum. ff. de iuriſdict. Bernard. & additio regul. 581. & relati per Duen. reg. 67. & in noſtra ſpecie Naua. cap. nouit notab. 3. num. 47. Bellarm. de Roman. Pontif. lib. 2. cap. 14. Anton. Perez in Pentateuch. fidei lib. 5. dub. 5. cap. 5. num. 97. Suar. contra Angliæ errores libr. 3. cap. 16. n. 3. & lib. 4. cap. 2. n. 6. 
 
Quæ doctrina eſt indubitata, quando agitur nõ[*] de rebus perſonæ, ſed dignitatis, in qua etiam inferior iudex eſſe poteſt, gloſſa, verbo, priuetur, in c. ſi quis erga 2. q. 7. celebris ex Innoc. Abbate, & alijs in cap. noſti de electione, Alex. conſ. 79. num. 2. vol. 1. Iaſ. nu. 10. in l. qui iuriſdictioni. ff. de iuriſd. Nauar. num. 48. vbi proximè, & præcitatis. 
 
Tùm etiam quia cum Pontificum aſſertione[*] concurrunt aperta ſacræ paginæ teſtimonia, Conciliorum omnium authoritas, vniformis Eccleſiæ Catholicæ conſenſus, vt conſtat vltra alia ex relatis per Bellarm. de poteſt. ſummi Pontif. in rebus temporalibus à principio, vbi congerit decem Cõcilia, Pontifices, Patres, Illuſtriores authores ex Germania, Gallia, Anglia, Scotia, Italia, & Hiſpania: quæ rem efficiunt euidentem; quo caſu non procedit argumentum ex Ioan. 5. ſed contrarium iuxta illud Ioan. 8. "Quare testimonium meum, & patris non accipitis," habetur 2. q. 4. aliàs 5. in princip. cuius veritas non ex ipſius tantum dicto conſtabat, ſed ex Patris teſtimonio, prophætijs, & operis, quæ aſſertionem Chriſti comitabantur Ioan. 5. & 8. vt eleganter tradit Iancen. in concord. Euangel. cap. 63. verſ. ſi ego teſtimonium cum ſeqq. & capit. 77. verſ. dixerunt ergo: Vndè meritò ſacrilegij notam incurrere eos, qui Pontificibus Romanis in his fidem adhibendam negarent, docet Innocent. IIII. in cap licet ex ſuſcepto, num. 3. verſ. ſed dicet aliquis de foro compet. Nauar. in d. notab. 3. num. 45. probat D. Auguſtin. contra epiſtolam Fundamenti Manich. cap. 4. dicens, "tenet me in Eccleſia Catholica conſenſio populorum, atque gentium, tenet authoritas miraculorum, tenet ab ipſa ſede Petri vſque ad præſentem Epiſcopatum ſucceſsio Sacerdotum." 
 
Quartò infertur ex prædicta ſubordinatione in[*] ordine ad ſpiritualia poſſe Romanum Pontificem in Imperatorem, & Reges ex vi ſuæ poteſtatis animaduertere vſque ad depoſitionem, poſt legitimã admonitionem poteſtate abutentes, & ex malitia, aut sũma negligẽtia ſpirituali bono, Fidei Catholicæ, ſeu Eccleſiæ regimini, tranquillitati, & paci fidelium maximè nocentes, iuxt. tex. in cap. alius 15. q. 6. cap. ad Apoſtolicæ de re iud. in 6. dum probãt ſummum Pontificem potuiſſe Regem Regno, & Imperatorem Imperio priuare, id quod multoties feciſſe alios Pontifices Romanos, ex hiſtorijs, & multis authoribus referunt Caſtal. de Imperatore quæſt. 81. & poſt Guerreirum Mench. Illuſt. cap. 8. num. 20. Palacius de iuſta retentione Regni Nauar. 2. p. §. 7. Bellarm. de Rom. Pont. lib. 5. cap. 8. & de poteſt. ſummi Pontif. in temporalibus contra Barclaium in pr. cap. de ſententia Conciliorũ, Griſaldus in deciſionibus Fidei, verb. Papa num. 25. Suar. contra Angliæ errores lib. 3. cap. 23. num. 6. Martha de iuriſdict. p. 1. cap. 23. Tiraq. de primog. quæſt. 22. num. 4. Burſat. conſ. 124. num. 75. vol. 1. Mench. illuſt. capit. 8. à num. 20. Et paſsim alij. Sic enim opus erat in finem ſupernaturalem, bonum ſpirituale, & Eccleſiæ defenſionem, & conſeruationem, vt explicant Victoria, Nauar. & citati corol. præced. vt per Caſtal. vbi ſupra, Clar. in pract. §. vltim. quæſt. 35. à num. 6. Bellarm. de Rom. Pontif. lib. 5. cap. 7. & 8. & lib. 1. de translat. Imperij capit. 12. verſ. qui cum ita ſint, Mol. de iuſt. tom. 1. tract. 2. diſp. 29. verſ. ex dictis Soti, & col. pen. verſ. ad 2. verò cum ſeqq. & ſatis conſonat illud Ioadæ Pontificis contra Athaliam Reginam 2. Paralipom. c. 23. & 4. Reg. cap. 11. de quo corol. vlt. ad 5. 
 
Et comprobatur ex ſent. D. Thom. lib. 1. de re[*]gim. Principis cap. 14. & 15. vbi ſic ait, "quia igitur vitæ, qua in præſenti viuimus, finis eſt beatitudo cœleſtis: ad Regis officium pertinet, ea ratione vitam multitudinis bonam procurare, ſecundum quod congruit ad cœleſtem beatitudinẽ vt ſcilicet ea præcipiat, quæ ad cœleſtem beatitudinem ducunt, & eorum contraria, ſecundum quod fuerit poſsibile, interdicat." Hæc D. Thom. ad quem effectum intra Eccleſiam poteſtates ſæculares conſtitutæ ſunt, vt doctè tradit D. Iſidorus in capit. Principes ſæculi 23. quæſtion. 5. in hæc verba, "Principes ſæculi nonnunquã intra Eccleſiam poteſtatis adeptæ culmina tenent, vt per eandem potestatem diſciplinam Eccleſiasticam muniant, cæterùm intra Eccleſiam poteſtates neceſſariæ non eſſent, niſi vt quod non præualet Sacerdos efficere per Doctrinæ ſermonẽ, poteſtas hoc impleat per diſciplinæ terrorem: ſæpe per Regnum terrenum cœleſte Regnũ proficit, & paulò poſt, cognoſcant Principes ſæculi Deo debere ſe rationem reddere propter Eccleſiam, quam à Christo tuendam ſuſcipiunt." Ergò ſi Princeps Chatolicus & filius Eccleſiæ eam deſerat, impugnet, plebemque à vita æterna auertat contra proprium officium, & munus, erit proculdubio à communi Patre hoc eſt Romano Põtifice dirigendus, & corrigẽdus D. Thom. d. c. 14. 
 
Planè quia iuxta illud vulgare de quo in c. quẽ[*]admodum verſ. nam ſi poſt de iure iurando, facilius impeditur aliquid ne fiat, quam tollatur poſtquam factum eſt; ſic vt ſummus Pontifex Imperatorem, aut Regem iam conſtitutum, vbi opus fuerit priuare, & deponere poteſt, ita & multò magis ex eiſdem cauſis, & in eiſdem terminis poterit impedire, ne Rex, aut Imperator conſtituatur ex Molin. diſp. 29. verſ. ex dictis, poſt Victoriã, Pigium, Turrecrematã, & alios, quos refert Bellarm. in apologia contra ſereniſsimũ Iacobum Angliæ Regem, agnoſcit hoc vltimum Barclaius, vt per Bellarm. de poteſtate ſummi Põt. in tẽporalibus c. 20. Hæreticus enim non poteſt eligi in Imperatorem, vel Regem, ca. Venerabilem, ibi: Hæreticum, de electione, Caſtald. de Imperatore quæſtion. 75. num. 4. & præcitati, quòd ſi Pontifices Romani aliquando non deponant, nihilominus non deficit poteſtas, ſed abſtinent, quia hæreſes, rebelliones, ſciſmata, aut ſimilia mala pertimeſcunt, vt Molin. & proximè citati aduertunt. 
 
Illud maximè notandum erit, quod ſummus[*] Pontifex non priuat Imperatorem Imperio, aut Regem Regno tanquam iudex ordinarius eo modo, quo deponit, aut priuat Epiſcopos, ſed tanquã ſummus, & vniuerſalis paſtor, vbi ſic oportet in finem ſupernaturalem, & ita exvi poteſtatis ſpiritualis, vt reſoluũt Driedonius lib. 2. de libertate Chriſtiana cap. 2. verſ. cæterum, Bellarm. lib. 5. de Roman. Pontifice capit. 6. verſicul. quantum ad perfonas, Molin. diſput. 29. verſ. ex dictis infero; idque ſatis ſignificat textus in cap. ad Apoſtolicæ verſ. nos itaque de re iudicata in 6. vbi Pontifex ad ſententiam priuationis contra Imperatorem expendit ſe in terris Vicarium Dei, & poteſtatem habere per illa verba, "quodcumque ligaueris," obseruat Bellarmin. aduerſus Barclaium cap. 3. verſ. 4. Hinc reijciens cauillationes Barclaij de poteſtate Roman. Pontificis, dùm ex prædicta Pontificis poteſtate inferebat Reges habere Regna à Pontifice titulo precarij, & ad libitum remoueri poſſe, quæ illatio Iuriſperito indigna reſponſionem non meretur, de quo tamen corol. penult. diffugia nãque hæc, & euaſiones à proteſtãtibus inuẽtæ ſunt vt notat Suar. lib. 3. cõtra Angliæ errores c. 29. n. 2. & 3. 
 
Licet autem priuatio Regis, & Imperatoris in[*] Concilio fieri ſoleat, vt conſtat ex d. c. ad Apoſtolicæ verſ. nos itaque, quia ſic vtilius, maturius, & maiori cum deliberatione fit, Pontifex tamen ſummus per ſe ſolus iuſtè, & valide id efficere poteſt, vt conſtat ex cap. alius 15. quæſtion. 6. fatentur omnes in d. capit. ad Apoſtolicæ, Alexandrinus in capit. ſi Papa ad fin. 40. diſtinct. Bartolus in l. ſi Imperator numer. 4. C. de legibus, Bald. in proœmio. ff. veteris, Iulius Clarus §. vlt. quæſt. 35. n. 6. Gambara de oſfic. legati lib. 2. tit. de varijs ordinariorum nominibus num. 220. Caſtald. de Imperatore quæſt. 81. n. 2. Quoniã tamen res eſt grauiſsima & neceſsitas manifeſta, & explorata eſſe debet, id circò Pontifices ordinarie in conſiſtorijs Cardinalium cauſas proponunt, & examinant, Bellarmin. aduerſus Barclaium cap. 12. §. 4. ad fin. 
 
Nec obſtat, quod in primitiua Eccleſia nec Pe[*]trus, nec ſucceſſores ea poteſtate vſi fuerint, vndè ſignum eſt ſummum Pontificem ea carere, vt pungit Barclaius de poteſtate ſummi Pontificis cap. 6. cui eodem cap. rectè reſpondet Bellarm. & Suarez contra Angliæ errores lib. 3. cap. 29. à num. 3. non ex defectu poteſtatis, ſed ex defectu ſubiecti, aut oportunitatis id eueniſſe. Reges enim erant Ethnici, vireſque Eccleſiæ debiles, temporaque tùnc erant, vt potius ad martyrium ſubeundum prælati Eccleſiaſtici, quàm ad Principes coercendos parati eſſe deberent, quando adhuc illud Propheticum Pſ. 2. implebatur, "quare fremuerunt gentes, & populi meditati ſunt inania; astiterunt Reges terræ, & Principes conuenerunt in vnum aduerſus Dominũ, & aduerſus Christum eius," At vbi vidit Eccleſia ſuæ poteſtati locum aliquem aperiri, ſibi non defuit, & tũnc locus fuit prophetiæ, quæ in eodem Pſalmo paulò poſt continetur, "& nunc Reges intelligite, erudimini (nõ erudite) qui iudicatis terram, ſeruite Domino in timore," vt D. Aug. ait in epiſt. 50. ad Bonifacium Comitem refertur in cap. ſi Eccleſia 23. q. 4. & idem Auguſt. in epiſtol. 40. ad Vincentium relata in cap. non inuenitur 23. quæſtion. 4. ſatisfacit huic obiectioni exemplo, & figura Nabuchodonoſoris, qui à principio pios, & iuſtos proſequebatur; ex poſt facto conuerſus ad honorandum Deum verum decreuit, vt quicumque in Regno ſuo blasfemaret Deum Sidrah, Miſach, & Abdenago, pœnis debitis ſubiaceret, Daniel 3. Quapropter nõ eſt deducendum argumentum à nõ vſu in principio naſcentis Eccleſiæ, ſed ex vi, & natura poteſtatis Diuinitus in ſacris litteris Petro, Petriq; ſucceſſoribus conceſſæ, ex d. c. non inuenitur, ibi: "Non inuenitur exẽplum in Euangelicis, & Apoſtolicis litteris, & ibi quis negat non inueniri? ſed nondum implebatur illa prophetia, &c." 
 
Minus etiam obſtabit quod Pontifices aliquan[*]do iudicio Imperatorum ſe ſubiecerunt, c. nos ſi in competenter 41. c. Si quis ſuper 42. 2. q. 7. c. mandaſti, cap. auditum 2. q. 5. Nam d. c. ſi quis, aliud lõgè diuersũ docet vt cõſtat ex originali, quod refert Sua. lib. 4. in defenſione Fidei Chatolicæ c. 7. n. 10. Cætera vero iura non ad ſubiectionem iuridicam, ſed arbitrariam, ex libera Pontificum voluntate pendentem referenda ſunt, D. Thom. 2. 2. q. 67. art. 1. ad 2. vbi Caiet. Bellar. lib. 2. de Rom. Pont. c. 29. arg. 6. & lib. 2. de Concil. cap. 18. Turrecrem. lib. 2. Summæ capit. 104. & 105. Suarez d. capit. 7. à numer. 3. cum etſi velit non poſsit Chriſti Vicarius ſe alteri ſubijcere, ſiuè quoad iuriſdictionem temporalem, Abb. numer. 7. Felin. 2. in capit. Eccleſia S. Mariæ de conſtitutionibus, Bald. in l. eſt receptum. C. de iuriſdict. D. Thom. & omnes in 4. diſtinct. 18. & 19. Caietanus d. art. 1. & alij, quos refert, & ſequitur latè probans Suarez d. capit. 7. num. 2. ſiue quoad vim coerciuam reſpectu ſpiritualis poteſtatis, Bellar. Turrecrem. & alij citati à Suar. n. 3. vbi proximè & cõſtat ex c. patet 9. q. 3. cũ alijs ibidem. Imò Pontificem recognoſcunt Imperatores eſſe ipſis longè ſuperiorem, proſequuntur ex Ruf. & alijs latè Bellarm. lib. de Eccleſia cap. 18. Suarez lib. 3. contra Angliæ errores c. 31. n. 9. 
 
Quod ſi legatur Imperator interdum iudicaſſe[*] de cauſa Pontificis, & illum depoſuiſſe, certè id iure factum non eſt, vt ex hiſtorijs, Patribus, & alijs benè probant Bellarm. lib. 2. de Roman. Pont. ca. 29. argum. 5. & lib. 2. de tranſlat. Imperij cap. 4. column. 5. & in apologia ad Iacobum magnæ Britaniæ Regem cap. 17. reſp. 1. Suar. contra Angliæ errores lib. 3. cap. 29. num. 9. cum ſeqq. 
 
Quintò principaliter infertur ex eadem poteſ[*]tate poſſe ſummum Pontificem Principibus Catholicis, & benè meritis titulos, & inſignia Regia concedere, quòd multis exemplis illuſtrari poteſt, Gottifredus enim Buglio anno Domini 1099. Regis tituli Hieruſalem, quam glorioſè à infidelium dominatu, & tyrannide vindicauerat, impetrauit, D. Antoninus de excommunicat. cap. 72. Marta de iuriſdict. libr. 1. capit. 26. numer. 38. Alfonſus VII. vocatur Imperator Hiſpaniarum de conſenſu Innoc. II. anno 1135. Marian. lib. 10 hiſt. Hiſp. cap. 16. quod tamen Gelaſij ſæculo tribuit Genebrard. anno 1118. Rogerius Siciliæ Rex ab Vrbano II. quem defenderat, creatur, Marian. d. lib. 10. cap. 5. Marta d. cap. 26. à numer. 6. Henricus I. ab Alexandro III. anno 1179. Regiam Luſitaniæ dignitatẽ ſibi & ſucceſſoribus impetrauit, Eduardus Nonius, & alij in eius vita, Baronius tom. 12. Azor tom. 2. libr. 4. capit. 34. Illuſtriſsimus D. Rodericus Acuñha Epiſcop. Portucalenſis, no Cathalogo dos Biſpos do Porto 2 p. c. 6. ad finem, P. Antonius de Vaſconcellos in deſcriptione Luſitaniæ in princ. n. 4. vbi refert Alexandri diploma, ſic Coſmo de Medices Etruriæ Principi Pius V. coronã, ſceptrum, magnique Ducis inſignia, & nomen donauit, Anto. de Fuenmayor in eius vita libr. 5. Rex Angliæ tribus titulis à Sede Apoſtolica per prædeceſſores obtentis inſignitus gloriatur, ſcilicet Regis Hieruſalem, & Hiberniæ diadematis, Henricus enim II. Angliæ Rex ab Adriano IV. vel vt alij malunt, ab Alexandro III. Hiberniæ dominium, & Regnum adeptus eſt. Polid. Virg. hiſtor. Angliæ lib. 13. Ribadeneira libr. 1. de la hiſtoria Eccleſiaſtica de Inglaterra, cap. 44. Aubertus Miræus in politica Eccleſiaſtica lib. 1. c. 52. & in geographia Eccleſiaſtica verbo, Hibernia, vbi id Ioan. II. tribuit. Itẽ defenſoris Fidei Chatolicæ (ò vtinã) nomen conſequutus eſt à Leone X. Henr. VIII. Ribadeneira d. lib. 1. cap. 3, ſic erga alios Principes ſummi Pontifices eadem liberalitate, & dignitate vſi ſunt, vt latè proſequitur Marta de iuriſdict. lib. 1. cap. 26. à num. 5. Ioſeph Valentin, de oſculatione pedum Roman. Pontif. capit. 17. Burſa. conſ. 124. num. 76. vol. 1. 
 
Idquè ſumma cum ratione. Cum enim Principes Chatolici defenſores ſint Eccleſiæ, & ad id cõſtituti, & neceſſarij cap. Principes 23. quæſt. 5. vt n. 46. annotauimus, condecens eſt, vt honoribus, & præmijs pro meritis à ſupremo Eccleſiæ Principe condecorentur. 
 
Sextò principaliter infertur ad quæſtionem v[*]trum ſummus Pontifex quà talis, habeat in orbe Chriſtiano ſupremam poteſtatem, vel iuriſdictionem temporalem; in quo dubio communis Iuriſperitorum, quam & probant nõ nulli ex Theologis, affirmat eã eſſe penes Pontificem, non quidem actu, prout habet ſpiritualem, ſed in habitu, ſeu potentia, & quamuis illam frequentius per Imperatorem, & Reges exerceat, per ſe ipſum tamen facit aliquando, & habitum illum reducit ad actum ita gloſ. 1. Innocenc. & Doctores communiter in cap. nouit de iudicijs, & in cap. cauſam quæ 7. qui filij ſint legitimi, & gloſ. 4. in capit. 1. 22. diſtinct. cum ſimilibus, Bart. in l. 1. §. præſides. ff de requir. reis, vbi affirmat hæreticum eſſe contrarium aſſerere, & ea ratione hæreſeos damnatum fuiſſe Dantem poetam celebrem, neruoſè Marta de iuriſdictione 1. part. capit. 18. vſque ad capit. 26. teſtantur poſt alios hanc eſſe communem Nauar. d. capit. nouit notab. 3. numer. 19. cum ſequentib. Couar. regula peccatum 2. p. §. 9. num. 7. Mench. illuſtr. cap. 20. num. 2. verſ. contrariam, Perez ad l. 1. titul. 1. libr. 3. Ordinamenti pagin. 4. verſ. prætereà, Molin. de iuſt. tract. 2. diſp. 29. in prin. Salas de legibus diſp. 7. num. 27. vbi Aluarum Pelagiũ, Boſsium, & alios Theologos citat & Marta d. 1. p. c. 19. à n. 5. & veriorẽ poſt alios dicit Burſat. conſ. 90. n. 32. & conſ. 200. num. 18. 
 
Et vltra multa quæ adducit Nauar. à num. 1. vbi[*] ſupra, & viginti fundamenta, de quibus per Bermondum relatum à Menchaca, & Perez dictis locis, & vltra alia, de quibus per ſupra citatos, præcipuè Martam. Vrget primò maximè d. capit. 1. 22. diſtict. vbi. "Petro æternæ vitæ clauigero terreni ſimul, & cœleſtis Imperij iura commiſit," cum ſimilibus citatis per gloſſã ibi, text. in extrauag. Vnam ſanctam de maioritate inter communes, dum ex verbis Domini Lucæ 22. docet, & probat duos gladios eſſe in Eccleſia, quorum alter ſcilicet ſpiritualis per eandem euaginatus, & ſic in actu exercetur; alter verò ſcilicet temporalis non ita, ſed in vagina reconditus habetur pro Eccleſia exercendus manu Regum, & militum, ad nutum, & potentiã Sacerdotis, id eſt ſummi Pontificis. 
 
Secundò facit quia Chriſtus Dominus habuit[*] eam ſummam poteſtatem temporalem, iuxta illud Matth. vlt. "data est mihi omnis potestas in cœlo, & in terra," cũ ſimilibus expenſis à Nau. n. 8. ſup. ſed Chriſtus Dominus Petro tãquam Vicario, & eiuſdem ſucceſſoribus dedit ſuam poteſtatem, capit. ita Dominus 19. diſt, cap. in nouo 21. diſtinct. cap. 1. 22. diſtinct. diximus latè ſupra, igitur & hanc ſummam, & ſupremam temporalem. 
 
Tandem in c. Venerabilem 34. de electione, in[*] cap. alius 15. quæſt. 6. in cap. licet de foro compet. in cap. grandi de ſupplend. neglig. in 6. in capit. ad Apoſtolicæ de re iud. in 6. in Clem. 1. in princ. de iure iurand. in Clem. paſtoralis ad fin. verſ nos tandem de re iud. & in multis ſimilibus legimus ſummos Pontifices poteſtatem exercuiſſe circa tranſlationem Imperij, electionem, & confirmationẽ Imperatoris, priuationem eiuſdem, & Regum, & circa dationem curatoris, qui illis neceſſarius fuit, & ſimilia, quæ omnia, & ſingula ad temporalem poteſtatem, non verò ad ſpiritualem pertinere videntur. 
 
Contrariam ſententiam vt veriorem amplectũtur[*] communiter Theologi, quam & probant nonnulli ex Iuriſperitis; imò quod Pontifex Romanus ſolam habeat poteſtatem ſpiritualem, non autem ſæcularem ſupremam, quæ & gladius temporalis dicitur, etiam in habitu, & potentia, vt conſtat ex Paludan. Turrecrem. Caiet. Victoria, Sot. & alijs quos referunt, & ſéquuntur Molin. de iuſt. tract. 2. diſp. 29. col. 4. verſ. inter has, Bellarm. dicens communem Catholicorum Theologorum libr. 5. de Roman. Pontif. cap. 1. verſ. 3. Suar. lib. 3. contra Angliæ errores cap. 5. à num. 8. Pegna ad director. 1. p. ſuper extrauag. vnam ſanctam comment. 8. verſic. cæterum, Nauar. cap. nouit not. 3. a n. 21. de iudicijs, Couar. reg. peccatum 2. p. §. 9. numer. 7. Salas de legibus diſp. 7. à num. 29. Simanc. de Catholic. capit. 45. num. 25. & ſeq. Marta de iuriſd. contrariam ſequens 1. p. cap. 17. à num. 1. probat gloſ. in capit. quoniam 10. diſt. Cardinal. Baldus, & alij ex Iuriſperitis, quos refert Nauar. d. notab. 3. n. 41. Mench. Illuſtr. cap. 20. num. 2. qui communem fatentur. 
 
Pro qua viginti fundamẽta cõgerit Bermond.[*] relatus à prædictis, & viginti duo Mart. poſt Nau. d. n. 21. cum ſeqq. vrget primò textus in d. c. nouit multipliciter expenſus à Nauar. d. num. 21. capit. cauſam quæ 7. qui filij ſint legitimi, ibi: "Ad Regẽ pertinet, non ad Eccleſiam de talibus poſſeſsionibus iudicare," cap. quoniam, ibi: "Officia vtriuſque potestatis diſcreuit" 10. diſt. c. cum ad verum in eiſdem verbis 96. diſt. cap. ſolitæ de maioritate cap. ſi duobus 7. §. vltim. de appellat. per locum ab ſpeciali, ibi: In his, quæ ſunt noſtræ temporali iuriſdictioni ſubiecti, cum alijs adductis à præcitatis. 
 
Secundò quia iuxta multorum ſententiam Chri[*]ſtus homo nec habuit, nec habere voluit Regnum temporale iure hæreditario, vel ex electionè, aut alia via, nec vnquam exercuit huiuſmodi poteſtatem iuxta illud Ioan. 18. "Regnum meum non est de hoc mundo," & illud Pſalm. 2. "Ego constitutus ſum Rex ab eo ſuper Siõ," id eſt Eccleſiam, & Luc. 12. "O Homo quis me constituit iudicem, aut diuiſorem inter vos," cum multis alijs, quæ expendunt Bellarm. vbi ſup. cap. 4. Victoria, Soto, & alij relati per Henriquez de vltimò fine hominis cap. 25. §. 1. Mol. diſp. 28. col. 3. verſ. contrariam, addit Suar. 3. p. tom. 1. q. 22. diſp. 48. ſect. 2. Quòd nec poſt reſurrectionẽ Chriſtus habuit dominium temporale orbis, eò maximè quia Chriſtus Dominus Petro, & ſucceſſoribus conceſſit poteſtatem ſpiritualem tantum modò, & claues Regni cœlorum, iuxta illud Matth. 16. "Tibi dabo claues Regni cœlorum, & quodcumque ligaueris," &c. cap. in nouo 21. diſt. cap. ſolitæ ad fin. de maioritate. 
 
Tandẽ facit, quia ſuprema poteſtas, & gladius[*] temporalis non poteſt inſolidùm exiſtere apud plures, iuxt. regul. l. ſiut certò. §. ſi duobus. ff. commodati cum traditis à Pinel. l. 1. de bonis matern. 3. p. num. 10. Mantua Paralipom. cap. 50. Gom. l. 45. Taur. nu. 95. At extra controuerſiam eſt eiuſmodi poteſtatem plenam, & inſolidum exiſtere apud Imperatorem, & Reges, vt colligitur ex lege deprecatio. ff. ad l. Rhod. de iactu, ibi: "Mundi Dominus," cap. Per venerabilem, qui filij ſint legitimi, ibi: "Rex"" (Franciæ) ſuperiorem in temporalibus minimè recognoſcit," obſeruant gloſ. pen. in cap. Adrianus 2. 63. diſt. Couar. reg. peccatum 2. p. §. 9. numer. 6. verſ. 2. Mench. Illuſt. cap. 20. à num. 1. Hotom. Illuſtr. quæſt. 1. Rojas in epitome cap. 23. num, 93. Marta de iuriſd. 1. p. cap. 20. num. 1. & 2. Suar. libr. 3. contra Angliæ errores cap. 5. num. 6. Neque Romani Pont. plus poteſtatis quàm par eſt, ſibi attribui conſentiunt, vt de Pio V. teſtatur Nauar. in cap. non liceat Papæ §. 3. num. 6. 
 
Retenta hac poſteriori ſententia aduertendũ[*] eſt vtramque opinionem Chatolicorum, licet in verbis, & modo explicandi maximè differant, in effectu tamen, & ſubſtantia concordari, & ad verum ſenſum reduci poſſe, vt benè aduertunt Bellarmin. lib. 5. de Roman. Pontifice cap. 4. & 6. & contra Barclaium cap. 3. Molin. de iuſtit. tract. 2. diſp. 29. & paſsim nouiores, vt notabis corol. ſequenti ad quintum ad finem. Vtrique namque eam poteſtatem iuxta iuris terminos Summo Pontifici cõcedunt, quòd licet alij directè, alij indirectè exponant, in poteſtate tamen, & ſubſtantia non diſſentiunt. Non obſtant ergò pro prima opinione adducta. 
 
Non primum ex cap. 1. 22. diſt. ibi: "Terreni ſimul,[*] & cœlestis Imperij iura commiſit," cui variè reſpondẽt gloſſa, verbo, terreni, cum ſeqq. in extrauagan. 1. Ioan. 22. ne ſede vacãte, vbi eadem berba referuntur, Turrecrem. & alij in d. cap. 1. Nauar. d. notab. 3. num. 126. Bellarm. lib. 5. de Romano Pontifice cap. 5. in pr. Molin. d. diſp. 29. col. 3. verſ. 4. & col. pen. verſ. 4. Dupliciter tamẽ facilius ſatiſfit, primo vt illa verba intelligãtur nõ eodẽ modo, ſed ſecũdũ vtriuſq; poteſtatis qualitatẽ, ita vt poteſtas ſpiritualis directè, tẽporalis indirectè habeatur, ex Molin. vbi proximè, & eſt de mente aliorum, vel potiùs Nicolaus Pontifex, ſi is eſt de quo dubitat Bellar. vbi proximè, videtur alluſiſſe ad illa verba Chriſti Dom. Matth. 16. "Tibi dabo claues, &c. Quodcũ́ ligaueris ſuper terram, erit ligatum & in cœlis," ita vt ſenſus ſit quod Chriſtus Petro æternæ vitæ clauigero, id eſt, habenti claues Regni cœlorũ, iura cœleſtis ſimul, & terreni Imperij conceſsit, vt quod ille ſolueret, vel ligaret in terreſtri Imperio, ſolueretur, & ligaretur in cœleſti, ne idem Pontifex ſibi contrarius aduerſetur in cap. cum ad verum 96. diſt. contendunt Decius in cap. nouit nu. 7. verſ. 3. aliàs num. 58 de iudicijs Cagnol. in proœmio. ff. num. 56. Bellarm. d. cap. 5. & ita non probat ille text. communem noſtrorum allegationem. 
 
Ad extrauag. Vnam ſanctam de maioritate, &[*] authoritatem Euangelij Lucæ 22. circa duos gladios, quos Pontifex ibidem expendit; inter alia, de quibus per Abbatem à num. 11. Deciũ 7. Sicul. Felin. Alciat. n. 3. Quinti. à num. 6. Nauar. notab. 3. num. 139. in cap. nouit de iudicijs, Caſtald. de Imperatore q. 50. à num. 22. Couar. reg. peccatum 2. p. §. 9. num. 7. verſ. 3. Victoriã de poteſtate Pontificis num. 19. Duar. lib. 1. de ſacris Eccleſiæ miniſt. cap. 4. Igneum in tract. an Rex Franciæ recognoſcat Imperatorem num. 105. Bellarm. lib. 5. de Romano Pontif. cap. 5. verſ. 2. & cap. 7. verſ. item poteſt cum ſeqq. & de poteſtate ſummi Pontificis in temporalibus contra Barclaium cap. 19. verſ. addit, Molin. de iuſt. 2. tract. diſp. 29. concl. 3. verſ. 4 Pegña ad directoriũ 1. p. in d. extrauag. commen 8. Marta de iuriſd. 1. p. cap. 18. n. 2. Satis fit ex mente communi Pontificem ex ſententia D. Bernardi lib. de conſiderat. ad Eugenium, totum eſſe in oſtẽdendo, quod vltra gladium ſpiritualem temporalis etiam eſt in Eccleſia, non quod ſit eodem modo, quo ſpiritualis exiſtit, & ita docet Pontiſex ſpiritualem eſſe ſuperiorem, temporalem verò inferiorem, & illi ſubiectum; inſuper illum ab Eccleſia, hunc verò pro ea, id eſt pro conſeruatione eiuſdem, & in ordine ad finem ſupernaturalem fore exercendum, quod ſatis conſtat ex verbis textus & extrauag. Meruit de priuilegijs inter communes, quidquid aliter intelligant alij citati per ſupra citatos, dùm exiſtimãt Pontificem in d. extrauag. Vnã, tanquam veritatem Chatolicam declaraſſe vtrũque gladium eſſe apud Romanum Pontificem, & Imperium ab eodem haberi, contra quam declarationem Ludouic. Imperator conſtitutionem promulgauit, qua maieſtatis reos condemnat eos, qui dixerint Imperium à Pontifice haberi, vt per Alber. & alios relatos à Decio num. 7. verſ. ſed aliàs num. 63. Duar. Caſtald. à num. 7. dictis locis; & fortaſſe quia multi olim ſic putabant, ſuppoſita eorũ opinione emanauit d. extrauag. Meruit, quæ cõſtituit Regem Galliæ poſt d. extrauag. Vnam ſanctã, non magis ſubijci Pontifici, quam ante illam ſubijceretur Bellarm. contra Barclaium cap. 3. n. 2. Authoritas verò illa, "Ecce duo gladij & ſatis est," Lucæ 12. in ſenſu litterali explicatur à Teophilato, & Patribus, vt per Bellarm. d. verſ. 2. & d. cap. 19. Caietan. ientacul. 1. quæſt. 2. verſ, ad hanc, & verſ. ad obiecta Ianſen. in concord. cap. 133. ad finem, Ioan. Suar. Epiſcopus Conimbricenſ. in Lucam tractat. 254. quamuis Bernard. & Pontif. in ſenſu mixtico eam authoritatem adducant. 
 
Et licet Barclaius ex verbis D. Bernard. & d. ex[*]trauag. Vnam ſanctam, ibi: "Ad nutum Sacerdotis", intelligat aſſenſum, vt ad libitum Pontificis detorqueat ſenſum, attamen nutus in ſuperiore importat Imperium, & poteſtatem Virg. lib. 10. 
 
" Annuit, & totum nutu tremefecit Olympum. "
 
Tullius in Catelinam, "hæc Deorum immortalium nutu atque conſilio" geſta eſſe videntur 2. Regul. 17. "Domini autem nutu diſsipatum est conſilium Achitofel," Iob 26. "Columnæ cœli contremiſcunt, & pauent ad nutũ eius," obſeruat Bellarmin. contra Barclaium capit. 19. 
 
Non obſtat ſecundum argumentum, tùm quia[*] controuerſum eſt, vt iam diximus vtrum Chriſtus Dominus fuerit Monarcha temporalis, & poteſtatem excellentiæ habuerit ſuper omnia temporalia, & partem negatiuam ſequuntur Victoria, Sotus, & plerique alij relati per Henriquez lib. vlt. de vltim. fine cap. 25. §. 1. in fine littera A. Bellarm. libr. 5. de Romano Pontifice capit. 4. vt diximus numer. 60. Affirmatiuam, quæ magis communis & verior eſt (qua tamen poteſtate vſus nõ eſt Chriſtus) amplectuntur D. Thom. libr. 1. de Regimine Principis cap. 22. Nauar. cap. nouit. notab. 3. nu. 8. Mendoza quodlibet quæſt. vltim. nu. 17. ſequuntur poſt alios DD. quos referunt Vazquez in 3. p. tom. 1. diſputat. 87. capit. 2. Suarez d. 3. par. tom. 1. diſput. 48. ſect. 2. Azor 2. tom. inſtit. lib. 4. capit. 19. q. 5. Molin. de iuſt. 2. tract. diſput. 28. & Henriquez & ab eo relati d. c. 25. §. 1. littera X. cum ſeq. Marta de iuriſdict. 1. p. cap. 22. à num. 2. iuxta illud Ioan. vlt. "data est mihi omnis poteſtas in cœlo, & in terra." cum alijs citatis à prædictis. 
 
Tùm etiam quia admiſſa hac poſteriori ſenten[*]tia, ea poteſtas excellentiæ communicata non fuit in temporalibus Petro, & ſucceſſoribus, ſicut nec poteſtas excellentiæ in ſpiritualibus, vt tradunt poſt D. Thom. de regimine Principis lib. 3. capit. 10. in fine receptum ex Nauarro d, notab. 3. numer. 130. Bellarmin. libr. 5. de Roman. Pontifice capit. 4. in fin. Molin. 2. tract. de iuſtitia tom 1. diſput. 29. col. 5. Bellarm. aduerſus Barclaium capit. 27. ad finem. 
 
Ad tertium argumentum reſpõdetur probare[*] tantũ ſummo Pontifici cõpetere iuriſdictionẽ iudicãdi, & deponẽdi Reges, & Imperatorẽ in ordine ad finem ſupernaturalem, quòd non importat, nec præſefert poteſtatem ſupremam temporalem, ſed ſpiritualem, vt ſæpius ſupra explicauimus. 
 
Ex hac tamen noſtra ſententia, & illius funda[*]mentis tantummodó euincitur non poſſe Romanum Pontificem directè exercere iuriſdictionem temporalem, non verò concludunt non poſſe indirectè in finem ſupernaturalem, nec in hoc caſu Pontifex temporalem Regis poteſtatem perturbat, contra capit. nouit de iudicijs. Eam namque perturbaret, ſi directè impediret in finem naturalem. Imò conſtat Chriſtum Dominum hanc poteſtatem exercuiſſe, Matth. 21. refertur in cap. eijciens 88. diſtinct. dum è templo eiecit ementes, & vendentes, videtur vſus fuiſſe hac poteſtate inferiori, & temporali, indirectè, & minus principaliter in finem ſupernaturalem, & in ordine ad bonum ſupernaturale, quòd eiuſmodi ementes, & vendentes offendebant, videndi Abb. & alij in d. capit. nouit Bellarmin, libr. 5. de Romano Pontifice capit. 4. column. 2. verſic. reſpondent, quidquid aliter intelligat Marta de iuriſdict. 1. p. cap. 22. colum. penul. verſ. quod autem Chriſtus: quam poteſtatem procul dubiò Petro communicauit, & in Eccleſia reliquit. 
 
Ita & eodem modo nõ obſtat quod poteſtas in[*] ſolidum penes duos exiſtere non poſsit ex reg. l. ſi vt. §. ſi duobus. ff. commodati. Nam regula illa locum habet quando eadem poteſtas, & dominium eodem modo, & iure apud duos exiſtit, ſecus verò ſi diuerſo, aut ſubordinato iuxta text. iuncta gloſſa penult. & vltim. in l. 1. ff. ſi ager vectigal. l. in rebus, ibi: "Naturaliter in eius permanſerit dominio," iuncta lege ſi prædium 23. C. de iure dotium, authent. ſi verò dominus, ibi: "Domini principalis". C. de hæretic. reſoluunt latè Pinelus l. 1. de bonis maternis 3. part. à num. 11. Valaſc. de iure emphyt. quæſt. 13. in principio, & à numer. 13. & ita non inconuenit, quòd Principes temporales in temporalibus poteſtatem ſupremam habeant directè, & principaliter: Pontifex verò indirectè, & minus principaliter occurrente caſu. 
 
Inter Reges tamen, & Imperatorẽ quoad pro[*]poſitum diſtinguendum erit. Germanicum namque Imperium magis pendet à ſummo Pontifice, quàm quoduis aliud Regnum Catholicum ex Nauar. in cap. nouit notab. 3. numer. 127. Molin. de iuſtitia tract. 2. diſputat. 29. verſ. ex dictis infero. Quoniam licet abſolutè, & attenta origine, & natura rei Imperium, sicut & quoduis aliud Regnum ſit à Deo, non verò à ſede Apoſtolica, vel Pontifice maximo cap. duo ſunt 96. diſtinct. capit. ſolitæ, de maioritate cum alijs, auth. quomodo oporteat Epiſcopos in princip. l. 1. in principio. C. de veteri iure, ibi: "Imperium quod nobis à cœlesti maieſtate traditum eſt." Driedon. libr. 2. de libertat. Chriſtiana capit. 2. & infra referendi, nihilominus tamen poſt tranſlationẽ factam à Leone 3. in perſonam Caroli magni ſub expreſsis conditionibus iuxta text. in cap. Venerabilem, de electione, dici poteſt in aliquo ſenſu Imperium Germanicum haberi ab Eccleſia, & Romano Pontifice, quatenus habetur mediante illa tranſlatione, & pacto & ita Romanus Pontifex in electione, confirmatione, coronatione, & iuramento poteſtatem exercet d. capit. Venerabilem, Clem. 1. de iure iurand. clem. Paſtoralis ad finem de re iudica, cum alijs. Idque ex eo ne iterum ad Græcos redeat, neue antiqua ſequantur incommoda, & aliquis hæreticus, ſciſmaticus, & Eccleſiæ ac Fidei aduerſarius fieret Imperator, & ſic concordari poſſunt gloſſa, & Doctores, qui negant Imperium haberi ab Eccleſia, aut Romano Pontifice, & qui contrarium affirmant, cum quibus eſt communis, aut communior ſententia. Vt priores intelligantur attenta rei natura, poſteriores poſt Imperij tranſlationem; & ita ceſſabit controuerſia gloſſæ & Doctorum in c. duo ſunt, & c. ſeq. 96. diſt. Abb. a n. 11. Decij 7. aliàs à n. 54. Felin. & aliorũ in d. c. nouit, Caſtal. de Imperatore q. 50. à princip. Couar. regula peccatum 2. part. §. 9. numer. 7. Pelagius de plantu Eccleſiæ libr. 1. cap. 13. Menchaca Illuſtrium cap. 20. num. 4. & capit. 21. à n. 22. & 27. Bellar. lib. 5. de Romano Pontifice c. 8. verſic. 7. vbi id optimè aduertit, in confirmationem prædictorum videndus idem Bellarmin. de tranſlat. Imperij per tres libros præſertim libr. 1. ex capit. 4. capit. 12. & lib. 2. capit. 3. & lib. 3. ex ca. 1. In tranſlatione autem eiuſmodi elèctione, & cæteris Romanus Pontifex non ſæcularem, aut politicam, ſed Eccleſiaſticam, & ſpiritualem exercet poteſtatẽ, quatenus Eccleſiæ paſtor eſt, in finem ſupernaturalem animarum ſaluti prouidet, vt benè Bellarm. d. c. 12. & ſupra n. 25. notauimus. 
 
Septimò principaliter infertur ineptè, & erro[*]neè labi Guillelmum Barclaium in tract. de poteſt. Papæ, qui cum ſe Iuriſperitum, & Catholicũ profiteatur, velut alter Iſmael aduerſus fratres ſuos tabernaculũ fixit Geneſ. 16. contra omnes Catholicos tum Theologos, tùm Sacrorũ Canonũ, & Ciuilium legũ profeſſores. ſingularẽ ſententiã nullo auctore citato, nullo ſolido fundamento aſtruere conatur. Agnoſcit nãque in Rom. Pontif. Monarchiam Eccleſiæ ſpiritualem, iuriſdictionem, & poteſtatem, etiam ſupra Reges, & Imperatores: negauit tamẽ ſubordinationẽ poteſtatis tẽporalis ad ſpiritualẽ, & cõſequẽter etiã negauit poſſe Pontificẽ in rebus temporalibus aliquid diſponere, nec Reges hæreticos dominio, & Regno priuare: cui doctè, & latè (vt aſſolent) reſpondent Bellarm. inteintegro libro de poteſtate ſummi Pontificis in tẽporalibus, Suar. contra errores Angliæ libr. 3. de Primatu ſummi Pontificis ca. 21. à num. 4. fortiora tamen Barclaij fundamenta in præſentiarum refutanda duxi, vt appareat quam debilibus argumẽtis nitatur. Primó igitur ſic argumentatur, ſi Pontifici directè in temporalibus poteſtas non competit, nec competet indirectè ex reg. cum quid vna via prohibetur, non debet ad id alia admitti in 6. ¶ Secundò poteſtas ſpiritualis, & tẽporalis iure diunio diſtinctæ ſunt, nec altera in alteram imperiũ habet cap. cum ad verum, ca. duo 96. diſt. citatque D. Bernard. lib. 1. de conſiderat. Driedon. de liber. Chriſt. cap. 2. Hoſsium apud Athanaſium in epiſt. ad ſolitariam vitam agentes. ¶ Tertió poteſtas ſpiritualis, & Eccleſiaſtica vnam efficiunt rempub. eiuſdemque duo ſunt membra ad Roman. 12. & 1. Corinth. 12. Sed neque pes à pede, neque brachiũ à brachio, neque humerus ab humero pendet, ſed ab vno tertio. ¶ Quartò Innocent. III. in cap. Per venerabilem qui filij ſint legitimi, decidit Regem Franciæ intemporalibus non recognoſcere ſuperiorem, ergò qui poteſtatem indirectam Pontifici cõcedunt, contradicũt Innocẽtio. Nam habet, & non habet, ſimul vera eſſe non poſſunt. ¶ Quintò poteſtas hæc Pontifici competens in temporalibus aut iure diuino, aut humano, aut opinionibus fundatur; ſed iure diuino nullum huius poteſtatis ex tat veſtigium, nec iure humano poteſtas Regibus diuino iure conſtituta deſtrui potuit; inter Theologos verò & Canoniſtas ingens de hac re diſſenſio, dum hi directam, alij indirectam poteſtatem aſtruunt, facit vt quæſtio hæc de temporali poteſtate Papæ dubia, incerta, ac tota in hominum opinione poſita videatur. ¶ Sextò Reges, & Principes ethnici poteſtatem omnem temporalem habẽt, ergò per conuerſionem eam non amittunt, ſicut nec priuati homines amittebãt, Act. 5. exceptis rebus illis, quas ſponte obtulerant; ſimiliter ergò & Principes, vbi Chriſto nomen dabant, ius ſuum temporale, & imperium, & poteſtatem politicam, integram, & intactam retinebant, alias ſequeretur, quod Pontifex eſſet maior Deo, nam ſi aufert Regna Principibus, quæ Deus illis dedit maior eſt Deo. ¶ Septimò ſi ex eo competit Pontifici ea poteſtas, quia omnis reſpub. debet eſſe perfecta, & ſibi ſufficiens in ordine ad ſuum finem, vt tradit Bellarm. de Romano Pontifice lib. 5. cap. 7. verſ. ſecũda ratio; ſequeretur ècontrario rempub. temporalem habere poteſtatem diſponẽdi de rebus ſpiritualibus, & deponendi ſupremum reipub. Eccleſiaſticæ Principem, ſed neceſſaria eſt ad finẽ temporalem poteſtas diſponendi de rebus ſpiritualibus, & deponendi Principem Eccleſiaſticum, igitur, ſed hoc eſt falſum, & abſurdum, proinde & illud quoque falsũ eſt, cui hoc eſt conſequens. ¶ Octauo Salomon Rex Sacerdotem Abiatharẽ reũ mortis pronunciauit, "quòd coniuranti Adoniæ conſenſißet, & eiecit eum ne Sacerdotio fungeretur" 3. Reg. cap. 2. ſed hæc poteſtas per Baptiſmum in lege gratiæ non amittitur, quia Chriſtus non venit ſoluere legem, ſed adimplere, vt argumentatur capit. 3. §. 3. ¶ Nono D. Gregor. epiſtol. 61. libr. 2. vocat ſe famulum indignum Imperatoris, & dicit, Imperatori cœlitus datam eſſe poteſtatem ſuper omnes homines, ergò ſuper Papam ſi homo eſt? 
 
His argumentis, vt alia omittamus, ſatisfacien[*]dum erit, non obſtat igitur primum ex regul. cum quid vna via prohibetur in 6. nam vltra reſponſionem Bellarm. de poteſt. ſummi Pontificis in tempora libus cap. 5. regula illa, vltra aliàs limitationes de quibus per gloſſam ibi, limitatur quoties prohibitum venit in conſequentiam actus permiſsi, vt poſt Alexand. quem citat, reſoluit Marian. Socin. conſil. 3. n. 39. vol. 2. pro ſequitur latiſſimè Vincentius Carroccius in repetit. c. cum quid prohibetur lib. 6. p. 1. à pag. 1. vſque ad pagin. 79. Suar. in ſpecie lib. 3. cõtra errores Angl. ca. 30. n. 1. & 2. Vulgare namque eſt axioma tàm in Philoſophia, quàm in vtroque iure, quod ſicut ei, cui cõmittitur finis, committuntur etiam media ad illum; & cui conſequens etiam antecedẽs; ſi cui poteſtas aliqua, vel iuriſdictio conceditur, conceduntur omnia, ſine quibus, vel nullatenus, vel ſine notabili difficultate eiuſmodi poteſtas, & iuriſdictio expediri poteſt; quæ omnia ad eandem conceſsionem, non vero ad diuerſam ſpectant, l. 2. ff. de iuriſd. "Cui iuriſdictio data est, ea quoque conceßa eße vidẽtur, ſine quibus iuriſdictio explicari non potuit," capit. 1. ibi: Poteris, capit. prætereà, "quia ex eo quod cauſa ſibi committitur, ſuper omnibus quæ ad cauſam ipſam expectare noſcuntur, plenariam recipit potestatem." capit. prudentiam. §. ſexta, vbi gloſſa final capit. ſuſpicionis cum alijs de officio de legati: idque ad varias quæſtiones tradunt Iaſſon, Purpurat. Decius, Curtius, & nouiores in d. l. 2. & alij in præcitatis locis, Euerard. loco 125. cum ſeq. Menoch. 1. recup. à numer. 362. & remed. 6. numer. 43. de arbitrar. quæſtion. 74. à num. 38. & caſu 112. à num. 18. Nauar. à num. 28. in princip. de pœnit. diſt. 5. Hypol. ſing. 175. Gratian. reg. 79. poſt alios, quos referũt, licet ſint alterius gradus, vel ordinis Franc de Claperijs de Imperio cap. 16. n. 1. 
 
Quæ regula multò certius locũ habet, vbi finis,[*] de quo agitur, excellẽtior eſt medijs, & cõſequens, vel principale antecedẽti, vel acceſſorio; & vbi maior aliqua, vel ſuperior poteſtas, & iuriſdictio cõceſſa proponitur, ea verò quæ præcedere debent, ſeu media ad illius expeditionẽ, ſunt minora, vel ad minorem, & inferiorem ſpectant poteſtatem, vt docet Bart. n. 2. & 3. in d. l. 2. vbi communis ex Iaſ. n. 11. verſ. 4. Curt. num. 13. & alijs, Roman. in l. illud. ff. de adquir. hæred. Iaſ. in l. ſi cauſam n. 6. C. de trãſact. & in l. vlt. n. 6. C. de hæredibus inſtituendis, Euerard. loco 125. verſ. dicta tamen regula Menoch. caſu 112. à num. 18. ſecundum quos id certiſſimum, ac omnino indubitabile eſt, ſi pertineant non tantum ad inferiorem, verum etiam ad ſubalter nam, vel ſubordinatam ſuperiori conceſſæ, iuxta tradita in d. l. 2. & d. cap. prætereà, & reſoluta ſupra corol. 3. à n. 37. 
 
Aduerto etiã prædictam reg. cum quid vna via[*] in 6. procedere quando per indirectum in fraudẽ legis conſequitur quis, quod ei prohibitum eſt directè, vt in exemplo Barclaij, qui non poteſt alienare, non poteſt liti cedere ex Panormitano in c. dudum de electione, & in cap. cum pridem de pactis, de quo videndus eſt Molin. libr. 4. cap. 9. At in noſtra ſpecie ſummus Pontifex non conſequitur temporalem poteſtatem directè in rebus temporalibus. Nec enim deponendo Regem ob hæreſim. & culpam, ne officiat bono ſpirituali, eius loco cõſtituitur, illiuſuè regnum, & imperium vſurpat, ſed excluſo, vel recluſo eo, ſua ſpirituali vtens poteſtate iuxta reſoluta ſupra corol. 3. relinquit Regnũ & Imperium diſpoſitioni electorum, vel ſucceſſorum legitimorum. Vndè Innocent. 4. cum in Concilio Lugdunenſi vniuerſali anno 1245. (in quo præter Archiepiſcopos, & Epiſcopos vndique euocatos, interfuerunt etiam Balduinus Imperator Orientis cum alijs multis Principibus, & ſancto Ludouico Francorum Rege) Eccleſiam ſine dubio repræſentãte, Federico II. Imperium abrogaſſet, in ſententia ait, "illi autem ad quos in eodem Imperio Imperatoris ſpectat electio, eligant liberè ſucceßorem," c. ad Apoſtolicæ ad fin. de re iud. in 6. ſimiliter & in eodẽ Concilio dũ Luſitaniæ Regi Sancio curatorem fratrem Alfonſum Boloniæ comitem daret. "Per hoc (ait) non intendimus memorato Regi, vel ipſius legitimo filio (ſi quem habuerit) prædictum Regnum adimere," vt habetur cap. grandi de ſupplenda neglig. Prælat. lib. 6. vbi aduertit ſingularis gloſ. verb. Regis, notat Bellarm. aduerſus Barclaium cap. 12. §. 4. & ca. 16. ad fin. 
 
Hinc fit quam extra rem, ne grauius dicam, Bar[*]claius de poteſtate Papæ ca. 12. ex propoſito axiomate inferat Põtificem pro libito Reges deponere, & quos velit inſtituere poſſe, "quod ſic (ait) ostendo: ſummus Pontifex poteſt alicui Regnum auferre, & alteri conferre, ſi neceßarium ſit ad animarum ſalutem, ergò vbi libitum ei erit, poterit quemlibet Regno priuare, & illud alteri conferre, & probat: quia ipſe est iudex." Hinc ſubtilitate eadem inferret Barclaius non eſſe creãdum Regem, quia filios veſtros tollet, & ponet incurribus ſuis, filias quoq; veſtras faciet ſibi vnguẽtarias 1. Regum. 8. argumentatur igitur à ſuppoſitione falſa, & tyrannica, vel potius inepta.[*] 
 
Verbis ergo illis directè, & indirectè, quid ſignificetur, ſup. num. 22. explicauimus, quidquid Barcla ius illorum vim aſſequutus non fuerit, dùm exiſtimauit eandem poteſtatem directam admitti, licet indirectè, ex ſententia Theologorum referens ea verba ad modum adquiſitionis, quo nil abſurdius. Illiſque vſi ſunt Innocent. Turrecrem. Victoria, Nauar. & alij plures, quos referunt Molin. 1. tom. de iuſt diſp. 29. Suarez libr. 3. contra errores Angliæ cap. 22. num. 8. aduertit Bellarm. de poteſtat. ſummi Pontificis in temporalibus cap. 5. column. 2. diſcrimem nam que vocum, directè, & indirectè, non refertur ad modum adquiſitionis, vt perperã putat Barclaius de poteſtate Pontificis cap. 12. §. 3. ſed ad ſignificandum obiectum ſecundarium, & conſentaneum ſupremæ poteſtatis ſpiritualis, vt per Bellarminum d. §. 3. iuxta noſtram explicationem d. n. 22. 
 
Non obſtat ſecundum, fatemur namque poteſ[*]tatem Regiam ſeu temporalem, & ſpiritualẽ, ſeu Eccleſiaſticam iure diuino diſtinctas eſſe, cap. cum ad verum 96. diſtinct. ibi: "Cum ad verum ventum eſt, vltra ſibi nec Imperator iura Pontificatus arripuit, nec Põtifex nomen Imperatorium vſurpauit, quoniam idem mediator Dei, & hominum homo Christus Ieſus ſic actibus proprijs, & dignitatibus distinctis officia potestatis vtriuſque diſcreuit," cum ſimilibus in argumẽto citatis. Negamus tamen illis iuribus probari alteram in alteram non habere imperium; imò contrarium ex eiſdem conſtat d. ca. cum ad verum, ibi: "Imperatores pro æterna vita Pontificibus indigerent," quæ verba repetuntur in cap. quoniam 10. diſtinct. d. ca. Per venerabilem, qui filij ſint legitimi, ibi: "In alijs regionibus (ſcilicet Imperatoris, vel Regis) certis cauſis inſpectis temporalem iuriſdictionem caſualiter exercemus," d. capit. ſolitæ de maiorit. ibi: "Potuiſſes autem (Imperator) prærogatiuam Sacerdotij ex eo potius intelligere, quod dictum eſt non à quolibet ſed à Deo, non Regi, ſed Sacerdoti, non de Régia stirpe, ſed de Sacerdotali proſopia deſcendenti, de Sacerdotibus videlicet, qui erant in Anathot. Ecce conſtitui te ſuper gentes, & Regna, vt euellas, & diſsipes, ædifices, & plantes." Hierem. 1. cap. duo ſunt 96. diſtinct. "Duo ſunt quippè Imperator Auguſte, quibus principaliter hic mundus regitur, auctoritas ſacra, & Regalis potestas, in quibus tantò grauius pondus est Sacerdotum, quantò etiam pro ipſis Regibus, ſeu regiminibus hominum in diuino ſunt reddituri examine rationem", ergò ſi Pontifex de Regis adminiſtratione redditurus eſt rationem apud Dei tribunal, conſtat ad illam dirigendam poteſtatem habere, vt benè aduertit Bellarm. de poteſtate ſummi Pontificis in temporalibus capit. 2. Diuuſque Bernardus, Hoſsius, & Driedonius totum contrarium probant, vt apud eos videri poteſt, explicat Bellarminus vbi proximè cap. 13. Driedonius autem lib. 2. cap. 2. de libertate Chriſtiana totus eſt in probanda Pontificis ſuperioritate erga Reges, & Imperatores, vnum, vel alterum ſufficiat teſtimonium. Infert enim col. ante penult. in hæc verba, "ex his igitur liquidum eſt Papam, in quantum Vicarius Chriſti, & ſucceßor B. Petri præter poteſtatem cognoſcendi pœnitentium peccata in foro conſcientiæ, pœnitentiamque illis debitam iniungendi, habere etiam a Chriſto potestatem, ſeu iuriſdictionem in foro exteriori excommunicandi, ſeu a conſortio Eccleſiæ ſegregandi homines contumaces," & col. vltim. "cæterum Papa quamuis facultatem eligendi, coronãdi, aut instituendi Imperatorem non habeat ex iure diuino," & paulò poſt, "tamen ex iure diuino ratione curæ paſtoralis poteſtatem habet in Imperatorem Christianum, perinde ac paſtor ſpiritualis in filium, & tamquàm paſtor in ouem ſuam, & ideò ſuper his, quæ concernunt directionem Imperij eius in fide, & moribus Chriſtianis, & in cauſis atque officijs ſpiritualibus diſponendis, & in Epiſcopatibus per loca, vel ciuitates inſtituendis Imperator ipſe ſubiectus eſt Papæ," & anteà colum. 5. exponens illa verba Ioannis 21. "paſce oues meas," ſic ait, "id est ſis paſtor ouium mearum, officium autem paſtoris non ſolum eſt docere, & panem verbi Dei diſpenſare, ſed eſt & oues custodire à lupis, & educere in paſcua, & morbidas, ac contagioſas ab ouili ſeparare, & aduerſarios coercere, & in virga diſciplinæ corrigere." 
 
Non obſtat tertium argumentum, quòd mem[*]brum non habet poteſtatem in membrum eiuſdẽ generis, quòd confirmari poteſt ex illa reg. par in parem non habet Imperium cap. innotuit de electione, "ſed Pontifex, & Imperator ſunt membra eiuſdem generis, igitur alter in alterum non habet Imperium," & inde ait "poteſtatem ſpiritualem, & politicam eſſe velut duos humeros in corpore, quorum neuter alteri ſubijcitur, ſed vterque ſubijcitur vni capiti Chriſto." Sed argumentũ hoc ſeu æquiparatio, vel potius æqualitas vtriufque poteſtatis repugnat ſacris litteris, Fidei Catholicæ, & receptæ Catholicorum doctrinæ, dùm Petrum, eiuſque ſucceſſorem non caput Eccleſiæ viſibile, ſed inferius membrum conſtituit, quòd ad hæreſim pertinet, quæ hoc tempore maximè viget, vt aduertit Bellarminus de poteſtate Pontificis in tẽporalibus ca. 14. Poteſtas igitur ciuilis, vt corol. 3. probauimus, ſpirituali ſubordinata eſt, & inde habet ſe tanquam brachium ad ſuum caput, ideòque Principes ſæculares in Eccleſiæ corpore defenſores capitis, & Eccleſiæ cap. Principes, cap. Regum cap. adminiſtratores cum multis ibidem 23. q. 5. diuerſum exercent officium à capite, cuius eſt regere, & ita brachiorum nomine continentur, ex regul. cap. ſingula 89. diſt. ibi: "Sicut in vno corpore multa membra habemus, omnia autem membra, non eundem actum habent, ita in Eccleſiæ corpore." brachij autem ratio non conuenit ſummo Pontifici (in quo Eccleſiaſtica ſuprema reſidet poteſtas ex reſolutis ſupra) Quippè qui cum Chriſti ſit vicarius cap. 2. de tranſlatione Epiſcopi, Chriſtum ipſum, qui caput eſt primarium Eccleſiæ ad Epheſ. 5. repræſentat, obid Papa in capite, Rex, ſeu Imperator in brachio, ſiue humero inungitur. Nã in his principatus congruè deſignatur iuxta illud Iſai. cap. 9. "Factus eſt principatus ſuper humerum eius," & Samuel fecit poni armum ante Saul, cui dederat locum in capite ante omnes inuitatos 1. Regũ 9. In capite verò Pontificis Sacramentalis eſt delibutio conſeruata, quia perſonam capitis in Põtificali officio repræſentat. Refert autem inter Pontificis, & Principis vnctionem, quia caput Pontificis chriſmate conſecratur, brachiũ verò Principis oleo delinitur; vt oſtendatur quanta ſit differentia inter authoritatem Pontificis, & Principis poteſtatem, ita Innoc. III. in capit. 1. §. vndè de ſacra vnct. vbi obſeruant Abb. & reliqui, Caſtald. de Imperatore q. 20. à numer. 1. Baldes de dignit. Regum Hiſp. cap. 14. à num. 28. Cæſar Baron. tom. 5. annal. anno 496. Ioſephus Stephanus de oſculat. pedum Rom. Pon. ca. 7. in fin. Vnctioque. illa ſacra, & in Eccleſia Imperatori data obedientiam, & ſubiectionem filij erga matrem Eccleſiã, Eccleſiæque caput Romanum Pont. inſinuat, ex Ribaden, en el principe Chriſtiano lib. 1. capit. 12. Ideoque tyrones enfes ſuos recipiebant olim ab altari, vt profiterentur ſe filios Eccleſiæ eſſe, atque ad honorem Sacerdotii, ad tuitionem pauperum, ad uindictam male factorum, & patriæ liberationem gladiũ accepiſſe ex Petro Bleſen. epiſt. 49. 
 
Quartò non obſtat authoritas Innocentij. 3.[*] in cap. Per venerabilem qui filij ſint legitimi, decidentis Regem Galliæ non habere in temporalibus ſuperiorem, vndè qui poteſtatem temporalem in ordine ad ſpiritualia concedunt ſummo Pontifici, contra dicunt Innocentio: ſed ſatis fit, tùm quia ipſe Innocentius Othonem quartum Imperatorem depoſuit, ergó non Doctores, ſed ipſe Innocentius contradicit ſibi, vt benè aduertit Bellarmin. de poteſtate ſummi Pontificis in temporalibus cap. 14. Tùm etiam, quia ipſemet Innoc. in eod. capit. Per venerabilem, decidit, quòd Pontifex exercet caſualiter, hoc eſt incidenter, & indirectè poteſtatem in temporalibus in Imperatoris, Regumque ditionibus. Vndè veriſsimum eſt Regem Galliæ, Imperatorem, & reliquos ſimiles non habere, nec recognoſcere in temporalibus ſuperiorem in terris, non tamen inde infertur non habere in ſpiritualibus ſuperiorem, qui non propriè temporalem, ſed verè & proprie ſpiritualem, & ſuam, non alienam intemporalibus in ordine ad ſpiritualia exercet iuriſdictionem iuxta ea, quæ ſupra nu. 25. ex ſententia Ariſt. & D. Thom. & aliorum explicauimus. 
 
Non obſtat quintum quòd hæc poteſtas non[*] conſtat ex iure diuino. Sed falſa, & hæretica eſt maior, nam de iure diuino extant authoritates illæ, Matth. 16. "Tibi dabo claues Regni cœlorum", & Ioan. 21. "paſce oues meas, & quodcumque ligaueris ſuper terram, erit ligatum & in cœlis," Matth. 16. Paulus etiam vt plenitudinem poteſtatis exponeret ad Corinth. 1. capit. 6. "Ait neſcitis quia & angelos iudic abimus, quantò magis ſæcularia?" Vt ad propoſitum in ſpecie expendit Innocent. 3. in capit. Per venerabilem, qui filij ſint legitimi, Innocent. 4. in capit. ad Apoſtolicæ de re iudicata libr. 6. obseruant Driedon. libr. 2. de libertat. Chriſtiana capit. 2. Bellarmin. de poteſtat. ſummi Pontificis in temporalibus capit. 5. Suar. libr. 3. de Primatu Romani Pontificis capit. 23. à numer. 2. Idque duabus rationibus euidenter probari poteſt, dùm Marſilius Paduanus, Barclaius, & alij aduerſarij textum expreſſum in euangelio petunt. Nam prædicti non negant poſſe Pontificem coercere Principes, & Reges præſertim hæreticos per cenſuras Eccleſiaſticas excomunicationis, & interdicti, ſed negant poſſe vlterius cõtra illos procedere, vt aduertunt Azor in ſumma 2. p. inſtit. lib. 4. cap. 19. Suar. lib. 3. de Primatu Romani Pontificis c. 23. num. 9. 
 
Contra quos ſit prima ratio, quòd vis dire[*]ctiua (quam præcitati agnoſcunt in Pontifice erga Reges ex citatis ſcripturæ locis, & alijs relatis per Suar. vbi proximè à numer. 3.) ſine coactiua inefficax eſt, ex "Ariſt. 10. Ethicorum capit. vltim." ex iure Conſulto "Paulo in l. vltim. ff. de officio eius, cui mandata eſt iuriſdictio," ibi: "Iuriſdictio ſine modica coerctione nulla eſt," "Innocen. III. in c. paſtoralis 28. in princip. de offic. de egat." ibi: "Cum de legato à Principe iuriſdictio dandi iudicem ſit à lege conceſſa, potest compellere renitentem, eò quòd iuriſdictio illa nullius videretur momenti, ſi coerctionem aliquam non haberet." Princeps enim eum, cui magiſtratum dedit, omnia agere decreuit ex Vlpiano in l. Quidam cõſulebãt 57. ff. de re iudicata, cũ pluribus alijs, & ita non eſt neceſſe vt hoc conſequens in commiſsione exprimatur, cum ex natura rei expreſſum ſit, & cenſeatur ex reg. l. Ad rẽ 56. l. Ad legatũ 62. ff. de procurat. declarat eleganter Alexandr. 3. in capit. Prætereà 5. de officio deleg. ibi: "Hoc tibi authoritate præſentium innoteſcat, quod poſtquam ei cauſa licèt ſimpliciter delegatur, ſatis poteſt noſtra auctoritate partes compellere, & etiam contumaces ſeueritate Eccleſiastica coercere, etiam ſi litteræ commiſsionis id non contineant, & reddit rationem, quia ex eo quod cauſa ſibi committitur, ſuper omnibus, quæ ad cauſam ipſam expectare noſcuntur, plenariam recipit poteſtatem," quam coercendi poteſtatem ſignificauit Paulus 1. ad Corinth. 4. "vultis in virga veniam ad vos," nomen autem virgæ importat in ſcriptura poteſtatem coerciuam Pſalm. 2. "Rege eos in virga ferrea," vt ex patribus probat Suar. d. ca. 23. num. 4. 
 
Secundò oſtenditur, quia citatæ auctorita[*]tes generales ſunt, generaliterque loquuntur, omnes oues, & ſubditos complectuntur, cap. ſolitæ de maioritate. Nam vbi lex non diſtinguit, nec nos diſtinguere debemus, l. De pretio. ff. de publiciana: ſic & illa Matth. 18. "Si Eccleſiam non audierit, ſit tibi tanquàm Ethnicus, & publicanus," & illa ad Titum capit. 3. "Hæreticum hominem deuita," à quibus regulis qui Regem eximere contendit, probet expreſſe limitationem in eadem ſacra pagina, vt ſuo conuincatur argumento. Nam qui regulam iuris ſiue diuini, ſiue humani pro ſe habet, obtinebit, donec contrarium ab aduerſario oſtendatur cap. 2. de coniugio leproſorum, ibi: "Generali præcepto Apoſtoli quòd exigitur, est ſoluendum, cui præcepto nulla in hoc caſu exceptio inuenitur," gloſſa 1. in Rubrica vbi omnes de regul. iur. in 6. Tiraq. plures cõgerens de retractu tit. 1. §. 1. gloſ. 9. nu. 211. Vndè etiam contra priuilegiatas aliàs perſonas obſeruanda eſt regula, niſi in ſpecie, de qua agitur, priuilegium oſtendatur l. In fraudem 16. §. vltim. in fin. ff. de militari teſtam. ibi: "Quia generalis est ista determinatio," vbi notat Bald. exornant ad varias quæſtiones Coſta poſt alios in cap. ſi pater. 1. p. verb. habẽs, num. 9. de teſtam. in 6. Valaſc. de iure emphyt. q. 22. num. 5. Tiraq. in tractat. de præſcript. gloſ. 11. num. 3. & de retract. tit. 1. §. 1. gloſ. 14. à num. 96. & in noſtra ſpecie Suar. cõtra errores Angliæ lib. 3. cap. 23. n. 20. 
 
