APOLOGIA IOANNIS GENESII SEPVLVEDAE PRO LIBRO DE IVSTIS BELLI CAVSIS AD ampliſ ſimum , & doctiſ ſimum præ ſulem . D. ANTONIVM RAMIRVM Episcopum Segouienſem . ANT. AVGVSTINVS IO. GENESIO SEPVLVEDAE. S. SVMMAM illius quæ ſtionis de bello Indico, quæ a te in libro de iustis belli cauſis pluribus uerbis perdocte perq; eleganter disputatur, cũ optimo antistite Philippo Archinto Pontificis Maximi Vicario, & cum religioſiſ ſ . Viro Eegidio Foſcarario Sacri Palatij Magistro, atq; alijs grauiſ ſimis & doctiſ ſimis theologis ac iurecõ ſultis cõmunicaui , ſic enim mihi per litteras mã daueras . Omnes ſingularẽ in omni genere litterarum eruditionem & acre ingenium tuum ſemper admirati ſumus , atq; coluimus. Hæc etiam nobis quæstio digna uiſa est, quæ in omniũ hominum theatro tractaretur. Res enim maxima est, & ad plurimos homines nostræ natiõis ac gẽtis pertinet, neq; est a republica Christiana aliena. Itaq; libellum ipſum pluribus exemplis de ſcribi ediq; permiſimus , te fortaſ ſe nõ inuito. qui quãuis hæc non eo animo ſcripſeris , ut in uulgus manarent, tamen comprimi ea abs te & abscõdi oportuerat; ſi nõ te digna euolatura fuiſ ſe putaueras. Tu nos ama, & vale. ROMA Kal. April. APOLOGIA IOANNIS GENESII SEPVLVEDAE PRO LIBRO DE IVSTIS BELLI CAVSIS AD ampliſ ſimum , & doctiſ ſimum præ ſulem. D. ANTONIVM RAMIRVM Epiſcopum Segouienſem . COMMENTAtionem tuam Præ ſul ampliſ ſime , quam de bello barbarico aduerſus meũ de iustis belli cauſis libellum elucubrasti, & mihi miſisti cordubæ acceptam non ſine quadã cõ ſilij tui demiratiõe perlegi. Mirabar enim, quæ te cauſa impuliſ ſet , vt elucubrato libello meã huius generis ſententiam , oppugnare animum induceres, hominis primũ tui, tuarumq; virtutum, & dignitatis ſtudioſi , & cupidi, deindæ publicam, & honestiſ ſimam , nostræ nationis & principis, cui tu plurima debes, cau ſ ã aduerſus quorũdam pertinatiã apertiſ ſimis , & grauiſ ſimis diuinarum ſcripturarum , & ſacrorũ doctorũ testimonijs, & firmiſ ſimo rationũ præ ſidio , & eccle ſiæ auctoritate defendẽtis . Nam te virum prudẽtem & antistitem grauiſ ſimum ambitioni ſeruiſ ſe , vt ingenium tam alieno loco, & doctrinã ostẽtares adduci nõ poteram. Præ ſertim cũ parum, aut nihil de tuo afferas, ſed pleraq́; omnia aliena, nec ſatis tua ſingulari eruditione digna, & ab his ſ ũpta , qui calumnijs, & strophis, parũ vel prudenter, uel modeste, ne quid grauius dicã , in mea ſententia honestiſ ſimam . R. Publicæ, ac Regum nostrorum cauſam oppugnant. Sed cum omnia ſolicito animo & uaga cogitatione perlustraſ ſem , in eam potiſ ſimum opinionẽ adductus ſum , ut te uirum optimum, & perhumanum, nihil aliud ſecutũ fuiſ ſe , quã offitiũ existimarẽ , & libello, quo rationum, quibus maxime nituntur aduerſarij , momenta complexus es conficiendo, admeq; mittẽdo , id egiſ ſe , vt uel me errantem, & rationibus cedẽtem , in uiã reduceres, aut ſi perſisterẽ in ſententia , quomodo obiecta diluerẽ , me reſpondente planius intelligeres. Faciã igitur quod tacitus iubes, immo uero plus iubes, proponam enim non tua ſolum argumenta ſed etiã omnia, quæ mihi uel cõpluti , uel Salamanticæ fuerunt obiecta, & interiectis more ſcholastico mearũ rationum fundamentis, & confirmationibus, ad ſingula reſpondebo , refellamq́; calumnias non tuas (noui enim animi tui candorem, ac ſimplicitatem ) ſed quorũdã , ambitione, aut etiam grauioribus animi morbis laborantiũ hominum, quos certum habeo, omni ope elaboraſ ſe , quo te, ut multos alios eisdem præstigijs ludificarentur. Sed primum omnium deponenda tibi est falſa perſuaſio , ſi forte putas Salmanticẽ ſ ẽ aut Complutenſem academiã cõtra meũ libellũ iudicaſ ſe , non enim vniuerſitatis illud iudiciũ fuit ſed paucorũ corruptorũ hominũ artificiũ , non cõmunis ſententia , ſed duorum aut trium vtrobiq́; præstigiæ quorũ cæteri auctoritatem propter doctrinæ maiorem opinionem ſuo iuditio prætulerũt . Sic igitur diſputationem ordiris. Quæstio est, inquis, an liceat bello indos proſequi auferendo ab eis dominia, poſ ſeſ ſionesq́; , & bona temporalia, & occidẽdo eos, ſi reſistentiã appoſuerint , ut ſic ſpoliati , & ſubiecti facilius per prædicatores ſuadeatur eis fides. Quæstionẽ autẽ , ut de mea ſententia diſ ſeratur , ad hunc modũ proponere quid aliud est, quã in limine ut aiunt offendere? & ipſo ſtatim diſputationis principio artes eorum prodere, unde ista ſumpſisti ? Qui cæterarũ machinationum, quibus meũ librum oppugnant, infirmitati diffidẽtes præ ſidium petunt a falſis criminibus, & quas iniurias, & impia latrocinia acerrime meus libellus infectatur, harum me patrocinium ſuscepiſ ſe mentiuntur, ut mihi faciãt inuidiam ſibi ueró concilient fauorẽ popularem, niſi forte meum librum uel non legerunt, uel lectum propter characteris paulo cultioris inſolentiam nõ intellexerũt . Quod multis accidiſ ſe ſ ẽ ſi ex his, quorum ſuffragio res permiſ ſa est, ut ſcias ipſ ũ a plerisq; indicta cauſa fuiſ ſe damnatũ , iure diuino & naturali repugnante. Ego igitur ne te mea ſententia , de qua quærendũ est lateat, hos barbaros non poſ ſeſ ſionibus & facultatibus ſpoliandos eſ ſe dico, nec in ſeruitutẽ redigendos, ſed Christianorũ imperio ſubijciendos , ne fidem, aut eius propagationem impediãt , prædicatoribus obſistẽdo , & deum per idololatriam blasphemando, & ob alias ipſorum utilitates. Aliter igitur quæstio proponẽda eſt in hunc modum. Quæritur, utrũ barbari, quos Indos uocamus Christianorum Hiſpanorum imperio iure ſubijciantur , ut barbaris moribus, & cultu idolorum ac impijs ritibus ſublatis ad accipiendam Chriſtianam religionem ipſorum animi præparẽtur , qui negãt his rationibus ducũtur . Primũ ita diſ ſerunt bellum, quo isti barbari in Christianorum ditionem rediguntur non est iuſtum , non igitur iure debellantur. Illud probatur: iusta bella definiri ſolent (vt inquit Augustinus. 23. q. 2. c. dominus) quæ ulciſcũtur iniurias, isti autẽ barbari nulla iniuria Christianos affecerũt , nõ igitur iure his bellũ infertur. Secundo, bellum, quod ad tradendã religionem pertinet nõ potest eſ ſe iustum, religionis igitur prætextu bellum barbaris iuste inferri non potest, Namq; ad fidem neminem eſ ſe cogendum teſtis est Augustinus in epistola Petiliani, & habetur. 23. q. 5. ad fidem, & concilij Toletani. 4. decretum est ad credẽdum nemini eſ ſe uim faciendam, de quo est in c. de iudæis. disti. 45. &. c. maiores de bapt. & eius effectu. Idem testatur Grego. in æpiſtola ad Pascas. de qua est in eadem diſt . c. qui Syncera. Tertio hoc bellum fit cõtra Christi & apostolorũ exẽ plum qui perſuaſionibus tantũ , nulla omnino ui adhibita religionem tradiderunt, nõ igitur iuste infertur. Cũ omnis Christi actio debeat eſ ſe nostra instructio auctore Paulo Rom. 15. Quarto finis huic bello propoſitus . s. barbarorum conuerſio ad fidem, alia ratione, & ſine armis commodius obtineri poſ ſet . s. per Euãgelij prædicationẽ miſ ſis Apo ſtolis , ſeu prædicatoribus, ut in primitiua Eccleſia factũ est, nõ igitur est bellum inferẽdũ . Nam bellum neceſ ſitatis eſ ſe debet, id est cũ nulla alia ratione belli finẽ pacẽq; cõ ſequi datur vt teſtatur Augustin. 23. q. 1. c. noli. Quinto. Nulli genti bellum est inferendum, niſi antecedente monitione, & cognita pertinacia, nam obtemperantibus iniustiſ ſime uis adhibetur. Quanuis igitur idolorum cultum deponere, & prædicatores admittere nolentibus, iure poſ ſit bellum inferri, prius tamen ut hæc facerent, eſ ſent admonendi, ut non aliter,  ſpreta admonitione pertinacibus bellum inferretur. Hoc autẽ nun factum est ab Hiſpanis in hoc bello, nun igitur iuste hoc bellum intulerunt. Sexto, fieri non potest, aut certe difficillimum est, ut bellum hoc ſine peccatis, multisq; malis geratur, ut res ipſa docuit, nun enim gestum est ſine iniuria & maleficio magnisq; incommodis, & iacturis barbarorum. Non est igitur gerendum ne ſpe quidẽ boni quamlibet magni, quod euenturum eſ ſe uideatur, non enim facienda mala ſ ũt , ut eueniãt bona auctore Paulo ad Ro. c. 3. Septimo, Non est iuris, aut potestatis Eccleſiæ ſiue Pontificis de infidelibus iudicare, Papa ergo nec per ſe , nec per alium potest infideles ad cuiuſpiã legis obſeruationem compellere. Non enim fuit talis potestas Apostolis conceſ ſa , ut Paulus testatur. 