CAPVT XV. De locis ſsacræ Scripturæ, quæ huius Novi Orbis detectionem & converſsionem prænuntiare, & Hiſspanis reſservare videntur.

SVMMARIVM Capitis XV.

  • 1 Orbis Novi detectio & cõverſioconverſio Prophetarum vaticinijs prænuntiata videtur.
  • 2 Auctores referuntur, qui Orbis Novi detectionem & converſsionem in ſsacris Scripturis inſsinuari tradunt.
  • 3 Scriptura divina ampla eſst, & myſsterijs abundans.
  • 4 Novi Orbis inventio & converſsio adũbrariadumbrari debuit à Prophetis, cùm fuerit res ita notabilis, & ad progreſsſsum EvãgelicæEvangelicæ hiſstoriæ maximè pertinens.
  • 5 Deus ſsolet magnarum rerum fundamenta multò antè iacere.
  • 6 Prophetarum vaticinia licèt ſsub magna verborum obſscuritate omnia includunt, quæ ad futuræ Eccleſsiæ hiſstoriam pertinent, & antequàm eveniant à nobis intelligi nequeunt.
  • 7 Sibyllina oracula ante eventũeventum rei quam deſsignant, benè explicari non poſsſsunt.
  • 8 Prophetiæ procedunt ex inſspiratione divina, & abſq;abſque ea etiãetiam aperiri non poſsſsunt.
  • 9 Pſsal. 71. verba expenduntur, & ad Novi Orbis converſsionem & ſubiugationẽſubiugationem, per Hiſspaniæ Reges faciendãfaciendam, trahũturtrahuntur.
  • 10 Iſsaiæ prophetiæ cap. 43. & 51. pro eadẽeadem converſsione conſsiderantur.
  • 11 Hiſspaniæ Regibus conceſsſsa videtur eadem benedictio, quæ Eccleſsiæ tribuitur per David & Iſsaiam.
  • 12 Hiſspania olim dicebatur Thubalia, ſsive Pania, quod ſsignificat univerſsa, quaſsi in vaticinium eius magnæ Monarchiæ. Et num. 51.
  • 13 Pſsal. 3. expoſsitio & illuſstratio de converſsione Novi Orbis ex verbis D. Hilar.
  • 14 D. Hilarius annuntiaſsſse videtur cõverſionẽconverſionem AntipodũAntipodum, & regionũregionum Novi Orbis.
  • 15 Crux Christi annuntiavit cõverſionemconverſionem, & redemptionem totius Orbis.
  • 16 Crucis forma quid ſsignificaret ex ſsententia D. Hieronym. & Lact. Firmian.
  • 17 Matth. cap. 24. à quatuor ventis colliget eos, exponitur cum D. Auguſst. & Palacios.
  • 18 Iſsaias Propheta vocatur Apoſstolus & Evangeliſsta, & eius ſscriptura multa continet Sacramenta.
  • 19 Vaticinia oſstendentia converſionẽconverſionem Novi Orbis paſsſsim reperiri videntur in | Iſsaia, Ieremia & alijs locis ſsacræ Scripturæ.
  • 20 Iſsaiæ locus difficillimus ex cap. 18. terræ cymbalo alarũalarum, &c. latè explicatur, & elegãselegans eius Paraphraſsis. n. 25.
  • 21 Luſsitanorum navigationes ad Indiam Orientalem Iſsaiæ vaticinio prænuntiatæ videntur.
  • 22 Societatis Iesv Religioſsi, & aliorum Ordinum Prædicatores apud Indos Evangelium prædicantes, dicuntur eſsſse Angeli veloces, & Nubes volantes, de quibus loquitur Iſsaias.
  • 23 Novi Orbis converſsio per Hiſspanos facta, verè & propriè annuntiata videri poteſst per Iſsaiam cap. 18. ut affirmant plures, quamvis aliqui refragentur.
  • 24 P. Gaſspar. Sanctij opinio reijcitur.
  • 26 Naves papyraceæ quæ, & ubi?
  • 27 Indi Orientales quo ſsenſsu dici potuerint ab Iſsaìa convulſsi, dilacerati, conculcati, terribiles & expectantes.
  • 28 , ſsice Veh dictio quid in Scriptura ſsignificet?
  • 29 Abdiæ Prophetæ vaticinium obſscurum exponitur, & ad converſionẽconverſionem Novi Orbis per Hiſspanos factam accõmodaturaccommodatur.
  • 30 Pauli Burgenſsis prædictio de converſsione Novi Orbis.
  • 31 Iudæi plures olim in Hiſspaniam tranſsmigrarunt.
  • 32 Apoſstoli & ſsancti in die iudicij cum Christo ſsedebunt iudicantes duodecim Tribus Iſsrael.
  • 33 Sepharad nomen apud Hebræos Hiſspaniam ſsignificat.
  • 34 Hiſspania varia nomina olim habuit, & inter alia Sepharad, remiſsſsivè.
  • 35 Iudæi Sepharadij qui, & quare dicerentur?
  • 36 Heſsperia dicta fuit Hiſspania litteris tranſspoſsitis à nomine Sepharad, ſecũdùmſecundùm Montanum.
  • 37 CanticorũCanticorum cap. 8. verſs. 8. Soror noſstra parvula eſst, &c. explicatur, & ad gẽtesgentes Novi Orbis recẽsrecens cõverſasconverſas accõmodaturaccommodatur.
  • 38 Indi OccidẽtalesOccidentales cur minores fructus fecerint in Fide, quàm aliæ nationes, quibus olim annuntiatum fuit EvangeliũEvangelium.
  • 39 Converſsionem Indorum arte, & interdum vi aliqua adiuvandam, videtur oſstendi in cap. 8. Cantic.
  • 40 Converſsioni Indorum Novi Orbis, divitiæ, quæ apud illos reperiuntur, illecebras præbent, & loca Scripturæ, quæ hoc indicare videntur. Et num. 58.
  • 41 Iſsaiæ vaticinium cap. 60. exponitur, & converſsionem Orbis Novi prænuntiare probatur.
  • 42 Columbi inventoris Novi Orbis mentionem apud Iſsaiam reperiri, affirmat Thomas Bozius.
  • 43 Iſsaiæ aliud vaticiniũvaticinium ex cap. 66. expẽditurexpenditur, & de eadẽeadem converſsione Novi Orbis per Hiſspanos facienda explicatur, maximè ſsecundùm editionẽeditionem vulgatæ. Et n. 48
  • 44 Signi nomine, ſsub quo Iſsaias gentes cõgregandascongregandas & convertendas dicit, intelligitur ſsignum Crucis.