Hinc fiſcum, ſeu Regem non eſſe priuilegiatũ[*] niſi in caſibus iure expreſsis, docet gloſſa, verbo, publica per tex. ibi in l. Item veniunt. §. in priuatorum. ff. de petit. hæred. & verbo, pertinet in l. 1. C. eod. reſoluunt Ripa n. 14. Alciat. 12. Camillo 67. Barboſ. p. 7. num. 19. in fin. in l. 1. ff. ſoluto matrim. Tiraq. d. gloſſa 14. nu. 100. Pereg. de iure fiſci libr. 6. tit. 2. n. 3. poſt alios. 
 
Quòd ſi adhuc exemplum in perſona Regis in[*] ſacra pagina à nobis requirant. Ozias Rex 2. Paralipom. cap. 26. cum Sacerdotis officium vſurparet, & à Sacerdotibus admonitus non acquieſceret, cõtinuò lepra diuinitus percuſſus fuit, vt ſupra corol. 2. n. 36. annotauimus, atque iudicio Sacerdotum ſeparatus à cœtu ſeorſum in domo ſolitaria habitauit vſque ad mortem Regni adminiſtratione priuatus; illiuſque filius rempublicam adminiſtrauit, vbi notant Gaſpar Sanctius, Ioſeph. lib. 9. antiquitat. capit. 11. Vndè ſi ob lepram poterat Sacerdos olim Regem iudicare, & Regno priuare, à fortiori poterit nunc propter lepram ſpiritualem ideſt hæreſim, quæ per lepram figurabatur ex Auguſtino lib. 2. de quæſt. Euange. quæſtion. 40. Cum 1. ad Corinth. 10. Paulus dicat contigiſſe Iudæis omnia in figuram, docet Innoc. in ca. Per venerabilem verſ. in rationibus, qui filij ſint legitimi, "cum deuteronomium lex ſecunda interpretetur, ex vi vocabuli comprobatur, vt quòd ibi decernitur, in nouo teſtamento debeat obſeruari," notat Palacius de retentione Regni Nauarræ 2. p. §. 8. Bellarm. lib. 5. de Roman. Pontif. cap. 8. & de poteſtate ſummi Pontificis in temporalibus capit. 37. Marta de iuriſdict. 1. p. cap. 23. à numer. 3. 
 
Aliud extat exẽplum de Athalia Regina Reg[*]no, & vita ob hæreſim (quia fauebat ſuperſtitioni, & Idololatriæ Baal) priuata ex Ioadæ Pontificis mandato 4. Regum. 11. & 2. Paralipom. capit. 23. cuius mentionem fecimus ſupra corol. 4. num. 45. obseruat Bellarm. d. cap. 8. & de poteſtate ſummi Pontificis in temporalibus capit. 38. Marta de iuriſdict. p. 1. cap. 23. num. 2. Palacius d. §. 8. vbi alia exempla ex lege veteri afferunt, & quamuis Barclaius de poteſtate ſummi Pontificis in temporalibus cap. 38. hoc exemplum euitare nitatur, dùm ait Athaliam per tyrannidem Regnum vſurpaſſe, & ob id depoſitam, & interfectam. Vltra namque reſponſionem Bellarm. d. cap. 38. Ego noto quòdſi Pontifici licuit ob Regni vſurpationem Reginam populi conſenſu iam regnãtem Imperio, & vita priuare, & alium Regem conſtituere, vt in eius locum ſubſtitutus ex eiuſdem Ioadæ mãdato fuit Ioas, à fortiori id licebit ob hæreſim. 
 
Ex quibus patet falſò aſſerere Barclaium hanc[*] Pontificis ſummi poteſtatem non iure diuino, ſed opinionibus cõtrarijs conſtare. Quia de poteſtate conſtat ex iure diuino; opiniones verò circa directam, & indirectam poteſtatem non contradicũt in effectu, ſed in modo, vt etiam in materijs de fide paſsim Theologi controuertunt, vt aduertit Bellarm. de Poteſtat. ſummi Pontificis in temporalibus cap. 3. de quo corol. præcedenti. 
 
Non obſtat ſextum, cui reſpondet Bellarm. de[*] poteſtate ſummi Pontificis in temporalibus cap. 3. Ego aduerto puerilem eſſe diſcurſum Barclaii, tùm quia non liceret Regi in facinoroſos animaduertere. Auferret náque bona, & vitam, quæ Deus dedit, & eſſet Deo maior. 
 
Et ad rem neque ethnicus, ſiuè priuatus, ſiuè[*] Principes per fidem amittunt bona, & Regnum, ſed fiunt de ouili Chriſti, tenentur obedire paſtoris mandato, quoad finem ſupernaturalem: & Reges, ſupremique Principes temporales, quo excelſiori loco ſunt, maioraque à Deo Optimo Maximo beneficia accipiunt, eò maiori recognitionis, & obſeruantiæ vinculis tenentur; magiſque, ne cadant, paſtore animarum ſuarum indigent, qui eos ad ſalutem conſequendam dirigat; vt eleganter aduertunt Reginaldus Polus Cardinalis in dialogo de Pontifice maximo, Oſorius in epiſtola ad Reginam Angliæ Eliſabeth, Ribadeneira en el Principe Chriſtiano lib. 1. cap. 10. cum duobus ſeqq. Bellarm. de poteſt. ſummi Pontificis in temporalibus c. 3. 
 
Non obſtat ſeptimum, nam noto primò ſtare[*] non poſſe, "neceßaria eſt ad finem temporalem potestas diſponendi de rebus ſpiritualibus, & deponendi Principem ſpiritualem," & illud "hoc eſt falſum, & abſurdum." Nam neceſſarium abſolutè eſt illud, ſine quo non l. Veteres verſic. quoniam. ff. de itinere, actuque priuat. ibi: "Sine quibus iter refici non poteſt," D. Thom. 2. 2. quæſtion. 32. articul. 6. receptus ex Nauar. in cap. ita quorundam notab. 10. num. 2. de Iudæis, falſo autem & abſurdo quid abſurdius? ſed cum ex abſurdo abſurdum ſequatur, gloſſa, verb. alioquin in l. Diuortio. ff. ſoluto matrim. quid mirum ſi ex illorum ſuppoſitione argumentetur Barclaius, cui abunde ſatisfacit Bellarm. de poteſt. ſummi Põtificis in temporalibus c. 17. Neque enim ad finem temporalem conſequendum neceſſe eſt ſacrarum virginum domos, & inſtituta diſturbare, & extinguere: ſigna, quæ memoriam diuini muneris atque beneficij frequenter renouant, euertere: ſacra, ceremonias, ſacramenta delere, & exterminare: obedientiam, qua Chriſtiani ſummum Eccleſiæ rectorem venerantur, de medio tollere. Neque animæ corpus, ſpiritui caro, Soli Luna, ſpiritualibus temporalia præferenda ſunt, c. ſolitæ de maioritat. cap. ſuſcipitis diſt. 10. 
 
Ad octauum circa depoſitionem Sacerdotis[*] Abiatharis per Salomonem 3. Reg. cap. 2. multipliciter reſpondent D. Thom. libr. 1. de regimine Princ. cap. 14. ad finem, Abulenſ. d. capit. 2. q. 28. & 31. Iacobat. de Concilio lib. 9. art. 12. ad 3. num. 197. Turrecrem. lib. 2. capit. 96. ad 4. Bellarmin. libr. 2. de Romano Pontifice cap. 29. ad 4. & de poteſt. ſummi Pontificis in temporalibus capit. 15. Griſaldus in deciſionibus fidei verb. Imperator numer. 10. ad obiectiones, Valenzuela contra Venetos part. 4. numer. 125. Suar. contra Angliæ errores libr. 3. de Primatu ſummi Pontificis cap. 26. per totum, & lib. 4. cap. 6. n. 1. Beccan. 2. tom. opuſculo 8. de Primatu Regis Angl. c. 2. à n. 37. Ex quibus communis eſt Salomonem non vt Regem, ſed vt Prophetã depoſuiſſe Abiatharẽ, "vt impleretur ſermo Domini, quem locutus est ſuper domum Heli in Silo," d. cap. 2. 
 
Ego autem circa illud Salomonis factum duo,[*] vel tria annotanda duxi, prius Abiatharẽ propter coniurationem cum Adonia eiectum à Sacerdotij munere fuiſſe, vt conſtat ex d. c. 2. tradit Ioſeph. de antiq. lib. 8. cap. 1. aduertunt præcitati, propter autem crimen læſæ maieſtatis humanæ etiam in lege gratiæ amittifori priuilegium communior eſt, & praxi recepta ex Claro. §. vltim. quæſt. 36. n. 27. Suar. contra Angliæ errores lib. 4. capit. 34. nu. 10. iuxta cap. Perpendimus de ſententia excommun. vt poſt alios obſeruauimus ad Illuſtriſsimum D. Rodericum Acunha Epiſcopum Portugalenſem in tract. de confeſſarijs Solicitant. quæſt. 24. num. 74. Ergò nilmirum, quòd Salomon, vt ſibi in futurum præcaueret, à ciuitate, & perconſequens ab officio exterminaret Abiatharem. 
 
Tùnc maximè quãdo promiſsiones erãt cõmuniter tẽporales, Sacerdoſque nihil ſupernaturale efficere poterat, vt ſupra n. 11. oſtendimus; nec habebat characterem, licebat que & vſus matrimonij extra tempus miniſterij, electio illius ex Dei inſtitutione erat penes communitatẽ vnius tribus Leuiticæ, & Sacerdotiũ carnale carnali origine trãſferebatur ab Aaron in poſteros ſuos Exodi 28. Hebræ. 7. Hieron. in Iſai. cap. 66. Sotus in 4. diſtinct. 20. quæſt. 1. art. 3. ad finem Ledeſma 2. par. quæſt. 21. art. 1. fol. 207. Bellarmin. lib. 1. de clericis capit. 6. & determinatæ erant ceremoniæ in vnctione, veſtibus, & Sacerdotibus, & in ritibus offerendi ſacrificia, vt ita eſſent expreſsior figura Chriſti venturi, & ſignum infallibile diuini pacti. Nihilmirum ergò ſi tunc ſimpliciter in poteſtate, & honoribus præcelleret Rex, D. Thom. lib. 1. de regimine Principis cap. 14. Cordoua lib. 4. quæſt. 4. ad 4. & quæſt. 5. argum. 2. ad vltim. Nauar. cap. nouit not. 3. nu. 33. 34. 38. & 139. Sotus d. art. 3. Turrecrem. libr. 1. in ſumma Eccleſiæ cap. 91. & lib. 2. cap. 96. Bellar. lib. 2. de Rom. Pontif. cap. 29. ad 4. & de poteſtate ſummi Pontif. in temporalibus cap. 15. poſt alios, ſecundum quos Regis hæc præcellentia ceſſauit in lege gratiæ propter ſublimiorem Sacerdotis gradum: de ſuperioritate Pontificis in lege veteri vide ſupra n. 14. & 15. 
 
Secundó noto factum illud Salomonis nihil[*] commune habere cum noſtra quæſtione. Aliud nãque eſt agere de poteſtate, quam Pontifex in ſpiritualibus, & in temporalibus in ordine ad ſpiritualia exercet: aliud de exemptione, ſeu immunitate perſonæ Eccleſiaſticæ, vt benè aduertunt Bellarm. de poteſtate ſummi Pontificis in temporalibus c. 15. Suar. contra Angliæ errores lib. 3. c. 21. n. 4. & cap. 26. n. 2. 
 
Tandem noto quod ſi in lege veteri Rex ſimpli[*]citer Sacerdote maior erat in poteſtate, & honoribus, vt communis habet, & Barclaius ac ſequaces contendunt, & tamen ex poteſtate in ſpiritualibus, quam priuatiuè ad Regẽ Sacerdos exercebat, ipſum Regem Regno abdicare, & vita priuare ob lepræ maculam, & hæreſis crimen poterat, vt conſtat ex citatis locis: à fortiori id poterit in lege gratiæ, in qua ſummus Pontiſex ſimpliciter Imperatore, & Rege maior eſt: & quod ibi figuratum fuit, hic in figura eſt obſeruandum ex d. cap. Per venerabilem, qui filij ſint legitimi Bellarm. Marta n. 63. & alij vbi ſupra. 
 
Eſſetque irrationabile, vt in lege gratiæ, ſi Ro[*]manus Pontifex, qui ſummum in Eccleſia militanti caput eſt ſuper omnes Reges Catholicos, vt fatetur Barclaius, in hæreſim laberetur, eſſet deponendus cap. ſi Papa 40. diſtin. de quo videndi ſunt Turrecrem. lib. 4. ſummæ cap. 1. & 20. Caſtro de iuſta hæreticorum punitione cap. 23. & 24. Bellar. de Roman. Pontif. lib. 2. cap. 30. Suar. lib. 4. de legibus cap. 7. à num. 1. contra Angliæ errores libr. 4. ca. 6. num. 8. 10. 14. & 15. poſt alios, quos referunt: & tamen ſi Rex eſſet hæreticus, nullum in Eccleſia Dei remaneret remedium ad illius coertionem, vt volunt Barclaius, & ſequaces, aduertit Bellarm. aduerſus Barclaium cap. 22. pagin. 212. Suar. contra Angliæ errores lib. 3. c. 23. n. 1. 
 
Cum tamen, ſi aduertas, maius Eccleſiæ præiu[*]dicium hæreſis Regis, quam Papæ afferre poteſt. Romanus nam que Pontifex, ſi in hæreſim incidat, eam vt priuatus amplectetur, neque docens Eccleſiam tali hæreſi Catholicos inficere poteſt propter ſpiritus Sancti aſsiſtẽtiam, "ego rogaui pro te, ne deficiat fides tua," reſoluunt in ſpecie Pighius lib. 4. Hierarch. Eccleſ. cap. 8. Auguſtin. lib. 4. doctrinæ cap. 27. & epiſt. 166. Genebrard. Chronic. lib. 3. pagin. 245. Bellarm. lib. 4. de Roman. Pontif. cap. 2. verſ. 3. cum ſeq. & cap. 7. in princip. Canus lib. 6. de locis Theolog. cap. 8. colum. ante penult. Per contrarium verò Rex hæreticus ſubditos ſuo imperio, ac poteſtate à Fide Catholica, pœnis bonorum, ac vitæ impoſitis, vt (prò dolor experientia docet) auertere poteſt. Cõtra hoc igitur malum Chriſtus Dominus nullum reliquit remedium in Ecclefia militanti? poteſt reſpub. Regem, ſi in tyrannidem euadat, Regno, & vita priuare, ex regul. l. Vt vim. ff. de iuſt. vt poſt Bellarm. & Nauarrum, quos citat reſoluit Suar. contra Angliæ errores lib. 3. cap. 3. num. 3. Menchaca Illuſtr. cap. 8. num. 19. & de ſucceſ. creat. lib. 3. §. 26. nu. 47. & non poterit ob hæreſim, quæ maius damnum in præſenti, & in futurum allatura eſt, id conſequi implorando ſummi Pontificis officium? 
 
At occurrit venuſtè Barclaius de poteſtate ſum[*]mi Pontificis c. 20. exemplo à matrimonij vinculo deducto. Sicut enim, ait, vir fœminam rixoſam in vxorem admittere non tenetur, ſi tamẽ admittat, abea ſeparari nequit, ita licèt reſp. hæreticũ in Regẽ accipere nõ teneatur, ſi tamẽ poſtquã Rex eſt, à Fide Catholica deficiat, eũ tolle rare debet, nec deponere poteſt, licèt in bona, corpora, animas graſſetur. Cui exemplo vltra reſponſionem Bellar. de poteſt. ſummi Pont. in temporalibus c. 20. Ego noto in Regis inauguratione nõ dari ſignificationẽ vnionis Chriſti cũ Eccleſia, in quo matrimonij indiſſolubilitas conſiſtit ad Epheſ. 5. iuncto c. gaudemus de diuortijs, videndus Henr. lib. 11. de matr. c. 2. §. 1. & c. 8. §. 1. Sed vt argumẽtum Barclaij admittamus, procedere deberet datis paribus terminis, aliàs eſſet argumentũ à diſparatis, quod ſui Iuriſperiti abhorrent, l. Papin. ff. de min. Vxor ergò ſi hæretica fuerit, à cohabitatione viri ſeparanda eſt ca. de illa de diuortijs, ſi in Apoſtaſia pertinax fuerit vltimò ſupplicio damnanda, à qua liber effectus maritus aliam ducere poterit 1. Corinth. 7. Ergò eodem Barclaij argumento, ſi Rex fuerit hæreticus à Regni, & ſponſæ adminiſtratione, & conſortio ſeparari debet, & ſi pertinax fuerit, erit tibi tanquã ethnicus, & publicanus, & alius in eius locum inſtituendus, & per contrarium ſi Rex fuerit rixoſus non erit deponendus, ſed tollerãdus. Ob periculum namque animæ à tàm potente hoſte vaſſali abſoluti ſunt à debito fidelitatis etiã iuratæ, ſi publicè conſtet dominum eſſe hæreticum, aut ſciſmaticum c. fin. de hæreticis, Paul. ad Tit. c. 3. "Hæreticum hominẽ deuita," Matth. 10. "veni ſeparare hominẽ aduerſus patrem," D. Thom. 2. 2. q. 39. art. 3. & 4. Henriq. lib. 11. de matrim. c. 17. §. 6. Caſtro de iuſta hæret. punitione lib. 2. cap. 7. pag. mihi 301. & cap. 8. Simancas de Catholicis cap. 23. à num. 11. Palacius de retentione Regni Nauarræ 4. p. §. 1. verſ. 2. Menoch. rem. 1. recup. à n. 337. Valenzuela contra Venetos 7. p. n. 53. ex quibus conſtat contra omnis iuris rationem diſſeruiſſe Barclaium. 
 
Non obſtat nonum, & vltimum, nam D. Gre[*]gorius ſe famulum & ſeruum non ſolum Imperatoris, ſed omnium Catholicorum vocabat ex ſolita humilitate, nimioque amore Bellarm. ex alijs de Romano Pontifice cap. 8. arg. 6. libr. 2. & aduerſus Barclaium c. 3. n. 10. & c. 7. verſ. 4. 
 
Quòd addit D. Greg. ſuper omnes homines, intel[*]ligitur ſuper omnes homines Romano Imperio ſubditos, alioqui poteſtas Mauricij Imperatoris fuiſſet etiã ſuper Garamãtas, & Indos, Gallos, Hiſpanos, aut alios innumerabiles, quòd eſt falsũ Bell. d. num. 10. eò maximè, quia aſſertio generalis quoad obligationem, & ſubiectionem non comprehendit perſonam loquentis ex reg. l. inquiſitio. C. de ſolution. vbi omnes, Surd. deciſ. 13. à num. 11. Decius conſ. 104. num. 2. gloſ. verbo, ſpecialibus, in cap. Petitio de iure iur. per text. ibi Gozzadin. agens de perſona ſummi Pontificis conf. 76. num. 14. & conſ. 101. num. 20. 
 
Eodem modo refellitur (ne aliquid omittamus)[*] quod alij obijciunt, ſummi Pontificis electionem olim ad Imperatorem expectaſſe, ſaltem quoad cõfirmationem cap. Adrianus 2. cap. in ſynodo 63. diſt. Quia nullum argumentum excellentioris poteſtatis Imperatoriæ ex eo ſummi poteſt, cum non iure proprio, ſed ex vſurpatione, aut conceſsione Pontificum, & Concilij ad tempus habuerit, per quod Pontifex nihil emendicabat ab Imperatore, cum omnem poteſtatẽ habeat immediatè à Chriſto Domino ſupra num. 18. proſequuntur latè Bellarm. de Roman. Pontif. lib. 1. cap. 7. verſ. ſed contra cum ſeqq. & lib. 2. cap. 29. argum. 6. & lib. 1. de tranſlat. Imperij cap. 13. arg. 8. Suar. lib. 3. contra errores Angliæ cap. 29. à num. 6. & de fide diſput. 10. ſect. 4. num. 9. & 10. Cui iuri confirmandi renũciarunt Conſtatinus V. Ludouicus filius Caroli, Otho. I. de Ludouico eſt text. in cap. ego Ludouicus 63. diſtinct. notat Suar. d. numer. 9. Cened. in decretum collect. 64. 
 
Vltra quod fictitia illa capita probat Bellarm. la[*]tè in reſponſione ad Regem Iacobum, Baronius tom. 9. anno 774. à num. 10. & tom. 10. anno 964. à num. 22. ſed licet vera eſſet hiſtoria; tantum abeſt vt Pontificiæ maieſtati, aut poteſtati detrahat, vt potius eminentior appareat, tùm quia electio futuri Pontificis ex illius inſtitutione, & determinatione pendeat, valueritque partem aliquã electionis, vel confirmationis futuri Pontificis Imperatoribus ſicut alijs communicare, ex latè traditis per Suar. de fide diſp. 10. ſect. 4. à numer. 11. tùm etiam quia in d. cap. In ſynodo Imperator à Pontifice, quem confirmauerat, Rex conſtituitur, quod maiorem denotat dignitatem. 
 
Stat ergò firma illa, & inconcuſſa Petra, aduer[*]ſus quam portæ inferi non præualebunt, cui quiſquis principatum æſtimat denegandum, illius quidem nullo modo poteſt diminuere dignitatẽ, ſed inflato ſpiritu ſuperbiæ ſuæ ſemetipſum in inferna demergit, vt S. Leonis magni viri ſapientiſsimi, atque optimi verbis vtar. Vndè ſi quæras, quis eſt Romanus Pontifex? reſpondet D. Bernard. libr. 2. de conſideratione alloquens Eugenium: "Tu Sacerdos magnus, ſummus Pontifex, tu Princeps Epiſcoporum, tu hæres Apoſtolorum, tu primatu Abel, gubernatu Noe, patriarchatu Abraham, ordine Melchiſedech, dignitate Aaron, auctoritate Moyſes, iudicatu Samuel, potestate Petrus, vnctione Christus: tu es, cui claues traditæ ſunt: cui oues creditæ ſunt; ſunt quidem & alij cœli ianitores, & gregum paſtores, ſed tu tantò glorioſius, quantò & differentius præcæteris nomen hæreditasti, habẽt illi ſibi aſsignatos greges, ſinguli ſingulos, tibi vniuerſi crediti, vni vnus, nec modo ouium, ſed & paſtorum: tu vnus omnium pastor," ad fin. lib. quarti idem Bernard. Romanum Põtificem nominat, "Christianorum ducem, pastorem plebium; vltorem ſcelerum; malorum metum; malleum tyrannorum; regum patrẽ, legum moderatorem, Canonum diſpenſatorem, ſal terræ; orbis lumen; Sacerdotem altiſsimi; Vicarium Chriſti; Chriſtũ Domini; Deum Pharaonis." Et ad ſignificandam hanc ſuperioritatem ab alijs independentem hedera flamini Diali abſtinendum cenſuerunt etiam Romani, quia cum hedera ſit imbecilla, ea de cauſa alijs, quibus innitatur, opus habeat, vt teſtantur "Plutar. in problemat. quæſt. 112. Ioan. Roſin. de antiquit. Rom. lib. 3. cap. 16." 
 
Octauo & vltimò infertur Roman. Pontificem[*] concedere potuiſſe Regibus Hiſpaniæ ius nauigandi in Indias priuatiuè quòd alios Principes, in finẽ, & bonum ſupernaturale, vt latius diſputabimus c. 7. cum ſeqq. 





 Svmmarivm. Cap. VII. -  1 Negat Incognitus Pontificem Romanum concedere potuiſſe Luſitaniæ Regibus ius dominij in Indos. -  Alexandri VI. diuiſio inter Hiſpaniæ Reges circa Oceani nauigationem. -  2 Romanus Pontifex Vrbis, & orbis Epiſcopus ex Apoſtolico officio tenetur Eccleſiam ſeruare, & amplificare, mittere prædicatores in infidelium Regiones. -  Romana ſedes cur Apoſtolica nuncupetur. -  Miſsiones variæ ab Apostolica ſede ad Euangelium prædicandum referuntur. -  3 Spiritualis potestas verſatur in miſsionibus prædicatorũ in orbem, in prohibitione verò commercij verſatur temporalis in ordine ad ſpiritualia. -  Reges Hiſpaniæ conſtituuntur delegati à Rom. P. ad Indiarum conuerſionem. -  4 Romani Pontifices referuntur, qui munus prædicationis Regibus Luſitaniæ commiſere, & commiſsio defenditur à pluribus. -  5 Alexander VI. ex Regum Hiſpaniæ voluntate nauigationis, & commercij ius diuiſit, auctoritate tamen Apoſtolica, non arbitraria. -  Romanus Pontifex poteſt cogere Reges Catholicos ad pacẽ non tamen cogit, & quare. -  6 Alexander VI. qua ratione potuit alijs Regibus inauditis diuidere inter Hiſpaniæ Reges nauigationem Oceani. -  7 Triplex quæſtionis caſus proponitur, ſcilicet de dominio in Indos, de nauigatione ad illos, de miſsione ad prædicandum. -  Pontifex non poteſt concedere dominium in Indos, nec ius nauigandi per ſe. -  8 Romanus Pontifex committere potuit Regibus Hiſpaniæ conuerſionem Indorum, & inconſequentiam nauigationem, & commercium alijs prohibere. -  9 Bullæ Pontificiæ verba referuntur circa commiſsionem conuerſionis Regibus Luſitaniæ delegatæ. -  Alexandri VI. Bulla Regibus Catholicis conuerſionem cõmittit. -  10 Luſitaniæ Rex ni mittat concionatores ad infidelium conuerſionem, non poteſt alijs prohibere in illis cõmerciũ. -  11 Conuerſio infideliũ in India Orientali committi nõ potuit niſi Regibus potẽtiſsimis, & ſub cõmercij colore, & fœnore. Luſitani ſub commercij colore occaſiones conuertendi infideles quærunt. -  12 Diuiſio Alexandrina ex Regum Hiſpaniæ voluntate proceſsit ex Incognito, ergò præſcribi poteſt. -  Res, quæ in commercio non est, nec in pactum deduci, nec præſcribi poteſt. -  13 Res publica, quæ in pactum deduci poteſt, potest etiam præſcribi. -  14 Vſucapio alienationis verbo continetur. 
 
Vtrùm Luſitani in Indos habeant ius dominij titulo donationis Pontificiæ. Cap. VII. 
 
NEgat Incognitus capit. 3. Pontifificem Romanum potuiſſe Luſitanis ius dominij in Indos concedere, tùm quia poteſtatem non habet in infideles, tùm etiam quia caret ciuili, qua iſta donatio fundari quiret: nec Alexandri VI. diuiſio inter Reges Hiſpaniæ, vt pote qui ab ipſis Regibus velut arbiter fuit electus Oſor. de reb. Emman. libr. 8. alijs Principibus nocere potuit. Nos verò generaliter in præcedenti capite egimus de poteſtate Pontificis ſummi in temporalibus; de poteſtate in infideles diſputabitur c. 9. nunc de eiuſdem poteſtate mittẽdi legatos ad prædicationẽ Euangelij diſſeremus. 
 
Cũ Rom. Põt. Vrbis, & orbis Epiſcopus ſit vni[*]uerſalis gloſſa fin. in capit. fœlicis de pœnis in 6. D. Thom. opuſc. 19. de error. Græc. & contra impugnantes relig. capit. 4. Corduba libr. 4. quæſtion. 4. ad 11. Rofenſ. contra Luther. articul. 25. E Kius Enchyr. ca. 3. ad 18. Bellar. libr. 2. de Rom. Pont. c. 31. §. 15. Caet. de Primat. Rom. Eccleſ. c. 13. ad 5. vt latè reſoluimus c. præcedenti. cũ igitur ſit paſtor vniuerſalis ex primò Apoſtolatus officio ad cum ſpectat non ſolum Eccleſiam ſeruare, ſed etiam amplificare, & propagare, Salmer. tom. 12. tract. 38. pag. 311. colum. 2. & ita mittere in Regiones infidelium prædicatores, qui illos cogant, & inuitẽt intrare in locum Euangelici conuiuij, & in Eccleſiam, & præcipuè ad illum, quam ad alium, vt reſolues cap. ſeq. nu. penul. Sic Petrus Apoſtolus in Ægyptum Marcum miſit, & Clemens Dionyſiũ Areopagitam in Galliam, & Gregor. Auguſtinũ, ſocioſque eius in Angliam, Gregorius ſecundus Bonifacium in Germaniam, & alij alios, vt referunt Salmeron vbi ſupra, verſ. profecti ſunt, Acoſta de procurãd. Indorum ſalute lib. 3. cap. 2. quibus Euangelicis expeditionibus ad expugnandũ, Chriſtoque ſubijciendum terrarum orbem, iuxta illud Marc. vlt. "Euntes in vniuerſum mundum prædicate Euãgelium omni creaturæ." factis per ſummos reip. Chriſtianæ Hierarchas plena eſt omnis antiquitatis hiſtoria, & nomen ipſum Apoſtolicum valde conſentit. Neque enim obid ſolum Romana ſedes Apoſtolica vocatur, quia Apoſtolorum fuerit, nam fuit & Epheſina, & Hyeroſolimitana, & aliæ, verum etiam quia Apoſtolorum munus pro Chriſto legatione fungendi, & vſque ad terminos terræ, illius fidem immobili firmitate teſtificandi, propriè, ac præcipuè in Rom. Pont. perſeuerat: hoc cum ita ſit, quis dubitat, quin Romanus Pontif. cum ipſi per ſe orbem obire non liceat, eam curam alijs demandare & poſsit, & debeat? neque vt eãt ſolum, ſed vt deſtinent ipſi, ac mittant quos Idoneos iudicauerint, vt eleganter proſequitur Acoſta d. c. 2. ſic Martinus V. anno 1417. commiſit Ioanni de Betancurt viro Gallo ad Rubini de Bracamonte conſanguinei, Galliæque Admiraldi interceſsionẽ Canariorum conuerſionem comite dato fratre Mendo, qui primus illorum Epiſcopus fuit, referente Franc. Lopez de Gomara en la hiſtoria general de las Indias cap. conquiſta de las Iſlas de Canaria pagina mihi 296. 
 
Vndè iuxta prædicta in huius miſsionis mate[*]ria non temporalis poteſtas in ordine ad ſpiritualia (quam in Roman. Pontif. Incognitus ipſe cap. 3. ex alijs agnoſcit, & nos latè probauimus cap. 6.) ſed merè ſpiritualis verſatur, licèt prohibitionem commercij, cum & expediat fidei propagationi, prohibere quoque poterit Pontifex, cum temporalia ordinare poſsit in ordine ad ſpiritualia: ſic explicandi, & intelligendi ſunt Vict. de Indis 2. p. n. 10. Ægid. l. Ex hoc iure cap. 3. n. 17. ff. de iuſt. tom. 1. tametſi hoc miſsionis officium ad poteſtatem referant temporalem, quam Pontifex habet in ordine ad ſpiritualia. Iuxta quæ Reges Hiſpaniæ à Romano Pontifice delegati ad Indiarum conuerſionem non laicali, ſed Eccleſiaſtica vtuntur poteſtate Eman. 1. tom. de regular. q. 35. art. 2. & q. 56. art. 12. concluſ. 6. Miranda in direct. præla. 1. p. q. 42. art. 6. in princip. 
 
Potuere ergò Põtifices Romani munus hoc Re[*]gibus Hiſpanię committere, prout cõmiſere Martinus, Nicol. V. Calixtus III. Alexander VI. quorum meminere Cabedus deciſ. 47. p. 2. & Rebellus de obligat. iuſt. par. 2. lib 18. quæſt. 23. à n. 6. & eam legationem, Alexandrinæ Bullæ mentionem facientes, approbarunt vltra prædictos Bellarmin. libr. 5. de Roman. Pontif. cap. 2. ad fin. Bañez 2. 2. quæſt. 10. art. 10. dub. 3. ad 3. Salas de legib. diſp. 7. ſect. 4. numer. 31. verſ. ad illud de diuiſione, Thomas Boſsius de ſign. Eccleſ. 2. tom. libr. 17. cap. 4. verſ. Ioanni, Acoſta de procurand. Indorum ſalute lib. 3. c. 2. Salmeron. tom. 12. tract. 38. pag. 323. verſ. deinde præmittendum, Vict. de Indis 2. part. num. 2. P. Molin. tract. 2. de iuſt. diſp. 105. Beccan. in ſumma 2. tom. c. 13. q. 6. n. 12. & Theod. Zuing. ſedi Apoſtolicæ aliàs infeſtus conceſsioni Alexãdrinæ ius hoc tribuit in theatro vitæ humanæ lib. 2. vol. 3. tit. certamina Geographica, Greg. Lop. latiſſimè gloſ. 3. per totam præcipuè col. 19. cõcl. 1. l. 2. tit. 23. p. 2. Borre. de præſt. Reg. Hiſp. c. 46. à n. 230. Pet. Maffæus lib. 1. hiſt. Ind. pag. 18. Oſor. libr. 11. pag. 425. qui gradus à Pontifice aſsignatos à Portugaliæ Regibus, ſine cuiuſquam Chriſtiani Regis iniuria occupari poſſe palam fatetur, vt immeritó ab Incognito c. 3. allegetur ad probandum diuiſionem illam, velut ab arbitro à Regibus Hiſpaniæ, ex ipſorum conſenſu, & fœdere electo aſsignatam ipſis ſolis, non verò alijs præiudicare potuiſſe. 
 
Licèt namque Hiſpaniæ Reges diſceptatore to[*]tius controuerſiæ vterentur Põtifice Romano, qui tunc erat Alexander VI. ne lis ad arma deduceretur, non ex eo diminuitur, ſed potiùs augetur Põtificis ſummi poteſtas, & iuriſdictio, qua cogere poteſt Principes ad pacẽ, & concordiã c. Nouit de iudicijs, ſed ea ordinariè vti nõ ſolet, ne id occaſio eſſe poſsit grauiſsimorum malorum Molin. de iuſt. tract. 2. diſp. 29. verſ. ex dictis, & diſp. 103. verſic. quamuis, Victor. de Indis 1. p. n. 29. verſ. & licet: ergò ſi ad Pontificis tribunal recurrunt, vt cognita cauſa litem dirimat, vtitur vtique is propria & Põtificia, non verò data & arbitraria poteſtate, & ita Alexander. VI. & cæteri Pontifices de quibus ſupra mentio fit, ſæpe ſæpius in ſuis bullis authoritate Apoſtolica, & plentiudinè poteſtatis ſe vti profitentur, & declarant, prohibentque Imperatori, Regibus, cæteriſque, ne ad ea loca accedant pro mercibus habendis, vel quauis alia de cauſa, vide bullam Alexandri VI. relatam per Matthæum in ſummorum Pontificũ conſtit. Laertiũ Cherub. Bullario ſub Alexand. VI tomo 1. 
 
Quo autem pacto defendi poſsit, vt alijs Princi[*]pibus inauditis Romanus Pontif. nauigationem, & commercium in Indos prohibere poſſet, vltra prædictorum authoritatem, de ratione latius ſeq. cap. diſputabimus. 
 
Interim aduertendum eſt quæſtionem propoſi[*]tam tripliciter conſiderari poſſe. Aut enim agitur de iure dominij in Indos ex titulo donationis Pontificiæ, aut de iure abſtracto nauigandi, & peregrinandi ad illos, aut tandem de committenda illorũ conuerſione. In primo, & ſecundo caſu admitterẽ Pontificem Roman. Luſitanis ius illud dominandi, & nauigandi, ac negotiandi priuatiuè ad alios concedere noluiſſe, nec potuiſſe; cum vtrumque merè ſit temporalè, & huc pertinent Incogniti argumenta, de quibus latius ſuis locis. 
 
Attamen (qui eſt tertius caſus) cum ſummo Ec[*]cleſiæ Hierarchæ competat ius, & obligatio Apoſtolicos prædicatores in infidelium Regiones mittendi, vt ſupra oſtenſum eſt, & miſsio in Indos fieri debeat nauibus Iſaiæ cap. 11. "Per mare ſimul prædabuntur filios Orientis, prædæ ſeu munera Deo oblata," & illud eiuſdem cap. 18. "quæ mittit in mare legatos," explicat Rebellus de obligat. iuſt. 2. p. lib. 18. q. 23. ſect. 3. n. 10. & cum hæc nauigatio ſumptibus, hominibus, & armis indigeat, quæ vtique ſubſtineri nequeunt abſque commercio, commercijque fœnore, tãquã media ad finem illum ſupernaturalem, hoc eſt infidelium conſequendam conuerſionem neceſſaria ordinare, & diſponere, ad eundem ſpectat, ad quẽ finis cap. Prætereà de offic. deleg cum reſolutis ca. 6. liquidò conſtat Romano Põtif. licuiſſe, & nauigationis ius, & commercij legatis à fe delectis tantùm concedere, alijs illud prohibendo; ne & conuerſionẽ, & media ad illam interturbarẽt, & impedirent, vt n. 3. oſtendimus, & probat Vict. de Indis 2. p. in princip. 
 
Atque ita ius nauigandi, & commerciandi per[*] ſe & independenter Pontifices Roman. Luſitanis non conceſſerunt, ſed potiùs, & principaliter ius mittendi prædicatores, & conuertendi infideles, vt conſtat ex relatis Bullis per Rebell. de iuſt. p. 2. lib. 18. q. 23. n. 8. ſic Nicolaus V. & poſt eum Calixtus III. "Credens (Enriquus Infans Portugaliæ, Ioannis I. filius) ſe maximè in hoc Deo præſtare obſequium, ſi eius opera, & induſtria mare ipſum vſque ad Indos, qui Chriſti nomen colere dicuntur, nauigabile fieret. Sicque cum eis participare, & illos in Christianorum auxilium aduerſus Sarracenos, & alios eiuſmodi fidei hostes commouere poſſet, ac nonnullos Gentiles, & Paganos nefandiſsimi Mahometis ſectæ minimè infectos populos inibi in medio existentes continuò debellare, eiſque incognit um ſacratiſsimi Chriſti nomen prædicare, ac facere prædicari:" hoc idem continet bulla Alex. VI. Ferdinando, & Eliſabet Caſtellæ Regibus circa noui orbis inſulas directa, & relata per Petrum Matthæum in conſtitut. ſummi Pontif. pag. 150. & per Laerti. Cherub. tom. 1. bullarum ſub Alex. VI. 
 
Hinc fit regem Luſitaniæ prohibere alijs natio[*]nibus Chriſtianorum non poſſe, ne cum infidelibus commercium, ſicut Luſitani, habeant; niſi cõcionatores, miniſtroſque Euangelij illis ſubminiſtret. Ea enim lege, eaque de cauſa à ſummis Põtifibus illi ſoli huiuſmodi commercium conceſſum eſt, atque ea ſola eſt ſuſficiens ratio, quare alijs nationibus (quibus alioquin de iuregentium eſt commune) interdicatur, ita Molin. 1. tom. tract. 2. de iuſt. diſp. 35. ſub concluſ. 5. 
 
Præpoſterè ergò Incognitus quæſtionem ſum[*]mit à iure dominij, ſeu peregrinandi in Indos, cũ principaliter agatur de mittendis in mare legatis, vt prædentur filios Orientis, munera Deo oblata Iſaiæ 11. & 18. & in conſequentiam de iure, & medijs ad Indos perueniendi, & cum illis negotiãdi: cum ea miſsio cum tot gentibus potentiſsimis, indomitis, & inter ſe longiſsimè diſtantibus, niſi ſub commercij colore fieri, aut progredi nequeat; vt per mutua commercia dum Luſitani cum incolis quælibet in vitæ vſum pro locorum, & Regionum varietate permutant, intereà occaſionem nacti Sacerdotes & vitæ innocentia, & Chriſtianæ facundiæ laude præſtantes, ex auctoritate Romani Pontif. verbum Dei longè lateque diſſeminent, errãteſque mortalium greges ab infœlicibus ve pretis, ac ſaltibus ad læta Domini Paſcua, caulaſque traducant, vt benè Maffæus lib. 1. initio. 
 
Ego noto nullum fortius argumentum aduer[*]ſus Incognitum confici poſſe niſi hoc vnum, cui totus innititur: fatetur nãque ex fœdere inter Hiſpaniæ Reges ius Indiæ nauigationis diſpartitum, occupatum, & adquiſitum, & illis tantum præiudicare. Tùm ſic argumentum retorquetur, quod in commercio non eſt, in pactum deduci non poteſt, nec adquiri, l. ſi in emptione. §. omnium. ff. de contrah. emptione, vt reſoluemus latius ca. 13. in principio: & tanquam immobile fundamentum pro ſe adducit Incognitus cap. 5. & per contrarium res publicæ, quæ per pactum expreſſum cedi poſſunt, poſſunt & præſcribi, cum in præſcriptione tacitũ pactum, ſeu voluntas includatur, vt poſt alios reſoluit in ſpecie Auendaño lib. 1. de exeq. cap. 12. num. 10. Vſucapio namque alienationis verbo comprehenditur, l. Alienationis verbum. ff. de verbo. ſign. & ita in vſucapione concurrit conſenſus ſaltẽ præſumptus, & interpretatiuus, vt per Mench. Illuſt. cap. 52. à num. 16. & Pin. in auth. niſi, num. 30. C. de bonis mat. Ergò res hæc eſt in commercio, in pactum deduci poteſt ex Incognito, ac perconſequens occupari, & præſcribi contra ipſum, quòd apertius conſtat ex reſoluendis cap. 14. ad fin n. 50. infra eodem. 





 Svmmarivm. Cap. VIII. -  1 Reges Hiſpaniæ alijs Principibus cur prælati in nauigatione ad Indos. -  Conuerſio Indorum non potuit niſi potentiſsimis Regibus committi, cui concinit Iſaiæ vaticinium. -  2 Indi conuerſi perſeuerare non poßunt in fide ſuſcepta, niſi ex Regum Catholicorum auxilio, & defenſione. -  Iapones, & Sinæ Catholici à ſuis Imperatoribus Bonçorum & Batauorum ſuaſu pro fide ſubstinẽda interficiuntur. -  3 Luſitanis Regibus ſolis, idem de Hiſpanis reſpectu Americæ, cur conuerſio Indorum commißa, quia primi in Indiam peregrinati ſunt. -  Nauigatio Luſitanorum in Indiam excedit fabuloſas antiquorum nauigationes. -  4 Primi terrarum, maris, & conuerſionis cultores alijs præferendi. -  5 Inuentio nostrorum fuit in cauſa, vt Luſitani alijs præferantur. -  Columnæ lapideæ in Africæ littoribus collocatæ in nostræ ditionis testimonium, Luſitanorum Regum iußu. -  6 Luſitani in peritia nauali præstantiſsimi. -  Sybyllæ, Virgilius, & Seneca Vaticinantur de noſtrorum in Indiam nauigatione. -  Aſtrolabium à Luſitanis inuentum. -  Luſitani ingenio peracuti. -  7 Duces ad bella fœlices ſunt deligendi. -  Fœlicitas in bellis conſilij comes, & rationis. -  Imperatores à Romanis delecti, quibus fortuna fauit. -  8 Nauarchi quales eligendi. -  Quarta Luna nati. -  Equus Seianus infœlicitatis ſymbolum. -  9 Luſitani fœlices in nauigationis periculis, & perferendis laboribus, mari, terraque omnes ſuperant. -  Coloniæ plures Luſitanorum in Africa, & Aſia. -  Bataui, & alij in Indiam nauigant poſt noſtrorum inquiſitionem. -  10 Nauigatio Indiæ, à quibus, ſi Luſitani non aperuißent, aperienda, Deo reſeruatur. -  Coronæ ducibus, & militibus donabantur, qui primi ad brauium, murum, vel locum destinatum perueniebãt. -  11 Alexander VI, & alij Pontifices in ſuis bullis præſeruãt alijs Principibus ius adquiſitum in Indiæ nauigatione. -  12 Commercium iure gentium commune potest alicui ex iusta cauſa priuatiuè competere, & alijs prohiberi. -  Luſitani commercium cum Indis ſibi adquirere potuere, tum ex Pontificis conceſsione, tùm ex laboribus, & expenſis. -  13 Publica loca vt occupentur, ſufficit deſtinatio, & pre paratio -  Præparamenta faciens præferendus eſt. -  14 Luſitaniæ Reges magnos apparatus in Indiæ expeditionem faciunt, animumque habent progrediendi, ideò non poßunt ab alijs Regibus perturbari. -  Luſitaniæ Reges propter ſtrepitum armorum an iuste ſereniſsimi vocentur? -  15 Extẽſio de iuribus ad iura fit data occupatione, quòd procedit quãdo locus naturaliter alter ab altero pẽdet n. 16. -  17 Extenſio de loco ad locum diuerſum fit, ſi à ſuperiore destinatus fuerit. -  18 Romanus Pontifex potest in fidei fauorem commerciũ vni Principi concedere, & alijs prohibere. -  Arma & merces hoſtibus Fidei non deferenda. -  19 Exteri non poßunt deferre merces ad loca conquiſtæ Luſitanorum. -  20 Principes Chriſtiani vocati à Pontifice in ſocietatem nauigationis Indicæ eam non admiſerunt, vndè ſibi præiudicarunt. -  Scientia præoccupationis præiudicat. -  21 Alexandrina Bulla Romæ publicata ignorari non potuit à Principibus. -  22 Principes Catholici Romæ legatos habere ſolent, reſque magni momenti in Curia geſtas ignor are non poßunt. -  23 Põtificiæ cõstitutiones Romæ promulgatæ vbi́ s. Romæ notoria ignorari non poſſunt. -  24 Proclama generale habet vim citationis, tacentibus præiudicat etiam in iuribus iuriſgentium. -  25 Nauigare in Indiam nullus potest abſque licentia Luſitanorum. -  26 Pontifices prohibent alijs in Indiam nauìgare abſque Luſitanorum licentia. -  27 Sarraceni conantur ex India Luſitanos excludere. -  28 Campſon, & Turcarum Imperator magnas claſſes ædificarunt ad expellendos Luſitanos ex India. -  29 Luſitanorum edictum, ne alij in India nauigent ſine ipſorum licentia, æquum, & iustum præſcripſit legitimè cõtra omnes. -  30 Præſcriptio iuris realis in vno loco extenditur contra omnes perſonas, quæ de nouo veniunt. -  31 Bataui non poßunt in India nauigare ſine Luſitanorũ licentia, quemadmodum nec infideles, imò & à fortiori ipſi, quam infideles. -  32 Luſitaniæ Reges habent fundatam intentionem ſuam contra omnes Principes in Indiæ nauigatione. -  33 Bataui maiori cum ratione non poſſunt in India nauigare. -  Alexander VI. ex Incogniti confeſsione diuiſit nauigationem Oceani inter Regem Luſitaniæ, & Caſtellæ. -  34 Pacta cum Principibus inita obligant ſuos ſubditos. -  35 Pacta inter Regem Luſitaniæ, & Regem Castellæ obligant Comitem Flandriæ, qui eſt Rex Castellæ. -  36 Batauia Flandriæ pars. -  Succeßor in dignitate anteceßorum fœdus ſeruare tenetur -  37 Leges non audiuntur inter armorum strepitum. -  Incognitus Luſitanos prouocat remotis armis ad conſcientiæ, & æſtimationis tribunal. -  38 Bataui nec in nostras, nec in nostrorum ditiones, nec in alias nauigare poſſunt. -  39 Arma, & merces deferre hostibus est præstare illis auxilium, & iusta cauſa belli. -  Benedictus Ægidius non diſputauit in caſu Batauorum. -  40 Principibus omnibus Chriſtianis fas eſt procurare infidelium conuerſionem, niſi à Romano Pontif. prohibeantur ex iusta cauſa. -  41 Romanũ ad Pontificem ſpectat miſsionum distributio. Apoſtoli diuiſerunt orbis Regiones, & Epiſcopis diœceſes. -  42 Romanus Pontifex potest Sarracenorum Prouincias inter Principes Chriſtianos diuidere, & creare nouos Principes. -  43 Romani Pontificis eſt vniuerſam potentiam Regum Chriſtianorum dirigere ad finem ſupernaturalem. 
 
De iure prælationis peregrinandi in Indos competenti Luſitanis ex Pontif. ſummi titulo. Cap. VIII. 
 
IN praecedenti capite probaui[*]mus ſummo Pontifici ex primo Apoſtolatus munere cõpetere ius mittendi legatos Apoſtolicos in infideliũ Regiones: nũc diſcurſus methodus poſtulat, vt oſtendamus iuſtè Põtificẽ motũ, vt in ea legatione Reges Hiſpaniæ alijs Catholicis Principibus pręferret. 
 
Imprimis cum claſsibus vſque adeo crebris, & magnis, apparatu quoque, & ſumptu pene ingenti ad hanc Prouinciam ſuſcipienda opus ſit (vt ad calcem ſuperioris capitis, n. 10. aduertimus) propter immenſam Oceani nauigationem, & terrarũ Regiones plerumque incommodas & egentes, nõ potuit vllo modo niſi Regiæ potentię res tanta commiti, vt obſeruat Acoſta de proc. Ind. ſalute lib. 3. c. 2. cui concinnit illud Iſaię cap. 49. "Erunt Reges nutricij tui, & Reginæ nutrices tuæ," dixerat antea Propheta, "illi ex Aquilone, & mari." 
 
In tàm remotis enim orbis Regionibus hęc ſpes[*] ſupereſſe poteſt, homines vt infirmi, iudicij inopes, moribus perditis, natura inſtabiles perſeuerẽt, Catholicorum Regum ſinu ſi foueantur, atque vlnis infantium more geſtentur, aliàs enim recenter Baptiſmi caractere inſigniti ſuorũ ſcelere, & parricidio, ſuperiorum præcepto, & pœnis fidem ſtatim ſunt prodituri, de quo hodiè, vt alia prætereã, Iapo, & Sina teſtes ſint, in quibus in Fidei Catholicæ prædicatores, & in nouos Euangelij tyrones; Bonzorum, & Batauorum, ne de ſint Elymates, odio, perſuaſu, & fallacijs incitati ſæuiunt Imperatores, vt teſtatur P. P. Morejon è Societate Ieſu, en la perſecucion de Iapon tom. 1. p. 1. cap. 1. & 16. & tom. 2. lib. 2. cap. 3. 11. & 13. ita vt magis à Patauis, quàm ab Ethnicis Catholici ſibi timeant ex eod. 
 
Luſitanis autem Regibus (quod & de Caſtella[*]nis reſpectu Americæ dicendum erit; in vtroſque namque tanquam Oceani, & orbis partitores, ſeu vſurpatores inuehitur Incognitus) potius aut ſolis (abſit exterorum inuidia, & noſtrorũ adulatio) legatio commiſſa plurimum æquitatis continet. Primò quia primi ipſi & mare Athlanticũ, ad cuius aſpectum expauit Hercu les, & fœlicem in Indiã nauigationem toties intentatam, tot laboribus exantlatis, tantis expenſis, & claſsibus deperditis per ſumma pericula, & difficultates pertinaci ſtudio aperuerũt, vt firmauerit P. Maffæus lib. 1. hiſt. Indic. in princip. hoc encomiò, "ad eam tàm glorioſam nauigationem neque fabuloſos illos Argonautas nec in cœleſtium numerum falſò relatos Bacchos, Herculem vè vnquam adſpiraſſe. Vt iam redicula ſint" (ait Thomas Boſsius de ſign. Eccleſ. 3. tom. lib. 21. c. 2. verſ. octauum) "quæ ſomniando fabulantur Antiqui de Baccho, Hercule, & his ſimilibus, aut prodiderunt de Oſyri, Soſoſtri, & alijs id genus." 
 
Si enim æquum, & iuſtum eſt, vt deſcendẽtes eo[*]rum, qui ſuo labore & ſtudio ſteriles terras ſyluis extirpatis ad cultum reduxere, alijs extraneis præferantur, cap. Ad aures de rebus Eccleſiæ; eadem æquitas, & iuſtitia in primis maris incogniti, & gentium vepribus ferinis imbutarum cultoribus verſatur, quam rationem explicant latius Doctores, quos cap. ſuperiore retulimus. 
 
Vndè licèt inuentio perſe ius dominij, & poſſeſ[*]ſionis non tribueret, vt cap. 3. num. 13. agnouimus verum enim verò inuentio, & conquiſitio hæc fuit in cauſa, vt cæteris Principibus Luſitanici Reges præferrentur, prout Gamma ſignificauit quoties in aliquibus portubus lapideas columnas collocabat ditionis Luſitaniæ teſtes, ad Chriſtiani nominis gloriam, regumque Luſitaniæ monumenta diutius conſeruanda, ad quam rem multæ columnę lapideæ, in quibus crux cum inſignibus Emmanuelis inciſa erat, fuerant nauibus impoſitæ, vt refert Oſor. libr. 1. de reb. Emman. pagin. 34. sicut anteà Iacobus Canus Ioannis iuſſu in locis a ſe repertis fecerat ex Maffæo lib. 1. hiſt. Indic. pag. 7. 
 
Secunda ſit cauſa præſtantia Luſitanorum in na[*]uali peritia, vt agnoſcunt Guicciard. lib. 6. hiſt. Ita liæ, Zuinger in theatro vitæ humanæ vol. 19. lib. 2. tit. de nautis: qua Tyrij, Carthaginenſeſque longe inferiores fuere teſte Boſsio de ſignis Eccleſiæ 3. tom. lib. 21. cap. 2. verſ. quintũ. Luſitaniæ enim tota Europa debet aſtrolabium inſtrumentum ad explorandam locorum latitudinem ex Maffæo libr. 1. pag. 7. Cuius artis peritia Luſitani ſine vlla dubitatione cæteros mortales longè ſuperant, quod & ingenio peracuti ſint, & nauigationibus ſupra omnes longiſsimis, ac difficillimis aſſuefacti, Acoſta lib. 1. de nat. noui orbis cap. 5. Vndè de noſtris nauigationibus (vt ait Boſsius de ſignis Eccleſiæ libr. 20. c. 6.) à Sibyllis mutuatus, quod ad aliud inſcius conuertit, vaticinatur Poeta eglog. 3. 
 
" Alter erit tunc Tiphys, & altera quæ vehat Argo Delectos heroas. "
 
Cui alludit illud Senecæ in tragœdia Medeæ actu 2. in fin. prudenter coniecturantis ex Acoſta lib. 1. de nat. noui orbis c. 11. 
 
" Venient annis ſæcula ſeris, Quibus Oceanus vincula rerum Laxet, & ingens pateat tellus, Tiphyſque nouos detegat orbes. "
 
Et quemadmodum ad bella gerenda duces de[*]ligendi ſunt, in quibus (vltra alia) fœlicitas, hoc eſt experientia cum proſperis ſucceſsibus (quæ vna ſanè comes ferè conſilij, & rationis eſt ex Iuſto Lipſio lib. 5. Polit. cap. 15.) non vltimum locum obtineat. Exiſtimat enim Tullius pro lege Manilia, olim Maximo, Marcello, Scipioni, Mario, & cæteris magnis Imperatoribus non ſolum propter virtutem, ſed etiam propter fortunam ſæpius Imperia mandata, at que exercitus eſſe commiſſos. 
 
Sed eodem modo ad nauales expeditiones illi[*] ſanè pręferendi ſunt nauarchi, quorum voluntatibus non modo milites audientes ſint, ſocij obtẽperent, hoſtes obediant; ſed etiam venti, tempeſtateſque obſecundent ex eod. Tullio vbi proximè, & cauendum ab his, qui quarta Luna nati (de quibus Plato in Epinom.) domi habent equum Seianum, de quo Aulus Gelius noctium Atticarum libr. 3. capit.9. 
 
Hac ergò fœlicitate, & nauali peritia Luſita[*]nos, & in aggrediendis rebus arduis, & in perferendis laboribus mari terraque excelluiſſe teſtantur tot ipſorum coloniæ in littoribus, inſulis, & locis tàm diſiunctis, vt legentibus oras omnes extimas Africæ totius, Indiarumque, cis, & vltra Gangem, pluriumque inſularum paſsim mirabiliter occurrunt, vt obſeruat Boſ. 3. tom. de ſing. Eccleſ. lib. 21. verſ. nonum, in quo ita vniuerſos ſuperant, vt à nullo ſuperari poſsint ex eodem Boſsio libr. 8. capit. 1. verſicul. ſecundum ſit illud: & licèt hodiè alij iam à noſtris edocti eandem viam aggrediantur, vt Angli, Bataui, & alij; veruntamen primi in prima illa maris nauigatione, & noui orbis inuentione noſtri fuere, vt ſatis omnibus conſtat, præferendi ergo ijdem erunt. 
 
Nec aliquod pondus conſideratio Incogni[*]ti capit. 5. habet, "dùm ait niſi præiuiſſent Luſitani, Venetorum inquiſitio, Gallorum indefeßa ſedulitas, Anglorum audacia, Batauorum, qui magis deſperata aggreſsi ſunt, indagatio idem perfeciſſent." Nam Luſitanorum inuentio & cõquiſitio Deo, & hominibus patet: aliorum verò, & quorum ſi futura eſſet, ſoli Deo reſeruetur, qui nihil ignorat, cap. nouit de iudic. interim ex Poeta lib. 5. 
 
" Luſiadæ ſuperent, quibus hoc Neptune dedisti. "
 
Impugnat etiam Incognitus coronarum præmia, quæ donabãtur ducibus, aut militibus, qui primi ad brauium, murum, locumve deſtinatum peruenere. 
 
Tertiò confirmatur Pontificia conceſsio; quo[*]niam Nicolaus V. Calixtus III. Alexander VI. in ſuis Bullis, quarum mentio ſuperiore cap. facta eſt, reſeruant alijs Principibus ius adquiſitum in inſulis, & Indijs, ſic Alexand. VI. apud P. Matthæum in conſtit. Pontif. ſub Alex. VI. "Decernentes nihilominus per huiuſmodi donationem, & aſsignationem noſtram nulli Chriſtiano Principi qui actualiter præfatas inſulas, & terras firmas poßederit, ius quæſitum ſublatum intelligi poſſe, aut auferri debere." Si ergò alijs Principibus integrum fuit ex ſuis laboribus, & expenſis ius nauigãdi, & negotiandi cum Indis, præoccupare, & illæſum ſibi mancipare; quare idem Hiſpaniæ Regibus denegabitur, ex eo ſolùm quòd Pontificia authoritate confirmatur? 
 
Quamuis enim commercium cum quibuſuis[*] gentibus iuregentium commune ſit, id intelligendum eſt antequam ab alio Principe præoccupetur & iuſtis ex cauſis eius proprium fiat; quales interuenerunt in præfato commercio, & cõquiſtione Luſitanorũ, quia cũ primi Oceanũ Æthiopicũ ad Indos vſque aperuerint, nauigabilẽque fecerint multo ſuorum ſanguine, infinito pene ſumptu, & maximis cum laboribus, & iacturis; iure quoque gentiũ inſtar primorum terræ incolarum, potuerunt ius illud ſibi proprium facere, & alios externos ab illo arcere Rebellus de iuſtit. part. 2. libr. 18. quæſt. 23. numer. 28. Sicut & externi ex ſummorum Põtificum ſententia idem ius adquirere prius valuerunt. Commercia namque ex cauſa prohiberi poſſe decreuere Cæſares in l. mercatores. C. de commercijs, notat Bald. in ca. 1. §. 1. n. 2. de noua form. fidelitatis, Baptiſta nu. 104. in l. Omnes populi. ff. de iuſt. Gerard. ſing. 59. & Cabedus deciſ. 195. nu. 2. p. 1. accedunt quæ circa iurifgentium permiſsionem, & conceſsionem diximus capit. 1. ſupra eodem. 
 
Imò & in his, quæ communia ſunt & occupa[*]tione adquiruntur, non eſt neceſſaria actualis poſſeſsio, ſed ſufficit ſi locus petenti deſtinetur, aut apparatum ſiue impenſam in publico ponat, vt reſpondet Vlpian. in l. 1. §. cœpiſſe. ff. de pollicitat. ibi: "Sed etſi locus illi petenti deſtinatus eſt, magis eſt vt cœpiſſe videatur, item ſi apparatum, ſiue impenſam in publico poſuit." Nam qui prius fecit præparamenta pręferendus eſt, vt docuit Bart. num. 10. receptus ex Ripa nu. 49. in l. Quominus. ff. de fluminibus, faciẽs namque præparamenta habetur pro occupante, vt tradunt Romanus nu. 3. Iaſ. num. 2. in l. De pupillo. §. nuntiationem. ff. de noui oper. 
 
Ergò cum Luſitaniæ Regibus à Pontifice deſti[*]nata fuerint, & nauigatio, & commercium, in ordine ad bonum Indorum ſpirituale; ipſique Reges in muneris iniuncti perſecutionem, magnos nauium, militum, armorumque apparatus fecerint, faciantque in dies, vt lepidè luſerit Eraſmus, dum cenſet immeritò Luſitaniæ Regem ſerenitatis nomen vſurpaſſe, cum ſuis claſibus, & armorũ ſtrepitu totum concuteret orbem, & multis in locis noſtri poſſeſsionem iuſtè ceperint, animumque habeant, & potentiam progrediẽdi, & cætera occupandi, alius Rex ſe intromittere non poterit, vt in noſtris terminis docuit Bart. in tract. de inſula, §. nullius n. 5. & Cabed. deciſ. 195. n. 1. p. 1. 
 
Fit namque extenſio de iuribus ad iura quando[*] ab aliquo non datur præoccupatio ex doctrina Innocent. n. 10. cap. dilecto de offic. Archid. recepta ex Iaſſone num. 37. in l. 3. de adquir. poſſeſ. Gabr. lib. communium tit. de præſcript. concluſ. 2. n. 23. Molin. lib. 2. de primog. cap. 6. num. 18. Auend. reſp. 30. num. 5. & Menoch. conſ. 36. num. 34. poſt alios. 
 
Et quamuis hæc doctrina procedat quando lo[*]cus adquirendus naturaliter alteri poſſeſſo, ſeu præſcripto ſubiaceat, non vero ſi naturaliter alter ab altero non dependeat, vt tradunt Federicus de Senis conſil. 130. Felin. num. 19. in capit. Auditis de præſcript. Gabriel d. concl. 2. numer. 24. Vndè poſſet Incognitus argumentari, in Aſia, & Africa potentatus non pendere alterum ab altero, ſed diſtinctos eſſe, & diuerſis ſubiacere Principibus, & ideò ex ſubiectione, occupatione, & hoſpitio vnius non inferri ius ad cæterorum Regna, & Imperia occupanda ad effectum, vt noſtri ab illis Batauos, & alios excludant. 
 
Satis fit tamen huic obiectioni ex altera docto[*]rum recepta doctrina, nam ſi quis habeat conceſſionem à ſuperiore, ex vſu iuriſdictionis in vno loco adquirit ius, & vſum in alio diuerſo, ſi vterque à ſuperiore deſtinetur, ita docuit Bart. in l. 1. §. ſi quis hoc interdicto. ff. de itinere, communis ex Aufrer. ad Capell. deciſ. 324. n. 1. Gabriel tit. de præſcript. concl. 2. num. 18. Decio in noſtra ſpecie omnino videndo conſ. 270. num. 6. Competere autẽ reipub. Eccleſiaſticæ, Imperatori, hoc eſt Romano Pontifici poteſtatem, & iuriſdictionem deſtinandi ad Euangelij edictum in infidelium prouincias promulgandum hos, vel illos miniſtros cap. præcedenti oſtẽſum planè eſt, igitur ex incœpto miniſterio adquirunt ipſi ius ad illud exercendum in diuerſis locis in aliorum excluſionem. 
 
Quarta prælationis cauſa ſit, quam exprimunt[*] Pontificum Bullæ, ne infidelium conuerſio impediatur, hoſtium ve fidei potentior fiat reſiſtentia, ſi ex aliorum (vt humana eſt malitia) æmulatione, armis, aut commercij fœnore fortiores efficiantur, ſic Nicolaus V. & Calixtus III. apud Rebell. de iuſt. 2. p. lib. 18. q. 23. nu. 8. "Timentes ne aliqui cupiditate ducti ad partes illas nauigarent, & operis huiuſmodi perfectionem, fructum, & laudem ſibi vſurpare, vel ſaltem impedire cupientes: prætereà, ſeu lucri commodo, aut malitia ferrum, arma, lignamina, aliaſque res, & bona ad infideles deferri prohibita portarent, vel tranſmitterent: propter quæ eis (Luſitanis) ""hoſtes duriores, ac fortiores fierẽt, & huiuſmodi perſecutio impediretur, vel forſan ceſſaret, non abſque offenſa Dei magna. & ingenti Christianitatis opprobrie, ad obuiandum præmiſsis," &c. Quam rationem proſequuntur Bellarm. lib. 5. de Roman. Pontif. capit. 2. ad fin. Rebell. de oblig. iuſt. 2. p. lib. 18. quæſt. 23. num. 5. Cabed. deciſ. 195. num. 2. part. 1. & deciſ. 47. à num. 1. par. 2. & alij ex relatis cap. 7. poteſt nãque ſummus Pontifex Catholicis commercium cum infidelibus interdicere, ne ex eo fidei negotiũ depereat, vt decernunt Clemens III. capit. Quod olim, de Iudæis, "mandamus, ait, quatenus, nec per vos, nec per vestras naues, nec alio quocumque modo, aut ingenio eis mercimonia, conſilia, vel alia ſubſidia tranſmittatis," & Clemens V. Extrauag. Multa, de Iudæis, in hæc verba. "Degenerantes renati fonte baptiſmatis à statu fidelium, famæ propriæ immemores, & ſalutis obliti inimicis crucis Chriſti contra ipſius negotium, ferrum, equos, arma, & alia vetita, nec non victualia, & mercimonia in Alexandriam, & alia loca deferre præſumunt: ex quo manifeſtè apparet, quòd Chriſtianos, quiad defenſionem hæreditatis Domini pro fide ibidem remanſerunt, adiuti ſubſidijs irreuerenter impugnant: propter quòd fidei negotium quodammodo noſcitur deperire," obſeruat Cabed deciſ. 47. num. 1. & 2. p. 2. poſt alios quos refert. 
 
Pro quo iure pronunciatũ eſt in ſupremo Caſ[*]tellæ Prætorio in Regis Luſitaniæ fauorem anno 1573. contra exteros, qui ad noſtræ conquiſtæ partes mercimonia detulere, cuius ſententiæ meminit Cabed. d. deciſ. 47. ad fin. & ad longum vtriuſque partis fundamenta proponit d. 2. p. à pag. 458. & eandem diſputationem contra Gallos ventilatam tradit idem Cabed. deciſ. 195. 1. p. & tanquam certum ſupponit Suarius alleg. 18. in alio caſu in Caſtellæ fauorem, licet ex defectu probationis reos defendat, tantum abeſt, vt contrarium ſentiat, vt intendit Incognitus cap. 5. ad fin. eum pro parte cõtraria citans; ergò hæc cauſa non ſolùm Romanorum Pontificum decretis, ac doctorum auctoritate, ſed & ſupremis Areſtis probata, & confirmata in contradictorio iudicio eſt. 
 
Quinta ſit cauſa quòd in ſocietatem præfatarũ[*] expeditionum vocati etiam fuere à ſummo Pontifice alij Chriſtiani Principes, qui ſuorum Regnorum amplitudine contenti ſocietatem oblatam conuenire cum Regibus Hiſpaniæ noluerunt, vt teſtatur Rebellus de iuſt. 2. p. lib. 18. q. 23. nume. 7. Nam Emmanuel Rex ſpeciali legatione, apud Iulium Pontificem maximum omnes Chriſtiani orbis Principes ad Aſiæ opes, Mahometanique nominis extinctionem enixè, ſed fruſtra inuitauit, ex Oſor. lib. 4. de rebus Eman. pagin. mihi 176. cum ſeq. de Franciſco primo Galliæ Rege inuitato, & repudiante refert Andrade in Ioan. III. par. 1. c. 10. & proptereà idem Rex ſuis vaſſallis prohibuit, ne in Indiam nauigarent Andrad. d. 1. p. c. 14. Eduardus Anglię Rex edicto vetuit, ne Angli ad Guineam à noſtris tunc detectam, nauigarent Reſend. in Ioan. II. cap. 33. quę ratio viget etiam in prouincijs poſteà repertis. Ex eodem capite pax inter Carolum V. & Philippum filium ex vna parte, & ex altera Henricum II. Gallię Regem inita anno 1555. inter alia pacta cõtinebat, ne Galli in Indias nouaſque terras cõquirẽdas ſine Hiſpanię Regũ licẽtia proficiſcerẽtur, ex Prudẽtio de Sandoual in Chronica Caroli 2. tom. lib. 32. §. 37. Ergò nec de ſummi Pontificis voluntate, nec de Luſitanorum pręlatione quiſpiam conqueratur, ęquum erit: & hęc oblatio, & ſcientia inuitatis Principibus nocuit, vt ſentit Accurſ. gloſ. verbo ad obtinẽdum l. 2. §. 1. ff. ne quid in loco publico, dùm illũ (qui pręuidere potuit) excluſum manere ab occupationis iure in rebus publicis docet, ſequuntur Bart. num. 13. Iaſ. 55. ad fin. Ripa 62. in l. Quominus de flumin. 
 