1. cor. 5. dicens quid enim pertinet ad me de ijs qui foris ſunt iudicare, ergo nec Eccleſiæ . Contra hæc faciunt ſ ãctorum patrum apertiſ ſima testimonia & Eccleſiæ decretũ factum, atq́; declaratio. Reſpõdetur . optimo iure iſti barbari a Christianis inditionem rediguntur. Primum, quia ſunt, aut erant certe, ante in Christianorum ditionem uenirent, omnes moribus, plæriq́; etiã natura barbari, ſine litteris, ſine prudentia, & multis barbaricis uitijs cõtaminati , ut testatur historia generalis de ipſis ſcripta , & auctoritate Indici conſilij probata lib. 3. c. 6. Barbari enim, ut ait Thomas, polit. primo lectione prima Simpliciter nominãtur , qui ratione deficiunt, uel propter regionem cœli, ex qua hebetes magna ex parte inueniuntur, uel propter aliquam malam conſuetudinem , qua homines fiunt quaſi brutales, huiusmodi autẽ gentes, iure naturæ, debent humanioribus, prudentioribus, & præstantioribus parere, ut melioribus moribus & institutis gubernentur, ſed ſi admoniti imperiũ recuſent , poſ ſunt armis cogi & id bellum erit iustum iure naturæ, ut auctor eſt Ariſto . primo Politicorum. c. 3. &. 5. & Thomas ibidem, quo factum est, ut imperium Romanorum in alias gentes fuerit iustum & uoluntate dei queſitum , ut teſtatur Augustinus lib. 5. de ciuitate dei. c. 12. & deinde Romanis, inquit, conceſ ſit deus maximum & illuſtriſ ſimũ imperium ad domandum grauia mala multarum gentium, qui Romani propter gloriam multa uitia comprimebant. i. uirtutes colebant. Ergo eadem potioreq; ratione Hiſpani poſ ſunt Indos in ſuam ditionem redigere. Hoc idẽ aſ ſerit ſanctus Thomas de Reg. prin. lib. 3. c. 4 & deinde allegans Augustin. Secundo iſti barbari implicati erãt grauiſ ſimis peccatis contra legem naturæ, cuius ignoratio, nemini ſuffragatur , propter quæ deus deleuit gentes peccatrices, quæ terram promiſ ſionis incolebant, cuncti. n. idolorum cultores erãt & pleriq́; omnes immolabãt uictimas huma nas. Nam quod deus nõ occulto iudicio, ſed propter huiusmodi idololatriam deleuerit eas gẽtes , testatur ſcriptura diuina non obſcure ſed uerbis apertiſ ſimis . Sic enim ſcriptum est in deut. c. 9. ne dicas, cum deleuerit eos dominus in conſpectu tuo, propter iustitiam meam introduxit me deus, ut poſ ſiderem terrã hãc , cum propter impietates ſuas istæ deletæ ſint nationes, &. c. 12. omnes abominationes, quas auerſatur dominus fecerũt dijs ſuis , offerentes filios & filias, & comburentes igni &. c. 18. explicans ſcriptura impietates propter quas deletæ ſunt gẽtes : ſic ait. Quando ingreſ ſus fueris terram, quam dominus deus tuus dabit tibi, caue ne imitari uelis abominationes illarum gentium, nec inueniatur in te, qui luſtret filiũ ſuum, aut filiam ducens per ignem, aut qui ariolos ſciscitetur , & obſeruet ſomnia , atq́; auguria, nec ſit maleficus, nec incãtator , nec qui Pythones conſulat , nec diuinus & quærat a mortuis ueritatem, omnia enim hæc abominatur dominus, & propter istiusmodi ſcelera delebit eos in introitu tuo. Quibus testimonijs aperte declaratur has gentes propter idolorum cultum, fuiſ ſe deletas. omnia enim peccata, quæ hic memorantur Theologorum conſenſu ad idolorum cultum referuntur, aut impiam ſuperstitionem . Idem prope traditum eſt leuit. 18. &. 20. & ps. 105. Item ob eadẽ peccata populum Iſraeliticum magna ex parte fuiſ ſe deletum, & in ſeruitutem & captiuitatem abstractum, testatum est eodem pſalmo . Cõmixti ſunt, inquit, inter gentes, & didicerunt opera eorum, immolauerunt filios ſuos , & filias ſuas dæmonijs, & iratus est furore dominus in populum ſuum , & tradidit eos in manus gentium. Adiuuat quod est ſapientiæ . 12. & exod. 32. quibus rebus declaratur eis peccatis lex naturæ uiolari, cũ ob eadẽ , utriq́; fideles & infideles puniti fuerint. Quare eiſdem de rebus memorans Cyprianus in exhortatione ad martyrium addit, ꝙ ſi ãte aduẽ tum Chriſti circa deum colendum, & idola ſpernenda hæc præcepta ſeruata ſunt , quanto magis poſt aduentũ Christi ſeruanda , quæ uerba habentur. 23. q. 5. c. ſi audieris. Cui plane aſtipulatur Ambroſius ut eſt . 23. q. 5. c. remittuntur. His testimonijs cum idolorum cultus modo per ſe , modo accedentibus humanarũ uictimarum ſacrificijs , cauſa iuſti belli ac internicionis fuiſ ſe memoretur, aperte declaratur idololatria per ſe ſatis magnã & iuſtã cauſam præbere fidelibus ad bellũ idololatris inferendum, ut Nicolao Lyræ uiſum est. Numerorũ . c. 31. illud præcipue ex Deut. 12. citãti , ſubuertite omnia loca in quibus gentes, quas poſ ſeſ ſuri estis, coluerunt deos ſuos . Quod etiam Diui Thomæ doctrina, & testimonio cõprobatur , qui cum ſecunda ſecũ de. q. 10. ar. 8. ſcripſiſ ſet , infideles poſ ſe bello a fidelibus compelli, non ut credant ſed ut fidem non impediãt , blaſphemijs , uel malis perſuaſionibus , aut perſecutionibus post hæc. q. 94. ar. 3. idololatria magnam blaſphemiam contineri, & opere fidem impugnari testatur. Quam doctrinam ſecutus Lyra, quo loco diximus, una inquit iuſti belli cauſa est, contra terram, in qua deus per idololatriã blaſphematur , itaq́; Augustinus in Epistola. 50. quæ est ad Bonif. docẽs pios roges ſeruire deo idolorum cultum oppugnando ſic (inquit) Ezechias ſeruiuit domino lucos & tẽpla idolorum, & excelſa quæ contra præceptum dei fuerant conſtructa deſtruẽdo . 4. Reg. 18. & Ioſias eadem faciendo. 4. Reg. 23. ſicut Rex Niniuitarum ad placandum dominum vniuerſam ciuitatem compellẽdo . Ios. 3. ſicut ſeruiuit Darius idolum frãgendum in potestatẽ Danieli dando Daniel. 14 ſicut ſeruiuit Nabuchodonoſor &c. Nã quod Caietanus infideles negat iure poſ ſe a christianis ob infidelitatem, debellari, intelligendum eſt ob ſolam infidelitatem, puniendi gratia, non autem ſi fuerint ſimul idolorum cultores, aut alia ratione non ſeruent legem naturæ. Item alia ratione probatur conceſ ſum eſ ſe Christianis bello perſequi idolorum cultores auctoritate publica; & pontificia. Chriſto enim ſecundum humanitatem data eſt omnis potestas in cœlo & in terra. Vt est Mathæi vltimo. hanc autem potestatem Christus Petro vicario ſuo & ſucceſ ſoribus cõmunicauit , ut docet Thomas de Reg. Prin. lib. 3. c. 10. &. 12. quæ poteſtas & ſi proprie uerſatur in ijs quæ pertinẽt ad ſalutem animæ & bonis ſpiritualibus tamen a temporalibus quatenus ordinãtur ad ſpiritualia non excluditur. vt est in eodem libro. c. 13. Habet igitur Papa potestatem ubiq́; gentium, non ſolum ad prædicandum euangelium, ſed etiã ut gentes ſi facultas adſit cogat, legem naturæ, cui omnes homines ſubiecti ſunt , ſeruare . vt Innoc. & Hostiẽ grauiſ ſimi Auctores tradiderunt, in. c. quod ſuper his de uoto quibus Ioan. Andreas & Panor. ſuffragantur . Nã Chriſtus qui ſic præcepit Apostolis Mathæi vltimo docete omnes gẽtes , quæcũ q́; mãdaui uobis. Idẽ naturæ leges, quæ decalogo, & dilectione proximi continetur, in primis ſeruari iuſ ſit . Vt autem infideles euangelicã prædicationẽ audire & legem naturæ ſeruare cogantur neceſ ſe est ut Chriſtianornm imperio ſubijciantur , cauſaliter igitur ut utar uerbo põtificio hoc quoq́; pertinet ad poteſtatẽ Papæ ꝙ magnopere dirigitur ad ſpiritalia quæ ſunt eiuſdem poteſtatis . c. per uenerabilem §. rationib. qui filij ſint legit. Qui autẽ idola colunt ij maximo uiolant legem naturæ. Iure igitur Idololatræ bello poſ ſunt a Christianis coerceri, ut ipſorum imperio ſubiecti ex lege naturæ uiuere cogãtur , neue per idolorum cultum ab ipſis deus blaſphemetur , & offendatur. Legem autem naturæ ab idolorum cultoribus minime ſeruari dubitari non poterit, ſi legem naturæ ab aliqua gente non ſeruari , quid ſit intelligatur. Quãuisq́; enim omnia peccata mortalia ſint contra legem naturæ, ut eſ ſe docet Augustinus contra Fauſtum lib. 22. nõ tamen ſi qua in gente peccata mortalia patrantur, protinus hi dicendi ſunt legem naturæ non ſeruare , ut, iuniores quidam theologi falſo putarunt. Nam eo quidem modo nus gentium lex naturæ ſeruaretur . Cauſa enim publica publicis moribus & inſtitutis diiudicanda eſt , vt docet Aristotiles Politic. 