  • 45 Lex Titia, §. Seia, D. de auro & argen. dum loquitur de ſsigno Dei, illuſstratur.
  • 46 Crucis ſsigno plures Provinciæ Novi Orbis vocatæ, & plura miracula in illis edita ſsunt.
  • 47 Hiſspani dicuntur Salvati, & Salvatores apud Iſsaiam; & quare?
  • 49 Iavæ maioris & minoris, & Iaponij ſsive Iaponis mẽtiomentio fieri videtur ab Iſsaia.
  • 50 Iaponenſsium inſsulæ Christi cultum agnoſscunt, & legationes varias ad Romanos Pontifices miſserunt.
  • 51 Thubalia propriè, & verè dicitur Hiſspania, & quare?
  • 52 Sophoniæ prophetia cap. ult. agere videtur de converſsione Novi Orbis.
  • 53 Christvs mortuus eſst, ut filios Dei diſsperſsos congregaret in unum.
  • 54 Æthiopiæ flumina, de quibus Iſsaias & Sophonias, quid ſsignificent?
  • 55 Chus, apud Hebræos, quas regiones cõprehendatcomprehendat.
  • 56 Fr. Baſsil. Pont. Legion. qualiter tractet argumentum de Prophetis annuntiantibus converſsionem Novi Orbis.
  • 57 Pſsal. 64. verba notãternotanter expendũturexpenduntur pro vaticinio converſsionis Novi Orbis
  • 58 Divitiæ Orbis Novi maximæ ſsunt, & cur à Deo ibidem ſservatæ videantur.
  • 59 Claſsſses plures mittũturmittuntur ad Indias Novi Orbis, & quare?
  • 60 Indi Novi Orbis maximè perterriti ſsunt ad primum Hiſspanorum adventũadventum, & Fidei inter eos promulgationem.
  • 61 Indi Orientales & Occidentales ad Fidem converſsi, Deo valdè grati & multis benedictionibus repleti ſsunt.
  • 62 Iob cap. 28. prænuntiaſsſse videtur detectionem & converſsionem Novi Orbis, & proponitur brevis eius Paraphraſsis, & expoſsitio.
  • 63 Auctor cur laboraverit in congerendis, & exponendis prophetijs, quæ Novi Orbis poſsſseſsſsionem & converſsionem Hiſspanis prænuntiant.
  • 64 Concionatores Indorum eis aperire debent prophetias, quæ earum converſionẽconverſionem ab antiquo prædixerunt.
  • 65 Alexander Magnus lætatus eſst, audiẽsaudiens de ſse loqui Danielis ProphetiãProphetiam de everſsione Imperij Perſsarum.
  • 66 Iudææos per totum Orbem diſspergi cur Deus ordinaverit?
SEd quãvisquamvis ſsatis (ni fallor) apertè ſsuperioribus diſsputationibus oſstenderimus, nullam certãcertam huius Novi Orbis notitiam, vel EvãgelijEvangelij in eo prædicati veſstigia in ſsacris, vel profanis auctoribus antiquitus reperiri, vix tamen
1
negare poſsſsumus, plura eſsſse ſsacræ Scripturæ vaticinia, quibus multis iam retrò ſsæculis, Spiritu ſsancto in Prophetis loquente, tantętantæ detectionis & cõverſionisconverſionis gloria prænuntiari: & quod magis eſst. Hiſspanis Regibus & hominibus reſservari videtur. QuãQuam
2
ſententiãſententiam expreſsprobãtprobant Federic. Lumn. in libris quos de extremo Dei iudicio, & IndorũIndorum vocatione cõſcripſitconſcripſit, Guid. Boderia. in epiſst. ad PhilippũPhilippum II. Reg. Hiſsp. quęquæ habetur tom. 5. Bibl. Regior. Zumarrag in hiſst. Hiſsp. in princ. Arias Mont. ſsup. AbdiãAbdiam cap. unico, Ioſseph. Acoſsta lib. 1. de nat. Novi Orb. c. 15. & lib. 1. de procur. Ind. ſsalu. cap. 1. & de Chriſsto revelato, c. 4. Th. Boz. de ſsign. Eccl. Dei, lib. 4. cap. 5. ſsign. 6. pag. 122. & lib. 20. cap. 1. & 3. Fr. Luiſs. LegionẽſLegionenſ. qui elegantiſssimè & latiſssimè loquitur in cõmentcomment. ſsup. d. c. Abdiæ ex pag. 660. ad 682. & ſsup. Cant. cap. 8. pag. 432. & ſseq. thom. Maluend. lib. 3. de Antichriſs. cap. 12. & ſseq. &c. 17. in princ. Camill. Borrell. qui neminẽneminem ex prædictis adducit, de pręſtpræſt. Reg. Cathol. cap. 43. per tot. Fr. Greg. Garc. lib. 1. de Ind. orig. cap. 3. §. 6. Dom. Greg. Lop. Madera in hiſst. Montis ſsancti, cap. 16. Didac. Valdes de dignit. Reg. Hiſsp. c. 12. n. 8. Ant. de Herrer. in hiſst. gen. Ind. decad. 1. lib. 1. cap. 1. Mart. Delr. in adag. ſsacris, 1. tom. adag. 723. in fin. Fr. Ioan. à Torquem. in Monarch. Ind. lib. 15. cap. 44. & Fr. Baſsil. Pont. var. diſsp. q. 8. expoſs. cap. 4. Pro cuius confirmatione & illuſstratione ſsequentia argumenta & teſstimonia, alijs levioribus omiſssis, efficaciter conſsiderari poſsſse videntur.
