CAPVT XIV. An in Novo hoc Orbe ante Hiſspanorum adventũadventum ullibi EvãgeliumEvangelium prædicatum fuerit?

SVMMARIVM Capitis XIV.

  • 1 Chriſsti fidem in Novo Orbe iam olim prædicatam plures affirmant. Et numer. 3.
  • 2 Apoſstolos per univerſsum Orbem Evangelij lucem diſsſseminaſsſse, multi opinantur.
  • 4 Ioan. del Caũño Canonicus Salmant. laudatur.
  • 5 Chriſstus Dominus plurimos ſsua trium annorum prædicatione convertit.
  • 6 Apoſstoli unde ita dicti, & quando, & ad quid a Chriſsto delecti?
  • 7 Apoſstoli breviſssimo tempore totum Orbem prædicando penetrarunt. Et num. 11.
  • 8 Pſsalm. 18. verſsus, & D. Pauli locus ad Rom. 10. exponitur & illuſstratur.
  • 9 D. Paulus quo tempore ſscripſserit epiſstolas ad Romanos & Coloſsſsenſses.
  • 10 Cap. Dominus 19. diſstin. & cap. fundamenta, de election. in 6. exornantur.
  • 12 Chriſsti vaticinium de conſsummatione ventura poſst univerſalẽuniverſalem Evangelij prædicationem, plurimi exponunt de excidio & conſsummatione materialis Ieruſsalem.
  • 13 Ieruſsalem diſstructio quo tempore contigit?
  • 14 Apoſstoli triginta & octo annis, & ut aliqui intendunt, undecim tantùm poſst Chriſsti mortem in univerſsis mundi partibus prædicarunt.
  • 15 Divi Marci locus exponitur cap. ult. & quando ille ſsuam Evangelicam hiſstoriam ſscripſserit?
  • 16 Vbique dictio quid ſsignificet?
  • 17 Lex urbana 166. D. de verb. ſsign. emendatur cum Cuiac.
  • 18 Apoſstoli cur dicti fuerint ſsagittæ volantes Pſsal. 127. & Zachar. 9. & quadrigæ Habac. 3.
  • 19 Apoſstoli dicti ſsunt nubes velociſssimæ, & œli, & pedes Domini. Et quare?
  • 20 Maria Magdalena cur unguento unxerit pedes Domini?
  • 21 Clementis Alexandrini inſsignis locus expenditur.
  • 22 Apoſstolos Dominus multis donis, & gratijs inſsignivit ratione prædicationis.
  • 23 Apoſstoli Chriſsto, & eius beatiſsſsimæ Matri cedunt, cum alijs verò Sanctis temerè comparantur.
  • 24 Apoſstoli alios ſseptuaginta duos comites ad prædicandum elegerunt, & an hi propriè Apoſstoli vocari poſsſsint, & cur eo numero electi?
  • 25 Cap. in novo 21. diſst. illuſstratur.
  • 26 Fideles Chriſsti ob perſsecutionem Iudæorum in varias Orbis Partes diſsperſsi, eum prædicarunt.
  • 27 D. Paulus in multis Orbis partibus Evangelium annuntiavit.
  • 28 Romani tempore mortis Chriſsti Domini per totum ferè Orbem dominabãturdominabantur, & ita fuit facilior eius prædicatio.
  • 29 Prudentij carmina expenduntur. Et num. 51.
  • 30 FedeiFidei, & propagationis Evangeliæ quam brevis & univerſsalis fuerit progreſsſsus ex Theodor. Iuſsti. Beda & alijs.
  • 31 Evangelij progreſsſsum tempore Apoſstolorum Baronius, & alij diligenter ſscribunt.
  • 32 Ecclſsiæ plures tempore Apoſstolorum Deiparæ erectæ.
  • 33 B. Virginis del Pilarſsarauguſstanæ urbis ad D. Iacobum apparitio, & templi ibìdem ab eo conſstructi hiſstoria refertur & comprobatur.
  • 34 D. Iacobi Apoſstoli adventus & prædicatio Hiſspaniæ licèt ab aliquibus malè negetur, à plurimis alijs rectè defenditur, qui recenſsentur.
  • 35 Ioan. Fernandez à Velaſsco, excellentiſssimus Caſstellæ Comeſstabilis, laudatur.
  • 36 D. Iacobum Hiberniam adijſsſse, & in ea prædicaſsſse narratur.
  • 37 D. Paulus in Hiſspania prædicavit, & D. Petrus.
  • 38 Fides & Evangelium chirſsti miraculosè, & per ipſsorum etiam oraculorum prædictiones propagatum fuit.
  • 39 Oracula plura perpenduntur, quæ chriſsti adventum, & Fidem Gentibus annuntiaſsſse videntur.
  • 40 Templi ab Argonautis conſstructi, & per Oraculum Virginis Mariæ ſsacrari iuſssi, notabilis hiſstoria refertur.
  • 41 Ignoto Deo Ara ab Athenienſsibus & Romanis erecta & quare?
  • 42 Chriſsti mortem doluiſsſse, & ſsub Panis nomine dæmones Gentibus annuntiaſsſse ex notabili hiſstoria Plutarc. & aliorum.
  • 43 Apoſstolos potuiſsſse celerrimè per miraculum ad prædicandum in remotiſssimas regiones deduci, pluribus exemplis oſtẽdituroſtenditur.
  • 44 Habacuc per aëra ab Angelo ductus, & etiam Phillipus Diaconus.
  • 45 Apoſstoli nubibus ducti in tranſsitu B. Mariæ miraculosè momento temporis ex diverſsis mundi partibus convenerunt. Regina Sabà ex relatione, & vocibus avium habuit notitiam Salomonis, ibidem.
  • 46 Eccleſsia ſsancta Dei dicitur Apoſstolica & Catholica, & quare?
  • 47 Catholica dicta eſst Eccleſsia Dei ab ipſsis Apoſstolis: & quid hoc homen deſsignet?
  • 48 Hæretici multum dolent, quòd Fides, & Eccleſsia Dei dicatur Catholica.
  • 49 Sanctus Ignatius Martyr quid ſsenſserit de unitate Eccleſsiæ Catholicæ.
  • 50 Vincentius Lirenſsis optimè exponit cauſsam cur ſsides & Eccleſsia Dei dicatur Catholica.
  • 52 Evangelicæ Fidei prædicatæ in Novo Orbe aliqua antiqua teſstimonia, & veſstigia reperi, videntur. Ft numer. 55.
  • 53 Tertulliani locus expenditur, quo Fidem Catholiam ſsua ætate etiam in Provincijs, & inſsulis ignotis prædicatam tradit.
  • 54 D. Thomas Apoſstolus prædicavit apud Sinas, & alias extremes nationes Indiæ Orientalis, & apud Braſsilienſses, num. 60.
  • 56 Cruces, & aliqua alia ſsigna myſteriorũmyſteriorum Fidei in Novo Orbe repertæ dicuntur.
  • 57 Apoſstolorum, qui in Novo Orbe quondam prædicarunt, quædam veſstigia hodie reperiri aliqui tradunt.
  • 58 Miraculum cuiuſdãcuiuſdam Apoſstoli, qui olim apud Peruanos prædicaſsſse dicitur.
  • 59 Effigies antiquiſsſsimæ hominum, habitũhabitum Apoſstolorum referentium, in Novo Orbe inveniuntur.
  • 60 Braſsilienſses conſservant memoriam prædicationis D. Thomæ.
  • 61 D. Thomæ Apoſstoli pedum veſstigia ſscopula impreſsſsa oſstendunt Braſsilienſses.
  • 62 Chriſstus Dominus in cœlum aſscenſsurus pedum veſstigia petræ impreſsſsa reliquit.
  • 63 Crucis de Crabuco, quæ apud Peruanos hodie religioſsiſsſsimè veneratur, hiſstoria.
  • 64 Cruciſsixi imagines inventæ in ruinis urbis Goœæ hiſstoria.
  • 65 Imaginum ſsacrarum uſsum improbant ſsectarij, contra quos plurimi ex Catholicis ſscripſserunt.
  • 66 Granadilla frutex Novi Orbis in flore, & folijs omnia ſsigna Paſsſsionis Chriſsti repræſsentat; & plures, qui de hoc ſscripſsere.
  • 67 Omnipotenti divinæ nihil occultum eſst, aut inacceſsſsum.
  • 68 Apoſstolorum temporibus, imò noſstris, Fides Chriſsti in toto Orbe prædicata non eſst. Et num. 70. & 71.
  • 69 D. Matthæi locis cap. 24. verſs. 14. exponitur & illuſstratur.
  • 70 Conſsummatio, de qua Chriſstus apud Matth. de extrema mundi deſstructione accipienda eſst.
  • 71 Evangelij prædicationem ante finẽfinem mũdimundi non perficiendam Orig. Auguſst. & alij plurumi docent.
  • 72 D. Chryſsoſst. ſsibi contrarius videtur in tempore, quo univerſsalis Evangelij prædicatio implenda eſst.
  • 73 Indis Novis Orbis nullatenus fuiſsſse annuntiatum Evangelium uſsque ad Hiſspanorum adventum, plurimi tradunt, quorum dicta recenſsentur.
  • 74 S. Vincetij Ferrer vaticiniũvaticinium de Orbis prædicatione per Religioſsos diverſsarum Ordinum efficienda & perficienda.
  • 75 D. Ambroſsij locus inſsignis Indorum converſsionem quodammodo vaticinantis.
  • 76 Apoſstolos per totum Orbem Evangelium prædicaſsſse, Scripturæ, & Auctores, qui docent qualiter exponendi. Et num. 79.
  • 77 Lex in Orbe 17. D. de. ijs, qui ſsunt ſsui, illuſstratur.
  • 78 Scriptura ſsacra ſsæpè utitur vulgaribus loquendi formis.
  • 80 Apoſstolorum aliquẽaliquem in religionibus Novi Orbis prædicaſsſse, nullo certo teſstimonio, aut veſstigio comprobari poteſst.
  • 81 Apoſstoli ad prædicandum EvangeliũEvangelium, quas Provincias, & qualiter ſsortiti ſsint?
  • 82 Iacobi Chriſstopolitani opinio reijcitur.
  • 83 Oracula Idolorum, quæ gentibus Chriſsti adventum annuntiarunt, ab eis intellecta non fuerunt.
  • 84 Evangelij prædicatio non fit per ſsolam famam, & rumorem adventus, & Fidei Chriſsti, ſsed per illuſstrationem & ſsuaſsionem Gentilium ad eam capeſsſsendam.
  • 85 Eccleſsia verè dicitur Apoſstolica & Catholica, quamvis poſst Apoſstolorum prædicationem auctior indies, & univerſsalior evadat. Et num. 88.
  • 86 Vrbem totam incendiſsſse dicitur, qui eius partibus ignem iniecit, qui creſscendo & ſserpendo eam abſsumpſsit.
  • 87 Apoſstoli totius Orbis prædicatores dici potuerunt.
  • 89 Chriſsti promiſsſsiones Apoſstolis factæ, etiam in eorum ſsucceſsſsoribus verificari poſsſsunt ſsecundùm Auguſst.
  • 90 EvãgelijEvangelij per Apoſstolos prædicati apud Indos Novi Orbis veſstigia, quæ quidãquidam commendant, alij vaniſsſsima eſsſse docent.
  • 91 Crux de Carabuco ab Hiſspanis fabricata fuit.
  • 92 Indorum traditiones in rebus antiquis parũparum fidei habere debent, & quare?
  • 93 Barbari ad hiſstorias retinendas minùs idonei ſsunt.
  • 94 Diabolus eſst Dei ſsimia, & ſsæpè GẽtibusGentibus arrogando ſsibi divinum cultum, illudit.
  • 95 Indi Novi Orbis ſsi fortè olim lucẽlucem aliquãaliquam Evangelij babuerunt, eam prorſsus ſsuis vitijs vel barbariè obſscurarunt.
  • 96 Caroli V. Imp. epiſstola quædãquædam ad Reges & gentes Novi Orbis miſsſsa perpẽditurperpenditur.