3. non ſingulorum recte, aut perperam factis. Sed ea demum gens legem naturæ non ſeruare intelligenda est, apud quam peccatum aliquod mortale in rebus turpibus nõ habetur, ſed publice probatur, ut apud hos barbaros homicidium innocentium, qui multis in regionibus immolabantur, & ubiq́; apud eoſdẽ idololatria, quod est peccatorũ grauiſ ſimũ . Quibus rationibus planè intelligitur nõ peculiari dei uoluntate & occulto iudicio, ſed comuni lege naturæ, propter memorata flagitia, quæ pertinent omnia ad idolorum cultum, illas gẽtes fuiſ ſe deletas. Itaq; his diuinæ historiæ & ſacrorũ doctorũ teſtimonijs colligitur hos barbaros propter ſuas impietates, ſi iure ſummo agendum eſ ſet , potuiſ ſe , & vita, & terris ac bonis omnibus mulctari ad iustam punitionem, quanto igitur magis iure poſ ſnnt Christianorũ imperio ſubijci , nõ ut talia patiã tur ( nã poſ ſeſ ſionibus eos aut libertate priuare uetitũ est lege Regum Hiſpanorum ) ſed ut Christianorum imperio ſubiecti a talibus flagitijs, quibus maxime deus offenditur abstinere cogãtur , & meliorum rerum cõ ſuetudine & piorum commercio ad ueri dei cultum & religionem accipiendam præparentur. Huc quoq; pertinet, ꝙ est Deut. 20. ſi quando, inquit, acceſ ſeris ad expugnandam ciuitatem, offeres ei primum pacem ſi receperit & aperuerit tibi portas, cunctus populus, qui in ea est ſaluabitur , & ſeruiet tibi ſub tributo. ſin autem &c. deinde ſic (inquit) facies cunctis ciuitatibus, quæ a te procul ualde ſunt . 1. quæ ſunt diuerſ æ religionis, ut gloſ ſa interlinearis exponit, quod in idololatras maxime conuenit itaq; idolorum cultores deſignat , quamuis eorũ iniquitates nõ eſ ſent completæ ut Amorrheorum, ut melioribus & pijs hominibus parẽtes ad ueri dei cultum ipſorum uel doctrina, uel exemplo dirigerentur. Tertio, innocentes homines, ne indigna morte trucidentur, ſeruare omnes homines iubentur lege diuina & naturali, ſi facere id poſ ſint , ſine magno ſuo incõmodo . Cum igitur isti barbari ſingulis annis multa innocẽtiũ hominum millia ad impias dæmoniorum aras mactarẽt (constat enim in ſola noua Hiſpania ſingulis annis, amplius uiginti millia immolari ſolita ) idq; prohiberi hac una ratione poſ ſet , ſi proborum, & a talibus, & tam in manibus flagitijs abhorrentium hominum, quales ſ ũt Hiſpani , imperio ſubijcerẽtur . Quis dubitet, uel hac una ratione, iustiſ ſime barbaros potuiſ ſe & poſ ſe a Christianis in ditionem redigi. Quarto, homines periculoſiſ ſime errantes, & ad ſuam certam perniciem contendentes, ſeu ignorantes id, ſeu ſcientes faciant, reuocare atq; etiam inuitos ad ſalutem retrahere, iuris est diuini & naturalis, & officiũ quod ſibi etiam inuitis præstari omnes homines ſanæ mentis uellent. Omnes autem homines qui extra Chriſtianam religionem uagantur æterna morte perire, ſi quis dubitat, non est Chriſtianus . Iure igitur barbari ſalutis ſuæ cauſa ad iuſtitiam compelluntur. Hoc autem officium dupliciter præ ſtari poteſt , uno modo per doctrinã tantum & exhortationem, altero ui quadam adhibita, & pœnarum metu, non ut credere cogantur, ſed ut tollantur impedimenta, quæ obeſ ſe poſ ſent fidei prædicationi, & propagationi. Priore modo uſus eſt Chriſtus , & Apoſtoli , ſecundo uſa est Eccleſia poſt Regum & Principum Chriſtianorum potẽtia , & præ ſidio munita est, & utrunq́; factum, vt docet Auguſt . diuino & euangelico præcepto, quod conuiuij ſimilitudine cõtinetur Lucæ. 14. Nam, cũ primi inuitati uenire noluerint, Secundi permonitu & doctrina fuerint ad epulas diuinas introducti, Poſtremi , ut intrent compelli iubentur Qua de re Augustinus Epiſtola ultima & habetur. c. diſplicet . 23. q. 4. cum ipſi primorum temporum ratio ab hæretico Donato obijceretur, Non attendis, inquit quod tunc Eccleſia nouo germine pullulabat, nondum cõpleta fuerat illa prophetia, & adorabunt eum omnes Reges terræ, omnes gẽtes ſeruient ei. Quod utiq; quãto magis impletur, tanto maiore Eccleſia utitur poteſtate , ut non ſolum inuitet, ſed etiam cogat ad bonum, ad cuius confirmationem ſubijcit Parabolam Euangelicam, de qua dixi. Nam quod eſt in concilio Toletano, &. c. maiores de bapt. & eius effectu neminẽ ad credẽdum cogi debere, plãum & apertum habet intellectũ , neminẽ nec ui, aut bello, nec minis cõpellẽdum eſ ſe ut Christianus fiat, baptiſmumq́; ſuscipiat inuitus. Cuius ratio eſt , quoniã ea uis eſ ſet innutilis, nemo enim uoluntate, quæ cogi non potest repugnante, potest effici fidelis. Itaq; doctrina & perſuaſionibus utendum eſt . Cæ terum, ut quis deponat omnia impedimenta ut ſuperbiam licentiamq́; peccandi, quæ obeſ ſe poſ ſent tradendæ doctrinæ, minis, & pœnarũ metu iustiſ ſime cogitur auctoribus August. Amb. & Gregorio nã quod eſt in concilio Toletano. idẽ Auguſt. qui uim probat, multo ante dixerat ad fidem, inquit, nemo cogẽdus eſt, ut dicitis. alloquitur autẽ hæreticum Petilianum. 23. q. 5 ad fidem, ſed uos imperatoria lege non benefacere cogimini, ſed malefacere prohibemini. Nam benefacere nemo poteſt, niſi elegerit quod eſt in libera uoluntate. Cũ aliquid ergo aduerſus uos leges conſtituunt, admoneri uos credite, ut cogitetis, quare iſta patiamini. At idem in Epiſtola ad Vincẽti . ut habetur. 23. q. 6. c. uides ſic ſcribit. Vides inquit non eſ ſe conſiderandũ quod quis cogitur ſed quale ſit illud ad quod cogitur, utrum bonũ an malum, non quod quis bonus poſ ſit eſ ſe inuitus, ſed timendo quod non uult pati, uel reliquit impedientem animoſitatem, uel ignoratã compellitur agnoſcere ueritatem, ut timens uel reſpuat falſum, de quo cõtendebat , uel quærat uerum, quod neſciebat, ut uolẽs iam teneat, quod nolebat. Nã licet cõtra hæreticos hæc diſ ſerat Augusti tamen rationes ipſius contra paganos ſimiliter ualere idem ipſe Auguſt, docet in eadem æpiſtola ad Vinc. ubi de legibus contra utrosq; latis memorat declarãs , neutris uim factã fuiſ ſe a Christo, uel Apostolis, postea uerò utrisq; illatam ab æccleſia potëtia & legibus imperatorum Christianorum munita, ut habetur. 23. q. 4. c. nõ inuenitur, in qua æpistola docet eisdem rationibus iustam eſ ſe legẽ latam, aduerſus ſacrificia paganorum, & ab omnibus Chriſtianis laudatam quæ habetur in. c. de paganis & eorum ſacrificijs. l. 1 ibi enim constituta eſt pæna capitalis & bonorum publicatio. ſi quis ãplius ſacris & ritibus paganicis uteretur quam legem primum a Constantino ut Euſebius in historia eccleſiastica & Hieroni. in chronicis testã tur latam, & post a Constantio filio & alijs imperatoribus confirmatam ut piam & iustiſ ſimã pugnaciſ ſime deffendit Ambro, apud Imperatorem Valentinianũ æpistolis. 30. &. 31. Gregorius autẽ in æpistola ad Aldibertum Britanorum Regem, que sanctiss. nom. lib. 60. hæc de rebus eisdem tradit. Sic enim Cõstantinus quõ dam pijſ ſimus Imperator Romanam Remp. a peruerſis idolorum cultoribus reuocans, omnipotenti deo Domino nostro Ieſu Christo ſecum ſubdidit &c. nec intereſt ſubiecti ſint Pagani imperio Christianorum an ſecus, quibus uis ſalutifera est inferẽda . Nam ſiſibutus Rex hiſpaniæ, qui Iudæos ut Christiani fierint coegit, in ſibi ſubiectos uim intulit, tamen factum eius non perinde probatur quia talis uis ſimpliciter, ſiue directe ad Christianiſmum compellens, inutilis habetur, quia uoluntatem cogere nequit, & pertinaciores facit. Prohibere autẽ a malo, quod fit lege Cõstantini , quæ eadẽ eſt Cõstãtij magnum beneficium est, & quod, ſi absq; incommodo nostro poſ ſumus, omnibus hominibus, ut proximis impendere iubemur, lege diuina & naturali. Mã dauit deus unicuiq; de proximo ſuo. Hæc igitur eſt ratio ex Euangelica parabola, & Auguſt. Ambroſij & Gregorij doctrina, paganos ut ad Chriſti epulas intrẽt compellendi. Vt primum Chriſtianorũ imperio, ſi fieri ſine magno incommodo nostro poſ ſit, qui non ſunt ſubiecti, ſubijciantur. Deinde ut lege Constantini conuenienter Idolorum cultu & omnibus Ethnicis ritibus prohibeãtur , tollanturq; omnia impedimẽta , quæ obeſ ſe poſ ſent euangelicæ prædicationi. Quibus rationibus, & testimonijs edoctus diuus Thomas ſecunda. 2. q. 10. ar. 11. Ritus infidelium præter Iudeorum negat eſ ſe ullo modo tolerandos ſi facultas adſit, quanuis aliquã do , inquit, fuerint ab Eccleſia tolerati, cũ . s. erat magna infidelium multitudo. 1. ante eſ ſent Principes Christiani, qui cogere poſ ſent. His autem rebus cõfectis , nulla præterea uis, nullus metus, quo Christiani fiant, est adhibẽdus . Sed ita præparati doceri debent, & fidei præ dicationi, ut Christianiſmum uolentes ſuscipiãt , induci, ut ſapiẽtiſ ſimi ac ſanctiſ ſimi Pontificis Gregorij decreto ſeu testimonio declaratur, quod habetur. 