Sexta ſit cauſã quòd Alexandrina diuiſionis[*] Bulla ex Pontificis mandato Romę fuit publicata. 
 
Principibus autem Catholicis perpetuos Ro[*]mę caduciatores habere moris eſt, quod pręcipuè in noſtra ſpecie locum habebit, tùm ſuopte ſplendore, atque magnitudine, tùm propter Regię fortunę ſublimitatem, quę magnorum, & potentum Regum actiones in illuſtribus, & nouis rebus obſcuras eſſe non patitur. 
 
Bullarumque, ac conſtitutionum Pontificarũ[*] promulgationes Romę factę vbique obligant ex communi doctorum ſententia, Suar. de legib. lib. 4. cap. 15. à num. 13. Salas eod. diſp. 12. num. 10. & quę ſunt notoria in Curia Romana, magnumq; factum continẽt, corum notitiam Princeps ſupremus ignorare non poteſt Capycius deciſ. 69. nu. 16. Neque enim ſingulorum auribus per ſpeciale mandatum, aut litteras ſunt intimandę cap. 1. de poſtulat. pręlat. 
 
Quòd pręcipuè locũ habet in proclamatib. ge[*]neralibus, quę citationis vim habent, tacentibuſque pręiudicant in adquiſitione iurium iuriſgentium, reſoluit Iacobinus de fœud. verb, & cum venationibus n. 2. approbant Ripa nu. 133. in l. Quominus, de flum. Franc. Marc. deciſ. 529. n. 16. part. 1. & Menoch. caſu 160. n. 11. poſt alios. 
 
Septima ſit cauſa, quoniam ſunt hoc iure om[*]nes, qui in Indico mari nauigant, iam inde ab eo tempore, quo Luſitani in India arces ędificare cœperunt; vt nemini liberum ſit nauigare, niſi ab aliquo Luſitano vel duce, vel arcis pręfecto (Fide prius illius, qui nauem conſcendit, diligenter explorata) litteras acceperit fidem fœderis continentes, his litteris tuto nauigant, aliter enim à noſtris nauarchis capi, boniſque omnibus euerti, & vita, aut ſaltem libertate priuari poſſunt, ex Oſor. libr. 4. fol. 177. de rebus Eman. 
 
Huius ſalui conductus multiplex ratio reddi[*] poteſt. In primis enim Pontificiæ cõceſsiones hoc etiam continent, ne aliquis ſine Regum Luſitanorum licentia maria illa nauigare poſsit, cuius priuilegij ratio vltra reſoluta in hoc, & præcedenti capit. in ſeq aptius explicabitur. 
 
Secundò cum à noſtrorum in Indiam ingreſ[*]ſu Sarraceni opibus, & armis, potentiſsimi omnes neruos ad noſtrorum intentionem, & excidium intenderint, dolis, ac fraudibus Orientis Reges in id excitantes, oportuit à tantorum hoſtium conſpirationibus tuerentur ſe Luſitani, & ad vtrorumque vires diminuendas, & diuidendas illo ſaluo conductu vterentur, vt fœderatos ab hoſtibus diſcernerent. 
 
Tertiò cum Ægypti Campſon, Turcarum[*]que Imperator ad eandem noſtrorum ab India ex turbationem claſſes miſiſſent aliquoties, & quod dolendum eſt conſilijs, armis, & ſtipendiarijs ab ijs, qui Chriſti charactere inſigniti erant, adiuti: ad vigilandum noſtris eſſe docuit experientia, nõ ſolùm ab hoſtibus ex fraude & mẽdacio cõpoſitis, ſed à domeſticis profeſsionis tamẽ Chriſtianę immemoribus. 
 
Hęc & alia, quę conſiderari poſſunt, ſatis il[*]lum ſaluum conductum iuſtificant, qui cum ęquitatis ſit, prudentięque plenus, per tempus immemoriale in Indico mari ius adquiſiuit in omnes nauigantes; vndè ius hoc reale comprehendit quoque exteros, qui in Indiam nauigare velint. 
 
Receptum namque eſt, quod qui præſcripſit iu[*]riſdictionem in vno territorio, poterit illam exercere aduerſus aduenas, qui de nouo veniunt, quamuis aduerſus illos non pręſcripferit, vt ſingulariter docuit Bald. in l. ſi quis diuturno not 2. ff. ſi ſeruit. vendic. receptus ex Gabriele titul. de pręſcription. concluſ. 2. numer. 21. & Molin. libr. 2. de primogen. capit. 6. numer. 17. ita vt in hoc caſu de perſona ad perſonam extendatur vſus, poſſeſsio, & præſcriptio, vt benè docent citati Doctores ſic limitantes regulam textus ca. Cum in tua, de decimis. 
 
Hinc fit Batauos ſine hoc ſaluo conductu in[*] Indiam nauigare non poſſe, eò maximè quia Incognitus idem ius implorat, quo Perſæ, Sinæ, Sarraceni, & Ethnici in illis partibus vtuntur, ita vt ſuo gladio iuguletur; cum alij huic legi per immemoriale tempus ſub amiſsionis bonorum, & vitę pœna ſint ſubiecti. 
 
Imò, & maior ratio vrget contra Batauos, &[*] alios fideles, quam contra infideles: tùm quia in iſtos nòn habet Pontifex eam iuriſdictionem, quam exercet in illos, vt ſeq. capit. demonſtrabitur: tùm etiam quia infideles erant in quaſi poſſeſsione negotiandi, & nauigandi, fideles verò ea carebant, vndè contra philoſophiæ, iuriſprudentiæ, & fidei Catholicę rudimenta argumentatur Incognitus, ab carentia ad habitum, à priuatione ad adquiſitionem. Non enim valet argumentum, non poteſt Pontifex prohibere hoc infidelibus, ergò nec fidelibus; non poteſt priuare aliquem ſua poſſeſsione, ergò non poterit impedire adquiſitionem; accedunt, & aliæ cauſæ relatæ ſequentibus capitibus. 
 
Hæ rationes, & cauſę (omiſsis alijs) ge[*]nerales ſunt, reſpiciuntque generaliter omnes Principes exteros, reſpectu quorum Luſitaniæ Rex fundatam habet intentionem tot titulis firmatam; ſed reſpectu Batauorum fortius vrgent, quia fortior, & diuerſa cauſa contra eos ſtat pro Luſitanis, & ita hæc erit octaua cauſa: fatetur Incognitus cap. 3. Alexandrum VI. contentiones tantum Luſitanorum, & Caſtella norum compoſuiſſe, quod potuit ſanè, vt electus inter illos arbiter, ſicut & ipſi Reges anteà de ipſa re fœdera pepigerant, hæc Incognitus: ex fœderis igitur vinculo, & arbitrij vi inter ipſos Reges conquitionis diuiſio pendet, & firmiter obligat, ſi pacta ſint ſeruanda, quæ iuri naturali innituntur, l. 1. de pactis. 
 
Pacta verò cum Principibus inita obligant[*] æqualiter ſuos ſubditos, vt in terminis conquiſitionis, & prohibitionis inter Caſtellæ, & Luſitanię Reges, ne alterius ſubditi in alterius limites nauigando, ſeu commerciando ingrediãtur, decidũt Gam. deciſ. 384. & Cabed. deciſ. 195. par. 1. & deciſ. 47. part. 2. 
 
Pacta autem prędicta inter Ioannem Luſita[*]niæ, & Ferdinandum Caſtellę Reges celebrata fuere, & Pontificio arbitrio confirmata, Ferdinando ſucceſsit Philippus I. Philipo Carolus Imperator, Carolo Philippus II. ex Borrello de præſt. Regis Cathol. c. 46. n. 344. 348. & 356. qui idem pactum, & arbitrium obſeruarunt, conſtat autem Philippum I. Flandriæ Comitem fuiſſe, qui iure hęreditario Principatum illum à maioribus acceptum in poſteros tranſmiſit. 
 
Cum ergo Comes Flandriæ (cuius pars Batauia[*] eſt ex Borrel. de præſt. Reg. Cath. ca. 46. à numer. 360.) his pactis ſit aſtrictus, ijſdem ſucceſſor in Batauia ſtare debet; ſucceſſor namque indignitate anteceſſoris fœdus, & pacta ſeruare, tenetur argum. cap. Quoniam Abbas de offic. deleg. ſiue ſuccedat iure hæreditatis, aut ſanguinis, cap. Abbate verſ. ad hęc de re iud. in 6. Suar. alleg. 9. num. 4. Tiraq. de primog. q. 35. num. 20. & 23. ſiue beneficio electionis cap. 1. de probat. Boerius deciſ. 204. num. 42. ſeu armis Afflict. deciſ. 392. n. 23. ſiuè rebellione Bald. conſ. 271. num. 6. vol. 1. Vndè Senatus Hollandenſis, ſiuè quivis alius, qui fide abiurata in ſui naturalis Principis locum, & ſedem per arma, & vim ingreſſus Batauiam vſurpauit, cętera iura tàm actiua, quàm paſsiua Principatui ad hærentia, ad quæ prædeceſſores tenebantur, conſeruare debet. 
 
Hæc ratio dùm bellum crudeſcit, locum nõ ha[*]bebit: nam vt dicebat C. Marius apud Plutarchũ in vita Marij: "inter armorũ ſtrepitum leges non audiũtur," Tullius pro Mil. "leges ſilent inter arma," ſed inducijs aut pace initis, quis hoc ius, hoc fœdus violandum conſulat, niſi Incognitus cap. 13? cum tamen ipſe ſequeſtro bello ad conſcientiæ, & æſtimationis tribunal nos prouocet in præfactione. 
 
Ex quibus omnibus deducitur quantum verita[*]tis habeat illud, quòd confidenter Incognitus aſſeuerat, "Luſitanos inique aditum, & mercaturam Indicã Batauis præcludere" cap. 1. "Batauoſque in bellum trudi noſtrorum iniquitate", ca. 13. Nam vt tergiuerſationibus non ſit locus, argumentum tripliciter adincudem reduci poteſt. Aut enim Bataui ad noſtra emporia ditioneſque nauigant, aut ad hoſtium, quibus cum bellum nobis eſt, terras peregrinantur, aut tãdem ad alios; in primo caſu iam contra Incognitum cap. 1. probauimus illos ad noſtrum commercium, noſtraque emptoria nõ admittere nobis fas eſſe. 
 
Et idem ius militat in ſecundo caſu, eſt enim[*] res magni præiudicij debellationi deferre mercimonia illis, cum quibus bellum gerimus, vt decidunt Pontifices in ca. Quod olim de Iudæis, extra uagan. Multa eod. obſeruant Panorm. in d. cap. Quod olim, & Cabedus deciſ. 47. numer. 2. par. 2. Pręſtare autem auxilium hoſti iuſta belli cauſa eſt ſacra pagina approbata 2. Reg. 8. prout notat Molin. 2. de iuſt. diſp. 104. verſ. quarta, & hos duos caſus admittit Incognitus in præſentiarum, & in his verſatur Ægidij diſputatio, vt ipſe fatetur in l. ex hoc iure cap. 3. num. 21. verſ. his poſitis. ff. de iuſt. part. 1. Sed Incognitus totus eſt in tertio caſu, quãdo ſcilicet Bataui nauigant, & commercium exercent cum pleriſque gentibus, quibus cum nullum Luſitani bellum habent, & cum quibus Perſæ, Sinę, alij que ſicut & ipſi Luſitani liberam exercent mercaturam: ſed in eo etiam caſu contra Batauos vrgent fundamenta toto hoc capite deducta. 
 
Nec obſtabit quod omnibus Principibus Chri[*]ſtianis fas ſit procurare infidelium nationum per ſuos ſubditos conuerſionem ad fidem, iuxta illud Marc. vlt. "Ite in mundum vniuerſum, & prædicate Euãgelium omni creaturæ." Reſpondetur nam que id verũ eſſe, niſi à ſummis Pontificibus prohibeantur propter ipſum met bonum conuerſionis: quando ergò alteri Principi ea cura demandata eſt, ne mutuo ſeſe impediant, merito reliqui arceri poſſunt, ac debent à Chriſti Vicarijs. 
 
Ad quos propriè, & ex officio ſpectat huiuſmo[*]di miſsionum diſtributio, iuxta reſoluta cap. præcedẽti. Quia nullus debet prædicare, niſi mittatur iuxta illud Apoſt. Rom. 10. "Quomodo prædicabunt, niſi mittantur," & illud Matth. 9. Luc. 10. "Meſsis multa, operarij autem pauci, rogate ergo Dominum meſsis, vt mittat operarios in meßem ſuam," Iſaias quoque cum audiſſet Dominum dicentem cap. 6. "Quem mittam? Reſpondit, ecce ego mitte me, dixitque Dominus vade, & dices populo huic," hinc diaconus ſuſcipiens codicẽ Euãgelij benedictionem poſtulat à Pontifice ex Innocent. lib. 2. de ſacro altaris myſterio cap. 37. qua ex cauſa etiam Apoſtoli primum orbis Regiones ſibi diuiſerunt, poſteà verò epiſcopis diſtinctæ diœceſes à ſummis Pontificibus traditæ ſunt; ita vt vnus in alterius meſſem falcem mittere non poſsit, vt eleganter in noſtra ſpecie cõcludit Rebell. de iuſt. 2. p. lib. 18. q. 23. num. 28. ad primum. 
 
Sicut etiam pro pace ſeruanda inter Principes,[*] & religione amplificanda poterit Papa Prouincias Sarracenorum inter Principes Chriſtianos ita diſtribuere, ne alius in alterius partes tranſeat; ſic etiam poſſet pro commodo religionis Principes creare, maxime vbi anteà nulli fuiſſent Principes Chriſtiani, vt docet Caietan. 2. 2. quęſt. 66. art. 8. Victoria de Indis 2. p. nu. 10. & Molin. de iuſt. tract. 2. diſp. 105. verſ. illud tamen. Pontificis namque Romani eſt vniuerſam potentiam Regum Chriſtianorum dirigere ad finem ſupernaturalẽ, vt latè proſequitur P. "Suarez cõtra ſectas Angliæ lib. 3. à cap. 22. vſque ad cap. 30." 





 Svmmarivm. Cap. IX. -  1 Pontifex Romanus an habeat poteſtatem debellandi infideles? -  2 Pontifex Romanus non habet iuriſdictionem in infideles, nec propter infidelitatem, aliave peccata contra naturam poteſt eos debellare. -  3 Chriſtus Dominus dedit Petro, & ſucceſſoribus potestatẽ in fideles, non verò in infideles. -  4 Infideles vt tales non ſunt directè ſubditi Pontifici Romano, ſed indirectè. -  5 Infideles ad fidem Catholicam non ſunt armis cogendi. -  6 Infideles fidem ſufficienter annunciatam ſi non accipiãt, non ſunt debellandi, & an ad audiendam fidem cogi poſsint? -  7 Pontifex Romanus poteſt cogere Principem paganum, ne impediat prædicationem, conuerſionem, & eximere conuerſos ab illius obedientia. -  8 Alexandri VI. bulla circa Indiarũ Occidentalium donationem quo ſenſu accipienda. -  9 Luſitani ius habent ex Pontificis conceſsione debellandi Indos, ſi prædicationi officiant. -  Socotora inſula per nostros liberata à Mahometanis in Catholicorum beneficium. -  Hiſtorijs fides adhibenda. -  10 Bellum contra Turcas, & Mauros ſemper iuſtum. -  11 Bona adquiſita bello victoris dominio cedunt. -  Bona à Turcis, & Mauris bello iustè à fidelibus acquiruntur. -  Hiſpania ab infidelibus per bellum liberata. -  Luſitaniæ Regnum ab infidelium faucibus erectum. -  Africæ Imperium Luſitanicum iuſtè adquiſitum. -  12 Luſitani in Aſia bello abuſi non ſunt in infideles. -  Antonius Galuanus Regnum Ternatis repudiauit. -  13 Luſitani offenſi dolent, laceſsiti pugnant, iniurias acerrimè perſequuntur. -  14 Luſitani iuſtè bellum contra fidei fragos ſuſcipiunt, & num. 15. -  Luſitani in fide tuenda conſtantiſsimi, in perfidia vindicanda acerrimi. -  15 Bellum ob fidem violatam iustum. -  16 Luſitani habuerunt in India occaſiones dilatandi Imperium ex auxilij præſtandi titulo. -  Abraham auxilium præſtitit contra Reges, à quibus iniuriam non accepit. -  Romani propter ſocios bella geſſerunt. -  17 Luſitani arces in portubus Indicis iuſtè ædificarunt ad ſui tutelam, idque velex dominorum voluntate, vel ex fidei fractæ occaſione, num. 18. -  19 Luſitani tribus titulis Imperium in India, & conuerſionem defendunt. -  Luſitani ceſſante fraude, & dolo, ſub ſpecie commercij, vel religionis Indos non debellarunt. -  Luſitani ſemel eluſi iterum falli non patiuntur. 
 
Luſitani in Indos an habeant ius dominij titulo belli? Cap. IX. 
 
INcognitvs capit. 4. nec Pontifici[*] facultatem concedere, nec Luſitanis ius debellandi Indos fas eſſe ex Caiet. 2. 2. quæſt. 66. art. 8. auctoritate aſtruit: nos autem, vt ſatis faciamus diſtinctè de Pontificis poteſtate quoad ius belli in infideles, & de iure Luſitanorum illos debellandi breuiter diſſeremus. 
 
Pontifex ſummus non habet iuriſdictionem in[*] infideles, nec eos propter idolo latriam, aliaue peccata, quæ pugnant cum lumine naturæ, debellare poteſt, & ſuis dominijs ſpoliare, vt in ſpecie agnoſcunt Victor de Indis 1. part. à num. 30. Coua. reg. peccatum 2. par. §. 10. num. 1. & 2. Salmeron tom. 12. tract. 39. per totum Molin. tract. 2. de iuſt. diſp. 106. Acoſta de procur. Indor. Salute lib. 2. à ca. 2. vſque ad cap. 7. & paſsim alij. 
 
Quoniam verba illa, "tu es Petrus, & ſuper hanc pe[*]tram ædificabo Eccleſiam meam," Matth. 16. "confirma fratres tuos," Luc. 22. "paſce oues meas," Ioan. 21. "fiet vnum ouile, & vnus paſtor," Ioan. 10. in ſpiritualibus tantũ locum habent: nam vna eſt Eccleſia non ab vnitate, vel locorum, vel Regum politicè dominantiũ, ſed ab vnita te fidei in vnum Chriſtum, & in vnũ eius vicarium, quæ quidem vnam facit Eccleſiam, & ouile, cuius oues ſunt paſcendæ verbo Dei, Sacramentis confirmandæ, & pro meritis ipſarum, aut ſoluendæ à peccato, aut ligandæ: vndè Eccleſiæ niſi in paſtores, & fideles eius nulla eſt iuriſdictio ſpiritualis: quare rectè dixit Apoſtolus 1. Corint. 5. "quid mihi de his, qui foris ſunt," vt doctè diſcurrit Salmeron. dicto loco. 
 
Licet autem infideles pro illo ſtatu nõ ſint dire[*]ctè ſubditi Pontifici Romano, nihilominus ex diuino iure tenentur illi ſubdi ſuſcipiendo fidem, & baptiſmum, per quẽ vnuſquiſque de grege fit Chriſti, & perconſequens ſubditus Petro; imò & ante baptiſmum ſunt indirectè ſubditi Pontifici, qui ius habet cogendi infideles, ne Euangelij prædicationem in ſuis terris impediant, neve ſubditos ſuos ad fidem negandam, vel non ſuſcipiendam cogãt, aut alio modo religioni Chriſtianæ infeſti ſint, vt reſoluunt Vict. de Indis 2. p. à num. 11. Suar. lib. 4. contra ſect. Angliæ cap. 6. à num. 7. & alij. 
 
Qua in re tres ſunt conſtituendę concluſiones:[*] Prima, infideles ad fidem Catholicam ſuſcipiendam non ſunt armis, & vi cogendi, vt decidunt Põtifices c. De Iudæis, cap. Qui ſyncera 45. diſtinct. docet D. Thom. 2. 2. quæſt. 10. art. 10. ſequuntur Sot. in 4. diſt. 5. art. 10. column. 14. Victor de Indis 1. par. num. 26. Bellarm. lib. 2. de Rom. Pontif. cap. 29. column. 2. in fin. & lib. 5. cap. 2. Beccan. in ſumma 2. tom. cap. 13. quæſtione 4. Violẽtia enim repugnat fidei, Acoſta de procur. Indor. Salute cap. 13. lib. 1. vndè D. Greg. libr. 2. Epiſt. 52. "Noua, ait, atque inaudita est ista prædicatio, quæ verberibus exigit fidem." 
 
Secunda concluſio, quantumcumque fides an[*]nunciata ſit barbaris probabiliter & ſufficienter, & noluerint eam recipere, non tamen ex eo eos debellare, & bonis ſpoliare licet, vt docet D. Thom. 2. 2. q. 10. art. 8. receptus ex Victor. de Indis 1. par. num. 39. Couar. reg. peccatum 2. p. §. 10. num. 3. verſ. 4. Ayala de iure belli libr. 1. cap. 2. numer. 28. An autem per vim ad audiendam fidem cogi poſſint, adhuc ſub iudice lis eſt, affirmat Sepulueda cõtra Epiſcopũ Chiapię obiect. 10. ſubdubitat Sotus in conſilio quod anno 50. dedit circa Indiarũ conquiſitionem verſ. la ſegunda cabeça, negant Epiſcopus Chiapię in Apologia contra Sepuluedam replica 10. & Salmeron tom. 12. tractat. 38. verſ. de inde pag. 323. Metaphyſicũ exiſtimans nõ poſſe compelli infideles ad credendum, poſſe tamen ad audiendum inuitos cogi, conſentit Becca. in ſumma 2. tom. cap. 13. quæſt. 4. numer. 12. cum ſequenti. 
 
Tertia concluſio: poteſt Papa per ſe, & per Prin[*]cipes Chriſtianos compellere rempub. aut Principem paganum etiam bello illato, ne impediat libere prędicari Euangelium, & vt ſinat impunè ſubditos baptiſmo ſpontè ſuſcepto profiteri legem Chriſti D. Thom. receptus 2. 2. quęſt. 10. art. 10. Vict. de Indis 2. part. numer. 12. Bañez d. artic. 10. ad fin. Gam. deciſ. 335. num. 2. & ſic baptizatos eximere à iure, & obedientia Principis pagani Vict. de Indis 2. p. nu. 13. & 14. Bellarm. libr. 5. de Rom. Pontif. cap. 7. 
 
Et in hunc ſenſum trahenda, & explicanda eſt[*] Alexandri VI. bulla, qui Caſtellę Regibus Indias, & inſulas Occidentales donauit, vt declarãt Epiſcopus Chiapię contra Sepuluedam replica 12. Salmeron tom. 12. tract. 39. ad 7. pag. 333. & ad eundem finem Luſitanis ius belli in Indos Orientales ex Pontificia conceſsione competit; ¶ Quo ta[*]men adhuc vſi non ſunt (vt conſtat ex hiſtorijs quibus fides adhibẽda eſt l. 1. vbi Bart. ff. de offi. quęſt. Valaſco de iure emphyt. quęſt. 9. numer. 26. Gam. deciſ. 339. numer. 7.) vna excepta Socotora, in qua maris Erythręi inſula Chriſtianos ab Apoſtoli Thomę aduentu incolas ab Mahometorum Fartacum tyrannide, expugnata arce, & in ea pręſidio Luſitanorum impoſito ex Emmanuelis mandato Triſtanus Acuña liberauit, Maffæus lib. 3. pagin. 68, Lucena lib. 1. cap. 12. in vita Xauierij, meminit Miræus in Polit. Eccleſ. libr. 3. ca. 8. Vndè ſub prætextu religionis nullus à noſtris Rex ſubactus eſt, nullus populus armis oppreſſus. 
 
Cum tamen contra Turcas, & Mauros bellum[*] ex noſtra parte ſemper iuſtiſsimum ſit, non ſolùm quando Prouincias olim à Chriſtianis poſſeſſas detinent, vt defendunt Innoc. & alij in cap. Quod ſuper his, de voto, Oldrad. conſ. 72. Ceuallos tom. 4. q. 906. à num. 210. ſed etiã quia ex profeſsione in noſtram offenſionem parati ſunt ſemper, vt decidit Alexander II. in cap. diſpar. 23. quæſt. 8. in hæc verba, "in Sarracenos qui Chriſtianos perſequuntur, & vrbibus, & proprijs ſedibus pellunt, iustè pugnatur," reſoluit Diuus Thomas 2. 2. quæſt. 10. articul. 8. receptus Innoc. num. 5. in cap. Maiores de baptiſmo Boer. deciſ. 178. num. 10. Gama deciſ. 335. num. 1. Gail. lib. 1. de pace publica pag. 4. numer. 40. poſt Bart. Bald. & alios, quos, refert Bellarm. libr. 3. de laicis cap. 16. Paulus Gryſaldus in deciſ. fidei verb, bellum, & Molin. diſp. 99. verſ. quod ſi bellum, & diſputat. 105. verſ. illud tamen, tractat. 2. de iuſt. quod procedit etiam ſi Turcæ, & Sarraceni velint in pace viuere; adhuc Chriſtiani illis bellum poſſunt inferre ex Oldrado conſ. 72. Alberico in Rubrica. C. de Paganis, Anania in capit. Ad liberandam de Iudæis & Cacher. in diſp. inſerta poſt deciſiones Pedam. num. 19. 
 
Vndè terras, & loca, quæ noſtri Reges contra[*] Turcas, & Mauros in Africa adquiſierunt, iuſto titulo ſua propria efficere iuxta regul. Iuriſconſ. in l. Naturalem. §. vlt. ff. de adquiren. rer. domin. l. Si captiuis verb. publicatur. ff. de captiuis, & reſoluta per D. Thom. de regimine Principis lib. 3. ca. 11. poſt Ariſt. lib. 1. Politic. cap. 4. & alios quos refert, & ſequitur Couar. reg. peccatum 2. par. §. 11. num. 1. & 6. verſ. res autem, & ita probant contra infideles leges partitæ l. 5. & 19. tit. 26. part. 2. & l. 20. titul. 28. part. 3. elegantius Innoc. 4. in cap. Abbate de re iud. lib. 6. ibi: "Ab infidelibus loca conquiſierit," & ibi, "ſua propria facta eſſent," vbi gloſſa, verbo, infidelibus poſt Innoc. quem refert & ita docent ſpeciatim de Regibus Hiſpanię loquentes Felin. in cap. cum non liceat colum. 5. de præſcript. poſt multos Auẽd. lib. 1. de exeq. cap. 1. num. 7. & capit. 4. in pr. Mench. Illuſt. cap. 81. num. fin. verſ. cum noſtri, Garcia de expenſ. capit. 9. num. 68. cum ſeq. Burg. in prœmio leg. Tauri nu. 32. & 144. qui poſt alios firmat idem de Regibus Luſitaniæ, & de noſtro Imperio Africano Caſtaldus de Imperatore q. 53. n. 6. & Gama deciſ. 335. n. 1. 
 
In Aſia verò Luſitani titulo belli in infideles[*] vſi non ſunt, imò (ne exemplis protrahamus tempus) à Ternatenſibus proceribus in legitimæ proſapiæ defectum regni gubernaculum honorem oblatum, & opes Regias excelſiori animo repudiauit Antonius Galuanus Ternatenſis arcis præfectus Maff. lib. 10. de reb. Indicis, Andrad. in Ioan. III. libr. 3. capit. 56. Barrios de cad. 4. libr. 9. capit. 20. 
 
Noſtri enim id faciunt, quòd eis ius belli, & iuſ[*]titia concedit, & fortium hominum officium eſt, offenſi dolent, laceſsiti pugnant, illatas iniurias acerrime perſequuntur, vt Naubeadarimus Calecutienſis Regni Princeps apud auunculum Regem propoſuit Oſor. libr. 3. de rebus Eman. pag in. 96. ¶ Vndè omnia iure geſiſſe, ab illis tantum qui fœ[*]dus fregerant pœnas, vt æquum eſt, exegiſſe, homines eſſe in fide tuenda conſtantiſsimos, in perfidia vindicanda, & iuſtiſsimis pœnis animo maximo repetendis acerrimos defendit apud Mahometem Malacæ Regem Lanſamana rerum maritimarum præfectus Oſor. lib. 6. pag. 248. 
 
Quas ob cauſas iuſtis bellis apud Indos ſuo Im[*]perio plurimas adijciunt ditiones Luſitani teſte Nauar. in cap. nouit not. 3. n. 158. de iudicijs, qui titulus ob fœdus, & pactum violatum approbatur à ſacra pagina 4. Regũ. 3. Diuo. Auguſtino lib. 6. quæſt. 10. capit. dominus 23. q. 2. Vict. de iure belli numer. 13. Molin. tract. 2. de iuſt. diſp. 104. verſ. ſextò Caſtro de iuſt. hæret. punit. lib. 2. c. 14. cauſa 10. pag. mihi 378. 
 
Alius titulus in Luſitanorum fauorem cõſiderari[*] poteſt: cum in ſpoliati, aut aliàs iniuriam paſſi Reges defenſionem, & vindicationem ſub tributi, aut prædæ pacto auxilium pręſtant; ex qua ratione Luſitani in India habuerunt occaſiones varias, non nulla iure belli occupandi, ſuum que Imperiũ dilatandi, vt probat in ſpecie Mol. de iuſt. tract. 2. diſp. 105. cauſa 9. Sic & Abraham ad vindicandũ Regem Sodom. dimicauit contra quatuor Reges, à quibus ipſe nullam acceperat iniuriã, Geneſ. 14. Hanc igitur cauſam pro ſocijs & amicis probant Caiet. 2. 2. q. 40. art. 1. Caſt. ſupr. verſ. ecce omnes Vict. de Ind. 2. p. n. 17. & Molin. d. diſp. 105. verſ. aliam qui idem referunt de Romanis, & teſtatur Cicero pro lege Manilia, ibi: "Propter ſocios nulla ipſi iniuria laceſsiti maiores veſtricũ Antiocho, cum Ætolis, cum Pœnis bella geßerunt," ferturque etiam Hiſpanos terras Mexicanorũ obtinuiſſe, ea ratione Talchathedanos aduerſus Mexicanos adiuuando Vict. & Molin. vbi proximè. 
 
Tertiò cum inſita Ethnicis, & infidelibus natu[*]ra ſit inconſtans atque infida, opus eſt, vt qui apud illos verſantur, ſecuritati ſuæ conſulant, & neque nocere cuplant, neque tamen ſe fruſtra lædi permittant: quare quæ defenſioni ſunt propria, & tutelę, ea nemo culpare debet, ſi Chriſtiani ſatagant, in quo genere ſunt portus naualibus ſtationibus occupati, arces erectæ, ac munitæ, præſidia militaria impoſita, quò confugere violati queant, Ethnicos quantum ſatis erit, terrore ipſo in officio continere; hoc à Luſitanis factitatum in pleriſque Oriẽtis maritimis vrbibus, non ſine egregia ipſorum gloria, & magna reipub. Chriſtianę commoditate, nemo eſt, qui non laudet. Qui enim inter externos, & meritò ſuſpectos armatur, cautus & prouidus potius, quam iniurius dicetur. Ethicorum namque ingeniũ eiuſmodi eſt, vt nullam patiatur iniuriam, ſi contra ipſorum iniurias ſe quiſquã muniat, vt eleganter proſequitur Acoſt. lib. 2. de proc. Ind. ſalute c. 14. Adde arces cum præſidijs, vel ipſorum do[*]minorum conſenſu, vel ob violatam pacem, & perfidiam vindicandam, à noſtris fuiſſe erectas, vt ex hiſtorijs conſtat. 
 
His tribus titulis ſe, maieſtatis Regię Imperiũ,[*] fidem Catholicam, & euangelij Tyrones defendunt noſtri. Connitũtur enim oſtendere hoſti virtutem ipſorum ſemel fraude eludi poſſe, iterum neque falli, neque vinci poſſe: ceſſantè verò illarum gentium fraude, & dolo, Luſitani ſub commercij ſpecie, aut religionis prætextu, eas non ſubijciunt, vt firmat Vict. de Ind. 2. p. ad fin. velut teſtis omni exceptione maior, ſæpe laudatus ab Incognito ca. 1. 2. 3. 4. & 6. & paſsim, vt immeritò ipſe in hac parte nos iniuſtitiæ arguat. 





 Svmmarivm. Cap. X. -  2 Nauigatio in Indiam an ſit omnibus communis? -  3 Poetæ in cognitione iuris naturalis plurimo iudicio valent. -  4 Occupationis incapacia adquiri non poßunt. -  5 Communes res, quæ ſint ex Cicerone. -  6 Aqua communis. -  7 Maris an ſit commune elementum. -  Communia iuriſgentium quæ Romani vocauerint. -  8 Littus maris commune ex iuregentium. -  9 Maris ad littus accedere nemo à populo Romano prohiberi poteſt. -  10 Interdictum, ne quid in mari fiat, quo portus, ſtatio, iterue nauigijs deterius ſit -  Maris nauigatio impediri non debet -  11 Occupari quod poteſt, an ſit iuriſgentium? -  12 Piſcando in diuerticulo maris, vel fluminis an alium prohibere quis poſsit? -  13 Mare, & littora an ſint diuerſæ conditionis: -  Mare an ſit de numero rerum, quæ in commercio non ſunt? -  14 Nauigationem impediens inique agit. -  Vtile alteri, & mihi non moleſtum eſt conmunicandum ignis de igne communicandus. -  15 Maris ius adquiri potest, & in dotem dari, nu. 32. -  16 Imperator mundi, & maris dominus. -  17 Imperator non eſt orbis dominus -  L. Deprecatio. ff. ad l. Rhod. & nu. 19. & 20. -  18 Imperator non habet ſupremam poteſtatem in vniuerſa Eccleſia in temporalibus. -  19 Poteſtas legis ferendæ ſupponit iuriſdictionem -  20 Aduerſatiua, autem, non ſemper excludit. -  21 Maris proprietas ad aliquem pertinere poteſt; -  L. Sanède iniurijs, & num. 23. & 24. -  22 Mare ſicut arida diuiſionem recipit de iure gentium, & contrarium dicere, eſt perridiculum. -  23 Incognitus reijcit autores tanquã adulatores. -  24 Interdictum competit habenti ius maris. -  25 Interdicta alia ad publicas, alia ad priuatas cauſas. -  26 Communia iuriſgentium, post adquiſitionem manent publica populi vnius. -  27 Barbari à populo Romano vocantur populi Prouinciales. -  28 Donellus cenſet maris, & littorum eiuſdem eße conditionis. -  29 Priuatus in maris iure vtitur priuato interdicto. -  Princeps ius ſibi dicit in ſua cauſa. -  30 Maris proprietas etſi ſit nullius, protectio tamen, & iuriſdictio Imperatoris, vel Principis. -  31 Princeps in portu, & in mari exigere vectigal potest. -  32 Venetorum dux annulo deſponſat mare ex Pontificia cõceſsione. -  Alex. III. Venetias mari dotauit per annuli inueſtiturã. -  33 Delicta commiſſa in mari punienda à terræ Rectore, & intra quot milliaria. -  Mare comprehenditur, & definitur ſub terræ territorio. -  34 Latrones graßantes in vijs publicis non gaudent immunitate Eccleſiæ, ac proinde nec piratæ. -  35 Vectigalia intra quot maris milliaria exigi poßunt. -  26 Maris protectio, & iuriſdictio de iuregentium competit omnibus principibus, ſed post occupationem præfertur poſsidens. -  37 Maris protectio neceſſaria eſt, ne deferantur extra Regnum merces prohibitæ, & vt ſecurè nauigetur, & obid iuſtè vectigal exigitur in vniuerſo orbe. -  Vectigalia cur in mari, & portu exigantur? -  38 Maris immenſitas, & qualitas non repugnant adquiſitioni. -  39 deſerta magna in arida reperiuntur. -  40 Maris pars pertinet ad dominium terræ vicinæ. -  Vrbes maioribus, minoribus ve territorijs circunſcribuntur. -  41 Imperator habet iuriſdictionem in mari vltra diſtrictum, qui terræ adiacenti competit. -  42 Mare, aer, & aqua profluens communia de iure naturæ conſiderantur vt elementa, & vt locum occupantia. -  43. Aqua fluminis dupliciter conſideratur, & numer. -  43 Mare, aer, & aqua conſiderata vt localia poſsidentur. -  44 Aer quaſi poſsidetur, cum ſupra noſtrum ſolum eſt. altius tollere ædes licet. -  45 Aeris excipiendi gratia non poßumus alienum agrum ingredi. -  46 Immunitate Eccleſiæ gaudet proiectus in aera cœmeterij. -  47 Mare fundatum eſt in aluo, & ideò occupationis est capax. -  Terra eſt inferior Sphæra cæteris elementis. -  48 Maria moribus gentium in Principum dominium venerunt. -  49 Oceani nauigatio ad Hiſpaniæ Regem pertinet. -  50 Concluditur maris occupatio, & adquiſitio. 
 
Mare ad Indos, aut ius in eo nauigandi an ſit proprium Luſitanorum occupationis titulo. Cap. X. 
 
RAtiones relatæ in præcedentibus capitibus Luſitanorum nauigatiouem in Indos, nauigationiſque ius ſatis ſuperque iuſtificant, ita vt opus non eſſet alijs medijs illud propugnare, ſed quia oppignorari nõ reformidat (vt dici ſolet) munificus ſolutor. 
 
Vlterius excurrendum erit. Incognitus tribus[*] capitibus 5. 6. & 7. maris Indici nauigationem per Athlanticum Oceanum non minus Luſitanis quã Batauis, omnibuſque communem eſſe latè, & enixe defendit. ¶ Poetarum etiam auctoritate vten[*]dum ſibi eſſe ait; cum eos in cognitione iuriſnaturalis plurimo iudicio valuiſſe conſtet, quòd aduertimus, ne id nobis vitio detur, ſi eorum quoque auctoritatibus ad propugnandum vtamur, ſuffragante æquitatis regula, nemini aſpernari licere idem ius ſibi dici, quòd ipſe alijs dixit l. 1. ff. quod quiſque iuris: nos vt clarius procedamus, intra diſputationis cancellos argumenta reducemus, nihil obiectionis prætermittentes. 
 
Contra igitur tituli propoſitionem argumen[*]tatur ſic Incognitus: Primò res, quæ occupari nõ poſſunt, aut occupatæ nunquam ſunt, nullius propriè eſſe poſſunt, quia proprietas ab occupatione cœpit, & probat authoritate Ciceronis offic. 1. "ſimilis est priuatarum poßeſsionum deſcriptio, ex quo quia ſuum cuiuſque fit eorum, quæ natura fuerant communia, quòd cuique obtigit, id quiſque teneat," & Thucydidis lib. 1. "qui terram, quæ in diuiſione populi nulli obuenit, indefinitam, & limitibus nullis circunſcriptam vocat." 
 
Sed omnes res, quæ à natura ita cõparatę ſunt,[*] vt aliquo vtente nihilominus alijs quibuſuis ad vſum promiſcue ſufficiant; eius hodieque conditionis eſſe & perpetuò eſſe debere cuius fuerant, cum primum à natura proditæ ſunt, quod Cicer. offic. 1. voluit, "ac latiſsimè quidem patens hominibus inter ipſos omnibus inter omnes ſocietas hæc est, in qua omnium rerum quas ad communem vſum natura genuit, est ſeruanda cõmunitas," ſed ſunt huius generis omnes res, in quibus ſine detrimento alterius alteri vſus commodari poteſt, hinc illud eſſe dicit Cicer. "aqua profluente non prohibere," ſic Poeta 6. metam.[*] 
 
" Quid prohibetis aquas, vſus communis aquarum eſt, Nec ſolem proprium natura, nec aera fecit, Nec tenues vndas: in publica munera veni. "
 
Huius generis eſt mare, quod omnibus patere dixit Vlpianus in l. Venditor. ff. communia præd. & de numero eorum, quæ in nullius adhuc dominiũ peruenerũt, vt firmat Neratius in l. Quod in littore. ff. de acquir. rer. dom. 
 
Maris ergo elementum commune omnibus eſt,[*] quia infinitum, ita vt poſsideri non queat, & omnium vſibus accommododatum, ſiuè nauigationem reſpicimus, ſiuè etiam piſcaturam; hinc Cic. offic. 1. "Quid tàm commune, quàm mare fluctuantibus, & littus eiectis," Virgil. aurã, vndã, littus cunctis patere dicit; hæc ſunt quę Romani vocant cõmunia omnium iure naturali, aut publica iuregentium in l. 1. l. 2. l. Ariſto. ff. de rer. diuiſione. §. & quidem naturali, §. littorũ Inſt. eod. l. Quod in littore, l. Quãuis. ff. de adquir. rer. dom. l. ſi quis me. ff. de iniurijs, l. littora cum l. ſeq. ff. ne quid in loco publico. 
 
Eiuſdem ſpeciei eſt littus maris, niſi quod ædifi[*]cio occupari poteſt, l. Riparum §. 1. ff. de rer. diuiſione. §. littorum Inſt. eod. l. fluminum ff. de damno infecto, ſi id fieri poteſt ſine cæterorum incommodo, vt Pomponius loquitur in l. Quamuis de adquir. rer. dominio, quod ex Scæuola in l. In littore, ne quid in loco publico, explicabitur niſi vſus publicus, hoc eſt communis impediretur, probat Donellus lib. 4. cap. 2. 
 
Secundò: nemo poteſt à populo Romano ad[*] littus maris accedere prohiberi, & retia ſiccare, l. Nemo igitur. ff. de rer. diuiſione, differt autẽ in eo maris natura à littore, quòd mare niſi exigua ſui parte, nec ędificari, nec includi poteſt, l. littora. ff. ne quis in loco pub. idque ſine alterius præiudicio, l. 2. §. aduerſus. ff. ne quid in loco pub. 
 
Tertiò: competit interdictum, ne quid in mari[*] quo portus, ſtatio, iterve nauigijs deterius ſit, fiat l. 1. §. ſi in mari. ff. dè flumin. 
 
Quartò, quidquid occupatum eſt, & occupari[*] poteſt, id iam non eſt iuriſgentium, ſicut eſt mare teſte Marciano in l. Nemo igitur. ff. de rerum diuiſione. 
 
Quintò indiuerticulo maris, & fluminis ſi lo[*]cum occupauerim piſcando cum plurium annorum continuatione, alterum eodem vti prohibebo iure, l. ſi quiſ quam. ff. de diuerſis præſcript. ſed hoc procedit; quandiu durat occupatio, quemadmodum in littoris occupatione obſeruatur, l. fin. ff. de vſucap. vndè ante ædes meas, aut prætorium piſcari aliquem prohibere non poſſum, l. Iniuriarum. §. ſi quis me, & §. vlt. ff. de iniurijs. 
 
Sextò vrget Celſus in l. littora. ff. ne quid in lo[*]co pub. qui clarè ſatis diſtinguit inter littora, quæ populus Rom. occupare potuit, ita tamen, vt vſui communi non noceretur, & mare quod priſtinã naturam retinuit. Hinc dixit D. Ambroſius libr. 5. hex. ca. 10. "Spatia maris ſibi vindicant iure mancipij, piſciumque iura ſicut vernaculorum conditione ſibi ſeruitij ſubiecta commemorant, iſte inquit, ſinus maris meus eſt, ille alterius, diuidunt elementa ſibi potentes." Mare igitur eſt de numero earum rerum, quæ in commercio non ſunt, hoc eſt, quæ proprij iuris fieri non poſſunt, vt tradunt Faber. in §, littorum de rer. diuiſ. & Donell. lib. 4. coment. cap. 6. 
 
Accedit & vltimo quod qui nauigatũ impe[*]dit, quo nihil ipſi perit, inſanæ cupiditatis notam non effugiet, Mench. illud cap. 89. nu. 45. Sicut ſi quis ab igni, qui totus ſuus eſt, ignem capere, lumẽ ſuo de lumine alterum prohiberet, lege hic humanæ ſocietatis reus perageretur. Quid enim ſi non cõmunicet quis alteri accipienti vtilia, danti non moleſta ex Cicer. 1. de offic. quæ non alienis tantum ſed ingratis etiam præſtari vult Seneca lib. 3. cap. 28. 
 
Hæc argumenta ijſdemmet verbis ex Incogniti diſputatione decerpſimus: contra aſtruendum eſt[*] in mare ius Principi competere poſſe. Inprimis Princeps Poetarum id ſignificauit, dùm Venus ſuis Troianis à Ioue fatorum implementum poſtulat. lib. 1. Æneidos. 
 
" Certè hinc Romanos olim voluentibus annis, Hinc fore ductores, reuocato a ſanguine Teucri, Qui Mare, qui terras omni ditione tenerent, Pollicitus, quæ te genitor ſententia vertit? "
 
"Cui Iupiter. "
 
" Naſcetur pulcra Troianus origine Cæſar Imperium Oceano, famam qui terminet astris. "
 
Sed elegantius Auguſto Cæſari Oceanum dotis nomine exoptat Poeta lib. 1. Georg. 
 
" Tua nautæ Numina ſola colant: tibi ſeruiat vltima Thulæ Teque ſibi generum Thetis emat omnibus vndis. "
 
Termini namque ciuitatis, populi vel imperij dos propria dicuntur, vt notant Innoc. in cap. cũ ad ſedem num. 2. & 3. de reſtit. ſpoliat. & Auend. lib. 1. de exequend. cap. 4. num. 4. colum. 2. de quo infra num. 32. vbi agemus de mari Adriatico Venetijs in dotem dato; quod ſupponit Pericles apud Thucydidem libr. 1. dùm ait. "Magna res eſt maris Imperium." 
 
Hoc ipſum inſinuat apud Voluſium Męcianũ[*] Antoninus in l. De precatio. ff. ad leg. Rhod. "Ego quidem mundi Dominus, lex autem maris, lege Rhodiorũ iudicentur nautica, in quibus nulla noſtrarum ei lex aduerſetur; hoc autem ipſum, & Diuus Auguſtus iudicauit." 
 
Non enim probo imperatorem eſſe orbis do[*]minum, nec Cæſares id dicere voluerunt; ſed hyperbole eſt ad explicandam magnam dominationem, ſic & Lucæ cap. 2. "exijt edictum à Cæſare Auguſto vt deſcriberetur vniuerſus orbis," hinc Lucanus lib. 3. 
 
" "Ignotum vobis Arabes venistis in orbem." "
 
Atqué ita nullum Imperatorem, neque de facto, neque de iure habere dominium, & iuriſdictionẽ in vniuerſum orbem obſeruant Sotus de iuſt. libr. 4. quæſt. 4. art. 2. & in 4. diſt. 25. quæſt. 2. art. 1. Victoria de Indis part. 1. num. 24. & 25. Couar. reg. peccatum 2. par. §. 9. num. 5. Molin. 2. de iuſt. diſput. 30. communis ex Salone 2. 2. ad quæſt. 61. q. de dominio q. 4. art. 6. & Salas de legibus diſp. 7. à num. 40. Cenedo & abeo relati ad decretum collect. 64. num. 2. 
 
Nec etiam totius Eccleſiæ in temporali iuriſdi[*]ctione Principem eſſe probat Suarez contra ſectas Anglię lib. 3. cap. 5. num. 7. 
 
Dupliciter ergò ex eo textu argumentum de[*]ſumitur, primò dùm ait, lex autem maris, ſentiens mari legem imponi poſſe, quod iuriſdictionem, & poteſtatem requirit, vt in legibus ferendis docent poſt alios Suarez de legib. lib. 1. capit. 8. & Salas de legib. diſp. 7. ſect. 1. 
 
Secundò quatenus Antoninus admiſit legem[*] Rhodiorum, dummodò legibus Cæſarijs non cõtradiceret, ibi: "In quibus nulla nostrarum ei lex aduerſetur," vt ibidem Bart. & cęteri deducunt: iuxta quę aduerſatiua illa, lex autem maris, non excludit Imperatoris poteſtatem in mari, ſed includit potius, vt eleganter explicat Alciatus lib. 2. diſput. capit. 5. ſcio verba illa, lex maris, pro conſuetudine communiter capi ab interpretibus ibidem, quod explodit Alciatus d. cap. 5. ſed tunc fortius vrget, ſi conſuetudine ius maris obtineri poſsit, de quo infra cap. 13. 
 
Tertiò omnem excludit cauillationem Paulus[*] lib. 13. ad Plautium, l. ſanè de iniurijs. "Sanè ſi maris propriumius ad aliquem pertineat, vti poſsidetis interdictũ ei competit, ſi prohibeatur ius ſuum exercere," atque per hunc tex. obſeruant Accurſ. ibi, & Bart. Balb. de præſcript. 4. par. 5. princ. quæſt. 6. num. 6. Gregor. gloſſ. 2. l. 2. tit. 7. par. 3. & gloſ. 4. l. 11. tit. 28. par. 5. Couar. reg. peccatum 2. par. §. 8. num. 10. Mantua lib. 1. locorum cap. 19. & alij paſsim. 
 
Hinc dixit Baldus numer. 2. in rubric. ff. de rer.[*] diuiſione, mare, ſicut & aridam de iuregentium diuiſionem recipere, & in Gulfis Venetorum, & Genuenſium id probant communiter Bart. d. loco Angelus conſil. 290. num. 3. Decius conſ. 27 1. à n. 14. & alij, quos referunt communem dicentes Stracha de nauigat. à num. 6. Menchaca illuſtrium ca. 89. num. 16. Cæpola de ſeruit. ruſt. cap. 26. à num. 5. Ægid. l. ex hoc iure 1. tom. cap. 3. à num. 13. ff. de iuſt. de quo nos latius c. 13. ita vt contrarium perridiculum vocet Alciat. lib. 2. diſp. cap. 5. 
 
At Incognitus Doctores tanquam adultores[*] reijcit: ſed cum Iuriſconſultorũ ſaltem auctoritatem, vt aliquo iudice lis dirimatur, admittat inuitus, interpretatur Paulum d. l. ſanè, de diuerticulo maris intra fundum proprium, iuxta Martialis luſum de forminiano Apolinaris lib. 10. Epigra. 30. in emendatis 28. 
 
" Si quando Nereus ſentit Æoli regnum, Ridet procellas tutus de ſua menſa. "
 
Quis nõ rideat reſtrictionem, & ſpurium ſcholiũ: defuere ne verba Paulo, qui generaliter loquens de maris iure, apertius de diuerticuli ſpecie non expreſsiſſet, ſi ſpeciatim de eo reſponderet? Sicut & Marcianus, in fluminis diuerticulo declarauit in l. ſi quiſquam. ff. de diu. præſcript. Imò & Vlpianus in præcedenti reſponſo l. iniuriarum. §. ſi quis, ff. de iniurijs, diſiunctiue loquitur in mari, vel diuerticulo, vt ad 5. notabimus cap. ſeq. 
 
Quòd autem pungit Incognitus in Pauli reſ[*]ponſo interdictum vti poſsidetis competens ei, ad quem ius maris pertinet, ad priuatam cauſam comparatum, non ad publicam; ad priuatas enim cauſas accommodata eſſe interdicta, non ad publicas l. ſanè. ff. de iniurijs; inde inferens non poſſe competere pro his, quę iuregentium communi facere poſſumus, in quibus maris vſus comprehenditur, & conſequenter neceſſariò intelligẽdum eſſe Paulum de maris diuerticulo, quod priuati vtilitati cedi poteſt: ſic in effectu intendit, licet non ita explicet. 
 
Sed parum fœliciter, tùm quia interdictorum[*] alia ad cauſas public as, alia ad priuatas accommodantur docente ipſo Paulo, l. 2. §. 1. verſ. publicæ. ff. de interdictis: plureſque in Pandectis extant tituli de huiuſmodi interdictis, quæ ad cauſas publicas pertinent, vt de via publica, nequid in loco publico, & alia ſimilia; interdicta verò vtrobi, & retinendæ (de quo egerat Paulus, d. l. Sanè ſic explicandus) ad priuatã cauſam ſpectat, vt obſeruat Iulius Pacius cent. 7. tit. de iniurijs concilat. 58. 
 
Tum etiam quia poſt ius adquiſitum in illis,[*] quæ anteà iuregentium communia erant, iam nõ agitur de illo iure communi, vt putat Incognitus, ſed de ſpeciali, & priuato competenti ei, qui ſic adquiſiuit, vt multis exemplis illuſtrari poteſt, & docet expreſſè ipſe conſultus in particula iam ibi: "Ad priuatam iam cauſam pertinet," & ſic inſinuat ad publicam anteà cauſam pertinuiſſe, & diſertis verbis explicauit Donellus lib. 4. cap. 2. ſic docens, "occupata (ſcilicet littora) hactenus populi Romani eſſe intelligere debemus, non vt ſit populi patrimonio, ſed vſu, non illo quidem communi vſu, qui prius fuerat, quo etiam barbaræ gentes" (vocat barbaras more Romanorum iuxta il[*]lud Martialis in amphitheatro epigram. 1. "Barbara Pyramidum ſileat miracula Memphis) iuregentium littoribus his vti poterat (iam enim non poßunt, niſi conſenſu populi, cuius imperio littora ſubijci cœperunt) ſed illo, qui ſit publicus ijs omnibus, qui ſunt in orbe Romano, & quibus populus Romanus littoribus illis vt ſuis vti concedit." 
 
Aduertendũ eſt quod Donellus eodẽ iure cen[*]ſet mare, & littus maris tanquã partẽ illius in hæc verba. "Nã ſi mare, quod ea littora alluit, publicũ eſt, neceſſe eſt & littora, quæ à mari occupantur, manere vſu publica l. pen. de rer. diuiſ." hoc eſt vſu populi Romani poſt adquiſitionem, prout declarauerat, ſic clarè ſentiens maris ius ad remp. Principẽ ve pertinere poſſe iuxta d. l. pen. quam ſic exponit. 
 
Cum ergò priuatus priuilegio, vel conſuetudi[*]ne obtinuerit ius maris, vt explicant Accurſ. & cęteri in Pauli reſponſo d. l. Sanè de iniurijs, poterit vtique ius hoc contra moleſtantem poſſeſſorio interdicto, quod ad priuatam cauſam pertinet, defendere: quoad Principem verò dicendum eſt nõ indigere interdictis, cum ius ſibi in propria cauſa dicat Molin. 2. de iuſt. diſp. 103. verſ. quare. 
 
Quartum noſtrę aſſertionis fundamentum ſit,[*] quod quamuis maris proprietatẽ nullius eſſe cõcedamus; attamen quo ad protectionem, & iuriſdictionẽ Cæſaris eſt, vel Regis, glo. & Bald. in l. Quædam. ff. de rer. diuiſ. Suarez alleg. 17. Cabed. deciſ. 46. num. 4. par. 2. quod & ipſe Incognitus fatetur d. cap. 5. ibi: "Qui verò dicunt mare aliquod eße imperij Rom. dictum ſuum ita interpretantur, vt dicant ius illud in mare vltra protectionem, & iuriſdictionẽ nõ procedere." 
 
Hinc deſcendit poſſe Principem non ſolum in[*] portu, vt exiſtimabat Suarez allegat. 17. num. 12. ſed & tranſeuntibus per ipſum mare vectigal imponere, Bald. per text. ibi in l. Cũ proponas. C. de nautico fœnore, & in rubrica. ff. de rerum diuiſ. numer. 2. decidit Senatus Pedamontaneus apud Octauianum deciſ. 155. n. fin. rationes explicat Petrus Greg. Syntagm. lib. 3. c. 3. n. 7. 
 
Et proptereà Veneti qui potiſsimùm in mari[*]timis præualent, dùm eligunt Ducem, eumque initiant ſolemni modo coronatum, iubent mare ſibi diſponſare iniecto annulo in ſymbolũ veri, & perpetui imperij, vt referũt Gaſpar Cõtarenus lib. 1. de rep. Venet. P. Greg. lib. 3. ſyntag. c. 3. n. 1. Alex. enim tertius per annuli inueſtituram ſereniſsimæ reipub. Venetiarum eiuſque nomine Sebaſtiano Zonę Duci 40. maris poſſeſsionem conceſsit, vt tradunt Sabellicus decad. 1. libr. 7. Pined. in Monarchia lib. 25. c. 7. §. 2. & Borrel. de præſtantia Regis Cath. c. 46. n. 233. poſt alios. Quoniam Principi tanquam reipublicæ ſponſo bona dotis ſunt tradenda, vt penes fe dotem habeat, cum matrimonij onera ſubeat, iuxta l. pro oneribus, C. de iure dotium, ad quod alludit quod ſupra numer. 15. de Thetis emptione, ſeu Oceani dote ex Virgilij auctoritate annotauimus. 
 
Hinc etiam fit delicta cõmiſſa in mari punien[*]da à Principe, ad quem terra, vel imperium pertinet, vt decidunt Cæſares in l. vnica. C. de claſsicis libr. 11. "Seleucena (claſsis) ad auxiliũ purgandi Orientis aliaſque neceſsitates Comiti Orientis deputetur," vbi Bart. & omnes Menchac. illuſtr. capit. 41. num. 32. Bobadilla libr. 2. capit. 16. numer. 4. & capit. 19. num. 2. Ægid. l. ex hoc iure c. 3. n. 35, p. 1. de iuſtit. & l. 1. par. 2. §. 2. num. 15. C. de ſacroſanct. & quamuis Bart. tract. de inſula. §. nullius n. 1. id intelligat intra centũ milliaria, verius eſt ad remotas etiã maris partes extendi ex Ang. in l. inſulę. ff. de iudicijs, ſic procedit text. in c. vbi periculum. §. porrò de elect. in 6. vbi gloſ. verb. territorio, iunctis reſolutis per Cæpolam de ſeruit. ruſt. ca. 26. nu. 6. 24. & 26. Suar. alleg. 17. n. 1. Cab. deciſ. 46. n. 1. p. 2. Cald. de empt. c. 22. n. 13. Riccius reſol. var. reſol. 13. reſoluentes terræ territorium comprehẽdere mare, & illud terminis diffiniri, de quo eſt celebris textus in ca. licet de ferijs, vbi gloſ. quem citant Suar. & Cabed. n. 2. vbi proximè, dùm probat quod mare attribuitur terræ circunſtanti. 
 
Sic & bulla Pontificia excipiens viarum graſ[*]ſatores, ne gaudeant immunitate Eccleſiæ, comprehendit quoſcumque piratas in quocumque maris diſtrictu ex Ioan. Riccio in praxi fori Eccleſi. reſol. 13. ¶ Admitterẽ tamen Bart. ſententiã[*] circa centum milliaria reſpectu vectigalis, vt per Octau. & alios, quos refert deciſ. Ped. 155. n. 2. 
 
Et quamuis Incognitus hanc protectionẽ in[*] mari agnoſcat, vt tamen difficultatẽ effugiat, reſpondet eã protectionẽ de iuregentiũ competere æqualiter nõ minus Imperatori, quã alijs Principibus, cum agatur contra piratas, ibi: "Nec ſatis animaduertunt id ipſum, quòd populus Rom. claſſes præſidio nauigantium diſponere potuit, & deprehenſos in mari piratas punire, non ex proprio, ſed ex cõmuni iure accidiſſe, quod & aliæ liberæ gentes in mari habent," ita Incognitus d. c. 5. Nos autẽ replicamus id verũ eſſe ante pręoccupationẽ omnibus cõpetere, poſt eã verò illius proculdubio erit, qui ſuis ſumptibus mare tutũ à piratis reddẽdi onus in ſe ſuſcepit, vel cui Prouinciarũ adiacẽtiũ Imperiũ pertinet, vt conſtat ex Cęſarea deciſ. in d. l. Vnica. C. de claſsicis lib. 11. ſic præoccupans præferendus erit ex reg. Qui prior in 6. 
 
Sic futurũ eſt, vt nec illicitæ merces ad barbaras[*] gẽtes deferantur cõtra prohibitionẽ tituli. C. quæ res exportari; & naues, quæ à portu dimittũtur, vel aliunde iter faciũt, nulla damna ſuſtineãt, ex l. Vnica. C. de littor. & itinerũ cuſtod. & ob id tributũ ſolui ab omnibus gẽtibus teſtatur Gre lib. 3. ſynt. c. 3. nu. 7. poſt Bald. in rub. n. 2. ff. de rer. diuiſ. affirmãt id ab omnibus vbique gẽtiũ approbatũ. 
 
Nec huic iuriſdictioni, & occupationi repug[*]nat vel maris immẽſitas, vel natura & qualitas, vt pungit Incognitus. Nam quoad immenſitatem, argumentum concludit non poſſe omnem Oceani tractum occupari, idque propter noſtram impotentiam, non tamen inde ſequitur, nec partem occupationis capacem eſſe. ita poſt hæc inueni apud Vuezembec. in §. 1. num. 4. Inſt. de rer. diuiſione; "vſum (ait) maris atque aeris (hæc enim naturaliter propter vaſtitatem, fluxumque vagum, integrè occupari non poßunt) omnibus hominibus communem decernit Celſus l. 4. ne quid in loco publico," nota verbũ, integre, videndus omnino idem in §. flumina n. 7. Inſt. de rer. diuiſ. diſtinguens vſum maris, & littorum ante, & poſt occupationem. 
 
Sic & in arida multa deſerta & in Aſia, & in[*] Africa reperiuntur adhuc ab hominibus inculta, & reuera Zonam torridam, quę magna orbis pars eſt, inhabitabilem fuiſſe ante Chriſtum natum multis probat Boſsius de ſignis Eccleſię libr. 15. cap. 18. magna alia terrarum deſerta, & vaſtiſsimas ſolitudines referens, & Cicer. in ſomno Scipionis, ait, "vides habitari raris, & angustis in terra locis, & in ipſis quaſimaculis vbi habitatur, vastas ſolitudines interiectas," huc pertinet auctoritas Thucididis ab Incognito adducta, de qua ſupr. num. 4. 
 
Et ex omnium etiam Incogniti ſuffragio pars[*] maris terrę adiacẽs ad illius dominium pertinet, ad quem & terra: circa ſpatium verò diſcordant ſcribentes, vt aduertimus ſupra à numer. 33. Ergò cum ille maris diſtrictus à iure naturali non diffiniatur, cõſequẽs eſt dicamus, & Imperio, ac iuriſdictione prolatari poſſe, vel reſtringi ex dominantis potẽtia, ſicut & in arida maioribus, minoribus ve territorijs vrbes circunſcribuntur. 
 
Aduertendum tamen notabiliter eſt vltra hũc[*] maris, terræ (cui ſubeſt) adiacentis diſtrictum, iuriſdictionẽ maris competere Imperatori, vel protectori, ita vt iuriſdictionem in terra habentes habeant etiam in mari vſque ad certum terminum, vltra verò ſolum Imperatoris, ſeu protectoris iuriſdictio ſit, vt poſt Bart. tradit Cæpola de ſeruit. ruſt. cap. 26. num. 17. vt hinc tacitę obiectioni ſatisfaciamus, de qua cap. 14. num. 49. 
 
Minus obſtat mare detineri, ac occupari nõ poſ[*]ſe, ſicut nec aerem, nec aquam profluẽtem, & ideò hæc naturali iure communia omnium eſſe reſpõdit Marcianus in l. 2. ff. de rer. diui. Imperator §. 1. Inſt. de rer. diuiſ. Diſtinguẽdum namque eſt inter elementa maris, fluminis, & aeris, & inter loca ipſorum: nam ſi conſiderentur, vt elementa, nec detineri poſſunt, nec occupari, cum huc & illuc circunferantur. 
 
Percontrarium vt locis circunſcripta conſide[*]rata, occupari quidem poſſunt, vt in flumine priuato probat Vlpian. in l. 1. §. fluminum cum ſeq. ff. de flumin. & hanc differẽtiam in flumine, quòd ex aqua, & alueo conſtet, obſeruant Cępol. de ſeruit. ruſt. cap. 31. num. 6. ad finem & Beroius q. 94. deduciturque ex Vlpiano in l. 1. §. 1. ibi: "Flumen à riuo magnitudine diſcernendum eſt," ubi gloſ. ff. de flumin. & Caio in l. adeò. §. quod ſi, ibi: "Toto naturali alueo relicto flumen aliàs fluere cœperit." ff. de adquiren rer. domin. in quibus diſtingunt aquam ab alueo: huc ſpectat altera conſideratio inter aquam ſimpliciter, & aquam, vt fluminis de qua Baro. in l. 6. de rer. diuiſ. & Donel. lib. 4. c. 2. col. 2. & nos cap. ſeq. ad vlt. 
 
Sic & in aere omne cœlum, quod eſt ſupra noſ[*]tram rem, quaſi occupatione noſtrum quoque effici reſpondent Pompon. in l. penul. ff. quod vi, ibi: "Tàm ſoli, quàm cœli menſura facienda eſt," & Venuleus in l. fin. §. pen. ff. quod vi, ibi: "Sepulchri ſit non ſolum is locus, qui recipiat humationem, ſed omne etiam ſupra id cœlum," ideò ait Paulus in l. fin. ff. de ſeruit. "Cœlum quod ſupra noſtrum ſolum intercedit, liberum eße debet": ex quo prouenit ius altius ædificandi vſque ad cœlum l. altius. C. de ſeruit. 
 
Inde quoque fit aeris excipiendi gratia alienos[*] agros ingredi non licere, vt poſt Conan. quem refert obſeruat Oſuald. ad Done. lib. 4. c. 2. litter. C. 
 
Et qui à priuatæ domus ianua in cœmeterium[*] Ecleſiaſticum ſe proiecit, & in aere deprehenſus vt gaudeat immunitate Eccleſiæ, deciſum Neapoli legimus. 
 
Sic tãdem cum mare in terra, hoc eſt alueo ſuo[*] fundatum ſit, terra enim inferior eſt ſphæra, occupari poſſe, & ratio poſtulat, & hoc fundamẽto defendit Bald. num. 2. in rubrica. ff. de rer. diuiſ. 
 
Vndè noſtris moribus mare, & littora quodãmodo[*] in dominio, & iure principum, & magiſtratuum haberi cœperunt, vt tradunt Hubertus Gifanius ad l. 50. num. 4. ff. de adquir. rer. domin. Ioan. Bodinus lib. 1. de repub. cap. 12. pagin. 267. Oſuald ad Donel. lib. 4. cap. 2. littera E. poſt alios quos refert, ¶ & magis in ſpecie de Hiſpanię Re[*]gum iuriſdictione, & dominio in Oceano Borrel. de præſt. Regis Cath. c. 46. à n. 227. & alij cap. 7. & ſeq. relati. 
 
Ex quibus deducitur iuriſconſultorum reſpon[*]ſis, Cæſarum deciſionibus, ſcribentium ſententijs & gentium moribus, maris occupationem dari poſſe, quibus autem actibus, & quo tempore id conſequamur c. 13. diſſerendum erit, efficacius autem hæc aſſertio comprobabitur ex argumentorũ ſolutione, de qua cap ſeq. 
 