SVperest ut alij aliorum argumentationi ſsatisfaciamus, qui adhuc oſstendere curãtescurantes, Occiduas iſstas, & Auſstrales plagas priſscis etiam ſęculisſæculis, ante Columbi & Caſstellanorum in eas adventum, cognitas, & luſstratas fuiſsſse, eò progrediũturprogrediuntur, ut quod magis eſst, Chriſsti
1
quoque Fidem, & Evangelij lucem in illis prędicatamprædicatam affirment. In quo argumento proponendo, & promovendo, ultra ea, quæ latè, & generaliter
2
de univerſsali Apoſstolorum prædicatione loquentes tradunt D. Hylar. Chryſsoſstom. Hieronym. Thomas, Ethym. Theophyl. Toſstatus, Gagnæius, Ianſsenius, Maldonatus, & alij ſsup. Matthæ. capite 24. & 25. D. Ambroſs. in Luc. capite 10. Beda in Marc. capite 13. Adrian. Finæus libro 2. flageli, capite 12. Pinſstus in Daniel. capite 2. Leo Caſstrenſs. libro 1. Apolog. pagina 261. Genebrard. libro 2. Chronograph. pag. 223. 368. 369. Specialiter
3
inſsiſstit, de noſstra America agens, Fr. Stephan. de Salazar ſsup. Symbol. Apoſstol. diſscurſsu 16. capite 3. Acoſsta in hiſstor. Ind. libro 5. capite 25. Fr. Ioan. à Ponte in convenienti. utriuſsque Monarch. libro 2. capite 2. per totum, Fr. Ioan. à Torquemada in Monarch. Indiana libro 15. capite 4. 7. 48. & 49. & quâ ſsolet diligentiâ illud exornat Maluenda libro 3. de Antichriſst. capite 2. & capite 25. & ſsequentibus, & olim idem Salmanticæ affirmavit inſsignis
4
ille Canonicus ſsacræ Scripturæ interpres Ioannes del Caño, cùm publicè exponeret illud Pſsalm. 18: In omnem terram exivit ſsonus eorum, ut refert Michaël Balboa Cabello in Miſscellan. Auſstr. 3. parte capite 6. Pro cuius ſsententiæ confirmatione hæc fundamenta, quæ ſsequuntur, præcipuè conſsiderari poſsſse videntur.
Primum,
5
quòd licèt Thomas Bozius libro 20. de ſsignis Eccleſs. Dei, capite 1. & Acoſsta libro 1. de procur. Ind. ſsalut. capite 3. pagina 139. ſsentire videantur, Chriſstum Dominum paucos ex mortalibus ad ſse ſsuâ prædicatione traxiſsſse, certius tamen eſst, copioſsam & admirabilem Gentium converſsionem operatum fuiſsſse tribus illis annis, quibus Ieroſsolymæ, & alibi prædicavit, ut pluribus oſstendit Illuſstriſs. Baronius in Annal. Eccleſs. tom. 1. anno 39. num. 144. Suarez 3. part. quæſst. 41. diſsputatione 30. ſsectione 3. Ioan. à Ponte dicto libro 2. capite 4. 5. 6. 7. & 8. & ante eos Euſseb. Cæſsarienſsis libro 1. capite 13. qui ait: Christi Divinitas in omnes homines crebris ſsermonibus pervagata, infinitos prope, cùm ex longinquis regionibus, tum ex ipſsa Iudæa ad ſse traxit: quæ propagatio ſstatim multò magis extendi cœpit, per diſscipulos ab eodem Chriſsto delectos, quos
6
& Apoſstolos vocavit, ideſst, miſsſsos, legatos, vel nuntios, ut explicat D. Hieronym. in epiſst. ad Galat. capit. 1. & ante reſsurrectionem, & poſst reſurrectionẽreſurrectionem per Orbem terrarum miſsit, ſsicut ipſse à Patre miſsſsus fuerat, ſsummâ curâ præcipiens, ut Evangelium in omni loco, & omni creaturęcreaturæ prędicarentprædicarent, omneſsq́ue gentes docêrent & baptizarẽtbaptizarent, ut habetur Luc. 6. 10. & 24. IoãIoan. 20. Marc. 3. & 16. Matth. 10. 18. & 28. & ActuũActuum Apoſst. capit. 1. & traſsumptivè in cap. in novo, diſst. 21. ubi Anacletus ſscribit, huiuſsmodi Apoſstolos, iubente Domino diſsperſsos, in toto Orbe EvãgeliumEvangelium prædicaſsſse. Quod Oraculum cùm deficere nequeat, & omnem prorſsus Orbis regionem ſsuâ generali prolatione cõprehẽdatcomprehendat, neceſsſsarium eſsſse inquiunt, in | has etiam Americanas, quantumvis diſssitas & remotas, aliquem ex Domini diſscipulis perveniſsſse, qui Catholicam Fidem Barbaris iſstis hominibus annuntiaret.
Neque hoc mirum, aut obſscurum videri poteſst, cùm eâdem Scripturâ tradente doceamur,
7
eoſsdem Apoſstolos breviſssimo tempore Evangelij ſsono, & luce omnen terram implêſsſse, iuxta illud, quod longè antè vaticinatus fuerat David Pſsalm. 18. In omnem terram exivit ſsonus eorum, & in fines Orbis terræ verba eorum. Quæ
8
verba de Apoſstolis intelligit Tertullian. lib. 4. adverſsus Marcion. cap. 43. ubi dictum Chriſsti mandatum elucidans, ait: Siquidem & Apoſstolos mittens ad prædicãdumprædicandum univerſsis nationibus, in omnem terrãterram exire ſsonum eorum, & in terminos terræ voces eorum, Pſsalmum adimplendo præcepit. Et idem probãtprobant omnes Patres Eccleſsiæ, ut obſservat Maluenda. d. lib. 3. de Antichriſst. cap. 27. 28. & 29. Vbi varias eius loci verſsiones, & expoſsitiones adducit, & eſst expreſsſsum D. Pauli teſstimonium in Epiſstol. ad Romanos capit. 10. verſs. 18. Vbi probare intendens, nullum mortalium, ſsive Iudæum, ſsive Gentilem potuiſsſse iam illo tempore iuſstam aliquam ſsuæ infidelitatis cauſsam prætexere, quòd Evangelium non audiviſsſsent. Nunquid (inquit) non audierunt? & quidem in omnem terram exivit ſsonus eorum, & in fines Orbis terræ verba eorum; quod etiam repetit, quantum ad prædicationem in univerſso mundo, & univerſsæ creaturæ, quæ ſsub cœlo erat, ſsuo tempore factam, in Epiſstol. ad Coloſsſsenſs. cap. 1. verſs. 5. & 23. Quas
9
Epiſstolas D. Paul. ſscripſsiſsſse anno 24. & 26. poſst paſssionem Domini, benè conſsiderat Maluenda dicto lib. 3. capit. 2. pagina 109. Leo quoque Papa epiſstol. 87. relatus
10
in cap. ita Dominus, diſstinctione 19. & ab eo deſsumens Nicolaus Tertius in cap. fundamenta de elect. in 6. diſsſsertè teſtãturteſtantur, veritatem, quæ anteà legis, & Prophetarum præconio continebatur, per Apoſstolicam tubam in ſsalutem univerſsitatis exijſsſse. Vnde
11
rectè dixiſsſse videtur D. Chryſsoſst. homil. 76. in Matth. Theophyla. in Euthym. ſsup. eundem Matth. capit. 24. & Iacob. Gualtherus in ſsua Chronograph. anno 100. pagina 13. columna 6. prędicationemprædicationem Evangelij breviſsſsimo temporis ſspacio per totum Orbem quaſsi fulgur rutilaſsſse. Idq́ue maximum argumentum omnipotentiæ Christi eſsſse. Viginti enim annis, inquit Divus Chryſsoſstomus, aut ad ſsummum triginta ad omnes oras Orbis Evangelium transſscurrit. Quod & tradũttradunt D. Ignatius & D. Hieronym. in locis relatis a Maluenda. d. cap. 2. Tertullian. lib. contra Iudæos, cap. 7. Theodoret. lib. 4. de curat. Græc. affectio. Ægeſsip. lib. 2. de excid. urb. cap. 2. & Euſseb. Cæſsarienſs. lib. 2. hiſst. Evangel. cap. 3. & Nicephor. lib. 2. cap. 8. ubi notanter ſscribunt: Cœleſsti, divinaq́ue virtute, & præſsidio, repentè, nulla ferè mora interpoſsita, tanquam quoddãquoddam Solis iubar ſsalutare Dei verbum, univerſsum terrarum Orbem ſsuo ſsplendore colluſstraſsſse, ſsacrarum litterarũlitterarum teſstimonio appoſsitè reſspondens; in omnem terram ſsonus divinorum Evangeliſstarum & Apoſstolorum exivit, & in fines Orbis terræ verba eorum, &c. Vltra quos Eleutherus de eodem fermè tempore loquens, inquit: Fidem Thrax, Fidem Lybis, Fidem Hiſspanus, & omnes populi receperunt, & Lactant. lib. 5. capit. 13 ita ait: Cùm ab ortu Solis uſsque ad Occaſsum lex Divina ſsuſscepta ſsit, & omnis ſsexus, omnis ætas, & gens, & regio unitis, ac paribus animis Deo ſserviant, &c.
Accedit his
12
quod iuxta plurimorum Sanctorum Patrum ſsententiam, quam latè proponit & exornat Maluenda dicto lib. 3. capit. 1. pag. 107. & capite 4. pagina 111. id quod Chriſstus dixit apud Marcum capite 13. & Matth. capite 24. tunc futuram eſsſse deſstructionem, & conſsummationem, quando iam in omnes gentes prædicatũprædicatum fuiſsſset Evangelium, ad excidium | tantùm Templi, & materialis Ieruſsalem referendum videtur, quam tunc præ oculis habebat. Quæ
13
deſstructio contigit anno Chriſsti 72. ut prodit Baron. tom. 1. eodem anno. Et ſsi hoc verum eſst,
14
apparet, triginta & octo annis poſst initium Evangelicæ prædicationis, iam fuiſsſse ab Apoſstolis, & alijs Chriſsti diſscipulis per univerſsum Orbem propagatum. Quinimò & undecim annis poſst eius mortem idem etiam factum fuiſsſse probare intendit Fr. Ioan. à Ponte. d. cap. 2. §. 3. pag. 93. conſsiderans,
15
D. Marcum ſsuam Evangelicam hiſstoriam ſscripſsiſsſse anno Chriſsti 45. ut obſservat Baron. d. tom. 1. in eodem anno, & tamen cùm legationem Apoſstolis iniunctam narraret, ita ſscribit cap. ult: Illi autem profecti prædicaverunt ubique Domino cooperante, & ſsermonem confirmante ſsequentibus ſsignis.
Illa
16
quippe dictio, ubique, idem valet, quòd ubicunque, & in omnibus locis, ut apparet ex l. in lege 77. D. de contrahenda emptione, l. quod niſsi in fine, D. de oper. libert. & ex Tito Livio lib. 45: Reſsq́ue omnes, quæ ubique depoſsitæ eſsſsent, & pecuniam Regiam conferri. Quibus ex locis rectè Cuiacius
17
in l. Vrbana 166. D. de verborum ſsignificatione, pro ibique, legit, ubique, & idem obſservant Briſsſsonius, Hotman. Prateius, & Calinus de verborum iuris ſsigniſsicat. verb. Vbique. Et in noſstris terminis Tertullian. d. lib. contra Iudæos capit. 7. ſsic inquiens: Chriſsti regnum, & nomen ubique porrigitur, ubique creditur, ab omnibus gentibus colitur, ubique regnat, ubique adoratur, omnibus ubique tribuitur æqualiter, &c.
Secvndò: in eiuſsdem opinionis cõfirmationemconfirmationem conſsiderari poteſst, Apoſstolos, ut mandatum Domini implêrent, ipſso præſsertim, qui mandaverat, adiuvante, eâ alacritate & velocitate per univerſsum Orbem diſscurriſsſse, ut meritò
18
ſsagittarum volantium nomen acceperint, iuxta illud Pſsal. 127: Sicut ſsagittæ in manu potentis, ita filij excuſsſsorum; quod ſsic explicat Titelman.
ibîdem, & Zachariæ 9. 13. Extendi mihi Iudam quaſsi arcum, implevi Ephraim: & exibit ut fulgur iaculum. Quem etiam locum, & alia ſsimilia de eiſsdem Apoſstolis intelligit Pineda lib. 5. de reb. Salom. cap. 4. §. 6. pag. 283. & conducit illud D. Ambroſs. ſsup. Habac. cap. 3. ubi exponens ills verba: Aſscendes ſsuper equos tuos, & quadrigæ tuæ ſsalvatio, ſsic inquit: Agitavit Chriſstus Apoſstolos ſsuos, quos per diverſsa mundi direxit, ut toti Orbi Evangelium prædicarent.