23. q. 4. ſi nõ . quo in loco Gẽnadium uirum optimum, & Christianiſ ſimum laudat & ab omnibus laudari teſtatur, ꝙ gentes paganas haud dubie non ſubiectas in Christianorum ditionem bello redigendas curaret, non ob aliam Cauſam, niſi ut cum eſ ſent debellatæ facilius in Christianam religionem per liberam fidei prædicationẽ , inducerẽtur . Nam Gennadium ſcribit ubiq́; laudari, quod bella frequenter appeteret, nõ , inquit, deſiderio fundẽdi ſanguinis, ſed tantũ dilatandæ cauſa Rei p. in qua deũ coli conſpicimus, quatenus Chriſti nomen per ſubditas gentes fidei prædicatione circumquaq; diſcurrat. Loquitur autem non ut quidam ſomniarunt de Saracenis ſiue Mahumetanis, qui eo tempore nulli dum erant, nec ut alij, de Vandalis, qui iam fuerant a Belliſario deleti nec ut alij de hæreticis, qui puniendi erant, nõ debellã di , nec gentium alieno nomine uocandi, ſed de gentibus in Africa interiore Romano Imperio finitimis, ut declaratur in extremo eiusdem Epiſtolæ, quæ primi libri eſt 73. nec deniq́; quod Christianos infestarent, ut falſo quidam cauſantur. hoc enim excluſum eſt a Gregorio per uerbum tantum, ſed ut a Chriſtianis debellati fidei prædicationem, & propagationem nõ impedirent. Hoc est enim quod Thomas ait ſecũda . 2. q. 10. ar. 8. frequenter, inquit, Chriſti fideles contra infideles bellum mouent, non quidem ut eos ad credendum cogant, ſed ut compellant, ne ſidem impediant, explicãs uidelicet cau ſam cur Gennadius, pium bellum infidelibus frequẽter inferret. Nam gẽtes , quæ non ſunt Chriſtianorum imperio ſubiectæ multifariam fidem eiusq; propagationẽ ſi quis eã inducere uelit impediunt. Primum quia publicam eius predicationẽ non admittunt, ut constat etiã auctore Thoma lib. 3. de Reg. prin. c. 16. nun ante Constantini tempus ſine mortis periculo publice fidem prædicare licuiſ ſe. deinde quia prædicatores etiam occultos occidunt, & ne qui ſuorum cõuertãtur obſistunt & cõuerſos perſuaſionibus, aut etiam perſecutionibus auertere conantur ut ſ æpe & a multis ante Cõ ſtantini principatum factum est, & paſ ſim initio Eccleſiæ ſiebat. Accedit quod infideles Christianis ſubiecti facilius adducuntur, ut nostros mores & religionẽ ſequãtur . Non igitur ſola prædicatione & diſputatione utendum eſt, nec in paganos, nec in hæreticos, ut in primitiua Eccleſia cum nullus principum crediderat, ſed cum facultas adſit, uis utilis & permiſ ſa quemadmodum expoſuimus, adhibenda. Hæc enim expeditiſ ſima ratio est gentes ad Christi fidem conuertendi, ut omni ſeculo res ipſa & exempla docuerunt. quæ exempla uim habent demostrationis teste eodẽ Auguſt. in eadẽ ad Vincent. Epistola. Cuius uerba translata ſunt. 23. q. 6. uides mea primitus inquit Sententia erat, neminẽ ad Christi & Eccleſiæ unitatem eſ ſe cogẽdum , uerbis eſ ſe agẽdũ , diſputatione pugnandum, ratione uincendum. Sed hæc mea opinio non contradicentium uerbis, ſed demostrantium ſuperabatur exemplis. Nam primum opponebatur mihi, mea ciuitas, quæ cũ tota fuiſ ſet in parte Donati, ad unitatem catholicam legum imperialium timore conuerſa est. Quam nunc uidemus ita animo ſitatis uestræ perniciem detestari, ut in ea nun fuiſ ſe credatur. Et item aliæ multæ. Thomas quoq; de Reg. prin. lib. 3. c. 16. quo ãno , inquit, Cõstantinus conuer ſus est ad fidem, baptizata ſunt circa partes Romanas plus cẽtũ millia hominum. Quod euenire constat eodẽ modo in hac Indorum conuerſione, qui cum fuerint in ditionem redacti, & impijs ſacrorum ritibus prohibiti uix euangelica prædicatione audita, agminatim cõfluunt baptiſmum poſtulantes, ſic enim ferè hominũ more ac natura comparatum est, ut uicti facile in morem uictorum & imperantium tranſeant, & facta, dictaq́; eorum libenter imitentur. Itaq́; hac ratione paucis diebus plures & tutius ad Christi fidem conuertuntur,  fortaſ ſe trecentis annis, ſola prædicatione conuerterẽ tur . Fieri enim non potest, ut Philoſophus ait, Ethicorum. 10. aut non facile fit, ut ea uerbis mutentur, & extrudantur, quæ impreſ ſa ſunt moribus, temporeq; diuturno retenta. Itaq; ui opus eſ ſe ait, Vnde natæ ſint leges, quæ uim cogentem habent. Cui naturali dogmati maxime cõuenit , Auguſt. Ambroſiq́; doctrina, & Eccleſiæ atq; Gregorij Sapientiſ ſimi Papæ decretum in memorato cap. Si nõ . Quod ſolum per ſe potest omnẽ cõtrouerſiã in hac cauſa cõuni lege rationeq; dirimire. Congruit Etiã Ioan. Scoti doctrina, qui maiorem etiã uim in tradenda religione infidelibus & filijs infideliũ adhiberi cẽ ſet . 4. ſententiarũ diſt. 4. q. ultima & Ioã . Maioris 4. ſententiarũ diſt. 44. q. 3. qui hanc in barbaros expeditionem nominatim probat. Quas rationes atq; decreta ſecutus Alexãder Sex. Papa ãno Christi. 1493. Fernando & Iſabellæ Regibus nostris, ab eximia religione Catholicis cognominatis oraculum & ſentẽtiam ſedis Apostolicæ iuxta tradita deut. 17. &. c. per uenerabilem, qui filij ſint legitimi. Sciscitantibus uolentibusq́ , & ſuo iure petẽtibus reſcribens negotium dedit, & magnopere hortatus eſt, ut hos barbaros imperio ſuo ſubij cerent, & ad Christi fidem reducẽdos curarent, his uerbis, quæ ex bulla plũ bata deſcripta ſunt. unde omnibus diligenter, & pre ſertim fidei catholice exaltatione & dilatatione pro ut decet catholicos Reges & principes conſideratis more progenitorum uestrorũ claræ memoriæ Regum terras firmas & Inſulas prædictas illarumq́; incolas & habitatores, uobis diuina fauente clementia ſubijcere & ad fidem catholicam reducere propoſuistis. Nos igitur huiusmodi uestrum ſanctum ac laudabile propoſitum, plurimum in domino commendantes, ac cupientes, ut illud ad debitum finem perducatur, hortamur uos quã plurimum in domino & per ſacri lauacri ſuſceptionẽ qua mandatis Apoſtolicis obligati eſtis & uiſcera mi ſericordiæ domini nostri Ieſu Chriſti attẽte requirimus ut cum expiditionem huiuſmodi omnino proſ ſequi & aſ ſumere prona mente orthodoxæ fidei zelo intendatis, populos in eiusmodi inſulis & terris degẽtes ad Christianam religionẽ ſuſcipiendam inducere uelitis & debeatis, nec pericula, nec labores ullo un tempore uos deterreant, firma ſpe, fidutiaq; cõceptis , quod deus omnipotens conatus uestros feliciter proſequetur. Hæc Alexander Pontifex. Cui & ſimilibus decretis nõ ſolum stare Chriſtiani homines eo decreto iubentur, ſed ſiquis non paruerit, aut contradixerit ipſo iure per dictum Caput per uenerabilem excomunicatur, & alioquin Christi vicarium, ut in libro de diſpenſatione testatur Bernardus, tan ipſum Christum, in ijs quæ non ſunt aperte contra deum audire debemus. Cuius decreta & reſcripta in ijs, quæ fidem, aut mores attingunt, contemnere, hæreticum eſ ſe, magni Theologi tradiderunt. (vide Syluium in uerbo canonizatio) Quo igitur iure Christi vicarius potest gẽtes omnes ab idolorum cultu, ſi facultas adſit, prohibere, & ad prædicationem Euangelicam audiendam compellere. Eodẽ ualet ipſas imperio Christianorum per ſe, aut Principes Christianos ſubijcere. Cum hæc uia expeditiſ ſima ſit & cõmodiſ ſima ad ea perficienda & ſalutẽ animarũ cõparãdã . Cæterum quidam docti quidẽ homines, ſed non perinde vſu rerum periti oportere tradiderunt, ut ante bellum pararetur, miſ ſis legatis admonerentur barbari ut ab idolorum cultu deſisterent, & Christianæ religionis predicatores publice admitterent, ut ſi postulatis adquieſcerent, ipſorum animarum ſaluti citra bellum cõ ſuleretur , ſin autẽ hæc ab ipſis impetrari non poſ ſint, tunc iustis armis debellati imperata ſacere cõpellerẽtur quæ admonitio, fateor, ſi abſq; magnis difficultatibus, et utiliter fieri poſ ſet, non erat repudianda, nec omittenda Eſt. n. ſimilis ei, quam Christus fieri iubet in fraterna correctione, prius ad denuntiationem procedatur. Cæterum quemadmodum in fraterna correptione, inutilis admonitio omittenda est Theologorum conſenſu, & ad denuntiationem, ſi res præ ſertim publica postulet, procedendum, ſic est de huiusmodi admonitione in hoc bello barbarico statuendum, ut omittatur omnino, ſi prudenter existimantibus inutilis fore uideatur. Nam debet, qui arat, arare, in ſpe fructus percipiendi auctore Paulo. i. cor. 9. & quod est inutile pro nullo habetur, ut dederat caput inter corporalia de translatione Epiſcopi. hanc autem admonitionem eſ ſe inutilẽ in tali cauſa, ac iccirco nun factam fuiſ ſe, multifariã declaratur. Primũ quia est factu difficilis, & erat difficillima initio belli tot enim nationes tam barbaras, immenſo Oceani & terrarum interuallo distantes, nullo linguæ commercio adire & admonere, nec ſolum quid reſponderent, ſed etiã quid facerent expectare, res eſ ſet tam difficilis, tanti ſumptus, tam longi temporis, ut facile principes omnes Christianos a tali cõatu deterreret Itaq; hanc admonitionẽ , ut neceſ ſariam inducere, nihil aliud erat,  expeditionẽ piam & barbaris ſalutiferã , ac proinde ipſorum conuerſionẽ , quæ finis belli est penitus impedire. Est igitur inutilis & proinde omittẽda Nam quæ ordinantur ad finem, hæc rationem boni, ex ordine ad finem ſortiuntur, Quare quæ finẽ impediunt non habent rationẽ boni. Vt Thomas, ſecunda. 