 Svmmarivm. Cap. XI. -  1 Mare an ſit omnibus de iuregentium commune Littora ſunt eiuſdem conditionis, cuius mare. -  2 Seruitus priuata mari imponi non potest, publica ſic. L. Venditor. ff. communia prædiorum. Argumentum à contrario ſenſu validum in iure. -  3 Seruitus aquæ ductus, & itineri à priuato non imponitur, à Principe impetratur. -  4 Mare omnibus commune à Principe occupari poteſt. Libera nauigatio alijs prohiberi poteſt. -  5 Littora ſunt communia omnibus ante occupationem, poſteà verò ſunt Principis occupantis. L. Quod in littore. ff. de adquir. rer. dom. -  6 Mare & littora post occupationem dicuntur publica hoc eſt populi Romani. L. Penul. ff. de rer. diuiſ. -  7 Maris, littorũ, & aeris diuiſio in totum non admittitur, ſed pro parte. -  8 Nemo ad littus accedere prohiberi potest. L. Nemo igitur. ff. de rer. diuiſ. Romanus populus poteſt à ſuis littoribus hoſtes, & alios prohibere, ſuiſque tantum illa concedere. -  9 Ædificare, & occupare cuilibet licet de iuregentium in littoribus, niſi ſint propria populi Romani. -  10 Ædificare in littoribus ſi est priuatus vſui publico nocere non potest. -  11 Flumina ſunt publica, hoc eſt populi Romani. §. Flumina Inſt. de rer. diuiſ. Theophilus inſtitut. compilator. -  12 Nauigare nemo prohiberi potest à priuato, à Principe vero ſic. Nauigatio eſt populi, licet aquæ vſus ſit communis. -  13 Prohibere aliquid in mari priuatus nequit ad impediendam nauigationem. -  14 Interdictum ne nauigatio impediatur priuatum eſt, & attenta origine rerum. -  15 L. Nemo igitur. ff. de rer. diuiſ. Littus maris occupari poteſt. Mare est commune de iuregentium, & per hoc littora maris. Occupari quod potest, an ſit de iuregentium. -  16 Piſcari an poſsit quis prohiberi, & præſcribi piſcatio? L. Si quiſquam, ff. de diuerſ. & tempor. præſcrip. L. vlt. ff. de vſucap. -  17 Intellectus varij ad prædictas leges. -  18 Præoccupatio in rebus publicis præualet. -  19 Verbum, obtinere, refertur ad poßeſsionem. -  20 Poſsideri quæ poßunt, poſſunt & præſcribi, & quæ dominio adquiri non poßunt, non poßunt poſsideri. -  21 L. Si quiſquam de diuerſ. & tempor. Titulus inſufficiens dat cauſam præſcriptioni. -  22L. vlt. de vſucap. -  23 Præſcriptio, & priuilegium concurrere poſſunt. Cap. veniens de præſcript. -  24 Ius piſcandi in flumine, vel mari occupari, & donari poteſt à Principe, & numer. ſeq. Publica poſſunt fieri priuati per Principem. Venari poteſt concedi, & prohiberi a Principe. Imperator poteſt prohibere deduci aquam ex flumine publico. -  25 L. Iniuriarum. §. ſi quis me. ff. de iniurijs contra Incognitum. -  26 Publica loca præſcribi ex Romanorum more, non tamẽ adquiri per alios modos prohibentur. -  27 Publica loca etiam quoad dominium occupari poßunt per ædificium, vel piſcationis ius. -  28 L. Littora ne quid in loco publico, & num. 30. -  29 Mare, & littus non ſunt diuerſæ conditionis pars, & totum ſunt eiuſdem naturæ. L. Penult. ff. de rer. diuiſ. -  30 Maris communis vſus omnibus hominibus quomodo accipiatur. -  31 Mare inter, & littus differentia ante, & post occupationem. §. flumina Inſt. de rer. diuiſ. in verbo, omnibus hominibus, explicatur. -  32 D. Ambroſius damnat nauigationem, & maris imperium ex ambitionis vitio. Bataui olim in mari, & à quis non magni. -  33 Nauigatio an ſit de illis rebus, quæ omnibus vtilia nobis non molesta ſunt. Publica iuriſgentium quæ ſint cognitione difficili. -  34 Aquæ vſus qui conſistit in bibendo, hauriendo, lauando eſt omnibus communis. -  35 Piſcari, & nauigare in alieno lacu non licet. Ord. lib. 5. tit. 91. Piſcationem, & venationem prohibere poteſt dominus in re propria. -  36 Fluminis vſus qui conſiſtit in nauigando, & piſcando communis eſt priuatiuè vnius populi. -  37 Nauigationem, & mercaturam omnibus communia eſſe ſine detrimento alicuius, falſum probatur. -  38 Maris occupationem dari poße concluditur. -  39 Nauigatio ſimplex, & piſcatio non tribuit ius occupationis. -  40 Nauigatio Luſitanorum non impedit alios Oceani vſu. Bataui nauigant per Oceanum, & mare Hiſpanicum. -  41 Conquistæ Regum Luſitaniæ multo ſanguine, & ſumptibus comparatæ. Septemtrionis pars adhuc incognita. 
 

Reſponſio ad argumenta Incogniti contra præcedentis capitis reſolutionem. Cap. XI. 
 
NOn obſtant quæ adducit Incognitus[*] contra reſoluta in præced. capite: non primum dum intendit mare omnium hominum de iuregentiũ commune eſſe. Idque duplici fundamento; primo ex Philoſophorum auctoritate, cui ſatisſaciemus ad vltimũ: Secundo ex Iuriſconſultorum reſponſis, primo ex Vlpian. ſent. in l. Vendit or. ff. communia pręd. dùm dicit, "mari, quod natura omnibus patet ſeruitus imponi non potest": Secundò ex "Neratij reſponſo in l. Quod in littore. ff. de adquir. rer. dom." dum, "littora ita publica eße ait vt ea, quæ primum natura prodita ſunt, & in nullius adhuc dominium peruenerunt," littora autem, & mare eiuſdem ſunt conditionis, l. pen. ff. de rer. diuiſ. ſcilicet publica, hoc eſt omnium gẽtium ex Incogniti interpretatione. 
 
Sed ad primum cum eodem Vlpiano quem di[*]minute Incognitus citat, reſpondetur, qui in hæc verb. "Quamuis mari, quod natura omnibus patet, ſeruitus imponi priuata lege non potest," infert modo Incognitus; ſi priuata lege imponi non poteſt mari ſeruitus, ergò nec lege Principis ſupremi: Iuriſconſultus verò, apud quem argumentum à contrario validum eſt leg. 1. ff. de offic. eius, ſic inferet. Mari ſeruitus imponi priuata lege non poteſt, ergò poterit publica (quid autẽ hic ſignificet lex quidquid Incognitus non aduertat, explicabimus capit. 14. num. 21.) ſic infert Accurſius, cum quo trãſeunt omnes ibi, & Cæpola de ſeruit. ruſtic. cap. 26. nu. 1. Quòd autem Incognitus vult priuatam legem reſpicere etiam Principem ſupremum reſpectu omnium gentium, id nec probat, imò repugnat & rationi, & Iuriſconſultorũ reſpõſis, dixiſſetque Vlpianus ſimpliciter, mari ſeruitutem imponi nõ poſſe, nec opus erat addere, priuata lege. 
 
Sic & itineri, publicæve viæ, quæ ſunt omnibus[*] communia l. 2. §. 1. ff. ne quid in loco pub. ſeruitus aquæ ductus à priuatis non imponitur, à Principe tamen impetrari ſolet, vt reſpondet Paulus in l. ſeruitutes. §. publico. ff. de ſeruit. conſtatque ex alijs exemplis de quibus infra n. 24. 
 
Ego autem ex eodem Pauli reſponſo, & men[*]te in d. l. venditor, ſic deduco: mare omnibus eſt cõmune in terminis iuriſgentium, ſi verò a Principe occupetur, & ſeruitus imponi poteſt, & libera nauigatio alijs prohiberi, vtrumque enim agnoſcit Paulus, & ita retorquetur contra Incognitum. 
 
Eodem modo non obſtat Neratij deciſio in[*] d. l. quod in littore. Agit enim generaliter de littoribus antequã in alicuius dominium venerint, vt conſtat ex particula, adhuc, & ita non negat venire poſſe: "quæ cum communia omnium ſint. §. 1. Inst. de rer. diuiſ. placuit hoc ita eſſe, niſi ab aliquo populo occupata Imperio eius teneantur: cæterum occupata fieri eius populi, à quo occupata ſunt, de quo ita Celſus in l. 3. ff. ne quid in loco publ. littora, in quæ populus Rom. Imperium habet, populi Romani eße arbitror, populus Romanus in ea littora Imperium habere intelligitur, quæ ipſe occupauit, vt poteſtatis, & Imperij ſui faceret," hęc Donellus lib. 4. cap. 2. (quẽ Incognitus incontrarium citat) "inde inferens populum Romanum ista occupatione hoc conſequi, vt ab his littoribus rectè arceat, tùm hoſtes, tum barbaros, idque cum faciat, nihil videatur facere contra iuſgentium." Idẽ docuerat ante Vueſembecius numer. 4. in §. flumina Inſt. de rer. diuiſ. in hęc verba, "quod igitur à populo Roman. occupatum, & quæſitum est, amplius commune non eſt, itaque littora etſi natura, & origine ſint communia, l. quædam de rerum diuiſ. tamen poſtquã, & quatenus occupata ſunt, fiunt, vel priuatorum, d. l. quod in littore, vel populi, qui occupauit, vndè littora, in quæ populus Rom. Imperium habet, non nullius amplius, vt nõdum occupata, & iuregentium communia, Celſus eße vult, ſed diſertè ait eſſe populi Romani, l. 3. ne quid in loco publico," idemque reſoluit Claudius, §. & quidem Inſt. de rerum diuiſ. citatus infra cap. 13. n. 11. 
 
Et in interpretatione publici iuris refellitur e[*]tiam Incognitus, ſi cum Donello obſeruemus lib. 4. ca. 2. ad fin. littora, quę à mari occupantur, dici publica in l. pen. ff. de rer. diuiſ. non omnium gentium, vt vult Incognitus, ſed vſu populi illius, cui ſubſunt, vt cap. præcedenti num. 28. iam aduertimus. 
 
Hinc deducitur conciliatio inter ſcribentes,[*] dùm alij dicunt aerem, mare, & littora maris in alicuius gentis poteſtatem non veniſſe, aut venire poſſe ex Neratij ſententia in d. l. quod in littore, vt Faber in §. fluminum num. 2. Inſtit. de rer. diuiſ. & Donellus lib. 4. cap. 2. verſ. habentur; & dùm alij diuiſionem littorum, & maris admittũt, vt ſupra oſtendimus, & probat Bald. in l. Si teſtamentum. C. de inſtit. & ſubſtit. Cępola de ſeruit. ruſtic. ca. 26. num. 24. & 25. Suarez allegat. 17. num. 1. & 2. Auend. de exeq. 1. par. cap. 4. col. 6. verſ. ſequitur, & Cabed. deciſ. 46. num. 1. & 2. p. 2. Quòd primi intelligantur de vniuerſa aeris, maris, & littorum diuiſione, alij verò de parte: cùm & priores & Iuriſconſulti admittant ſtatim & maris, & littorũ occupationem, & iuriſdictionem, vt conſtat ex Celſo d. l. 3. ne quid, in loco publico, & Donel. ſupra, communis ex Oſualdo d. loco littera F. ad Donel. d. c. 2. & ſententiunt Vueſemb. & Claudius relati n. 5. ſupra. 
 
Non obſtat ſecundum quod nemo à populo[*] Romano prohiberi poteſt ad littus accedere, & ibidẽ retia ſiccare, l. Nemo igitur. ff. de rer. diuiſ. l. Riparum eod. ita Incognitus ca. 1. & 5. ſed quia illi mos eſt Iuriſconſultorum reſponſa, vel diminutè, vel cũ additione citare, audiamus Marcianũ "Nemo igitur ad littus maris accedere prohibetur piſcandi cauſa," vbi populi Romani facta non eſt mentio, & ex Celſi in l. 3. ff. ne quid in loco pub. ſententia cõſtat poſſe populum Romanum à ſuis littoribus quoſcumque excludere, illorumque vſum ſuis ciuibus, & illis, quibus voluerit concedere, vt deducit Donel. relatus n. 5. ſupra eodem, & Vlpianus piſcationem Principis in aliorum excluſionem admittit in mari, licet ibidem dicat omniũ commune eſſe in l. Iniuriarum. §. ſi quis. ff. de iniurijs. 
 
Aliàs enim ſequeretur, quòd poſt populi Ro[*]mani occupationem in littoribus, liceret cuilibet extraneo ędificare, & occupare prout Marcian. in l. In tantum. ff. de rer. diuiſ. ius hoc cuilibet cõcedit, & Incognitus intendit, ſed hoc negant Vueſ. in §. flumina n. 7. Inſt. de rer. diuiſ. Eguinar. Baro in l. Sed diui. ff. de rer. diuiſ. Donel. & Oſual. libr. 4. c. 2. & conſtat expreſſe ex d. §. ſi quis. 
 
Gratis autem accipiendũ eſt, quod Iuriſconſul[*]ti reſponſo addit Incognitus, populi Romani ſeu Imperatoris occupationẽ, vt priuatã accipiendã, ne vſui gentium publico noceat, quemadmodũ nec priuatus ędificando nocere poteſt, l. in littore ne quid in loco publico, ita inquiens c. 5. pag. 22. "cæterum hæc occupatio nõ minus, quam priuata ita reſtringenda est, ne vlterius porrigatur, quam vt ſaluus ſit vſus iuriſgentium," non diſtinguens inter priuati, & Imperatoris poteſtatem, prout in his diſtinguere ſolẽt Iuriſconſulti, & ſcribentes, vt conſtat ex reſponſione ad primum, & infra ad quintum, & reſtringens Marciani reſpõſum in l. Si quiſquã de diuer. 
 
Hinc facile intelliges Iuſtinianum in. §. flumina[*] Inſt. de rer. diuiſ. ſic decidentem "flumina omnia, & portus publica ſunt, ideoque ius piſcandi omnibus commune eſt in portu, fluminibuſque." Nã verbũ, publica, ideſt populi Romani ex Theophilo, vnde verbũ, omnibus, ſubſequẽs ad Romanos referendũ eſt ex illationis vi, vt eleganter deducit Eguinarius Baro ibidẽ, quæ explicatio præualere debet, vt pote facta à legis cõditore (ſic Theophilũ appellare libet in hac cõpilatione) cui interpretãdi ius eſt ex reg. l. fin. C. de leg. quo pacto explicãda sũt ſimilia Iuriſconſultorum reſponſa. 
 
Hinc etiã fit quod licet nauigare in mari nemo[*] poſsit prohiberi ex Vlp. in l. 2. §. ſi quis in mari. ff. ne quid in loco publico, & in flumine publico nauigare liceat ex eod. Vlp. in l. Vnica. ff. vt in flum. public. nauig. hoc procedit vt quis à priuato nauigare impediri non poſsit, ſed ab eo, qui habet iura Regalia in illo diſtricto, poteſt prohiberi, vt docet Bart. in Rub. ff. vt in flumine, receptus ex Stracha de nauig. à n. 6. & ita quamuis hauriẽdi ius omnibus hominibus cõmune ſit, l. Quædã de rer. diuiſ. Nauigatio tamẽ populi vnius eſſe poteſt ex Barone in §. flumina Inſt. de rer. diuiſ. & Oſuald. ad Donel. lib. 4. ca. 2. in fine, de quo latius ad vltimũ. 
 
Quòd autẽ tradit Vlp. in l. 2. §. aduerſus. ff ne[*] quid in loc. pub. nõ licere aliquid in mare proijcere in alterius præiudiciũ, de priuato proijciẽte explicãdus eſt, prout illud interdictũ cõtra priuatos cõpetit, vt ex prætoris edicto cõſtat: vnde reijciendus eſt Incognitus ad fin. 2. argum. qui cõtra ſupremos etiam Principes illud inducebat. 
 
Non obſtat tertium ex Vlpiàni reſpõſo in l. 1.[*] §. si in mari. ff. de flum. de quo c. 10. n. 10. Refellitur nãquẽ eodem modo quo ſoluta eſt ex eodẽ Vlp. eodem tractatu, hoc eſt libr. 68. ad edictum obiectio in fin. præcedentis argumenti. Hæc etiam interdicta competunt attento ſtatu naturæ, & origine rerum, eo verò mutato variabitur & rerum conditio iuxta ſupra reſoluta, de quo ad quintũ. 
 
Non obſtat quartũ, quod quid occupatum eſt,[*] occuparivè poteſt, id non eſt iuriſgentiũ, ſicut & mare teſte Marcian in l. Nemo igitur de rer. diui. Marcian. ipſe pro ſe reſpondeat, "Nemo ad littus maris accedere prohibetur piſcandi cauſa, dum tamen villis, monumentis, & ædificijs abſtineat, quia non ſunt iuriſgentium, ſicut & mare," quis ex his verbis deducat niſi Incognitus, quidquid occupari poteſt non eſt iuriſgentiũ, ſicut & mare, leges ſuo marte figens atque refigens? cum propoſitio hæc in iuriſprudentia, & noua, & erronea ſit, nam littora ſunt iuriſgentium ex Marciano l. Quædam. §. & quidem. ff. de rer. diuiſ. §. & quidem Inſt. eod. & "quidem naturali iure omnium communia ſunt illa, aer, aqua profluens & mare, & per hoc littora maris," verba, naturali iure, de iuregentium exponunt interpretes, quo rerum dominia fuerunt diſtincta ex Barone §. flumina, Inſt. de rer. diuiſ. ſed littora occupari poſſunt, & in ea populus Romanus Imperiũ habere poteſt, l. 3. ff. ne quid in loc. publ. & quilibet ædificare, & cõſtruere ex Caio l. Riparũ. §. fin. ff. de rer. diuiſ. Vlp. l. fin. ff. de vſuc. & ædificãs adquirit dominiũ ex Marciano, l. In tantum. ff. de rer. diuiſ. ibi: "In tãtum, vt & ſoli domini conſtituãtur, qui ibi ædificãt," quod etiã de iuregentiũ cõpetit ex Scęu. l. In littora. ff. ne quid in loco publ. in littore, ait, iuregentiũ ædificare licere, quod ęqualiter procedit in mari ex Põponio l. Quamuis 50. ff. de adq. rer. dom. ibi: "Quod in littore publico, vel in mari cõſtruxerimus, nostrũ fiat," itẽ de iuregẽtiũ cõpetit vnicuiq; piſcari in mari l. Iniuriarũ 11. §. ſi quis me in mari piſcari prohibeat. ff. de iniur. & in eo tota Incogniti diſputatio verſatur, & tamẽ hęc piſcatio ab alio occupari poteſt d. §. ſi quis, ibi: "Conductori autem veteres interdictum dederunt, ſi fortè hoc publicè conduxit", & pluribus alijs exẽplis de quibus infra n. 24. cũ ſeq. illud autẽ aduertẽdũ erit maris occupationẽ, & poſſeſsionẽ verè, & propriè dari nõ poſſe, quẽadmodũ in terra datur, hæc enim pedibus poſsidetur l. 1. ff. de acq. poſ. illud verò nauigatione, aut piſcatione quaſi occupatur, & adquiritur iuxta ipſius naturã d. §. ſi quis me in mari, cũ verſ. ſeq. l. Sanè. ff. de iniur. vnde nihil cõcludit Incognitus dùm ait, quòd mare exigua tãtũ parte occupari poteſt. Agit enim de vera occupatione, & apprehẽſione, nos verò de iure maris, quòd cõſiſtit in nauigãdo, aut piſcãdo & ideò improprijſsimè cõfundit terminos, & quæſtionẽ. 
 
Quòd & de aeris quoque loco probauimus c. 10. à n. 44. idem de aquæ profluentis, hoc eſt fluminis alueo d. c. 10. num. 42. cum ſeqq. hæc etiam occupari, & poſsideri poſſunt. 
 
Ad quintum de iure prohibendi in diuerticu[*]lo maris, vel fluminis, ſi quis diu piſcatus fuerit ex Marciani reſponſo, l. ſi quiſquam. ff. de diuerſ. & tempor. inferebat Incognitus id procedere durãte occupatione, ne diſcrepet Papinianus in eadẽ hypotheſi cõtrariũ reſpondens, l. fin. ff. de vſuc. intendit Incognitus ex hac cõciliatione ius piſcãdi in mari, vel flumine publico iuregentium omniũ hominũ cõmune eſſe, ita vt nec pręſcriptione prohiberi poſsit, ni dùm quis in piſcandi vſu per plures annos perſeuerauerit. 
 
Sed in horum iurium interpretatione varios[*] intellectus aſsignant Cuman. & Cuiat. in d. l. fin. Conan. libr. 3. cap. 15. num. 1. Forcat. dialog. 85. Aymon de antiquit. 4. part. ca. de materia à num. 81. Zazius antinom. 2. part. numer. 1. Charondas lib. 1. veroſ. capit. 21. concil. 3. Robertus libr. 1. recept. cap. 17. Pinel. libr. 1. ſelect. cap. 14. num. 2. Iullius Pacius cent. 7. quæſt. 1. Nicolaus de Paſſer. in concil. legum pagin. 475. Suarez alleg. 16. num. 3. & allegat. 17. num. 5. Mench. Illuſtr. cap. 89. num. 13. Guibertus lib. 1. quęſt. cap. 17. numer. 36. Cou. reg. peccatum 2. part. §. 8. num. 10. verſ. 6. Auend. lib. 1. de exeq. cap. 12. nu. 11. & 12. Alfan. collect. 65. Pichard. §. 2. numer. 2. Inſtit. de rer. diuiſione Donell. lib. 5. capit. 22. vbi Oſuald. poſt alios, quos referunt: obtinuit communis, quam Incognitus ſequitur, Papinia nũ loqui de pręſcriptione quoad adquirendum dominium, Marcianum verò de iure poſſeſsionis, & occupationis ad effectum, vt alij prohibeantur, ita Angelus conſ. 290. Iaſon in I. Quominus à n. 97. de flumin. Balb. de præſcript. 4. par. quintę principalis q. 6. n. 26. & alij excitatis. 
 
Sed defendi nequit, quia aut intelligit de actua[*]li præoccupatione, & in ea ſpecie quid opus erat tot annorum; curſu cum momento præoccupans alium poſteà accedentem piſcari prohibere poſsit ex reg. Qui prior eſt tempore in 6. docet in ſpecie gloſ. verb. ad obtinendum in l. 2. ne quid in loco publico recepta ex Bart. & alijs ibi Pariſius conſ. 129. n. 9. vol. 4. 
 
In Secundo verò membro diſplicet quoque[*] ex eo, tùm quia offendit generalitatem vtriuſque textus; de Vlpiano conſtat, qui generaliter negat præſcriptionem ad obtinenda loca publica, quæ verba propriè referuntur ad occupationẽ, & poſſeſsionẽ, per quam res tenetur, & occupatur arg. text. in l. Clam. in princip. ibi: Ratio obtinendæ poſſeſſionis. ff. de adquir. poſſeſ. & reg. 1. in 6. ibi: Obtineri, ſentit Cuiat. verb. ad obtinenda in d. l. fin. 
 
Tùm etiam quia nullo iure probari poteſt non[*] poſſe præſcribi ea, quæ iure poſſeſsionis per longũ vſum poſſunt ab aliquo retineri, & è conuerſo ea, quę ſunt iuregentium publica, & dominio adquiri non poſſunt, quoad vſum iure poſſeſsionis, & occupationis ab aliquo obtineri poſſe cum facultate alios prohibendi; cum per hanc occupationẽ non minus offendatur iuſgentium, quo vſus omnibus conceditur, prout eleganter aduertit Craueta d. cap. materia nume. 83. contra Angel. conſ. 290. & alios. 
 
Vndè verior videtur intellectus Accurſij gloſ.[*] 2. in l. Si quiſquam. ff. de diuerſis, & verb. datam in fin. l. fin. ff. de vſucap. l. Sanè. ff. de iniuriis in ſpecie Marciani pręceſiſſe titulum, vel reſcriptum Principis, licet ex aliquo defectu inſufficiens cauſam tamen pręſcriptioni præbens, in hypotheſi verò Papiniani nuda proponebatur præſcriptio: nec hæc diuinatio eſt, vt pungit Nicol. de Paſſerib. in legum concil. pag. 476. num. 10. & 11. nam licet Marcianus non exprimat, ſupponit tamen piſcantem acquiſiſſe ius ex longa piſcatione, quòd abſque titulo, & bona fide dari non poterat, quia poſſeſſor attenta illa rubrica, quæ inter exceptionum rubricas collocatur, agebat de exceptione reſultante ex pręſcriptione acquiſita contra alium, qui anteà ſolus in eo diuerticulo ius piſcandi adquiſierat: id quod non poſſet abſque priuilegio, vel titulo, per quem ius illud priuatum efficeretur: & de hoc iure quod ſolus alter vteretur, quęſtio erat, & de eo Conſultus reſpondet, & verba cõſonant. 
 
Per contrarium verò Papinianus agit de iu[*]re piſcandi, quod exiſtebat publicum iure gentium, vt patet ex principio textus, ibi: "Præſcriptio longæ poßeſsionis ad obtinenda loca iuregentium publica, concedi non ſolet," quod ſignificat ipſe, dùm abſolutè prohibitionis rationem reprobat, ex eo ſolum quod prohibens ſolus pluribus annis piſcatus fuerit; & confirmatur quia in pandectis florentinis deeſt particula, vti, & ita dicit "alterum eodem iure prohibeat," non verò, vti prohibeat, vt in alijs circunfertur, & ita verba illa non reſpiciunt idem ius piſcationis, ſed ius exceptionis, de quo egerat Conſultus in verſic. præcedenti, ibi: "Exceptionem opponat." 
 
Nec obſtat obiectio Accurſij verbo, prohi[*]bet in l. Si quiſquam. ff. de diuerſ. fruſtra requiri præſcriptionem, imo reſcriptum, & pręſcriptionem ſibi inuicem repugnare, vt decidit Innoc. III. in cap. veniens de pręſcription. cui difficultati ſuccumbit Nicolaus de Paſſer. vbi ſupra, nam requiritur pręſcriptio, quia ſupponit priuilegiũ ob aliquem defectum per ſe non ſufficere ad acquiſitionem iuris piſcandi; vndè attenditur illud vt titulus prębens cauſam præſcriptioni, & in hunc ſenſum concurrit ſimul cum præſcriptione iuxta Bonifacij VIII. decretum capit. cum perſonę de priuil. in 6. ibi: "Sed tale eſt, quod ſaltem cauſam præbeat præſcribendi," vbi notauit gloſ. verbo, munitos, & iuxta Imperatoris deciſionem l Vltim. C. de fundis patrimon. libr. 11. reſoluunt vltra ordinarios, Balbus de præſcription. 5. part. quintę numer. 30. Auendañus libr. 1. de exequend. capitul. 1. numer. 21. verſicul. 4. & in noſtra ſpecie Decius conſil. 270. num. 6. Innocentij verò deciſio procedit vbi tenor priuilegij erat contrarius præſcriptioni, prout ibidem notauit gloſſa, verbo, intentionis, probata per omnes ex Panor. num. 19. Pariſ. numer. 11. & alijs ibi: eo maximè, quia priuilegiũ in illa ſpecie non præceſsit, ſed ſubſequutum eſt, vndã non poterat præſcriptioni cauſam pręſtare, vt rectè argumentatur Pontifex. 
 
Conſtat igitur ex dictis ius piſcandi occupari,[*] & donari poſſe à Principe, licet enim attento iuregentium, & interim dùm illud perdurat, vſus piſcandi in mari, vel flumine publico, ſicut & venandi, & ſimilium, publicus ſit, & omnibus competat; vt reſpondent Iuriſconſulti l. Nemo cum ſeq. ff. de rer. diuiſ. §. flumina, Inſt. eod. nihilominus tamen ex iuſta cauſa poteſt Princeps, vel qui ab eo poteſtatem habuerit, iſthæc omnia immutare, & efficere, vt vſus maris, fluminis, & ſimilium publicus eſſe deſinat, & fiat iuris priuati, ita vt titulo oneroſo, vel gratuito aliquibus tantummodo competat, & alijs omnino interdicatur, vel vt certis tantum temporibus, locis, & modis piſcari liceat, ſeu venari, vt conſtat ex Vlpiani reſponſo, l. Iniuriarum. §. ſi quis me. ff. de iniurijs, qui diſertè diſtinguit inter diuerticulum, & mare inquiens, " ſi quis me prohibeat in mari piſcari, vel euerriculum iniuriarum iudicio poße conueniri," limitat, "conductori autẽ veteres interdictum dedere, ſi fortè publicè hoc conduxit," ſubſcribit Paulus in ſeq. reſponſo l. Sanè. ff. de iniurijs Vlpianus l. venditor. ff. communia præd. à contrario ſenſu, vt notauit Accurſius gloſ. 4. ab omnibus receptus; ſic Pomponius, l. Quominus. ff. de flum. licet aquam ex flumine publico deducere omnibus liceat, poſſe tamen Imperatorem, vel Senatum id vetare decernit, & ita obſeruant Bart. in rubr. ff. vt in flum. publico, Angel. & alij inſtitutarij in §. flumina, Inſt. de rer. diuiſ. Decius conſil. 196. num. 270. column. 4. Couar. reg. peccatum 2. p. §. 8. à num. 1. & 10. Roland. conſ. 9. n. 18. libr. 2. Auend. lib. 1. de exequend. cap. 12. à numer. 11. Cabed. deciſ. 54. par. 2. Molin. de iuſt. 2. diſp. 105. col. 1. ad fin. & Marcus deciſ. 529. num. 16. par. 1. poſt alios. 
 
Ego vnico argumento totam Incogniti diſpu[*]tationem euerto in hunc modum nauigatio, & piſcatio in mari eodem iure naturali, vel gentium regulantur ex Incognito cap. 5. ibi: "Quæ autem nauigationis, eadem piſcatus habenda eſt ratio, vt communis maneat omnibus," vt ipſe annotaui cap. 10. numer. 7. ſed piſcatio in mari à rep. Principeve ſupremo occupari, acquiri, & donari poteſt, ex d. §. ſi quis me in mari igitur; & nauigatio in mari à rep. Principeve ſupremo acquiri, & concedi poteſt, ſoluat Incognitus, & erit mihi magnus Apollo, ſed aliter ſic libet argumentari: mare commune omniũ eſt d. §. ſi quis, ibi: "Si quem ante ædes meas, vel ante prætorium meum piſcari prohibeam, & quidem mare commune omnium est, & eſt ſæpiſsimè reſcriptum non poße quem piſcari prohiberi," & adducitur ab Incognito d. cap. 5. pag. 25. & tamen publico conductori competit interdictum contra alios, ex d. §. ſi quis igitur Laudanda autem eſt Incogniti dexteritas, nã dum Iuriſconſultus in hoc §. probat non poſſe aliquem piſcari prohiberi in mari, illum ſæpius citat, dùm verò idem Vlpianus contrarium conſtituit in conductore publico, tùnc Incognitus in diuerſa parte metamorphoſeos arte vtens, cõuertit mare in flumen d. ca. 5. pag. 25. dicens, "non enim maris eadem, quæ fluminis ratio est, quod cum ſit publicum id eſt populi, ius etiam in eo piſcandi à populo, aut Principe concedi, aut locari potest, ita vt ei, qui conduxit, etiã veteres interdictum dederint, l. Iniuriarũ. §. ſi quis me verſ. conductori, de iniurijs, quæ conditio in mari euenire non poteſt," cum tamen Vlpianus bis in maris vſu loquatur, quod ipſe Incognitus contra nos adducit. 
 
Aduerto etiam in ſpecie Vlpiani in d. l. vltim.[*] in princip. ff. de vſucap. vnum ſingulare, dùm dicit publica loca per præſcriptionem nõ ſolere obtineri, ſignificans alijs modis obtineri poſſe, ſed nõ per præſcriptionẽ; ſic inſinuans occupationis capacia eſſe, neque hoc naturæ eorũ repugnare, ſed non eſſe in more. 
 
Sed eſtò quod communis ſententia quam ſu[*]pra reiecimus, ſit vera, expreſſè fauet noſtræ nauigationi, & ita retorquetur contra Incognitum. Nam ex omnium conſenſu durante conſuetudine illa piſcandi, in ſpecie etiã Vlpiani, poſsidẽs habet dominiũ, ſicut ędificãs (quo altero exẽplo vtitur Vlpianus) durãte ędificio vt expreſsit Marc. l. In tantũ de rerum diuiſ. ibi: "Soli domini conſtituantur, qui ibi ædificant," diuerſa verò quæſtio eſt vtrum deſtructo ædificio, vel piſcationis iure relicto, loca publica in priſtinã redeant naturã, de quo infra c. 14. n. 51. cum ſeq. nos verò agimus de nauigatione, quatenus eſt in vſu; vndè locũ habet reſpõsũ Marciani ex ipſius Incogniti interpretatione. 
 
Non obſtat ſextum ex Celſi diſtinctione inter[*] littora, & mare, ita vt littora populus Romanus occupare poſsit, ſed ſine damno aliorum, & inter mare, quod ſuam retinet naturam, vt commune ſit omnibus. Mirum eſt quo ingenio ſeu genio Incognitus Iuriſconſultorum reſponſa explicet, vel implicet potius; verba Celſi ſunt, "littora in quæ populus Romanus Imperium habet, populi Romani eſſe arbitror: maris communem vſum omnibus hominibus, vt aeris, iactaſque in id pilas eius eße, qui iecerit, ſed id concedendum non eſſe, ſi deterior littoris, maris ve vſus eo modo futurus ſit." Hæc Celſus: tu obſerua Incogniti dexteritatem, qui hanc vltimam clauſulam ſeu verba, quæ priuatum pilas in mare iacientem reſpiciunt; ad principium textus, & ita ad populum Romanum trahit contra iuriſprudentię, & Grammaticę regulas, vt reſponſionem non mereatur. 
 
Nam mare & littus maris vt illius pars diuer[*]ſæ conditionis eſſe non poſſunt, vt probant omnes Iuriſconſulti, l. Quædam de rer. diuiſ. Iuſtina. §. & quidem de rer. diuiſ. & ratio, cum pars & totum eandem naturam habeant, l. Quæ de tota. ff. de rei vindic. nec diuerſo iure cenſeri poſsint l. Eũ qui. ff. de vſucap. & ideo vtrumque publicum eſſe reſpondet Conſultus, l. Pen. de rer. diuiſ. quod reſponſum dupliciter explicari poteſt, vel ante ſpecialem Imperatoris occupationem, vel poſt eam: in primo caſu publica erunt, ſeu communia omnium gentium; in ſecundò priuata, ſeu potius publica erunt vſui illius populi, cuius Princeps caput eſt, vt explicat Vueſemb. §. flumina num. 4. Inſtitut. de rerum diuiſione, & Donellus libr. 4. capit. 2. 
 
Imò & ex hoc eodem textu argumentum re[*]torqueri poteſt, ſi aduertas quod Iuriſconſultus id tantum priuato negat, clarè ſentiens populo Romano licere, de quo egerat in eadem hypotheſi: & in florentinis pandectis deeſt particula autem (quæ nec ſemper aduerſatur, vt tradit Alcia. lib. 2. diſp. ca. 5.) & incipit. §. Maris communem iuxta quę tria docet Conſultus, primum, populi Romani eſſe littora, in quę habet Imperium: ſecũdum, maris communem eſſe vſum: tertium, ex hoc vſu deducit poſſe occupari à priuato, dùm tamen alijs non noceat; & ita illatio ex cõmuni vſu deducta ad priuatam occupationem relata eſt à Celſo: vndè ex eo reſponſo nihil contra populum Romanum concludi poteſt directè, & indirectè fauet Imperio Rom. nam verba illa, "eius eße, qui iecerit," non congruunt populo Rom. ſed homini, qui iecerit. 
 
Et conſtat, quia ſi verum eſt quod dicit Incog[*]nitus, quæ differentia conſtituenda erit inter littora, quæ nullius ſunt, & inter ea quæ ſunt populi Romani? prętereà eſtó, quod per occupationem populi Romani in littoribus vſui publico præiudicium inferri non debeat; hoc intelligendum eſt reſpectu ipſius populi Romani, non verò aliorũ, vt doctè obſeruat Donellus lib. 4. cap. 2. in eodẽ loco ab Incognito laudatus: ita verba illa, omnibus hominibus, reſpectiuè explicanda ſunt, hoc eſt omnium gentium attenta rerum natura, vnius populi data occupacione. Sic Theophilus eadẽ verba prolata à Iuſtiniano reſtringit ad omnes homines populi Romani. §. flumina Inſt. de rer. diuiſ. vbi notat Baro. vt ſupra num. 11. obſeruauimus. Congruit etiam quod Vlpianus dixit. "Mare omnium commune eße, ſicut & aerem," & tamen admittit piſcationem populi, vel Principis priuatiuè in mari, vt ſupra aduertimus n. 25. 
 
Autoritas autem Diui Ambroſij hominum[*] reſpicit ambitionem: quemadmodum ineundem ſenſum multa tradunt Philoſophi, multa poetæ, plurima viri ſancti, & docti, vide Innocen. III. de contemptu mundi, & in terminis noſtris, quæ cõtra nauigationem congeſsit Menchac. Illuſtr. ca. 20. num. 11. Non tamen negabit Diuus Ambroſius pro fide Catholica propaganda Oceani, & Phlegetontis etiam procellas remis, & vellis ſedandas, & ſuperandas, diuidentibus inter ſeſe, & ſibi onus propagationis ſupremis nauarchis, quod ſi Ambroſij ſentẽtia Batauis placet, cur Batauia non continentur? cur Oceanum ſuis nauigationibus ſternunt? quemadmodum olim continebantur, nec in mari, & aquis experti erant, vt aduertit Lipſius ad Tacit. lib. 5. hiſt. num. 39. "nobis (ait Diuus Ambroſius d. loco) ſententia eſt mutare exilio domos, incolarum fastigio teneri, aduenarum captare gratiam, transferre terminos perpetuos, agrum ad agrum adiungere, domum ad domum, defecit terra hominibus, ſternũtur, & maria, ſpatia maris ſibi vendicant," & cætera. 
 
Reſtat vt ad vltimum reſpondeamus, quo intẽdit[*] Incognitus nauigationem nemini eſſe impediendam ex eo, quia communicatio nullum impedienti affert commodum, vtilitatẽ tamẽ alijs pręſtat; quemadmodũ ſi quis neget lumen de ſuo capere lumine, & ſic de alijs: ad huius argumẽti ſolutionẽ notandũ eſt nõ omninò certũ eſſe, quæ ſint publica iuregẽtiũ, proptereà quod iſta paulo negligẽtius, & minus explicatè noſtri tradiderũt, vt aduertit Conan. lib. 3. ca. 2. n. 1. in fin. Ex Philoſophorũ tamẽ, Iuriſcõſultorũ, & ſcribentiũ mente ſtatuendũ eſt, illud naturali iure cõmune omniũ dici, quod omnibus eſt promiſcuũ, & quo omnes ſine alterius detrimẽto vti poſſunt, ſic declarat Tullius lib. 1. offi. in hũc modũ. "Omnia communia hominũ vidẽtur, quæ ſunt generis eiuſdẽ, quod ab Ennio poſitum in vnare transferri per multas potest." 
 
" Homo, qui erranti monſtrat viam, Quaſi de ſuo lumine accendat, facit Vt nihilominus ipſi luceat, cum illi accenderit. "
 
Qua ex re ſatis percipitur, vt quidquid ſine detrimento poſsit commodari, id tribuatur cuique, vel ignoto: ex quo ſunt illa communia, non prohibere aqua profluente, pati ab igne ignẽ capere, quę sũt ijs vtilia, qui accipiũt, dãti nõ moleſta, hęc Tull. aſſentit Conan. li. 3. c. 2. n. 1. & eſt demente omniũ, nec refragatur Incognitus in exẽplis. 
 
Iuxta quæ, ne ab argumẽti materia diſcedamus,[*] bibere, haurire, lauare, quę pertinent ad aquæ vsũ, omnibus ſunt comunia: quia cõmunicari poſſunt ſine detrimento alterius, ſic Paulus l. Quædã. ff. de rer. diuiſ. "naturali iure communia omnium eſſe aerem, aquã profluentem, & mare:" profluẽtẽ dixit. Nõ enim aqua omnis iure naturali communis eſt, ſed ea tantũ, quę profluit; & ita profluit, vt ea quilibet ſine alterius damno vti poſsit, obſeruat Conan. d. loco, hùc pertinet illud Latonę apud Ouid. lib. 6. 
 
" Quid prohibetis aquas? vſus communis aquarum est. "
 
Nam Latona ſedare tantum ſitim quęrebat, vt ex contextu conſtat. 
 
" Iamque Chimæriferæ, cùm Sol grauis vreret arua, Finibus in Lyciæ longo Dea feßa labore Sidereo ſiccata ſitim collegerat æſtu, Vberaque ebiberant auidi lactantia nati. Fortè lacum mediocris aquæ proſpexit in imis; Vallibus: agreſtes illic fruticoſa legebant: Vimina cum iuncis, gratamque paludibus vluam. Acceſsit, poſitoque genu Titania terram Preſsit, vt hauriret gelidos potura liquores. Rustica turba vetat. Dea ſic affata vetantes: Quid prohibetis aquas? vſus communis aquarum est. Nec Solem proprium natura, nec aèra fecit, Nec tenues vndas: ad publica munera veni. Quæ tamen, vt detis, ſupplex peto: non ego noſtros Abluere hic artus, laſſataque membra parabam, Sed releuare ſitim: caret os humore loquentis, Et fauces arent, vixque est via vocis in illis. Hauſtus aquæ mihi nectar erit, vitamque fatebor Accepiſſe, ſimul vitam dederitis in vndis. Hi quoque vos moueant, qui noſtro brachia tendunt Parua ſinu: & caſu tendebant brachia nati. "
 
Per contrarium verò vſus fluminis, qui conſiſ[*]tit in nauigando, & piſcando, vt aduertit Ripa l. Quominus num. 6. ff. de flumin. & ſcribentes in §. 2. Inſt. de rer. diuiſ. ad vnum populum priuatiuè pertinere poteſt, vt docuere Baro. l. Sed diui. ff. de rer. diuiſ. Donellus lib. 4. cap. 2. & Oſuald. ad Donell. dict. cap. 2. littera. F. & tunc ſine dominãtis detrimento alteri communicari non poteſt, vt per ſe patet, & conſtat ex litibus quæ ſuper piſcandi, & nauigandi iure quotidie inter populos excitantur, Suar. alleg. 14. Decius conſ. 270. Ruyn. cõſil. 28. lib. 1. 
 
Atque ita, vt exemplum Menchacę, & Incog[*]niti perſequamur; Latona non piſcari, non nauigare in alieno lacu volebat, nec fas erat ex l. Iniuriarũ 13. §. fin. ad fin. de iniur. ibi: "In lacu tamen, qui mei dominij est, vtique piſcari aliquem prohibere poßum," vbi gloſ. & omnes, quemadmodum prohiberi poterat, aucupari, & venari in alienis agris d. §. fin. ibi: "Niſi quod ingredi quis agrum alienum prohiberi poteſt," l. Diuus Pius 16. ff. de ſeruit. ruſt. præd. l. 3. verſ. planè. ff. de acquir. rer. domin. §. feræ Inſt. de rerum diuiſ. iunctis traditis per Aret. in l. 3. §. Nerua not. 5. ff. de acquir. poſſeſ. Dec. conſ. 197. num. 2. Chaſan. conſuetud. Burgund. Rubr. 13. §. 7. gloſ. 1. n. 3. Perez ad l. 1. tit. 22. column. penul. verſ. poſſet tamen cum ſeqq. libr. 2. Ordinam. tametſi Auend. lib. 1. de exequend. cap. 4. num. 32. in contraria ſit ſententia; & idem ſeruandum in noſtro Regno Luſitaniæ teneat Valaſc. de iure emphyt. quæſt. 8. nu. 43. verſ. & ex prædictis ad fin. ſequitur Cald. de emptione cap. 21. num. 11. per Ord. lib. 5. titul. 91. & in antiquis 111. ſed caue, quia Ordinatio agit quando prohibitio piſcandi, vel venandi fit in locis publicis, in quibus licet proprietas ſit dominorum, vſus tamen eſt communis; nos autem agimus in re priuata quoad proprietatẽ, & vſum. In hac enim dominus poteſt licitè prohibere piſcationem, & venationem, ex d. §. fin. cum ſimilibus, reſoluunt Medin. de reſtit. cap. 12. colum. 3. Sot. de iuſt. lib. 4. quæſt. 6. art. 4. column. ante pen. ad medium, Cabed. deciſ. 89. numer. 2. &. 3. p. 2. poſt Barboſam, quem citat, Sayr. in claue Regia lib. 1. cap. 9. num. 14. Molin. 1. tom. diſp. 45. ſeptũ locum requirens, qui caſus omnibus indubitabilis eſt. Inde deducitur minus rectè Incognitum ab aquæ vſu ad fluminis, vel maris vſum intuliſſe. Non enim ſequitur, licet mihi ex flumine, vel mari bibere, licebit ergò piſcari, & nauigare. 
 
Dùm autem firmant Menchaca Illuſt. c. 89. n.[*] 35. & Incognitus ex omnium piſcatione, & nauigatione nullum domino, vel poſſeſſori incommodum inferri, non magis quam ſi lumen de lumine ſuo accendi patiatur: natura, ratio, & ipſe ſibi contradicunt, dùm capit. 7. in Luſitanos tanquam dardanarios l. 1. C. de monop. damnatos inuehitur, qui coemptores, ſuppreſſoreſque mercium ex inopia aliorum ſibi quæſtum faciunt, vt alias Nazianzenus in funere Baſilij declamabat, non minus ergò vtilitatis ex aurifodinis, mercimonijs, & nauigationibus Indicis Rex Hiſpaniarum accipit ſi ſolus ea ſibi vendicet, quam ſi cæterę gentes ad eadem admittantur ex horum opinione. 
 
Ex his, quæ in hoc capit. & præcedenti deduxi[*]mus ea qua potuimus breuitate, ſatis conſtat maris occupationem admitti poſſe, licet namque totum occupari propter ipſius vaſtitatem, & noſtrã impotentiam nequeat, attamen pro parte protegi, purgari, dominari, & Imperio retineri receptũ eſt, vt noſtra defendamus, & ab hoſtibus, & piratis tueamur. 
 
Vnum, vel alterum aduertendum duximus,[*] primum maris occupationem non exqualibet nauigaiione, & piſcatione acquiri. Per hos enim actus ſimpliciter non fit occupatio Pompon. l. Si ager 23. ff. de adquir. rer. dom. "nec piſcando quidem retinere poterimus vſum fructum," quem textum ſi Incognitus inueniſſet (Deus bone) nec ſe ferre poſſet? & ita audiendus eſt "Ruynus conſ. 28. num. 10. & 11. volum. 1." dùm vult quod per nullũ curſum ex ſimplici nauigatione adquiratur ius, ſed cum maris proprium ius ad aliquem pertineat, vti poſsidetis interdictum ei cõpetit, ſi prohibeatur ius ſuum exercere, ſic Paulus l. Sane. ff. de iniurijs de quo latè ſupra, modos verò, quibus illud aſſequi poſſumus, perſtringemus cap. 13. 
 
Secundò aduerto Luſitanos maris Oceani oc[*]cupationem, & Imperium non ita ſibi vendicaſſe, vt alijs nauigationem prohibeant, aut in illo vectigalia imponant, imò & ipſi Bataui per Oceanum, & per Hiſpanicum mare nauigant in Venetias, & in alias Prouincias, nuſquam tamen illi, vel alij ab Hiſpanis prohibiti ſunt, aut vectigalia pendunt, nec tale quid memoriæ proditum eſt. 
 
Sed illud tantum clamant noſtri (vt Incogni[*]ti ca. 12. ad fin. verbo vtar) ne nauigent Bataui ad noſtras conquiſtas, quæ tanto noſtrorum ſanguine, & ſumptu comparatæ fuere, vt certè ſi lucrum temporale ſpectetur, haud tanto pretio dignæ ſunt: latiſsima igitur Neptuni ſpatientur in aula Bataui, piſcentur, & hauriant æquor, nauigentque in alias Prouincias, innocuum nauigantibus præbeant iter, etſi nouas Inſulas, alias terras inquirere cupido eſt; ad ſeptentrionem reſtat magna orbis pars adhuc Incognita teſte Acoſta de natura noui orbis lib. 1. cap. 20. ad fin. neruos ſuos, & animos ad hanc Prouinciam intendant, vt ſibi lucrum, & gloriam acquirant, exteris inuidiam, & æmulationem inijciant, expectant ne velut ab ſpecula, vt ab alijs prius labore, ſanguine, & vita maria ſternantur, vt poſtea ipſi aliorum labore fruantur? 





 Svmmarivm. Cap. XII. -  1 Romanus Pontifex directè, & principaliter non habet iuriſdictionem in totum orbem. -  2 Romanus Pontifex habet temporalem in vniuerſum orbem ex communi, non tamen eam Principibus ſæcularibus concedere poßet. Par in parem non habet Imperium. -  3 Christus Dominus fuit Monarcha temporalis, habuitque poteſtatem excellentiæ ſuper omnia temporalia. Potestas excellentiæ à Chriſto Domino, nec in ſpiritualibus, nec in temporalibus fuit Petro, & ſuceßoribus communicata. -  4 Christus Dominus dum Petro conceſsit ſpiritualem poteſtatem, eo ipſo conceſsit tẽporalẽ in ordine ad ſpiritualem. Media committuntur, cui committitur finis. -  5 Romanus Pontifex non eſt dominus maris Oceani, nec potuit Regibus Hiſpaniæ inſulas Occidentales donare. -  6 Borrellus reprobatur circa Alexandri VI. bullæ interpretationem, & num. 7. Chriſtus Dominus maris, & ventorum figuratus per Noe, qui fuit figura Chriſti. -  8 Romanus Pontif. non potuit concedere Regibus Hiſpaniæ Inſulas barbarorum ad effectum, vt postea conuerterentur. Bellum non eſt medium aptum ad fidei propagationẽ. -  9 Romanus Pontifex potuit concedere nauigationem Indicam Principibus Hiſpaniæ priuatiuè quoad alios Principes pro infidelium conuerſione. -  10 Alexander VI. non conceſsit Hiſpanis nauigationem, vt debellarent Indos, ſed vt deducerent prædicatores, conuerſos defenderent, & cætera. -  11 Alex. VI. potuit alijs Principibus prohibere nauigationẽ ad Indos. -  12 Hiſpani per vim, & arma ſpoliarunt Indos, Hiſpaniæ tamen Rex iustè retinet, & poſsidet Indias Occidentales. -  13 Imperia per vim obtenta ex temporis curſu confirmantur. 
 
An mare, aut ius nauigandi proprium ſit Luſita norum titulo donationis Pontificiæ. Cap. XII. 
 
QVanqvam cap. 7. huic dubio ſit ſatiſ[*]factum, vt tamen Incogniti ordinem, & argumenta proſequamur, in hoc capite de hoc nauigandi iure ſuccincte agemus: iam enim c. 6. corol. 6. à n. 58. oſtendimus Romanũ Pontificem Chriſti vicarium, Petriq; ſucceſſorem non habere directè ciuilem poteſtatem, ſeu tẽporalem in totum orbem, & in noſtra quæſtione Vict. de Ind. p. 1. n. 27. Salmer. tom. 12. tract. 38. verſ. ijſdẽ pag. 325. quã tamen ſi haberet, vt voluere relati d. corol. 6. n. 54. non tamen poſſet eam Principibus ſæcularibus concedere, vt probant Victoria de Indis 1. part. numer. 28. & Salmeron vbi proximè Sotus in 4. diſtinct. 5. quęſt. vnic. art. 10. col. 14. arg. 5. Ledeſma 2. 4. q. 20. art. 4. fol. 305. 
 
Ratio eſt in promptu, quia ea poteſtas eſſet an[*]nexa ſummo Pontificatui, vt benè probant citati Doctores, vndè Pontifex non poſſet ſeſe ea abdicare, etſi de facto illam donaret, ſucceſſor in Diui Petri Cathedram eam reuocaret, cum non poſſet anteceſſor futuros obligare Pontifices, præcipuè in ré pertinente ad Cathedrę ſplendorem, & dignitatem, cum par in parem nõ habeat Imperium, vt decidit Innoc. III. in Petri ſucceſſoribus in ca. Innotuit 20. de electione, aduertunt in propoſito Victoria, & Salmeron d. locis. 
 
Quanquam autem Chriſtus Dominus fuerit[*] Monarcha temporalis, & poteſtatem excellẽtiæ habuerit ſuper omnia tẽporalia iuxta illud Matt. vltim. "Data eſt mihi omnis poteſtas in cœlo & in terra," vt cum communiori, & veriori reſoluiſti cap. 6. nu. 66. nihilominus hęc poteſtas excellentiæ in temporalibus non fuit communicata Petro, & ſucceſſoribus, nec poteſtas excellentię in ſpiritua libus, vt poſt D. Thom. & alios reſoluiſti d. cap. 6. numer. 67. conceſsit tamen eam poteſtatem temporalem, quę neceſſaria foret ad conſequendum finem ſupernaturalem, cum Dei perfecta ſint opera Deut. cap. 23. vt latè probaſti d. cap. 6. corol. 7. à num. 73. 
 
Ex his infertur primò Romanum Pontificem[*] vt talem non eſſe dominum maris Oceani, nec ſi fuiſſet, concedere poſſe Regibus Hiſpaniæ, nec Indiarum inſulas, & terras, vt probant in ſpecie Victoria, Salmeron, Sotus, & Ledeſma relati ſupra num. 1. 
 
Infertur ſecundò non probari mihi aſſertionẽ[*] Martæ de iuriſdict. 1. par. cap. 26. num. 55. dùm firmat Alexandrum VI. Caſtellę, & Luſitanię Regibus Indias ſeu nouum mundum in fœudum cõceſiſſe propter directum dominium, quod ſibi cõpetit in vniuerſum orbem. Cum enim, vt probauimus, ſummus Pontifex non habeat eam poteſtatem directò in totum orbem, ac perconſequens, nec in Indias, non potuit in fœudum illas cõcedere, quod dominium directum prærequirit iuxta fœudiſtas; vt barbarus ille Atabaliba Peruani Imperij Rex Fr. Vincentio de Baluerde Dominicano, qui cum ad primum barbari aſpectum, & congreſſum, comminatus fuiſſet igne, & ferro pereũdum, niſi ſe in Regis Hiſpani tributarium daret, prout à Papa conſecutus fuerat, non barbarè reſpondit, nolle ſe in ſuperiorem recognoſcere eũ, cuius nec nomen vnquam audierat, minuſque illi Papæ obedire, qui quod ſuum non erat, alijs donabat apud Gomaram en la hiſtoria general de las Indias pag. 155. 
 
Infertur tertio non eſſe veram rationem, quam[*] ad iuſtificationem Alexandrinæ conceſsionis affert Borrellus de pręſtant. Regis Catholici, c. 46. à num. 232. & 234. dùm ait Regibus Hiſpanię Oceani nauigationem competere ex Pontificia largitate, idque ex eo, quia ſecundus pater gentium Noe ex inueſtitura ſibi à Deo facta maris dominiũ, ac poſſeſsionem accepit, dùm ſibi nauẽ (arcã ſcilicet) conſtrui fecit, & cum naue corporalem maris poſſeſsionem accepit; cum autem arca figura ſit Eccleſię ex Origine in Geneſ. ca. 6. hom. 2. Rupert. in Geneſ. lib. 4. ca. 71. Aug. contra fauſtũ lib. 12. cap. 14. Noe autem figura Chriſti, ſicut enim per vnum Noe ſeruatus eſt orbis, ſic per Chriſtum ſeruantur omnes, & quemadmodum Noe per lignum cõſeruauit reliquias generis humani, ita Chriſtus per lignum crucis, vt tradit Benedictus Pereira ſuper Geneſim lib. 10. diſp. 12. n. 85. par. 2. vndè cum Chriſtus ſit dominius maris, & ventorum iuxta reſoluta cap. 6. num. 66. "Hinc ſurgens imperauit ventis, & mari, & facta eſt tranquillitas magna," cum reſpicientium admiratione, apud Lucam cap. 8. "& ambulauit ſupra mare," vt narrant euãgelij hiſtoriographi Matth. 14. Marc. 6. & vicarios ſuos conſtituerit Petrum, & ſucceſſores, eiſque omnem ſuam contulerit poteſtatem, tàm ſpiritualem, quàm temporalem in vniuerſum orbẽ; eadem procul dubio iuriſdictio, & poteſtas in mare competit Pontifici Romano, ac perconſequẽs potuit Alexander VI. eandem Regibus Hiſpanię concedere. 
 
Sed hæc opinio Borrelli nullo modo defendi[*] poteſt, tũ quia Chriſtus Dñs. Petro, eiuſq; ſucceſſoribus excellentię poteſtatẽ, nec in ſpiritualibus nec in tẽporalibus cõtulit, vt aduertimus n. 3. imò etſi illã contuliſſet, non poſſet Romanus Pontifex ea ſe ſpoliare in ſupremæ dignitatis præiudicium, vt aſtruimus num. 1. & 2. nec vera eſt illa opinio, quę vtriuſque gladij poteſtatem Pontifici concedit, vt probant relati d. c. 6. n. 64. 
 
Quartò infertur non potuiſſe Romanum Põtificem[*] concedere Regibus Hiſpaniæ Inſulas Barbarorum ad effectum, vt poſtea ad fidem conuerterentur, vt voluit Sepulueda in ſua diſp. obiect. 12. & Ceuallos lib. 4. quæſt. 906. à num. 309. citãs in id Paramum de origine Inquiſi. lib. 3. q. 1. opin. 3. num. 76. & 77. qui tamen agit de Principibus fidelibus (quos Pontifex ex cauſa deponere poteſt de quo capit. 6. corol. 4. à num. 45.) tùm quia Pontifex non habet poteſtatem in infideles; nec illi ſuis bonis, & dominijs ſpoliari poſſunt ob infidelitatem, alia ve contra naturam peccata, de quo ſupra egimus cap. 9. & acerrime contra Sepuluedã, & Ceuallos defendit noſtrum corolarium Epiſcopus Chiapiæ replica 12. Soto in 4. diſtinct. 5. q. vnica, art. 10. col. 11. ad 2. Salmer. tom. 12. tractat. 39. bellum namque non eſt medium aptum, ſed potius impeditiuum fidei propagandæ, vt docent idem Soto d. art. 10. concluſ 3. Vict. de Ind. p. 1. n. 39. Acoſta de procuranda Indorum Salute lib. 1. c. 13. & lib. 2. c. 5. 
 
Quintó infertur Romanum Pontificem ex of[*]ficio Apoſtolico potuiſſe concedere Hiſpaniæ Regibus nauigationem in Indias, ad effectum fidei in illas Prouincias promulgandæ priuatiuè quoad alios Reges, & Principes Chriſtianos, prout latè deductum eſt cap. 7. & 8. ſupr. eod. & conſtat quoniam in ordine ad bonum ſpirituale Pontifex temporalem habet, & exercet poteſtatem, vt latè probatum eſt cap. 6. igitur potuit de medijs diſponere ad illam conuerſionem conſequendam, ac perconſequens nauigationẽ (quod erat medium præciſum ad illas Prouincias penetrandas) ab aliorum impedimentis liberam reddere. 
 
Sextò infertur Alexandrum VI. non conceſiſ[*]ſe nauigationem ad eum finem, vt Hiſpanię Reges proficiſcerentur ad debellãdos Reges infideles noui orbis, & eorum Regna occupanda, ſed vt eò adducerent fidei Chriſtianæ prædicatores, & protegerent, ac defenderent tùm ipſos prædicatores, tùm Chriſtianos ab eis conuerſos, & punirẽt aduerſarios, etiam occupando eorum Regna, quatenus opus eſſet, vt benè docent Epiſcopus Chiapię in Apolog. replica 12. Sotus in 4. diſtinct. 5. q. vnica art. 10. ad quintum Bañez 2. 2. q. 10. art. 10. dub. 3. ad 3. Bellarminus lib. 5. de Rom. Pont. ca. 2. Salas de legib. diſp. 7. ſect. 5. num. 31. verſ. ad illud, Acoſta lib. 2. de procur. Indor. ſalute cap. 2. Beccan. in ſumma 2. tom. cap. 13. q. 6. num. 12. qui contrarijs argumentis ſatisfaciunt. 
 
Vndè non rectè intendit Incognitus cap. 6. di[*]uiſionem, ſeu nauigationem hanc tantum habere locum ex Pontificis laudo, ſeu arbitrio inter Hiſpaniæ Reges, non verò alijs præiudicare inauditis, & immerentibus: omnibus namque præiudicat ex rationibus, quas congeſsimus capit. 7. ad fin. & cap. 8. per totum, pendetque hoc præiudicium, ſeu excluſio ex vi Pontificiæ poteſtatis circa temporalia in ordine ad ſpiritualia iuxta reſoluta d. c. 6. à num. 73. 
 
Sextò infertur, quod licet per Ducum, & mili[*]tum vim, & tyrannidem contra Pontificis, & Regum Hiſpanię mentem, voluntatem, ac ordinationes, Indi bonis ſuis ſpoliati fuerint, Regemque Hiſpanię vt ſuperiorem cognouerint, nihilominus tamen non deficit titulus adminiſtrationis ad retinendam Indorum poſſeſsionem: quod quidem ius, niſi aliunde perturbetur iniuria, æquum, & ſalutare eſſe conſtat, vt benè reſoluunt Salmeron tom. 12. tractat. 38. ad finem, Acoſta lib. 2. de procur. Indorum Salute cap. 2. ad finem, & ca. 3. Salon 2. 2. q. 60. art. 6. contr. 1. verſ. denique. 
 
Imperia etiam per vim licet vſurpata ex po[*]puli conſenſu tempore confirmantur ex Bellarm. lib. 3. de laicis ca. 6. Molin. de iuſtit. tract. 2. diſp. 24. ad fin. Acoſta lib. 2. de proc. Ind. Salute c. 3. & Salas de legibus diſp. 7. ſect. 12. numer. 67. in fin. cui congruit illud Senec. in Hipol. 
 
" Honesta quœdam ſcelera ſucceſſus facit. "





 Svmmarivm. Cap. XIII. -  1 Menchaca multas opiniones in Scholas inuexit contra iuris, & rationis placita. -  Quæſtio diſputanda vtrum mare, aut ius nauigandi proprium ſit Luſitanorum titulo præſcriptionis, aut conſuetudinis. -  2 Argumenta negatiua proponuntur. -  3 Maris occupatio à doctoribus, & Iuriſconſultis admittitur. -  4 Præſcriptionis edictum prohibitorium eſt. -  5 Commercium extra eße & habere commercium rei differunt. -  6 Maris proprietas est nullius ſecundum communem, protectio, & iuriſdictio eſt Imperatoris. -  7 L. Sanè de iniurijs. -  Proprietas maris dari poteſt. -  Mare & diuerticulum differunt apud Iuriſconſultos. -  8 Imperator mittit claßes ad mare purgandum. -  9 Imperatorj quod licet, licebit etiam Regibus ſuperiorem non recognoſcentibus in temporalibus. -  Reges ſupremi eandem poteſtatem habent, quam Imperator. -  Reges Hiſpaniæ non recognoſcunt Imperatorem in temporalibus. -  Rex Luſitaniæ non recognoſcit Imperatorem in temporalibus. -  Hiſpania de facto, non iure ſubiecta fuit Imperio, a quo iam libera est. -  10 Imperator non eſt mundi, & maris dominus, ſed partis ſubiectæ. -  11 Nauigatio, & protectio maris omnibus competit de iuregentium, niſi à Principe præoccupetur. -  Imperator mari, & littoribus ſeruitutem imponere poteſt. -  12 Maris protectio, iuriſdictio, & imperium ad Imperatorem pertinet, primò quando iura regalia in Prouincias mari adiacentes habet. -  13 Imperator ius maris adquirit ex præſcriptione. -  Venetorum, & Genuenſium ius maris defenditur. -  14 Præſcriptio in memorialis requiritur ab ſcribentibus ad maris adquiſitionem. -  L. Vſum aquæ. C. de aquæ ductu. -  Vſus aquæ publicus adquiri potest ex tempore inmemoriali. -  15 L. Vlt. ff. de vſucap. & num. 16, -  Præſcriptionis ius in rebus publicis non adquiritur ex longo tempore, ſed ex immemoriali, & n. 17. -  16 Præſcriptio an importet apud Iuriſconſultos exceptionẽ tantum? -  17 Publica iura non adquiruntur poßeſsione longa etiam tẽpore Imperatorum, ſed immemoriali. -  18 Præſcriptio pro exceptione capitur frequentius apud Iuriſconſultos. -  Præſcriptio, & exceptio differunt. -  19 Præſcriptio, & exceptio non differunt tamquam ſpecies, & genus. -  Præſcriptio non ſolum comprehendit exceptionem ex tẽpore ortam, ſed & alias. -  20 Præſcriptio pro adquiſitione per poſſeſsionem non est barbarum, & incognitum Iuriſconſultis. -  Iulius Paulus instit. de vſucapione. -  Inst de vſucap. & præſcriptionibus. -  21 Verbum, pręſcribere, ſignificat intitulare, & præfinire quod congruit vſucapioni. -  22 Vſucapione quare Iuriſconſulti ſæpius vſi fuerint, quam præſcriptione. -  23 Præſcribens adquirit dominium directum, & vindicatio. -  L. Si duo. §. primo. ff. de iur. iurando. -  24 Præſcribenti cur exceptio, non actio in iure concedatur. -  Exceptio etiam est intentionis excluſio. -  25 Præſcriptio pro exceptione capitur, quoties exceptio ante litis contestationem proponitur, vt eſt exceptio dilatoria, & aliquæ ex peremptorijs. -  26 Conſuetudine ius publicum piſcandi, nauigandi, & ſimilium adquiriri potest. -  26 Conſuetudinem inter & præſcriptionem magnæ differentiæ. -  Conſuetudo dicitur adquiſitio per temporis poſſeſſionem. -  Præſcriptio immemorialis dicitur conſuetudo. -  28 Præſcriptio immemorialis requiritur ad præſcriben da loca publica à priuatis, Princeps ad obtinenda loca publica non indiget immemoriali, ſed occupatione tantum. -  29 Ius piſcandi, & nauigandi, & ſimilium an adquiratur præoccupatione ſimpliciter. -  30 Ius prohibitionis requirit plures annos. -  Prohibitio in rebus publicis, vt competat neceßaria est, præſcriptio. -  31 Præoccupatio inter ſupremos Principes ſufficit in rebus publicis. -  32 Princeps ſupremus non indiget licentia, aut priuilegio alterius Principis ad occupanda loca publica. -  Priuatus indiget immemoriali ad occupãda loca publica -  33 Venetis opus non eſt immemorialis ad Adriatici mari occupationem tuendam. -  Venetorum gentis origo, & Imperium quando cœpit. -  34 Sententia in Venetorum fauorem pro maris Adriatici iure contra Imperatorem, & alios Principes. -  Adriatici maris Imperium pertinet ad Venetos. -  35 Nauigatio de iuregentium eſt libera. -  36Cap. primum de præſcript. in. 6. & n. 38. -  37 Prohibitio vſucapionis in rebus publicis procedit reſpectu priuatorum. -  L. 2. §. ſi quis à Principe. ff. ne quid in loco publico. -  38 Loca publica reſpectu Principum cenſentur libera. -  Contra libertatem status primæui præſcribitur tempore ordinario. -  39 Status primæuus repugnans non releuat poßeſſorem ab onore probandi. -  Præſumptio primæui ſtatus tollitur per poßeſsionem longi temporis. -  40 Luſitanorum ius in Indiæ nauigatione concluditur ex præoccupatione, conſuetudine, & destinatione. -  41 Nauigatio indica ex præoccupatione. -  Promontorium bonæ ſpei quando præternauigatum, & à quo. -  42 Vaſcus à Gama quo tempore in Indiam nauigauit. -  43 Tempus centum annorum an & quando immemoriali æquiparetur. -  Vitæ hominum centum annos excedentes. -  44 Quadraginta annorum curſus cum titulo vim habet immemorialis. -  45 Luſitani Reges ius Indicæ nauigationis defendũt ex omnium ſententia. -  46 Princeps ſupremus qui bona fide rem poſsidet, non tenetur eam dimittere, aut diuidere, vel in arbitros compromittere, et ſi dubia res ſit. -  47 Princeps qui arma mouet contra Principem poßeſſorem in re dubia peccat grauiſsime licet ius ſuum probabilius putet. -  48 Milites alienæ reipublicæ peccant arma ſumentes in re dubia, & ad restitutionem tenentur. -  Indicam nauigationem Luſitanorum perturbantes incidunt in cenſuras. -  49 Bataui ineunt fœdus cũ Turcis, Mauris, & infidelibus Fœdus cum infidelibus contra Chriſtianos inire nefas. -  50 Sarraceni ſunt Dei fllagellum contra Chriſtianos. -  51 Imperator, & Principes Catholici non poſſunt fœdus inire cum Turcis, Mauris, & infidelibus contra Christianos. -  Oceanus ſubuertit Batauorum terras. -  52 An liceat in bello iusto contra Chriſtianos Principi Chriſtiano auxilium infidelium inuocare? 
 
Vtrùm mare, aut ius nauigandi proprium ſit Luſitanorum titulo præſcriptionis, aut conſuetudinis. Cap. XIII. 
 
NEgat Incognitus in ſua diſſertatione cap. 7. Luſitanis mare, aut ius propriũ nauigandi cõpetere ex titulo pręſcriptionis, aut conſuetudinis, ſequens ſingularem Mench. opinionem, qui contra iuriſprudẽtię, Philoſophiæ, & Theologiæ placita oſtẽtãdi ingenij gratia multa in Scholas inuexit, quæ cum cœmento careant, per ſe ipſa corruunt, & inter ea contra Iuriſconſultorum reſponſa contra doctorum torrentem, hęc etiam aſſertio idem incurrit diſcrimen. 
 
Argumẽtatur ergo primò ſic: præſcriptio fuit[*] inuenta iure ciuili, ergò inter ſupremos Principes non poteſt locum habere. 
 
Secundò ſic: vbi ius naturæ, aut gentium reſiſtit, ciuile nullius eſt momenti ex traditis per Mẽchacam Illuſtr. cap. 51. 
 