Primvm, quod, ut rectè obſservant Legionenſs. Acoſsta, MaluẽdaMaluenda, Madera, & Baſsilius ubi ſsuprà, non eſst veroſsimile, Scripturam divinam,
3
quæ adeò ampla eſst, & fœcunda, ac ſsublimibus myſsterijs abundans, de tanti Orbis invẽtioneinventione, converſsione ſsubiugatione aliquid ProphetarũProphetarum oraculis non adumbraſsſse, cum
4
hoc in ſse maximũmaximum, & omnino memorabile fuerit, & ad EccleſięEccleſiæ rationes, & EvãgeliciEvangelici curſsus, atq;atque progreſsſsus hiſtoriãhiſtoriam ſsummopere pertinens. Solet
5
quippè Deus magnarum rerũrerum fundamenta multò antè iacêre, ut tradit Nazianz. orat. 18. earumq́;earumq́ue mentionem
6
ProphetarũProphetarum ſsuorum vaticinijs incluſsas, licèt ſsub involucris verborũverborum, | poſsteris tradere, non antè cognoſscendas à nobis, quàm ipſsi rerum eventus, tanquam illato lumine, ſsinuoſsis & tenebroſsis ſscriptis irradient. Quod eleganter expreſssit D. Irenæus lib. 4. contra hęreſeshæreſes, cap. 43. inquiens: Vaticinia occulta ſsæpè non intelliguntur, donec completa ſsint. Et de
7
Sibyllinis Oraculis docet Procopius lib. 1. de bello Goth. dum ait: Sibyllinorum oraculorum mentem ante rem geſstam aperire homini arbitror impoſsſsibile. Et generaliter conſsirmari poteſst ex ijs,
8
quæ de inſspiratione Spiritus ſsancti per Prophetas loquente, & de nimia obſscuritate & diffcultate intelligendi & aperiendi prophetias, niſsi ipſse Deus earum intelligentiam conceſsſserit, tradit D. Petrus epiſst. 2. cap. 1. verſs. 20. & 21. D. Hieronym. lib. 14. in Ezechiel, cap. 45. D. Auguſstinus in lib. quòd apparuit Deus Moyſsi, ad finem, D. Iuſstin. Martyr in dialog. cum Triphon. D. Irenæus lib. 2. cap. 4. D. Chryſsoſst. homilia 25. in Geneſsi. D. Gregor. homil. 1. in Ezechiel. & Theodoret. in prologo in Daniel. quos in ſsimili refert Bernard. Aldrete lib. 2. de antiquit. Hiſspan. cap. 18. pag. 296. & 297. Pat. Suar. tract. de Fide, diſsp. 5. ſsect. 3. num 11. & 12.
Secvndò : in prædictæ ſsententiæ confirmationem expendunt Thomas Bozius, & Valdeſsius ubi ſsupr. & Camillus Borrellus dicto cap. 43. num. 60. & Anton. Cervera in. de obitu Reg. Philip. II. diſscurſs. 2. cap. 20. verba illa
9
Pſsalm. 71. Et dominabitur à mari uſsque ad mare: & a flumine uſsque ad terminos Orbis terrarum. Coram illo procident Æthiopes, & inimici eius terram lingent. Reges Tharſsis, & inſsulæ munera offerẽtofferent. Reges Arabum, & Sabà dona adducent. IſaięIſaiæ
10
cap. 43: Noli timere, quia ego tecum ſsum, ab Oriente adducam ſsemen tuum, & ab Occidente congregabo te. Dicam Aquiloni: Da; & Auſstro: Noli prohibere. Affer filios tuos de longinquo, & filios meos ab extremis terræ. Et cap. 49. Dedi te in fœdus populi mei, ut ſsuſscitares terram, & poſsſsideres hæreditates diſsſsipatas, & diceres ijs, qui vincti ſsunt: Exite; & qui in tenebris ſsunt: Revelamini. Et rurſsus cap. 51. Dilata locum tentorij tui, & pelles tabernaculorum tuorum extende, ne parcas, longos fac funiculos tuos, & clavos tuos conſsolida, ad dexteram enim, & ad lævam penetrabis, & ſsemen tuum gentes hæreditabit, & civitates deſsertas inhabitabit. QuęQuæ loca & plurima alia ſsimilia, quæ de Regno Christi, & EccleſięEccleſiæ propagatione in finibus terræ, inſsulis & mari loquuntur, non obſscurè oſtendũtoſtendunt ad Auſstrales & OccidẽtalesOccidentales peninſsulas, & incultas Novi Orbis nationes aliquando producendam.
Eandemq́ue
11
benedictionẽbenedictionem ad RegnũRegnum tẽporaletemporale NoſtrorũNoſtrorum HiſpanięHiſpaniæ Regum aptè etiãetiam applicari poſsſse, ipſsimet auctores advertunt, quaſsi eiſsdem pręnuntiataprænuntiata, & re ipſsâ conceſsſsa fuerit ob curãcuram propagãdępropagandæ & conſervãdęconſervandæ CatholicęCatholicæ Fidei, quãquam ſsemper habuerũthabuerunt. Quod ipſsum
12
quoq;quoque antiquũantiquum HiſpanięHiſpaniæ nomen non abſq;abſque divino Numine deſsignaſsſse, litteris mandavit Fr. Ioan. à PõtePonte de conveni. utr. Monarc. lib. 3. cap. 30. §. 1. dicens: Thubaliam, ſsive PaniãPaniam, vocatãvocatam fuiſsſse, quod Chaldaicè & Græcè idẽidem quod univerſsa ſsiganiſscat, quaſs in vaticiniũvaticinium eximięeximiæ & univerſsalis totius ferè Orbis dominationis, quam prædicandęprædicandæ Fidei cauſsâ conſsecutura erat.
Neque longè ab eodem vaticinij genere abeſsſse videtur
13
illud Pſsalm. 3. Poſstula à me, & dabo tibi gentes hæreditatem tuam: & poſsſseſssionem tuam terminos terræ: maximè ſsi D. Hilarij ibîdẽibîdem expoſsitionem ſsequamur, qui obſservat, id forſitãforſitan dici pro ijs, qui in inferna terręterræ regione, vaſstaq́ue abyſsſsu incolatum habent, quos tanquam terminos terręterræ, Christo in poſſeſsionẽpoſſeſsionem donatos, Regius Propheta canit, ut iuxta Paulum: In nomine Iesv omne genu flectatur cœleſstium, terreſstrium & infernorũinfernorum. Quibus ſsanè
14
verbis, ut notat Maluenda d. lib. 3. de Antichriſs. cap. 16. pag. 150. | innuiſsſse & annuntiaſsſse videtur D. Hylarius Antipodas, atque Americanos tandem ad Fidem Christi fore reducendos. Hi enim propriè ſsunt inferni, vaſtęq́uevaſtæq́ue abyſssi, ſseu inferæ regionis cultores, iuxta ea, quæ latiùs diximus ſsup. cap. 11. num. 26.
Et eandem Occidentis converſsionem & redẽptionemredemptionem in forma ſanctiſſimęſanctiſſimæ
15
Crucis, ex qua Sotera noſster pependit, agnoſscunt Niſsſsenus in orat. 1. de reſsurrectione, Nazianzenus in Apologet. orat. 1. Damaſscen. lib. 4. de Fide, cap. 12. circa medium, D. Hieronym. ſsuper Marc. cap. 15. ſsic inquiens: Ipſsæ ſspecies
16
Crucis quid eſst, niſsi forma quadrata mundi? Oriens de vertice fulgens, Arcton dextra tenet, Auſster in læva conſsiſstit, Occidens ſsub plantis firmatur. Vnde Apoſstolus dicit: Vt ſsciamus, quæ ſsit altitudo, & latitudo, & longitudo, & profundum.