2. q. 33 ar. 6. ad. 3. tradidit. Deinde hæc admonitio, & ſi ſuperatis difficultatibus fieret nihil tamen, aut parũ pro ſicerent, eſ ſet igitur inutilis & ommittenda. non. n. est probabile, neq; uero ſimile gentẽ aliquam per ſolã admonitionẽ & externæ nationis exhortationẽ adduci poſ ſe, ut inſitam & a maioribus acceptam religionem relinquat. Nam ut est in æpistola Auguſt. ad Vincen. ſi docerentur infideles, & non terrerẽtur , uetustate cõ ſuetudinis obdurati ad capeſ ſendã uiam ſalutis, pigrius mouerentur. Si quis autem dicat non uerbis ſolum admonendos eſ ſe barbaros ſed etiam metu admoti exercitus terrendos, ut metu ſaltem imperata faciant, iã hoc eſ ſet difficultatẽ admonitionis plurimum augere, & uim facere, propter quam uitandam ipſi admonitionem inducunt, quæ uis ſi facienda est, nõ est omittenda utiliſ ſima, quæ imperium Christianorum accipere cogat. Præterea quamuis barbari metu impulſ ſi prædicatores admitterent, & cultum idolorum ad tempus deponerẽt uel potius deponere ſimularent, tamen non dubium est quin timore ſublato eſ ſent ad pristinos mores reuerſuri & prædicatores eiecturi, aut ipſos etiã & ab ipſis cõ uerſos niſi ad pristinam impietatem redirent occiſuri vt initio naſcentis æccleſiæ fiebat. Quæ omnia incommoda & difficultates debellatis barbaris facillime tollũ tur , & ſic plus uno menſe in ipſorum cõuerſione proficitur, quam centum annis per ſolam prædicationem, non pacatis barbaris proficeretur. Non enim, arbitror, nostri tẽporis prædicatores ſine miraculis plus efficerent, quam quondam Apostoli, domino cooperante & ſermonem confirmante ſequentibus ſignis. Quæ ſigna iam non ſunt a deo postulanda, cum nobis liceat præ ceptum eius ſequentes prudẽti conſilio barbaros ad cõ uiuium euangelicum, qua diximus ratione compellere. Accedit quod barbarorum ſubiectio cauſa est magni Christianorum concurſus quorum illi commertio, & conſuetudine facilius conuertuntur, & conuerſi commodius edocentur, constantius in accepta fide perſistũt nec in hæreſes labi permittuntur, & facilius barbariẽ exuunt, humanioribus & Christianis moribus induũ tur . Cum igitur duæ viæ ſint, quibus ad barbarorũ cõ uerſionem procedi poſ ſe uideatur, altera per monitionẽ ſolum, doctrinamq; & prædicationem, difficilis, longa, & multis periculis, & laboribus impedita, altera per ſubiectionem barbarorum, facilis, breuis, & cũ multis barbarorum cõmoditatibus expedita, utra progrediendum ſit, non est prudentis hominis dubitare, præ ſertim cum Auguſt. auctorem habeamus, qui expiditiore, progrediẽdũ eſ ſe, aperte uerbis illis, quæ ex Paulo ante citauimus declarat. Si docerentur, inquit, & non terrerentur uetustate conſuetudinis obdurati ad capeſ ſendã uiam ſalutis pigrius mouerentur, quibus plane docet Auguſt. non doctrina modo agendum eſ ſe, ſed uim etiã ſalutiferam, quæ uiam doctrinæ muniat adhibendam. His rebus explicatis ſuperest, ut ad obiecta reſpondeamus. Ad primum igitur reſpondeo. bello quod idololatris infertur, non tam hominũ quam dei iniurias, quæ multo grauiores ſunt, uindicari, & alioquin iniuriam infert postulanti, qui iusta postulata non facit, & qui parere alteri debet, is ſi admonitus imperium recuſet, iniurio ſus est, ut appareat hoc bello, humanas quoq; non ſolũ diuinas iniurias uindicari, nam nec iniustũ bellum inferre, nec iustum illatum, ſi rite fuerit indictum propul ſare licet, ſine iniuria, non enim ſolum, contumeliam inferre, ſed ut cunq; iniuste in quen facere iniuria eſt Ad ſecundum, fateor, neminem eſ ſe ad fidem cogendũ , ut inuitus credat, inuitus baptizetur, ut pœnis, aut metu Christianus fieri compellatur, quæ ſumma est decretorum & testimoniorum obiectorũ . Eſ ſet enim ius inutilis, & irrita opera, nã credere uoluntatis est, quæ cogi non potest. Idolorum autem cultores Christianorum imperio ſubijcere, ut impijs ritibus abstinere, & legem naturæ ſeruare euangelicos prædicatores ſublatis impedimentis audire cogantur, iustum est ac pium, & ab æccleſia comprobatum & factum eorundẽ ſacrorum Doctorum testimonio Auguſt. 23. q. 4. c. nõ inuenitur Gregor. in Epistola ad Aldibertum, quæ est lib. 9. Sexageſima. Ad tertiũ Christi facta, ſiue actiones, ſi poſ ſumus imitari fas est & piũ , ſed ita, niſi Christus aliter statuat. quan igitur Christus nullum, nec paganum, nec hæreticum ad æpulas euangelicas, hoc eſt ad fidem compulit, nec ipſe, nec Apostoli, idem tamen, cum Regum ac principum Christianorũ facultas eſ ſet, ut utrosq́; , qua ratione diximus, compelleremus, præcepit in euangelica parabola. vt August. Amb. Gregoriusq; exponunt, & ita factum est ab eccleſia tempore Constantini, itẽ Gennadij, cuius bella Grego. maxime laudat, ut ſupra memorauimus. Hanc tertiam obiectionẽ accuratiſ ſime confutat Auguſt. in Epistola. 50. quæ est ad Bonifatiũ Non conſiderant, inquit, aliud tunc fuiſ ſe tempus & omnia ſuis temporibus agi. Quis enim tunc in Christũ crediderat Imperatorum &c. Quod ergo quidã cauillantur euangelicam illam compulſionem, ad exemplorum & miraculorum uim eſ ſe referendam, cõmentitiũ est, & stropha hæreticorum ab Auguſt. in eadem ad Bonifacium æpistola conſutata. Ad quartum nego cõmodius barbaros per ſolam præ dicationem ad fidem induci,  ſi prius fuerint debellati, quin potius niſi debellentur, multæ & magnæ difficultates obſunt prædicationi, & cõuerſioni , de quibus ſupra diximus. Quæ omnia impedimenta tolluntur, ſi prius gentes fuerint in Christianorum ditionem redactæ. Itaq́; bellum eſt neceſ ſarium ad prædicationem & conuerſionem, non quidem ſimpliciter, ſed quia recte, hoc est ſine magnis difficultatibus, res fieri non potest, niſi gentibus debellatis. Nam cum neceſ ſarium quinque modis dicatur auctore Aristot. Metaphyſicorum quinto vno modo neceſ ſarium id eſ ſe intelligitur, ſine quo res, aut omnino, aut recte fieri non potest. Bellum igitur neceſ ſarium est, niſi forte barbari uoluntate, & ſine armis inditionem redigerentur. Nam uia prædicationis ſine ulla ui lõga est, & multis difficultatibus impedita. Ad quintum. duplex hoc in bello intelligi potest admonitio, vna qua pax offertur, ſi fecerint imperata, ut præcipitur. Deute. c. 20. his uerbis. Si quãdo acceſ ſeris ad expugnandum ciuitatem, offeres ei primum pacem, ſi receperit, & aperuerit portas cunctus Populus qui in ea est ſaluabitur, & ſeruiet tibi ſub tributo. Quæ admonitio non in hoc ſolum, ſed in omni bello iuste inferendo neceſ ſaria est, ſi forte ratione, aut denutiatione periculi, ſine ſanguine hostes ad deditionem compellere & quod petimus aſ ſequi detur. Alia eſ ſet admonitio, de qua ſupra memorauimus, & quam inutilem fore, ac proinde omiſ ſam, & omittendã eſ ſe demonstrauimus. Ad ſextum reſpondeo, istam rationem, nihil magis cõ tra hoc bellum facere, quam contra cætera, quacunq; ratione fuerint illata, uix enim un bellum gestum eſt ſine magnis incommoditatibus, & iacturis, ſine aliqua iniuria & maleficio. Cæterum non ſi difficile est bellũ et ex cauſa iusta gerentem, iniurias & maleficia cauere protinus, est impoſ ſibile, nec principi, cuius iusta, uel iniusta cauſa, bellum iustum facit, aut uiciſ ſim iniustũ aſ ſignanda ſ ũt crimina a militibus præter eius uoluntatem admiſ ſa, nec ea ex cauſa iuſta, iniustam faciũt ſiue damnandam. Quod ſi pericula etiam & peccandi occaſiones Chriſtianis legibus uitare iubemur, non tamen cum maius alterum malum uitare eodem tempore neceſ ſitas adhortatur, aut ſi aliorſum uocet publica & magna commoditas. Nam licet nemo poſ ſit in eas angustias cõpelli , ut peccare ſit illi neceſ ſe, ſi tamẽ duo præ cepta ſimul urgeant, quæ ſimul adimpleri nequeunt, qui grauiori paret, altero prætermiſ ſo non peccat. Vt concilij Toletani decreto, & Gregorij testimonio docemur diſt. 13. c. duo mala &. c. nerui, & Gerſonis regula morali & Aristot. doctrina Ethi. tertio quæ ratio in bellis potiſ ſimum est ineunda, ut docet idem Ioan. Gerſon Auctor grauiſ ſimus ibidem, Sic enim diſ ſerit. c. de auaritia in bellis faciendis, quæ malis innumeris plena ſunt, Nunc ad iſtos innocentes, nunc ad illos ſola utilitas Rei p. excuſat a mortali, aut euitatio damni publici, notabiliter peioris, quam ſit damnum priuatum ex bello