Tertiò: res, quę ſunt extra commercium noſtrum, nec poſsideri, nec præſcribi poſſunt, vt decidũt Bonifacius reg. ſine poſſeſsione in 6. & Caius I. Vſucapionem 9. ff. de vſucapion. ſed hæc ſunt res publicę ex eod. Caio igitur reſp. pręſcribi non poſſunt, ac perconſequẽs, nec mare, cum ſit publicum §. 1. Inſtit. de rerum diuiſione. 
 
Quartò: loca publica non admittunt præſcriptionem ex Vlpiani reſponſo, l. Vlt. ff. de pręſcript. ſed tantum occupationem, vt Marcian. docuit l. Si quiſquam. ff de diuerſ. & temporalibus. 
 
Quintó: etiam leges Hifpaniæ l. 7. tit. 29. par. 3. decidunt in his rebus, quæ communi hominum vſui ſunt attributæ, nullius omnino temporis pręſcriptionem procedere, ibi: "No lo pueda ningun ome ganar por tiempo," reſoluit "Suar. conſ. 1. num. 4. de vſu maris, aliàs allegatione 17. num. 5." 
 
Sextò: qui communire vtitur, vt communi vti videtur, non autem iure proprio, & ita præſcribere non poteſt, quemadmodum nec fructuarius. 
 
Septimò: pręſcriptio etiam immemorialis dari non poteſt cum mala fide, vt per Couar. reg. poſſeſſ. 2. p. §. 2. num. 8. & Fachin. lib. 8. cap. 26. & 33. hęc datur in Rege Luſitaniæ, igitur. 
 
Octauò: ad hanc immemorialem præſcriptionem inducendam requiritur prohibitio contra omnes, nec ſufficit contra aliquos ex Mench. Illuſt. cap. 85. nu. 38. Caſtellani autem, Galli, Angli, & Bataui ſemper nauigationibus ſuis reſtitere; ex quibus fit, quòd nec proderit præſcriptio mille annorum, vt contra Angelum docet Caſtrenſis l. Vltim. ff. de vſucap. vndè corruit opinio eorum, qui propugnant præſcriptionem gulforum Venetorum, & Genuenſium, ac etiam Luſitanorum, & Hiſpanorum, qui nauigationem maris Oceani ſibi vendicant, quorum opiniones ſunt inſanæ, earumque autores in ſomno eodem eſſe ſolent, vt concludit Mench. Illuſt. cap. 89. à num. 30. & numer. 36. ab Incognito mirificè laudatus. 
 
His argumentis patet reſponſio ex ijs, quæ re[*]ſoluimus ſupra ca. 10. & 11. Nam (vt illic probauimus) maris, & nauigationis occupationem à Iuriſconſultis & communi ſchola admitti receptiſſimum eſt, ac perconſequens ex rei natura præſcribi quoque poterunt, niſi aliud obſtet. 
 
Quoniam edictum præſcriptionis prohibito[*]rium eſt iuxta doctrinam Iuriſconſulti in l. Mutus 43. in princ. verſ. cum quæritur. ff. de proc. obſeruant in ſpecie Soc. coſ. 47. n. 15. lib. 3. Tiraq. de iure primo. q. 30. in pr. & ante illos gloſ. 4. in l. vlt. C. de fund limitrophis libr. 11. ita vt omnes res, quæ ita ſunt in cõmercio, vt in noſtrum dominiũ tranſire valeant, pręſcribi poſsint ab omnibus, & contra omnes exceptis quibuſdam ſpeciatim iure prohibitis, vt colliges ex Iuriſconſulto Paulo l. Si in emptione 34. §. omnium. ff. de cõtrah. emp. & Iuſtiniano. §. per traditionem, ibi: Cuiuſcumque generis, Inſt. de rer. diu. & in pr. Inſt. de inutilib. vbi gloſ. ſi verò ſpeciali prohibitione iuris naturalis, gentiũ, vel ciuitatis extra cõmercium ſint, nobis per præſcriptionem, vel aliũ legitimũ modũ non adquirentur ex eodem Paulo d. §. omnium, ibi: "Omnium rerum quaſquis habere, vel poſsidere, vel perſequi potest, venditio rectè fit, quas verò natura, vel gentium ius, vel mores ciuitatis commercio exuerunt, earum nulla venditio est." 
 
Aduertendũ tamẽ eſt rẽ eſſe in cõmercio, &[*] habere commerciũ rei longè differre. Illud enim refertur ad rei qualitatem, quæ alienari, & dominio ſubijci poteſt; hoc verò ad qualitatẽ perſonę, quę eſt capax habendi cõmercium eius rei, quæ in cõmercio verſatur, vt eleganter diſtinguit Paulus lib. 48. ad Sabinũ l. Multũ interſt 34. ff. de verb. oblig. ibi: "Multũ interest vtrũ ego stipuler rem, cuius commerciũ habere non poſſum, an quis promittat; ſi stipuler rẽ, cuius cõmerciũ non habebo, inutilem eße ſtipulationẽ placet ſi quis promittat, cuius non commercium habet, ipſi nocere non mihi," vbi nouiores exornant, & exẽplificãt, & in noſtra ſpecie res per ſe poterit eſſe in commercio, & præſcribi non tamen hoc, ſed illo tempore iuxta exẽplum bonorũ hæreticorum de quo Bon. VIII. c. 2. de hæret. in 6. non à fure, ſed ab alio, vt per Iuſt in. iuncta gloſ. ibidem recepta. §. furtiuę quoque. ff. de vſucap. & ſic de alijs. 
 
His ſuppoſitis ſtatuendum eſt primò maris iu[*]riſdictionem, & protectionem ad Principem ſupremum pertinere, vt ſecure reſoluunt additio ad gloſſam verbo, littora in l. 2. de rer. diuiſio. vbi Bald. & Iaſon, communis ex Suarez allegat. 17. num. 9. Cabed. deciſ. 46. num. 4. part. 2. Peregrino de iure fiſci lib. 1. tit. 1. nu. 17. ſecundum quos proprietas nullius eſt, ſed forſan hæc diſtinctio inter proprietatem, & iuriſdictionem nominalis eſt, cũ in effectu idem quoad propoſitum importet. 
 
Et verbo proprietatis vtitur paulus ad Plautiũ libr. 13. l. Sanè. ff. de iniurijs docens maris proprium ius ad aliquem pertinere poſſe, quod ad diuerticulum maris reſtringit, & interpretatur Incognitus contra proprietatem, & generalitatem verbi, & textus: cum tamen Vlpianus in pręcedẽti reſponſo l. Iniuriarum. §. ſi quis, de iniurijs, diſcriminet mare à diuerticulo, inquiens, "ſi quis me prohibeat in mari piſcari, vel diuerticulum" (quod quid ſit explicant Budęus ad poſteriores pandectas ſub illo titulo, & Alciat. 2. diſp. cap. 13.) de quo iam diximus cap. 11. num. 24. & 25. quare dum Tribonianus in ſequenti textu annectit quæſtionem de mari, dici non poteſt de diuerticulo (quod alterum, & diuerſum alternatiuæ membrũ erat) intellexiſſe: vndè duo mihi probat Paulus, primum loqui in mari, & non indiuerticulo; ſecundum de proprietate. Nec Incognitus hunc ſenſum euitare poterit, qui vtrum que textum eodem intellectu explicandum docet ca. 7. pag. 43. his verbis, "mens Pauli ſupra explicata eſt, cæterum illi, ſi vel ſola Vlpiani verba, quæ præcedunt ſatis conſideraßent, longè aliud dicturi erant," cum tamen, vt vidimus, ex vtroque textu ipſe iuguletur. 
 
Propter igitur hoc dominium, ſeu protectio[*]nem, & iuriſdictionem Imperaror ad mare piratis, hoſtibus, & barbaris purgandum, mittit claſſes vt conſtat ex Cæſarum deciſione l. Vnica. C. de claſsicis lib. 12. "Seleucena (claſsis) ad auxilium purgandi Orientis, aliaſque neceſsitates Comiti Orientis deputetur." 
 
Qui textus mihi ſingularis, & vnicus eſt ad iuſ[*]tificandam noſtrorum Hiſpanorum per Oceanũ nauigationem: ſi enim hoc licet Imperatori, cur non licebit Regibus Hiſpaniæ, qui ſuperiorem in temporalibus non recognoſcentes Imperatoria pollent poteſtate ex gloſ. in c. Adrianus 22. diſt. 63. verb. per ſingulas, recepta ex Couar. reg. peccatum 2. par. §. 9. ad fin. Caſtald. de Imperatore q. 53. num. 13. & 16. Menc. Illuſt. cap. 21. à num. 11. & Suar. lib. 3. contra errores Angliæ cap. 5. num. 7. & de Regno Luſitaniæ Ferretus de iuſto, & iniuſto bello num. 24. Nauar. cap. nouit, not. 3. nu. 161. & Burgus in proemio ad leges Tauri n. 144. Nam licet olim Luſitania Imperio Romano ſuberat iuxta. l. in Luſitania. ff. de cenſibus, de facto, nã de iure dubitant multi, vt per Nauar. capit. nouit not. 3. num. 167. poſtquam tamen Gothorũ gens à populi Romani ſubiectione Hiſpaniam liberauit, & deinde alij eam ab infidelium faucibus eruere; abſque dubio nec Hiſpania, nec Luſitania aliũ ſuperiorem recognoſcit in temporalibus præter proprium Regem, vt bene probant prædicti Doctores. 
 
Hoc autem non ſimpliciter, & generaliter ad[*]mittendum erit, ita vt in vniuerſum maris tractũ Imperator, ſeu Reges Imperatoria poteſtate fulgentes fundatam habeant intentionem quoad iuriſdictionem, vt voluere poſt alios Alexander cõſil. 87. num. 17. in fin. vol. 6. Martin. Laudenſis tractat. de Princip. not. 181. Caſtaldus de Imperatore q. 52. num. 4. hanc enim iuriſdictionem reiecimus ſupra cap. 10. à num. 16. ſed intelligendũ eſt, vel reſpectu Prouinciarum, quę illorum iuriſdictioni ſubſunt, vel reſpectu maris, cuius curam, & protectionẽ, ſumptibus, & nauigationibus pręoccupauere, prout explicauimus cap. 8. 
 
Quamuis namque ea nauigatio, & protectio[*] omnibus de iure naturali, ſeu gẽtium ſint cõmunia, ſicut & pleraque, quæ in contrarium adducit Incognitus; attamẽ diuersũ, vel populi, vel principis voluntate non nunquam obſeruatur, nam & Imperator mundi (hoc eſt partis ſibi ſubiectę, vt ſupra obſeruauimus) dominus eſt, & lege à ſe probata mare iudicatur l. Deprecatio. ff. ad l. Rhod. Alciat. 2. diſp. cap. 5. itaque Princeps circa hæc, vt ex æquo bono viſum ei fuerit, ſtatuere poteſt, neque enim Auguſti poteſtas minor eſt, quam publicæ legis. §. nemo retia de pace tuenda; lege autẽ publica etiam mari ſeruitus imponi l. Venditor in princ. à ſenſu contrario. ff. communia præd. & maris proprium ius ad aliquem priuatum ſic pertinere poteſt, vt prohibito ius ſuum exercere, vti poſsidetis interdictum reſponſum ſit competere l. Sanè ſi maris de iniurijs, idem etiam priuati iuris per longiſsimum tempus viuorum memoriam ſuperantis præſcriptionem adquiri in mari poſſe, ſicut & in fluminibus receptum eſt, l. Si quiſquam de diuerſ. l. Vſum aquæ. C. de aquæductu, iuncta l. 1. §. vltim. de aqua pluuia arcend. quod quidem vel maximè obtinebit, ſicubi non præſcriptione modo, ſed conſuetudine quoque aliquid ſit iuris naturalis gentium ve placitis circa vſum maris detractum, aut immutatum. Nã ea, quæ longa conſuetudine comprobata ſunt, ac per annos plurimos obſeruata, non minus quam ea, quæ ſcripta ſunt, iura ſeruantur, ſi verò nihil iuris ſpecialis, vel Principis autoritate, vel præſcriptione, vel cõſuetudine, quæſiti proponatur, illud ius obtinebit, nẽpe vt mare, mariſque littora omnium exiſtimentur eſſe communia, ita eleganter diſcurrit Claudius. §. & quidem Inſt. de rer. diuiſione. 
 
Ex cuius reſolutione tripliciter maris iuriſdi[*]ctio, protectio, seu potius proprietas ad Imperatorem, Reges ve ſupremos competere poteſt: primò quando iura Regalia exercent in Prouincias mari adiacentes. Tũc namque ſicut & in littora Imperium habent l. 3. ne quid in loco publico, habebunt & in mare, cum littus pars ſit maris, & eodẽ iure cenſeantur, & propterea vtraque dicantur publica l. Pen. ff. de rerũ diuiſ. hoc eſt in vſu populi, ſeu Prouinciæ, cui mare adiacet, vt doctè exponit Donellus lib. 4. cap. 2. in fin. & hinc procedit claſſium miſsio ad protectionem, & Imperium maris defendendum l. Vnica. C. de claſsicis vectigalium axactio, & ſimiſia, vt reſoluiſti cap. 10. à num. 33. & hoc cap. à num. 8. 
 
Secũdò ex præſcriptione prout admittit recep[*]ta doctorum ſententia, vt conſtat ex Bart. l. Sanè de iniur. & ex Angelo, Alberico, Cum. & Cuiat. l. fin. ff. de vſucap. Cæpola de ſeruit. ruſt. capit. 26. à num. 6. Balbo de præſcriptionibus 4. p. 5. prin. q. 6. à num. 5. Stracha de nauigat. à num. 6. Peregr. de iure fiſci lib. 1. tit. 1. num. 17. & 18. Ruino conſ. 28. num. 9. 11. & 14. vol. 1. (qui contra pręſcribentem ius piſcandi ſcripſit) Matthæacius de via, & ratione iuris cap. 36. à num. 11. lib. 1. Angel. in l. Inſulæ. ff. de iudicijs, ius Venetorum, & Genuenſium in ſuis gulfis defendentibus, nec contrarium tradit Caſtrenſis l. fin. ff. de vſucap. imò vt paulo poſt demonſtrabimus, in eadem eſt ſententia, & cõtra Incognitum retorquebitur, & ita hęc ſententia receptiſsima eſt contra vnum Menchacam, qui nullo ſolido fundamento à Doctorum torrente diſceſsit, de quo inferius. 
 
Requirunt autem citati Doctores immemoria[*]lem præſcriptionem, quæ ſententia probari poteſt primò ex eo, quia vſus aquę vetus, dominioque lõgo conſtitutus acquiri poteſt, vt decidunt Cæſares l. Vſum. C. de aquę ductu: nam quidquid Caſtrenſis l. fin. de vſucap. interpretetur deciſionem de aqua priuata, offendit titulum, & contextum, dùm principalis licentiæ mentionem facit, quæ in priuatæ aquæ deductione locũ habere non poteſt, quod Incognitus c. 7. non aduertit, dum Caſtrenſem in illa interpretatione laudat, & ſequitur. 
 
Secundò ex Papiniani reſponſo l. fin. de vſuca.[*] dum ſe reſtringit ad longi temporis præſcriptionem, ſed quia Incognitus d. cap. 7. reſpondet Iuriſconſultorum tempore præſcriptionem nihil aliud eſſe, quam exceptionem, & ideo non de illa, ſed de hac intellexiſſe Papinianum. 
 
Obiectioni ſatisfit dicendo in ſpecie Papiniani[*] agi principaliter de pręſcriptione, hoc eſt de adquiſitione, quæ fit per poſſeſsionem, vt conſtat ex illis verbis, "præſcriptio longæ poſſeſsionis ad obtinenda loca," ſed apertius ex Iauoleni reſponſo l. ei, a quo 21. de vſucap, ibi: "Longi temporis præſcriptio nõ durabit," in quo præſcriptio neceſſario intelligitur de adquiſitione, de qua Iuriſconſultus quæſtionem propoſuit, vt patet, ibi: "An durare nihilominus vſucapionem," & de exceptione nulla illic quæſtio, nec verbum; vrget etiam abſque cauillatione Marcianus in l. 3. ff. de requir. reis, "quamcumque, ait, quæstionem apud fiſcum ſi non alia ſit præſcriptio, viginti annorum ſilentio præſcribi Diui Principes voluerunt," accedit & rubrica. ff. de exceptionibus, præſcriptionibus, & pręiudicijs, vbi copula, & tanquam diuerſa coniungit, præſertim quia ſi præſcriptio eſt exceptio, fruſtra vltra titulũ de exceptionibus, adijcitur titulus de diuerſis, & tẽporalibus præſcriptionibus. 
 
Sed Incogniti tergiuerſationem omnino euer[*]tit Zenonis conſtitutio l. Si diligenter in fine. C. de aquæ ductu, ſic decidens, "nec longi temporis præſcriptione ad circunſcribenda ciuitatis iura profutura:" ex quo conſtat Imperatorum ſæculo, & quando iam præſcriptio longiſsimi temporis, & immemorialis cognita fuit, loca publica per longi temporis ſpatium adquiri non potuiſſe, ſic ſignificat textus diuerſum dicendum fore, ſi ſaltem immemorialis concurreret; patet item Imperatorem agere de adquiſitione. 
 
Non tamen negamus præſcriptionem ſumi e[*]tiam & frequentibus apud Iuriſconſultos pro exceptione, vt in l. Vlt. ff. de ſuſpect. tut. l. pen. ff. de re iud. l. Qui agnitis. ff. de except. l. Quiſque. C. finiũ regund. vbi gl. & ſuadetur ex rubrica ff. de except. præſcript. & C. de exception. ſeu præſcription. vbi gloſ. ſed in hac materia primo audiendi non ſunt Ioan. Faber, & Angelus & nouiores in rubrica inſtit. de exception. & alij quos refert & ſequitur Couar. reg. poſſeſſor in princ. numer. 3. & 4. verſ. 6. & Ant. Faber lib. 7. coniect. c. 9. & lib. 19. c. 10. reſoluentes præſcriptionem, & exceptionem non differre, differunt namque, vt ex ſupra dictis, & dicendis conſtat. 
 
Secundò reijciendi etiam ſunt Bart. & Paulus[*] in rubrica. ff. de exception. Decius, & Pariſius in rubrica extra de exception. à n. 9. Conan. lib. 3. ca. 11. an. 2. dum conſtituunt differentiam inter exceptionem, & pręſcriptionem, tanquam genus, & ſpeciem, ita vt exceptio comprehendat quamcumque exceptionem, per quam actio, vel intentio excluditur, iuxta text. in l. 2. ff. de exception. pręſcriptio vero concernat ſpeciem exceptionis, quæ ex tẽpore naſcitur iuxta Pauli acceptionem in l. creditor. ff. de diuerſis, & temporalibus cum ſimilibus ſub illo titulo de diuerſis & tempor. ſicut & diffinit gloſ. in ſumma. 16. q. 3. refellitur enim horum cõſideratio: quoniam plures dicuntur præſcriptiones, quæ ex tempore non oriuntur vt conſtat ex Modeſtini reſponſo ibi. "Nec rei iudicatæ præſcriptionem opponi." l. qui agnitis, de except. eodem ſenſu ſumit Macer. l. pen. ff. de re iudicata, & fori præſcriptione vtitur Iuſtinianus. l. pen. C. de pact. plura alia exempla refert Parlador. lib. 1. quotid. ca. 1. §. 1. nu. 3. & 4. obſeruans præſcriptionem comprehendere etiam alias præſcriptionum ſpecies præter temporalem. 
 
Tertio cauendum eſt ab Alciato in l. quinque pedũ n. 72. C. fin. regund. Cou. reg. poſſeſſor. 1. p. in initio. n. 6. Parlador. lib. 1. quot. c. 1. §. 1. n. 7. Donello lib. 22. c. 1. in fin. vbi Oſual. litt. P. poſt Turaminũ ad l. nõ puto 3. p. q. 2. n. 3. ff. de iure fiſci, exiſtimantibus verbum, præſcriptionis, pro adquiſitione barbarum eſſe, & incognitũ iuriſconſultis: decipiuntur namq; quia reperitur in ea ſignificatione tã apud bonos autores, quam apud Conſultos vt oſtendunt Conanus lib. 3. c. 11. nu. 2. Cuiat. & Othomanus in princip. Inſt. de vſuc. aperta enim ſunt reſponſa. l. qui alienam 54. in princ. ff. de euiction. vbi Caius, "qui alienã rem vendidit post longi temporis præſcriptionem, vel vſucapionem deſinit emptori teneri de euictione," quis vnquã dixit poſt longi temporis exceptionem, itaq; cum vſucapio in eo reſponſo ad adquiſitionem referatur, cur præſcriptio ad diuerſũ ſenſum? idẽ probat text. in l. ei a quo 21. l. vlt. ff. de vſucap. vt ſupra aduertimus, quid quid Alciat. & Couar. reſpondere nitantur, ſic & Iulius Paulus lib. 5. ſenten. ſub tit. de vſucapione, vtitur verbo, præſcriptione, & tamen nõ agit de exceptione ſed de adquiſitione vt conſtat non ſolum ex rubrica, ſed ex illis verbis "longi temporis præſcriptio inter præſentes continuo decennij ſpatio, inter abſentes vicennij comprehenditur," ſic & Iuſtinianus accipit in rubrica Inſtit. de vſucap. & longi temporis præſcriptionibus, licet Cuiat. & Othom. contra receptos Codices legãt, & longi temporis poſſeßionibus cũ ſub eo titulo Iuſtinianus nõ agat de exceptione, ſed de adquiſitione, quę fit per longi tẽporis poſſeſsionem in princip. verſ. & ideo, & in §. quod autẽ, quã adquiſitionem Imperator in rubrica pręſcriptionẽ dixiſſe videtur, idemq; habet Theophilus meus, licet in alijs poſterioribus codicibus mutata ſit rubrica, forſan ex prædictorum autoritate; multa alia inferri poterant contra iuris magnates, qui in re clara Iuriſconſultorum reſponſa ſine vlla neceſſitate ad diuerſos ſenſus retorquere voluere. 
 
Et congruit verbum præſcribere, quod accipitur[*] pro ſcribere, ſeu intitulare, & pro præfinire, vt conſtat ex Theſ. Calep. Nizolio Conan. Alciat. & alijs ſupra: merito igitur qui rem per vſum, & poſſeſsionẽ adquirit, præſcribit eam ſibi, & præfinit dominium, ſeu ius alterius, & ipſa adquiſitio dicitur præſcriptio quaſi intitulatio, & præfinitio, iuuat l. vlt. §. ſin autem ibi: "Vt nec vſucapio, nec longi temporis præſcriptio procedat." C. communia delegatis l. quemadmodum in fine ibi: "Vendicationem damus longi tẽporis præſcriptione ſubmota." C. de agric. lib. 11. ſed irrefragabilis eſt deciſio l. 1. C. ne rei dominicę tẽporis pręſcriptione ſubmoueatur à nemine in id expenſa. In rubro namq; præſcriptio exprimitur, in nigro autem exponitur definitionis verbũ ibi: "omni temporis definitione ſubmota," quod verbum præſcriptionis vim, non vero exceptionis ſignificat. 
 
Quarto conſtat falli Parladorũ lib. 1. rer. quo[*]tid. c. 1. in princ. n. 3. ad fin. dum ſecure affirmat in titulo ff. de Vſucap. nullum Iurisconſultũ vſum fuiſſe verbo præſcriptionis, quod credendum nõ eſſe ait de viris doctiſsimis, & elegantiſsimis; ſed Iauolenus in l. ei aquo 21. & Vlpian. in l. vlt. ff. illo tit. eo verbo vtuntur, & quod magis eſt, verba prædicta nullo apto ſenſu capi poſſunt pro exceptione, vt ſupra oſtẽdimus: ratio vero quare Iuriſconſulti frequentius verbo vſucapionis, quã præſcriptionis vſi ſunt, ea eſt, quoniã vſucapio eſt poſſeſsione capio, & ita propijſsime ſignificat adquirere rẽ poſſeſsione: pręſcribo vero ſignificat intitulare mihi, & præfinire terminum alteri & cũ vtrumq; reperiatur in vſucapione, Verbũ illud non barbarum, ſed potius elegans ad eam adquiſitionem ſignificandam ab effectu dici debet. 
 
Quinto falſum quoq; puto quod firmat gloſ[*]ſa magna in l. 1. C. ſi aduerſus creditorem lib. 7. quam ſequitur Parlardor. lib. 1. quotid. cap. 1. §. 1. numero quinto, et nemine citato Ant. Faber. lib. 19. coniectur. cap. 10. et 12. ſcilicet ex longi temporis præſcriptione non produci actionẽ nec Dominium, ita vt res per longi temporis præſcriptionem quæſita vendicari non poſsit, mouetur Faber ex l. Si duo 13. §. 1. ff. de iur. iurand. vbi habetur, "Iulianus ait eum, qui iurauit fundum ſuum eſſe, post longi temporis præſcriptionem, etiam vtilem actionem habere debere," ſed horum opinio vera non eſt prout probant poſt alios "Couar. regul. poſſeſſor 3. p. in princ. à numer. 2. Pinel. in authent. Niſi nume. 36. Menchaca Illuſtr. cap. 54. column. 2. Corraſ. 6. miſcel. capit. 10. numer. 3." & conſtat primo ex eadem l. Si duo, quia vltra vtilem actionem, quæ ratione iuramenti competit, ſupponitur directa ex particula, etiam, vt aduertit Couar. numer. 4. dicto loco: item quia traditio illa, quod actio vtilis importat dominium vtile, directa directum, exploditur, tùm quia dominij directi, & vtilis apud Iuriſconſultos mentio non habetur, nec eſt conſiderabilis ex Valaſco de iure emphyt. quæſtion. 13. num. 2. Tùm etiam quia actio vtilis in rem competit nullum dominium habenti l. Idem Pomponius. §. de arbore. ff. de rei vendic. l. Si mulier 30. §. fin. cum ſequent. ff. de donation. inter virum l. 1. C. de donat. quæ ſub modo. §. ſi quis in aliena, Inſtitut. de rerum. diuiſione cum alijs, docent Bart. numer. 1. Paulus, & alij in l. Si culpa. ff. de rei vendicat. Concius ad §. præterea, verbo, videntur Inſtitut. de rer. diuiſ. ſed eſt textus expreſſus in l. Si quis emptionis 8. in princ. C. de præſcript. 30. ibi: Poſſe eum (ſcilicet præſcribẽtem per longi temporis poſſeſsionem) "etiam actionem ad vindicandam rem eandem habere ſancimus, hoc enim & veteres leges (ſi quis eas rectè inſpexerit) ſanciebant," quidquid Faber d. cap. 12. hunc vltimum verſ. quod id a veteribus etiam inſinuatum fuerat falſum, & à Triboniano adiectum affirmet, quod non probat, niſi fragili coniectura. 
 
Ratio autem, ob quam communis doctorum[*] ſententia exiſtimauit præſcriptionem non importare adquiſitionem, & conſequenter nec actionẽ, ſed tantum exceptionem ea mihi fuiſſe videtur quoniam in l. Super longi l. Si quis emptionis. §. 1. C. de præſcript. 30. cum alijs, non dicitur quod præſcribenti competat actio aut dominium, ſed exceptio, qua ſe defendat a domino antiquo; planè hæc exceptio pręſupponit dominium in domino antiquo l. 2. ff. de except. ſed hoc fundamentũ parui momenti eſt, quia iura illa agunt de præſcribente poſſeſſore, quo caſu nõ de actione, ſed de exceptione agendum erat, & tunc exceptio eſt non actionis, aut dominij in agente, ſed intentionis excluſio, vt eſt communis in d. l. 2. Corraſ. libr. 6. miſcel. capit. 10. numer. 3. Mench. Illuſt. cap. 54. num. 9. 
 
Sextò ex mente Alciati in l. Quinque à n. 52.[*] & à n. 63. C. finium regund. & lib. 4. diſp. cap. 23. Ræuard. de pręiudicijs ex capit. 8. Oſualdi poſt alios ad Donel. lib. 22. cap. 1. litter. N. reſoluendum eſt præſcriptionem tunc importare exceptionem quando illa in principio litis proponenda eſt, & tractanda ante probatam intentionem auctoris, ſiue ſit dilatoria iuxt. l. penult. & vlt. C. de except. ſiue peremptoria ex ijs, quæ ante litis conteſtationem proponi poſſunt, de quibus in cap. 1. verſ. niſi de litis conteſt. lib. 6. quę explicatio ſatis colligitur ex l. Si maritus 15. ff. de adulterijs, ibi: "Præſcriptiones, quæ obijci ſolent accuſantibus adulterij, ante ſolent tractari quam quis inter reos recipiatur, cæterum postquã ſemel receptus est, non potest præſcriptionem obijcere," ex Quint. & Fortunat. quos referunt Alciat Couar. num. 1. Oſuald. d. locis; conſtat igitur ex ſupradictis pręſcriptionem olim, & hodie importare etiã ex materia ſubiecta adquiſitionem, prout capitur in l. vlt. ff. de vſucap. vt ſupra aduertimus, qui eſt huius argumenti ſcopus. 
 
Tertiò principaliter ex conſuetudine (quæ eſt[*] altera natura Molin. lib. 2. capit. 2. num. 21.) ius illud nauigandi adquiri poteſt, vt Claudius. §. & quidem Inſt. de rer. diuiſ. & communis doctorum ſupra relata docẽt, qui dum præſcriptionem probant, à fortiori id admittunt conſuetudine interueniente, quibus addo Roland. conſ. 5. à num. 68. vol. 1. Alexandr. Raudenſis deciſ. 6. Piſana nu. 23. par. 1. quod tamen Menchaca Illuſtr. cap. 89. nu. 36. & in illius verba iurans Incognitus cap. 7. non concedunt dicentes nullum in propoſito dari inter præſcriptionem, & conſuetudinem diſcrimẽ, & cum præſcriptionem negent, negant & conſuetudinem, ſed vterque vtroque claudicat pede, tũ quia & præſcriptio locum habet in noſtra ſpecie, et iam probauimus, & clarius ex argumentorum ſolutione patebit. 
 
Tùm etiã quia in hoc caſu magis videtur agi de[*] conſuetudine quam de præſcriptione, vt tradunt Faber, & Angel. §. flumina nu. 3. Inſtitut. de rer. diuiſ. Claudius d. §. & quidem, Balbus de præſcr. 4. p. 5 princip. q. 6. n. 2. Ruynus conſ. 28. numer. 11. lib. 1. aduertit Molin. lib. 2. cap. 2. num. 11. & iura in noſtris terminis paſsim verbo conſuetudinis vtuntur, ſic Iuriſconſultus in l. Iniuriarum 13. §. fin. ff. de iniurijs, iniuſta vti conſuetudine dicit, per quam priuatus prohibet aliquem piſcari, igitur ſi iure prohibeat, prout admittit idem Menchac. Illuſtr. cap. 89. num. 38. & Incognitus d. capit. 7. admittens id in fluminis diuerticulo, iuſta vtetur conſuetudine, ſic Iuriſconſulti, l. 1. §. fin. ibi: Habuiße longa conſuetudine. ff. de aqua pluuia & Cęſares l. Vſum. C. de aquæ ductu, ſimiliter vetuſtatem ſeu conſuetudinem dicunt, Pontifex eodem verbo vtitur cap ſuper quibus. §. præterea de verb. per cuius deciſionem dixit Mench. Illust. c. 83. n. 23. ſibi contradicens inepte vocari præſcriptionẽ eam, quæ immemoriale tempus excedit, ſed potius vocandam conſuetudinem: addo quod in noſtris terminis propriè dicitur conſuetudo, quã reſp. Luſitanorũ cõtra alios introduxit, iux. reſoluta c. ſeq. n. 11. cũ ſeq. tradit Rol. cõſ. 5. à n. 74. lib. 1. 
 
Ego noto Doctores, qui immemorialem requi[*]runt præſcriptionem in hac ſpecie, ſupponere ius hoc ſupremo Principi competere, qui priuilegio, illud concedere poteſt, vt docet gloſ. in l. Sanè. ff. de iniur. recepta, & cum priuilegium deficit, immemorialis conſuetudo in priuilegij vim allegari, & prodeſſe ſolet, prout decidit Pont. c. ſuper quibuſdam. §. præterea de verb. ſignifi. Afflict. deciſ. 254 num. 4. quæ conſideratio locum non habet in ijs, quæ Imperatori, alijsve Principibus ſupremis nõ ſubſunt: tunc enim dici poteſt ſupremo Principi, qui ius nauigandi ſibi appropriat, & vendicat, immemorialem pręſcriptionem neceſſariam non eſſe, ſed ſufficere præoccupationem, & deſtinationem, prout reſoluimus cap. 8. 
 
Et in hunc ſenſum defendi poteſt opinio Pau[*]li l. Vltim. nu. 4. de vſucap. Balbi de præſcript. 4. par. quartę quæſt. 6. num. 1. & Suarij allegatione 17. n. 5. reſoluentium ad acquirendum ius piſcandi, nauigandi, & ſimilium non eſſe neceſſariã vllã praescriptionem, sed sufficere pręoccupationem: quoniam in publicis ille præfertur, qui prius incipit ex gloſ. verb. ad obtinẽdum l. 2. §. 1. ff. ne quid in loco publico recepta per omnes ibi & Salicetum in l. Peragrum. C. de ſeruit. 
 
Quę Pauli & ſequacium opinio indiſtincte ve[*]ra non eſt, quia Iuriſconſultus. l. Si quiſquam 7. de diuerſ. & temporalibus, ad adquirendum ius prohibitionis requirit, quod prohibens pluribus annis ſolus piſcatus ſit; & conſtat quia in his rebus ita vſus communis eſt, vt tamen alios prohibere non poſsit l. Imperatores de ſeruit. ruſtic. l. Nemo de rer. diuiſ. & prohibitus agit iniuriarum actione l. iniuriarũ. §. ſi quis me de iniurijs l. 2. §. ſi quis in mari ne quid in loco publico, vndè vt alijs prohibere poſsit, neceſſaria eſt præſcriptio ex doctrina gloſ. primæ in l. Sanè, ff. de iniurijs, & verb. omnibus. §. flumina Inſtitut. de rerum diuiſ. vbi faber poſt princip. & Dec. conſ. 270. n. 11. 
 
Habebit ergo locum prædicta opinio, & illius[*] fundamentum inter ſupremos Principes in illis rebus, quę per alterum præoccupata non ſunt, & ita in noſtris terminis nauigationis Indicæ ſignificat Alexander VI. in ſua diuiſionis Bulla relata per Petrum Matthæum, & Laertium Cherubin. tom. 1. in Alex. VI. dum aliorum Principũ, qui occuparũt, ius excipit, ſic innuens ſufficere inter eos pręoccupationem. 
 
Ratio differentiæ ſatis patet: quoniam ſupremus[*] Princeps alterius priuilegio ad occupanda iuriſgẽtium loca non indiget, ac percõſequens nec præſcriptione immemoriali, quę priuilegij vim obtinet, cap. ſuperquibuſdam. §. præterea de verborũ; per contrarium vero priuatus cum ea loca vetante lege poſsidere non poſsit, l. Vltim. de vſucap. at perconſequens nec præſcribere l. Vſucapionẽ de vſucap. indiget vtique Principis priuilegio l. Sanè vbi gloſ. & omnes de iniurijs, & in illius locum, & vim immemoriali præſcriptione ei opus eſt l. 3. §. ductus, de aqua quotid. ſecundum communem allegationem, & c. 1. de præſcript. in 6. 
 
Vndè tentari poteſt Venetis non eſſe opus fun[*]dare Adriatici maris ius, & poſſeſsionem in Imperatoris priuilegio, vel in illius locum immemoriali poſſeſsione, vt ſcribentes volũt, ſed in pręoccupatione obtẽta, & defenſa etiam antequam Imperator Occidẽs, vel Oriens exiſteret, illiusve maris Imperium obtineret. Nam à Troya capta Venetiarum gens, & Imperium cœpit Liu. decad. 1. lib. 1. in initio: ſiue etiam ab Attilæ Hunnorũ Regis tempore, qui anno 454. Aquileam euertit, vel potius poſt Imperij Conſtantinopolitàni declinationem, cum mare illud ſub nullius eſſet protectione, excurſionibus etiam piratarum expoſitũ, & hæc forſan ratio magni foret momenti in illa celebri diſceptatione, quæ ex Imperatoris, Auſtriaci Archiducis, & Venetorum placito Viennæ anno 1614. habita eſt, & in Venetiarum fauorem obtinuit ſententia, vt conſtat ex ſupplemento 2. ad Archiepiſcopum de Zara in hiſtoria degli Vſcochi. 
 
Quę quidem ſententia omnem tollit difficulta[*]tem, quæ opponi poteſt noſtro Aſiatico Imperio; quia credendum eſt in re tanti momenti peritiſsimos Iuriſconſultos interueniſſe, qui pro Imperatoriæ, & Auſtriacæ Maieſtatis iure nihil intactũ relinquerent, & tamen veritati ſucumbentes Venetorum ius ab alijs Principibus obſeruãdum agnouerunt, eo maximè, quia ius noſtrum nauigandi in Indias differt maximè a iure Venetorũ in Adriatico mari, & ita fundamentum à fortiori procedit. 
 
Nec obſtat ſi quis obijciat præſcriptionem re[*]rum publicarum attento iure prohibitam eſſe l. Vlt. ff. de vſucapionibus, pręcipue maris, & nauigationis, quæ libera cenſentur etiam reſpectu ſupremorum Principum iuxt. reg. l. altius, C. de ſeruit. iunctis reſolutis per Alciatum regul. 2. præſumptione 3. Valaſcũ de iure emphyt. q. 9. à num. 12. Molin. lib. 2. de primog. cap. 6. n. 8. Menoch. lib. 3. pręſumpt. 91. à princip. ac proinde neceſſaria erit immemorialis pręſcriptio iuxt. c. 1. de pręſcript. in 6. 
 
Sed huic obiectioni ſatisfit extraditis per Ab[*]bat. num. 34. in cap. ſi diligenti de præſcript. & alios, quos ſequitur Couar. lib. 1. variarum c. 17. n. 7. diſtinguendo inter ius commune ita vehementer reſiſtens, vt vehementer etiam prohibeat poſſeſsionem rei, & inter ius non ita reſiſtens, nec prohibens poſſeſsionem, vel pręſcriptionem, ita vt in priori membro procedat d. c. 1. in poſteriori ſeruitutum præſcriptio in liberis rebus iux. text. cum materia in leg. ſi quis diutina. ff. ſi ſeruitus vendicetur. 
 
Verum hæc reſponſio refellitur à Menchaca Illuſt. cap. 87. n. 3. & merito tum quia text. in d. c. 1. non fundatur in graui, vel vehementi reſiſtentia iuris poſſeſsionem prohibentis, ſed tantum attendit pręſumptionem iuris communis eſſe contra præſcribentem, tùm etiam quia falſum eſt dicere in terminis d. c. 1. ita ius reſiſtere, vt prohibeat poſſeſsionem, quod ſi verum eſſet, nec titulus ſuſficeret ex reg. l. Vbi lex. ff. de vſucapion. reg. ſine poſſeſsione in 6. aduertit in ſpecie Couar. regul. poſſeſſor 2. part. §. 10. num. 7. 
 
Quare reſoluendum eſt reg. l. Vltimæ, ff. de vſu[*]cap. procedere quoad priuatos, vt ſæpius animaduertimus, & inde ius commune non eſſe contrarium adquiſitioni, & præſcriptioni Principum circa res publicas, imo conforme, dùm admittit diſpoſitionem Principis ſupremi circa eas res. l. quominus. ibi: niſi Imperator. ff. de fluminibus text. optimus in l. iniuriarum 13. §. ſi quis me. ff. de iniurijs, poſtquã enim Vlpianus iniuriarum actione teneri eum, qui me in mari, vel diuerticulo piſcari prohibeat, prædixerat, excipit, vel potius contrariam regulam conſtituit in publico conductore, cui interdictum veteres conceſsiſſe aſſerit, ſed elegantior mihi eſt textus à nemine in id expenſus in l. 2. §. ſi quis à Principe. ff. ne quid in loco publico, "ſi quis à Principe, ait Vlpianus, ſimpliciter impetrauerit, vt in publico ædificet, non eſt credendus ſic ædificare, vt cum incommodo alicuius id fiat. Neque ſic conceditur: niſi fortè hoc quis impetrauerit." gloſ. vlt. ibi recepta ex Pinel. in rubrica de reſcind. p. 1. cap. 2. nume. 8. concludit text. intelligendum cum modico præiudicio, quæ interpretatio exploditur à Pinel. d. n. 4. tanquam diuinatoria, & contraria iuſtitię, quæ etiam in paruis violatur: vnde ipſe noue intelligit Iureconſultum meminiſſe ſolius impetrationis, vtrùm verò iuſta, vel iniuſta eſſet, non decidiſſe, ſed in dubio reliquiſſe: ac proinde ſi læſo ſatisfiat damnum, erit iuſta impetratio, & admittenda: deficiente verò ſatisfactione, erit iniqua, & reijcienda: ſed explicatio hęc eodem diuinationis, & ſuppletionis vitio laborat, quo gloſæ intellectum reijcit Pinel. deſtruitque textum. 
 
Ego autem puto textum ſimpliciter admittendum cum incommodo omnium, quibus publicus vſus communis eſt d. lege 2. §. hoc autem interdictum, verſ. loca, idque abſque vlla ſatisfactione, quæ vltra alia eſſet impoſsibilis, ſi ſingulis ciuibus, & ſubditis ſatisfaciendum eſſet, & quia communicatio vſus communis prouenit à diſpoſitione, & voluntate reipublic. dicto. verſiculo loca. 
 
Et quamuis prędicta, & ſimilia procedant reſ[*]pectu reipublicæ quoad ſuos ſubditos, euincunt quoad propoſitum etiam in his, quæ omnibus communia ſunt, ſi occupationis ſint capacia, ad effectum vt occupans præferatur alijs Principibus abſque vlla alterius Principis voluntate, & titulo, & ita in noſtra ſpecie non habet locum deciſio d. cap. 1. 
 
Licet enim loca iuregentium publica cenſeantur libera etiam reſpẽctu Principum ſupremorum; ea tamen præſumptio non euincit iuris reſiſtentiam ad impediendam poſſeſsionem, & pręſcriptionem, imo nec in inferioribus Iuris præſumptio immemorialem requirit, vt patet ex l. ſi quis diutina. 10. ff. ſi ſeruitus vendicetur ibi: "non ei neceße eſt docere de iure", hoc eſt de titulo, quod conſtat, quia textus in d. c. 1. agit de iure cõmuni contra præſcribentem, non vero de reſiſtentia contra poſſeſsionem, vt benè aduertunt Bero. n. 18. in ca. de quarta de præſcript. Florian. n. fin. verſ. etſi dicatur in l. Seruitutes. ff de ſeruit. Couar. reg. poſſeſſor 2. p. §. 10. num. 7. tunc enim dicimus, quod eſt valde notandum, præſumptionem iuris reſiſtere pręſcribenti in ſpecie d. cap. 1. quando ius rem, de qua agitur, concedit alijs, & negat pręſcribenti, vt in exemplis gloſſę magnę, Auchar. n. 3. Fran. 9. in d. cap. 1. in noſtra vero ſpecie nullum ius concedit alijs Principibus nauigationem Indicam denegãdo eam Hiſpanis, ſed omnibus communis eſt, & libera; ea vero libertatis pręſumptio operatur, vt qui dicit poſſeſsionem priuatiuè quoad alios adquiſiuiſſe, teneatur eam probare, licet in quaſi poſſeſsione exiſtat iuxt. d. l. altius l. fi ędibus. C. de ſeruitut. 
 
Repugnat namque primęuus rei ſtatus, & ideò[*] non releuat poſsidentem ab onere probandi, communis ex Padill. nu. 2. in d. l. ſi ędibus, hęc autem pręſumptio primęui ſtatus tollitur per poſſeſsionem longi temporis d. l. ſi quis diutina, onuſque probandi incũbit aduerſario iuxta l. 1. iuncta gl. C. de patria poteſtate, Tyraq. de pręſcript. gloſ. 4. num. 22. Gabriel. lib. Commun. tit. de pręſcription. concl. 1. num. 31. Padilla. nu. 4. vbi ſupra poſt alios, & in noſtra ſpecie legitimis alijs modis Princeps ſuam poſſeſsionem probabit ad excludendos alios Principes ab ea libertate, abſque eo quod alterius titulo, vel priuilegio indigeat, nec percõſequens immemoriali indigebit. 
 
Ex his conſtat planè de Luſitanorum iure cir[*]ca Indicam nauigationem, ſiue pręoccupationẽ, ſiue præſcriptionem, ſiue conſuetudinem immemorialem cõſideres: de præoccupatione patet ex omnium confeſsione, & ex his, quæ latè congeſsimus cap. 3. cum ſeq. ſi vero pręſcriptionem etiam immemorialem reſpicias, idem quoque dicendũ erit: nam ius illud Indicæ nauigationis Luſitanis priuatiuè iam inde à Martino V. competiuit, à quo impetratum eſt, (quod ipſum ab alijs de inde Pontificibus confirmatum conſtat ex relatis ſupra cap. 7.) vt quidquid à Canaria ad vltimam vſque Indiam patefieret, id quam optimo iure, & cõditione Luſitanicæ ditionis eſſet ad Henrici Luſitanię Infantis inſtantiam, ne conquirendi ardor in poſteris refrigeſceret, Maff. lib. 1. hiſtor. Indic. pag. 5. Martinus vero ad ſummum Pontificatus faſtigium aſſumptus eſt anno 1417. Platina, Illeſcas, & cæteri, idem quoque conceſsit Sixtus IIII. anno 1481. in bulla incipit. Æterni Regis clementia; quæ originaliter continetur in archiuo Regio olyſipponenſi, Nicolai IIII. & Calixti III. ſimiles bullas referens, iam enim oſtendimus cap. 8 deſtinationem illam de ſe ſufficientem eſſe ad adquirendum priuatiuè ius nauigationis in omnem Indiæ tractum, tametſi actualiter quilibet locus occupatus non eſſet, & à ducentis plus annis ius hoc vim, & effectum obtinuit. 
 
Si autem (Pontificia conceſsione circunſcrip[*]ta) recurrendum ſit ad realem Indicæ nauigationis occupationem, dupliciter ratio huius iuris iniri poteſt; primo poſtquam bonæ ſpei promontorium pręternauigatum eſt, quod Ioanne II. regnãte, & mandante euenit anno 1493. cum Bartholomeus Diazius è Ioannis familiaribus egregia fortitudine, & cõſtantia vir inſanum illud terræ proiectum, ſeu Africæ frontem primus flexit, & in alterum Ethiopiæ orientalis mare tranſgreſſus eſt Barr. decad. 1. lib. 3. c. 4. Maff. lib. 1. pag. 19. Miręus in polytica Eccleſ. lib. 3. c. 3. 
 
Secundo modo computatio ſi fiat a fœliciſsi[*]ma Vaſci Gamę in Indiam nauigatione, id accidit poſt Chriſtum natum anno 1497. vt referunt Barrius decad. 1. libr. 4. cap. 4. Maff. lib. 1. hiſt. Ind. pag. 25. & Miręus d. ca. 3. iam ad annum 1625. in quo verſamur, centũ & viginti & octo anni ab illa nauigatione excurrunt. 
 
Quod tempus pluſquam immemoriale eſſe[*] tenet communior ex Capella Tholoſana deciſ. 440. n. 1. Cou. reg. poſſeſ. 2. p. §. 3. n. 7. Gabriel lib. comm. tit. de præſc. concl. 1. n. 71. & 73. Molin. de primog. lib. 2. cap. 6. num. 44. Maſcar. concl 429. numer. 5. & Gregor. omnino videndo, verbo, puedan, l. 15. titul. 31. part. 3. dùm reſoluunt centum annorum præſcriptionem ſufficere ad inducendam immemorialem, quod ſi in alijs hæc opinio controuerſa ſit, vt conſtat ex proximè citatis, in noſtris terminis indubitabilis eſt, cum agatur contra Principes, qui nullum ius, nullam poſſeſsionem, imò nec notitiam Indicæ nauigationis antea habuerunt; nec vlla in noſtra ſpecie reperiatur lex, quę immemorialem requirat, quo tantum caſu Couarruu. Molina, & nonnulli alij ab illis citati contra communem ex legis forma neceſſariò immemorialem exigunt poſſeſsionem, nec centenariam admittunt: de varijs vero hominum vitis centum annos excedentium, quibus centenaria, & immemorialis deſtruitur pręſcriptio, videndus Garc. de nobilit. gloſ. 12. n. 77. 
 
Si verò adiungas titulum Pontificium, quo Lu[*]ſitaniæ Reges ius hoc nauigandi tuentur, ſufficit vtique ſpatium 40. annorum: hęc namque pręſcriptio immemoriali æquiualens eſt etiam in his, in quibus ius reſiſtit, vt Pontifices decidere capit. 1. vbi gloſ. de præſcript. in 6. capit. cum perſonæ. §. quòd ſi tales de priuileg. in 6. obſeruat poſt alios Molin. lib. 2. capit. 6. numer. 52. hæc exabundanti dicta intelligantur. Nam ſupra aduertimus principem ſupremum præſcriptione ad occupanda loca publica non indigere. 
 
Cum ergo ius Indicę nauigationis Luſitanis[*] competens omni iure, & receptis doctorum ſnijs. innitatur iuxta prædicta, quis dubitet tuta conſcientia poſſe, & debere Luſitaniæ Reges illud retinere, & defendere contra omnes Principes, à quibus in ſua poſſeſsione tot titulis vallata interturbati fuerint; vndè merito Rex Hiſpaniæ poteſt alijs principibus prohibere nauigationẽ maris Indici ſi ab illis interturbetur, vt obiter probat Petrus Caliſtus de lege Regia. §. 30. numero 21. 
 
Docemur namque Principes ſupremos, qui bo[*]na fide rẽ poſsidere cœpere, & a fortiori illorũ ſucceſſores non teneri eã dimittere, & ſe ipſos ſpolia re, aut conſortium pati, vel in arbitros conſentire tametſi res ſit dubia, vt reſoluunt Victoria de iure belli n. 27. & 30. Molin. 2. de iuſt. diſputat. 103. verſ. in primo, & verſ. quare, Vazquez 1. 2. tom. 1. diſput. 64. cap. 3. à nu. 11. Salas 1. 2. tom. 1. tract. 8. diſp. vnica à num. 121. & in noſtra ſpecie Rebel. de iuſtit. 2. p. lib. 18. q. 23. num. 26. ad fin. omnino videndus. 
 
Secundũ, quos in eo euentu Princeps, qui arma[*] contra poſſeſſorẽ moueret, grauiſsime peccaret, ad damnaque reſarcienda teneretur, cum melior ſit conditio poſsidentis reg. in pari cauſa libr. 6. quę doctrina locum habet etiam ſi ius ſuum ſibi, ſuique Regni doctoribus probabilius videatur: ad huc contra poſsidentem arma mouere nequit, vt bene docent Vazq. nu. 13. Salas n. 132. vbi proximè, & pater Ant. Perez certam. 10. à n. 105. cõtrariũ immeritò tribuẽs Victoriæ, Nauarro, & alijs. 
 
Et ex eodem capite, eſtò iuſtitia belli foret du[*]bia, nemo ex aliena republica Batauos eo in bello iuuare, nec cum illis contra Luſitanos nauigationis, & commercij legitimos poſſeſſores in Indiã nauigare licitè poterit, & ad ſatisfactionem eſſent obligati milites, cum non ſubditi dubij de iuſtitia belli pugnando læthaliter peccent, & ad reſtitutionem damnorum teneantur, vt poſt Caiet. Syl ueſt. & alios, quos refert, reſoluit in terminis noſtris Rebel. de iuſtit. 2. p. lib. 18. q. 23. num. 27. qui addit ſimiles confœderatos, & milites, qui opem quoquomodo Batauis exhibent contra Luſitanos, cẽſuras incurrere, iuxta bullã Calixti III. quã refert. d. q. 23. ſect. 2. cum tamen Incognitus c. 13. firmet in hęc verba pag. 65. "Secundum hæc vir bonus iudicans batauis libertatem commerciorum adiudicaret, Luſitanos & cæteros, qui eam libertatem impediunt vetaret vim facere, damna restituere iuberet, quod autẽ iniudicio obtineretur, id vbi iudicium haberi nõ potest, iusto bello vendicatur." 
 
Sed quod ſanguineis lachrymis plorandũ eſt,[*] Bataui cum ſe fidei Catholicę cultores veros, & aſſertores profiteantur, & iactent, attamen cum Turcis, Sarracenis, & infidelibus in ſui Principis & Catholicorum perniciem fœdus ineunt, armis militibus, & exercitibus mutuo ſeſe iuuãtes, quod quidem quam ſit execrandum, tàm apud homines, quàm apud Deum, facilè oſtendi poteſt, tùm diuina pagina, tùm iure poſitiuo, de iure diuino inter alia extat prohibitio Exod. 23. in fin. vbi Deus populo ſuo prohibet, ne cum infidelibus fœdus paciſcatur, ibi: "Non inibis cum eis fœdus", & Deuteron. 17. iterum, ibi: "Non inibis cum eis fœdus", & pluribus alijs, quæ in ſpecie congerit Octauianus Cacheran. n. 19. in diſp. an Principi Chriſtiano fas ſit cum infidelibus fœdus inire aduerſus alium Principem Chriſtianum, quæ habetur poſt deciſiones Pedam. 
 
Item Diuus Greg. Brunichildam Francorum[*] Reginam admonet, vt ſubditos ſceleratos puniat, ne per eam flagellum perfidarum gentium Deus inducat cap. ſi quos 23. q. 4. Ergò a fortiori comminandum eſt fidelibus, ne ſuo opere, induſtria cõſiliove perfidi Turcæ, Sarraceni, & infideles in Chriſtianorum Prouincias, & excidium immittãtur; quod & ipſi Lutherus flagellum Dei agnouit, & totis viribus reſiſtendum apud Bellarmin. libr. 3. de laicis capite 16. 
 
Sed ſpeciatim Imperatori Catholico, ac pro[*]inde cæteris Principibus Chriſtianis prohibita eſt confœderatio cum Turcis, Sarracenis, & infidelibus in clemen. vnica. §. porro de iure iurand. quamobrem caueant Bataui, qui à Turcis, alijsve infidelibus auxilium implorãt, eoſque aduerſus Chriſtianos prouocant, ne ijdem hoſtes in caput ipſorum conuertantur, vt clamat Octauianus vbi ſupra n. 27. col. 5. & ne diuinam iuſtitiã, ac iram in ſe irritent, moueantur ex Oceani inundatione, qui non ſemel ipſorum terras ſubuertit Borrel. de præſt. Reg. Cath. cap. 46. n. 368. vbi monet timendum eſſe, ne id proueniat propter obedientiam Chriſto, & Regi ſuo denegatam, nam Aſam Regem Iudà pro eo, quod Regem Syriæ mercede conduxerat contra Baaſam Regem Iſrael, increpuit pro eo auxilio Hanani propheta, dixitque ei, ſtulte egiſti, & propterea ex hoc tempore in te bella conſurgent, Paralypom. 2. capit. 16. ſic & Achaz. & vniuerſo Iſrael ruinæ fuerunt auxilia, quæ à Rege Syriæ contra Regem Iudà implorauit Paralypom. 2. cap. 28. 
 
Et quamuis controuerſum ſit vtrum pro iuſta[*] defenſione Principi Chriſtiano liceat fœdus inire cum Turcis, & infidelibus, vt conſtat ex Oldr. conſ. 71. Abb. cap. quod ſuper n. 15. de voto Martin. Laudenſ. de bello q. 3. Ferret. de iuſto, & iniuſto bello n. 115. & alijs relatis per Octauian. d. loco n. 8. ad fin. & a num. 12. qui nullo caſu id fas eſſe enixe defendit; quod & tuentur Petrinus Bellus lib. 2. de re milit. tit. 17. à n. 7. Petrus Calliſtus de lege Regia §. 26. n. 65. poft plures, quos refer, Beccan. in ſumma 3. tom. cap. 25. q. 6. num. 5. & 6. & in analogia veteris, & noui teſtamenti cap. 17. q. 6. nam licet ad defendendum Regnum, & ſua recuperanda poſsit Princeps infidelis in auxilium vocari, ratione tamen ſcandali, & damnorũ, quæ Eccleſiæ inde poſſent prouenire, ſi Eccleſiæ hoſtes ea ratione maiores vires aduerſus Eccleſiam aſſumerent, terraſque fidelium ingrederentur, vel eas deuaſtarent, vel captiuos fideles deferrent, eoſ que apoſtatare facerent, vel alias iniuſtitias exercerent, ſuiſque prauis moribus, verbo, & exemplo fideles inficerent, fœdiſsimum id regulariter eſſe, & illicitum docet Molin. de iuſt. tract. 2. diſ. 102. in fine Bonacina de contract. diſp. 2. q. vltim. ſect. 1. punct. vlt. §. 2. nu. 6. poſt alios, & a fortiori omnium calculo receptum eſt id non licere in bello offenſiuo, vt in effectu ſentiunt præcitati, quale inferunt contra Luſitanos Bataui, quorum intereſt (prodolor) illa in Orienti loca à Turcis potius, & Mauris, ac infidelibus, quam à Catholicis occupari, Alcoranũque Mahometis quã Chriſti euãgeliũ promulgari. 





 Svmmarivm. Cap. XIV. -  1 Præſcriptio Iuris ciuilis inuentum an locum obtineat inter ſupremos Principes? -  Præſcriptione remota nullus Princeps ſecurus eſſet in retinendis ſuis Principatibus. -  2 Præſcriptio Iuris ciuilis inuentum apud Romanos cœpit a lege 12. Tabularum, ſed & apud Athenienſes, & alios fuit antiquior, & ab omnibus recepta est. -  3 Iuriſgentium reputatur, quod apud omnes obſeruatur, licet poſtea fuerit inuentum, quod multipliciter oſtenditur. -  4 Emptio est Iuriſgentium licet postea inuenta. -  Iuſgentium incœpit cum genere humano. -  5 Iuſgentium non hominum approbatio, ſed ratio naturalis constituit. -  Conſenſus hominum vnanimis in re aliqua eſt coniectura, vt ea Iuriſgentium putetur. -  6 Præſcriptio immemorialis est alterum ius naturæ. -  7 Imperia ex temporis diuturnitate confirmantur, & defenduntur. -  8 Nauigatio priuatiua Luſitanorum ad Indos eſt conformis iuri humano, & diuino. -  9 Publicæ res prohibentur præſcribi à priuato non verò a Principe. -  10 Priuatus præſcribere non potest res publicas. -  11 Publicatàm iure gentium, quàm ciuili poſſunt à populo contra populum præſcribi. -  Paſcua, piſcationes, lignationes, & ſimilia præſcribuntur à populo contra populum. -  12 Publicæ res præſcribuntur etiam cum violentia. -  13 Reſp. contra aliam præſcribit loca, & iura publica etiam cum violentia. -  L. Sequitur. §. ſi viam. ff. de vfucap. -  14 Prohibitio vſucapionis in rebus publicis procedit reſpectu priuatorum. -  Leges vnius populi non ligant alios populos, nec extero Principes. -  Publicarũ rerũ vſucapio prohibetur ex moribus ciuitatũ. L. Vltim. ff. de vſucap. -  15 Maris, & littorum vſus publicus est iuregentium, ſed potest fieri publicus vnius populi. -  Princeps prohibere potest exteros ingreſſu ſuarũ prouinciarũ L. 3. Ne quid in leco publico. -  16 Luſitani etſi cũ violẽtia Indici maris nauigationẽ vſurpauerint, ex tẽporis diuturnitate ius illud præſcripſere. -  17 Quantum tempus requiratur ad præſcribendum ius publicum, variant ſcribentes. -  Diſcontinua iura requirunt tempus immemoriale ad præſcriptionem ex communi. -  18 Continui, & diſcontinui iuris diſtinctio reprobatur. -  Seruitutum continuarum, & diſcontinuarum diſcrimẽ exploditur. -  19Cap. 1 de præſcriptionibus in 6. procedit in præſcriptione non vero in conſuetudine, quæ eſt lex non ſcripta. -  20 Conſuetudo, quæ eſt præſcriptio regulatur vt præſcriptio Seruitutes conſuetudine adquiruntur, quæ habet vim legis. -  Bona fides nõ est neceßaria in cõſuetudine prout eſt lex, eſt tamen neceßaria in cõſuetudine prout est præſcriptio. -  21L. 1. §. vlt. l. 2. in princ. ff. de aqua pluuia. -  Lex ſumitur pro pacto in contractibus. -  22 Molin., Mench. & omnes reprobantur legẽ in materia immemorialis præſcriptionis pro lege cõmuni accipiẽtes. -  23 Differentia inter præſcriptionem, & conſuetudinem, pro adquiſitione. -  L. ſi quiſquam. ff. de diu. & tem. de diuerſis perſonis agit Titulum validum habens à Principe non indiget præſcriptione in rebuspublicis. -  24 Præſcribens res publicas contra priuatum tempore tantum ordinario indiget. -  Longa poßeſsio refertur ad decem, vel viginti annos. -  25 Lex Caſtellæ in via publica & ſimilibus non admittit præſcriptionem. -  Via publica, forum, & ſimilia non præſcribũtur. -  26 iter, via publica, & ſimilia mutata forma præſcribuntur tempore immomoriali. -  L. 7. tit. 29. par. 3. -  27 Suarij triplex error circa præſcriptionem rerũ publicarũ -  28 Principis est aſsignare terminos, & loca publica. -  Luſitani vincunt cauſam contra Incognitum eiſdem armis quibus ille pugnat. -  29 Nauigare, & piſcaride iuregentium omnibus competit. -  Vtens iure communi non præſcribit, & in dubio ita vti cenſetur. -  30 Princeps priuatiuè concedit nauigationis ius, & piſcationis. -  31 Nauigatio, & piſcatio præſcribitur ſi iure proprio adquiri tentetur. -  32 Quaſi poßeſsio, ſeu animus poſsidendi ius piſcationis, & nauigationis tripliciter probatur ex prohibitione, ex declaratione, ex titulo. -  33 Luſitaniæ Rex Indicam nauigationem adquiſiuit ex prohibitione, ex declaratione, & ex titulo. -  Luſitaniæ Rex intitulatur Rex Indicæ nauigationis, & commercij. -  Tituli Regis Luſitaniæ omnibus noti. -  Proclama generale omnibus nocet. -  34 Præſcriptio etiam immemorialis requirit bonam fidem. -  Rex Luſitaniæ habet bonam fidem in nauigatione, & commercio Indico. -  35 Cauſæ etiam iniustæ inducunt bonam fidem. -  36 Mala fides purgatur 30. annis præcipue in ſucceſſoribus. -  37 Bona fides ita præſumitur in præſcriptione immemoriali, vt non admittatur probatio in contrarium. -  38 Mala fides probari poteſt indirecte contra præſcriptionem immemorialem. -  Mala fides quibus modis probatur contra præſcribentem. -  Immemorialis non excluditur, licet contrarium constet ex historijs. -  39 Titulus Regis Luſitaniæ circa Indicam nauigationem constat, & defenditur multipliciter. -  40 Immemorialis titulum non requirit, nec bonæ fidei quæſtionem. -  41 Præſcriptio iurium negatiuorum incipit à tempore prohibitionis. -  42 Iuris negatiui præſcriptio procedit à prohibitione, quando principaliter de eo iure agitur, non vero ſi inconſequẽtiam. -  43 Præſcriptio iuris negatiui nocet non ſolum prohibitis, ſed ſcientibus. -  44 Conſuetudo in præſcriptionibus ligat omnes. -  Præſcriptio iuris realis porrigitur ad omnes. -  Seruitus, quæ perſonæ à re debetur, realis eſt. -  45 Conſenſus liber inducitur ex præſcriptione immemoriali adeo, vt probatio incontrarium non admittatur. -  Prohibitio præſumitur ex immemoriali ſi neceſſaria est. -  46 Præſcriptio immemorialis non procedit in mere negatiuis niſi de prohibitione constet. -  47 Nauigatio Indica constat immemoriali, nec fundatur in iure negatiuo præſcribende, & incœpit, & progreſſa eſt cum aliorum prohibitione. -  Castellani, Galli & alij prohibiti ſunt a Luſitanis in Indiam nauigare. -  Carolus Quintus animaduerti vult in Caſtellanos in Indiam Orientalem nauigantes. -  Nauigantes in Indiam abſque Luſitaniæ Regis beneplacito bonis, & vita ſpoliati. -  Piratæ, & rebelles nullum ius adquirunt. -  48 Bataui in Indiam non nauigarunt niſi poſtquã Philippus primus ſucceßit in Luſitania. -  Rebellio & arma ius non dant ad aliorũ iura occupanda. -  Turcarum Imperator in armis ius conſiſtere aſſerit. -  49 Accolæ maris Indici nauigando, & piſcando an conſeruauerint antiquam poſſeßionem. -  Dominium Principis non excluditur ex dominio particularium inferiorum. -  Nauigat nemo in Indico mari abſque Luſitanorũ beneplacito cum conſenſu omnium. -  50 Incognitus maris quaſi poſſeßionem nauigationibus, & piſcationibus agnoſcit. -  51 Præſcriptibile est, quod est renunciabile. -  Adquiri quod potest ex conceßione expreßa, poteſt ex tacita ac per conſequens ex præſcriptione. -  52 Caſtrenſis opinio retorquetur contra Incognitum, dũ vult non ſufficere mille annos ad loca publica præſcribenda. -  53 Ædificans, nauigans, piſcans in loco publico quaſi poſſeßione durante habet Dominium, & ius alios prohibendi. 
 
Reſponſio ad argumenta contra reſoluta capite præcedenti. Cap. XIV. 
 
Sed iam ad argumentorum ſolutio[*]nem accedamus, quæ quidem magnum diſputationis campum prę ſe offerunt ſed 
 
Virg. 6. 
 
" Non hoc ista ſibi tempus ſpectacula poſcit. "
 
Et quamuis ex reſolutis in præcedentibus capitibus pateat reſponſio, attamen, vt ſcœnę inſeruiamus, magiſque veritas, & Luſitanorum iuſtitia eluceſcat, illis ſatisfaciemus. Nõ obſtat primũ, quod ſic procedit, præſcriptio de iure ciuili fuit inuenta, ſed Principes ſupremi legibus ciuilibus ſuperiores ſunt l. Princeps. ff. de legibus, ergo præſcriptio inter eos locum habere non poteſt, ſed hæc argumentatio non tàm iuriſprudentię, quàm licentię nomen meretur, ſi pręſcript io Principes ſupremos, nec iuuare, nec tueri poſſet, & incerta eſſent Regnorum dominia contra Iuriſconſultum in l. 1. ff. de vſucapionibus, & nec Hiſpaniæ, Galliæ, Angliæ, Italię, nec etiam Batauiæ Principes tuti forent, quando quidem, vt ex annalibus conſtat, exteri victis, & ſubiectis habitatoribus, per vim, & arma prouincias olim illas occuparunt. 
 
Ad argumentum igitur reſpondetur, quod li[*]cet verum ſit præſcriptionem inuentam de iure ciuili, vt probat Iuſtinianus principio, ibi: Iure ciuili, & §. fin. Inſtit. de vſucap. docet Accurſ. gloſ. 4. in l. ex hoc iure. ff. de iuſt. & verbo ciuitatis in l. 1. de adquir rerum dominio communis ex Annibale num. 16. in rubrica. ff. de vſucap. Pinelo in auth. niſi num. 39. C. de bonis maternis, & Menc. Illuſtr. cap. 51. a num. 32. conducit & illud Ciceronis pro Cecina, "vſucapio fundi non à patre relinquitur, ſed à legibus", quidquid contrarium tentauerit Annibal an. 19. d. loco, & licet apud Romanos incœperit à lege 12. tabullarũ, cuius meminit Cicero in Topicis vbi poſt multos explicat Velleus, §. 16. à num. 8. vide Nizol. verb. vſucap. nihilominus tamen iam antea apud Athenienſes, & alias nationes erat introducta, vt conſtat ex Platone dialog. 12. de legibus admedium verſ. in rebus, & moribus gentium ab omnibus recepta, vt aduertunt Fortunius nu. 34. in l. 1. de iuſt. Pinel. vbi proximè, & Couar. regul. poſſeſ. 1. par. §. 1. num. vlt. & 3. par. in princ. num. 1. in fin. reputari ergo debet, ac ſi iuriſgentium ſit. 
 
Nam quod ab omnibus nationibus recipitur,[*] iuriſgentium reputatur, licet multó poſtea fuerit inuentum ex Iuſtiniani mente. §. ius autem ciuile, inſtit. de iure naturali, vt obſeruant Pinelus nu. 7. in rub. p. 1. ca. 1. de reſcind. Menchaca de ſucceſ. progreſſ. in præfact. ex numer. 132. & Porcatulo dialog. 37. ad finem. vltra quos probant in varijs ſpeciebus Iuriſconſulti, in condictione l. Rerum quidem vbi gloſ. ſin. ff. de actione rer. amot." ""iuregẽtium condici puto res ab his, qui non ex iusta cauſa poßederit", in acceptilatione in l. an inutilis. §. fin. vbi gloſ. ff. de acceptil. ibi: "Hoc iure vtimur, vt iuriſgentiũ ſit acceptilatio," & in poſtliminio circa rerum recuperationem eſt elegans Pauli reſponſum in l. poſtliminium, ff. de captiuis, "postliminium eſt inter nos, ac liberos omnes populos, Regeſque moribus, ac legibus conſtitutum." vbi gloſ. verb. conſtitutum. 
 