Et Lactan. Firmian. lib. 4. de vera ſsapient. cap. 26. ubi de Christo Domino in Cruce pendẽtependente ſsermonem inſstituens: Extendit, inquit, in paſsſsione manus ſsuas, Orbemq́ue dimenſsus eſst, ut iam tunc oſstenderet ab Ortu Solis uſsque ad Occaſsum magnum populum ex omnibus linguis, & tribubus congregatum ſsub alas ſsuas eſsſse venturum, & ſsignum illud maximum, ac ſsublime frontibus ſsuis ſsuſscepturum.
Atque
17
hùc etiam conferunt ſecũdùmſecundùm Camill. Borrel. d. cap. 43. num. 52. & 53. quæ dicit Matth. cap. 24. A quatuor ventis colliget eos; quod interpretatur Aug. in Ioan. tract. 118. A quatuor mundi partibus Aquilone, Meridie, Oriente & Occidente, ſsive ex abditiſssimis terræ locis, ut ſsubiungit Paul. Palac. ibîd.
Tertiò, in comprobationem eiuſsdem annuntiationis Evangelij in his Novi Orbis regionibus per Hiſspanos ultimis EccleſięEccleſiæ temporibus prędicãdiprædicandi, Gentiumq́ue ibidem commorantiũcommorantium ad Christi ovile deducendarũdeducendarum, plurima alia Iſsaiæ vaticinia cõſiderariconſiderari poſsſsunt,
18
qui, ut dicit D. Hieron. in epiſst. ad Euſstochium, vocatur Apoſstolus & Evangeliſsta, & eius ſscriptura continet omnia SacramẽtaSacramenta. Sed præcipua
19
verba, & expoſsitiones eorũeorum latiſssimo ſsermone proponit Dom. Greg. Lop. Madera. d. cap. 16. ubi nimis extollit illud cap. 42. verſs. 10. Cantate Domino canticum novum, laus eius ab extremis terræ: qui deſscendit is in mare, & plenitudo eius inſsulæ, &c. & cap. 24. verſs. cùm glorificatus fuerit Dominus hinnient de mari, propter hoc in doctrinis glorificate Dominum, inſsulis maris nomen Domini Dei, à finibus terræ laudes, audivimus gloriãgloriam iuſsti. Et Camil. Borred. d. cap. 43. ubi etiãetiam expendit ſsimiles alias auctoritates IeremięIeremiæ cap. 3. 23. 31. 32. 50. Ezech. cap. 37. Oſseæ 3. Soph. 5. Ioan. cap. 10. Alias oves habeo, quæ non ſsunt ex hoc ovili, & illas oportet me adducere, & vocem meam audient, & fiet unum ovilie, & unus Paſstor. Matth. cap. 8. & Luc. 13. Quapropter multi ab Oriente & Occidente venient, & recumbent cum Abraham, Iſsaac & Iacob in Regno cœlorum.
Verùm inter reliquas, admodũadmodum notabilis eſst, & peculiari obſservatione digniſssima, illa obſscura, & interpretũinterpretum varijs commentationibus obſscurior reddita, eiuſsdem IſaięIſaiæ prophetia cap. 18. Vbi
20
inquit: Væ terræ cymbalo alarum, quæ eſst trans flumina Æthiopiæ, qui mittit in mare legatos, & in vaſsis papyri ſsuper aquas. Ite Angeli veloces ad gentẽgentem cõvulſamconvulſam & dilaceratãdilaceratam, ad populũpopulum terribilẽterribilem, poſst quem non eſst alius, ad gentem expectãtemexpectantem, & conculcatam, cuius diripuerunt flumina terram eius. In quibus verbis exponendis valdè, & variè laborant antiqui & recentes ſsacræ Scripturæ Interpretes, ut conſstat ex ijs, quæ adducunt Pintus, Ferrerius, Vatabl. Arias Montanus, Leo Caſstrius, & noviſssimus Gaſspar Sanchez ibîdem, Federicus Lumnius lib. 4. de extrem. iudic. capit. 4. Ioan. Ferdin. in Theſsaur. ſsacr. Script. lib. 1. capit. 58. Ribera ſsuper Sophon. cap. 3. Maluenda lib. 3. de Antichriſst. cap. 12. Mart. Delrius in adag. ſsacris, 1. tom. adag. 723. & ſsequenti, | Pined. de reb. Salom. lib. 4. cap. 14. §. 3. pag. 191. & Fr. Ioan. à Ponte d. lib. 3. cap. 1. cum multis ſequẽtibusſequentibus, qui nullum non lapidem movet, ut vaticiniũvaticinium iſstud de Hiſspaniæ noſstræ converſsione accipiendum oſstendat.
Sed
21
cõmuniorcommunior interpretatio eſst, ſsicuti ex eiſsdem Auctoribus conſstat, ut accipiatur de navigationibus à Luſsitanis cauſsâ prędicandiprædicandi Evangelij initis & ſsuſsceptis ultra flumina Æthiopiæ, in totam illam oram, & regionem OrientalẽOrientalem IndięIndiæ ac Sinarum, ab Indo flumine ad extremam uſsque ChinãChinam & Iaponios, quod etiãetiam ſsecurè admittit P. Rebellus de obligat. iuſst. lib. 18. q. 23. ſsect. 3. Pat. Ioan. Lucena in vita S. Xavierij, lib. 5. c. 21. & noviſssimè Seraph. Freitas de iuſsto Imp. Aſsiat. cap. 4. num. 8. & latiùs cæteris proſsequitur Maluenda d. cap. 12. verſs. Cæterum, ex pag. 131. qui hanc opinionem valdè probabilem dicit; & aptam & mirificè cohęrentemcohærentem cum verbis, & inſstituto ſsacri Vatis per duodecim integras colũnascolumnas egregiè demonſstrat. Qua in expeditione cùm multũmultum laboraverint
22
religioſsiſssimi Patres Societatis Iesv, inquit Lumnius ubi ſsup. lib. 2. cap. 6. eis congruere appellationem AngelorũAngelorum velocium, de quibus loquitur Iſsaias. d. cap. 18. & nubium volantium, de quibus agit cap. 6. & eum refert & ſsequitur Rutilius Benzonius lib. 1. de anno IubilęiIubilæi, cap. 8. pag. 39. licèt D. Thomas in opuſsculo de Religione, omnibus Religionibus Mendicantibus eadem verba IſaięIſaiæ optimè etiam, & pijſssimè, applicet.