proueniens. Ex hoc igitur præcepto ſi mala & bona, quæ hoc bellum barbaris importat, ad calculos reuocemus, haud dubie mala bonorũ multitudine & grauitate prorſus obruantur. Summa enim malorum est, quod principes mutare coguntur, nec eos omnes, ſed quos oportere uiſum est, & bonis mobilibus magna ex parte priuantur, auro. ſ. & argento, quæ metalla apud ipſos in paruo pretio erant, quippe qui, nec aureis, nec argenteis nummis utebantur, & pro his ab Hiſpanis ferri metallum, quod ad uitæ plurimos uſus longe commodius est, accipiunt, præterea triticum, hordeum, legumina, frugiferarũ arborum, & oleorum multa genera, equos, mulas, aſinos, oues, boues, capras, & alia multa barbaris nunquam uiſa, quæ hinc allata feliciſ ſime proueniunt in illis regionibus. Quarum rerum ſingularum commoditate, utilitas, quam barbari ex auro & argento accipiebant, longe ſuperatur. Adde nunc literas, quarum barbari ſunditus erant expertes legendi, & ſcribendi prorſus ignari, adde humanitatem, optimas leges, & instituta, & quæ ſola uincit omnes omnium cæterarum rerum commoditates, veri dei cognitionem, & religionem Christianam, quibus rebus cognitis, & animaduerſis, qui hanc expeditionem impedire conantur, ne barbari ueniãt in Christianorum ditionem, hos ego nõ barbaris humane fauere ut ipſi uideri uolunt, ſed eiſdem plurima & maxima bona crudeliter inuidere cõtendam . Quæ bona ingnaua & importuna ipſorum ſententia, uel tolluntur omnino uel plurimum retardantur. Neq́; tamen negauerim poſ ſe tempus incidere, cum ſit a ſubiectione barbarorũ licet cogẽdi facultas adſit temperandũ , ut ſiquis Princeps cum ſua ciuitate aut gente, non metu, & ſimulatione, ſed ſua ſponte bona fide ſpiritu dei afflatus, magiſtros Christianæ religiõis a nostris postularet, ſi quoue alio caſu recta ratio in maxima rerum humanarum uarietate. quam vna regula metiri non poſ ſumus, barbarorum ſaluti aliter conſulere adhortaretur, legibus enim atq́; præceptis, quid in quoq́; genere magna ex parte fieri oporteat conſtituitur. Cætera quæ extra ordinẽ accidunt, iuſtorum Principum & proborũ virorũ qui rebus gerendis præfuerint prudentiæ. Prout ratio boni publici postulabit adminiſtranda relinquũtur . Vt Philoſoph. Polit. 3. & ethic. lib. 5. declarat. Ad ſeptimum, quod Paulus ad ſe pertinere negat, de eis qui foris ſunt iudicare, hunc habet intellectum, non eſ ſe muneris Apostolici, ut a Christianis, ſic ab eis qui extra fidem ſunt, vitæ rationẽ poſcere, & ut Christiane uiuant postulare. Cæterum dare operam, ut ijdem ad Christi fidẽ conuertantur, ac eis euangelium prædicare & omnia quæ ad hoc commode præstandum conducũt pro facultate conari proprium eſ ſe muneris Apoſtolici non ſolum eiuſdem Pauli. Sed omnis omnium Apostolorum uita & ob id oppetita mors teſtificatur. Quod uero pertinet ad æditionem libri, in quo belli faciendi, Iuſtitia & ratio, & quod iure, quid iniuria fiat, declaratur & crudeliter, atq́; auare facta uituperãtur ſi quis miles aut præfectus per occaſionem libri ſe peccaſ ſe dixerit, is per ignorantiã affectatam, & malitiã , ſeu per ſcandalum Phariſ æorum deliquiſ ſe facile conuincetur. Contra uero ex editione libri, hæc maxima commoda conſequentur, Tolletur magnum ſcandalum & infamia Regum nostrorum & nationis, qui vulgo propter falſam, aut male intellectam quorumdã Theologorum doctrinam iniuste & tyrannice hos barbaros in ſuam ditionem redegiſ ſe putantur, ut quidam nuper impudentiſ ſime prodidit. Deinde qui ex hac expeditione aurũ , uel argentũ retulerũt , quid iuſte, quid iniuste parauerint, quid iure retinere poſ ſint, quid restituere debeant facile & ab ipſis, & a ſacerdotibus, quibus peccata confitentur, intelligetur. Nunc enim utriq; in magna iuris ignoratione uerſantur. Poſtremo, quæ ſtione perorata, ſi Rex perſtet in ſententia, confeſ ſor contrariam probet, num recte pieq; ab eo poſ ſit abſolui, reſpondes statuisq; poſ ſe, propterea quod utraq́; opinio probabilis ſit, ſeq́; pari doctorum numero tueatur, quod ſi ita est obſecro te Præ ſul grauiſ ſime, quid tibi & istis meis areopagitis in mentem uenit in cauſa dubia regem ueſtrum, uestramq́; nationẽ iuditio ueſtro condemnare infamiaq; notare, & cum magno totius orbis ſcandalo ſumi ſacerdotis Eccleſiæq; iudicium atq; decretum tam ſine cauſa reijcere, ut contemnere uideamini. hoc igitur dicerem ſi cauſa, ut uobis uidetur, eſ ſet dubia, nunc autem meis rationibus expoſitis, ſi uerum quærimus nihil habet ambiguitatis. Istorum enim opinio, nec uera est, nec probabilis. Nam quod memoras de doctorum ſeu iudicum numero vide ne parum diligenter rationem ſuffragiorum inieris pro ista. n. opinione de ſcriptoribus ſolus Thomas Caietanus facit, nec id aperte, ex cæteris autem nemo, qui meæ ſententiæ fundamenta ex me uel meis ſcriptis plane cognouerit, præter admodum paucos ambitione corruptos, qui ueritatem ſcienter & pertinaciter oppugnant, ne ab eo quod uoce, aut comentariolis ipſi uel adiurati amici predicauerant, cum aliqua existimationis iactura diſcedere uideantur. Nostra uero ſentẽ tia auctores habet ex Philoſophis Principem ipſorum Aristotelem Pol. 1. c. tertio & quinto. Ex iuris Pontificij peritis nobiſcum faciunt conſultiſ ſimi quiq; in. c. quod ſuper his de uoto. Ex Theologis uero Auguſt. Ambro. Gregorius & Thomas uiri ſanctitate & doctrina clari, qui omnes uim apertiſ ſime probant, ut in hæreticos, ſic etiam in paganos, ut demonstraui. Item Ioan. Scotus, qui. 4. ſententiarum dist. 4. q. ultima maiorem etiam uim infidelibus horumq; ſilijs adhibendam cenſet. Nicolaus Lyra numer. 31. Mag. Roa. explicans art. Poli. 1. Io. Maioris qui. 4. ſentent. dist. 44. q. 3. hanc in barbaros expeditionem nominatim probat. Alfon. Castrus lib. 2. de iusta hæreticorum punitione qui & ipſe nuper Salmãticæ ſ ũma quæstionis, quam ipſe confeceram diligẽter , ut idem Chirographo quod penes me est profitetur perlecta & cõ ſiderata libellum meamq́; ſententiam ſine ulla exceptione probauit. Ad ſummam meum librum ante uerſutus & inimicus homo Zizaniã figmentis diſ ſeminaſ ſet, nemo legit, & intellexit, quin magnopere probaret, in primisq; quatuor doctiſ ſimi, & grauiſ ſimi uiri Fernãdus Gueuara, & Franciſcus Montaluus regij conſiliarij, Aluarus Moſcoſus, Didacus Victoria monachus dominicanus, quibus ſingulis libri mei examen a regio cõ ſilio fuit cõmiſ ſum , quorum theologorum Iudicium, quod uterq́; ſua manu operi ſubſcripſit, ſubieci. Perlegi hoc opus, in quo nihil inueni a ueritate alienũ , ſed plura quæ legantur digna, adeoq; opus cum auctore non modo commendo, ſed admiror. Fr. Didacus de Victoria. Quam ſententiam nun ille contra communem ſuorum perſuaſionem tã libere & incunctã ter pronuntiaſ ſet, niſi Franciſci fratris Germani docti ſ ſimi & animo ingenuo liberoq́; uiri, qui bidui aberat auctoritate fuiſ ſet confirmatus, cum quo librum meum quem diu cauſis illatis retinuit & conſilium comunicaſ ſe claris coniecturis pro certo mihi perſuaſ ſi. Moſ coſus autem ita ſubſcripſit. Et ego legi hoc opus docte elaboratum, & nihil inueni quod meo iudicio probabilitate careat, immo ea quæ ex ſacris literis & ſacris doctoribus hic adducuntur, ita ſuadent huius doctoris intentum, ut nullus quãuis proteruus oppoſitum audeat affirmare. Moſcoſus. nec est ſilentio prætereundũ grauiſ ſimũ ampliſ ſimi & doctiſ ſimi uiri Fernandi Valdeſij Hiſpalenſis Archiepiſcopi & Inquiſitoris generalis testimonium, qui cum meum librum & ſummam quæstionis, de qua dixi ſemel & iterum legiſ ſet, nuper post præclarum illud iudiciũ in doctiſ ſimorum grauiſ ſimorumq́; virorum conſeſ ſu. cum de his rebus quæ tunc erant in ore omnium, cui. n. non ſcandalo fuit, res tam inſperata? pauca diſ ſeruiſ ſet. Dicam, inquit, quod ſentio, qui hunc librũ impediẽdi auctores initio fuerunt, hi multo magis ex officio facerent, ſi ſedulo darent operam, ut idem grãdioribus literis excuſus ex pulpitis per omnem Hiſpaniam prædicaretur. Idem ſ æpe profeſ ſus est Petrus Ortiſius præstãti doctrina Theologus, in ciuius immatura morte magnam nuper iacturam studia theologica fecerunt. Petrus Sotus monachus Dominicanus Caroli Cæ ſaris ſacræ confeſ ſionis administer, in æpistola quam ad me miſit, negat ſe ullo modo de iusticia belli huius dubitare ſed ne libri æditionẽ properarem me in eadem æpistola ſollicite ſemel & iterũ , neſcio qua ratione ductus, adhortatur. Idem Palam aſ ſerunt Ioa. Egidius, qui Salmanticæ ex