Dicit quoque ſsunt
19
nubes velociſssimæ, & cœli, qui perpetuo & indeſsinenti motu volvuntur, iuxta illud Iſsaiæ cap. 60: Qui ſsunt iſsti, qui ut nubes volant? quod Eccleſsia de Apoſstolis canit, & illud Pſsalm. 18: Cœli enarrant gloriam Dei, quod D. paul. ad Roman. 10. de eis ſsimiliter accipit. Necnon etiam ob eandem rationem appellati ſsunt pedes Domini,
20
qui & à Maria Magdalena in huius rei ſsignificationem unguento delibuti videntur, ut piè conſsiderat
21
Clemens Alexandr. lib. 3. Pædag. capit. 8. ubi de hac unguenti ſsparſsione agens, ſsic inquit: Poteſst autem hoc eſsſse ſsymbolum doctrinæ Domini, & eius paſsſsionis; pedes enim, qui unguntur unguento odorifero, doctrinam Divinam ſsignificant, quæ cum inſsigni gloria Orbem terræ pervadit. Exijt enim ſsonus eorum in fines terræ. Atque adeò pedes Domini ſsunt Apoſstoli prophetia delibuti, qui ſsuave olentis ungenti, ſsancti ſscilicet Spiritus, ſsunt participes. Itaque Apoſstoli, qui univerſsum terræ Orbem obierunt, & Evangelium prædicarunt, per allegoriam dicuntur pedes Domini, de quibus per pſsalmographum quoque prædicit Dominus: Adoremus in loco, ubi ſteterũtſteterunt pedes eius; hoc eſst, quò pedes eius pervenerunt, Apoſstoli, per quos prædicatus venit ad fines terræ.
Vnde mirum non eſst, ſsi ex alijs regionibus in alias tranſmigrãtestranſmigrantes, & ubi opus fuit, mare etiam transfretantes, | adeò brevi ſspatio totum Orbem impleverint. Manus
22
quippe, & zelus Domini erat cum illis, qui eos, ut tantæ legationi ſsufficerent, peculiaribus gratiæ ſsanctitatis, & charitatis donis, & divinorum, ac humanorum myſsteriorum notitiâ præmunivit: ita
23
ut Chriſsto, & eius Matri duntaxat cedentes, cum alijs Sanctis abſsque erroris, & temeritatis nota comparari non poſsſsint, ut ait D. Thom. 1. 2. quæſst. 16. art. 4. & ſsup. Ioan. cap. 13. lectio. 2. ad Roman. cap. 8. lectio. 5. ad Epheſs. capit. 5. lectio. 3. & Chaſsſsaneus in Catalogo glor. mund. part. 3. conſsiderat. 26. Præſsertim, quia ad prædicationis munus obeundum, cùm vidêrent meſsſsem eſsſse multam, operarios autem paucos, iuxta illud Lucæ cap. 10. & Matthæi cap. 9.
24
Septuaginta duos alios diſscipulos, & eorum comites & ſsectatores in auxilium acceperunt, ut ait
25
text. in d. capit. in novo, qui etiam aliquando Apoſstoli nominantur per D. Paulum ad Philip. cap. 2 & ad Corinth. 2. cap. 8. S. Irenæum lib. 4. cap. 37. Tertullia. contra Marcion. cap. 4. Lorin. in Acta Apoſstol. capit. 1. verſs. 2. licèt verius ſsit, ſsolos duodecim, & D. Paulum proprio ApoſtolorũApoſtolorum nomine dignos eſsſse, alios autem non tam Apoſstolos, quàm Apoſstolicos eſsſse dicendos, ut reſsolvit Suarez in 3. D. Thom. quæſst. 28. diſsput. 5. ſsect. 4. ubi ſsimul agit quantam illi præ his in auctoritate, & poteſstate Apoſstolici muneris excederent, de quo etiam tractat Glo. & Doct. in d. cap. in novo, & Domin. Bañes 2. 2. quæſst. 1. art. 10. Et cur prædicti diſscipuli ſseptuaginta duo numero fuerunt, vide quęquæ tradit Fr. Ioan. à Ponte. d. lib. 2. capit. 14. §. 6. pag. 172.
Conſstat etiam ex Act. Apoſstol. cap. 8. & 11. Fideles
26
Chriſsti, quòd eos Ieroſsolymis igni, atque ferro perſsequerentur Iudæi, in varias terrarum partes diſsperſsos fuiſsſse, quas ſsigillatim enumerat D. Ambroſs. lib. 2. de vocat. omn. gent. Baron. ann. 35. & ex noſstris Marquar. de Suſsanis in tractat. de Iudæis, & infidel. 3. part. capit. 1. num. 25. In quibus partibus fidem, quam imbiberant, inſsinuaſsſse ijdemmet auctores oſstendunt.
Tot igitur, & talibus operarijs, benê potuit meſssis, licèt ita magna & diſsperſsa, brevi tempore colligi, cùm unus Paulus
27
tam longè, latèq́ue Evangelium ſsuâ prædicatione diſsſseminaverit, nempe à Ieruſsalem & Syria, & circum adiacentibus regionibus, uſsque ad Illyricum & Hiſspaniam, ut oſstendit Maluenda. d. lib. 3. capit. 2. in fin. & Fr. Ioan. à Ponte. d. lib. 2. capit. 11. & ſsequentibus.
Eò magis,
28
quòd peculiari Dei providentiâ contigerit, ut quo tempore Chriſstus deceſssit, Romani per totum fermè Orbem ſsecurè regnarent, ut ſsic, commercijs inter omnes nationes inſstitutis, faciliùs poſsſsent Apoſstoli, quà vellẽtvellent, diſscurrere & commeare, prout eleganter advertit Euſsebius CæſariẽſCæſarienſ. lib. 3. de demonſstrat. Evangel. capit. 9. Ioan. Boter. in relat. univerſs. 4. par. lib. 2. in princ. Bernard. Aldrete lib. 1. de antiq. Hiſsp. cap. 2. & ante eos
29
Prudentius libro 2. contra Symmachum, dum canit:
Diſscordes linguis populos, & diſsſsona cultu
Regna volens ſsociare Deus, ſsubiungier uni
Imperio quidquid tractabile moribus eſsſset
Concordiq́ue iugo retinacula mollia ferre Conſstituit.
Qua propter
30
Theodoretus de curand. Græc. affec. lib. 9. in hũchunc modum ſscribit. At noſstri illi piſscatores, & publicani, ſsutorq́ue ille noſster, cunctis nationibus legem Evangelicam detulerũtdetulerunt. Neque ſsolùm Romanos, & qui ſsub Romano vivũtvivunt Imperio, ſsed Scythas quoque ac Sauromatas, Indos prætereà, Æthiopas, Perſsas, Seras, Hirconas, Cymmerios, Germanos, & Britannos, utq́ue ſsemel dicatur, omne hominum genus, nationeſsq́ue omnes introduxerunt, Crucifixi leges accipere.
IdẽIdem quoque tradit S. Iuſstin. martyr in diſsputatione cõtracontra Triphon. cõclu| p. 181densconcludens triginta annis Apoſstolos Evangelicam Fidem, per univerſsum Orbem diſsſseminaſsſse. Ita ut neque Scytha, nec Æthiops, neque alij Barbari, quamvis valdè remoti, remanſserint, qui illam non audierint, & receperint. B. etiam Beda in Marc. cap. 13: Eccleſsiaſsticæ, inquit, teſstantur hiſstoriæ, quòd Apoſstoli omnes multo ante excidium Iudææ provinciæ toto fuerint Orbe diſsperſsi. Quas hiſstorias à Beda citatas, & ſsancti Evangelij
31
apud varias nationes progreſsſsum, ſsummâ fide, & diligenti, quâ ſsolet, pietate recoluit Illuſstriſssim. Cardin. Baronius tom. 1. Annal. Eccleſs. anno 44. Thomas Bozius de ſsignis Eccleſs. Dei, lib. 4. ſsign. 6. cap. 1. 2. & 3. Iacob. Pamelius in ſscholijs ad Tertullian. d. libro contra Iudæos cap. 7. Maluenda. dicto lib. 3. de Antichriſst. ex cap. 5. ad 9. Camill. Borrellus de præſstan. Reg. Catholic. cap. 43. num. 8. & ſsequentibus, Boter. in relation. univerſsal. 2. part. & Fr. Ioan. de Ponte. d. lib. 2. per totum. Vbi cùm provincias connumerent, quas Apoſstoli, & eorum diſscipuli prædicando peragrarunt, nulla fermè ex toto Orbe omiſsſsa videri poteſst, in quam aliquis eorum non penetraverit.
Quinimò, quod plus eſst, in multis earum
32
Eccleſsias ſsacras Deiparæ, & quibuſsdam Apoſstolis, adhuc viventibus, erectas fuiſsſse, commemorat Maluenda ubi ſsup. capit. 3. Bozius libro 9. cap. 6. & latè Iacob. Gretſserus libro 2. de Cruce cap. 1. Inter quas
33
illa ut præcipua recolitur, & commendatur, quam D. Iacobus in urbe Cæſsarauguſstana ad ripas amnis Iberi BeatęBeatæ Mariae ſsibi ſsuper Iaſspideam columnam apparenti, eiuſsdem monitu conſsecravit, ut totius Orbis, & Hiſspaniæ cum primis fidelis traditio eſst. Quam latè & ſsecurè probant Guibertus in Chronic. Reg. Aragon. prol. 3. Hartmanus Schedel. in hiſstor. ætat. mundi in vita Sanct. Iacobi, Rapha. Volaterran. lib. 11. Geograph. fol. 110. Anton. Beuter. 1. part. hiſstor. cap. 23. Ioan. Vaſsæus in Chronic. Hiſspan. cap. 22. Ambroſs. Morales in eâdem Chronic. lib. 9. capit. 7. Ioan. Mariana de reb. Hiſspan. libro 4. cap. 6. Ioan. Stephan. Durantius de ritibus Eccleſsiæ lib. 1. cap. 2. num. 4. Caniſsius lib. 5. de Virgin. Deipar. cap. 23. Martin. Delrio lib. 2. diſsquiſsit. magic. quæſst. 26. ſsectio. 4. Don Ferdinand. de Mendoça de confirmando Concilio Illiberitano lib. 2. capit. 45. Illeſscas in hiſstor. Pontiſsic. lib. 1. Zamalloa libro 7. cap. 2. Gaſspar Ortigas in patrocinio pro gymnaſs. Cæſsarauguſst. 3. part. Paredes de adoratio. imag. lib. 2. cap. 4. Cenedo in collectaneis ſsup. Decret. collect. 43. fol. 62. num. 2. Valdes de dignitat. Reg. Hiſspan. capit. 6. Madera de excellent. Hiſspan. capit. 6. fol. 4. & de MõteMonte Sancto Granat. diſscurſs. 1. Morlanes, qui alios plurimos refert, in allegatione De nvestra Señora del Pilar, & Fr. Didac. Murillo, qui noviſssime integrum librum de hiſstoria eiuſsdem Virginis Del Pilar eruditè conſscripſsit.
Quod ideò adijcere libuit, ut ſsic obiter
34
eos reijciendos appareat, qui cùm Divum Iacobum in Hiſspaniam adveniſsſse inficiantur, hanc quoque ita conſstantem hiſstoriam Virginis Del Pilar ſsubvertere tentant. In quorum numero eſsſse videtur Roderic. Ximenius Archiepiſscop. Toletan. in collect. Concil. Hiſsp. apud Garciam de Loayſsa pagina 290. & apud Anton. Auguſst. epiſstol. Iur. Cano. tom. 2. lib. 19. titulo 16. cap. 2. pag. 179. & 1. part. libro 1. tit. 11. cap. 2. Ioan. de Boſsco in ſsua Bibliothec. Floriacenſs. qui ad hoc adducit D. Gregor. lib. 1. regiſstr. epiſstol. 64. ad Epiſscop. & Reg. Hiſspaniæ, Cardin. Batonius. d. 1. tom. anno 44. num. 30. & tom. 9. ann. 816. & in notis ad Martyrolog. Roman. 15. Maij, & Ioan. Lorin. in Act. Apoſstol. capit. 12. verſsic. 2. pag. 536.