Quæ ſsententia & expoſsitio alijs anſsam præbuit, ut non minus
23
propriè, & verè, eundem locum accipiãtaccipiant, & exponant de inventione & converſsione huius Novi Orbis ab eiſsdem Hiſspanis facta, ut conſstat ex Montan. ubi ſsupr. Delrio. d. adag. 723. in fin. Ioſseph. Acoſsta lib. 1. de nat. Novi Orb. c. 15. Borrel. d. cap. 43. ex n. 30. ad 46. Maluend. d. cap. 12. pag. 137. in fin. Greg. Garc.
lib. 1. cap. 3. §. 6. Thom. Bozio d. lib. 20 cap. 3. pag. 321. & cap. 6. ferè per tot. Baſsil. Pontio. d.q. 8. expoſsit. cap. 4. & omniũomnium elegantiſssimè Luiſsio LegionẽſLegionenſ. in d. c. ult. ſsup. Abdi. ex pag. 663. Quos licèt reijciant Ribera & Rebell. ſsup. & Gaſsp.
24
Sanch. in eod. cap. 18. num. 1. pag. 196. dicens, eorum expoſsitionem non ſsolùm novam, ſsed etiam alieniſssimam à toto textu, reliquis interpretibus viſsam eſsſse, & ſse non credere, quòd ita eius aſsſseclæ ſsentiant, ſsed quòd elati patriæ ſstudio, eius laudi intemperãtiùsintemperantiùs indulgeant, quàm ſsacræ hiſstoriæ fides perſsuadeat: mihi tamen ab Iſsaiæ verbis excedere non videtur. Quaſsi ſsenſsus
25
eorum ſsit, Hiſspaniam, quam per periphraſsim, Alarum cymbalum vocat, vel ut vertunt Septuaginta, Navium alarum, id eſst, terram navigijs abundantẽabundantem, aut navigationibus, arteq́;arteq́ue navigandi celebrem, quęquæ naves & earum vela impulſsa ventis ſonitũſonitum cymbalorum imitantur, vel internavigandum inſstar avium volantium perſstrepunt, ut cum Symmacho, & alijs exponit Pineda ubi ſsup. Dei iuſsſsu & mãdatomandato legatos ſsuos, id eſst, Evangelij nuntios, & prędicatoresprædicatores cum maxima celeritate miſſurãmiſſuram ultra flumina ÆthiopięÆthiopiæ, id eſst, ad huius Orbis nuper reperti incolas: In vaſsis papyri ſsuper aquas, id eſst, in
26
navibus velocibus & papyraceis, quibus olim navigatio Indica & Ægyptia fiebat, ut tradit Herodot. lib. 2. Plin. lib. 6. cap. 22. & lib. 7. capit. 56. & lib. 13. capit. 11. Strabo lib. 17. Solinus capit. 56. & Lucanus lib. 4.
Sic cùm tenet omnia Nilus,
Conſseritur bibula Memphitis cymba papyro.
Quos incolas huius Novi Orbis, etſsi proprijs non appellet nominibus, ſsuis tamẽtamen coloribus ita pingit, ut eos prope oculis ſsubijciat. Nam
27
eos gentẽgentem cõvulsãconvulsam vocat, quòd ab aliorũaliorum antiqui Orbis hominũhominum cõmerciocommercio longè diviſsi eſsſsent, vel ipſsi inter ſse diſsperſsi viverẽtviverent, aut per | immenſsa terrarum ſspatia longè, latèq́ue diffuſsi, Dilaceratam, verò, conculcatam & terribilem, ob corporis ipſsorum habitum & ſsqualorem, abiectiſssimam vitæ conditionẽconditionem, ingeniũingenium ad ſerviendũſerviendum natũnatum, & ob incultos, ac ferinos mores, quibus ut plurimũplurimum pręditipræditi erant: PoſtquãPoſtquam non eſst alia & expectantẽexpectantem, quòd ultimi eſsſsent hi populi ex omnibus gentibus, quibus EvangeliũEvangelium promulgaretur, & diu, multumq́;multumq́ue à diluvio ad extrema uſq;uſque mundi tempora lætum, & ſsalutare illius nuntiũnuntium expectarent, id eſst, tanti beneficij munere, quanquãquanquam necdũnecdum ſsibi cogniti, caruiſsſsent. Cui expoſsitioni non minus aptè reſspondent reliqua verba, quæ poſsteà ab eodem Iſsaìa in illo loco ſsubduntur, ut eleganter oſstendunt Legionenſs. & alij ex ſsuprà relatis. Nec refragatur
28
particula Veh. quâ exorditur, quæ dolentis & cõminantiscomminantis eſsſse ſsolet, ac proptereà non convenit Hiſspanis, quibus potiùs iucundũiucundum, & glorioſsum erat, ac proinde gratulandum magis quàm dolendũdolendum & ſuccenſendũſuccenſendum, diſssitas illas nationes ſsui Regis imperio ſsubiugare, & intra Eccleſsſsepta per EvangeliũEvangelium adigere. Nam reſspondemus, diverſsimodè dictionẽdictionem illãillam in Scriptura ſsacra uſsurpari ſsolêre iuxta ea, quęquæ latè congerit Bercorius in ſsuo dictionario, verb. Veh; & aliquando ſignũſignum admirantis eſsſse, ut ibîdem intelligi docet Adamus Delph. relatus à Borrell. d.c. 43. num. 31. Et alios, ut Sanctes. Pagn. Iſsidor. Clarius, & Forer. pro Veh, ponere, aut vertere, O, vel Hevs, quaſsi Hiſspanos, ad quos ſermonẽſermonem deſstinat, attentos, & tanti nuntij pręmonitospræmonitos reddat, ut aiunt Maluenda, Rebellus, & alij ex ſsup. relatis.