cathedra theologiam docet. & hõcala canonicus Auilenſis primarij theologi, quorum hic non uoce tantũ ſed etiam ſcripto ſententiam ſuam testatus est. Et Alfonſus Herrera monachus Dominicanus cõ cionator regius uir doctiſ ſimus animo cãdido & ingenuo, qui cum mea ſcripta legiſ ſet, meq́; diſ ſerentẽ audiſ ſet ex me, inquit, Geneſi coniecturam facio, nec puto a te quen diſ ſentire, niſi qui te tuaq́; ſcripta, uel nõ audierit, uel non intellexerit. Item nobis ſuffragantur magno conſenſu hiſpalenſes theologi, qui nuper ſummam quæstionis diligẽter perlegerunt, in primisq; duo uiri doctiſ ſimi Ludouicus Caruaialus Franciſcanorum præfectus & Augustinus Sbaroia monachus dominicanus, qui theologiam ex cathedra in ſuorum collegio docet. Præterea uir, ut auctoritate, ſic doctrina Præstans Michael Arcus Dominicani ordinis in bætica præ ſectus Prouincialis qui nuper in Cordubenſi cænobio re diligenter ex meis ſcriptis, meq́; diſ ſerente per ſpecta, & cum doctis monachis non paucis collata, non ſolum meam ſententiam cæteris, quos dixi, & imprimis Martino Mendoza eiuſdẽ cænobij præfecto grauiſ ſimo & ægregia doctrina uiro conſentientibus palã probauit, ſed etiam mirari ſe ſe profeſ ſus est, quæ cau ſa impreſ ſionem libri huius moraretur, qui ad multorũ errorem tollendũ , & mentes ſcrupulis, & aculeis cõscientiæ perperam fortaſ ſis iniectis explicandas magnopere pertineret a cuius ſenſu non abhorrere uirum ei doctrina & auctoritate ſimilem Dominicũ cognomẽto ſanctæ Crucis eiuſdem ordinis ad Castellam præfectũ Prouincialem, nuper mihi retulit Dominicus a Cruce cognominatus ad nouam Hiſpaniam Præfectus & ipſe Prouincialis, qui cum alijs perſpectæ probitatis & religionis monachis ex illo altero orbe miſ ſus fuit, vt Carolum Cæ ſarem coram quid boni publici, & iustitiæ ratio postularet edocerent, peterẽtq; (id quod impetrarunt) vt pro ſua prudentia, & æquitate tumultibus illarũ regionũ incolarum Hiſpanorum, & ſeditionibus leges temperando proſpiceret, & pro ſua ſapiẽtia modum imponeret tantis malis, quæ mala, ſi uerum quæ rimus ex unius hominis uel errore nostræ huic ſententiæ contrario, uel etiam temeritate & rerum nouarum studio primam originem habuerunt, pro quibus malis, & quietis impatiente animo, qui nos quoq; hic exercet homini malum cupere, uel imprecari alienum est meæ naturæ, & instituto, quin magis precor, ut deus illi meliorem mentem prebeat, quo diſcat aliquãdo quietas cogitationes turbulentis conſilijs anteferre. Ad ſummam, ut unde ſumus digreſ ſi reuertamur, a nobis ſ ũt omnes eruditi, quibuſcunq́; meam ſententiam, & rationes expoſui, præter paucos quos dixi, ambitione, aut alio grauiore morbo corruptum, & repugnantem animum gerentes, quos ipſos tamẽ tergiuerſantes, & laborantes diſputatione coegi, ut ad leuiſ ſima & plane indocta commenta, nolo enim dicere puerilia, miſerabiliter confugerent more factioſorum hominum, qui in ciuilibus contentionibus. & magnis rerum angustijs ergastula ſoluunt. Longe igitur diſpar nostra, & aduerſariorũ cauſa est. A quibus ſi ceteris in rebus tãtopere uinceremur, quanto ſumus ſuperiores. Vna tamen ſummi Sacerdotis, & Eccleſiæ Sacroſ ãcta , qua ipſi nitimur auctoritas in hac mores, & religionem publice attingente cauſa, omnes omnium aliorum iudicum ſ ẽ tentias pondere, & maiestate apud pios omnes longe ſuperaret, nec ſuperaret modo, ſed etiã pertinaciter ob ſistẽtes , hæreticos eſ ſe cõuinceret . Vt igitur dicã quod ſentio, & aliquando perorem, haud equidem uideo, quomodo istorum opinio defendi queat quæ fundamẽ tis , & strophis hæreticorum nititur, Euangelio, & ſacrorum doctorum conſentientibus declarationibus, & testimonijs aduerſatur, a uetere iuditio Eccleſiæ diſ ſ ẽ tit , & nouum eiuſdem grauiſ ſimum decretum, & reſcriptum nostris principibus Apostolicum oraculum ex diuino præcepto (de quo est Deut. 17. &. c. per venerabilẽ , qui filij ſint legit) conſulẽtibus datum cõ temnit , aut quomodo non ſit hæretica, ſi rebus, & rationibus cognitis, cum pertinatia defendatur. ¶ Hoc opus iudicio doctiſ ſimorum & grauiſ ſimorum dominorum Philippi Archinti Sãctiſ ſimi domini nostri Papæ Vicarij, & Aegidij Foſcararij magistri Sacri Palatij, ac Antonij Augustini auditoris Rotæ examinatum & approbatum & multorum aliorum eruditiſ ſimorum virorũ conſenſu in vrbe commendatum. Impreſ ſum fuit Romæ apud Valerium Doricum & Ludouicum fratres Brixienſes. Prima Maij Anno a Christo nato. M. D. L. DECRETVM ET INDVLTVM ALEXANDRI SEXTI. SVPER expiditione in barbaros noui orbis quos Indos vocant. " IN NOMINE DOMINI Amen. Nouerint vniuerſi hoc preſens publicum traſumptum inſpecturi ꝙ nos Iacobus Conchillos Dei & apostolice ſedis gratia Epiſcopus Cathanienſis: habuimus, vidimus, & diligẽter inſpeximus infraſcriptas litteras felicis recordationis Alexandri Pape ſexti eius uera bulla plumbea cũ cordulis ſericeis, croceiq; coloris more Romane curie impẽ dentis bullatas ſanas ſiquidẽ & integras ac omnimoda ſuſpitione carentes huiusmodi ſub tenore. ALEXANDER Epiſcopus ſeruus ſeruorũ dei cariſ ſimo in chriſto ſilio Ferdinãdo Regi & cariſ ſime in Christo filie Eliſabeth Regine Castelle Legionis, Aragonum, Siciliæ & Granate illustribus ſalutem & apostolicam benedictionem. Inter cetera diuine maiestati beneplacita opera & cordis nostri deſiderabilia illud profecto potiſ ſimum existit ut fides catholica & Chriſtiana religio nostris preſertim tẽporibus exaltetur ac ubilibet amplietur & dilatetur animarumq; ſalus procuretur ac barbarc nationes deprimãtur & ad fidẽ ipſam reducantur. Vnde cũ ad hanc ſacram Petri ſedem diuina fauẽte clemẽtia (meritis licet imparibus) euocati fuerimus cognoſcẽtes vos tã  ueros catholicos Reges & principes quales ſ ẽ per fuiſ ſe nouimus & a uobis preclare gesta toti pene iam orbi notiſ ſima demostrant: ne dũ id exoptare ſed omni conatu, studio & diligẽtia : nullis laboribus, nullis impenſis, nullisq; parcendo periculis etiam propriũ ſanguinem effundendo efficere ac omnẽ animũ uestrũ omnesq; conatus ad hoc iamdudũ dedicaſ ſe quẽadmodũ recuperatio regni Granate a tirannide Saracenorũ hodiernis tẽporibus per uos cũ tãta diuini nominis gloria facta testatur. Digne ducimur non immerito & debemus illa uobis etiam ſponte & fauorabiliter concedere per que huiuſmodi ſanctum & laudabile ac immortali deo acceptum propoſitum in dies feruentiori animo ad ipſius dei honorem & imperij Christiani propagationẽ proſequi ualeatis. Sane accepimus quod uos qui dudũ animũ propoſueratis aliquas inſulas & terras firmas remotas & incognitas ac per alios hactenus nõ repertas querere & inuenire ut illarũ incolas & habitatores ad colendum redẽptorem nostrũ & fidẽ catholicã profitẽdum reduceretis: hactenus in expugnatione & recuperatione ipſius regni Granate plurimũ occupati huiuſmodi ſanctum & laudabile propoſitũ uestrum ad optatum finem perducere nequiuistis ſed tandem ſicut domino placuit regno predicto recuperato, uolẽtes deſideriũ adimplere uestrum dilectũ filium Christophorum Colon uirum utiq; dignum & plurimum cõmendandũ ac tanto negocio aptum cum nauigijs & hominibus ad ſimilia instructis nõ ſine maximis laboribus & periculis ac expenſis destinastis ut terras firmas & inſulas remotas & incognitas huiuſmodi per mare ubi hactenus nauigatũ non fuerat diligẽter inquiriret. Qui tãdẽ (diuino auxilio facta extrema diligẽtia in mari Oceano nauigãtes certas inſulas remotiſ ſimas & etiã terras firmas que per alios hactenus reperte non fuerant) inuenerunt in quibus  plurime gentes pacifice uiuentes & ut aſ ſeritur nudi incedentes nec carnibus ueſcentes inhabitant, & ut prefati Nuncij uestri poſ ſunt opinari gentes ipſe in Inſulis & terris predictis habitãtes credunt vnum deum creatorem in celis eſ ſe ac ad fidẽ catholicam amplexandum & bonis moribus imbuendum ſatis apti uidentur ſpesq; habetur quod ſi erudirentur nomen ſaluatoris domini noſtri Ieſu Christi in terris & inſulis predictis facile induceretur. Ac prefatus Christophorus in vna ex principalibus Inſulis predictis iam unam turrim ſatis munitã in qua certos Christianos qui ſecum iuerant in custodiam & ut alias In ſulas ac terras firmas remotas & incognitas inquirerent poſuit: construi & edificare fecit. In quibus quidem Inſulis & terris iam repertis aurum aromata & alie  plurime res pretioſe diuerſi generis & diuerſe qualitatis reperiuntur. Vnde omnibus diligenter & preſertim fidei catholice exaltatione & dilatatione (prout decet catholicos Reges & principes) cõ ſideratis : more progenitorum ueſtrorum clare memorie Regum terras firmas & Inſulas predictas illarumq; incolas et habitatores uobis diuina fauente clementia ſubijcere et ad fidem catholicam redducere propoſuistis. Nos igitur huiuſmodi uestrum ſanctum & laudabile propoſitum plurimum in domino commendantes ac cupiẽtes ut illud ad debitum finem perducatur & ipſ ũ nomẽ ſaluatoris noſtri in partibus illis inducatur: Hortamur uos  plurimũ in domino & per ſacri lauacri ſuſceptionẽ qua mandatis apostolicis obligati estis & uiſcera mi ſericordie domini nostri Ieſu Christi attẽte requirimus ut cum expiditionem huiuſmodi omnino proſequi & aſ ſumere prona mente orthodoxe fidei Zelo intendatis populos in huiuſmodi inſulis & terris degẽtes ad Christianam religionem ſuſcipiendum inducere uelitis & debeatis nec pericula nec labores ullo un tempore uos deterreant firma ſpe fiduciaq; conceptis quod deus omnipotens conatus uestros feliciter proſequetur. Et ut tãti negocij prouinciam apostolice gratie largitate donati liberius & audatius aſ ſumatis Motu proprio non ad uestram uel alterius pro uobis ſuper hoc nobis oblate petitionis inſtantiam ſed de nostra mera liberalitate & ex certa ſcientia ac de apostolice potestatis plenitudine omnes inſulas & terras firmas inuentas & inueniendas detectas & detegendas uerſus occidentem et meridiem fabricando & construendo unam lineam a polo arctico ſcilicet ſeptentrione ad polum antarcticũ ſcilicet meridiem ſiue terre firme & inſule inuenente & inueniende ſint: verſus Indiam aut uerſus aliam quãcumq; partem que linea distet a qualibet inſularũ que uulgariter nuncupantur de los Azores & Cabo verde centum leucis uerſus occidentem & meridie m. Itaq; omnes inſule & terre firme reperte & reperiẽ de detecte & detegende a prefata linea uerſus occidẽtẽ & meridiem per alium regem aut principem Christianum non fuerint actualiter poſ ſeſ ſe uſq; ad diem natitiuitatis domini nostri Ieſu Christi proxime preteritũ a quo incipit Annus preſens milleſimus quadringenſimus nouageſimus tertius quando fuerunt per Nuncios & Capitaneos uestros inuente alique predictarum in ſularum. Auctoritate omnipotentis dei nobis in beato Petro conceſ ſa ac vicariatus Ieſu Christi qua fungimur in terris cum omnibus illarum dominijs ciuitatibus castris locis & uillis iuribuſq; & iuriſditionibus ac pertinẽtijs uniuerſis uobis heredibusq; et ſucceſ ſoribus uestris Castelle & Legionis Regibus in perpetuũ tenore preſentium donamus concedimus & aſ ſignamus uosq́; & heredes ac ſucceſ ſores prefatos illarum dominos cum plena libera & omnimoda potestate auctoritate & iuriſditione facimus constituimus & deputamus. Decernentes nihilominus per huiusmodi donationem conceſ ſionem & aſ ſignationem nostram nulli Christiano principi qui actualiter prefatas inſulas & terras firmas poſ ſederit uſq; ad predictũ diẽ Natiuitatis domini nostri Ieſu Christi ius queſitum ſublatum intelligi poſ ſe aut auferri debere. Et inſuper mãdamus uobis in uirtute ſancte obedientiæ (vt ſicut etiam pollicemini & non dubitamus pro uestra maxima deuotione & regia magnanimitate uos eſ ſe facturos) ad terras firmas & inſulas predictas viros probos & deum timentes doctos peritos & expertos ad instruendum incolas & habitatores prefactos in fide catholica & bonis moribus imbuendum destinare debeatis, omnem debitam diligentiam in premiſ ſis adhibentes. Ac quibuscunq; perſonis cuiuscũq; dignitatis etiã imperialis & regalis ſtatus gradus ordinis uel conditionis ſub excommunicationis latæ ſententiæ pena quam eo ipſo ſi contrafecerint incurrant districtius inhibemus ne ad inſulas & terras firmas inuentas & inueniendas detectas & detegendas uerſus occidentem & meridiem fabricando & construẽdo lineã a polo arctico ad polũ antarcticũ ſiue terre firme & inſule inuente & inueniende ſint: uerſus indiam aut aliam quãcunq; partem: que linea distet a qualibet inſularum que uulgariter nũcupãtur de los Azores & Cabo verde centum leucis uerſus occidentem & meridiem ut prefertur pro mercibus habendis uel quauis alia de cauſa accedere preſ ũant abſq; uestra ac heredum & ſucceſ ſorũ uestrorum predictorũ licentia ſpeciali. Non obstantibus constitutionibus & ordinationibus apostolicis ceterisq; contrarijs quibuscũq; : in illo a quo imperia & dominationes ac bona cuncta procedunt confidentes: quod dirigente domino actus ueſtros ſi huiusmodi ſ ãctum & laudabile propo ſitum proſequamini breui tempore cum felicitate & gloria totius populi Christiani uestri labores & conatus exitũ feliciſ ſimũ conſequentur. Verũ quia difficile foret preſentes litteras ad ſingula queq; loca in quibus expediens fuerit deferri: volumus ac motu & ſcientia ſimilibus decernimus: quod illarum tranſ ũptis manu publici Notarij inde rogati ſubſcriptis & ſigillo alicuius perſone in eccleſiastica dignitate cõstitute ſeu curie eccleſistice munitis ea prorſus fides in iudicio & extra ac alias ubilibet adhibeatur que preſ ẽtibus adhiberetur ſi eſ ſent exhibite uel ostenſe. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre cõmẽdationis hortationis, requiſitionis, donationis, cõceſ ſionis , aſ ſignationis, conſtitutionis, deputationis, decreti, mandati, inhibitionis, & uolũtatis , infringere uel ei a uſu temerario contraire, Si quis autem hoc attentare preſumpſerit indignationem omnipotentis dei ac beatorum Petri & Pauli apostolorum eius ſe nouerit incurſurum. Datis ROMAE apud ſanctum Petrum Anno incarnationis dominice milleſimo quadringẽteſimo nonageſimo tertio, quarto nonas Maij pontificatus nostri anno primo. " HAEC declaratio decretum atq; conceſ ſio Sacrorũ canonum ſententiæ conſentit quæ habetur cap. per uenerabilem. §. rationibus qui filij ſunt legitimi & cap. ſi non. 23. q. 4. inquo inquit Gregorius iustũ ſanctumq; eſ ſe bellum quod infidelibus a Chriſtianis infertur ut eis imperio ſubditis prædicari poſ ſit Christi euangeliũ , ne ſi imperio ſubditi nõ ſint, prædicationi & conuerſioni eorum qui crediderint impedimẽto eſ ſe poſ ſint. Idemq; decretum atq; cõceſ ſio potestati Chriſti inititur qui cũ ei ſecũdum humanitatẽ , ut Hieronimus & Auguſtinus exponunt data fuiſ ſet omnis potestas in cœlo & in terra, ut est Matth. ultimo hãc poteſtatẽ communicauit vicario ſuo, quæ quamuis ordinetur ad ſalutem animarum & bona ſpiritalia, non tamen excluditur a temporalibus quatenus hæc ordinantur ad ſpiritalia ut Tho. testatur de Reg. princ. liber. 3. c. 10 &. 13. ſubiectio autem barbarorum ad Euãgelij præ dicationem ordinatur, ad quã Papa non ſolum potestatem habet a deo, ſed etiam preceptum Euangelicum. Non quod Paulus ad ſe pertineri negat de ijs qui foris ſunt iudicare, hunc habet intellectum non eſ ſe muneris apostolici ut a Christianis, ſic ab ijs, qui extra fidem ſ ũt uitæ rationem poſcere, uel ab eis ut Christiane uiuant postulare. Cæterum dare operam ut ijdem ad Christi fidem conuertantur proprium eſ ſe muneris apostolici, non ſolum ipſius Pauli, ſed omnis omnium apostolorũ uita, & ob id oppetita mors testificatur. Vide Auguſtini Epistolas. 48. &. 50. &. 204. quæ ſunt ad Vincentium ad Bonifacium ad Donatum & citantur in decretis. 23. q. 4. c. non inuenitur. c. ſi Eccleſia. c. diſplicet. q. 6. c. uides item Epiſtolas Gregorij 73. primi libri & 60. noni & Ambroſij Epistolas 30. &. 31. Nam licet in hereticos diſputat Auguſti. in eiſdẽ rationibus a Charitate profectis concludit iuſte paganos compelli ut deſistant idololatra dicto cap. non inuenitur. Thomas ſecunda ſecunde. q. 10. ar. 8. infideles inquit compellendi ſunt. ſi facultas adſit ne fidem impediant blasphemijs uel alia ratione & ideo frequẽ ter bellum in eos fideliter mouent, idem. q. 94. ar. 3. testatur idololatria magnam blasphemiã contineri & fidem opere impugnari. Vnde Lyra ſuper numer. c. 31 iustum eſ ſe bellum dicit contra idololatras, ne deum blasphement per idololatriam. Sed omnium maxime facit. c. ſi non. 23. q. 4. uide etiam Innocentium & ostienſem & Panormitanũ in. c. ꝙ ſuper his de uoto. Itaq; uis prohibita. c. de Iudæis dist. 45. est nequis inuitus baptizetur aut Christianus eſ ſe cogatur. Nam deponere idololatriam & Christianorũ imperio parere iuftiſ ſime compellũtur infideles ne fidei prædicationem & propagationem impediant, & facilius conuertãtur non tamen ſunt nec poſ ſeſ ſionibus ſpoliandi, nec in ſeruitutem redigendi.