CõtraContra quos tamẽtamen validiſssimis teſstimonijs & argumentis utrũqueutrumque noviſsſsimè propugnarunt omnes ferè aucto|res ſsuprà relati, & ultra eos additio ad Beat. Iſsidor. lib. de ortu & obitu S. Pat. cap. 71. Thomas Bozius lib. 4. de ſsign. Eccleſs. Dei, capit. 1. pag. 123. Pat. Suarez de Religione lib. 2. cap. 6. ex num. 13. Ioan. Belethus in explicat. divin. Offic. cap. 140. Ioſseph. Stephan. Valentin. in lib. de poteſstate coactiva Roman. Pontif. cap. 8. Maluenda. d. lib. 3. de Antichriſst. capit. 6. pag. 115. & ſseq. Fr. Ioan. de Ponte. d. lib. 2. de conven. utriuſsque Monarch. cap. 14. & 15. Pamelius. d. cap. 7. ſschol. 41. Hieron. Romanus de Republic. Chriſstian. libro 1. cap. 3. Fr. Ioan. de Pineda in Monarch. Eccleſs. 2. part. lib. 10. cap. 25. §. 3. Excellentiſs.
35
Dominus Ioannes Ferdinand. à Velaſsco Magnus Caſstellæ Comeſstabilis, pietate inſsignis & armis, & ut cum Auſson. dican Epigram. 7: CõſilijsConſilijs belloq́ue bonus, quæ copula rara eſst, in eruditiſssimis diſscurſsibus, quos de adventu D. Iacobi in Hiſspaniam adverſsus Baronium typis excuſssit, & LatiâLatinâ linguâ eleganter donavit Erycius Puteanus, illos vindicias tutelares Hiſspaniarum appellans, & Ioannes Mariana, Fr. Franciſsc. à Iesv, & Didacus del Caſstillo in peculiaribus eiuſsdem argumenti libellis, Caliſstus Remirez in tract. de lege Regia in initio num. 42. & ſsequent. pag. 10. & 11. & Don Maurus Caſstella Ferrer in ſsua exactiſssima hiſstoria Divi Iacobi Hiſspaniarum Patroni lib. 1. per totum, & noviſssimè D. Ioan. Briz Martinez in hiſstor. S. Ioan. de la Peña, pag. 569. & D. Salazar de Mendoça Canon. Toletan. in lib. 1. de orig. Dign. Hiſspan. cap. 5. fol. 5
Quinimò
36
& Hiberniam, quãquam nunc Irlandam dicimus, D. Iacobum adijſsſse, ibiq́ue prædicaſsſse, tradit Flavius Dexter in ſsua omnimoda hiſstoria, HẽricusHenricus Fitſsim. lib. 1. de Miſsſsa, & lib. contra Rider. in præfatio. Legenda nova Angliæ in vita S. Patricij, & Vincent. Belvacenſs. in ſspecul. hiſstor. lib. 4. cap. 3.
Et non ſsolùm D. Iacobum, verùm etiam
37
D. Paulum in noſstra Hiſspania prædicaſsſse, teſstis eſst Beatus Hieron. in Catalog. Vir. illuſstr. B. Chryſsoſstom. 2. ad Timot. 4. Dorot. Athanaſs. & Epiphan. in locis relatis à Pamelio ſsup. Tertullian. d. lib. contra Iudæos capit. 7. ſschol. 41. Cæſsar Baronius, qui latiſsſsime loquitur, & reſspondet ad text. in cap. Beatus 22. q. 2. in 1. tom. Annal. Eccleſsiaſst. anno Chriſst. 61. & in Martyrol. Rom. die 22. Martij, Pined. in d. Monarch. lib. 10. c. 33. Fr. IoãIoan. à PõtePonte. d. lib. 2. cap. 13. pag. 162. & Maluenda. d. cap. 6. pag. 116. verſs. Paulum quoque.
Quinimò Divum etiam PetrũPetrum Apoſstolorum Principem HiſpaniãHiſpaniam noſtrãnoſtram, ſsuo advẽtuadventu & prædicatione illuſstraſsſse, expreſssè teſstatur S. InnocẽtInnocent. Papa Primus in epiſst. ad Decentium EpiſcopũEpiſcopum. NimirũNimirum, quia ut ait Ioſseph. Stepha. ubi ſsup. licèt alijs Apoſstolis ſsecundùm cuiuſsque menſsuram & regulãregulam ſsingulatim ſsua regio contigiſsſset, ſsolius tamen Petri auctoritas, nullis certis terminis circunſscripta, non ſsolùm ſsingulas, ſsed omnes provincias moderabatur, omniaq́ue auctoritate divinâ ſsibi commiſsſsa gubernabat.
Tertiò, quia hoc cõmodiùscommodiùs peragi potuit, & citius ad omnes gentes veræ Fidei notitia pervenire,
38
ſsi ut veram admiſserîmus opinionem Iacobi Epiſscopi Chriſstopolitani relatam à MaluẽdaMaluenda. d. lib. 3. de Antichr. cap. 3. pag. 110. qui apertè docuit, non ſsolùm per prædicationem Apoſstolorum, ſsed occultâ etiam Dei inſspiratione, ſanctorũſanctorum Angelorum annuntiatione, ac ipſsorum quoque dæmonum oraculis, in omnes mundi partes Evangelium promulgatum fuiſsſse, atque hoc pacto completa vaticinia Davidis. d. Pſsalm. 18. Matth. 24. & Paul. ad Roman. 10.
In cuius rei confirmationem
39
perpendi quidem poſsſsunt plura Sibyllarum carmina, & Virgilij, Suetonij & aliorum antiquorum loca, & teſstimonia, quæ adducit Maluenda ubi ſsuprà, Thomas Bozius libro 1. de ſsignis Eccleſs. Dei, cap. 4. in fin. pag. 12. & Simon | Maiolus in. 3. tom. diet. Canicul. colloq. 1. de perfidia Iudæorum, pag. 307. & ſsequentib. Ex quibus conſstat, multa per totum terrarum Orbem Oraculorum reſsponſsa edita eſsſse, quæ Chriſsti fœliciſssimum ortum prænuntiarent.
Et ego eis addo
40
hiſstoriam notabilem, quam ex Cedreno refert idem Bozius lib. 9. cap. 6. pag. 356. & Rutilius Benzonius de anno Iubilæi lib. 3. cap. ultim. pag. 396. & paucis mutatis ex Procopio Martyre, & Simeone Metaphraſste, Surius tom. 4. menſse Iulij die 8. & Ioan. Stephan. Durantius ubi ſsuprà, qui tradunt ab Argonautis ædificatum fuiſsſse templum omnium nobiliſssimum, quod Plin. lib. 36. cap. 1. maximè admirandum appellat; eo autem abſsoluto, ab ipſsis Oraculum conſsultum, cuinam illud conſsecrari debêret? Reſsponſsumq́ue accepiſsſse his carminibus, quæ æneis litteris in ipſsius templi fronte ab antiquis Gentilibus, cunctis legenda, æternæ memoriæ commendata ſsunt:
Aſsſsidua virtute decus ſsublime parate,
Atque unum (ſsic mando) Deum, qui cuncta gubernat
Cœleſsti reſsidens ſsolio, colite, atque timete,
Illius æternum, atque ante omnia ſsæcula Verbum
Neſscia Virgo viri noſstras emittet in auras,
Quod volut igniferis impluſsa ſsagitta procellis
Edomitum reddet Divino munere mundum
Huius, cui Mariae nomen, ſsanctiſsſsima Mater
Agnoſscet templum proprium ſsibi rectè dicatum.
Poteſst etiam hùc referri,
41
quod de Ara ab Athenienſsibus primùm, & poſsteà à Romanis Ignoto Deo erecta, narratur cap. 17. Act. Apoſstol. verſs. 73. In cuius explicatione plura tradunt Chryſsoſstom. Oecumen. & Lorinus ibîdem Sixt. Seneſs. lib. 2. Biblioth. ſsanctæ, Alex. ab Alex. lib. 6. Genial. ubi additio Tiraquel. pag. 1007. Cœl. Rhodigin. lect. antiq. lib. 22. cap. 2. Baronius tom. 1. anno 52. num. 8. Pat. M. Marquez in Guberna. Chriſst. lib. 2. cap. 32. pag. 346. & noviſssimè Caliſstus Remirez de lege Regia, §. 3. num. 41. & ſsequent. pag. 47.
Sed illud quidem, ſsi verum fuit, maiori notâ dignum videtur,
42
quod Plutarchus commemorat in lib. 2. de defect. Orac. & poſst eum Euſseb. lib. 5. de præparat. Evang. capit. 9. & in epiſst. ad Theodor. Epiſscop. Petr. Crinitus lib. 14. de honeſst. diſscip. 3. Petr. Creſspetius in ſsum. Eccleſs. diſscipl. verb. Idololatria, Baron. d. 1. tom. ann. 34. num. 129. Simon Maiol. d. tom. 3. Canicul. colloq. 1. pag. 308. & Fr. Ioan. de Ponte lib. 3. convenien. utr. Monarch. cap. 29. pag. 181. Eo ſscilicet tempore, quo Chriſstus Dominus pro humano genere Crucis mortem ſsubire dignatus fuit, Æpiterſsem cum alijs in Italiam navigantem, circa inſsulas quas Echinadas appellant, flatu ventorum deficiente, noctu prope Paxas deveniſsſse: cùmq́ue omnes, qui ſsimul navigabant, attentiores vigilarent, repentè à Paxis inſsula vocem magnam auditam fuiſsſse, quâ ipſsius navis gubernatori, Thamo, vel Thramno nomine mandabatur, ut quando iuxta paludem eſsſset, tunc Pana Magnum mortuum eſsſse annuntiaret. Quod cùm ipſse, licèt ingenti terrore perculſsus, ad paludem veniens præſstitiſsſset, magnus multorum gemitus, imò verò innumerabilium, miraculo quodam commixtus, ſsubitò auditus fuit. Et hæc fama citò Tiberij Imper. aures, & totam Romanam urbem implevit. In qua variè & vanè, quis ille Pan eſsſset, qui mortuus nuntiabatur, dubitatum fuit. Sed benè Euſsebius, & Baronius ſsup. reſsolvunt, Panem illum, pro Chriſsto univerſsorum Domino intelligendum eſsſse, eiuſsq́ue mortem ut ſsuam ipſsorum cladem, luxiſsſse dæmones, quippè qui adhuc eo vivente ſsæpiùs fuiſsſsent lamentati, ſse ab ipſso torqueri.
Et planè,
43
ſsi miraculosè factam Apoſstolorum prædicationem affirmare audemus, ſsicuti, ultra Auctores ſsuprà relatos, aſsſsirmat etiam Fr. Stephanus de Salazar. d. diſscurſsu 16. ſsup. Symbolum capit. 3. pag. 191. nihil erit, cur non fateamur, breviſssimo tempore in omnes mundi partes, quantumvis longè diſssitas, & illis ſsæculis ignoratas, penetrare potuiſsſse, cum maiore celeritate
44
Habacuc èex Palæſstina Babylonem Angelicâ manu deductus fuerit, ut eſsurienti Danieli in Leonum lacu ſsuccurreret, ut habetur Daniel. 14. & Philippus Diaconus ex Gaza in Azotum Actuum cap. 8. & in alijs admirandis exemplis relatis à Bapt. Fulgoſs. lib. 1. & Andrea Eborenſsi in tit. de miracul. & Theat. vitæ humanæ vol. 2. lib. 5. pag. 417.