Sic emptio iuriſgentium eſt l. Ex hoc iure. ff.[*] de iuſt. l. 1. ad fin. de contr. empt. Mẽch. de ſucceſ. progreſſu in præf. n. 171. licet poſtea inuenta fuerit d. l. 1. iunctis traditis per Pine. 1. par. rubr. cap. 1. n. 2. C. de reſcind. nec obſtat quod iuriſgentiũ cum genere humano incœpit l. 1. ff. de adquiren. rerum domin. ergo quod poſtea inuentum fuit non poteſt ad ius gentium pertinere, cui difficultati non ſatisfaciunt Pin. n. 7. d. loco Cou. lib. 1. c. 5. ad fin. Valaſc. de iure emphy. q. 3. n. 2. Pich. a n. 19. in rubr. inſt. de emptione, Ægidius d. l. ex hoc iure ca. 8. à n. 6. poſt alios quos citant, putãt enim bella, captiuitates, emptionẽ, & ſimilia dici iuriſgentiũ, non quidẽ tẽpore, ſed approbatione, & cõſenſu hominum, quaſi vnanimis conſenſus hominum in aliqua re iuſgentium efficeat, licet illud in ſui ratione cum genere humano non incœpiſſet; refellitur enim hęc explicatio, quia iuſgẽtium eſt ius naturale hominis l. 1. §. ius naturale. ff. de iuſt. docet ex D. Thom & alijs Couar. regul. peccatũ 2. part. §. 11. à numer. 4. illudque vnicum eſt licet tempore fuerit immutatum Valaſc. de iure emphyt. quæſtion. 3. numer. 5. Molin. libr. 1. capit. 2. numer. 5. in fin. reſoluimus cap. 1. à nu. 3. ſupra eodem. 
 
Et ita non approbatio aut vſus poſtea introdu[*]ctus, ſed origo, & ratio naturalis iuſgentium cõſtituit; nec pro illis facit text. in § ius autem ciuile Inſt. de iure naturali, ibi: "Quod verò naturalis ratio inter omnes homines cõſtituit, idque apud omnes peræque cuſtoditur, vocaturque iuſgentium, quaſi quo iure omnes gẽtes vtantur," quia intelligitur iuſgentium nõ quia homines approbarunt, ſed quia approbarunt ex ratione naturali, atque ita non approbatio ex poſt facto introducta, ſed magis ipſa ratio naturalis hominũ mẽtibus indita iuſgentiũ cõſtituit, licet nõ vulgarẽ præſtet coniecturã vnanimis hominũ conſenſus in aliqua re, vt ea iuriſgẽtiũ putetur, vt ex Cicerone & alijs probat Forcatulus in necyomantia dialog. 37. ad fin. "omni iure (ait Tul. 1. Tuſcul.) conſenſio hominum lex naturæ putanda est." 
 
Reſoluendum ergo eſt iuſgentium cum ipſo genere humano cœpiſſe d. l. 1. ratione quidem hominum mentibus indita, non vero actu, ſeu vſu. Illa enim iam initio generis humani hominibus nota eſſe poterant ſuppoſitiuè, ſi ratione, & diſcurſu vterentur; defectus enim rerum non arguit defectum in ratione naturali, ſed ſolum quoad vſum, & in hunc ſenſum explicandi ſunt Iuriſconſulti & audiendi præcitati doctores. 
 
Interim cauẽdũ ab Ægidio, dum ſecurè tradit non eſſe iuriſgentiũ illud, ſuper quo prius aliqua ciuilis lex emanaſſet, licet poſtea ratione naturali communi hominum couſenſu ſit receptum, cuius reſolutio refellitur ex ſupra reſolutis & in ſpecie per Menchacam de ſucceſ. progreſſu in pręfactione à n. 132. & quæ Pinel. d. n. 7. 
 
Igitur pręſcriptio iuriſgentiũ reputatur cũ ad rerũ[*] diuiſionẽ pertineat quę de iuregentiũ eſt l. ex hoc iure. ff. de iuſt. quod planè procedet, ſi fuerit immemorialis, quæ quaſi alterũ ius naturale reputatur, vt poſt Bald. & alios obſeruat Mol. lib. 2 c. 2. n. 21. immeritò ergo Mẽch. Illuſt. c. 51. n. 28. & 36. & in noſtra ſpecie c. 89. n. 32. inter Principes ſupremos, & reſp. liberas præſcriptionẽ tollit, vt bellorũ ſemina cõtra pacificos poſſeſſores miniſtret, & ſcrupulos quietis inijciat cõſciẽtijs in maximã reip. Chriſtianę & orbis perniciem, & detrimẽtũ. 
 
Cum receptiſsima ſit doctorum ſentẽtia iuri[*] etiã diuino cõformis ex tẽporis diuturnitate Regna, & Imperia per vim occupata firma manere, ac perconſequẽs etiã cõtra alios ex vi poſſeſsionis & pręſcriptionis defendi poſſe, vt cũ Bellar. Mol. Salas, & alijs deduximus ſupra cap. 12. in fin. 
 
Ad ſecundũ dũ aſſerit non valere ius poſitiuũ[*] humanũ contra iuris diuini, aut naturalis reſiſtẽtiam, reſpõdetur ſupponere, quod probare tenebatur, quod Incognito peculiare eſt, cũ maximũ in diſputãdo ſit vitiũ, ſcilicet in noſtra ſpecie dari iuris diuini, & naturalis reſiſtentiã; nos vero cõtrariũ oſtẽdimus per totã hanc diſceptationẽ. Nã ſecundũ iuris ciuilis principia rerũ publicarũ adquiſitio, poſſeſsio, & diſtributio pertinent ad Principẽ, vt conſtat ex exemplis de quibus c. 11. à n. 29. imò iuri diuino conforme eſt, vt Põt. Roma. mittat in orbis Prouincias Euãgelicos legatos, quos elegerit, idoneoreſq; reputauerit, & ſecluſa legatione poſſe Principẽ ſupremũ præoccupare maris protectionẽ, iuriſdictionẽ. & Imperiũ, iuſq; hoc cõtra alios Principes præſcribere, quod repetẽdũ nõ erit, ne in battalogiæ vitiũ incurramus, in quod tamẽ ſæpe incidimus propter importunã Incogniti repetitionẽ cũ c. 5. de occupatione maris, & rerũ publicarũ agat, & c. 7. de præſc., quæ illã pręrequirit, & multa, quę illic cõgeſsit hic repetẽda sũt. 
 
Tertio principali argumento dùm intẽdit res[*] extra commercium pręſcribi non poſſe, vt docet Caius l. Vuſucapionem. 9. de vſu. res uero publicas eſſe extra cõmerciũ ex eodẽ Caio, & Paulo l. Si in emptione. §. omnium de cõtr. emp. inter quas enumeratur mare à Iuſtiniano. §. 1. de rer. diuiſ. facilè reſpondetur reſpublicas, hoc eſt populi Romani, de quibus agit Caius, per legem populi Romani pręſcribi prohiberi, & ideo Paulus d. §. omnium vbi proximè, à venditione excepit res, quas natura, gentium ius, & mores ciuitatis à commercio exemit, ad ciuitatis mores referẽdo publicas, hoc eſt populi Romani, vt declarauit Caius d. loco, ibi: "Exceptis rebus ſacris, ſanctis, publicis populi Romani, & ciuitatum." 
 
Hinc primo fit ſtante legis prohibitione non[*] poſſe eas res à priuato præſcribi iuxta reg. Pomponij l. vbi lex 24. de vſucap. iũctis traditis poſt alios per Hoſtienſem in ſumma tit. de præſcrip. n. 5. Balbum de pręſc. 1. p. ſextæ à n. 9. Conanum lib. 3. ca. 15. & paſsim alios. 
 
Secũdò infertur publica tam iure gentiũ, quàm[*] iure ciuili quoad vſum omnium, quæ pręſcribi nõ poſſunt ab aliquo priuato, ita vt publica eſſe deſinant, & priuati efficiantur; at vero dum publica manent quoad vſum populi vnius, præſcribi poſſe contra alium populum, qui ante præſcriptionem ſimiliter vſum habebat, prout poſt Petrum Iacobum in pract. tit. de ſeruitu. pecoris, & Gregorium per tex. in l. 7. tit, 29. par. 3. Caſtellæ, reſoluit eleganter Auendanus libr. 1. de exeq. cap. 16. à num. 9. contra Suarium conſ. de vſu maris ſeu alleg. 15. quod ad praxim vtile eſt circa paſcua, piſcationes, lignationes, & ſimilia, vt præcitati obſeruant, & hoc iure vtimur. 
 
Quod ampliatur vt in hac ſpecie licet ab ini[*]tio interueniat aliqua violentia, introduci tamẽ poſsit hæc præſcriptio, vt ex doctrina Bart. l. 1. §. in operis num. 2. ff. de noui operis tradunt Caſaneus Conſuburg. rubric. 13. §. 5. gloſ. 3. num. 5. & Auend. lib. 1. de exeq. c. 12. num. 10. 
 
Tertio infertur poſſe vnam rem publicam cõtra[*] aliam præſcribere loca & iura publica de iuregentium, dum tamen maneant publica quoad vſum populi, ſeu prouinciæ, cui præeſt reſpublica princeps ve præſcribens, licet ab initio iniuſte alium ab illo vſu expulerit iuxta prędicta: amittet namque expulſus ius illud quo non vtitur argumento text. in l. ſequitur. §. ſi viam. ff. de vſucap. vbi Bart. & Cuiat. Conan. lib. 4. cap. 12. num. 12. Pad. à num. 42. in l. 1. C. de ſeruit. "ſi viam habeam, ait Paulus, per tuum fundum & tu me ab ea vi expuleris, per longum tempus non vtendo amittam viam", vt reſoluimus num. 12. 
 
Et in his terminis ceſſat legis prohibitio l. Vſucapionẽ[*]. ff. de vſucap. quæ tãtum locum habet cõtra priuatos inferiores, nec ſupremum Principem ligat, cum de iure ſit ſupra ius cap. propoſuit de cõceſ. præb. & procedit opinio Menchacæ Illuſt. ca. 51. nu. 28. cum ſeqq. dum habet quòd leges vnius populi, ſeu Prouinciæ ſubditos alterius, ſeu Principes alienos non comprehendunt, ac proinde ad argumentum reſponderi poteſt maris vſum de iuregentium omnibus publicum, poſſe tamen ex parte fieri publicum vnius populi in alterius excluſionem, prout ſupra reſoluimus & ita leges, l. Vlt. de vſucap. l. Pręſcriptio. C. de operibus publicis, quæ vſucapionem prohibẽt in rebus publicis, procedunt & vim habent ex ciuitatis moribus; prout loquitur Paulus l. Si in emptione. §. omnium de contrah. empt. cui ſubtiliter alludit Papinianus l. Vlt. de vſucap. ibi: "Præſcriptio longæ poßeſsionis ad obtinenda loca iuriſgentium publica concedi non ſolet", vbi ad mores, & conſuetudinem ſe refert, non ad naturæ prohibitionem. 
 
Quartò infertur quod licet maris, & per hoc[*] littorum vſus iuregentium publicus ſit. §. 1. Inſt. de rer. diuiſ. attamen ſi populus Romanus Imperium in illa habeat, prout admittit Celſus l. 3. ne quid in loco publico: tunc proculdubio deſinet eſſe iuriſgẽtium publicus, & incipit eſſe publicus ijs omnibus, qui ſunt in orbe Romano, & quibus populus Romanus littoribus illis, vt ſuis vti cõcedit, & eodem modo de mari, & littoribus dicẽdũ erit; cũ vtraque eiuſdẽ ſint cõditionis, hoc eſt publica l. pen. ff. de rer. diu atque ita eleganter docet Donel. lib. 4. cap. 2. verſ. habentur, & antea Carolus Ruyn. conſ. 28. n. 16. vol. 1. poſt Bald. in c. 1. §. dominus n. 2. de forma fidelitatis, inde inferentes poſſe dominum terrarum ſine cauſa interdicere ingreſſum in ſuas terras, & littora mercatoribus exteris, vt notauimus cap. 1. ſupra eod. 
 
Ex quibus deducitur Luſitanos etſi cum aliqua[*] violentia maris Indici nauigationẽ vſurpauerint, quod tamen non dabis, attamen ex temporis diuturnitate ius illud præſcribere potuiſſe. 
 
Non obſtat quartum, quod loca publica non[*] admittunt præſcriptionem ex Vlp. reſpõſo. l. Vlt. de vſuc niſi durante occupatione, vt decidit Marcian. l. Si quiſquam de diuer. & tempor. quæ in mari dari non poteſt; ſed huic argumento ſatis reſpõdimus in argumenti præcedentis ſolutione, & latius ſupra capit. 11. ad 5. quibus locis contra Incognitum probatum eſt occupationem, & perconſequens pręſcriptionem piſcandi, & nauigandi in locis publicis priuatiue dari poſſe: quantum autem tempus ad hoc ius adquirendum requiratur variant ſcribentes, Caſtrenſis, Balbus, & Suarius nullum requirunt tempus, ſed præoccupationem tantum quod cap. 13. numer. 30. reiecimus: nouè vero Donellus libr. 5. capit. 22. duos admittit annos, quia pluralis locutio duorum numero contenta eſt regul. pluralis in 6. quod tamen durum & meritò reputat ibidem Oſuald. littera. C. Ego noto ex materia ſubiecta, hoc eſt præſcriptione, interpretationem Donelli Iuriſconſultis refragari: nam Vlpianus d. l. fin. de vſucapion. eiſdem verbis vtitur, quæ correſpondent longæ poſseſsioni, cuius antea mentionem fecerat; longa autem poſſeſsio in iure noſtro duobus annis non circunſcribitur iuxta titul. C. de præſcription. longi temporis, Accurſius verò d. l. Si quiſquam ſentit triginta annos requiri ſequitur Cæpola de ſer. ruſticor. cap. 4. nume. 59. ſed præſcriptio triginta annorum incognita fuit Iuriſconſultis ex gloſſa verbo, amiſerit l. Qui occidit 30. ff. ad leg. Aquil. communiter approbata ex Mench. ſucceſ. creat. §. 10. numer. 16. ad finem. Vndè Carolus Ruynus conſ. 28. num. 14. vol. 1. contendit tempus immemoria le requiri; ducitur primo quia ius piſcandi eſt diſcontinuũ, & ad adquirẽdũ ius indiſcõtinuis requiritur tẽpus immemoriale ex gloſ. in l. Seruitutes 14. de ſer. recepta ex Gom. 2. c. 17. n. 27. Mol. de iuſt. tract. 2. diſ. 70. verſ. poſterior & approbata à cõpilatoribus legum partitæ l. 15. tit. 31. p. 3. itẽ quia huic præſcribenti obſtat ius commune iuxta reg. l. Altius, C. de ſeruitut. ergo requiritur titulus, vel præſcriptio immemorialis ex deciſione Bonifacij VIII. cap. 1. de præſcrip. in 6. 
 
Sed hæc Ruyni fundamenta tuta non viden[*]tur. Diſtinctio enim illa intercontinua, & diſcontinua iura Iuriſconſultis Incognita eſt, & à Doctoribus reiecta ex Longouallo in l. Imperium num. 241. & 250. ff. de iuriſdict. omnium, quem poſteriores ſunt ſequuti, vt conſtat ex Donello lib. 11. cap. 11. & 12. & Oſuald. ibidem, Fabro lib. 19. coniect. cap. 10. & 11. Schiford. ad Fabr. lib. 1. tract. 5. per ſeptem quæſtiones poſt alios, quos citant, nec docẽdi gratia diſtinctio illa ſubſtineri poteſt, vt vult Morla in emporio iuris tit. 6. de ſeruit. nu. 48. communis namque antiquorum diuerſum tẽpus ad vtriuſque ſeruitutis præſcriptionem requirebat, quod falſum eſt, & alienum à docendi gratia; nec obſtat textus in l. 3. §. ductus aquæ. ff. de aqua æſtiua, eleganter enim reſpondent Faber libr. 19. coniect. cap. 12. Schifordeg. d. tract. 5. q. 1. Donellus vbi Oſuald. vbi proxime text. illum nõ negare ſeruitutem aquę ductus acquiri decennio, ut aperte ſcriptum eſt in l. ſi quis diuturno. ff. ſi ſeruit. vendicetur l. 2. C. de ſeruit. ſed illud tantum decidere, ductũ aquæ, cuius origo memoriam exceſſerit, iure conſtituti loco haberi, quod eſt longe diuerſum, & hęc fuit ſententia Longoualli in l. Imperium num. 283. ff. de iuriſd. omnium, Corra. l. ſeruitutes 14. num. 21. ff. de ſeruit. & ante omnes idem ſentit Bart. in l. De quibus num. 14. ff. de legibus, & in l. cum de in rem verſo n. 2. ff. de vſur. vnde corruunt comentitiæ interpretationes ad d. §. ductus, de quibus per Balb. de pręſcrip. 2. par. 4. princip. q. 4. poſt princip. Couar. 1. variar. cap. 17. num. 11. Cæpola de ſeruit. 1. par. cap. 19. num. 4 & 2. par. ca. 4. nu. 55. & 59. poſt alios. 
 
Secunda veró ratio firma etiam mihi non vide[*]tur, quia deciſio Bonifacij in præſcriptione, non vero in conſuetudine locum habet vt obſeruant ibidem Archid. Domi oppoſ. 2. num. 6. Francus & alij, Florianus in l. Seruitutes ad fin. ff. de ſeruit. Alex. conſ. 124. num. 3. volum. 4. & Decius in rubric. de conſuetudin. num. 2. aliàs num. 13. & cõſ 134. num. 4. communis vt per Mench. Illuſt. ca. 83. num. 30. Molin. lib. 2. cap. 6. num. 55. nos autem verſamur in conſuetudine. 
 
Sed horum ſententia vera eſt in propria & vera conſuetudine, quæ eſt lex non ſcripta cap. conſuetudo diſt. 1. §. ſine ſcripto Inſtit. de iure natur. conſuetudo vero, de qua agimus, non eſt lex, ſed vſus, & aſſue factio cuiuſque iuxta l. Si ſeruus 53. §. fin. ff, de leg. 1. ibi: "Ipſius patris fam. conſuetudo", vndè in hac noſtra conſuetudine, quæ vera & propria eſt præſcriptio, procedit reg. d. cap. 1. aduertit Mẽcha. Illuſt, c. 87. n. 4. 
 
Sicut & procedit in ſeruitutum præſcriptione,[*] quę conſuetudine adquiri dicitur, quæ habet vim legis l. 1. §. fin. ibi: "Vetustatem vicem legis tenere," & ibi "habuiſſe longa conſuetudine." ff. de aqua pluu. vt reſoluunt bonam fidem requirentes Padil. num. 28. in l. 1. vbi omnes. C. de ſeruit, communis ex Balbo 2. quartæ q. 1. num. 9. Aym. de antiq. 4. p. in princip. num. 19. quæ bona fides in vera conſuetudine neceſſaria non eſt ex communi, de qua per Molin. lib. 2. c. 6. n. 16. 
 
Sic procedit textus in cap. cum dilectus de cõſuetudine, vbi obſeruat Abb. ad fin. idem Abb. n. 20. in cap. vlt. de conſuetud. & num. 45. in cap. cũ Eccleſia de cauſa poſſeſ. ſic textus in cap. 3. cod. in 6. ex Ioan. Andr. ibidem, & Abb. dictis locis, ſic d. cap. cum Eccleſ. cap. ſuper quibuſdam. §. præterea de verb. cum alijs, vt per Abbatem d. locis. 
 
Nec obſtat text. in d. l. 1. §. vlt. in illis verbis, vetuſtatem vicem legis habere, & l. 2. in princip. ibi: Vetuſtas, quæ ſemper pro lege habetur. ff. de aqua pluuia, quidquid non aduertat Faber lib. 19. coniect. cap. 11. nec alij, lex in illis locis non accipitur pro lege communi, ſed pro pacto, & conuentione, vt cõſtat ex contextu vtriuſque legis nam in d. §. vlt. ſic diſſerit Vlpianus ex Labeone, "denique ait conditionibus agrorum quaſdam leges eſſe dictas," & ibi, "ſi tamen lex non ſit agro dicta, agri naturam eſſe ſeruandam," & ibi, "ſi tamen lex agri non inueniatur, vetuſtatem vicem legis tenere," Paulus in lege 3. ibi: "Tria ſunt per quæ inferior locus ſuperiori ſeruit, lex, natura loci, vetustas, quæ ſemper pro lege habetur", vtrobique gloſſa, verbo, lex, ſic pro pacto accipitur in contractibus regu. "contra cum, qui legem dicere potuit apertius, est interpretatio facienda, & reg. contractus ex conuentione legem accipere dignoſcuntur", lib. 6. l. qui fundum 40. in pr. ff. de contrah. empt. l. Venditor, ibi: Priuata lege. ff. communia prædiorum cum alijs. 
 
Hinc cauendum eſt à Menchac. Illuſt. cap. 89.[*] num. 38. Molin. lib. 2. cap. 6. num. 13. & 14. Gabr. libr. communium tit. de præſcription. concl. 1. n. 65. poſt plures, quos citat: dum legem in d. l. 1. & 2. ff. de aqua pluuia pro lege communi accipiunt, & hic fuit præcipuus errandi in noſtra materia ſcopulus Menchacæ, & Incognito: dum ex legis natura multa contra hunc vſum, ſeu conſuetudinem inferebant, conuincitur etiam idem Molina dum intelligit l. 3. §. ductus aquæ. ff. de aqua quotidiana, in illis verbis, iure conſtituti, pro conſtitutione, ſeu priuilegio Principis, cum potius pro conſtitutione, ſeu conceſsione priuati ſint accipiẽda iuxta prædicta, & materiã ſubiectã circa ſeruitutẽ in rebus priuatis, nec etiam probo differentias, quas ex alijs in hac materia refert idẽ Molin. d. cap. 6. n. 10. procedunt namque eę differentię inter propriam conſuetudinẽ, & præſcriptionem. 
 
Et ideò in ea ſpecie locum habere nõ poſſunt, vera igitur differentia inter conſuetudinem, ſeu vſum, de quo agimus, & præſcriptionem pendet ex tituli, aut patientiæ qualitate, vt eleganter docẽt Donellus lib. 11. cap. 12. Faber lib. 19. coniect. cap. 10. ſeu ex vſu non violento, non clandeſtino, non precario l. 1. §. fin. ff. de aqua pluuia cum alijs; etiã ſi detur ignorantia domini ex Cuiat. ad leg. ſi is qui pro emptore. §. vlt. ff. de vſucap. & Oſuald. ad Donel. d. cap. 12. lit. B. nec obſtat tex. in l. 2. ibi: Eo ſciente. C. de ſeruit. quia procedit ex facti hypotheſi, vt ex Petr. Buſio aduertit Oſuald. vbi proxime: ſi ego concurrat titulus, præſcriptio procedet ſi deficiat ille, locus erit adquiſitioni ex conſuetudine, ſeu vſu nomine proprio. 
 
Ego noto (vt ad quæſtionem vertamur) in Mar[*]ciani hypotheſi agi de prohibiti, & prohibentis perſonis: prohibito, ſeu auctori ſi ius ex priuilegio ſeu titulo valido habebat, non erat neceſſaria pręſcriptio ex text. in cap. ſuper quibuſdam. §. pręterea, ibi: "Imperatorum, aut Regum, aut Lateranonſis concilij largitione conceſſa", notat Menchaca Illuſt. ca. 83. n. 22. in fin. ſi titulus erat inualidus, aut non præceſſerat, tunc pręſcriptio neceſſaria erat, prout reſoluimus cap. 10. ad 5. & in hoc caſu procedit Caroli Ruyni ſententia, de qua ſupra. 
 
Per contrarium vero præſcribens piſcationis[*] ius contra priuatum, de quo quæſtio erat, decem, vel viginti annis reſpectiuè contra pręſentem, vel abſentem indigebat, & huc ſpectant verba illa, pluribus annis piſcatus ſit, quibus vtitur Marcianus vbi ſupra, quibuſ conuenit illud Pomponij eiſdẽ verbis vtentis in l. vlt. de vſucap. ibi: Longæ poſſeſsionis, & ibi, pluribus annis piſcatus, quæ verba, longæ poſſeſsionis, ad decem, vel viginti annos referri ſolent iuxta l. Si cum fideicõmiſſum. §. Ariſto. ff. qui & à quibus manumitti l. Vnica. C. de vſucap. tranſformanda l. Super. C. de præſcript. longi temporis, aduertit aliàs Donel. lib. 11. cap. 11. & ita in effectu ſentit Cœpola, & abeo relati de ſeruit. ruſticorum c. 4. num. 59. licet circa temporis requiſitũ decipiantur. 
 
Non obſtat quintũ deductum ex legibus Hiſ[*]paniæ l. 7. tit. 29. part. 3. quæ in rebus publicis omnem reijciunt præſcriptionem, quibus controuerſiam decidi poſtulant Bataui in præfactione: quibus tamen dupliciter reſpondetur, primò agere de via publica, foro, & ſimilibus, ibi: "Placa, nin calle nin camino, nin defeſa, ni exido, nin otro lugar qualquiera ſemejante desto, que ſca en vſo comunalmente del pueblo de alguna ciudad, ò villa, ò caſtillo, ò de otro lugar, no lo puede ningun ome ganar por tiempo," quæ deſumitur ex Iauoleni reſponſo l. 2. de via publica, & alijs relatis per Gregorium gloſ. 1. in d. l. 7. quæ quandiu ſic permanent, implicat contradictionem, vt ſint priuata, & ideo nec centum annis ex gloſ. d. l. 2. de via publica, imò nec immemoriali pręſcriptione acquirẽtur ex veriori, de qua per Grego. vbi proximè & Auend. lib. 1. de exeq. c. 12. num. 6. verſ. tamen iſta. 
 
Secundò reſpondetur mutata forma & figu[*]ra viæ publicæ eius proprietas adquiretur ſaltem tempore immemoriali in vim tituli iuxta deciſionem Cæſarum l. Vſum. C. de aquæ ductu libr. 12. vbi obſeruant Platea num. 3. Aym. de antiq. 4. p. cap. materia num. 79. Greg. l. 7. tit. 29. p. 3. glo. 1. limit. 2. Auend, lib. 1. de exeq. c. 12. nume. 6. cum ſeq. Menoch. caſu 44. num. 11. nec obſtat lex Regia; nam loquitur in ſola præſcriptione, ac proinde licet tunc ſint in præſcriptibilia, attamen virtute præſumpti priuilegij, aut conceſsionis ſunt talia bona adquiſibilia, vt argumentantur Ripa l. Quominus num. 41. & 102. ff. de flumin. Auendañus libr. 1. de exequend. cap. 12. n. 7. 
 
Vndè cauendum eſt à Suario qui conſ. 1. de v[*]ſu maris num. 4. ſeu alleg. 17. nu. 5. tripliciter errat primo quatenus intelligit legem partitę in omnibus rebus publicis cum illa reſtrictiuè loquatur, in plaça, calle, ò otro lugar ſemejante desto; ſecundò dum nec immemorialem præſcriptionem in vim tituli admittit, cum tamen contrarium ex eadem lege eliciatur; tertio dum vult prædictam legem procedere etiam in Principe ſupremo, cũ tamen contrarium ex eadem deducant Gregorius & Auend. l. locis, dum admittunt Principis priuilegium. 
 
Cuius proprium eſt aſsignare terminos, & lo[*]ca publica intra ſuum Regnum, vt decidit lex Partitę l. 2. titul. 1. part. 2. reſoluunt Calcaneus conſ. 89. & Auendañ. libr. 1. de exequend. ca. 12. num. 3. Ex eodem capite illa, quę erãt publica poteſt efficere priuata mutando terminos, & limites, ac perconſequens lex illa ſeptima prò nobis ſtat, qua ſi lis decidenda foret, prout implorant Bataui in præfatione, victoriæ palmam Luſitani proculdubio obtinerent. 
 
Sextum aptius ſic proponi poteſt: cuilibet in[*] mari, vel flumine publico nauigare l. 1. in princip. de flumin. l. Vnica in principio, vt in flumine publico nauigare liceat, & piſcari l. Nemo. l. In mari de rer. diuiſ. de iuregentium competit, & hæc licentia dicitur competere per modum facultatis l. 2. §. ſi quis in mari, ne quid in loco publ. l. Iniuriarũ. §. ſi quis me, de iniur. quẽadmodũ & ire per viam publicam quædam facultas eſt l. 2. de via publica, ſed qui vtitur iure communi ſibi competenti, eo iure vti cenſetur, ac perconſequens ex tali obſeruantia non inducitur præſcriptio, aut conſuetudo ex Dominic. capitul. 1. de reſcriptis in ſexto, & in ſpecie Carolo Ruyno conſil. 28. à numer. 9. verſic. ſed his volumin. 1. & ratio rationis eſt, quia ſine poſſeſsione nulla currit præſcriptio l. Sine poſſeſsione de vſucapion. & regul. ſine poſſeſsione in 6. hic autem non datur poſſeſsio diuerſa à iuris communis facultate, igitur præſcriptio dari non poteſt. 
 
Sed facilè argumentum ſoluitur, primò quia[*] facultas illa liberè vtendi nauigatione, & piſcatione, cuilibet competens per Principis reſcriptum & priuilegium alterari, & mutari poteſt, vt deduximus ſupra c. 10. & in ſpecie obſeruat Ruynus conſ. 28. n. 1. &. 2. lib. 1. quęſtio vero noſtra agit de ſupremo Principe. 
 
Secundò, quia argumentum procedit quoties[*] ſimpliciter facultas illa exercetur, ſi autem animus poſsidendi concurrat, tunc proculdubio præſcriptio ſaltem immemorialis locum habebit vt eleganter probat poſt alios Carolus Ruynus conſ. 28. à nu. 10. volum. 1. qui teſtis omni exceptione maior eſt, cum contra pręſcriptionem piſcãdi & nauigandi conſulat: idque ſentit Incognitus illis verbis, "qui vtitur iure communi ſibi competenti, eo iure vti cenſetur," nota verbum illud, cenſetur, hoc eſt præſumitur in dubio. 
 
Quaſi vero poſſeſsio ſeu animus poſsidendi iu[*]re proprio quoad propoſitum triplicer probari poteſt, vel ex prohibitione iuxta deciſionem Cæſaream l. 2. C. de ſeruit. reſoluit Baldus l. Item lapilli q. 3. ff. de rer. diuiſ. receptus ex Ruyno conſ. 28. numer. 12. libr. 1. vel aperta declaratione, dùm quis declarat ſe illud facere iure proprio iuxt. reg. Iuriſconſulti in leg. Paulus. ff. rem ratam haberi, vel ex titulo à ſuperiore habito ex eod. Carolo Ruyno d. loco. 
 
Sed in noſtra nauigatione omnia concurrunt,[*] nam & Luſitani factis, & armis alios ab ea nauigatione prohibuere, vt conſtat ex reſponſione ad octauum, & Rex Luſitaniæ vſus eſt ea declaratione dum ſe dominum nauigationis, & commercij Æthiopiæ, Arabiæ, Perſiæ, & Indiæ appellauit à tempore Emmanuelis, vt notauit in propoſito Rebellus de iuſtit. part. 2. lib. 18. quæſt. 23. in principit. Ægidius l. Ex hoc iure capit. 3. numer. 22. ad fin. ff. de iuſtit. qui titulus omnibus Principibus, populiſque liberis orbis Chriſtiani notus fuit, & per omnes omnium Prouinciarum Hiſtoriographos ſcriptis traditus, ita vt nullus Princeps orbis Chriſtiani ignorantiã huius declarationis cauſari poſsit, ac perconſequens ſuccedunt tradita per Doctores ad prædictam Cæſaris deciſionem: hoc enim generale proclama cõſtituit Regem in quaſi poſſeſsione, præſcribentem tuetur, præiudicat omnibus ſcientibus, & non reclamantibus ex traditis per Iacobinum de feudis~ verbo, & cum venationibus nu. 2. Decium conſ. 197. Menoch. caſu 160. numer. 11. Marcum deciſ. 529. num. 16. p. 1. poſt alios: titulo tandem nõ caret Rex Luſitaniæ, de quo ſatis diximus ſupra cap. 7. & 8. Cum ergo vnumquodque per ſe ſufficiat, à fortiori omnibus concurrentibus Rex noſter tutiſsimus erit. 
 
Non. obſtat ſeptimum, nullam præſcriptionẽ[*] etiam immemorialem admitti poſſe cum mala fide, quod decidunt Pontiſices capit. vigilanti, ibi: Nulla antiqua, ca. vlt. ibi, nulla, de præſcr. reg. poſſeſ. ibi: Vllo tempore, in 6. probant vltra ordinarios Couarruu. regul. poſſeſ. 2. part. §. 8. numer. 4. Valaſc. de iure emphyt. quęſt. 8. numer. 25. Gabriel titul. de præſcript. concluſ. 1. numer. 55. verf. contrariã Molina lib. 2. cap. 6. numer. 67. ſed claudicat Incognitus, vt aſſolet, in ſuppoſito, dum in Regibus Luſitaniæ malam fidem admittit, quod tamen negatur, tum quia non probat Incognitus aſſumptum: tùm etiam quia bona fides pręſumitur ex gloſ. communi in capit. ſi diligenti capit. vltim. de pręſcript. Couar. reg. poſſeſ. 2. p. §. 8. nu. 2. & tandem quia Reges Luſitanię fundant ſe in Apoſtolicis titulis, in receptis doctorum ſententijs. 
 
Quæ cauſę licet non forent veræ (vt aparte[*] rei ſunt) ſufficiunt ad effectum, vt ex illis bona fides inducatur argumento textus in l. igitur ff. de liber. cauſa, ibi: "Iustis rationibus ductus, vel non iuſtis, & ibi, poſſeßoris commodo fruatur," notauit Bart. n. 13. in l Celſus. ff. de vſucap. receptus ex Menochio rem. 15. recuperand. n. 34. & Maſcard. cõcl. 224. num. 17. 
 
Adeò vt licet contra Infantem Henriquum,[*] qui primus priuilegium à ſede Apoſtolica ab hinc plus ducẽtis annis impetrauit, vt ſupra probauimus; imò & contra Ioannem Secundum, qui ab Alexandro Sexto idem adeptus eſt à pluſquam centum annis, mala fides præſumeretur, ſufficerent tamẽ triginta anni, tàm in ipſis, quàm in ſucceſſoribus ad eam purgandam, & præſumẽdam bonam ex doctrina Bart. in l. Vltim. Cod. vnde vi, recepta ex Couar. regul. poſſeſſor 2. par. §. 8. numer. 3. Burgos conſ. 15. numer. 33. & extra controuerſiam in ſucceſſoribus ex Maſcard. concluſ. 225. n. 12. 
 
Accedit quia in noſtra ſpecie datur præſcriptio[*] immemorialis vt ſupra probatum eſt, quæ operatur, vt ita bona fides præſumatur vt de ea diſputandum non ſit, nec admittenda probatio incontrarium ex Saliceto l. 2. num. 8. C. de ſeruit. quem ſequuntur poſt alios Gabriel de præſcript. concl. 1. num. 50. Burgos conſ. 15. nu. 33. Burſatus conſ. 48. num. 8. Otalora de nobil. 3. p. cap. 7. num. 16. Pelaez de maiorat. 4. p. quæſt. 20. num. 51. colum. 2. Maſcard. concluſ. 1372. aliàs 1377. numer. 37. in vltim. impreſsione Menochius lib. 3. præſ. 131. num. 50. 
 
Et quamuis indirectè contra immemorialem[*] admittatur probatio incontrarium, & mala fides probetur, vt intendunt Antonius, & Miles, quos ſequuntur Gabriel num. 50. & 51. & Maſcard. n. 38. & 39. d. locis ſecundum quos ſi appareat per famam, libros, vel alios modos, nullum priuilegium, vel titulum, cui immemorialis innititur, interueniſſe: tunc deſtructum manebit poſſeſsionis fundamentum, ac perconſequens præſcriptio etiam immemorialis non proderit in rebus, in quibus ea prohibetur, & admittitur tantùm priuilegium, & eodem modo mala fides probabitur ex inſtrumentis apud poſſeſſores repertis ex doctrina Baldi per text. ibi l. Non eſt ferendus. ff. de trãſaction. recepta ex Felino cap. Si diligenti col. 4. de præſcript. Aymon conſ. 290. numer. 6. Decio conſ. 266. aliàs 267. in ſine Balbo de pręſcript. 4. part. quartæ q. 29. num. 8. & Grammatico deciſ. 102. ex num. 31. vel alijs modis iuxta l. penult. C. de euiction. gloſſam, verbo, bonam in cap. Si diligenti de præſcript. Gam. deciſ. 290. nume. 2. Menoch. caſu 225. Maſcardum concluſ. 230. nu. 3. & concluſ. 753. num. 16. & 30. & Farinacium q. 47. num. 126. Garciam de nobilit. gloſ. 12. à nu. 68. qui ad quatuor modos diſputationem refert, illud notandum immemorialem non excludi etſi ex hiſtorijs antiquis contrarium conſtet, ſi vtrũque compatibile eſt, vt optime declarat Mol. lib. 2. cap. 6. n. 63. & Greg. gloſ. que puedan l. 15. tit. 31. p. 3. 
 
At in noſtra ſpecie conſtat de titulo per famã[*] per regiſtrum per hiſtoriographos, & ſcribentes, illumque iuſtiſsimum defendunt omnes, & idem Incognitus dum in Pontifice Romano agnoſcit ex alijs iuriſd ictionem in temporalibus in ordine ad bonum ſpirituale, quale in hoc titulo reperitur, vt oſtendimus ſupra c. 7. & 8. 
 
Pręterea ex omnium calculo (etiam ſemoto[*] Pontificio diplomate) immemorialis pręſcriptio in rebus publicis locum habet vt ſupra deductũ eſt, igitur nec de titulo, nec de bona fide quæſtio in hac ſpecie locum habebit, cum in præſcriptione immemoriali ea quęſtio ceſſet iuxta prædicta. 
 
Non obſtat octauum ſcilicet ad præſcriben[*]dum ius nauigationis, piſcationis, & ſimilium requiri prohibitionem contra alios, ita vt præſcriptio incipiat à tempore prohibitionis, nec ſufficiat contra aliquos (quia contra hos prohibitos tantum præſcriptum erit) ſed contra omnes, quibus præiudicium inferri prætẽditur ex doctrina gloſſæ verbo, formam in l. Qui luminibus. ff. de ſeruitut. vrbanorum & verb. Alciaten. in cap. Abbate de verborum recepta ex Balbo de præſcription. 4. part. quintæ, quęſtion. 5. Couar. regul poſſeſſor 2. par. §. 4. num. 6. & Padilla à numer. 14. poſt gloſ. 1. in l. 1. C. de ſeruitut. dum docent in ſeruitutibus negatiuis incipere præſcriptionem à tempore prohibitionis, & in noſtra ſpecie difficultati ſucumbentes ſentiunt, & requirunt Faber numer. 2. §. flumina, Inſtitut. de rerum diuiſione, Ruynus conſil. 28. numer. 11. libr. 1. Aymon de antiquit. 4. part. cap. materia numer. 81. Rolandus conſ. 5. num. 68. volum. 1. Boerius deciſ. 125. num. 5. & Molin. de iuſtit. tract. 2. diſp. 70. verſ. quod idem. 
 
Reſpondetur tamen primò ſententiam dicta[*]rum gloſſarum procedere vbi principaliter agitur de poſſeſsione, & pręſcriptione iuris negatiui, cuiuſmodi eſt ſeruitus altius non tollendi, non officiendi luminibus; at vero ſi principaliter agatur de iure affirmatiuo piſcandi, nauigandi, lignandi, paſcendi, & ſimilium, in cuius conſequentiam ſequitur negatiuum ſcilicet, ne alter eodem iure vtatur; nec poſſeſsio, nec præſcriptio incipit à prohibitione, ſed à facto, in quo poſſeſsio, vel quaſi poſſeſsio conſiſtit: alioquin dicendum foret in iure decimandi, iuriſdictione, & in omnibus rebus, & iuribus affirmatiuis poſſeſſionem, & præſcriptionem non incipere niſi à tẽpore, quo alter prohibetur, quia in his omnibus affirmatiuis inconſequentiam agitur de iure negatiuo, quo poſſeſſor, vel præſcribens alium prohibet; accedit reg. acceſſorium in 6. & quod prior cauſa ſit inſpicienda l. 1. ff. de authorit. tut. reſoluit Ægidius l. Ex hoc iure cap. 3. numer. 31. ff. de iuſt. 
 
Secundò reſpondetur pręſcriptionem iuris ne[*]gatiui non tantum nocere prohibitis, ſed & omnibus, ad quos notitia prohibitionis peruenit, vt reſoluit Aymon de antiquitat. 4. part. capit. materia numer. 86. qui inter alia illam elegantem reddit rationẽ, quod aliàs nec poſſeſsio, nec pręſcriptio in ſimilibus vnquam adquiri poſſet, cui fauent ea, quæ circa proclama generale reſoluimus ſupra n. 33. 
 
Ego noto in noſtra ſpecie agi propriùs de cõſuetudine[*] quàm de præſcriptione, vt ſupra deduximus; conſuetudo vniuerſos ligat. l. De quibus. ff. de legibus docuit Bart. not. 2. in l. Si quis diuturno. ff. ſi ſeruit. vendicetur receptus ex Molina lib. 2. cap. 6. ex num. 16. & 55. ſed hæc doctrina ſuſpecta mihi eſt, quia vt iam ſupra num. 19. cõtra receptam doctorum ſententiam aduertimus, hic non agimus de cõſuetudine propria, in qua procedit reg. d. l. de quibus: verius ergo eſt præſcriptionem iuris realis porrigi ad omnes; ius namque hoc reale eſt, quia hæc ſeruitus, ſeu adquiſitio debetur perſonæ a mari, vel flumine, & ſimilibus ex doctrina Bart. in l. iuſto. §. mutat. n. 3. ff. de vſucap. recepta, ex Cou. lib. 1. variar. cap. 17. nu. 10. & Mench. Illuſt. c. 83. n. 26. 
 
Tertio reſpõdetur, quod ex præſcriptione im[*]memoriali inducitur conſenſus liber eorum, contra quos præſcriptum eſt, adeo vt probatio incontrarium non admittatur, quod conſentierũt, vel conſentire deſierunt per metum, aliudve impedimentum, vt per Ioannem Andreã, & alios, quos referunt, & ſequuntur, reſoluunt Burgos de Paze conſ. 15. num. 34. Couar. reg poſſeſſor 2. p. §. 4. n. 5. verſ. 2. Pelaez de maioratibus 4 par. q. 20. num. 55. Ioan. Garc. de expenſ. cap. 9. num. 23. & in ſpecie noſtra tradunt Iaſ. l. Quominus num. 96. ff. de flum. Afflict. in conſt lib. 1. rubr. 85. §. 2. nume. 1. Decius conſ. 270. aliàs 271. num. 14. & 15. Aym. conſ. 111. num. 25. quod indubitatum erit ſicum præſcriptione concurrant aliquot prohibitiones in ipſius temporis tractu contingentes; quo caſu præſumendum eſt præſcriptionem cum prohibitionibus incœpiſſe argumento tex. in l. ex perſona. C. de probat. l. Quicumque. C. de apochis lib. 10. docet eleganter Couar. reg. poſſeſ. 2. p. §. 4. n. 6. verſ. poſterior ad finem. 
 
Et ita cõciliari poteſt altera opinio eorũ, qui[*] defendunt in mere negatiuis non ſufficere immemorialem, niſi de prohibitione conſtet, vt volũt Cæpola de ſeruit. vrban. cap. 50. num. 2. Caſan. conſuet. Burg. rubr. 13. §. 2. num. 15. Ripa reſpon. 194. ad finem, & num. 68. in cap. cum Eccleſia de cauſ. poſſeſ. & Ruyn. conſ. 28. ex num. 11. lib. 1. nã ſi conſtet de aliquibus prohibitionibus, pręſumptio erit pro immemoriali. 
 
In noſtris vero terminis interuenit præſcrip[*]tio immemorialis, vt ſupra probatum eſt, non agitur principaliter de præſcribendo iure negatiuo, item conſtat ex annalibus Luſitanos illam quaſi nauigandi poſſeſsionem adquiſiuiſſe ex aliorum prohibitione, tùm abinitio, tùm in temporis diſcurſu: de Caſtellanis Malucas petentibus patet, qui ab ea pretenſione prohibiti acquieuere, qui & Angli, & Galli clandeſtinè, & contra ſuorum Principum voluntatem nauigationem illam, & commercium interturbabant, vt de Caſtellanis ſignificauit Imperator Carolus Ioanni III. Luſitaniæ Regi, & in eos tanquam in rebelles, & piratas animaduertendum poſtulabat Lucena in vita Xauierij lib. 4. cap. 2. & de omnibus noſtri ſuplicium ſumebant, eos vita, vel bonis ſpoliando, & nuſquam illorum Reges de ea prohibitione, & ſpolio querellam inſtituere; nec ſimiles pacis cõmunis violatores, & piratæ ius aliquod in ſuorũ Principum gratiam, quos offendebant conſeruare potuere, ex tit. quod vi aut clam, reſoluit Menchaca Illuſt. c. 89. num. 38. ante fin. 
 
Idem quoque de Batauis eſt dicendum, licet[*] enim ex occaſione rebellionis cõtra ſuum Principem naturalem, noſtrum nauigationis Indicę, & commercij ius infeſtauerint, non tamen id ſunt auſi regnantibus Emmanuele, Ioanne III. Sebaſtiano, & Henrico, cum quibus illi, ſicut & cęteri Chriſtiani orbis Principes inuiolatam pacem ſeruarunt, ſed poſtquã Philippus I. Luſitaniæ Regni poſſeſsionem cepit, quod contigit anno à partu virginis 1580. Duard. Nonius in genealogia Regni Luſitaniæ ſub Philippo I. Herrera hiſt. vniuerſ. 2. tom. lib. 10. à cap. 2. Martin. Carrillo in annalibus cent. 16. lib. 6. anno 1580. & tunc ſub rebellionis, & belli colore nullũ ius contra ſuũ Principem conſequi potuere niſi verum ſit, quod 
 
 "Non ius arma dedit, potius ius arma dederunt." 
 
Nec aliud reſpondit Turcarum Imperator, dum armis & vi Bulgariam occupat, & ab Imperatore Conſtantinopolitano interpellatus, ne Regem amicum, & cõfœderatum regno ſpoliaret; enſem dextra attollens, hic, ait, regna dat & aufert, Iouius in Turcis. 
 
Quod autem ait Incognitus cap. 7. ad fin. accolas totius tractus Africani, aut Aſiatici partem maris quemque ſibi proximam piſcando, & nauigando perpetuo vſurpaſſe, nunquam à Luſitanis prohibitos, refellitur, tum quia ex Bart. & Cœpola obſeruauimus ſupra cap. 10. num. 41. protectionem, iuriſdictionem, ſeu potius Imperium Imperatoris non excludi ex particulari cuiuſque terræ adiacentis poſſeſsione, & iuriſdictione: ſicut non excluditur ex dominio vaſſallorum particulari ad notata per D. Thom. 1. par. q. 96. art. 4. Sotum lib. 5. de iuſt. q. 1. artic. 1. gloſ. verb. ſanctionem in proœm. ff. Bar. in l. 1. n. 15. ff. de iuriſdict. vbi Curtius num. 108. teſtatur communem Padil. in l. Altius num. 5. C. de ſeruit. Valaſc. de iure emphyt. q. 8. num. 20. 21. & 43. concl. 5. Cald. de empt. ca. 21. num. 11. & paſsim alijs; tùm etiam quia vt oſtẽdimus ca. 8. cauſa ſexta, per maris Indici tractum nullus nauigare poteſt abſque licentia Luſitanorum, cui prohibitioni omnes Reges confœderati & non confœderati (excipe hoſtes) acquieſcunt, dum à noſtris impetrant Saluum conductum. 
 
Notabit obiter, nec oſcitãter lector in hac ob[*]biectione mentem Incogniti eſſe, quod Luſitani non poſſunt prohibere alios à nauigatione ad Indos, idque ex eo quia ipſi Indi nauigationibus, & piſcationibus tractum illum perpetuo occuparunt, nec à noſtris eiecti vnquam fuerunt, aut ab ea quaſi poſſeſsione eijci potuerunt, ita intendit Indici maris tactum nauigationibus, & piſcationibus occupari poſſe, & ita mare nauigationibus, & piſcationibus acquiſitionis capax eſſe, quo fundamento totam ſuam diſſertationem euertit; ſed ſubtilius reſpondet Incognitus mare à Turcis, Mauris, & infidelibus, non à Catholicis nauigando, & piſcando occupari poſſe, rationem autem differentiæ alijs (prout aſſolet) excogitandam, & inueniendam relinquit. 
 
Pro huius capitis, & argumẽti coronide illud[*] contra Menchacam, & Incognitum notare libet dum vterque. 
 
" Incidit in ſcyllam, cupiens vitare Carybdin. "
 
Probant namque præſcriptionem admitti poſſe in rebus publicis à tẽpore prohibitionis, cui prohibiti acquieſcant, ergo ex eorum confeſsione, & ſententia ius hoc pręſcriptibile eſt. Eſt enim celebris doctrina Bald. l. 1. C. quando non petentium partes, recepta ex Garc. de nobilit. gloſ. 12. n. 82. ſingulariter decidentis illud quod non eſt renunciabile, non eſſe pręſcriptibile, ergo ſi eſt renunciabile, eſt pręſcriptibile, cum contrariorum eadem ſit diciplina, vt docet Conſultus l. fin. in fin. ff. de legat. 3. ornat Euerard. loco 19. conducit illud, quod reſoluimus ſup. cap. 7. in fin. & ipſe Menchaca Illuſtr. cap. 89. num. 37. ad fin. probat illud quod ex conceſsione expreſſa fieri poteſt, ad quiri etiam poſſe ex tacita, & perconſequens ex præſcriptione. 
 
Tandem non obſtat opinio Caſtrenſ. l. fin. nu.[*] 4. ff. de vſucap. reſoluentis non ſufficere mille annos ad præſcribenda loca publica, quia præpoſtere acceptus eſt a Mench. & ab Incognito; duo nãque dicit Caſtrenſis. Prius in rerum publicarum adquiſitione non opus eſſe præſcriptione, ſed occupatione, quod tamen ſupra ad 4. num. 16. reiecimus; eſtò tamen illius opinio eſſet vera, pro nobis ſtat, ſi enim ſufficit occupatio, à fortiori ſufficiet præſcriptio; cum ea, quæ per poſſeſsionem adquiruntur, poſsint & præſcribi, vt deduximus ſup. c. 11. ad quintum. 
 
Poſterius vero eſt quod qui ædificat in loco pu[*]blico, ſi ædificium penitus corruat, & ille, cuius erat, dereliquerit, vtrum in hoc caſu poſsit antiquus poſſeſſor alium ædificare volentem prohibere? & reſoluit quod non, etiã ſi per mille annos duraſſet occupatio concurrentibus ijs, quæ ſupra dixerat, ſcilicet data negligentia prioris domini, & non interueniente proteſtatione, prout ipſe declarat, & notat Balbus de præſcriptionibus 4. par. quintę q. 6. num. 7. quod quidem tantum abeſt, vt nobiſcum pugnet, vt veriſsimum mihi videatur. 
 
In his enim, quæ pro derelicto habentur quis dubitat nullum tempus pręcedens impedire poſſeſsionem, & dominium infuturum, quod præcipue procedit in locis publicis, in quibus, dirutis ædifficijs, res in priſtinam libertatem reducitur, vt bene decidit Vlpianus d. l. fin. ff. de vſucapionib. ac perconſequens ſi Luſitani nauigationem Indicam omittant etiam poſt mille annos; non dubito quin alij eam ſibi vendicare poſsint; durante verò quaſi poſſeſsione poſſunt vtique Luſitani prohibere aliorum piſcationem, & nauigationẽ, vt fatentur etiam illi, qui præſcriptionem maris negant, & hic eſt vnus ex effectibus, quos conſiderant durante illa quaſi poſſeſsione Balbus dicens receptum, & verũ poſt Bart. & alios de præſcriptionib. par. 5. q. 6. num. 10. vbi eam conſtituit concluſionem. "Prohibere poßumus, ne quis intret locũ nobis inuitis, vnde prohibere poſſumus ratione poſſeſsionis nauigationem, & piſcationem maris, & fluminis, quæ aliàs nobis communia ſunt de iuregentium." 
 
Hinc dęduces fruſtra de fatigatum Incognitũ[*] dum totus eſt in neganda rerum publicarũ præſcriptione. Ea enim quæſtio quoad propoſitũ inutilis eſt; eſtò namque quod vera eſſet pars negatiua, nihil officeret, cum nobis ſufficiat eſſe in ea quaſi poſſeſsione nauigandi in Indos priuatiuè quoad alios; qua data concors eſt omnium ſententia (ipſo etiam adſtipulante Incognito, vt conſtat ex argumẽto 4. de quo ſupra numer. 17.) & ea durante fas eſt nobis alios ab eadem excludere, vt Bartolus & cæteri relati numer. pręcedenti fatentur. 





 Svmmarivm. Cap. XV. -  1 Incognitus blaterat contra Luſitanos. -  Iudicet ille de alterius errore, qui in ſe non habet quid cõdemnet. -  2 Fides mendacijs opponitur & tripliciter cõſideratur quoad Regem, quoad contrahentes, quoad hoſtes. -  3 Luſitanorum fides erga ſuos Reges abſque exemplo. -  Egæ moniz fides memoranda in liberando Henrico Principe. -  4 Martinus de Freitas Conymbricæ præfectus fide, & cõſtantia erga Sanctium Regem illuſtris. -  5 Bataui rebellarunt contra ſuum Principem naturalem. Rebellio eſt maximum malum. -  Rebellare contra ſuum Principem etiam malum, & tyrannum non licet. -  Reges velut patres colendi, & ferendi. -  Patriæ honorem, & vitam debemus. -  Iniuriæ in parentibus, patria, & regibus nõ vindicãdæ. -  Hiſpaniæ Rex non dominus, ſed pater est. -  Fœlices Hiſpaniæ Regis ſubditi. -  6 Luſitanorum fides, & veritas in commercijs. -  7 Batauorum dolus, & fraus incontractibus cum Indis. Bataui genus noxium, populandiſque prouincijs natum -  8 Fides hoſti ſeruanda. -  9 Pueri Luſitani fides erga acerrimum hostem. -  10 Fr. Antonij Laurerij fides erga hoſtem. -  Didaci a Silueira nobile factum in fide hosti ſeruanda. -  11 Ioannis Caſtrij Indiæ Proregis inſigne fidei ſeruandæ documentum. 
 
Apologia Analytica pro Luſitanis. Cap. XV. 
 
BLaterat Incognitus multa Luſitanis imponens; eos enim vocat mendaces capit. 5. & 7. pauperes ante Indicam nauigationem capit. 7. in hæc verba, "quibus factum vt inops diu populus ad repentinas diuitias ſubito prorũperet, lucris" velut dardanarios inhiãtes, c. 12. "non miracula non ſigna audiri, non exempla vitæ religioſæ, quæ ad fidem poßent alios impellere, ſed multa ſcandala, multa facinora, multas impietates," cap. 4. ad finem, quod olim de Caſtellanis dixerat Victor. 2. p. de Indis num. 38. iudicet ille de alterius errore, qui non habet quod in ſe ipſo condemnet ex D. Ambroſio relato in cap. iudicet 3. q. 7. & Papa Calixtus I. monet, quòd ponderet vnuſquiſque ſermones ſuos, & quòd ſibi loqui non vult, alteri non loquatur, c. ponderet 50. diſt. 
 
"De fide & veritate Luſitanorum. "
 
Mendacijs fides, & veritas opponitur; hæc tri[*]pliciter quoad propoſitũ cõſiderari poteſt, vel in ordine ad Principẽ, vel inter cõtrahẽtes, vel reſpectu hoſtis: in prima ſpecie Catholicis hoc Luſitanis ab orbis exordio diuinitus eſt conceſſum, vt nunquã Reges ſuos cõmuni decreto cõſtitutos armis petiuerint, Tho. Boſ. de ſign. Eccl. tom. 1. lib. 8. c. 1. in pr. ſing. 1. nec in tã longe diſsitis terris aliquid vnquam contra ſuos Principes moliti ſint Boſ. de ſig. Eccl. 3. tom. lib. 21. c. 2. verſ. decimum. 
 
Alfonſus legiònis Caſtellæque Rex Alfonsũ[*] Principẽ, qui primus poſtea Luſitanos Regio nomine eſt moderatus, intra oppidũ Guimaranis obſidebat, eo animo, vt prius oppidũ capere, quã inde caſtra mouere cõſtituerit: Egas Moniz, qui minorẽ Alfonſi Luſitani ætatem rexerat, & tũc pro ea auctoritate, & gratia, qua valebat vnus maxime res cõmunes prudẽtia, cõſilioq; gubernabat: ex oppido egreſſus, factaque Regis coueniẽdi poteſtate, ita eius animum flexit, vt pace facta ijs cõditionibus, quas ferre ipſe voluit, obſidio ſoluta fuerit: fidei datæ cum poſt annos aliquot Alfonſus Luſitanus immemor eſſe videretur; toletum Egas abijt ad Regem, collũ laqueo implicitus, vt capitis ſupplicio Sacramenti religione exoluerètur, quod ſe inuito violatũ eſſe excuſabat. Tanti viri ſqualore, & lacrymis Rex ad miſericordiam flexus impunitatem dedit, ex Marian. libr. 10. de reb. Hiſpan. cap. 13. ad finem. 
 
Alfonſus Boloniæ Comes in fratris Regis Sãctij[*] adminiſtrationẽ à Clem. V. c. grandi de ſupple. negl. in 6. ſuffectus Conymbricam obſidebat in Sanctij fide perſtãtẽ, Martinus de Freitas vrbis & arcis præfectus nunciata Sanctij morte (deceſſerat enim Toleti) impetrata à Comite licentia Toletũ de latus, aperto Regis extincti ſepulchro Conymbricẽſes claues in manus dat ab homagio & Sacramento ſe exoluens, Chronica Alſonſi ſapientis c. 7. Viri fidem, ait Marian. de reb. Hiſp. libr. 12. capit. 4. in fine, "atque constantiam omnibus ſæculis prædicandam, Luſitani generis, & ſanguinis propriã laudem." 
 
Bataui vero contra ſuum Principem rebella[*]runt, quo nihil miſerius, nihil fœdius, & mare calamitatum ait Lypſius pol. lib. 6. c. 1. nec ſubditus contra Principem naturalem licet malum, crudelem, & tyrãnum aliquid moliri poteſt, Bodinus de republica lib. 2. ca. 5. Nam cum reipublicæ iniurię nobis tolerandæ ſint, & Regum etiam, qui rei publicæ parentes ſunt, offenſiones perferendæ; Quoniam iniuria nec in parentibus, nec in patria vendicanda eſt, quibus poſt Deum, vitam, ingenium, & diſciplinam debemus; neque naturæ repugnare, nec patriam lædere, neque fidem frangere, quamuis omnibus iniurijs oneratus ſis, vnquam licebit, Oſor. de reb. Emman. lib. 11. pagin. mihi 422. 
 
Cum tamen Regimen Hiſpaniarum Principis magis paternum, quam Dominicum ſit, provt exteris etiam notum eſt, vt verius de eo dici poſsit, quod de Alexandro dixerat Plutarch. "fœliciores eſſe, qui ſub illius Imperio degunt, quã qui illud effugerunt." 
 
Circa vero cõmercia ex primo noſtrorũ in Indiã[*] aduẽtu tãta apud Reges, populoſq; illos Luſitanorũ fides cõcepta eſt, vt cũ Petrus Aluarus Capralis primus poſt Gamã Indicæ claſsis Nauarchus, à Cananoris mercatoribus certum pondus Zingiberis atque Cinnamomi emeret; Rex exiſtimans ex defectu pecuniæ non plus oneris illũ accipere, ſibi fore gratiſs imum ſignificauit, ſi velit vti ſuis pecunijs, perinde ac ſi Regis Emmanuelis eſſent, agit Capralis gratias & oſtendit nuncijs magnũ numerum aureorum nummorum, vt intelligeret Rex non ex pecuniæ inopia, ſed quod naues iam ſatis oneratæ erant, emere plura noluiſſe Oſor. lib. 2. de rebus Emman. pag. 79. 
 
Per contrarium verò Hollandenſes anno mil[*]leſimo ſexcenteſimo ex hiſtoria Ætiopię Orientalis lib. 4. c. 24. cum duabus nauibus lauam peruenere, vbi varias merces emerunt ęreis nummis ingenioſe tamen argentatis, & poſt onus ſuſceptũ, cum Iauoenſes fraudem & dolum detegerẽt, eos in carcerem coniectos nauibus, mercibus, & vita ſpoliare voluere, ſed ab illis vix impetratum eſt, vt alios mercatores ex Batauia expectarẽt, qui veros nummos ad ipſorum ſatisfactionẽ perſoluerent, prout contigit poſt ſex menſes miſerrimæ cuſtodiæ; vnde eorum opinio per illam Orientis plagã non mediocrem accepit iacturam, "Hollandini" (ait Albertus Crantius in Vuandalia lib. 14. cap. 18.) "noxium genus hominum, qui populandis terris natum eſt, diffuſum per Regiones Orientis, Liuoniam, Pruſsiam, Pomeraniam." 
 
Tandem circa fidem hoſti ſeruandam, prout[*] decet ex D. Auguſtino relato in cap. noli 33. q. 1. vt eleganter proſequitur Becan. 2. tom. opuſc. 1. à cap. 1. quod Roma in vno regulo admiratur Horat. lib 3. carm. ode 5. 
 
" Fertur pudicæ coniugis oſculum Paruoſque natos, vt capitis minor, A ſe remouiße, & virilem Toruus humi poſuiſſe vultum. "
 
In noſtris pueris clariora fidei documenta ſplẽdeſcunt;[*] ad Suarium Indię gubernatorem venit puer Luſitanus cum litteris a Luſitanis, qui fuerãt à Calecutij Rege, Capralis tẽpore, capti, vt pacẽ cum ipſo Rege iniret, & eos à miſerrima ſeruitute in libertatem vindicaret: lectis litteris Suarius pacis conditiones non approbans puerum retinere voluit; puer autem conſtantiſsime repugnauit dicens ſe nunquam tantum dedecus admiſſurũ, vt datam fidem metu mortis, aut ſeruitutis violaret, captisve cædis cauſa foret. Oſor. de reb. Emm. lib. 3. pag. 140. 
 
 "Interque mærentes amicos" Egregius proper abat infans. 
 
Exul ex Hora. ſup. 
 
Fr. Antonius Laurerius Franciſcanus è Soco[*]tora Indiam petens ad Suriatum oræ Cambaicę facto naufragio cum aliquot Luſitanis ad Mamudium Regem captiuus abducitur; cum iam diu in eo ſeruitio degerent, atque ad eos eximendos accederet nemo; Laurerius omnium conſenſu delectus eſt, qui Goam de redemptione contẽderet, ea lege, vt ſi nihil tranſigiſſet; intra certum diem bona fide rediret, atque eius reuerſionis quaſi obſidem, & pignus horridum ſunem, quo cingebatur; reliquit Regi: vt Goam peruenit, abſente per id tempus Prætore, nihil decidi ſuper tanta re potuit, ita infecto negotio protinus, vt promiſerat in Cambaiam reuertit. Quę res tanta admiratione Regem affecit, perpuratoſque, vt confeſtim ſine vllo pretio, quin etiam ornatos, lautoſque Luſitanos benigne dimiſerint; neque id modo Laurentij virtus, & ſanctitas conſecuta eſt, verum etiã apud illas nationes non parua cum vtilitate egregiam probitatis exiſtimationem, & famam nomi m Luſitano peperit: ſane quam egregio documẽto non ſolum ad conſcientiæ fructum, & officij religionem, ſed etiam ad opes, & gloriam, conſtãtia promiſſorum, & fide nihil in rebus humanis eſſe præſtantius, ex Maffæo lib. 5. hiſt. Indicar. pag. mihi 115. 
 
Didacus de Silueira dũ magna claſſe Erythre[*]um mare ingreditur, vt Sarracenorum naues interciperet, ab Indięque nauigatione auerteret; quãdam ingentem nauem mercibus, & Mauris onuſtam offendit; cuius dux vt noſtros myoparones agnouit, ſubductis velis ad Silueiram in ſcapha accedit, & ei confidenter Luſitani hominis (qui in Iuddà captum ſe referebat) epiſtolam ad inſtarſalui conductus (cuius mentionem fecimus capit. 8. num. 25.) obtulit, qua captiuus Luſitanis verbis à Luſitanis ducibus poſtulat, vt nauem illam, quę cuiuſdam nequiſsimi Mauri erat, prædarentur; Silueira tamen propter Sarraceni fiduciam, & Luſitani nominis æſtimationem non ſolum nauem auro, & pretioſis mercibus refertam generoſo dimiſit animo, ſed & capti fraudem occultans diſcerpta epiſtola firmum ſaluum conductum Sarraceno Nauarcho conceſsit; ne forte in alterius ducis manus inciderit, qui non tantum honori, & reputationi deferendum putaret, & ſic hoſti fidem, & fiduciam contra mancipij perfidiam, in Luſitani nominis decus ſeruauit Barr. Decad. 4. libr. 4. cap. 22. 
 
Ioannes Caſtrius Indiæ Prorex cæſis, & pro[*]fligatis ad Dium parua manus, ſed ingenti animo, magnis Cambaiæ legionibus, arcem ab hoſtibus pene dirutã à nouis fundamentis multò quã antea firmiorẽ ędificare conſtituit; retardabat opus pecunię penuria, eamque inueniendi ſine pignore difficultas: ſe dit animo è venerabili illa barba crinem euellere, quem pro neceſſarijs ad opus numis oppignerauit, & intra conſtitutum tempus ſolutis pecunijs redemit: hunc tanti viri poſteriores factis & ſplendore non inferiores in fidei ſeruandæ teſtimonium omni Theſauro pretioſiorem religioſe cuſtodiunt, & ſæpius videre cupientibus oſtendunt. 





 Svmmarivm. Cap. XVI. -  1 Luſitania auro abundans. -  Luſitaniæ Reges bella contra Mauros, & Turcas geßere abſque amicorum auxilijs. -  Luſitaniæ Reges alios Principes Catholicos armis, pecunijs, exercitibus, vel claſsibus cõtra fidei hostes adiuuarunt. -  2 Dionyſij Luſitaniæ Regis liberalitas in Reges Aragoniæ, & Hiſpaniæ. -  3 Ioannes II. Luſitaniæ Rex Regibus Caſtellæ Catholicis largè ſuppetias mittit ad expugnandam Malacam, & ſuccurrit Maximiliano Flandriæ Comiti num. 4. -  4 Maximilianus profligatus petit, & obtinet à procuratore Regis Luſitaniæ pecuniam ad bellum reſtaurandum. -  5 Alfonſus IIII. Luſitaniæ Rex opem tulit contra Reges Mauros ad ſalſum. -  Victoria inſignis ad ſalſum amnem contra Mauros. -  Alfonſus V. ad liberandum à Turcis Hydruntũ elaſſem mittit. -  6 Ioannes Luſitaniæ Rex III. ſucurrit Caſtellæ pro Carolo. V. -  7 Emmanuel Luſitaniæ Rex claſſem mittit Venetijs contra Turcas. -  8 Ludouicus Luſitaniæ Infans cum magna claße iuuat Imperatorem Carolum in expugnatione Tuneti. -  9 Incogniti mendacium, vel ignorantia circa Luſitaniæ paupertatem. -  10 Luſitania diues autem Indiæ nauigationem. -  Iudæi expulſi à Castella magnas diuitias Luſitaniæ Regno deferunt. -  11 Luſitaniæ Regnum opulentiſimum ante Indiæ nauigationem. -  12 Olyſipo totius orbis emporium. -  13 Arx D. Georgij ob auri fodinas Mina nũcupatur, ante que Indiæ explorationem Luſitanis ſubiecta. 
 
De Luſitanorum diuitijs ante Indicam nauigationem Cap. XVI. 
 