Qvarto, pro eâdem annũtiationeannuntiatione, & promiſssione converſsionis & ſsubiugationis Novi Orbis per Hiſspanos faciendæ, perpendi poteſst
29
aliud vaticiniũvaticinium AbdięAbdiæ Prophetæ, cap. ult. ubi poſst alia ſsic habet: Et tranſsmigratio IeruſalẽIeruſalem, quæ in Boſsphoro eſst, poſsſsidebit civitates Auſstri, & aſscendent Salvatores in montẽmontem Sion, iudicare montem Eſsau, & erit Domino RegnũRegnum. Etenim quamvis contradicant Forſsterus, & Ribera ibîdem num. 107. & ſseqq. & Pined. d. lib. 4. de reb. Salom. cap. 14. §. 2. pag. 189. alij plures Auctores ad hanc converſsionem Novi Orbis intrepidè applicãtapplicant, & pręcipuèpræcipuè Arias Montan. & LegionẽſLegionenſ. ibîdẽibîdem, Guido Boderian. Zumarraga, Acoſsta, & Greg. Garc. in locis ſsup. relatis, & doctiſssimè Maluenda. d. lib. 3. de Antichr. cap. 17. per totum.
Quibus facẽfacem prætuliſsſse videtur
30
Paulus BurgẽſBurgenſ. dum multis annis ante eiuſdẽeiuſdem Orbis detectionẽdetectionem ſscripſsit, ſsibi videri eo capite prædici gentiũgentium quarundam ipſsi ignotarũignoratum extremo mundi tempore ad fidẽfidem Chriſsti converſionẽconverſionem futurãfuturam, quod in nulla alia veriùs, aut cõmodiùscommodiùs impleri potuit. Iuxta quam ſsententiam, AbdięAbdiæ ſsenſsus erit, fideles, qui HiſpaniãHiſpaniam habitaturi erant,
31
quam ob veri Dei cultũcultum & zelũzelum, tranſmigrationẽtranſmigrationem IeruſalẽIeruſalem vocat, vel ob id, quod plures coloniæ IudæorũIudæorum ad eam diverſsis temporibus tranſmigrarũttranſmigrarunt, ut latè oſtẽditoſtendit Maluenda d. cap. 17. & Fr. Ioan, à Ponte de conveni. utr. Monarch. lib. 2. c. 16. §. 1. pag. 184. & cap. 17. §. 1. pag. 188. & cap. 24. §. 1. pag. 251. & ſseqq. & lib.
3. cap. 3. §. 4. pag. 21. & cap. 5. §. 4. pag. 36. &c. 13. §. 3. pag. 91. Civitates Auſstri poſsſseſsſsuros, id eſst, NovũNovum hunc OrbẽOrbem, qui HiſpanięHiſpaniæ Auſstralis eſst, aut certè in plurimũplurimum ſsub Auſstrali plaga conſstitutus. Et ita demũdemum EvãgelioEvangelio per universũuniversum mundũmundum prædicato, ſsupremi iudicij diẽdiem eventurum, quando
32
Deus publicè de ſsingulorum vita, atque factis ſentẽtiamſententiam feret, Salvatoribus, id eſst, Apoſstolis, reliquiſsq́ue Sanctis ad iudicium ſsecum vocatis, quibus hoc Chriſstus promiſsit apud Matth. cap. 19. verſs. 18.
Quæ interpretatio manifeſstior redditur ex eo,
33
quòd iuxta Hebraicam lectionem, ubi Vulgata Boſsphori nomen vertit & appoſsuit, reponitur nomen Sepharad, quo HebręiHebræi Hispaniam nominare ſsolebant: & idẽidem Chal|daica paraphraſsis magis etiam apertè oſstendit, dum transtulit: Tranſsmigratio IeruſalẽIeruſalem, quæ eſst in Hiſspania.
Et quòd inter diverſsa nomina, quibus Hiſspania
34
noſstra olim vocabatur, quorũquorum latè meminit Lud. Noni. in Hiſspan. cap. 1. Maluenda lib. 5. de Antichriſst. cap. 12. Gorop. Becanus lib. 4. rer. Hiſsp. Mariana de reb. Hiſspan. lib. 1. cap. 1. Madera de excell. Hiſsp. Monarch. cap. 3. Pineda de reb. Salom. d. lib. 4. cap. 14. §. 2. pag. 188. & 189. & Fr. Ioan. à Ponte d. lib. 3. cap. 28. §. 2. unum & ſsatis nobile eſsſset illud, Sepharad, quo Abdias uſsus refertur, optimè ultra ſsuprà dictos, de eiuſsdem etiam AbdięAbdiæ expoſsitione agentes, probant Biblioth. Hiſspan. tom. 1. cap. 1. Lyranus, Burgenſs. Pagnin. Vatabl. Clarius, Zamorenſs. Marin. Palac. Arias Montanus, & alij relati a Maluenda d. cap. 17. pag. 152. Fevardentius in notis ad D. Irenæum lib. 1. cap. 3. Paraphraſs. Chald. Rabbi Ionath. AbẽhucielAbenhuciel, &: Seder Holam Hebræorum, Minorita in triumpho Chriſsti, tit. 19. fol. 211. Anton. Poſsſsevin. in Biblioth. 2. to. lib. 16. cap. 14. pag. 356. Zamalloa lib. 4. hiſst. Hiſspan. cap. 14. Fr. Ioan. à Ponte d. §. 2. & lib. 3. cap. 17. pag. 53. cap. 19. §. 1. pag. 122. & Didac. Matute in proſsapia Chriſsti, 2. ætate, cap. 3. fol. 78. & noviſssimè Fr. loan. Salaz. in Polit. Hiſsp. annot. 9. pag. 391. Vbi aiunt,
35
Iudæos olim per varias Orbis regiones diſsperſsos, ex nomine Sepharad Sepharadios dictos, quòd illi ſse ab ijs, qui in Hiſspanias tranſsmigrarunt, originem ducere, gloriarentur. Et
36
Arias Montan. ſsuprà ſsolerti ſsatis ratione ductas, exiſstimat, tranſspoſsitis litteris à Sepharad Heſsperidam, ſsive Heſsperiam deduci, quo etiam nomine Hiſspania antiquitus vocabatur, ut advertũtadvertunt ſsup. citati, & diximus ſsup. cap. 9. num. 63.
Qvintò, in
37
eandem rem adducitur, & explicatur à Luiſs. Legionenſs. ſsuper Cantic. c. 8. pag. 432. & ſseq. illud, quod habetur in eod. cap. verſs. 8. Soror noſstra parvula eſst, & ubera non habet: quid faciemus ſsorori noſstræ in die quando alloquenda, eſst? Scribunt enim Hebræi quidam Doctores, hęchæc dici de gente ultra flumina Æthiopiæ ad Dominum tandem adducenda. Quæ certè gens hæc ipſsa eſst, de qua agimus: eamq́ue ſsponſsa intelligit ſsub perſsona ſsororis natu minoris, & parum forma præſstantis. De cuius collocatione ideò ſsollicitari dicitur, quia in die quãdoquando alloquẽdaalloquenda eſst, id eſst, quando mediante Hiſspanorum prędicationeprædicatione vocanda eſst ad Fidem, &: ad cœleſstes agni nuptias ſuadẽdaſuadenda parvula eſst, & ubera non habet, id eſst, imbecilla eſst, & mentis acumine, & rectęrectæ inſstitutionis, atque doctrinæ uberibus caret, quibus ali poſssit. Eò quòd homines iſsti agreſstes, ac barbari, &: duris in plurimum moribus inſstituti, parũparum apti Evangelio ſsuſscipiendo videntur. Quod ſsicut in bona ſsatum terra ſsructum edit uberrimum, ſsic ineptæ commiſsſsum, ac ſsentibus plenæ, malè provenit.