Et cùm ipſsi
45
Apoſstoli in tranſsitu B. Mariae virginis, & Dominæ noſstræ, ingenti quodam miraculo parvo temporis momento èex toto Orbe nubibus aſsſsumpti Ieroſsolymis convenerint, ut funeri eius intereſsſsent. Quod licèt perfunctoriè, & velut apocryphũapocryphum referat Baronius. d. 1. tom. anno 48. num. 14. veriſssimum tamen fuiſsſse oſtẽditoſtendit ipſsa antiqua & communis Eccleſsiæ traditio, & ut certiſssimum ſcribũtſcribunt S. Melito de tranſsitu Virgin. cap. 4. & 5. S. Iuvenal. Ieroſsolymitan. Epiſscopus, qui vixit imperante Theodoſsio iuniore, Dionyſs. Areopagita libro 1. de divinis nominibus cap. 3. & explicatiùs Singellus in vita ipſsius Dionyſsij apud Lyppoman. tom. 7. Nicephor. hiſst. Eccleſs. lib. 2. cap. 21. S. Ioan. Damaſscen. in ſsermone de dormitione Deiparæ ſsub finem, ubi ſsic ait: Ex antiqua accepimus traditione, quòd tempore glorioſsæ dormitionis Beatæ Virginis, univerſsi quidem ſsancti Apoſstoli, qui Orbem terræ ad ſsalutem gentium percurrebant, momento temporis in ſsublime elati, convenerunt Ieroſsolymis. Et non eſsſse de re huiuſsmodi dubitandum, apertè tradit Simon Maiolus in diebus Canicul. tom. 1. colloq.
1. pag. 21. & iterum colloq. 4. pag. 94. & Thom. Bozius lib. 15. de ſsignis Eccleſs. Dei, cap. 4, pag. 107. & cap. 5. pag. 112. Vbi alia ſsimilia miracula tradit.
Quibus addo, quod de Regina Sabà ſscribunt aliqui, quos refert Raph. de la Torre in 2. tom. pag. 312. tradentes, eam ex relatione, & vocibus avium habuiſsſse notitiam Salomonis.
Qvartò ad confirmandam prædictam ſsententiam de Apoſstolica Evangelij per univerſsum Orbem diſsſseminatione, ipſsius EccleſięEccleſiæ nomina perpenduntur, quæ
46
ex magni Concilij NicœniNicæni auctoritate, & definitione dicitur Apoſstolica, quaſsi per Apoſstolos, licèt in diverſsis gentibus, uno tamen ore, & ſspiritu congregata, ut latè proſsequitur Salazar. d. diſscurſsu 16. capit. 14. & Fr. Ioan. à Ponte. d. lib. 2. cap. 1. & ſsequentibus. Simulq́ue etiam
47
ab Apoſstolis ipſsis Catholicæ nomen accepit, quòd univerſsalis eſsſset: & in omnibus locis, perſsonis, & temporibus æqualiter obſservanda, ut docet D. Auguſstin. cap. 7. de vera relig. & de utilit. cred. contra Manich. capit. 17. & contra epiſstol. Manich. capit. 4. tom. 6. & contra Fauſst. Manich. lib. 11. & contra litteras Petilian. lib. 2. cap. 51. eod. tom. & ſserm. 131. & 181. de tempore, Doctores in rub. & l. 1. C. de ſsumm. Trinitat. & Fide Cathol. Bañez, Aragon, & alij Theologi poſst D. Thom. 2. 2. q. 1. art. 10. Turrecremata in ſsumma de Eccleſsia. lib. 1. capit. 14. Salazar. d. diſscurſsu 16. cap. 3. latiſssimè Thomas Bozius lib. 17. cap. 1. Anton. Poſsſsevin. in Biblioth. lib. 6. cap. 31. pag. 268. & ſsequentib. Balthaſs. Chavaſsius de not. veræ religionis capit. 3. Illuſstriſs. Cardin. Bellarminus in eodem tractat. cap. 4. & ſseq. Camillus Borrellus de præſstan. Reg. Cathol. capit. 41. num. 51. & ſsequentib. Alanus Copus Dialog. 6. cap. 21. pag. 884. Vbi
48
inquit, multum dolêre hæreticos, quòd Fides, & Eccleſsia Dei dicatur Catholica. Pat. Gordonius in controverſs. de auctor. Ec|cleſs. controverſs. 2. capit. 19. pag. 249. Pat. Franciſsc. Suarez in defenſs. Fidei adverſs. Sectam Anglican. lib. 1. capit. 15. & alij plurimi Auctores, qui de quatuor Eccleſsiæ proprietatibus ſscripſserunt, quos congerit Poſsſsevin. in apparatu ſsacro tom. 1. verb. Eccleſsia. Vnde Sanctus Ignatius
49
Martyr in epiſstola ad Philip. inquit: Vna eſst Eccleſsia, quam ſsuis ſsudoribus, & laboribus fundaverunt Apoſstoli à finibus terræ uſsque ad fines in ſsanguine Chriſsti. Et
50
Vincentius Lyrinenſsis ait: Fides Catholica ita dicitur, quia ſsemper, quia ubique, quia apud omnes, quia tempore, loco multitudine, antiquitate, univerſsitate conſsenſsu, novitati, parti & paucorum diſsſsentioni antiſstat. Et Aurel.
51
Prudentius lib. 2. contra Symmach.
Deus undique gentes
Inclinare caput docuit ſsub legibus ijſsdem,
Romanoſsq́ue omnes fieri, quos Rhenus, & Iſsther,
Quos Tagus auriſsuus, quos magnus inundat Hiberus
Comiger HeſperdumHeſperidum, quos interlabitur, & quos
Ganges alit, tepidiq́ue lavant ſseptem oſstia Nili,
Ius fecit commune pares, & nomine eodem
Nexuit, & domitos fraterna in vincla redegit.
Vivitur omnigenis in partibus haud ſsecùs ac ſsi
Cives congenitos concludat mœnibus unis,
Vbi patria atque omnes lare conciliemur avito.
Et in eandem rem alia quoque perpendit Fr. Ioan. Bapt. Fernandez Minorita in demonſstrat. Catholic. lib. 3. diſscurſsu 6. & 7. Fr. Ludovic. Granatenſs. in Symb. Fidei, 2. part. capit. 13. & 29. & Illuſst. Cardin. Bellarmin. de notis Eccleſs. cap. 4. & 5.
Qvintò,
52
& vltimò, magiſsq́ue in noſstræ quæſstionis terminis facit, quod aliqua ſsatis vetuſsta teſstimonia, & veſstigia prædicationis EvangelicęEvangelicæ in his Novi Orbis regionibus reperiri videntur. Nam Tertullian.
53
d. libro contra Iudæ. cap. 7. cùm ſsuâ ætate Apoſstolorum ſsonum, & Chriſsti Fidem in omnes gentes propagatam affirmaſsſset, ſspecialiter enumerat Parthos, Medos, Elamitas Meſsopotamiam habitantes, Armenios, Phrygios, Cappadoces, incolentes Pontum, & Aſsiam, & Pamphyliam, Ægyptios, Africanos, Romanos, Iudæos, Getulos, Mauros, Hiſspanos, Gallos, Britannos, Sarmatas, Dacos, Germanos & Scythas, & poſsteà ſsubdit: Et abditarum multarum gentium, & provinciarum, & inſsularum multarum nobis ignotarum, & quæ enumerare minus poſsſsumus, in quibus omnibus locis Chriſsti nomen, qui iam venit, regnat, utpotè ante quem omnium civitatum portæ ſsunt apertæ, & cui nullæ ſsunt clauſsæ, ante quem ſseræ ferreæ ſsunt comminutæ, & valvæ æreæ ſsunt apertæ: quibus verbis has ignotas, & inacceſsſsas eo tempore provincias velut digito oſstendiſsſse videtur.
Et
54
cùm certum ſsit ad ultimas uſsque Indiæ Orientalis nationes, & ad remotos, & ferè ignoratos eo tempore Sinas D. Thomam Apoſstolum, & alios eius diſscipulos prædicando penetraſsſse, ut inquit Nicephor. libro 2. cap. 4. ibi: Quicunque in extrema Orientis ora ad ultimum Oceanum colunt; & latè tradunt Auctores ſsuprà relati, præcipuè Thom. Bozius lib. 5. cap. 1. & 2. & ſsequentib. Ioan. Boter. in relat. univerſs. 3. part. pag. 7. & 14. Maluend. lib. 3. de Antichriſst. cap. 7. & 10. Maffæius lib. 6. hiſstor. Ind. M. Paul. Venetus lib. 2. ſsuarum relation. capit. 61. Nicolaus Trigaultius de Chriſstian. expeditione in Sinas lib. 1. cap, ult. Ferdinand. Mendez Pinto in ſsuis peregrinat. capit. 96. & Nos ſsup. cap. 2. num. 32. & ſsequent. Mirum ſsanè videri non debet, ſsi in has quoque Occidentales & Meridionales plagas lux Evangelij priſscis illis temporibus fulſserit.
Ad quod probandum,
55
plura Chriſstianiſsmi veſstigia, quęquæ in his partibus | reperta ſsunt, diligenter cõgeſsitcongeſsit Acoſsta in hiſstor. Moral. Ind. lib. 5. cap. 14. & ſsequent. Gomara tom. 1. eiuſsdem hiſstor. cap. 53. & 121. Fr. Stephan. de Salarzar. d. diſscurſsu 16. cap. 3. Boter. in dictis relatio. univerſs. 4. part. pag. 7. & ſseq. & Maluenda. d. lib. 3. de Antichr. cap. 25. per totum.
Inter quæ
56
illud, quod à prædictis refertur de Crucis imaginibus, & earum adoratione, & quibuſsdam ſsacroſsanctæ Trinitatis, confeſssionis auricularis, EuchariſtięEuchariſtiæ, atque aliorum myſsteriorum Fidei fulgoribus apud Iucatanos, Cumanenſses, Mexicanos, Peruanos, & alios repertis, etiam traditur à Petro Martyre de hiſst. Novi Orbis decad. 4. Fr. Hieronym. Romano in Rebuſspub. 3. part. lib. 1. de Repub. Ind. Iuſst. Lipſsio in notis ad lib. 3. de Cruce, Anton. de Herrera in hiſst. gener. Ind. decad. 2. lib. 1. cap. 17. & lib. 3. capit. 1. pag. 75. & decad. 3. lib. 4. cap. 11. pag. 163. & decad. 4. cap. 4. pagina 266. & 268. Fr. Gregor. Garc. lib. 1. pag. 95. orig. cap. 21. pag. 471. & lib. 1. pag. 95. & ſseq. ubi addunt, idem apud Indos ſsuæ Diœceſsis Epiſscopum Chiapenſsem comperiſsſse, & Fr. Ioan. à Torquemada in Monarch. Ind. lib. 15. capit. 49. ubi alia quoque indicia ſsatis notanda commemorat.
Illud verò
57
quod dicitur de quibuſsdam barbatis, & candidis hominibus, quos Indi Mexicani & Cuzquenſses, acceptâ per manus à maioribus relatione, tradebant, quondam has regiones perambulaſsſse, novam quãdamquandam doctrinam & religionem docentes, & idola ſsubvertentes, ſsimile eſst ei, quod Petr. Martyr ſsup. in Iucatana provincia accidiſsſse narrat, & in Peruana Didac. Davalos in Miſscellan. Auſstr. colloq. 23. ſsol. 162. Herrera decad. 5. lib. 2. cap. 6. pag. 77. Vbi tradunt,
58
quòd cùm quemdam ex his hominis ob id, quod Fidem prædicabat, & idola deſstruebat, Indi lapidare vellent apud oppidum, cui nomen Pachacama, huic nobili urbi Regum vicinum, ipſse in mare delapſsus extenſso pallio, tanquam ſsecuro navigio devectus, exceſsſsit. Et eundem, vel alterum ei ſsimilem iterum prædicaſsſse in Cuzquenſsi provincia apud oppidum, cui nomen eſst Chacha, & quia eius doctrinam non recipientes, de illo interſsiciendo tractabant, ignem de cœlo deſscendiſsſse, quo omnes abuſsumpti ſsunt, in quorum ſsidem hodie crematum quendam montem oſstendunt, qui dicitur Cerro Qvemado.
Idem narrat Michaël Balboa Cabello in ſsua Miſscell. Auſstr. manu ſscripta 3. part. cap. 6. adijciens,
59
antiquas effigies iſstorum virorum in aliquibus locis reperiri: & latiùs cæteris noviſssimè proſsequitur Fr. Alphonſs. Ramus in hiſstor. Beatæ Virgin. de Copacavana lib. 1. cap. 7. & ſsequentib.