LVsitaniam auro abũdare olim ſcrip[*]ſerat Plinius, dicens, "nec in alia parte terrarum tot ſæculis hæc fertilitas," libr. 33. capit. 4. idem firmat Strabo lib. 3. de ſitu orbis, ſed illud non prætermittendum in Tago aurum adeo purum putum arenis erui, vt Ioannes III. Luſitaniæ Rex ex eo auro ſceptrum confici iuſſerit, quo hodie Reges, vel quando acclamantur, vel quando inconuentu Regni aſsiſtunt, vtuntur Eduardus Nun. in deſcriptione Luſitaniæ cap. 14. ſed iam Plinius libr. 3. cap. 4. Tagum Gangi, Patolo, Hermo, & Pado in hac excellentia præfert, & hodie in Luſitania auri, & argenti fodinæ inueniri poterant, niſi edicto Regio prohibitæ forent ex eodem Eduardo. Poſteriori ſæculo annalibus cõſtat Reges Luſitaniæ varia bella contra Mauros, & infideles in Africa, & Aſia perpetuo geſiſſe nullis ad ea ab amicis auxilijs corrogatis; contra vero hi ſemper Principes Catholicos, vel pecunijs, exercitibus, vel claſsibus liberaliter, & laudabiliter iuuarunt. 
 
Dionyſius (vt antiquiora omittamus) cum in[*] Caſtellam, & Aragoniam arbitrij cauſa ibiſſet, eo apparatu, & magnificentia præ cęteris Regibus excelluit, vt etiam carpant Zurita in annalibus Aragonię part. 1. lib. 5. cap. 66. Mariana lib. 15. hiſt. Hiſpan. cap. 7. Tentorijs enim toto itinere erectis abſtinuiſſe oppidis memoratur; nullus fere ex nobilibus vtriuſque aulæ indonatus ab eo diſceſſit, & Iacobo Regi Aragoniæ vxoris fratri, magnam auri ſummam mutuo petenti, oppidũque propignore offerenti, mutuum negauit, duplum dono dedit, abeo autem cum hoſpes eſſet, nec xenium quidem ipſe, vel ſuos accipere voluit. Caſtellæ Regi Fernando genero ſuo, præſidium abeo ad belli ſumptus poſcenti, vltra magnam pecuniæ ſummam, ſmaragdinum poculum pretij inæſtimabilis dedit; cum autem non tantum præſentibus nobilibus donaſſet, ſed & abſentibus munera miſiſſet, & in Portugaliam reditum pararet, nobilis quidam Caſtellanus quæſtus eſt, quod ſe ſolum indonatum omitteret; cumque Rex ſe excuſaret, quod illius notitiam non habuiſſet argenteam menſam magni ponderis, in qua cœnabat, & quæ ſolum ex Regio inſtrumento ſupererat, ei obtulit, addens, vt boni conſuleret: nihil iam ſibi eſſe reliquum, quo eum honoraret, ex Eduardo Nonio Leone, P. Atonio Vafconcellio, & alijs, in Dionyſio. 
 
Fernando & Eliſabet Catholicis, dum Mala[*]cam obſident diutius quam vires, & pecunia paterentur, à Ioanne II. Luſitaniæ Rege mutuas poſtulant munitiones, ne ab incæpta oppugnatione deſiſtant, quod Ioannis libenti animo, & liberali conceſsit, quibus auxilijs obſidio expugnata vrbe fœliciter ſucceſsit, Reſẽdius in Chronica Ioannis 2. cap. 61. 
 
Cum Maximilianum Flandriæ Comitem Ro[*]manorum Regem Brugenſes ciues captum cuſtodijs circumdediſſe impetu in Regiam facto, (auctor eſt Marian. lib.5. cap. 11.) idque aliunde Ioannes II. Luſitaniæ Rex ſciuiſſet, extemplò legatum ad Maximilianum miſit, cum militum, & claſsis pollicitatione, cum Syngrapha Regia ad nobilliſsimos drapeſitos data, qua inſpecta Flandriæ Comiti quadragies ſextertiũ numeraretur, quę pecunia eo tempore, & ſæculo, quamuis Rex iam in libertatem eſſet vendicatus, ad illius tamẽ autoritatem, honoriſque æſtimationem, ac pacis conditiones magno ſuit adiumento ex Reſend. in Ioan. II. cap. 71. & cum poſea idem Maximilianus Antuerpiæ ad bellum perſequendum, & exercitum ſoluta ſtipe ſibi de cætero tuendum, nummis indigeret, à Didaco Fernandez, qui Regis Luſitaniæ negotia tunc Antuerpiæ procurabat, magnam nummorum copiam nomine dicti Regis Ioannis II. poſtulauit, quam procurator præſentem numerauit, quod Ioannes adeo approbauit, vt & generoſitatem Didaci laudauerit, & magnis honoribus, & beneficiis ornauerit Reſendius in eadem Chronica cap.175. 
 
Anno 1340. Alfonſus Luſitaniæ IIII. Alfon[*]ſo XI.genero opem tulit contra Olbohacenum Marrochorum Imperatorem, & Abenhamet Granatȩ Regem, & ad Salſum amnem nobiliſsimam victoriam Toletanis etiam anniuerſarijs ſacris celebratam vterque Alfonſus cæſis ſupra ducenta Maurorum millibus adeptus eſt, hiſtoriæ Luſitaniæ in Alfonſo Quarto, Mariana de rebus Hiſpan. lib. 16. c. 7. & 8. Carthag in anacephalæoſi Reg. Hiſp. c. 87. Zur. 2. p. c. 53. Alfonſus V. in inſignem claſſem aduerſus Turcas, qui Hydruntum vulgo Otranto Neapolis nobilem vrbem expugnarant, ad Sixti Quarti inſtantiam miſit Eduard. Nun. in deſcript. Luſit. cap. 48. 
 
Quo tempore communitates, vt vocant, Caſ[*]tellæ in Imperatorem Carolum Germanicis bellis implicitum arma ſumpſere: qui pro Imperatore ſeſe oppoſuere, viribus, & nummis deſtituti; à Ioanne Luſitaniæ III. armis, munitionibus, & pecunijs adiuti de ſeditioſis victoriam, & ſuppliciũ reportarunt, Oſor.de rebus Emman. lib. 12. reiecta ex aduerſarijs regni inueſtitura ex eodem Oſor. & Conrado Lycothene, apopthem.tit.de fide ſeruand. 
 
Bajacetus Turcarum Imperator magnam claſ[*]ſem inſtruxerat, qua inſulas, & ciuitates Græciæ, quæ ad Venetorum Imperium pertinebãt, in ſuã redigeret ditionem: Emmanuel Luſitanię Rex in gentem claſſem ad Turcarum impetum retundẽdum obtulit, cuius in Corcyram delatæ fama, & procinctu aliorum Principum deterritus Turca claſſem maximis ędificatam ſumptibus ab inſtituto bello inglorius reduxit, Oſor. lib. 2. de rebus Emmanuelis. 
 
Multò maiorem in Caroli leuiri auxilium ad[*] Tuneti expugnationem detulit Ludouicus Ioannis Luſitaniæ III. Regis frater, Sãdoual in Chronica Caroli V. & Andrade in Chronica Ioannis III.3, par. cap. 15. 
 
Si ergo Luſitaniæ Rex exercitibus, claſsibus[*] munitionibus & pecunijs principes Imperij, Neapolis, Caſtellæ, Aragonię, Flandriæ, Venetiarum & alios ſæpe munifice etiam ante Indiæ explorationem iuuauit; ignorantię ſupinæ, aut impudentis mendacij crimen non effugiet Incognitus. 
 
Sed & ante primam Indiæ nauigationem au[*]diamus Hieronymum Coneſtaggium Luſitanis parum affectum lib.1.in pr. de Portugaliæ, & Caſtellæ coniunctione, "valde (ait) iam creuerat Regnũ incolarum numero, ac diuitijs; longe vero impenſius postea creuit anno 1482. ex Iudæorum à Castellæ expulſione, quorum ingens numerus ex Caſtellæ finibus eiectus à Ioanne ſecundo licentiam in Luſitaniam migrandi obtinuit ſub hac lege, vt octo ducati in ſingula capica ſoluerentur, & alijs conditionibus; circiterque viginti millia familiarum, quarum ſingulæ decem amplius capitibus constabant, in Luſitaniam migrantia fiſcum Regium non mediocriter auxere." Quibus vltra ærarij, Aſiæ que opes in Indiæ expeditionem exhauſtis, ad eam ſuſtinendam nobilibus donatiua indixit Emmanuel Luſitan. Rex. 
 
Ita vt ante Indiæ explorationem nullum ex[*] Europæis Regnum opulentius Luſitano inveniretur, vt conſtat ex hiſtorijs, vel eò maxime quia cæteri Chriſtiani orbis Principes aſsiduis bellis velut Cadmea gens inter ſeſe deſsiderent, & cõſumeretur. 
 
Quorum ſubditis liberum olyſipponis empo[*]rium mercatorum totius orbis frequentia illuſtre ſemper patuit; commercijs autem vniuſcuiuſque Regni opes præcipue augentur: ideo Acoſta lib. 3. de proc. Ind. Salute c.11. vere & meritò dixit Indiam Orientalem auro, & auſpicijs Regum Luſitanorum partam: vnde perſpicatiores intelligũt Luſitaniam viris, armis, opibuſque opulentiorẽ fuiſſe ante Indiæ nauigationem, quam poſt; cum per tot colonias vires diuiſæ omnem ſubſtantiāe Luſitania exugant, & exhauriant. 
 
Adde quod ante Indiæ nauigationem arx D.[*] Georgij, que ob auri fodinas Mina nuncupatur, ſub Luſitanorum Imperium iam venerat; ex qua ſingulis annis tàm ingens auri pondus in fiſcum Regiũ deferebatur, vt Cananoris, & Cochimi legati cu in Indiam reuerterentur, in itinere naues ex Mina obuias habentes, tantam auri copiam (quam eis Indiæ prætor, & Almiraldus Vaſcus à Gama in beneuolentiæ, & gratiæ ſignum oſtendi procurauerat) admirati contrariam opinionẽ, quam ex æmulorum inuidia conceperant, depoſuerint Barrio. decad. 1. lib. 6. cap. 2. 





 Svmmarivm. Cap. XVII. -  1 Luſitani perluſtrant quotannis Oceanum ab herculeo freto vſque ad extremos Sinas & Iaponios. -  Bataui, & alij inuident Luſitanis lucrum, quod ex ſuis nauigationibus accipiunt. -  2 Luſitani lucrum ex nauigationibus nanciſcuntur, vt eo fidem Catholicam defendant. -  Rex Luſitaniæ in Africæ, & Aſia magnos ſumptus facit in fidei tutelam, & incrementum. -  Hiſpaniæ Rex armatus est mari, terraque contra Turcas, Mauros, piratas, & rebelles. -  3 Lucrum ex Indijs non æquat ſumptus pro conſeruanda fide Catholica inſumptos. -  Bataui infestant ſui Principis naturalis poßeſsiones. -  Prædis illecti caueant, ne fiant prædæ. -  4 Auri, Argenti, gemmarum & aromatum copia ex Indijs adducta non ſolum inſeruit fidei Catholicæ defenſioni, ſed etiã Eccleſiarum Diuinique cultus ornamẽto. Olyſipone ſingulis annis expenduntur viginti millia aureorum in odoribus, qui ſaris in delubris cremantur. -  5 Luſitani præferunt honorem diuitijs, & in ſeqq. 
 
Aſiatico Cap. XVII. De Lufitanorum lucro ex Indico commercio. Cap. XVII. 
 
OBiectat Incognitus Luſitanis lu[*]cri auiditatem, & quod ſibi velut dardanarij vniuerſi orbis quæſtum ſoli vſurpare ſatagant: haud credendum erit Incognitum ob bonum publicũ talia effutire, ſed proprio commodo adhæc verba incitari, propter quod & alij noſtræ inuident nauigationi, potius ſuum lucrum affectãtes, quã propagationem religionis. 
 
Cum Luſitani luſtrent quotannis quidquid[*] Herculeo freto vſque ad extremos Sinas, & Iaponios Oceanus circunfluit Boſ. de ſign. Eccleſ. 3. tom. lib. 20. cap. 6. pag. 51. id quoque emolumentum etiam & opes ex ſuis peregrinationibus quærunt, ſine quo vix tota Europa ſubſtinere poſſet ſumptus, quos quotidie Luſitanię Rex in Africa, & Aſia in fidei Catholicę augmentum, & protectionem, cum maxima hominum, & pecuniarũ iactura facit; ita vt nec Indiæ merces, nec Luſitaniæ ad tantum onus ſuſtinendum ſuſficiant: præcipue hodie cum Rex noſter varijs in Prouincijs cum exercitibus, & claſsibus mari, terraque cõtra Turcas, Mauros, infideles, piratas, rebelles & Hæreticos, armatus eſſe debeat; in quo non tã pomeria ſuæ ditionis quàm Chriſtianæ exhauſtis in id proprijs & vaſſallorum facultatibus quærit, Damianus à Goes de rebus, & Imperio Luſitanorum ad Paulum Iouium. 
 
Itaque maius onus & hoc grauiſsimum, quam[*] lucrum nauigatio Indica Hiſpanis affert, vt teſtatur Acoſta libr. 3. de procurand. Indorum Salute capit. 3. teſtis eſt ipſa Batauia, quę contra ſuum Principem potentiſsimum, ſed maioribus diſtrictum curis, Hiſpaniæ auro, & diuitijs armata tot annis non ſolum inſultet, ſed in illius fines, & ditiones audacter ingrediatur prædis illecta; quæ quia hamatæ ſunt, caueant, ne qui illis paſcuntur, tandem ipſi prædæ fiant. 
 
Ipſa etiam auri, argenti, gemmarum, ac[*] aromatum copia non tantum ex Indijs aduehitur, vt Rex Catholicus Eccleſiam Catholicam aduerſus inferni portas protegat; ſed vt in res etiam ſacras, templa, ſanctorum & præcipuè immaculatæ Deiparæ imagines, ac ſolemnia ſacra erogentur: ita vt (maiora omittam) ex viris fide digniſsimis affirmet Boſsius ſtatim citandus Olyſippone ſingulis annis expendi aureorum viginti millia in odores, qui ſacris in delubris cremantur: quę munera & opes ampliſſimas ad Eccleſiæ Catholicæ cultum, & ornamẽtum ex longinquis oris deferenda diuinis oraculis probat, & inter vera Eccleſiæ Catholicæ ſigna refert Thomas Boſsius de ſignis Eccleſ. 3. tom. lib. 20. cap. 6 pag. 51. 
 
Vt autẽ cõſtet quod Luſitani omni lucro Re[*]ligionis cauſam ante ferunt, illuſtre Indici Proregis factum proferatur: Cõſtantinus Brigantini Ducis filius Indiæ Prorex potentiſsimum Ianafatani in Taprobane tyrannum debellauit, coronęque Luſitanię ſubegit anno 1560. & inter opima Theſauri ſpolia dẽs ſimij (cui fanũ inſigne dicatum erat, cuius (vt alia ſileam) dumtaxat pecori in victimarum vſum cuſtodiendo, porticus miram in longitudinem excurrebat, columnarum ſeptingentarum è marmore tantæ magnitudinis vt Agripę columnas, quę in celeberrimo omniũ Deorum templo Romæ viſuntur, ſine dubio adæquarent ex Maff. lib. 1. hiſt. Ind.) in adyto inuentus, quem tutelare veluti numen magna Orientis pars ſuperſtitioſiſsime colebat, ſinguliſque annis Orientis Reges magnum auri & gemmarum pondus per ſuos legatos nefario denti offerebãt; impreſſàmque in aromatica maſſa effigiem ſibi deferri curabant, vt ſi non prototypum penes ſe, imaginẽ ſaltẽ haberent. Huius reliquæ amiſsionẽ prædicti Reges ægre tulere; & ſtatim Pegu Rex in Taprobanem ad Victorem legatos mittit cum magna aureorum millium copia, vt dentem illũ gentium Orientis ſolamen, & idolum ſibi concedat cum mandatis, ne legati vllo pretio reliquiã dimittant, ſeque reliquis Orientis Regibus in re tanta præferri procurent: & cum noſtri Imperij ſtatus pecunijs valde laboraret, propter ingentes ſumptus, qui quotidie ex inſurgentium bellorũ occaſione, & impenſis oriebantur; virique militares non dimittendam aurei millionis oblationẽ inſtarent, quibus, & militibus debita ſtipẽdia ſolui, & in ſeruitutem Regum ſuperbia, & rebellio redigi in fidei argumentum, & noſtri Imperij ſtabilitatẽ, poſſent; nec ideo idololatriæ anſam barbaris præberi clamitarẽt, quãdò quidẽ, & ipſi idololatræ erant, & illius nefandę reliquiæ imaginẽ colebant; vnde ex prototypi adoratione nullum vitij, aut virtutis diſcrimen conſtitui poterat; vicit tamen Conſtantini conſtantia, ac ſuffragium & ex Theologorum ſententia ſuperſtitioſam reliquiam Ethnicis nequaquam reddendam cuiuſlibet pretij intuitu, aut maioris boni colore cõſtituit, & extemplò in ipſo ſenatu, & coram eiſdẽ conſiliarijs, dentem zafiris, carbunculiſque magni pretij exutum, ſeu potius degradatum, in ahenum mortarium proprijs manibus, in pulueres reductum in ignem ad illud ſacrificium accenſum proiecit, cultui Diuino, & fidei zelo omnes Theſauros, & humanos honores poſtponens Lucena in vita Xauierij lib. 2. cap. vltim. Petr. Ortix en la viagen del mundo libr. 3. cap. 13. licet id per incuriam Petro Maſcaren. tribuat: exhibeant Bataui, qui nobis fidei Catholicæ mendas obijciunt, & improperant, ex omni antiquitate ſimile religionis exemplum; ſed hoc Brigantinę familiæ opus eſt, vt cęteri Europæ Principes, ſicut ab illa proſapiam ducunt, virtutum quoque & religionis documenta accipiant. 
 
Alfonſus Albuquercius Indiæ Prætor cum[*] Vtimutiraiam, quem Mauris in iure dicundo Malacæ præfecerat, ob proditionis crimen capite plecti cum filio, & nepote conſtitueret, centum millia aureorum, quæ ab Vtimutiraiæ vxore pro illorum vitis offerebantur, iuſtitiam prętio licitandam non eſſe reſpondens, contempſit Barr. decad. 2. lib. 6. cap. 7. Maffæus lib. 5. hiſtor. Indic. 
 
Aluarus Acuñia, dũ Dienſi arci à Mamudij exercitu obſeſſæ ſubuenit, naues auxiliares expug[*]nat, ducem in arcẽ infert, cui magnũ auri pondus fruſtra offerenti cũ primoribus abſciſſæ ceruices, ab hoſtibus agnitæ rabiem in Luſitanos acuere, Damian. de bello Cambaico comment. 3. ad fin. Maff. lib. 13. hiſt. Ind. 





 Svmmarivm. Cap. XVIII. -  1 Incognitus improperat Luſitanis ſcandala, facinora, & impietates in India. -  Luſitani intra Eccleſiam Catholicam constituti ex Incogniti confeſsione. -  2 Eccleſia vera veris miraculis conſtat. -  3 Nouatores miraculis ſuam doctrinam non confirmant. -  Apoſtoli ſignis & virtutibus prædicabant. -  D. Paulus miraculis doctrinam Chriſti confirmat. -  Moyſes miraculis ostendit ſe à Deo miſſum. -  Regnum Dei non in ſermone, ſed in virtute conſistit. -  4 Luſitaniæ Regum præcipua cura infidelium conuerſio. -  5 Epiſtola Ioannis tertij cirra fidem Catholicam diſsiminandam, & conſeruandam in Oriente. -  6 Miracula ad infidelium conuerſionem concurrunt, vel in bellis, vel infidei probationem. -  Miracula hodie cur non fiant frequentius in infidelium conuerſione, ſicut olim? -  7 D. Franciſcus Xauierius Apoſtolorum hæres miraculis plantat fidem in Oriente. -  Sina & Iapo martyribus pro fide Catholica triũphat. -  Ieſuitæ cum magno fructu in Orientali cõuerſione operãtur, duplicique honore fruuntur velut Benjamin. -  8 Luſitani laici velut nuncij Apostolici Reges, & populos ad fidem conuertunt. -  Iacobus Canus Congi Regem, & populum conuertit. -  Antonius Galuanus in Malucis Reges, & populos conuertit. -  Antonius Paiua in Macazares conuertit Reges, ac proceres. -  9 Abaſsini Imperator, proceres, populuſque hodie obſequiũ Romano Pontifici præbent. -  Ieſuitæ in Abaſsia. -  Abaſsini obſequiũ Clementi VII. corã Carolo V. defertur Conuerſio infidelium, & Apoſtaſiæ reductio ad fidem Catholicam, pertinet ad miraculorum genus. -  10 Luſitani in bellis diuinam opem experti contra Mauros, Turcas, & infideles. -  Virgo, Iacobus, Thomas, & alij ſancti viſibiliter in prælia pro Luſitanis ingreſsi. -  11 Bataui cũ Regibus copulati à noſtris ſæpius repulſi. -  12 Auberti Miræi teſtimonium de gloria, & fide Luſitanorum, deque religione Catholica per eos amplificata in India Orientali. -  Luſitani in Indiam arma victricia, & crucis trophæũ inuexerunt. -  13 Gerardi Mercatoris teſtimoniũ de cultu, Chriſtique religione per Luſitanos in Oriental: ora propagata. -  14 Luſitanorum triumphi in Africa, & Aſia contra Turcas, Mauros, infideles, & rebelles. -  Luſitanorum victoriæ diuino potius auxilio, quam ipſorum fortitudini tribuenda. -  Religio vera ſemper in Luſitanis eluxit. -  15 Luſitanorum gloria, & fortitudo non diminuitur ex diuinis auxilijs. -  16 Luſitani à Deo prædilecti miraculis ab Infantia Regni Luſitanici. -  Alfonſus Luſitaniæ Rex primus debellat quinque Reges Mauros Chriſti apparitione confirmatus. -  17 Luſitanorũ Regum inſignia quinque Chriſti stigmata, & cur magis Luſitanis, quam alijs Regibus fuerint conceſſa. -  D. Thomas Christi latus, & vulnera perſcrutatur, vt eorum fidem, & veritatem gentibus reuelaret, Luſitaniſque idem officium relinqueret. -  Alfonſo Albuquercio crux in cœlo apparet. -  18 Crucis, ad quam interfectus est D. Thomas, miraculũ illuſtre, ac frequens. -  19 Spolia hoſtium Luſitaniam ditarunt. -  20 Crucis miraculum hodie in Goa. 
 

De Luſitanorum Religione in India Orientali, Cap. XVIII. 
 
IMproperat Incognitus Luſitanis ſcandala, facinora, & impietates in India Orientali: cum miracula, & exempla vitæ ad infidelium cõuerſionem ab illis expectanda forent. Maximas certe grates Luſitani Incognito, & debent, & agunt; agnoſcit enim miracula, & ſigna cœleſtia à nobis deberi, & deſiderari ad fidei Catholicæ confirmationem, & promulgationem; & inde fateatur inuitus Luſitanos intra Eccleſiã Catholicam, Apoſtolicam, & Romanam contineri. 
 
Solum namque miracula vera in vera Eccleſia[*] reperiri, & illam probare docent D. Auguſtinus tract. 13. in Ioannem de vnitate Eccleſiæ cap. 16. & lib. 22. de ciuitate Dei cap. 8. Bellarmin. lib. 4. de Eccleſ. cap. 14. Boſsius latiſsimè de ſignis Eccleſiæ tom. 1. libr. 5. cap. 1. & de miraculis in Africa, & India Orientali cap. 2. verſ. incuſamus, cum ſeqq. Iodocus Coccius in Theſauro Catholico tom. 1. lib. 8. de ſignis Eccleſiæ art. 13. & de miraculis Indiæ Orientalis, ad finem artic. & in Eccleſia Catholica ſeſe miraculorum vinculis retineri affirmabat D. Aug. contra Epiſtolam fundamẽti cap. 4. 
 
Per contrarium nuperi nouatores (qui repu[*]dium Romanæ Eccleſiæ dederunt) in nouorum dogmatum cõfirmationem, quod ſignum, quod miraculum ediderunt? vt eorum doctrina à Deo nouiter miſſa crederetur, prout neceſſarium erat ſi illa vera foret, Marc. vltim. "Prædicauerunt Domino confirmante ſequentibus ſignis", & ad Hebræos. 2. "Conſtante Deo ſignis", D. Paul. 2. Cor. 12. "Signa Apoſtolatus mei facta ſunt ſuper vos in omni patiẽtia, in ſignis & prodigijs, & virtutibus," cum alijs relatis per ſupra citatos; ſic Moyſes Exed. 4. à Deo miſſum ſe oſtendit editis miraculis, "non enim in ſermone est Regnum Dei" (vt ad Corinth. 4.) "ſed in virtute", hoc eſt in vi, & poteſtate res mirabiles patrandi ex Perpinian. orat. 12. de retinenda veteri religione. 
 
Vt autem conſtet Regibus Luſitanis præcipuã[*] ſemper infidelium conuerſionis curam fuiſſe, vnã tantum Ioannis III. ad Ioannem Caſtrium Indię Prætorẽ Epiſtolam referam (vt Incognitum imitemur, qui alias Epiſtolas Regis noſtri ad Batauorum ab India expulſionem datas in ſuæ diſputationis calſe tranſcribit) cuius meminere Maffęus lib. 12. hiſtor. Indicar. pagin. mihi 300. Lucena in vita Franciſci Xauerij libr. 2. capit. 22. ſingula namque verba ſingularem pietatem, & ſapientiam Regum Luſitaniæ oſtẽdunt, ſic ergo ſcripſit. 
 
Ioannes Rex, Ioanni Caſtrio Indię Prętori,[*] amico S. Quod non ignoras, idololatria tam graue piaculum eſt, vt ea in meis Regnis vllo pacto ferenda non ſit: delatum eſt autem ad nos, in Goanis finibus, tùm publicè, tùm priuatim coli ſacella idolorum: præterea ludos, rituſque ethnicos celebrari palam. Ac proinde, tibi etiam atque etiam mando ac planè iubeo, idola omnia per idoneos adminiſtros inueſtigata, & vndique ſublata comminuas, comburaſque, & cum grauibus edicas minis, ne cui prorſus vllum eiuſmodi ſimulacrũ, aut ſignum ex ære, ligno, argilla, gypſo, aliove metallo, materia, maſſa, fundere, ſculpere, fingere, exprimere, figurare: aut aliunde importatum habere, ſeu ſacra ludo ſue ethnico more facere, aut Brachmanas concionatores magiſtroſve, teterrimos Chriſti aduerſarios, vlla ope iuuare, vel tecto recipere liceat. Qui ſecus faxit, pœnis in edicto propoſitis nulla remiſsione mulctator. Et quia gentes ad legitimum vnius Dei cultum, non modo ſpe futuræ beatitudinis, ſed etiam præſentibus interdum pręmijs inuitandę ſunt; curabis enixe, vti redempturæ vectigalium, curationes publicę, & alia munera quæſtuoſa in homines ethnicos ad hanc diem conferri ſolita, in ipſos Chriſti neophytos primo quoque tempore transferãtur. Ad claſſes meas deducendas audio promiſcuum cogi vulgus Indorum. Placet excipi Chriſtianos, quod ſi neceſsitas, eorum quoque operas interdum exegerit; videbis omnino poſthac, vti quotidiana illis merces ac iuſta ſoluatur. Atque hoc toto de genere. Michaelis Vaſæi ſententiam exquires: quẽ nos virum & publicæ rei bene peritum, & Chriſtianę religionis apprime ſtudioſum animaduertimus. Ad hæc, certis auctoribus magno mihi meo dolore compertum eſt; ab Luſitanis hominibus vili pretio coempta mancipia, quæ apud Chriſtianos dominos perfacili negotio ad baptiſmũ adduci poſſunt; Mahometanis ac barbaris mercatoribus, ad non dubium animorum interitum, vberioris quæſtus cauſa venundari. Id piaculum ne admittatur in poſterũ, neu ſeruitia vlli niſi Chriſtiano emptori, aut licitatori addicantur, itẽ graui cauebis edicto. Fœneratorum licentiam, quam certo capite Goanarum legum ali didicimus, fac imperio atque auctoritate coerceas: idque caput è legum ſerie quam primum expungas. In oppido Bazaino templum Diuo Ioſepho exſtruitor, idoneumque ſtipendium alendo Vicario, & beneficiarijs aliquot, de meo adſignator. Annua porro tria Pardaum millia, in impuras Mahometis ædes, & nefarium cultum, ab eius ſectatoribus impendi antehac ſolita; euangelij præconibus, & conuerſionis adiutoribus in poſterum numerantor. In agro Cialenſi, neophytis à Michaele Vaſęo inſtitutis, & ſi qui pręterea ad Chriſtum acceſſerint; è meis vectigalibus trecenti quotannis oryzæ modij ab antiſtite diuiduntor. Pondera, pretia, pactiones, olim cum Thomęis Chriſtianis initas, qui in Cocinenſi ditione diuendunt piper, à noſtris mercatoribus labefactari violariq; cognouimus: nec nõ ſubtrahi corollaria, quæ ad pretium addi ex pacto conuento conſueuerant: idque magno cum eorum damno pariter & offenſione, quibus multas ob cauſas præcipue conſultum oportuerat. Ac proinde curabis quam diligentiſsime, vt in hiſce commercijs, Thomæi prorſus incolumes indemneſqne ſeruentur: eoſque cęteris etiam in rebus, vti Chriſtianos & ſocios æquũ eſt, liberaliter comiterque tractabis. Ages etiam cum ipſo Cocini Rege, vti ritus quoſdam ethnicos ab ipſius auguribus in piperis venditione adhiberi ſolitos (quandoquidem nihil ipſius ea res intereſt) è noſtro commercio tolli permittat. Ab eodem Rege aiunt Indos ex eius ditione, qui relictis idolis Chriſtiana ſuſcipiunt ſacra, fortunis omnibus illicò ſpoliari. Ab eiuſmodi immanitate, & tu omnibus neruis amicum Regem niteris auertere: & nos ipſi quoque in eandem ſententiam ad eum litteras dabimus. Socotoranam cauſam diligenter ipſe tu mihi, coram & per litteras commendaſti: eos ego populos, è miſerrima ſeruitute ereptos admodum cupio; ſed cum eo, ne Turca, cuius in imperio ſunt, acrius irritetur; claſſeſq; in iſthęc maria mittere paulatim adſueſcat. Hoc totum, adhibito Michaele Vaſęo, tu pro tua prudentia rerumque iſtarum vſu, videbis cuiuſmodi ſit. Piſcarij littoris incolas, cũ alijs iniurijs affici à meis ducibus ferunt; tumvero cogi ad ea quæ piſcantur, ſibi tantum, iniqua conditione vendenda. Cauebis igitur etiam atque etiam, ne populis ijs liberum vendendi arbitrium adimatur: duceſque mei in commercio eiuſmodi ne quid ſibi proprium arrogent, at que ad cæteram quoque tollendam vexationem, videbis num ea littora ſat cuſtodiri, meaque vectigalia ſat commode exigi ſine claſsibus poſsint, quę res ſi facultatem habuerit; non eſt cur illuc in poſterum nauigent. Præterea, cum magiſtro Franciſco Xauerio conſultabis atque diſpicies, vtrum ad eius Eccleſiæ incrementum expediat, faſve ſit; piſcandi poteſtatem patere duntaxat ijs qui Chriſtum induerint: cæteros; quoad ſapiant, eo quęſtu & commodo prohiberi. Qui ex ethnicis ad Chriſtum ſeſe conuertunt, eos audio tanquam ſceleratos & ſacros, à parentibus, cognatis, amiciſque tecto eijci, bonis euerti, ac ſumma protinus in ſolitudine atque egeſtate verſari. Horum tu inopiæ ſubleuãdæ, communicata cum Vaſæo re, annuam è meis reditibus pecunię ſummam decernes, diſtribuẽdam à ſacerdote, qui eiuſmodi neophytorum inſtitutioni præfuerit. è Ceilano inſula, Regius vti fertur, adoleſcentulus, impias auunculi ne an parentis, effugiens manus, Goam baptiſmi gratia ſe contulit. Huius in perſona quando ad aliorum conuerſionem haud leue momentum eſt, dabis operam, vti doctrina quidem ac moribus, in Diui Pauli collegio cum alumnis cæteris imbuatur: quod vero ad victum cultũque attinet, lauto ſeparatim hoſpitio, impenſa mea copioſe ac liberaliter habeatur. Significauit is ipſe mihi per litteras, ad Ceilani regnum, ſibi ius actionemque competere: videbis quid nam hoc ſit: totamque rem probe exploratã & cognitam ad me perſcribes. Quod autẽ tyrannus in ſuos populares, qui Euangelio credidere, tam crudeliter ſæuijt; ſeras quidẽ illas, veruntamen debitas tanto ſceleri pœnas ab eo per te quam primum exigi volo: & grauem audaciæ mercedem ſtatui; quo intelligant omnes, nihil eſſe mihi antiquius, quã vt omni ex parte integri, incolumeſque ſeruentur, qui à dæmonum caſtris ad Chriſtiana ſigna tranſierint. Ab ethnicis artificibus, Chriſti Domini, Virginis Matris, & ſanctorum imagines pingi, atque adeo circumferri venales; minime decorũ eſt nomini Chriſtiano. Tu ergo, cum proſcriptionis ac virgarum minis edices, ne cui profano tabulas eiuſmodi pingere, aut vendere quoquomodo in poſterum liceat. Parœciale Cocini templum, itemque Colani, dudum inchoata patere imbribus putrefacienda, turpiſsimum eſt. Vtrũque tu, architectis ac fabris adhibitis, quam primum tegendum, ac perficiendum curabis. Placet etiam, in vico Noroa templum Diuo Thomæ Apoſtolo fieri; Calapore cæptam sanctę Crucis ædem abſolui; itẽque in Ciorano inſula templum excitari. præterea, locis idoneis auditoria & ſcholas inſtitui, ad quę ſtatis diebus non Chriſtiana modo plebs catechiſmi cauſa; verum etiam ethnici, ad Euangelium audiendum vel inuiti conueniant. "Quandoquidem iniſta mea ditione mihi primum omnium, & maximum eſt obſequium Dei, & Christianæ religionis amplificatio." cupio vehementer è Salſetanis quoque & Bardeſijs finibus quibus mihi nuper Idalcan ceſsit: idolorum cultum, ac profanas gentium ſuperſtitiones prorſus euelli. Id quo citra tumultum ac vim, hoc pręſertim initio fiat; expedit, rationibus ac diſputationibus quam leniſſime populos edoceri, quanto in errore, ac veritatis ignoratione verſentur: quamque vel peruerſum vel impium ſit, cultum vni debitum Deo, ſimulacris lapidibuſque ab homine tribui. Porro, ad eas pellendas tenebras, cum alios viros adhibebis virtute & eruditione præſtantes; tum vero ipſe tu primarios gentis euocare, alloqui, monere non deſines, atque omni ratione ad Chriſtum allicere. Qui ſeſe dederint; hoſce, in fidem receptos, non tueberis modo; ſed etiam pro ſuo quemque captu fouebis ornabiſque. Hæc omnia ſcito nobis maiorem in modum eſſe cordi: quę ſingula, te pro tua induſtria & probitate ſedulo curaturum eſſe cõfidimus. Almerini, viij. Idus Martias M. D. XLVI. Epiſtolam igitur hanc, indicem regiæ pietatis ac ſapientiæ, Vaſæus in Indiam pertulit plenus optima ſpe. 
 
Quod vero ad miracula attinet, dupliciter[*] ea euenire & expectari ad infidelium conuerſionem poſſunt, uel in bellis, vel in prædicationis probationem, vtrumque olim, & hodie in India Orientali claret, vt interim præteream rationes, ob quas hodie frequentius in infidelium conuerſione miracula non fiant, ſicut olim de quo Acoſta lib. 2. de procuranda Indorum Salute cap. 9. & 10. 
 
Quoad prædicationis opus (alia omittamus)[*] multis miraculis fidem inter Indos, & Iaponios inde ab Apoſtolis quaſi per manos traditam ſartam, tectam, ac ne veſtigio quidem degenerem ſanctus Franciſcus Xauerius, verus hæres Apoſtolorum, ſicut hi teſtamento cauerant, ita diſſiminauit non minori gloria, quam animo, vt refert Clarus Bonarſ. in emphyteat. honoris lib. 1. pag. 21. cuius prædicationis vberrimos colligũt fructus (annitẽtibus pręcipuè è Societate Ieſu alumnis, qui in Eccleſia nouiſsimi veluti Bẽjamin duplici honore perfruuntur) Iapo, & Sina; cum multæ laureatorum myriades cœleſtem patriam triumphantes ingrediãtur, de quo legendi ſunt duo libelli de perſecutione Eccleſię Iaponis, a. P. Petro Morejon editi. 
 
Quod ſi à laicis etiam hæc expectanda ſunt,[*] Iacobus Canus in Æthiopia Occidentali, Maffæo libr. 1. hiſtor. Indicar. pagin. 8. Antonius Galuanus in Malucis, Barrio decad. 4. libr. 9. cap. 21. Maffæo hiſt. Ind. lib. 10. à pagin. 239. Antonius Paiua in Macazaribus; Maffæo lib. 12. hiſt. Ind. pagin. 285. Lucena in vita Xauerij libr. 3. capit. 1. referentibus, velut Apoſtolici nũcij Reges, & populos ad fidẽ Catholicã cõuenterũt; militares enim homines erãt, & ferro potius, quã litteris innutriti, ac nihilominus rudibus eorũ ſermonibus Reges, & populi ad ſtudium verę pietatis exarcerunt, & in Domini caulam ingreſsi ſunt. 
 
Sic & in Æthiopia interiori indefeſſa Ieſuita[*]rum ſedulitas Imperatorem Regnumque Abaſsinorum Vrbano Octauo, Romano Pontifici, vti vniuerſæ Eccleſię paſtori. & ſummo in terris Dei Vicario hodie ſubiecit; quod Reges Luſitaniæ à Ioanne II. ſummo ſtudio, & aſsidua cura, multifariàm procurarunt. Nam licet olim Abaſsini Alexandri legatus Boloniæ in celeberrimo conuẽtu, cum Carolus V. Cæſar coronatus adeſſet, Clementi VII. obedientiam ſolemni cum adoratione, & pedum oſculo detuliſſet, in eadem tamẽ ſententia Imperatores, ſeu Reges Abaſsini imprecationibus, & diris ab Alexandrino Patriarcha, cui in ſpiritualibus parebant, territi non perſtiterunt. Vicit tandem miniſtrorum conſtantia, Petrique ſucceſſori collum ſuppoſuerunt; quæ cõuerſio, & ad ouile ouis amiſſę reductio ad miraculorum genus ſpectant, teſte Beda comment. 3. in Marc. cap. 11. 
 
In bellis vero ſemper Luſitani diuinam opem[*] ſunt experti, vt paſsim ex hiſtoricis Oſorio, Maffæo, Lucena, annalibuſque ſocietatis IESV cõſtat, & probant Thom. Boſsius de ſignis Eccleſiæ tom. 2. lib. 17. cap. 7. pagin. mihi 431. & Ioannes Bonifacius in hiſtor. Virginali lib. 3. cap. 13. §. ante pen. & vltim. quod dupliciter euenit, vel virgine, Iacobo, Thoma, Angeliſue viſibiliter in pręlium ingreſsis; vel cum parua manu innumerabiles hoſtium exercitus (vt infideles etiam fatẽtur) Luſitanis, Dei, Virginis, ſanctorumve ope implorata, profligantibus; vtrumque referunt multis exemplis citati auctores, ¶ de quo etiam ipſi Bata[*]ui ſæpius à noſtris repulſi teſtes ſunt integerrimi, tametſi cum potentiſsimis Indiæ Orientalis principibus colligati, & ſocij in prælia, & obſidiones confidenter deſcenderint. 
 
Vndè Aubertus Miræus in politica Eccleſiaſ[*]tica lib. 2. cap. 15. in hæc verba. "Quo melius de Chriſtiana meruiſſe rep. Luſitani iure putandi ſunt, quod cum terreſtri itinere ſine ſummo vitæ diſcrimine ea loca peti nõ poßent, & vix quiſquam reperiretur, qui peregrinationẽ eiuſmodi ſuſcipere auderet, ornatiſsimis ipſi claſsibus extima legentes Africæ littora, bonæ ſpei promontorium ante id tempus penè incognitum, auream Cherſoneſum, quæ Malaca dicitur hodie, Taprobanam, quæ Samatra, Sinas denique præteruecti ad ipſam de qua diximus, Iaponis inſulam ingenti auſu, ſummaque animi magnitudine penetrarunt ijdem Indicæ oræ magna parte ſubacta, Sinus etiam Perſici faucibus fortiter æque, ac feliciter occupatis. Arabici vero nauigatione crebris incurſionibus impedita, mercibuſque Indicis per Africum, atque Athlanticum Oceanum in Hiſpaniam auerſis, non modo Memphitica Turcarum vectigalia grauiſsimis damnis, atque incommodis affecerũt, ſed etiam Christi liberatoris nostri cultum, ac nomen apud eos populos, vel nunquam ante id tempus auditum, vel diuturna vetustate, atque obliuione deletum, ſalutari prædicatione longe, lateque propagarunt, adhibitis perductiſque ſecum ſummi Pontificis iußu multis Euangelij præconibus tum aliarum familiarum, tum vero præcipuè Societatis Ieſu," & paulo poſt, "Luſitanis itaque in Indiã commigrãtibus, & Imperio late propagato Chriſti cultus, ac reuerentia per vaſtiſsimum illum Aſiæ tractum ſeſe erigere cœpit." 
 
Gerardus Mercator in tabula Luſitaniæ. "Hinc[*] homines, refert, incredibili virtute, ac felicitate profecti, omnes orbis terrarum partes obierunt: Africæ magnam partem in prouinciam redegerunt; innumer abiles inſulas, quarum aut nomen tantum, aut nec nomen quidem vllum extabat, primi patefecerunt, ijdemque occuparunt: Aſiam terram beatiſsimam ſibi ſtipendiariam fecerunt; remotiſsimas nationes Ieſu Christi cultum, religionemque docuerũt" 
 
Quid commemorem Æthiopiam deuictam;[*] Arabię, & Perſidos vrbes munitiſsimas expugnatas; Indiam duriſsimo bello ſuperatam; Turcarũ potentiam in illis partibus noſtrorum virtute repreſſam, atque conuulſam; rebellium & piratarũ vires fractas, tanta eſt enim rerum à noſtris geſtarum magnitudo tanta copia, vt neque poſsit quiſquam, ne ſi mentiri quidem velit, maiora configere, neque vera conſectans, omnia breui temporis ſpatio perſequi, quæ omnia ſine Dei immortalis ope præſentiſsima fieri non potuere. Neque enim ita noſtrorum audaciam, & domeſticam, natiuamque indolem amabo, vt res tantas humana prudentia, atque viribus, & non potius diuino cõſilio, & numine geſtas exiſtimem. Neque enim calliditate Mauri, neque apparatu bellico Turcæ, neque numero Arabes, neque nauibus militibus, & armis Bataui longe ſuperiores à noſtris vinci potuerunt; ſola pietate, atque ſanctiſsima Chriſti religione, quæ in noſtris ſemper eluxit, ſuperati, atque diſsipati ſunt, vt proſequitur Oſor. de nobil. Chriſt. lib. 3. pag. mihi 241. vt merito Poeta libr. 10. canere poſſet. 
 
" "Deus (nec te ſententia fallat)" Liſiadas ſuſtent at opes: non viuida bello Dextra viris, animuſque ferox, patienſque pericli. "
 
Nec tamen ex his diuinis auxilijs virtus, forti[*]tudo, aut gloria Luſitanorũ minuitur, ſed potius augetur, magis & illuſtratur; ſic & Dauid bellica virtute inſignis, confidenter in auxilium inuocabat Dei opem Pſalm. 34. "apprehende arma, & ſcutũ, & exurge in adiutorium mihi, effunde frameam," vt elegãter diſſerit Lucena in vita Xauierij lib. 6. cap. 1. 
 
Sed in hoc noſtri iam inde à Luſitanię infan[*]tia à Deo prædilecti ſunt; cum quinque Chriſti ſtigmata Diuo Alfonſo huius nominis, & Luſitanorum regum primo diuinitus oſtẽſa, & in inſignia Regia inſigni pietate in æternum ſuſcepta fuere; qua tanta indulgentia coorti Rex, & Luſitani quinque feroces, & prępotentes Mahometanos Reges in Orichenſi agro debellarunt Naua. cap. nouit not. 3. num. 149. Molin. in nobilitario de Andaluzia lib. 1. cap. 43. Thomas Boſsius de ſignis Eccleſiæ tom. 2. lib. 7. cap. 7. pag. 430. 
 
Quæ ſtigmatum inſignia non inter Aquilæ[*] roſtra, Leonis ve vngulas, cum Agni teneritudinem præſeferant; non inter liliorum flores, cum clauis fuerint aperta (vt alij in Luſitanorum Regum inuidiam, cur magis illis, quam alijs indulta fuerint obloquebantur,) ſed in locum crucis, qua antea Luſitanię Principes in ipſius propugnãdæ, & promulgandæ teſtimonium, & proteſtationẽ vſi fuerant, collocanda erãt; non ſine præſagij myſterio, vt eadem inſignia in eaſdem orbis plagas, quæ Thomę Chriſti latus, & vulnera perſcrutanti, vt certiorem eorum veritatem, fidem, & notitiam gentibus reuelaret, commiſſe fuerant, & peragratę, à noſtris cruciferis deducerẽtur; quod & poſtea confirmauit purpureę crucis ſignum pręfulgens Alfonſo Albuquercio in Erithræi maris ingreſſu apparens ex Maffęo libr. 5. hiſtor. Ind. pag. mihi 122. & noſtris annalibus. 
 
Comprobauit & idem ſpecioſa illa crux ſan[*]guineis, & in ſpeciem recentibus cõſperſa guttis, quadrato lapide inſculpta, ad cuius amplexus, & oſcula Diuus Thomas à barbaris mactatus fertur vt notę circulũ ambientes à peritiſsimis linguarum Brachmanis explicatæ declarant, Luſitanis ad Sacelli ædificationem fundamentum aperientibus inuenta anno 1548. nam dum in illius cultum octo diebus ante Chriſti Domini Tribus ante Apoſtoli natalem, cum ab Eccleſia expectatio virginei partus celebratur, Chriſtiani in eam ædiculam rei diuinæ cauſa conuenerant, ſimul atque ab diacono cœptum Euangelium eſt, vniuerſo inſpectãte populo cruz modicis primo ſtillis, largo deinde ſudore manauit, admota terſui linteola ſacra cruentas ebibere maculas, color etiam crucis è candido ſenſim in pallidum, epallido in atrum, ex atro in cæruleum ſplendore ceſsit, ac tãdem, ſacrificio peracto natiuus redijt, id quod in eadem anniuerſarij die, & in Euangelij inchoatione, eijſdem circunſtantijs non ſemel contigiſſe teſtantur, ex alijs Maffæus lib. 12. ad fin. hiſtor. Indic. Lucena lib. 3. cap. 5. in vita Xauerij, qui nõ inſubtiliter colorum mutationes exponit, quæ quidem miracula, & Euangelio aſtruxere fidem, & Luſitanis ad omne periculum, & dimicationẽ pro crucis trophæo ſubeundã animos addidere. 
 
Tot ergo Regum (vt ad Luſitaniæ infantiam re[*]curramus) ac hoſtium tractu temporis in Luſitania, & Africa deuictorum opima ſpolia maiores alias prouincias, quam Luſitaniam ditare valuere vt vno beneficio, & de fidei hoſtibus triumphus, regni amplitudo, gloria victoris, ac diuitiarum cumulus (tanta Dei eſt clementia) ſimul obuenirent, vt hoc vno argumento conſtet Luſitaniam multis ſaltem hoſtium ſpoliis diuitem ante Indię nauigationem fuiſſe contra Incogniti aſſertionẽ. 
 
Si adhuc in India cœleſte miraculum, & recẽs[*] petat Incognitus, anno 1619. Februario menſe in monte boni viſus iuxta Goam, in cruce è ligno fabre facta, & fixa Chriſtus Dominus multis videntibus, multiſque miraculis ſubſequentibus, atteſtante toto Oriente apparuit, prout proſequitur dominus Franciſcus de Herrera Maldonadus Canonicus de Arbas in epitome Sinæ cap. 18. & 19. quo Crucis triumpho, & in eiuſdem anniuerſario claudo caput, & librum. 
 
"Nã mea iam longo meruit ratis æquore portũ" 
 







Vallisoleti: Ex officina Hieronymi Morillo. Almæ Vniuerſitatis Typographi. Anno M. DC. XXV. 





 INDEX EORVM, QVAE IN HOC VOLVMINE CONTINENTVR. 
 