Vnde
38
gens iſsta, quęquæ his omnibus malis laborare dignoſscitur, minus uberes fructus tulit, quàm olim tulerũttulerunt gentes, quibus principio Eccleſsiæ annuntiatum eſst Evangelium. Atq;Atque ideò ſsubiungit: Si murus eſst, ædificemus ſsuper eum propugnacula argentea: ſsi oſstium, cõpingamuscompingamus illud tabulis cedrinis; ſsignificans,
39
ad prędictasprædictas difficultates tollendas, cùm earum gentium converſsionis tempus advenerit, quod in eis, aut deeſst, aut pravum eſst, arte, & induſstriâ corrigendum eſsſse, & interdum vim aliquam, & armorum terrorem adhibẽdumadhibendum fore.
Cuius rei, ut ipſse Legionenſsis ſscribit, quædam ſsignificatio, atque prædictio in prædictis metaphoris ineſst. Nam neq;neque muro addi propugnacula poſsũtpoſsunt, neque cedrinęcedrinæ fores confici ſsine ferro, atque vi. Niſsi dicere velimus, iſstis argenteis & cedrinis propugnaculis, atque oſstijs,
40
divitias harum Novi Orbis regionum ſsignificari, quarum | illecebręillecebræ maiores Hiſspanis animos addiderunt, & quotidie addunt, ut cõverſionisconverſionis earum curam ſsuſsciperent, & ſsuſsceptam cõſervareconſervare, atque indies magis ac magis promovêre conentur, ut pulchris verbis ſscripſsit Ioſseph. Acoſsta lib. 3. de procur. lnd ſsalute, cap. 18. pag. 352. Dei bonitatem, ſummamq́;ſummamq́ue providentiam admirans: Qui pro noſstrorum hominum ingenio, ut gentes adeò remotas & barbaras Evangilio adiungeret, aurum argentumq́ue his terris tam copiosè donavit, hiſsq́ue veluti illexit noſstrorum cupiditatem, ut ſsi charitas non invitaret animarum, auri ſsaltem cupiditas ineſscaret.
Quo in ſsenſsu accipit etiam Thom. Bozius d. lib. 20. cap. 3. pag. 319.
41
illud vaticinium Iſsaiæ cap. 60. Qui ſsunt iſsti, qui ut nubes volant, & quaſsi columbæ ad feneſstras ſsuas? Me enim inſsulæ expectãtexpectant, & naves maris in principio, ut adducam filios tuos de longè; argentum eorum, & aurum eorum cum eis, nomini Domini Dei tui, & ſsancto Iſsrael, quia gloriſsicavit te. His etenim verbis nihil propriùs ſsignificare potuit Iſsaias, quàm nova hæc, & inſsolita, ac penè aërea Hiſspanorum itinera, qui ſsuis celerrimis, & continuis navigationibus, veluti aërem ſsecantes, columbarum more ad has Occiduas, & ad Eoas Indias properarũtproperarunt, ut Chriſsti doctrinam diſsſseminarent, eiq́ue, & eius EccleſięEccleſiæ de populis adeò longinquis tot filios adducerent: & ſsimul argentum & aurum, quo, ut ſsatis conſstat, Provinciæ affluentiſssimè gaudẽtgaudent, & uberrimè Hiſspanas noſstras oras quotannis adimplent.
Quinimò
42
aliud etiam expreſssius ſsignum in verbis Iſsaiæ reperiri poſsſse conſsiderat Bozius ubi ſsupr. ſsi tentare velimus Prophetam ſsub vocabulo illo columbæ voluiſsſse quodammodo alludere ad Chriſstophorum Columbum, qui nobis iter primus ad regiones illas aperuit Has enim alludẽdialludendi formas Hebræis frequentiſssimas eſsſse, ipſse Bozius oſstendit.
Sexto, non
43
minus aptè eadẽeadem huius Novi Orbis converſsio deſsignata videri poteſst ab eodem Iſsaia cap. 66. ubi cùm docêre vellet, ad mundi finem omnes gentes congregandas eſsſse, ut ad Domini gloriam videndam accedant, ut oſstendat qualiter hoc ad effectum perducendum ſsit, hæc in verba prorumpit. Venio ut congregem cum omnibus gentibus & linguis; & venient, & videbunt gloriam meam. Et ponãponam in eis ſsignum, & mittam ex eis qui ſsalvati fuerint, ad gentes in mare, in Africam & Lydiam tendentes ſsagittam, in Italiam & GræciãGræciam, ad inſsulas longè, ad eos, qui non audierunt de me. Et annuntiabunt gloriam meãmeam Gentibus, & adducent omnes fratres veſstros de cunctis Gentibus donum Domino. Etenim
44
ſsigni nomine, ſsub quo tot gentes congregandas eſsſse, Iſsaias vaticinatur, ſsignum Crucis haud dubiè intelligitur, de quo idem Iſsaias cap. 5. in ſsimili dixit: Et elevabit ſsignum in nationibus procul, & ſsibilabit ad eum de finibus terræ: & ecce feſstinus velociter veniet, & Matt. cap. 24. Tunc parebit ſsignum Filij hominis in cœlo. Vbi Hieron. inquit, ſsignum eſsſse Crucem. Et eodem
45
modo accepit gloſsſsa verba: Signum Dei, in 1. Titia 40. §. Seia, D. de auro & arg. leg. & in tit. C. nemini licêre ſignũſignum Salvatoris Chriſsti humi inſsculpere, aut pingere, ubi alia tradunt Cuiac. & Gothofred. idem Ghothofred. in notis ad Novell. Leon. 72. Bernard. Vvalth. lib. 2. Miſscel. cap. 2. & luſst. Lipſs. in notis ad lib. 3. de Cruce, cap. 15.