Quod haud difficulter credet, qui legerit, in reconditis illis regionibus Braſsiliæ
60
provinciæ conſservari memoriam Beati Thomæ Apoſstoli, qui dicitur, ad eas oras appuliſsſse, oſstendereq́ue
61
eoſsdem Braſsilios veſstigia pedum divini Apoſstoli, ſscopulo impreſsſsa, quæ ſse vidiſsſse teſstatur Emanuel Nobrega Societat. Iesv in epiſstol. anno 1552. ex cuis relatione, ita produnt Thom. Bozius ubi ſsup. & lib. 4. cap. 3. pag. 132. & lib. 17. capit. 1. pag. 196. & lib. 20. capit. 3. pag. 319. Maluenda d. cap. 25. Cabellus. d. cap. 6. & Fr. Ioan. à Ponte. d. lib. 2. capit. 29. pag. 295. qui adijcit, hoc ideò factum fuiſsſse, ut Chriſsti verbum impleretur: Opera, quæ ego facio, & ipſse faciet, cùm legamus
62
ipſsum etiam Chriſstum in cœlum aſscenſsurum, pedum ſsuorum veſstigia in petra quadãquadam impreſsſsa reliquiſsſse, ut tradit D. Hieron. de locis Hebraic. Actuum 5. S. Paulin. Nolanus epiſst. 11. ad Sever. Sulpicius Severus lib. 2. hiſstor. SacręSacræ, Beda de locis Sanct. cap. 7. Bracardus in Geograph. terræ Sanctæ, par. 1. cap. 7. Baron. 1. tom. anno 34. num. 232. Gretſserus lib. 1. de Cruce cap. 77.
Perhibent quoque
63
ipſsimet Peruani Indi, iuxta relationem Didac. Davalos ubi ſsup. multis retrò temporibus alium hominem, qui ex Paragvai partibus ad eos acceſssit, ſsecum attuliſsſse ligneum quoddam, ſsatiſsq́ue venerabile ſsignum Crucis, quod hodie in provincia De Los Charcas in oppido De Carabvco religioſsiſssimê cuſstoditur, & ſsuperioribus annis ex lacu quodam à quibuſsdam piſscatoribus extractum fuit, in quem antiquâ Indorum perfidiâ proiectum fuiſsſse dicunt, cùm illud prius fruſstrà comburere tentaſsſsent.
Quæ hiſstoria
64
ſsimilis illi eſsſse videtur, quam de Cruce, cum pendente Chriſsti ſsimulacro in ruinis urbis Goa inventa, tradit Maffæius lib. 4. hiſtorięhiſtoriæ Ind. pag. 106. Fr. Anton. de San RomãRoman in eâdem hiſstor. lib. 3. capit. ultim. pag. 594. & ſseq. Evidenti planè, ut ipſsi inquiunt, argumento in ijs olim regionibus, non modò Chriſstianam Fidem, ſsed cum ea ſsalutarem quoque uſsum imaginum ex Apoſstolica traditione viguiſsſse: quem
65
recentes iſsti & deplorati ſsectarij, qui ſse nominant Pietatis antiquæ aſsſsertores, ac divinæ voluntatis interpretes, funditùs extirpare conantur. Contra quos piè & graviter agit S. Tridentina Synod. ſseſsſs. 25. cano. 2. Alphonſs. à Caſstro lib. 8. adverſsus hæreſs. verb. Imago, Alanus Copus Dialog. 4. & 5. Simancas in Catholic. inſstitution. capit. 33. Cardin. Bellarmin. in diſsputat. Fidei Catholic. lib. 2. controverſs. 7. Simon Maiolus, & Pat. Vazquez in peculiaribus tractat. de ſsacris imagin. ſsive de adoration. imagin. Ferdinand. Mendoça in not. ad Concil. Illiberitan. lib. 3. cap. 5. per totum, P. Azonius lib. 9. Inſstit. Moral. cap. 6. & 8. P. Iacob. Gualtherus in ſsua Chronograph. 1. ſsæculo, ex pag. 69. & ſsæculis ſsequentib. in aſsſsert. 3. veritatis, Rutil. Benzon. de anno Iubilæi lib. 6. cap. 15. pag. 650. & ſsequentib. Magiſst. Fr. Anton. Perez in Laurea Salmant. certam. 2. de imaginum uſsu per totũtotum, Specul. Mag. exemp. verb. Imago, Ioan. Stephan. Durantius de ritib. Eccleſsiæ lib. 1. cap. 5. & plures alij congeſsti ab Auguſst. Barboſsa in remiſssion. ad Concil. Trident. d. cano. 2.
Neque erit incongruum, ſsi hîc illud etiam notaverîmus,
66
in flore ſscilicet, & folijs cuiuſsdam fructicis in his Novi Orbis regionibus, & præſsertim Peruanis, ſsatis communis, quem Granadillam vocamus, omnia paſssionis Dominicæ ſsigna, pręterpræter Crucem, expreſsſsa reperiri, nempe clavos, columnam, flagella, plagas, ſspineam coronãcoronam & lanceam. Quod efficit, ut flos ille aſspectu elegantiſssimus, & conſsideratione pijſssimus reputetur, ut tradit Carol. Cluſsius ex Nicolao Menardo in hiſstor. plantarum lib. 10. exoticorum, Ioſseph. Acoſsta in hiſstor. mortal. & nat. Ind. lib. 4. cap. 27. Ioan. Boter. in veris deſscriptione metro. 8. cuius carmina Latina fecit Iacob. Gretſserus in hortis de Cruce, 5. part. pag. 282. referens etiãetiam plura teſstimonia, & inſsignia poëmata, quæ in comprobationem & laudem huius arboris, & myſsteriorum, quæ repræſsentat, Bononiæ vulgata ſsunt, anno 1609. inter quæ unum ſsic habet:
O multum gratare tibi Pervana Deoq́ue
Grates innumeras nocte, dieq́ue refer:
De radijs Fidei, tenebras hæc ſsola fugavit
Perfidiæ & vitij, quæ tibi numen erant,
De Cruce vera ſsalus, en obtigit. En eadem Crux,
Per florem hunc cedit pignoris uſsque loco,
Crimen abundavit, ſsucceſssit gratia maior,
Hanc tibi adaugebunt cultra trophæa Crvcis.
Et aliud:
Sic inculta Dei meminit natura dolores,
Vt Crvcis in multo ſstigmata flore notet,
Non deſsunt clavi, columella, & ſspinea ſserta,
Nec ſsacer à quino vulnere ſsanguis abeſst,
India ne paucos dicas Crvcis eſsſse magiſstros,
Pullulat in medio ſspontè magiſster agro.
Hæc ſsunt, quæ præcipuè conſsiderari poſsſse videntur, pro univerſsali Apoſstolorum prędicationeprædicatione aſsſserenda, & ad iſstas etiam Novi Orbis regiones extendenda.
Ego verò, ut pio, quo decet, affectu & animo fateor,
67
nihil uſsquam Deo occultum, aut eius omnipotentiæ impervium, & inacceſsſsum, atque ita verum eſsſse poſsſse, priſscis illis temporibus Evangelij lucem per omnes Mundi plagas, quantumvis remotas, & ignoratas, diſsſseminatam fuiſsſse; maximè ſsi id miraculosè ſsactum, cum Iacobo Chriſstopolitano, & alijs ſsup. relatis conceſsſserîmus. Adhuc tamen ſsi communes naturæ regulas attẽdamusattendamus, nihil eſsſse video, cur id tanquam certum admittere debeamus. Nam
68
ſsi Divina Oracula, & Sanctorum Patrum doctrinam convideremus, multa quoque teſstimonia reperiemus, quæ apertè probant, non ſsolùm Apoſstolorum tempore ubique terrarum Chriſsti Fidem minimè propagatam fuiſsſse, verùm etiãetiam in hodiernum hunc diem plures Orbis partes ſsupereſsſse, quibus necdum Evangelium revelatum ſsit, imò neque uſsque ad mundi conſsummationem revelandum eſsſse. Chriſstus quippè Dominus hoc ſsignum finis rerum indubitanter appoſsuit, dum
69
Matthæ. 24. verſs. 14. ait: Prædicabitur hoc Evangelium Regni in univerſso Orbe in teſstimonium gẽtibusgentibus, & tunc veniet conſsummatio. Et idem oſstendit Marci cap. 13. Quæ loca, etſsi de clade, ſsive excidio templi, & materialis Ieruſsalem multi Patres & Doctores accipiant, ut diximus ſsup. num. 12. & 13. Plures
70
tamen ex antiquioribus, & recentioribus ad extremam rerum, & mundi conſsummationem referenda eſsſse cenſsent, ut conſstat ex relatis a D. Thom. in 1. 2. quæſst. 106. artic. 4. Caietano, Ianſsenio, Titelm. Saa, Maldonato, & alijs in. d. cap. 24. Matthæ. Marquardo de Suſsan. in tract. de Iudæis & Inſsidel. 3. part. capit. 1. num. 29. Federic. Lumnio lib. 1. de extremo iudicio cap. 11. Soto in 4. diſstinct. 49. quæſst. 1. art. 1. Viguer. inſstitut. cap. 21. §. 2. Honcala in Geneſs. cap. 22. Sonio lib. 2. demonſst. Chriſst. relig. tractat. 8. cap. 3. Martino Martinez lib. 3. Hypotipos cap. 2. Arboreo lib. 2. Theoſsoph. cap. 12. Sandero de viſsib. Eccleſs. Monarch. lib. 8. capit. 14. Ribera ſsup. Micheam cap. 4. num. 23. Enriquez de fine homin. cap. 22. num. 1. Cardin. Bellarmin. lib. 3. de Roman. Pontific. cap. 4. Card. Toleto ſsup. epiſst. ad Roman. cap. 10. annot. 11. Ioſseph. Acoſsta lib. 1. de noviſssim. tempor. cap. 16. & libro 1. de procur. Indorum ſsalute capit. 2. pag. 131. eruditiſssimè Maluenda dicto lib. 3. de Antichriſst. capit. 1. & 4. 31. & 32. Lorino in Acta cap. 1. verſs. 8. Pat. Suarez in 3. part. D. Thom. to. 2. quæſst. 59. art. 6. diſsputat. 56. & in tract. de fide diſsput. 17. ſsectio. 1. & Gaſspar Sanchez in Iſsaiam cap. 2. num. 4. pag 30.
Inter quos
71
Origenes tractat. 28. in Matthæ. agens de mundi conſsummatione, ita inquit: Et in hoc ſstatu conſstitutis rebus Evangelium, quod priùs non fuerat prædicatum in toto mundo; multi enim non ſsolùm Barbarorum, ſsed etiam noſstrarum gentium uſsque nunc non audierunt Chriſstianitatis verbum: tunc autem prædicabitur, ut omnis gens EvãgelicamEvangelicam audiat prædicationem, & nemo derelinquatur, qui non audiat, & tunc erit ſsæculi finis.
Et non minus expreſssè D. Auguſst. epiſstol. 78. & 80. ad Heſsychium ſsic habet: Sed qui putant hoc, quod dicitur, prædicabitur Evangelivm Regni in univerſsu Orbe; per ipſsos Apoſstolos factum eſsſse, non ita eſsſse certis documentis probatum eſst: ſsunt enim apud nos, hoc eſst, in Africa, Barbaræ innumerabiles gentes, in quibus nondum eſsſse prædicatum Evangelivm quotidie nobis addiſscere in promptu eſst.