 -  A. -  AAbaſsini Imperator, Proceres, populuſque hodie obſequium Romano Pont. præbent. cap. 18. nu. 9. -  Abaſsini obſequium Clementi VII. coram Carolo V. defertur, cap. 18. n. 9. -  Abiatharis Sacerdotis depoſitio per Salomonem nõ dat poteſtatem Regi, aut Imperatori contra ſummum Pontificem cap. 6. n. 91. -  Abiathar depoſitus propter coniurationem, cap. 6. n. 92. -  Abraham auxiliũ præstitit cõtra Reges, à quibus iniuriam non accepit, cap. 9. num. 16. -  Accolæ maris Indici nauigando, & piſcando quaſi poſſeſsionem adquiſierunt, c. 14. num. 49. -  Adquiri quod potest ex conceſsione expreſſa, poteſt ex tacita, & præſcriptione, cap. 14. n. 51. -  Adriatici maris Imperiũ pertinet ad Venetos, cap. 13. num. 34. -  Aduerſatiua, autem, non ſemper excludit, cap. 10. num. 20. -  Aer quaſi poſsidetur, cũ ſupra nostrum ſolum eſt, c. 10. num. 44. -  Aeris excipiendi gratia non poſſumus alienum agrum ingredi, cap. 10. n. 45. -  Æthiopes habebant vaticinium de noſtra in Indiã nauigatione, cap. 4. nu. 9. -  Africæ Imperium Luſitanicum iuste adquiſitum, c. 9. nu. 11. -  Alexander VI. diuiſit ius nauigationis in Indias inter Luſitaniæ, Caſtellæque Reges, capit. 1. num. 6. -  Alexandri VI. diuiſio inter Hiſpaniæ Reges circa Oceani nauigationẽ c. 7. n. 1. & interueniente ipſorum Regum voluntate, cap. 7. n. 5. præiudicat alijs Regibus, cap. 7. num. 6. Sub conditione conuerſionis infidelium, ca. 7. n. 9. Valuit inter Reges Hiſpaniæ ex Incogniti confeſſione, cap. 8. nu. 33. Ergo alijs ex præſcriptione præiudicare potuit, cap. 7. n. 12. præſeruat alijs Principibus ius adquiſitum in Indiæ nauigatione, ca. 8. n. 11. Bulla nõ potuit à Principibus ignorari, cap. 8. n. 21. quo ſenſu accipienda c. 9. n. 8. non conceſsit ius ad debellandos, ſed ad cõuertẽdos Indos c. 12. n. 10 potuit alijs Principibus prohibere nauigationem in Indos, cap. 12. nu. 11. Tertius Venetijs mare Adriaticum donauit c. 10. n. 32. -  Alfonſus IV. Luſitàniæ Rex opem tulit Castellæ contra Reges Mauros ad Salſum, cap. 16. n. 5. -  Alfonſus V. ad liberandum à Turcis Hydruntum claſſem mittit, cap. 16. nu. 5. -  Alfonſus Luſitaniæ Rex I. debellat quinque Reges Mauros Christi apparitione confirmatus, cap. 18. num. 16. -  Alfonſo Albuquercio crux in cœlo apparet, c. 18. n. 17. -  Alfonſus Albuquercius iuſtitiam præfert pecunijs. Vtimutirajam capite plectens, capit. 17. numer. 6. -  Aliud eſt expellere à commercio, aliud non admittere, cap. 2. n. 16. -  Aliud est agere de exemptione perſonarum Eccleſiaſticarum, aliud de poteſtate Pontificis in ordine ad ſpiritualia, cap. 6. n. 93. -  Altius tollere ædes licet, cap. 10. num. 44. -  Aluarus Acunia victor ad Dium ducem obtruncat magnam redemptionem contemnens. cap. 17. nu. 7. -  D. Ambroſius damnat nauigationem, & maris Imperium ex ambitionis vitio c. 11. n, 32. -  In Americam Romani non nauigarũt, ca. 5. num. 17. -  Andreas Furtado de Mendoza aduerſus Batauos arcem Malacenſem defendit, cap. 3. num. 8. -  Angliæ Rex titulis à Pontifice Romano condecoratus cap. 6. n. 53. -  Animus quaſi poſsidendi ius piſcationis, & nauigationis tripliciter probatur, c. 14. num. 32. -  Anni Plocami libertus in Taprobanam delatus tempore Claudij Imperatoris varios Romanorum numos ſecum deferens, cap. 5. n. 17. -  Antonius Galuanus in Malucis Reges, & populos cõuertit, ca. 18. num. 8. Regnum Ternatis repudiat c. 9. n. 12. -  Antonius Paiua in Macazares conuertit Regem, ac Proceres, cap. 18. numer. 8. -  Antipodes negarunt antiqui, cap. 4. num. 5. & hæreticum affirmabant princip. in oratione ad Principes. -  Apoſtoli diuiſerunt regiones orbis, & Epiſcopis diœceſes, cap. 8. ſub n. 41. -  Apoſtoli ſignis, & virtutibus prædicabant, cap. 18. nu. 3. -  Aqua communis, capit. 10. num. 6. -  Aqua fluminis dupliciter conſideratur, cap. 10. nu. 42. & 43. -  Aquæ vſus, qui conſistit in bibendo, hauriendo, & lauando, eſt omnibus communis cap. 11. num. 34. -  Aquæ vſus publicus adquiri potest ex tempore immemoriali, cap. 13. n. 14. -  Argumentum à cõtrario ſenſu validum iniure, c. 11. num. 2. -  Argumentum de matrimonio ad Regnum refellitur cap. 6. n. 97. -  Arma & merces hoſtibus fidei non deferenda, cap. 8. num. 18. -  Arma, & merces deferre hoſtibus eſt præſtare illis auxilium, & iusta cauſa belli, cap. 8. num. 39. -  Ars Mombacenſis contra Batauos à nostris defenſa, c. 3. num. 6. -  Arx D. Georgij ob aurifodinas Mina nũcupatur, an teque Indiæ explorationẽ Luſitanis ſubiecta, c. 16. num. 13. -  Astrolabium à Luſitanis inuentum, cap. 8. num. 6. -  Athalia Regina Regno, & vita ob hæreſim à Sacerdote ſummo priuata, cap. 6. num. 86. -  Athlantis inſula mari ſubuerſa vna nocte fabula est, c. 5. num. 20. -  Auberti Miræi teſtimonium de gloria & fide Luſitanorum, de que religione Catholica per eos amplificata in India Orientali, cap. 18. num. 12. -  Auguſti Cæſaris imagine numiſma inſignitum reperitur in America per Hiſpanos, cap. 5. num. 16. -  Aurea Cherſoneſus est Samatra, cap. 4. num. 2. -  Aurea poma, Gorgonum domus, Heſperidum hortus & ſimilia næniæ ſunt, ca. 5. num. 12. -  Auri; argenti, Gemmarum, & aromatum copia ex Indijs adducta non ſolũ inſeruit fidei Catholicæ defenſioni, ſed etiam Eccleſiarum diuinique cultus ornamento, c. 17. nu. 4. -  Autor rationem huius operis reddit, cap. 1.num. 10. -  B -  BArbari à populo Rom. vocantur populi Prouinciales, cap. 1. num. 27. -  Barclaius contra Romani Pontificis potestatem tẽporalem quibus fundamẽtis ſcripſit, c. 6. num. 72. -  Barclaij illatio inepta contra Pontificis potestatem, ca. 6. num. 76. error in aſſerendo Roman. Pont. poteſtatem temporalem, nõ iure diuino, ſed opinionibus conſtare cap. 6. n. 87. abſurda, ca. 6. n. 90. non negat poſſe Pontificem vti excommunicatione in Reges, ſed negat depoſitione vti poſſe, cap. 6. num. 81. -  Bartholomeus Diazius promontorium bonæ ſpei primus flexit ca. 13. nu. 41. -  Batauorum occaſio ad inſeſtandum ius nauigationis Indicæ cap. 1. num. 8. Luſitanos ab Indico Imperio expellere conantur, ca. 3. n. 5. ſæuiunt in Imagines, templa, arbores, & lapides, cap. 3. n. 6. inuadunt arcem Mombacenſem, ca. 3. num. 6. Malucas, c. 3. n. 7. Malacam, c. 3. nu. 8. olim ſeueri, & graues, cap. 5. n. 12. Bataui, & alij in Indiam nauigant post noſtrorum inquiſitionem, cap. 8. nu. 9. non poßunt in Indiam nauigare ſine Luſitanorum licentia, quemadmodum nec infideles imo & à ſortiori ipſi, quam infideles c. 8. n. 31. maiori cũ ratione non poſſunt in India nauigare, c. 8. n. 33. nec in noſtras, nec in hostiũ ditiones nec in alias nauigare poſſunt, ca. 8. n. 38. olim in mari & aquis nõ magni, c. 11. n. 32. nauigant per Oceanũ, & mare Hiſpani cũ, c. 11. n. 40. ineunt fœdus cũ Turcis, Mauris, & infidelibus, c. 13. n. 49. in Indiam non nauigarunt niſi poſtquam Philippus I. ſucceſsit in Luſitaniã, ca. 14. n. 48. rebellarunt contra ſuum Principem naturalem, c. 15. n. 5. Batauorum dolus & fraus in contractibus cum Indis, c. 15. n. 7. genus noxium populandiſque Prouincijs natum, c. 15. n. 7. Bataui & alij inuident Luſitanis lucrum, quod ex ſuis nauigationibus accipiunt, c. 17. n. 1. infeſtãt ſui Principis naturalis poſſeſsiones c. 17. n. 3. cum Regibus copulati à noſtris ſæpius repulſi, c. 18. n. 11. -  Batauia Flandriæ pars, cap. 8. num. 36. -  Bellũ contra Turcas, & Mauros ſemper iuſtum, c. 9. n. 10. ob fidem violatam iustum, c. 9. num. 15. -  Bellum non est medium aptum ad fidei propagationẽ cap. 12. n. 8. -  In bello iuſto an liceat contra Chriſtianos Principi Chriſtiano auxiliũ infidelium inuocare? cap. 13. n. 52. -  Benedictus Ægidius non diſputauit in caſu Batauorum, c. 8. n. 39. -  Bona fides non eſt neceſſaria inconſuetudine prout eſt lex, eſt tamen neceßaria in conſuetudine prout eſt præſcriptio, cap. 14. num. 20. ita præſumitur in præſcriptione immemoriali, vt non admittatur probatio incontrarium, cap. 14. num. 37. requiritur in præſcriptione etiam immemoriali, capit. 14. num. 34. produciturque ex cauſis iniustis, cap. 14. num. 35. -  Bona Turcarum, & Maurorum bello à fidelibus iuſtè acquiſita, c. 9. num. 11. -  Bona acquiſita bello iusto cedunt victoris dominio, c. 9. num. 11. -  Borrellus reprobatur circa Alexandri VI. Bullæ interpretationem, cap. 12. nu. 6. & 7. -  Brutus à Seneca reprobatur ob Cæſaris occiſionem ca. 6. num. 2. -  Bucanani encomium in Luſitanos, cap. 5. num. 23. -  Bullæ cœnæ excommunicatio contra raptores ex naufragio, cap. 2. n. 6. -  Bulla Alexandri VI. vide verb. Alexander VI. Bullæ Pontificiæ verba referuntur circa comiſsionem conuerſionis Regibus Luſitaniæ delegatæ, cap. 7. numer. 9. -  C -  CAbouerde Heſperides, c. 5. num. 10. -  Campſon & Turcarum Imperator magnas claßes ædificarunt ad expellendos Luſitanos ex India, c. 8. num. 28. -  Caput Eccleſiæ Vniuerſale dari oportet, cap. 6. n. 6. -  Carolus V. animaduerti vult in Castellanos in Indiam Orientalem nauigantes, cap. 14. num. 47. -  Caſtellani, Galli, & alij prohibiti ſunt à Luſitanis in Indiam nauigare, ca. 14. num. 47. -  Castellani iuſte Mexicum obtinere Talcha Thedanos iuuando, c. 9. num. 16. -  Castrenſis opinio retorquetur contra Incognitum, cap. 14. n. 52. -  Catoblepas ſerpens viſu necat, cap. 5. num. 4. -  Cauſæ etiam iniuſtæ inducũt bonam fidem, cap. 14. n. 44. -  Ceilam eſt Taprobana, ca. 3. num. 12. -  Christiani Principes vocati à Pontifice in ſocietatem nauigationis Indicæ eam non admiſerunt, capit. 8. num. 20. -  Christophorus columbus occidentales Indias detexit, cap. 1. num. 5. -  Chriſtus in cœlum aſcenſurus reliquit in terris vicariũ, c. 6. n. 4. habuit omnẽ poteſtatẽ, c. 6. n. 56. non habuit, nec habere voluit Regnum tẽporale, c. 6. n. 60. non fuit Monarcha temporalis ex aliquorum ſententia fuit tamen ex veriori, cap. 6. numer. 66. non communicauit Petro poteſtatem excellentiæ, cap. 6. numer. 67. fuit Monarcha temporalis, habuitque poteſtatem excellentiæ ſuper omnia temporalia cap. 12. n. 3. dum Petro conceſsit ſpiritualẽ potestatem eo ipſo conceſſit temporalem in ordine ad ſpiritualem, cap. 12. num. 4. dominus maris, & ventorum figuratus per Noe, qui fuit figura Chriſti cap. 12. num. 6. dedit Petro potestatem in fideles, non vero in infideles, capit. 9. numer. 3. -  Chriſti Vicarius vſque ad finem ſæculi durabit, c. 6. num. 5. -  Ciuitatis optimus ſtatus ſub iuſto Rege, cap. 6. num. 2. -  Coloniæ plures Luſitanorum in Africa, & Aſia, cap. 8. num. 9. -  Columnæ lapideæ in Aſricæ littoribus collocatæ in noſtræ ditionis testimonium Luſitanorum Regum iuſſu, c. 8. n. 5. -  Cõmercio ſunt exemptæ res, quas natura, iuſgentium, aut mores ciuitatis prohibuere, capit. 2. numer. 10. -  Commercium iuregentium commune poteſt a licui ex iuſta cauſa priuatiuè competere, & alijs prohiberi, cap. 8. num. 12. Luſitani cum Indis ſibi adquirere potuere, tum ex Pontificis conceſsione, tum ex laboribus & expenſis, cap. 8. num. 12. commercium extra eße & habere commercium rei differunt, c. 13. num. 5. -  Commiſsio nomine proprio directa in dignitatem tranſit in ſucceſſorẽ, c. 6. n. 27. -  Communes res, quæ ſint ex Cicerone cap. 10. numero 5. -  Communia iuriſgentiũ, quæ Romani vocauerint, ca. 10. num. 7. iuriſgentium poſt adquiſitionem manent publica populi vnius cap. 10. n. 26. -  Confirmatio Romani Pont. olim competebat Imperatori, cap. 6. n. 100. -  Conquiſtæ Regum Luſitaniæ multo ſanguine, & ſumptibus comparatæ, cap. 11. num. 41. -  Conſenſus hominum vnanimis in re aliqua est coniectura, vt ea iuriſgentium putetur, cap. 14. n. 5. liber inducitur ex præſcriptione immemoriali adeo, vt probatio in contrarium non admittatur, cap. 14. num. 45. -  Constantini Indiæ Proregis illuſtre religionis documentum in dente ſimij comburendo, capit. 17. num. 5. -  Constitutiones Pontificiæ Romæ promulgatæ vbique obligant, c. 8. n. 23. -  Conſuetudo dicitur adquiſitio per temporis poßeſsionem, c. 13. n. 27. -  Conſuetudine ius publicum piſcandi, nauigandi, & ſimilium adquiri potest, cap. 13. n. 26. -  Cõſuetudinem inter & præſcriptionem magnæ differentiæ, c. 13. n. 27. -  Conſuetudo, quæ est præſcriptio regulatur vt præſcriptio, cap. 14. n. 20. -  Conſuetudo in præſcriptionibus ligat omnes, cap. 14. num. 44. -  Continui, & diſcontinui iuris diſtinctio reprobatur, ca. 14. num. 18. -  Conuerſio infidelium in India Orientali committi non potuit niſi Regibus potentiſſimis, & ſub commercij colore, & fœnore, cap. 7. n. 11. & c. 8. n. 1. -  Infidelium, & Apoſtaſiæ reductio ad fidem Catholicam pertinet ad miraculorum genus, c. 18. n. 9. -  Coronæ ducibus & militibus donabantur, qui primi ad brauium, murum, vel locum destinatum perueniebant, c. 8. n. 10. -  Coſmus à Medicis titulum magni ducis & inſignia a Pio V. accipit, cap. 6. nu. 59. -  Crucis, ad quam interfectus eſt D. Thomas, miraculum illuſtre, ac frequens c. 18. n. 18. miraculum hodie in Goa, cap. 18. n. 20. -  Cui committitur finis, cõmittuntur neceſſaria ad finẽ cap. 6. num. 73. & 82. -  D -  DElicta commißa in mari punienda à terræ Rectore, & intra quot milliaria, cap. 10. n. 33. -  Dens ſimij in veneratione apud Indos, crematur a Conſtantino Prorege, ca. 17. num. 5. -  Deſcriptio Roman. Pont. c. 6. num. 102. -  Deſerta magna in arida reperiuntur, cap. 10. n. 39. -  Deus vnum totius generis humani parentem creauit, cap. 6. num. 2. -  Didaci à Silueira nobile factum in fide hosti ſeruanda, c. 15. n. 10. -  Differentia inter præſcriptionem, & conſuetudinem pro adquiſitione, cap. 14. num. 23. -  Dionyſius Rex Chriſti ordinem inſtituit. cap. 1. n. 3. liberalitas in Reges Aragoniæ, & Hiſpaniæ, cap. 16. num. 2. -  Diſcontinua iura requirunt tempus immemoriale ad præſcriptionem ex communi, capit. 14. numer. 17. -  Diſponendi facultas de rebus proprijs libera est vnicuique, & reipublicæ poſt rerum diuiſionem, cap. 2. num. 9. -  Diuiſio orbis in quinque Zonas, cap. 4. n. 5. Alexandrina ex Regum Hiſpaniæ voluntate proceſsit ex Incognito, ergo præſcribi potest, c. 7. n. 12. -  Diuus Thomas Apoſtolus prædixit noſtram in Indiam nauigationem deſignauitque tempus, capit. 4. num. 10. -  Diuus Franciſcus Xauerius teſtatur Gamam primũ in Indiam nauigaße, ca. 4. num. 11. -  Diuus Gregorius vocabat ſe famulum Imperatoris ob humilitatem, cap. 6. nu. 98. -  Doctores conueniunt in potestate Pontificis temporali, licet in terminis explicandi diſcrepent, cap. 6. n. 62. -  Dolus Batauorum in contractibus cum Indis, ca. 15. nu. 7. -  Dominium Principis non excluditur ex dominio particularium infcriorum, c. 14. n. 49. -  Duces ad bella fœlices ſunt eligendi, cap. 8. n. 7. -  Duobus modis poteſt aliquid eße de iure naturæ, c. 1. n. .22. -  Duo gladij in Eccleſia, c. 6. num. 55. & 64. -  Dux Venetorum annulo deſponſat mare ex Põtificia conceſsione, ca. 10. num. 32. -  E -  ECcleſia militans fundata à Chriſto Monarchico regimine c. 6. n. 3. -  Eccleſia, vſque ad finem ſæculi durabit, c. 6. n. 5. caput vniuerſale dari oportet, c. 6. n. 6. regi non debuit ſine Rectore per communitatem, nec a diuerſis capitibus indepẽdẽter, c. 6. n. 8. vnũ eſt corpus c. 6. n. 9. caput vnicũ nõ multiplex debet eſſe, c. 6. n. 9. regimẽ eſt ſupernaturale neminique conuenit, niſi cui Christus Dñs. cõceſsit, ca. 6. n. 35. eſſet monstruoſa ſi tot haberet capita, quot Reges, c. 6. n. 35. veris miraculis conſtat, cap. 18. num. 2. -  Eccleſiaſtica poteſtas imperfecte, & perfecte conſiderari poteſt, cap. 6. n. 11. -  Eccleſiaſticus iudex, qui principaliter non poteſt cognoſcere de cauſa profana, poteſt cognoſcere incidenter, c. 6. n. 24. -  Eccleſiaſtica poteſtas non expirauit morte Petri, ca. 6. n. 26. & 33. -  Ædificare, & occupare cuilibet licet de iuregentiũ in littoribus, niſi ſint propria populi Romani, cap. 11. n. 9. -  Ædificando in littoribus priuatus vſui publico nocere non poteſt, cap. 11. nu. 10. -  Ædificans, nauigans, piſcãs in loco publico qùaſi poſſeſsione durante habet dominium, & ius alios prohibendi, c. 14. n. 53. -  Ægæ Moniz fides memorãda in liberando Henrico Principe, cap. 15. n. 3. -  Ægidius, & Victoria taxãtur, dum reſoluunt non poſſe Principem, ſine cauſa exteros à ſuis terris, & commercijs arcere, cap. 2. n. 17. -  Electio Regis pertinet ad populum, c. 6. n. 19. -  Electio, ſeu confirmatio Romani Pontificis olim competebat Imperatori, c. 6. n. 100. -  Emmanuel Luſitaniæ Rex claßem mittit Venetijs cõtra Turcas, cap. 16. nu. 7. indixit nobilibus donatiua ad Indiæ expeditionem c. 16. n. 10. -  Emptio eſt iuriſgentium licet postea inuenta, cap. 14. n. 4. -  Epiſtola Ioannis Tertij, circa fidem Catholicam dißeminandam, & conſeruãdam in Oriente, cap. 18. num. 5. -  Equæ iuxta Olyſiponem abſque maſculo concipiunt, c. 5. n. 6. -  Equus Seianus infœlicitatis ſymbolum, c. 8. n. 8. -  Eudoxi nauigatio in Indiã fictitia, cap. 5. num. 13. -  Exceptio etiam est intentionis excluſio, cap. 13. nu. 24. -  Excommunicatio bullæ cœnæ cõtra raptores ex naufragio, c. 2. n. 6. -  Exempla Incogniti aliena à diſputatione c. 2. num. 18. -  Extenſio de iuribus ad iura data ocupatione quod procedit quando locus naturaliter alter ab altero pendet, cap. 8. n. 15. & 16. de loco ad locum diuerſum fit, ſi à ſuperiore deſtinatus fuerit, cap. 8. n. 17. -  Exteri non poſſunt deferre merces ad loca conquiſtæ Luſitanorum cap. 8. nu. 19. poßunt prohiberi à Principe ingreßu ſuarũ prouinciarum, cap. 1. nu. 9. & a n. 16. cap. 14. n. 15 adde Ruyn. cõſ. 100. n. 3. vol. 5. -  F. -  FActum nobile didaci Silueira in fide hosti ſeruanda, cap. 15. nu. 10. -  Facultas diſponendi de rebus proprijs libera est vnicuique, & reipublic. poſt rerum diuiſionẽ c. 2. n. 9. -  Fides Luſitanorũ erga ſuos Reges abſque exemplo, c. 15. num. 3. in commercijs, cap. 15. num. 6. pueri Luſitani erga acerrimũ hostem cap. 15. num. 9. hoſti ſeruanda, cap. 15. n. 8. Fr. Antonij Laurerij erga hoſtem, cap. 15. nu. 10. mendacijs opponitur & tripliciter conſideratur quoad Regem; quoad contrahentes, quoad hoſtes, cap. 15. n. 2. -  Fides historijs adhibenda, c. 9. num. 9. -  Fiſcus, ſeu Rex non est priuilegiatus niſi in caſibus iure expreſsis, cap. 6. num. 84. -  Flumina ſunt publica hoc est populi Romani, c. 11. num. 11. -  Fluminis vſus, qui conſistit in nauigando, & piſcando, communis eſt priuatiuè vnius populi, cap. 11. num. 36. -  Fœdus cum infidelibus contra Chriſtianos inire nefas, cap. 13. num. 49. -  Fœlicitas in bellis conſilij comes & rationis, cap. 8. n. 7. -  Fœminæ ſine hominis concubitu concipiunt in Inſula Gorgonum, cap. 5. nu. 3. vide num. 6. -  D. Franciſcus de Almeida Indiæ Prorex Onoris Regi bellum intulit ad repetenda bona Luſitanorum naufragantium, capit. 2. num. 7. -  D. Franciſcus Xauerius Apoſtolorum hæres miraculis plantat fidem in Oriente cap. 18. n. 7. -  Fraus Batauorum in contractibus cum Indis, ca. 18. num. 7. -  G -  Galli, Castellani, & alij prohibiti ſunt à Luſitanis in Indiam nauigare, ca. 14. num. 47. -  Genuenſium & Venetorum ius maris defenditur, cap. 13, n. 13. -  Gerardi mercatoris teſtimonium de cultu, Chriſtique religione per Luſitanos in Orientali ora propagata, cap. 18. n. 13. -  Germani non ſunt conqueſti de Romanis circa prohibitionem commercij contra Incognitum, c. 1. n. 25. -  Gladij, vide verb. duo gladij. -  Gorgonum Inſula fœminas ſine hominum concubitu cõcipientes producit, cap. 5. num. 3. & vide numer. 6. -  Gorgonum domus, Heſperidum hortus, & ſimilia Næniæ ſunt, c. 5. nu. 12. -  D. Gregorius vocabat ſe famulum Imperatoris ob humilitatem, c. 6. n. 98. -  H -  Hanno magna claße è Gadbus in Indiam nauigauit ex aliquorum opinione, c. 5. n. 1. inuenit varias ſpecies hominum, c. 5. n. 2. deceptus & in quo circa Indicã nauigationẽ, c. 5. nu. 11. Hanonis fabulæ refelluntur, c. 5. à n. 5. -  Hæreſis Regis magis nocet Eccleſiæ, quam Pontificis Romani. c. 6. n. 96. -  Henricus Luſitaniæ Infans primus nauigationem per mare Athlanticum, ſeu Æthiopicum aperuit, ca. 1. num. 2. -  Henricus Cardinalis ſucceſſit Sebaſtiano, c. 1. n. 7. -  Henricus I. Luſitaniæ titulũ Regis ab Alex. III. accipit c. 6. n. 53. -  Herodoti historia refellitur, cap. 5. n. 22. -  Heſperion promontorium longè à bonæ ſpei promontorio diſtat, c. 5. n. 50. -  Heſperides Cabouerde, ca. 5. num. 10. -  Heſperidum hortus Gorgonũ domus & ſimilia Næniæ ſunt, c. 5. n. 12. -  Hiſpani per vim, & arma ſpoliarunt Indos, Hiſpaniæ tamen Rex iuſte retinet, & poſsidet Indias Occidentales, c. 12. n. 12. -  Hiſpaniæ Reges alijs Principibus cur prælati in nauigatione ad Indos, c. 8. n. 1. armati ſunt mari terra́ contra Turcas, Piratas, & rebelles, ca. 17. n. 2. vide verb. Rex & Reges. -  Hiſpania de facto non iure ſubiecta fuit Imperio, à quo iam libera est, c. 13. n. 9. & ab infidelium iugo liberata, ca. 9. n. 11. -  Homo ſermone humanã conſeruat ſocietatẽ, c. 5. n. 5. -  I -  Iacobus Canus Congi Regem & populum conuertit, ca. 18. num. 8. -  D. Iacobus, Thom. & alij ſancti in prælia pro Luſitanis ingrediuntur, c. 18. n. 10. -  Iaponis & Sinæ Catholici à ſuis Imperatoribus Bõziorum, & Batauorum ſuaſu profide ſubstinenda mactantur, cap. 8. n. 2. -  Ieſuitæ cum magno fructu in India orientali operantur ſunt velut Benjamin, c. 18. n. 7. Abaſsinum imperatorem cum ſubditis ad Chriſti ouile reducunt, ca. 18. num. 9. -  Ignis de igne cõmunicandus. c. 10. n. 14. -  Immemorialis non excluditur, licet contrarium conſtet ex historijs c. 14. nu. 38. non requirit titulum nec bonæ fidei quæſtionem admittit c. 14. num. 40. vide verbo præſcriptio. -  Immunitate Eccleſiæ gaudet proiectus in aera cœmeterij, c. 10. n. 46. -  Imperator Romanus ſolebat vſurpa re dignitatẽ ſummi Sacerdotis, c. 6. n. 15. priuari poteſt à Romano Pontifice, cap. 6. a n. 45. in primitiua Eccleſia non deponebatur, & quare c. 6. num. 50. habet ſupremam poteſtatem temporalem, cap. 6 nu. 61. magis pendet à Romano Pontifice, quam Rex cap. 6. num. 71. non recognoſcit ſuperiorem in temporalibus, cap. 6. n. 80. est ſuper omnes homines non ſuper Romanum Pontificem, c. 6. nu. 99. ex ſummi Pontificis electione, vel confirmatione nihil ſuperioritatis habebat ca. 6. n. 101. non habet ſupremam potestatem in vniuerſa Eccleſia circa temporalia, c. 10. nu. 18. habet iuriſdictionem in mari vltra districtum. qui terræ adiacenti competit ca. 10. nu. 41. prohibet deduci aquã ex flumine publico, cap. 11. nu. 24. mittit claßes ad mare purgandum ca. 13. num. 8. quod potest, poterit & Rex ſuperiorẽ non recognoſcens, cap: 13. num. 9. non eſt orbis dominus cap. 10. num. 47. ca. 13. num. 10. mari, & littoribus ſeruitutem imponit, cap. 13. num. 11. ius maris acquirit ex præſcriptione c. 13. n. 13. non poteſt inire fœdus cum infidelibus contra fideles cap. 13. n. 51. vide verb. rex & verb. confirmatio. -  Imperatores à Romanis eligebantur, quibus fortunæ fauit, cap. 8. n. 7. -  Imperia ex temporis diuturnitate confirmantur, c. 12. n. 13. c. 14. n. 7. -  Incognitus corrumpit, & mutat leges in orat. ad Principes: ſcribit contra ius nauigationis Indicæ Luſitanis competens cap. 1. n. 9. non probat intentionis fundamentum, c. 1. n. 21. affert exempla aliena a diſputatione, c. 2. n. 18. negat Indiam à Luſitanis inuentam, c. 3. n. 1. c. 4. n. 1. fabulas adducit, c. 5. n. 13. negat Pont. Rom. potuiſſe concedere ius in Indos, c, 7 n. 1. prouocat Luſitanos remotis armis ad conſciẽtiæ & æſtimationis tribunal, c. 8. n. 37. reijcit auctores tãquã adulatores in orat. ad principes orbis, & cap. 10. n. 23. agnoſcit mare occupari poſſe nauigando, & piſcando, c. 14. n. 50. blaterat contra Luſitanos pauperes, mẽdaces, dardanarios, & ſceleratos vocãs c. 15. n. 1. & c. 16. n. 10. mẽdax & ignorans circa Luſitaniæ diuitias c. 16. n. 9 -  India antiquis cognita, ca. 3. n. 2. ad austrũ pertinet, c. 13. n. 11. à Luſitanis primũ per nauigationẽ Atlãticã inuenta, c. 4. n. 4. & 7. de quo vaticinati ſunt ſancti, c. 4. à n. 8. an in Indiã triginta hominũ millia cũ Hannone nauigauerint? c. 5. n. 7. Occidẽtalis coniũcta, vel cũ Aſia, vel Tartaria, cap. 5. n. 21. in Indiam ſi alij primi nauigarunt, à nauigatione deſtiterunt c. 5. n. 23. Indicã nauigationem Luſitanorũ perturbantes incidunt in cenſuras, c. 13. n. 48. -  Indi tẽpore Romanorũ in Germaniam naufragijs delati, c. 5. n. 14. Orientales, & Occidẽtales à Sinis orti, c. 5. n. 15. & 21. occidẽtales non deſcendunt à decem Iudæorum Tribubus, c. 5. n. 19. Occidentales nõ permearunt ex Africa, vel Europa per inſulam Athlantidem, c. 5. n. 19. Indorum conuerſio non potuit niſi potentiſsimis Regibus committi ca. 8. n. 1. conuerſi perſeuerare non poßunt niſi ex regum Catholicorum auxilio, ca. 8. n. 2. ſimiũ, eiuſ́ dentem venerantur, c. 17. n. 5. -  Indigẽtia rerũ ab statu naturæ integræ exularet c. 1. n. 19. -  Infideles nõ ſunt ſpoliãdi rebus proprijs propter infidelitatẽ, alia ve peccata, c. 3. n. 4. per baptiſmũ non fiũt peioris cõditionis quoad tẽporalia, c. 6. n. 89. eorũ cõuerſio in India Oriẽtali cõmitti nõ potuit, niſi regibus, & ſub cõmercij colore, c. 7. n. 11. infideliũ auxiliũ inuocare cõtra fideles an liceat Principi Chriſtiano, c. 13. à n. 51. vt tales non ſunt directè ſubditi Põt. Rom. ſed indirectè c. 9. n. 4. nõ ſunt armis ad fidẽ Catholicã cogẽdi c. 9. n. 5. nõ accipiẽtes fidẽ nõ ſũt debellãdi, & an ad eã audiẽdã ſint cogendi, c. 9. n. 6. ingenio varij, & fallaces, cap. 9. n. 17. -  Iniuriæ in parentibus, patria, & regibus non vindicandæ. t. 15. n. 5. -  Inſula Gorgonũ fœminas ſine hominis concubitu concipientes producit, capit. 5. n. 2. & 6. Atlantidis mari ſubuerſa vna nocte, c. 5. num. 20. -  Intellectus cap. 1. 22. dist. c. 6. n. 63. extrauag. vnã de maioritate, c. 6. n. 64. Clem. meruit de priuil. c. 6. n. 64. c. Per venerabilem, qui filij ſint legitimi, c. 6. n. 80. c. Adrianus, c. in ſynodo 63. diſt. cap. 6. num. 100. l. de precatio. ff. ad l. Rodhiam, ca. 10. n. 17. 19. & 20. leg. ſanè. ff. de iniur. c. 10. num. 21. 23. & 24. & ca. 13. num. 7. l. venditor. ff. cõmunia prædior. c. 11. n. 2. & c. 14. n. 21. l. quod in littore. ff. de acquiren. rer. dom. ca. 11. n. 5. l. pen. ff. de rerum diuiſ. cap. 11. n. 6. & 29. l. nemo. ff. de rerum diuiſ. cap. 11. nu. 8. & 15. §. flumina, Instit. de rer. diuiſ. c. 11. nu. 11. & 31. l. ſi quiſquam. ff. de diuerſ. & temporal. c. 11. n. 16. & 21. & cap. 14. n. 23. l. vlt. de vſuca. c. 11. n. 16. 17. & 22. & c. 13. num. 15. & 16. & cap. 14. n. 14. ca. veniens de præſcript. c. 11. n. 23. l. iniuriarum. §. ſiquis me ff. de iniurijs ca. 11. n. 25. l. littora. ff. ne quid in loco publico, c. 11. num. 28. & 30. c. 14. n. 15. Ordin. libr. 5. tit. 91. c. 11. n. 36. Iulius Paulus institut. de vſuc. cap. 13. num. 20. l. vſum aquæ. C. de aquæ ductu, cap. 13. num. 14. instit. de vſucap. & præſcript. c. 13. n. 20. l. ſi duo. §. 1. ff. de iure iuran. c. 13. n. 23. l. 2. §. ſi quis à principe. ff. ne quid in loco publico c. 13. n. 37. c. 1. de præſcript. in 6. ca. 13. nu. 36. & 38. & cap. 14. n. 19. l. ſequitur. §. viam. ff. de vſucap. c. 14. n. 13. cap. cum dilectus de conſuet. c. 3. eodem in 6. cap. cum Eccleſia de cauſa poßeſ. c. ſuper quibuſdam §. præterea, de verb. ſignifi. cap. 14. n. 20. l. 1. §. vltim. l. 2. in princ. l. 3. ff. de aqua pluuia cap. 14. num. 21. l. 7. tit. 29. p. 3. c. 14. n. 26. -  Interdictum, ne quid in mari fiat, quo portus statio, iterue nauigijs deterius ſit, c. 10. num. 10. competit habenti ius maris cap. 10. n. 24. aliud ad publicas, aliud ad priuatas cauſas, c. 10. n. 25. ne nauigatio impediatur priuatum est, etiam attẽta origine rerum, c. 11. n. 14. -  Inuentio Indicæ nauigationis ſimpliciter non confert ius cap. 3. n. 13. inuenire quid ſignificet cap. 3. nu. 14. fuit in cauſa, vt Luſitani alijs præferrentur, cap. 8. n. 5. -  Ioannes primus Luſitaniæ Rex Septam expugnat, c. 1. n. 1. ſecundus in Indiã nauigationem procurat, c. 1. n. 3. promontorium bonæ ſpei per ſuos nauarchos flectit ca. 13. n. 41. ſuccurrit Regibus Catholicis ad Malacæ expugnationem & Maximiliano Romanorum Regi, ca. 16. num. 3. & 4. Abaſsini Imperiũ ad Eccleſiam Rom. reducere intendit cap. 18. nu. 9. tertius ſuccurrit Caſtellæ rebellanti pro Carolo, reijcitque a rebellibus oblatam regni inueſtituram, cap. 16. n. 6. vide verb. epiſtola. -  Ioannis Caſtrij Indiæ Proregis inſigne fidei ſeruandæ documentum, dum crinẽ barbæ oppignerat, & redemit, c. 15. n. 11. -  Iſaìas vaticinatur nauigationem Luſit anorum in Indiam, c. 4. n. 1. & c. 8. num. 1. -  Iter, via publica mutata forma præſcribuntur: ca. 14. num. 26. -  Iudex, qui principaliter de cauſa cognoſcit, poteſt cognoſcere incidenter de incompetenti, cap. 6. num. 23. Eccleſiaſticus, qui principaliter non cognoſcit de cauſa profana, poteſt incidenter, capit. 6. num. 24. -  Iudicet ille de alterius errore, qui in ſe non habet, quid condemnet, c. 15. n. 1. -  Iudæi expulſi à Caſtella magnas diuitias Luſitaniæ regno deferunt, cap. 16. numer. 9. -  Iura diſcontinua requirunt tẽpus immemoriale ad præſcriptionem excommuni, c. 14. n. 17. quæ traditio exploditur, n. 18. -  Iuramentum dignitati præſtitum tranſit in ſucceſſorem, c. 6. n. 30. -  Iuriſdictio penes duos diuerſimodè exiſtere poteſt, cap. 6. n. 70. temporalis ſuprema directè apud regem indirectè ad Pontificem pertinere poteſt, d. num. 70. cum ſeqq. maris, vide maris protectio. -  Iuriſgentium conſtitutiones variæ diuerſo naturæ statu conſiderãtur, c. 1. n. 15. & 16. vide iuſgentium. -  Iuris negatiui præſcriptio procedit à prohibitione, quando principaliter de eo agitur, non vero ſi in conſequentiam, cap. 14. num. 42. -  Iuſgentium vnicum eſt, non primarium, & ſecundarium, cap. 1. n. 13. reputatur, quod apud omnes obſeruatur licet poſtea fuerit inuentum, quod multipliciter oſtenditur, c. 14. à n. 3. cœpit cum genere humano, c. 14. n. 4. non hominum approbatio, ſed ratio naturalis conſtituit, c. 14. n. 5. -  Ius naturæ duobus modis conſideratur, c. 1. n. 22. -  Ius piſcandi in flumine, vel mari occupari potest, & donari à principe, c. 11. n. 24. & 25. nauigandi, & ſimilium an acquiratur prærccupatione ſimpliciter cap. 13. n. 29. -  Ius prohibitionis in rebus publicis requirit plures annos cap. 13. n. 30. -  Ius publicum quanto tempore præſcribatur, c. 14. n. 17. -  L -  LApideæ columnæ in Africæ littoribus collocatæ in noſtræ ditionis teſtimoniũ Luſitanorum Regum iuſſu, cap. 8. n. 5. -  Latrones graßantes in vijs publicis non gaudent immunitate Eccleſiæ, ac proinde nec piratæ, c. 10. num. 34. -  Leges vnius populi non ligãt alios populos, nec exteros Principes, cap. 14. n. 14. non audiuntur inter armorum ſtrepitum, capit. 8. num. 37. -  Legis ferendæ potestas ſupponit iuriſdictionem, ca. 10. num. 19. -  Lepra ſignificat hæreſim, cap. 6. num. 85. -  Lex vetus figura nouæ, cap. 6. n. 85. -  Lex ſumitur pro pacto in contractibus, cap. 14. nu. 21. -  Lex Castellæ in via publica, & ſimilibus non admittit præſcriptionem, c. 14. num. 25. -  Libera nauigatio alijs prohiberi poteſt, cap. 11. n. 4. -  Libertas ſine ſuperiore non congruit, c. 6. num. 8. -  Libertatem contra ſtatus primæui præſcribitur tempore ordinario, c. 13. n. 38. -  Libertus Annij Plocami in Taprobanam delatus tempore Claudij Imperatoris varios Romanorum numos ſecum deferens, ca. 5. num. 17. -  Littora ſunt communia omnibus ante occupationem, poſtea vero ſunt Principis occupantis, c. 11. n. 5. ſunt eiuſdem conditionis, cuius mare, cap. 11. n. 1. -  Littorum & maris vſus publicus est de iuregentium, ſed potest fieri publicus vnius populi, c. 14. n. 15. -  Littus maris commune ex iuregentium, cap. 10. n. 8. occupari poteſt, cap. 11. num. 15. -  Loca publica, vt occupentur ſufficit destinatio & præparatio, cap. 8. n. 13. reſpectu Principum cenſentur libera, c. 13. n. 37. -  Longa poßeſsio refertur ad decem, vel viginti annos, cap. 14. n. 24. -  Lucrum ex Indijs non æquat ſumptus pro conſeruanda fide Catholica inſumptos cap. 17. num. 3. cap. 16. num. 10. -  Ludouicus Luſitaniæ Infans cum magna claſſe iuuat Imperatorem Carolum in expugnatione Tuneti, ca. 16. n. 8. -  Luna, & cæteræ ſtellæ ſubijciuntur Soli, abeoque splẽdorem recipiunt, cap. 16. num. 40. -  Luna quarta nati, ca. 8. n. 8. -  Luſitania diues ante Indicã nauigationem, cap. 16. n. 10. auro abundans, c. 16. num. 1. ab infidelium faucibus erepta, ca. 9. n. 11. -  Luſitaniæ, Caſtellæque Reges de iure Americæ diſceptant, ac paciſcuntur, cap. 1. n. 6. -  Luſitaniæ leges ſucciplenæ, cap. 2. n. 12. -  Luſitaniæ Regibus viginti & octo Reges in India tributarij, c. 5. n. 23. -  Luſitaniæ Rex ni mittat cõcionatores ad infidelium conuerſionem non poteſt alijs prohibere in illis commercium, ca. 7. num. 10. magnos apparatus in Indiæ expeditionem faciunt animumque habent progrediendi, ideo non poſſunt ab alijs Regibus perturbari, cap. 8. num. 14. propter ſtrepitum armorum an iuſtè ſereniſsimi vocentur? cap. 8. nu. 14. habent fundatam intentionem ſuam contra omnes Principes in Indiæ nauigatione, c. 8. n. 32. Indicam nauigationem adquiſiere ex prohibitione, ex declaratione, & ex titulo, cap. 14. num. 33. intitulatur Rex Indicæ nauigationis, & commercij, cap. 14. n. 33. tituli omnibus noti, cap. 14. num. 33. habet bonam fidem in nauigatione & commercio Indico, cap. 14. num. 34. bellum contra Mauros, & Turcas geſſere abſque amicorum auxilijs, c. 16. num. 1. alios Principes Catholicos armis, pecunijs, exercitibus, vel claſsibus contra fidei hostes adiuuarunt, cap. 16. num. 1. Regnum opulentiſsimum ante Indiæ nauigationem, cap. 16. num. 11. cuius præcipua cura infidelium conuerſio, c. 18. n. 4. -  Luſitani primi in Indiam nauigarunt, cap. 4. n. 4. & 7. de iure finium, aut gradu constantiæ detrudi nequeunt, cap. 3. num. 9. Vltra Taprobanem progreſsi, cap. 3. num. 12. Colonias poſuere, Reges ſubiecere, c. 5. num. 23. ſub commercij colore occaſiones conuertendi infideles quærunt, c. 7. n. 11. in peritia nauali præstantiſsimi, c. 8. n. 6. in genio peracuti, c. 8. n. 6. fœlices in nauigationis periculis, & perferendis laboribus mari, terraque omnes ſuperant, cap. 8. num. 9. cõmercium cum Indis ſibi adquirere potuere tum ex Pontificis conceſsione, tum ex laboribus, & expenſis, cap. 8. n. 12. Reges ius Indicæ nauigationis defendunt ex omnium ſententia, cap. 13. num. 46. & ſi cum violentia Indici maris nauigationem vſurpauerint, ex temporis diuturnitate ius illud præſcripſere, cap. 14. n. 16. vincunt cauſam contra Incognitũ eiſdem armis, quibus ille pugnat, cap. 14. n. 28. pueri fides erga acerrimum hoſtem, cap. 15. numer. 9. perluſtrant quotannis Oceanum ab Herculeo freto vſque ad extremos Sinas & Iaponios, cap. 17. num. 1. Lucrum ex nauigationibus nanciſcuntur, vt eo fidem Catholicam defendant, cap. 17. nu. 2. præferunt honorem diuitijs, ca. 17. à num. 5. intra Eccleſiam Catholicam constituti ex Incogniti confeſsione cap. 18. nu. 1. laici velut Nuncij Apostolici Reges, & populos ad fidem conuertunt, cap. 18. nu. 8. in bellis diuinam opem ſunt experti contra Mauros, Turcas, & infideles, c. 18. n. 10. in Indiam arma victritia, & Crucis trophæũ inuexerunt, c. 18. n. 12. à Deo prædilecti miraculis ab Infantia Regni Luſitanici, c. 18. n. 16. inuenerũt aſtrolabiũ, c. 8. n. 6. ius habent ex Pontificia conceſſione debellandi Indos ſi prædicationi officiant, c. 9. n. 9. non ſunt abuſi bello in infideles, c. 9. n. 12. offenſi dolent, laceſsiti pugnant, iniurias acerrime perſecũtur, cap. 9. n. 13. iuſte bellum contra fideifragos ſuſcipiunt, cap. 9. nu. 14. & 15. in fide tuenda constãtiſsimi in perfidia vindicanda ſeueri, num. 14. Indos non debellarunt niſi propter fraudem Indorum, cap. 9. nu. 19. ſemel eluſi falli non patiuntur, cap. 49. n. 19. -  Luſitanis Regibus ſolis idem de Hiſpanis reſpectu Americæ cur conuerſio Indorũ commißa, c. 8. n. 3. -  Luſitanorum in Indiam nauigatio excedit fabuloſas antiquorum nauigationes cap. 8. n. 3. edictum ne alij in India nauigent ſine ipſorum licentia æquum, & iuſtum præſcripſit legitime contra omnes, c. 8. n. 29. ius in Indiæ nauigatione concluditur ex præoccupatione, conſuetudine, & deſtinatione, c. 13. n. 40. fides erga ſuos Reges abſque exemplo, c. 15. nu. 3. fides, & veritas in commercijs, cap. 15. n. 6. triũphi in Africa, & Aſia contra Turcas, Mauros, infideles, & rebelles, c. 18. n. 14. victoriæ diuino potius auxilio, quam ipſorum fortitudini tribuendæ, c. 18. n. 14. gloria, & fortitudo non diminuitur ex diuinis auxilijs, c. 18. n. 15. Regũ inſignia quinque Chriſti ſtigmata & cur magis Luſitanis, quam alijs Regibus fuerint conceſſa, c. 18. num. 17. occaſiones ampliandi Imperium in India ex auxilij præſtandi titulo, c. 9. n. 16. arces in India iuſte ædificarunt, cap. 9. n. 17. & 18. defenſio Imperij Aſiatici tribus titulis, c. 9. num. 19. vide verb. coloniæ. -  M -  Malacenſis vrbis, arciſque obſidio stupenda à Batauis, & confœderatis Regibus, c. 3. n. 8. -  Mala fides purgatur 30. annis præcipuè in ſucceſſoribus, c. 14. num. 36. probari potest indirecte contra præſcriptionem immemorialem, cap. 14. n. 38. quibus modis probatur contra præſcribentem, cap. 14. n. 38. -  Mare, & littora an ſint diuerſæ conditionis? c. 10. n. 13. an ſit de numerorerũ, quæ in commercio non ſunt? cap. 10. n. 13. ſicut arida diuiſionem recipit de iuregentium, & contrarium dicere perridiculum est, cap. 10. n. 22. comprehenditur & definitur ſub terræ territorio, cap. 10. n. 33. fundatum est in aluo, & ideo occupationis eſt capax, cap. 10. n. 47. an ſit omnibus commune de iuregentium, c. 11. n. 1. à Principe occupari poteſt c. 11. n. 4. commune de iuregentium, & per hoc littora maris, c. 11. n. 15. -  Mare aer & aqua profluens de iure naturæ communia conſiderantur, vt elementa, & vt locum occupantia, c. 10. n. 42. Mare, aer & aqua conſiderata, vt localia poſsidentur, c. 10. n. 43. Mare, & littora poſt occupationem dicuntur publica hoc eſt populi Roman. c. 11. n. 6. Mare & littus non ſunt diuerſæ conditionis, pars, & totum ſunt eiuſdem naturæ, cap. 11. n. 29. Mare inter & littus differentia ante & poſt occupationem, ca. 11. n. 31. mare, & diuerticulum differunt apud iuris Conſultos, c. 13. n. 7. -  Maris an ſit commune elemẽtum, cap. 10. n. 7. ad littus accedere nemo à populo Romano prohiberi potest, cap. 10. n. 9. nauigatio impediri non debet, ca. 10. num. 10. ius adquiri potest, & in dotem dari, c. 10. n. 15. & 32. -  Maris proprietas ad aliquem pertinere poteſt, cap. 10. num. 21. & ſi ſit nullius, protectio tamen & iurifdictio Imperatoris, vel Principis, c. 10. n. 30. -  Maris protectio & iuriſdictio de iuregentium competit omnibus Principibus ſed post occupationem præfertur poſsidens, c. 10. nu. 36. protectio neceßaria eſt ne deferantur extra Regnum merces prohibitæ, & vt ſecurè nauigetur, & ob id iuste vectigal exigitur in vniuerſo orbe, cap. 10. n. 37. immenſitas, & qualitas non repugnant adquiſitioni, c. 10. n. 38. pars pertinet ad deminiũ terræ vicinæ, c. 10. n. 40. littorum, & aeris diuiſio in totum non admittitur, ſed pro parte, c. 11. nu. 7. communis vſus omnibus hominibus quomodo accipiatur, cap. 11. n. 30. occupationem dari poſſe concluditur, cap. 11. n. 38. occupatio à Doctoribus & Iuriſconſultis admittitur, ca. 13. nu. 3. proprietas est nullius ſecundum communem, protectio, & iuriſdictio eſt Imperatoris, c. 13. num. 6. protectio iuriſdictio & imperium ad Imperatorem pertinet, c. 13. n. 12. Adriatici Imperiũ pertinet ad Venetos, c. 13. nu. 34. & littorum vſus publicus eſt iuregentium, ſed poteſt fieri publicus vnius populi, c. 14. n. 15. -  Maria moribus in Principum dominium venerunt, ca. 10. n. 48. -  Martinus de Freytas Conymbricæ præfectus fide & constantia erga Sanctium Regem illustris, cap. 15. n. 4. -  Maximilianus profligatus petit & obtinet à procuratore Regis Luſitaniæ pecuniam ad bellum restaurãdum, c. 16. n. 4. -  Media committuntur cui committitur finis, cap. 12. num. 4. -  Menchaca multas opiniones in ſcholas inuexit contra iuris, & rationis placita, c. 13. n. 1. -  Mercaturam & nauigationem omnibus communia eße ſine detrimento alicuius falſum probatur, c. 11. n. 37. -  Milites alienæ reipub. peccãt arma ſumentes in re dubia, & ad restitutionem, tenentur, c. 13. n. 48. -  Miracula ad infidelium conuerſionem cõcurrunt, vel in bellis, vel in fidei probationem, cap. 18. num. 6 hodie cur non fiant. frequentius in infidelium conuerſione ſicut olim, ca. 18. n. 6. -  Miſsiones variæ ab Apoſtolica ſede ad euãgelium prædicandum referuntur, c. 7 num. 2. -  Moyſes miraculis oſtendit ſe à Deo miſſum, c. 18. n. 3. -  Molina, & omnes reprobantur legem in materia immemorialis præſcriptionis prolege communi accipientet, c, 14. num. 22. -  Molucarum inuaſio a Batauis, c. 3. n. 7. -  Monarchia præstantiſsimum regimen, cap. 6. n. 1. Aſsiriorum & Romanorum firmior, & diuturnior, c. 6. numer. 2. -  N -  NAtura cognationem quãdam inter homines conſtituit, c. 2. n. 8. -  Nauarchi quales eligendi, c. 8. n. 8. -  Naufragantibus ſuccurrendum non bona auferenda c. 2. n. 4. -  Nauigatio ad ſtatum naturæ corruptæ pertinet, c. 1. num. 16. 17. 21. 22. & 26. neceſſaria ad ſubueniẽdũ indigentiæ humanæ cap. 1. n. 18. Hannonis in Indiam habita pro fabula apud graues autores, c. 5. n. 8. Hannonis Æquatorẽ nõ ſuperauit, n. 9. Eudoxi in Indiã fictitia, cap. 5. n. 13. Luſitanorum in indiã excedit fabuloſas antiquorum nauigationes, cap. 8. num. 3. Indica à quibus, ſi Luſitani non aperuißent, aperienda, Deo reſeruatur, capit. 8. num. 10. in Indiam an ſit omnibus communis, cap. 10. num. 2. est populi, licet aquæ vſus ſit communis, cap. 11. n. 12. an ſit de illis rebus, quæ omnibus vtilia, nobis non moleſta ſunt, cap. 11. numer. 33. ſimplex, & piſcatio non tribuit ius occupationis, cap. 11. n. 39. Luſitanorum non impedit alios Oceani vſu, cap. 11. n. 40. -  Nauigatio, & protectio maris omnibus competit de iure gentium niſi à Principè præoccupetur, capit. 13. numer. 11. de iure gentium eſt libera, capit. 13. num. 35. Indica ex præoccupatione, cap. 13. numer. 41. priuatiua Luſitanorum ad Indos eſt conformis iuri humano, & diuino, cap. 14. num. 8. nauigatio, & piſcatio præſcribitur ſi iure proprio adquiri tentetur, capit. 14. nu. 31. Indica constat immemoriali, nec fundatur in iure negatiuo, præſcribendo, & incepit, & progreſſa est cum aliorum prohibitione, cap. 14. num. 47. -  Nauigans, & piſcans quaſi poßeſsione durante habet ius alios prohibendi, c. 14. n. 53. -  Nauigando, & piſcando Accolæ maris Indici an conſeruauerint antiquam poſſeſsionem, cap. 14. num. 49. -  Nauigantes in Indiam abſque Luſitaniæ Regis beneplacito bonis, & vita ſpoliati, cap. 8. n. 25. ca. 14. num. 47. -  Nauigationis libertas non pertinet ad primum naturæ integræ ſtatum, c. 1. n. 26. & 27. -  Nauigationem impediens inique agit, cap. 10. n. 14. nauigationem Luſitanorum impediens incurrit cenſuras, c. 13. n. 48. & mercaturam omnibus cõmunia eße ſine detrimento alicuius falſum probatur, c. 11. n. 37. -  Nauigare eſt contra naturã, cap. 1. num. 20. nauigare, & peregrinari non cadũt ſub præceptum, cap. 1. nu. 23. Nemo prohiberi poteſt à priuato à Principe vero ſic, cap. 11. nu. 12. & piſcari de iure gentiũ omnibus competit, c. 14. num. 29. -  Neceſsitate in extrema omnia ſunt communia, cap. 2. n. 3. -  Negotiari, & peregrinari de iuregentium fas eſt, quouſque prohibeatur, cap. 2. n. 15. -  Nemo ad littus accedere prohiberi potest, capit. 11. numer. 8. -  Notoria Romæ ignorari non poßunt, c. 8. n. 23. -  Nouatores miraculis ſuam doctrinam non confirmãt cap. 18. n. 3. -  Numiſma Augusti Cæſaris imagine inſignitum reperitur in America per Hiſpanos, cap. 5. num. 16. & 17. -  Numiſmata Latinis litteris inſignita noſtris temporibus inuenta in Taprobana, c. 5. n. 18. -  Nutus in ſuperiore ſignificat Imperium, cap. 6. nu. 65. -  O -  OCcaſio Batauorum ad inſeſtandum ius nauigationis Indicæ, c. 1. n. 8. -  Oceani nauigatio ad Hiſpaniæ Regem pertinet, c. 10. n. 49. -  Oceanus ſubuertit Batauorum interras, cap. 13. nu. 51. -  Occidentales Indi non deſcẽdunt à decem Iudæorum Tribubus contra Borrellũ, & alios, c. 5. n. 19. -  Occidentalis India coniuncta cum Aſia, vel Tartaria coniecturatur, cap. 5. num. 21. -  Occupari quod poteſt an ſit iuriſgentium, c. 10. n. 11. & c. 11. n. 15. -  Occupationem maris dari poſſe concluditur, cap. 11. n. 38. -  Occupatio maris & adquiſitio concluditur, cap. 10. n. 50. -  Occupationis incapacia adquiri non poſſunt, cap. 10. n. 4. -  Olyſipponem iuxta equæ abſque maſculo concipiunt, c. 5. num. 6. -  Olyſippo Orientis domina, ca. 5. n. 23. -  Olyſippo totius orbis emporiũ, c. 16. n. 12. -  Olyſippone ſingulis annis expenduntur viginti millia aureorum in odoribus, qui ſacris in delubris cremantur, c. 17. n. 4. -  Onoris Regi bellum intulit D. Franciſcus de Almeida Indiæ Prorex ad repetenda bona Luſitanorũ naufragantium, cap. 2. num. 7. -  Orbis diuiditur in quinque zonas, c. 4. n. 5. -  Orientales & Occidentales Indi à Sinis originem ſeducere iactant, cap. 5. n. 15. & 21. -  Ozias rex lepra percußus & à Regno eiectus à ſummo Sacerdote, c. 6. n. 85. -  P -  PActa cum Principibus inita obligant ſuos ſubditos, c. 8. n. 34. inter Regẽ Luſitaniæ, & Regem Castellæ obligant Comitem Flãdriæ, qui est Rex Castellæ c. 8. n. 35. -  Par in parem non habet Imperium, c. 12. n. 2. -  Paſcendi, corrigendi, & ſimiles authoritates ſunt generales, & ita comprehendunt etiam Reges, c. 6. nu. 83. -  Paſcua, piſcationes, lignationes, & ſimilia præſcribuntur à populo contra populum, c. 14. n. 11. -  Patriæ honorem, & vitam debemus, c. 15. n. 5. -  D. paulus mira culis doctrinam Christi confirmat, c. 18. n. 3. -  peregrinari in alienas Prouincias an fas ſit cuilibet ex iuregentium primario, cap. 1. n. 12. -  petrus clauiger terreni, & æterni Imperij, c. 6. n. 55. & 63. -  philippus II. Caſtellæ Rex ſucceßit Henrico, cap. 1. nu. 7. -  Piratæ & rebelles nullum ius adquirunt, cap. 14. num. 47. -  Piſcando in diuerticulo maris, vel fluminis an alium prohibere quis poſsit? cap. 10. n. 12. vide verb. nauigando. -  Piſcari an poſsit quis prohiberi, & præſcribi piſcatio? c. 11. n. 16. -  Piſcari, & nauigare in alieno lacu non licet, cap. 11. n. 35. de iuregentium omnibus competit, cap. 14. n. 29. vide verbo nauigãs, & nauigatio. -  Piſcationem, & venationẽ prohibere poteſt dominus in re propria, cap. 11. nu. 36. vide verb. paſcua. -  Pœna in raptores bonorum ex naufragio, c. 2. n. 5. -  Poetæ in cognitione iuris naturalis plurimo iudicio valent, cap. 10. n. 3. -  Pontifex Romanus perpetuus Chriſti Vicarius, c. 6. n. 7. illius ſucceſsio inuariabilis cap. 6. numer. 7. -  Pontifices Romani agnoſcũt poteſtatem Pontificiam in Imperatores, & Reges, c, 6. nu. 41. ſunt iudices, & teſtes integerrimi in afſerendo ſuo Principatu, c. 6. n. 42. -  Pontificis potestatem in imperatores & Reges firmãt Pontifices, Concilia, Doctores Vniuerſi, & communis Eccleſiæ conſenſus, ca. 6. n. 44. -  Pontifex Rom. potest procedere contra Reges, & Imperatores, vſque ad depoſitionem, cap. 6. n. 45. poteſt impedire ne hæreticus in Regem, aut Imperatorẽ eligatur, cap. 6. n. 47. aliquando non deponit Regẽ aut Imperatorem ex timore malorum, c. 6. n. 47. nõ deponit Regem, aut Imperatorem, vt ordinarius iudex, ſed vt paſtor vniuerſalis, cap. 6. n. 48. non poteſt deponere ad libitũ, nec priuare, cap. 6. n. 48. non poteſt ſe ſubijcere alterius iudicio niſi arbitrario, cap. 6. n. 51. Principibus de Eccleſia benemeritis titulos dat, cap. 6. nu. 53. poteſtatem temporalẽ exercet circa tranſlationẽ Imperij, iuramentum Imperatoris depoſitionem, & ſimilia, cap. 6. n. 57. vtrũ habeat ſupremam poteſtatem temporalem in orbe Christiano, cap. 6. nu. 54. non habet iuriſdictionem ſupremam temporalem directè, cap. 6. n. 58. non cognoſcit de rebus temporalibus, cap. 6. n. 59. exercendo directè iuriſdictionem temporalem nõ perturbat poteſtatem Regis ſupremã cap. 6. n. 69. non vſurpat Regnum, nec potestatem ſupremã temporalem deponendo Reges, cap. 6. nu. 75. redditurus est rationem pro Regibus eorumque regiminibus. cap. 6. n. 78 non habet potestatem debellandi infideles, c. 9. n. 1. nec iuriſdictionem in eos cap. 9. n. 2. poteſt cogere Principem paganum, ne impediat conuerſionẽ, & eximere conuerſos ab illius obedientia, capit. 9. n. 7. -  Pontifex, & Imperator ſunt duo membra, ſed ille caput, hic brachium, cap. 6. num. 79. ille in capite, hic in brachio vnguntur, ca. 6. num. 79. deponendo Reges non est maior Deo, c. 6. n. 88. ſi ſit hæreticus deponi potest, ergo Rex, & Imperator, c. 6. num. 95. Pontificis deſcriptio, ca. 6. num. 102. concedere potuit Regibus Hiſpaniæ ius nauigandi in indias, cap. 6. nu. 103. vrbis & orbis Epiſcopus eſt, & ex Apoſtolico officio tenetur Eccleſiã ſeruare, & amplificare, mittere́ prædicatores in infidelium Regiones, c. 7. num. 2. non potest concedere dominium in Indos nec ius nauigandi per ſe, c. 7. n. 7. committere potuit Regibus Hiſpaniæ cõuerſionem Indorum & in conſequentiam nauigationem, & commercium alijs prohibere, c. 7. n. 8. potest cogere Reges Catholicos ad pacem, non tamen cogit, & quare, cap. 7. nu. 5. potest in fidei fauorem commercium vni Principi concedere alijs prohibere c. 8. n. 18. poteſt Sarracenorum prouincias inter Principes Christianos diſtribuere, & creare nouos Principes, cap. 8. n. 42. an habeat poteſtatem debellãdi infideles, c. 9. n. 1. Pontificis eſt vniuerſam potentiam Regum Christianorum dirigere ad finem ſupernaturalem, cap. 8. nu. 43. non habet iuriſdictionem in infideles, nec propter infidelitatem alia vè peccata contra naturam potest eos debellare, cap. 9 n. 2. ſæcularem principaliter non habet iuriſdictionem in totum orbem, cap. 12. n. 1. habet temporalẽ in vniuerſum orbem excõmuni, non tamen eã Principibus ſæcularibus concedere poſſet, cap. 12. n. 2. nõ eſt dominus maris oceani, nec potuit Regibus Hiſpaniæ inſulas Occidẽtales donare, c. 12. n. 5. non potuit concedere Regibus Hiſpaniæ Inſulas barbarorum ad effectum vt poſtea cõuerterẽtur cap. 12. n. 8. potuit concedere nauigationem Indicam Principibus Hiſpaniæ priuatiuè quoad alies Principes pro infideliuũ cõuerſione, c. 12. n. 9. -  Pontifices Rom. concedũt Luſitaniæ Regibus ius nauigationis in Indias, cap. 1. n. 4. prohibent alijs in Indiam nauigare abſque Luſitanorum licentia, capit. 8. num. 26. aliquando depoſiti, & iudicati à Principibus per vim, & nefas, ca. 6. n. 52. -  Pontificiæ bullæ verba referuntur circa conuerſionis commiſsionem Regibus Luſitantæ delegatæ, c. 7. n. 9. -  Pontificiæ conſtitutiones Romæ promulgatæ vbique obligant, c. 8. n. 23. -  Pontifices Romani referuntur, qui munus prædicationis Regibus Luſitaniæ cõmiſere, & cõmiſsio defenditur à pluribus, c. 7. n. 4. -  Populus Rom. poteſt à ſuis littoribus hostes & alios prohibere, ſuiſque tantum illa concedere, c. 11. n. 8. -  Poſsideri quæ poßunt, poßunt & præſcribi, & quæ dominio adquiri nõ poßunt, nõ poßũt poſsideri, c. 11. n. 20. -  Potestas Eccleſiaſtica imperfecte & perfecte cõſiderari poteſt, c. 6. n. 11. nõ expirauit morte Petri, c. 6. n. 26. & 33. -  Potestas ſpiritualis, vide ſpiritualis poteſtas. -  Poteſtas omnis à Deo ca. 6. n. 17. -  Potestas tẽporalis à Deo mediate obtenta c. 6. n. 19. tẽditque in finẽ naturalẽ, c. 6. n. 21. tẽporalis ſuprema directe cõſideratur, c. 6. n. 22. -  Poteſtas, ſeu iuriſdictio ſæcularis indirecte conſiderata propriè dicitur Eccleſiastica, non ſæcularis, ca. 6. num. 25. & 71. Regalis olim non erat coniũcta cũ ſpirituali ex iure diuino, ſed ex populi deputatione, ſuitque diſiuncta, tàm apud infideles, quàm apud fideles, cap. 6. n. 36. ſuprema non poteſt exiſtere penes duos, c. 6. n. 61. -  Potestas deponendi Reges in finem ſupernaturalem nõ importat ſupremam temporalem, c. 6. n. 68. -  Potestas Pontificis temporalis probatur iure diuino, c. 6. n. 81. -  Poteſtatis temporalis conſeruatio non requirit ſpiritualium deſtructionem, c. 6. n. 90. -  Potestas legis ferendæ ſupponit iuriſdictionem, c. 10. n. 19. -  Potestas excellentiæ à Chriſto Domino, nec in ſpiritualibus, nec in temparalibus fuit Petro, & ſucceßoribus communicata, ca. 12. num. 3. -  Prædis illecti caueant ne fiãt prædæ, c. 17. n. 3. -  Præoccupatio in rebus publicis præualet, c. 11. n. 18. inter ſupremos Principes ſufficit in rebus publicis, ca. 13. n. 31. -  Præparamenta faciens præferendus eſt, cap. 8. n. 13. -  Præſcribens adquirit dominiũ directum, & vindicationem c. 13. n. 23. -  Præſcribens res publicas contra priuatum tempore tãtum ordinario indiget, ca. 14. n. 24. -  Præſcribenti cur exceptio, nõ actio iniure concedatur, c. 13. n. 24. -  Præſcriptibile eſt, quod eſt renuntiabile, ca. 14. nu. 51. -  Præſcriptio iuris realis in vno loco extenditur contra omnes perſonas, quæ de nouo veniunt, ca. 8. nu. 30. -  Præſcriptio, & priuilegium concurrere poſſunt, ca. 11. n. 23. -  Præſcriptionis edictum prohibitorium eſt, cap. 13. n. 4. -  Præſcriptio immemorialis requiritur ab ſoribentibus ad maris adquiſitionem cap. 13. n. 14. -  Præſcriptionis ius in rebus publicis non adquiritur ex lõgo tempore, ſed ex immemoriali: cap. 13. num. 15. & 17. -  Præſcriptio an importet apud Iuriſconſultos exceptionẽ tantum? cap. 13. nu. 16. pro exceptione capitur frequentius apud Iuriſconſultos, c. 13. n. 18. præſcriptio & exceptio differunt, ca. 13. num. 18. non differũt tanquam ſpecies, & genus, cap. 13. n. 19. non ſolum comprehendit exceptionem ex tempore ortam ſed & alias, cap. 13. num. 19. pro adquiſitione per poſſeſsionem non eſt barbarum & incognitum Iuriſconſultis, c. 13. n. 20. pro exceptione capitur, quoties exceptio ante litis contestationem proponitur, vt eſt exceptio dilatoria, & aliquæ ex peremptorijs c. 13. n. 25. inter eam & conſuetisdinẽ magnæ differentiæ, cap. 13. n. 27. immemorialis dicitur conſuetudo, c. 13. n. 27. immemorialis requiritur ad præſcribenda loca publica à priuatis, Princeps ad obtinẽda loca publica non indiget immemoriali, ſed occupatione tãtũ, c. 13. n. 28. -  Præſcriptio Iuriſciuilis inuentum an locum obtineat inter ſupremos Principes, c. 14. n. 1. -  Præſcriptio iuriſciuilis inuenta, apud Romanos cœpit à lege 12. tabullarum, ſed & apud Athenienſes, & alios fuit antiquior & ab omnibus recepta est, c. 14. num. 2. immemorialis eſt alterum ius naturœ, c. 14. num. 6. etiam immemorialis requirit bonam fidẽ, c. 14. n. 34. iurium negatiuorum incipit à tempore prohibitionis, ca. 14. n. 41. iuris negatiui nocet non ſolum prohibitis, ſed ſcientibus, c. 14. n. 43. iuris realis porrigitur ad omnes, c. 14. n. 44. immemorialis non procedit in mere negatiuis, niſi de prohibitione conſtet, cap. 14. n. 46. iuris negatiui procedit à prohibitione quando principaliter de eo iure agitur, non vero ſi in conſequentiam c. 14. n. 42. -  Præſumptio primæut ſtatus tollitur per poſſeſsionem lõgi temporis, cap. 13. n. 39. -  Primi terrarum, maris. & cõuerſionis cultores alijs præferendi? c. 8. n. 4. -  Primogenitus communiter erat Sacerdos in ſtatu naturæ, c. 6. n. 12. -  Princeps poteſt commercium in ſuis terris interdicere exteris & vaßallis in alienis, c. 1. n. 24. & c. 2. nu. 13. vide verbo exteri: ſupremus eſt iudex in ſua cauſa, cap. 6. n. 42. eſt iudex competens in cauſa ſuæ dignitatis, cap. 6. nu. 43. tenetur dirigere populum in beatitudinem, quæ est vltimus finis, cap. 6. num. 46. -  Principibus ſæcularibus nunquam ſpiritualis poteſtas competiuit, c. 6. n. 34. -  Principibus omnibus Chriſtianis fas eſt procurare infidelium conuerſionem niſi à Romano Pontifice prohibeantur ex iuſta cauſa, c. 8. n. 40. -  Principes Chriſtiani vocati à Pontifice in ſocietatem nauigationis Indicæ eam non admiſerunt, vnde ſibi præiudicarunt, c. 8. nu. 20. Romæ legatos habere ſolent, reſque magni momenti in curia gestas ignorare non poſſunt, capit. 8. num. 22. -  Princeps ius ſibi dicit in cauſa ſua, c. 10. nu. 29. in portu & in mari exigere vectigal potest, c. 10. n. 31. ſupremus non indiget licentia aut priuilegio alterius Principis ad occupanda loca publica, c. 13. nu. 32. ſi bona fide rem poſsidet, non tenetur eam dimittere, aut diuidere, vel in arbitros compromittere, & ſi dubia res ſit, c. 13. n. 46. mouendo arma cõtra Principem poſſeßorem in re dubia peccat grauiſsime, licet ius ſuum probabilius putet c. 13. n. 47. prohibere potest exteros ingreſſu ſuarum prouinciarum, c. 14. n. 15. ad eum ſpectat aſsignare terminos & loca publica, c. 14. n. 28. priuatiuè concedit nauigationis ius, & piſcationis, c. 14. n. 30. illius dominium non excluditur ex dominio particularium inferiorum, ca. 14. n. 49. ſine præſcriptione non potest eſſe ſecurus, c. 14. n. 1. -  Priuatus in maris iure vtitur priuato interdicto, ca. 10. nu. 29. nihil in mari prohibere poteſt ad impediendam nauigationem, c. 11. n. 13. indigẽt immemoriali ad occupanda loca publica, cap. 13. n. 32. præſcribere non poteſt res publicas, c. 14. n. 10. -  Priuilegium Regi nomine proprio conceßum tranſit in ſucceßorem, c. 6. n. 32. -  Proclama generale habet vim citationis, c. 8. n. 24 omnibus nocet, c. 14. n. 33 -  Prohibitio in rebus publicis, vt competat, neceſſaria est præſcriptio, c. 13. nu. 30. vſucapionis in rebus publicis procedit reſpectu priuatorum, cap. 13. num. 37. præſumitur ex immemoriali ſi neceſſaria est, cap. 14. n. 45. -  Proiectus in aera cœmeterij immunitate Eccleſiæ gaudet, c. 10. n. 46. -  Promiſsiones legis veteris temporales, cap. 6. num. 92. -  Promontorium Heſperion longe à bonæ ſpei promontorio diſtat, c. 5. n. 10. bonæ ſpei quando præter nauigatũ, & à quo, c. 13. nu. 41. -  Proprietas maris dari potest, c. 13. n. 7. -  Publica loca vt occupentur ſufſicit destinatio & præparatio, c. 8. n. 13. poſſunt fieri priuati per Principẽ, c. 11. n. 24. præſcribi ex Romanorũ more, non tamen adquiri per alios modos prohibentur, c. 11. n. 26. etiã quoad dominium occupari poßunt per ædificium, vel piſcationis ius, c. 11. nu. 27. iuriſgentium quæ ſint cognitione difficile, c. 11. num. 33. publica iura non adquiruntur poßeſsione longa etiam tempore Imperatorem, ſed immemoriali, cap. 13. numer. 17. tàm iure gentium, quàm ciuili poſſunt a populo contra populum præſcribi, capit. 14. numer. 11. -  Publicæ res præſcribuntur etiam cum violentia, cap. 14. num. 12. -  Publicarum rerum vſucapio prohibetur ex moribus ciuitatum, c. 14. n. 14. -  Pueri Luſitani fides erga acerrimum hostem, ca. 15. num. 9. -  Q -  QVadraginta annorũ curſus cum titulo vim habet immemorialis, ca. 13. n. 44. -  Quantum tempus requiratur ad præſcribendum ius publicum, c. 14. n. 17. -  Quarta Luna nati, c. 8. n. 8. -  Quaſi poſſeſsio ſeu animus posſidendi ius piſcationis, & nauigationis tripliciter probatur ex prohibitione, ex declaratione, ex titulo, ca. 14. n. 32. -  R -  RAtio naturalis autor iuriſgentium, capit. 1. nu. 14. -  Ratio huius operis redditur, c. 1. n. 10. -  Rebellio, & arma ius non dant ad aliorum iura occupanda, c. 14. n. 48. -  Rebellio est maximum malum, c. 15. n. 5. -  Rebellare contra ſuum Principem etiam malum, & tyrannum non licet, c. 15. num. 5. -  Regalis poteſtas vide poteſtas regalis. -  Reges nihil ſpiritualitatis tatis à Chriſto conſequuti ſunt, c. 6. n. 35. non deponebantur in primitiua Eccleſia, & ratio, c. 6. n. 50. -  Reges infideles per baptiſmũ non fiunt peioris conditionis quoad temporalia quã ante baptiſmum erant, c. 6. nu. 89. Reges Hiſpaniæ constituuntur delegati à Romano Pontifice ad Indorum conuerſionem, c. 7. n. 3. alijs Principibus cur prælati in nauigatione ad Indos, cap. 8. n. 1. -  Reges Luſitaniæ magnos apparatus in Indiæ expeditionem faciunt, animumque habent progrediendi, ideo non poßunt ab alijs Regibus perturbari, ca. 8. n. 14. propter ſtrepitum armorum an iuste ſereniſsimi vocentur, c. 8. n. 14. -  Reges ſupremi eandem poteſtatem habent, quam Imperator, c. 13. n. 9. Hiſpaniæ non recognoſcunt Imperatorem in temporalibus, c. 13. n. 9. Luſitani ius Indicæ nauigationis defendunt ex omnium ſententia, c. 13. n. 45. -  Reges velut patres colendi, & ferendi, c. 15. num. 5. non poſſunt inire fœdus cũ infidelibus contra fideles, cap. 13. n. 51. -  Regi ſub nomine proprio relictum debetur ſucceßori, c. 6. n. 31. -  Regi priuilegium nomine proprio conceßum tranſit in ſucceßorem, c. 6. n. 32. -  Regibus Luſitaniæ ſolis, idem de Hiſpanis reſpectu Americæ cur conuerſio Indorum commißa, c. 8. n. 3. -  Regina Athalia Regno, & vita ob hæreſim à Sacerdote ſummo priuata, c. 6. num. 86. -  Regis electio ad populum pertinet, c. 6. n. 19. Regis, & Imperatoris priuatio in Cõcilio, & ſine concilio fieri potest, c. 6. nu. 49. hæreſis magis nocet Eccleſiæ, quã Pontificis Rom. c. 6. n. 96. Hiſpaniæ ſubditi fœlices, c. 15. n. 5. -  Regnum potest priuare Regẽ tyrannum, c. 6. n. 96. -  Religio vera ſemper in Luſitanis eluxit, c. 18. n. 14. -  Res, quæ in commercio non eſt nec in pactum deduci, nec præſcribi poteſt, c. 7. n. 12. quæ in pactum deduci poſſunt, poßunt & præſcribi, c. 7. n. 13. -  Res publica cõtra aliam præſcribit loca, & iura publica etiam cum violentia, c. 14. n. 13. -  Rex Angliæ titulis à Pontifice Rom. condecoratus, c. 6 num. 53. -  Rex Emanuel donatiua nobilibus indixit ad proſequẽdam Indiæ nauigationem poſt ærarium exhauſtum, c. 16. n. 10. opitulatur Caſtellæ pro Carolo abſente, c. 16. n. 6. -  Rex ſeu fiſcus non eſt priuilegiatus, niſi in caſibus iure expreſsis, c. 6. n. 84. in lege veteri excellentior ſimpliciter Sacerdote, c. 6. n. 92. vide n. 15. Luſitaniæ ni mittat concionatores ad infidelium conuerſionẽ non poteſt alijs prohibere cũ illis commercium, c. 7. n. 10. ſuperiorem non recognoſcens idẽ poteſt quod Imperator, c. 13. n. 8. Hiſpaniæ nõ dominus, ſed pater eſt, c. 15. n. 5. Luſitaniæ in Africa & Aſia magnos ſumptus facit in fidei tutelam, & incrementũ, c. 17. n. 2. Hiſpaniæ armatus est mari, terraque contra Turcas, Mauros, piratas, & rebelles, c. 17. n. 2 -  Romana ſedes cur Apoſtolica nuncupetur, cap. 7. n. 2. -  Romani in Americam non nauigarunt, c. 5. num. 17. propter ſocios bella geßerunt, c. 9. n. 16. -  Romæ notoria ignorari non poßunt, c. 8. n. 23. -  Romanum ad Pontificem ſpectat miſsionum diſtributio, c. 8. n. 41. vide verb. Pontifex Romanus. -  S -  SAcerdos in ſtatu naturæ erat communiter primogenitus, ca. 6. n. 12. excellentior Rege in lege naturali, ſcripta, & gratiæ, c. 6. nu. 14. & 15. -  Sacerdotis Abiatharis depoſitio per Salomonen nõ dat potestatẽ Regi, aut Imperatori contra ſummum Pontiſicem, c. 6. n. 91. -  Saguntini Cartaginenſes ad commercium non admiſerunt propter ſubiectionis timorem, c. 2. n. 14. -  Samatra est aurea Cherſoneſus, c. 4. n. 2. -  Sarraceni conantur ex India Luſitanos excludere, c. 8. n. 27. ſunt Dei flagellũ cõtra Chriſtianos, c. 13. n. 50 -  Sæcularis potestas, & iuriſdictio quomodo conſideretur c. 6. n. 25. & 71. -  Sebaſtianus Luſitaniæ Rex in Africa occubuit, cap. 1. num. 7. -  Seneca, Virgilius, & Sybillæ vaticinantur nostrorum in Indiam nauigationem, c. 8. n. 8. -  Seneca damnat imprudentiæ Brutum ob Cæſaris occiſionem ſpe libertatis, cap. 6. num. 2. -  Sentontia in Venetorum fauorem pro maris Adriatici iure, c. 13. n. 34. -  Septemtrionis pars adhuc incognita, c. 11. n. 41. -  Seruitus priuata mari imponi non potest, publica ſic, cap. 11. numer. 2. aquæ ductus, & itineri à priuato non imponitur, a Principe impetratur, cap. 11. numer. 3. quæ perſonæ à re debetur, realis est, cap. 14. n. 44. conſuetudine adquiritur, quæ habet vim legis, c. 14. n. 20. -  Seruitutum continuarum, & diſcontinuarum diſcrimen exploditur, cap. 14. num. 18. -  Simio in India templum celebre dicatum, capit. 17. num. 5. -  Sina, & Iapo martyribus pro fide Catholica triumphat c. 18. n. 7. -  Sinarum barbara ſtatuta cõtra peregrinos, & naufragos, c. 2. n. 8. -  Sinæ olim nauigationis & cõmercij Orientaliũ, & Occidentalium Indiarum domini, c. 5. n. 15. -  Sinæ, & Iapones Catholici à ſuis Imperatoribus Bonziorum, & Batauorum ſuaſu pro fide ſustinenda interficiuntur, c. 8. n. 2. -  Socotora inſula a D. Thoma cõuerſa à noſtris liberatur, cap. 9. n. 9. -  Soli Luna, & cæteræ ſtellæ ſubijciuntur abeoque ſplendorem recipiunt, cap. 6. num. 40. -  Spiritualis poteſtas à Chriſto Domino perfecta emanauit, ſupernaturaleſque producit effectus, cap. 6. num. 13. nullum effectum pernaturalem producebat in lege ſcripta ca. 6. n. 11. differt à temporali in multis præcipue ex origine & fine, c 6. n. 16. Petro immediatè a Christo Domino conceſſa, c. 6. n. 18. dirigitur in finem ſupernaturalem, c. 6. n. 20. nunquam ſæcularibus Principibus cõpetiuit, c. 6. n. 34. ſuperior est temporali, c. 6. à n. 37 verſatur in miſsionibus prædicatorum in orbem, c. 7. n. 3. -  Spiritus pot eſt carni imperare etiam ad vitæ profuſionem, c. 6. n. 38. -  Spolia hoſtium Luſitaniam ditarunt, c. 18. n. 19. -  Statuta Sinarum contra peregrinos, & naufragos barbara, c. 2. n. 8. -  Statutum prohibens extraneis vendere valet, c. 2. num. 11. -  Stephanus Ataidius Mombacenſem arcem propugnat à Batauis, c. 3. nu. 6. -  Succeßor in dignitate anteceßorum fœdus ſeruare tesnetur, c. 8. n. 36. -  Suprema poteſtas non potest existere penes duos, ca. 6. n. 61. -  Supremus Princeps eſt iudex in ſua cauſa, c. 6. nu. 42. in cauſa ſuæ dignitatis, c. 6. n. 43. -  Sybillæ Virgilius & Seneca vaticinantur noſtrorum in Indiam nauigationem, c. 8. n. 6. -  T -  TAprobanæ notitia, & deſcriptio ab antiquis, ca. 3. num. 3. vocatur Ceilam, olim à Romanis inuenta, & vltimus illis finis, Taprobanam vltra Luſitani progreſsi, c. 3. n. 12. -  Temporalis potestas à Deo mediate obtenta, c. 6. nu. 19. differt ab ſpirituali, c. 16. n. 16. tendit in finem naturalem, c. 6. n. 21. directè ſuprema conſideratur, c. 6. n. 22. -  Tempus centum annorum an & quando immemoriali æquiparetur? c. 13. n. 43. -  Theophilus instit. compilator, c. 11. n. 11. -  Terra est inferior ſphæra cæteris elementis, c. 10. n. 47. -  Terminos, & loca publica aſsignat Princeps, c. 14. n. 28 -  D. Thomas Apostolus prædixit noſtram in Indiam nauigationem, deſignauitque tempus, c. 4. n. 10. Chriſti latus, & vulnera perſcrutatur, vt corum fidem, & veritatem gentibus reuelaret, Luſitaniſque idẽ officium relinqueret, cap. 18. n. 17, -  Titulum validum habens à principe non indiget præſcriptione in rebus publicis, c. 14. nu. 23. inſufficiens dat cauſam præſcriptioni, c. 11. n. 21. -  Titulus Regis Luſitaniæ circa Indicam nauigationẽ constat & defẽditur multipliciter, c. 14. n. 39. & omnibus notus, u. 33. -  Tranſitus innocuus per alienas terras liber eße debet, c. 2. n. 2. -  Tristanus a Cunia Socotorã liberat à Mahometis, cap. 9. n. 9. -  Turcarum Imperator in armis ius conſiſtere aßerit, c. 14. n. 48.. -  V -  VAſcus à Gama quo tempore in Indiam nauigauit, c. 13. n. 42. primus in Indiam nauigauit, ca. 4. num. 7. -  Vectigalia intra quot maris milliaria exigi poßunt, c. 10. n. 35. cur in mari, & portu exigãtur c. 10. n. 37 -  Vendere rem ſuam nemo cogitur inuitus, ca. 2. num. 9. cum ſeqq. -  Venatio poteſt concedi, & prohiberi à Principe, cap. 11. num. 24. prohiberi potest à Domino iure propria, c. 11. n. 35. -  Venetorum dux annulo deſponſat mare ex Pontificia concefsione, capit. 10. n. 32. ius maris defenditur, c. 13. n. 13. origo, & Imperium, c. 13. n. 33. -  Venetis opus non eſt immemoriali ad Adriatici maris occupationem tuendam, c. 13. n. 33. -  Verba directe, & indirecte quid ſignificent, c. 6. n. 77 -  Verbum obtinere refertur ad poßeſsionem, capit. 11. num. 19. -  Verbum, præſcribere, explicatur, c. 13. n. 21. -  Veritas Luſitanorum in commercijs, cap. 15. numero 6. -  Via publica forum, & ſimilia non præſcribuntur, ca. 14. numer. 25. mutata forma præſcribuntur tempore immemoriali, ca. 14. num. 26. -  Vicarius Chriſti vſque ad finem ſæculi durabit, ca. 6. num. 5. -  Victoria, & Ægidius taxantur dum reſoluunt non poſſe Principem ſine cauſa exteros à ſuis terris, & cõmercijs arcere, capit. 2. num. 17. -  Victoria inſignis ad ſalſum amnem contra Mauros, cap. 16. n. 5. -  Virga ſignificat coactionem c. 6. n. 82. -  Virgilius, & Seneca, & Sybillæ vaticinantur noſtrorum in Indiam nauigationem, c. 8. n. 6. -  Virgo, Iacobus, & Thomas & alij ſancti viſibiliter in prælia pro Luſitanis ingreſi, c. 18. n. 10. -  Vis directiua inefficax ſine coactiua, cap. 6. num. 82. -  Vitæ hominum centum annos excedentes, cap. 13. num. 43. -  Vitam & honorem patriæ debemus, c. 15. n. 5. -  Vnctio Imperatoris quid ſignificet, c. 6. n. 79. -  Vrbes maioribus, minoribus vè territorijs circunſcribuntur, c. 10. n. 40. -  Vſus aquæ, qui conſistit in bibendo, hauriendo, & lauando, eſt omnibus communis, ca. 11. nu. 34. publicus adquiri potest ex tempore immemoriali, ca. 13. num. 14. -  Vſucapio alienationis verbo continetur, cap. 7. num. 14. illa quare ſæpius vſi fuerint Iuriſconſulti, quã præſcriptione, cap. 13. numer. 22. -  Vſucapionis prohibitio in rebus publicis procedit reſpectu priuatorum, earumque vſucapio prohibetur ex moribus ciuitatum, ca. 14. n. 14. -  Vtens iure communi non præſcribit, & in dubio ita vti cenſetur, c. 14. n. 19. -  Vtile alteri & mihi non molestum est communicandum, c. 10. n. 14. -  X -  D. Xauerius teſtatur Gamam primum in Indiã nauigaſſe, c. 4. n. 11. miraculis plantat in Inda oriẽtali Eccleſiam, cap. 18. num. 7. -  Z -  Zona torrida antiquis Imperuia, cap. 4. num. 5. -  Zona torrida viam ad Antarcticum impediebat ex Catholicorum etiam aſſertione, c. 4. n. 6. 
 
 
FINIS.