Idem docet ipſse D. Auguſstin. lib. 2. de ſserm. Domin. in monte, capit, 10. & contra epiſst. Donatiſst. & de unitat. Eccleſs. Cathol. cap. 15. & in lib. de nat. & gratia, cap. 2. & pluribus exemplis, & rationibus traditis, probant & ſsequuntur D. Anſselmus ſsup. Matthæ. d. capit. 24. D. Damaſscen. lib. 4. cap. 27. D. Cyril. Carech. 15. D. Gregor. lib. 35. Moral. cap. 15. Ruffin. lib. 1. hiſstor. Eccleſs. cap. 9. Socrates lib. 5. cap. 15. Niceph. lib. 8. capit. 35. S. Proſsper. ad capitula Gallorum, cap. 4. & lib. 2. de vocat. gentium cap. 17. & de prædict. & promiſsſs Dei, part. 3. cap. 4. D. Bernard. lib. 3. de conſsiderat. ad Eugen. D. Thom. in epiſstol. ad Roman. cap. 10. lect. 3. & Iuvencus Presbyter Hiſspanus Poëta clariſsſsimus, qui illud ipſsum Chriſsti apud Matthæ. Oraculum hunc in modum ſsuis carminibus reddidit:
Regnorum cœli celebratio pervolitabit
In cũctascunctas terræ metas, gens omnis habebit
Teſstem lucifluo ſsanctæ ſsermone ſsalutis,
Et tunc finis erit, currentia ſsæcula ſsolvens.
Quinimò,
72
quod plus eſst, D. Chryſsoſst. qui contrariam ſsententiam magis tutari videtur, in hanc quoque inclinavit in Acta Apoſstol. dum ait: NũcNunc terra à Solis ortu & Occaſsu, ab Aquilone ad mare Christvm reſsonat, & ad finem omnia mundi latera concurrent.
Atque ita
73
in noſstræ quæſstionis terminis, quòd huius Novi Orbis in fœlices nationes, immanium ſsuorum peccatorum demeritis, iuſsto Dei iudicio à ſsua primæva propagatione relictæ fuerint in impietatis barathro volutari, nec uſsquam illis Evangelij iubar affulſserit, quouſsque tandem Hiſspani illud ingenti Dei benignitate eò importavimus, expreſssè affirmant Viguerius ubi ſsup. verſs. 8. Alciatus in rubric. C. de ſsumm. Trinit. num. 7. & 8. Vbi ait, non eſsſse veroſsimile, Apoſstolos ad Antipodas penetraſsſse, vel ad regiones ab Hiſspanis claſsſse nuper repertas. Iſsidor. de Iſsſsolanis Ordin. Prædicator. de imper. militan. Eccleſs. lib. 1. tit. 6. quæſst. 2. inquiens: Eà propter ſsicut poſst Apoſstolos multæ nationes ad Fidem Catholicam venere, ita fiet in noviſsſsimis diebus de his, qui habitant inſsulas remotiſsſsimas magni maris Oceani, Fr. Luiſsius Legionenſsis in comment. ſsup. Abdiam cap. ult. pag. 162. & 163. Vbi cùm multis de cauſsis harum regionum detectionem ut mirabilem extollat, maximè tamen novum, & admiratione dignum ſsibi videri ait, ipſsos earum incolas per tot annos in tantis iacuiſsſse vitiorum tenebris, ut ne rumore quidem Evangelicæ doctrinæ afflati unquam fuerint, cuius clariſssimus ſsonus ad aures credebatur perveniſsſse omnium, Paulus Palacius ſsup. d. capit. 24. Matth. inquiens, prædicationi totius Orbis, de qua ibi Chriſstus Dominus locutus fuit, ab annis ſsexaginta noſstris temporibus ſstrenuam operam navari, cùm ignotæ omnibus ſsæculis nationes audierint Evangelium Chriſsti. Acoſsta lib. 1. de nat. Novi Orb. cap. 15. in fin. Vbi ait, reverâ quandiu finis mundi moratur, gentes reſstare adhuc, quibus Chriſstus non ſsit annuntiatus, veteribuſsq́ue plurimam Orbis partem incognitam fuiſsſse, & nobis non minimam hodie quoque reſstare.
Idem etiam probat Nicol. Sanderus de viſsibili Monarch. lib. 8. cap. 14. Gaſspar Sanctius ſsup. Iſsai. capit. 2. num. 4. Thom. Bozius lib. 17. de ſsignis Eccleſs. Dei, cap. 1. pag. 196. Camillus Borrell. de præſstan. Reg. Cath. cap. 43. num. 4. & 61. Maluenda. d. lib. 3. de Atichriſst. cap. 25. in fin. & cap. 26. ubi dicit, ſse in hac opinione perſsiſstere, donec certiora argumenta pro contraria proferantur, latè Fr. IoãIoan. à Torquemada in Monarch. Ind. lib. 15. cap. 47. & 49. in fin. & Fr. Ioan. à Ponte ſsibi contrarius de conven. utr. Monarch. lib. 2. cap. 14. §. 3. pag. 166. & cap. 25. pag. 258. Rutilius Benzonius de ann. Iubilæi lib. 3. cap. 3. pag. 324. Vbi ſscribit, noſstris quoque tẽporibustemporibus in Novo Orbe OccidẽtaliOccidentali, & in pleriſsque OriẽtisOrientis provincijs in dies gentes ad Fidem converti, quæ illam | nunquam audierunt. Licèt verum ut plurimum ſsit, quod ſspiritu prophetico aſsſseruit vir
74
ille Apoſstolicus S. Vincent. Ferrer in epiſstol. ad Bened. XIII. Rom. Pontiſs. relata à Maluend. d. cap. 26. pag. 171. Mag. F. Vincent. luſstinia Antiſst. in opuſsculis S. Vincent. pagina 101. & Fr. Alphonſs. Fernandez in prolog. ad hiſst. Eccleſs. noſstri tempor. Nempe ſsacrum Chriſsti EvangeliũEvangelium per Fratres Prædicatores, addo etiam Minores, Auguſstinianos, Ieſsuitas, & alios, ab eorundem Ordinum inſstitutione continenter prædicari, ac tandem plenariè, & generaliter prædicandum in totius Orbis humano genere cultis regionibus, tam apertis, quàm aperiendis, tam in cognitis, quãquam in cognoſcẽdiscognoſcendis.
Sed audiamus oportet
75
DivũDivum Ambroſsium lib. 2. de vocat. GẽtGent. cap. 6. ita loquentem: Quòd ſsi fortè etiam nunc in extremis mundi partibus ſsunt aliquæ nationes, quibus nondum gratia Salvatoris illuxit, non ambigimus etiam circa illas occulto indicio Dei tempus vocationis eſsſse diſpoſitũdiſpoſitum, quo Evangelivm, quod nondũnondum viderant, audiant, atque ſsuſscipiant; quibus tamen illa menſsura genralis auxilij, quæ deſsuper omnibus ſsemper hominibus eſst præbita, non negatur; quamvis tam acerbo vulnere humana natura ſsauciata ſsit, ut ad cognitionem veri Dei neminem contemplatio ſspontanea plenè valeat erudire, niſsi obumbrationem cordis lux vera diſscuſsſserit. Quibus profectò verbis Indorum, quos hodie cernimus, cauſsam à Divo Ambroſsio veluti propheticè tactam, nemo non videat, ut præclarè advertit Acoſsta de procur. Ind. ſsalute lib. 1. c. 5. pag. 153.
Hâc igitur ſsententiâ retentâ, quęquæ EvãgelijEvangelij lucem affulſsiſsſse negat his Novi Orbis nationibus ante HiſpanorũHiſpanorum ad eas adventum. Non obſstat primum argumentum, quod ſsupra pro cõtrariacontraria ex tot Scripturæ locis, & Sanctorum Patrum teſstimonijs conſstruximus, de nimis copioſsa & univerſsali Chriſsti & Apoſstolorum per totum Orbem prædicatione. Nam
76
ultra innumeras ſsolutiones & expoſsitiones, quas ad prędictaprædicta loca tradunt auctores ſsup. citati, & præcipuè Maluenda, qui eas accuratè congeſssit. d. lib. 3. cap. 26. & quatuor ſseqq. Thom. Bozius. d. lib. 17. c. 1. pag. 193. F. Ioan. de la Puente. d. lib. 2. cap. 2. Torquemada. d. cap. 47. ſsatis vera & plana iudicio meo cenſseri poteſst illa, quæ placuit Caietan. Ianſsen. Alciato, Bellarmin. & alijs ubi ſsup. & Acoſstæ. d. lib. 1. de nat. Novi Orb. capit. 8. & de proc. Ind. ſsalu. cap. 2. pag. 131. ut ſscilicet largo modo per ſsiguram, quæ Hyperbole dicitur, univerſsus mundus, & omnes gentes per Apoſstolos converſsæ dicantur: vel per Synedochen, abſsoluta illa, & generalis enuntiatio ad partes cõtrahaturcontrahatur, illas nimirum, quæ tunc cognitæ erant, & Romanorum Imperio, & commercijs patebant, atque integrum Orbem complecti credebantur, iuxta
77
legem in Orbe Romano 17. D. de ijs, qui ſsunt ſsui, vel alien. iur. & ea, quæ circa illam notat Alciat. lib. 1. diſspunct. cap. 21. & Franc. Iuret. in notis ad Symmach. pag. 184.
Quo loquendi ſschemate non ſsemel utitur Scriptura, quæ ſsæpè
78
ſse vulgaribus ſentẽtijsſententijs, & dicendi modis accõmodataccommodat, ut notat D. Chryſs. homil. 37. in Geneſs. Acoſsta. d. capit. 8. Franc. Valleſsius de ſsacra Philoſsoph. per totũtotum, Gaſsp. Sanctius in Iſsai. cap. 13. n. 25. & cap. 23 num. 29. & Doct. Huerta in notis ad Plin. lib. 7. cap. 2. pag. 17. & Nos infrà lib. 2. cap. 21. num. 56. & ſseqq. Et in ſsimili patet ex illo Luc. 2: Exijt EdictũEdictum à Cæſsare Auguſsto, ut deſscriberetur univerſsus Orbis. Act. 2. Ex omni natione, quæ ſsub cœlo eſst, & 1. Machab. ubi de Alexandro Macedone dicitur perveniſsſse ad terræ fines, & terram univerſsam ceſssiſsſse illius Imperio.
Et
79
eodẽeodem modo reſsponderi poteſst ad illud Marci cap. ult. dum ait: Vbique Apoſstolos prædicaſsſse; & ad illud Pauli ad Coloſsſsenſs. 1. ubi ait: VerbũVerbum veritatis prædicatum iam eo tẽporetempore eſsſse omni creaturæ, quæ ſsub cœlo eſst, & fructificaſsſse, & creviſs|ſse. Vſsitato enim, & hyperbolico more univerſsus Orbis accipitur, portio illius maxima, ad illa uſsque tẽporatempora cognita. Vel, ut ait Bellarmi. d. lib. 3. de Roma. Pontiſs. cap. 4. non illud aſsſserere voluit Apoſstolus, quaſsi iam actu ubique diffuſsum, & expanſsum fuerit Evangelium, ſsed virtute tantùm, ac potentiâ, quia nimirum iam per Apoſstolos iactũiactum fuerat ſsemen Verbi Divini in mundum, quod paulatim fructificãdofructificando, & increſscendo per ſsucceſsſsores miniſstros, impleturum erat, & occupaturũoccupaturum univerſsum Orbem ut infrà in ſsolutione quarti argumenti latiùs aperiemus.
Non etiam obſstat
80
ſecũdumſecundum argumentũargumentum, quod de celeri, & mirabili Apoſstolorum, & aliorum diſscipulorum prędicationeprædicatione confecimus, & de innumerabilibus provincijs, quas ad Fidem convertiſsſse auctores enarrant. Nam fatemur quidem ſsedulam illos, & diligentẽdiligentem operam navaſsſse in commiſsſso ſsibi evangelicęevangelicæ propagationis officio: negamus tamẽtamen aliqua certa ſsigna, & teſstimonia depromi, quibus ſufficiẽterſufficienter evinci poſsſsit, ad vaſstas & ignotas Auſstri & Occidentis regiones penetraſsſse, quãvisquamvis aliqui auctores ita latè & generaliter loquãturloquantur. Præſsertim
81
cùm notum ſsit ex Divinis libris & alijs probatis hiſstoricis, atque Eccleſsiaſsticis traditionibus, eoſsdem Apoſstolos poſst paſssionem Domini ſsortitos ſsibi fuiſsſse provincias, quarum prædicationem ſuſciperẽtſuſciperent, neque unum in alterius provinciam præter Divum Paulum ſse immiſscuiſsſse. In quibus hæ, quæ ad hunc Novum Orbem pertinẽtpertinent, nullo modo connumerãturconnumerantur, ut conſstat ex ijs, quæ de prædicta ſsortitione & diviſsione latè ſcribũtſcribunt Abdias Babylon. in vitis Apoſstol. D. Iſsidor. de ortu & obitu Patrum cap. 78. & ſseqq. & lib. 7. Etymol. cap. 9. Nicephor. lib. 3. hiſst. Eccleſs. cap. 1. Euſseb. lib. 3. cap. 1. Socrates lib. 1. cap. 15. Flavius Dexter in ſsuo Chronico ann. Chriſsti 34. Chaſsſsaneus in Catalo. glor. mund. 3. par. cõſidconſid. 29. & 30. Cardin. Baron. in Martyrolog. & tom. 1. Annal. ex ann. 36. fol. 319. Thom. Bozius lib. 4. de ſsig. EccleſsDei, cap. 1. & ſseqq. Maluenda. d. lib. 3. de Antichr. cap. 5. 6. 7. & 8. Torquemada in Monarch. Ind. d. lib. 15. cap. 47. Camill. Borrell. de præſstan. Reg. Cath. d. cap. 43. ex num 9. ad 24. & latiſssimè Fr. Ioan. à Ponte. d. lib. 2. ferè per totũtotum, & Fr. Thom. à Iesv de procuran. omn. gentium ſsalute lib. 4. 1. par. cap. 1. pag. 125. & Ioſseph. Stephanus Valentinus omnino vidẽdusvidendus in lib. de poteſst. coact. Rom. Pontific. cap. 8. & noviſssimè D. Pet. Pantoja de Aiala in comment. ad l. ſsin. C. de Aleatorib. folio 147. & ſseq. ubi hanc diviſsionem, non per ſortẽſortem humanam, ſsed providẽtiâprovidentiâ Spiritus ſsancti factam fuiſsſse advertit, cum Socrate, Dextro & Baronio ubi ſsuprà.
Deinde non obſstat tertiũtertium
82
ex loco Iacobi Chriſstopolitani, & aliorum, qui per miracula, divinas revelationes, & oraculorum prædictiones, lucẽlucem Evangelij ad remotas quaslibet gẽtesgentes penetraſsſse, cõſiderantconſiderant. Nam etſsi id verum eſsſse potuerit, nullo tamẽtamen certo teſstimonio cõprobaturcomprobatur. Et oracula, quæ reſserunt de Octaviano Cæſsare, & alijs diverſsis modis à Romanis, & reliquis gentibus accipiebantur, ut conſstat ex Suetonio in vita Cæſsaris, & in Octav. c. 49. Virgilio & Servio 6. Æneid. ibi:
Huius in adventu iam nũcnunc & caſspia regna
ReſpõſisReſponſis horrent DivũDivum, & Meotica tellus,
Et ſeptẽſeptem gemini turbant trepida oſstia Nili.
Ita ut tenebras potiùs inducerent, quàm lucem ad Evangelij, & Fidei myſsteria, ut oportebat intelligenda.
Praeterqvam quòd noſstræ quæſstionis tractatio,
84
& loca ſsacræ Scripturæ, quæ pro eius examinatione perpendimus, non ſsunt accipienda de annũtiationeannuntiatione Fidei per ſolãſolam famãfamam, & rumorẽrumorem ſsparſsa; ſsed de prædicatione per proprios & pręſentespræſentes Apoſstolos & miniſstros, cum EccleſiarũEccleſiarum fundatione, & neceſsſsaria rei adeò novæ, & ſseriæ declaratione, atq;atque illuſstratione, ne ulla gens aliquẽaliquem ſsuæ infidelitatis prætextũprætextum oſtẽ| p. 192dereoſtendere poſsſset, ut poſst D. Chryſsoſst. Theophyla. & alios docet D. Thom. & Caietan. ſsup. Matth. d. cap. 24. Abulenſsis ibîdem, q. 92. & eruditè obſservat Maluenda. d. lib. 3. de Antichr. cap. 30. Fr. Ioan. à Ponte. d. lib. 2. c. 2. §. 2. & oſstendit Theodoret. lib. 8. Græc. affectio. in princ. ubi de Apoſstolis loquens, ſsic ait:
Clara luminaria, quæ non unãunam modò gentẽgentem lumine illuſstrarunt, ſsed quotcũquequotcumque Sol hic, quem cernimus, iubare ſsuæ lucis illuſstrat.
Rvrsvs non obſstat quartum inde deductũdeductum, quòd Eccleſsia ſsancta iam tunc ab ApoſtolorũApoſtolorum tẽporibustemporibus Apoſstolica, & Catholica dicitur, quòd univerſalẽuniverſalem fuiſsſse, & ab ipſsis Apoſstolis per totum Orbem plantatam inſsinuat. Nam hæc nomina
85
iure, & meritò Eccleſsiæ applicari potuerunt, quamvis non ſsimul neque uno tẽporetempore per univerſsum OrbẽOrbem extenſsa reperiatur. Quia ex quo inſstituta eſst, ius & potentiam univerſsalis prædicationis, & propagationis accepit, iuxta loca Matth. & Marci ſsæpè relata, & illud: Eritis mihi teſstes in IeruſalẽIeruſalem & Samaria, & uſsque ad ultimũultimum terræ. Et quemadmodũquemadmodum qui
86
diverſsis partibus urbis ignẽignem iniecit, dici ſsanè poteſst, urbẽurbem incendiſsſse, quia ignẽignem partibus ſsuppoſsuit, qui creſcẽdocreſcendo totam urbẽurbem corripuit, ſsic Apoſstoli iacto ſsemine Verbi Divini in pluribus mundi partibus, totius
87
Orbis prędicatoresprædicatores appellari potuerũtpotuerunt, ad fructũfructum & incrementum reſpiciẽdoreſpiciendo, quod paulatim per alios eorum diſscipulos, & ſsucceſsſsores recepturum erat, quouſq;quouſque universũuniversum OrbẽOrbem impleret.
Et quia
88
ſsciebant, promiſssionem Chriſsti eſsſse infallibilem, & non multò pòſst perficiẽdamperficiendam, ideò EccleſiãEccleſiam, etiam tunc naſcentẽnaſcentem, ApoſtolicãApoſtolicam & CatholicãCatholicam vocaverunt, & ita de illa ſstatuerunt ac ſsi iam actu mundum occupaſsſset. Quia in moralibus quod parũparum diſstat, nihil diſstare videtur; & maximè apud illos, qui per FidẽFidem rẽrem futurãfuturam tanquãtanquam iam factãfactam æſstimabant. QuãQuam docẽdidocendi rationẽrationem elegãtereleganter adducit Bellarmin. d. lib. 3. de Rom. PõtifPontif. cap. 4. Suarez tom. 2. diſsput. 56. ſsect.
1. & in defenſs. Fidei contra Sect. Anglic. lib. 1. cap. 16. n. 5. Thom. Bozius. d. lib. 17. c. 1. pag. 199. & 197. Maluenda. d. lib. 3. cap. 31. & ante eos pręviditprævidit Tertullian. lib. 4. adverſsus Marcion. c. 43. iuncto cap. 2. & D. Auguſst. d. epiſst. 80. ad Heſsichium, ubi concludit, hanc & alias
89
ſsimiles Christi Domini promiſssiones ſsuis Apoſstolis factas, intelligendas eſsſse non de illis ſsolis, quibus tunc temporis loquebatur, ſsed de eis quoque, qui in carne tunc erunt, cùm omnia compleri contigerit.
Deniqve non obſstat ultimũultimum argumentũargumentum de veſstigijs prædicationis EvãgelicæEvangelicæ & ApoſtolorũApoſtolorum, quęquæ in aliquibus ex iſstis Americanis regionibus reperta eſsſse dicuntur. Nam
90
ea parũparum fidei habêre rectè concludit Ant. Herrera in deſscrip. Ind. Occid. cap. 10. pag. 28. & decad. 5. lib. 3. cap. 6. in fin. ubi docet, vanũvanum eſsſse eorũeorum diſscurſsum, qui aliquem ex Apoſstolis ad Peruanas regiones perveniſsſse arbitrantur. Quod etiam generaliter obſservat Torquemada in d. Monarch. Ind. lib. 15. cap. 49. in fin. & Didac. Davalos in d. Miſscell. Auſstr. colloq. 23. fol. 164. & ſseq. ubi ait, pius & illuſtrẽilluſtrem virũvirum D. AlphõſumAlphonſum Ramirez de Vergara ArgẽtinæArgentinæ civitatis EpiſcopũEpiſcopum diligẽtemdiligentem inquiſitionẽinquiſitionem feciſsſse, ut veſtigiorũveſtigiorum, quęquæ de hoc Peruano Regno referebãturreferebantur, veritatẽveritatem agnoſsceret. Et tandẽtandem vana omnia cõpertacomperta fuiſsſse, &
91
CrucẽCrucem illam De Carabvco ab Hiſspanis, qui primi ad eam provinciãprovinciam pervenerũtpervenerunt, fabricatam, & in aliquo loco relictam, ex quo Indi eam in lacum deiecerunt, ubi poſsteà à piſscatoribus citra ullum miraculum inventa fuit.
Neque
92
ipſsorum Indorum traditionibus in rebus adeò antiquis ulla fides haberi poteſst ex his, quæ diximus ſsup capit. 9. num. 31. & 32. & in ſsimili tradit Fr. Ioan. à Ponte. d. lib. 2. capit. 29. pag. 295. ubi benè notat cum Strabone lib. 15. Geograph. in princ.
93
hos incultos, & Barbaros homines ad hiſstoriam minimè idoneos eſsſse, & errare | ſsæpè, ubi de antiquis moribus & tẽporibustemporibus aliqua tradere volũtvolunt. Atq;Atque ut hęchæc deficerent, & prędictaprædicta ChriſtianęChriſtianæ religionis indicia, quęquæ in his regionibus inveniri dicũturdicuntur, maiore probatione cõſtarentconſtarent, vereri tamẽtamen poſsſsemus
94
a diabolo ſsummi Dei ſsimia, & improbo hiſstrione, excogitata fuiſsſse, qui perpetuò eiſdẽeiſdem quibus Deus ritibus adorari cõcupivitconcupivit, ut pravo, ac deteſstabili ſsuperſstitionis errore miſseris GẽtibusGentibus illuderet, ut benè in propoſsito advertũtadvertunt Acoſsta in hiſst. moral. Ind. lib. 5. c. 23. MaluẽdMaluend. d. lib. 3. de Antichriſs. cap. 25. in fin. Boter. latè in relat. univerſs. 4. p. lib. 1. pag. 14. & ſseqq. & aliud agẽsagens Franc. Valleſs. de ſsacra Philoſsoph. cap. 30. pag. 252.
Illud tandem
95
certiſsimũcertiſsimum eſst, quod etſsi concedamus, aliquam Fidei lucem olim in his regionibus illuxiſsſse, penitus tamẽtamen incolarũincolarum memoriâ exciderat, vel propter eorũeorum incuriãincuriam & barbariẽbarbariem, vel propter bella, & Regum, ac Regnorum mutationes, ut tradit Thom. Boz. ubi ſsup. Bened. Perer. in c. 10. ad Roman. & noviſssimè Fr. Ioan. à Ponte. d. lib. 2. cap. 31. §. 2. pag. 310. & apertè proponitur
96
in egregia quadãquadam epiſstola per invictiſssimum CęſaremCæſarem, & Regem noſstrum Carolum V. ad gentes Occidentales & Meridionales ſscripta Barchin. 1. Maij, ann. 1543. quęquæ extat 4. tom. Sched. pag. 221. ubi inter alia ſsic habet: I porq̃porque hemos entendido, que entre otras partes del mundo que carecẽcarecen deſste conocimiẽtoconocimiento, en eſsſsas vueſstras Provincias i tierras haſsta aora no ai noticia de nueſstro Dios verdadero, ò porq̃porque èl con ſsus ſsecretos, è incomprehenſsibles juizios no ba querido haſsta aora manifeſstarſse en eſsſsas partes, ò por vẽturaventura por la negligẽcianegligencia i flaqueza de vueſstros anteceſsſsores ſse ha perdido la memoria de la predicacion de ſsu nombre, i Fè, que en ellas ſse hizo en tiempos paſsſsados.
Loading...