In quo ſsancto & ſsalutifero
46
ſsigno, ac ligno plures huius Novi Orbis Provincias vocatas, & plurima ibîdem miracula operata eſsſse latè oſstendit Ioan. Barros decad. 3. cap. 11. & decad. 5. c. 2. Gomara in 2. part. hiſst. Ind. Occid. cap. 34. 46. & 81. & Alanus Cop. dialog. 4. cap. 16. & nos infrà lib. 2. cap. 5. ex numer. 12. alia Deo dante dicemus.
Eorum autem nomine, qui ſsalvati ſsunt
47
Hiſspanos ſsignificat Iſsaias, quo|rum opera, ut notum eſst ad remotiſssimas quaſsque nationes veræ Fidei lumen illatum videmus: præſsertim ultimis hiſsce temporibus ad Orientales & Occidentales, quarum miſseri habitatores nunquam Dei Optim. Max. gloriam agnoverant, & in cæca tot errorum caligine pererrabant. Quo factum eſst, ut plurimi a ſservitute peccati, in Chriſstianam libertatem afferti, ipſsi Deo in donũdonum adducerentur, quo nullum ei gratius offerri poteſst.
Quam expoſstionem expreſssè admittit Legionenſs. ubi ſsup. Ioſseph. Acoſsta de proc. Ind. ſsalu. lib. 43. numer. 53. & Thom. Bozius d. cap. 3. pag. 320. qui ad eam magis conſstabiliendam, perpẽditperpendit, in editione vulgata
48
ſsic legi: Mittam ex eis evaſsores ad gẽtesgentes Tharſsis, Phul trahentes arcum, Tubal & Iavan ad inſsulas longinquas. Nam cum Sanctus ſsermo brevitatis amantiſssimus paucis multa etiam inter ſse diſssimillima complectatur, nimine
49
Iavan, non Ioniam modo, à qua Græci profecti ſsunt, deſsignavit, ſsed quæcunque eo vocabulo regiones continentur. Conſstat porrò in his novis Provincijs ab Hiſspanis repertis, tres eſsſse nominis illuis ampliſsſsimas inſsulas, Iavam ſscilicet maiorem, ac minorem, quęquæ Moluchis adiacent, & Iapam poſsitam èex regione Sinarum; de quarum ſsitu, & deſscriptione aliqua diximus ſsup. cap. 3. num. 45. In
50
quibus cultus Chriſsti Hiſspanorum religioſsorum prædicatione maxima incrementa fecit, & in donum Domino perductæ videntur: adeò, ut ſsuperioribus annis plures legati Romam venerint, ut obedientiam Pontiſsici Romano Iaponenſsium Regum nomine pollicerẽturpollicerentur, & dona pretioſsiſssima aſsportarent: de quibus meminit Bozius & Borrel. ubi ſsup. num. 55. & peculiarem hiſstoriam ſscripſsit Guido Gualter. Maluenda de Antichriſs. lib. 3. cap. 13. pag. 138 Petr. MatthęusMatthæus in notis ad conſstitut. ſsumm. Pontiſs. ſsub Gregor. XIII. pag. 843. & ſseqq ubi huius legationis annũannum hoc numerali diſsticho eleganter deſsignat:
InDIa tres Reges fIDeI ſsVb pIgnore Papæ
ObtVlIt Iſsta, IVbet, quI regIt aſstra DeVs.
Et de alia ultima anni 1615. miſsſsa ab Idate Maſsſsamune Rege Voxij in Imperio Iaponico ad Paulum V.P.M. plenam relationem facit Fr. Abraham Bzovius in continuat. annal. Baronij tom. 13. in fin.
Adſstipulatur his,
51
quod de Thubal ab Iſsaia in prædicto loco ſsubijcitur, quam vocem licèt Vulgata ItaliãItaliam interpretetur, commodè tamen pro Hiſspania accipere poſsſsumus, quæ Thubalia verè dicta fuit, ut potè à Thubale nepote Noë, & quinto filio Iaphet coli & habitari cœpta, ut conſstat ex ijs, quæ diximus ſsup. cap. 9. num. 58. & ex Floriano lib. 1. hiſst. Hiſspan. cap. 4. Pineda in Monarch. lib. 1. cap. 18. Paralipom. Hiſsp. lip. 1. cap. de primis Hiſsp. incolis Anacephaleoſsis c. 3. Archiep. Roder. lib. 1. cap. 3. Tarapha de Reg. Hiſsp. cap. 1. valera 2. part. cap. 1. Marian. de reb. Hiſspan. lib. 1. cap. 7. Madera de excell. Hiſspan. cap. 3. Camill. Borrell. de præſst. Reg. Cathol. cap. 68. num. 48. & plurimis alijs relatis à Fr. Ioan. à Ponte d. lib. 3. cap. 32. & 33. ubi in hoc eodẽeodem loco Iſsaiæ explicando verſsatur, quamvis ei alias expoſsitiones accommodet.
Septimo,
52
idem cum Iſsaia annũtiareannuntiare videtur Sophonias cap. ult. ubi eandem mundi conſsummationem deſsignans, & quomdo tunc omnes gentes congregandæ ſsunt, ut Deo uno, ore & humero uno deſserviant, ita ſsubdit: Vltra flumina Æthiopiæ inde ſsupplices mei, filij diſsperſsorum meorum deferent munus mihi. Quibus verbis ſsigniſsicare voluit de ultimis Indiæ, Sinarum, Iaponiorum, & alijs huius Novi Orbis finibus ſsupplices, oratores & legatos gentium diſsperſsarum, & à vera Dei co|gnitione alienarũalienarum in Chriſsti, & EccleſięEccleſiæ obedientiam venturos, magnificaq́ue ei munera allaturos. Nimirum ipſsis Evangelij luce per Hiſspanos, ut videmus, aperta. Etenim
53
ad hos diſsperſsos in unum congregandos Iesvm moriturum eſsſse Cayphas prophetavit, ut habetur Ioan. cap. 11. Sed cùm eſsſset põtifexpontifex anni illius prophetavit, quòd Iesvs moriturus erat pro gente, & non tantùm pro gente, ſsed ut filios Dei, qui erant diſsperſsi, congregaret in unum. Has autẽautem gentes
54
ultra flumina Æthiopiæ eſsſse, inquit Sophonias, prout & Iſsaias d. cap. 18. in HebręoHebræo tamen eſst,
55
Chus, quo HebręiHebræi eas omnes regiones ſsignificabant quas magnis terrarũterrarum ſspatijs verſsus Orientem filij Chus, & eius poſsteri occuparunt; in quibus non ſsolùm Æthiopia interior, ſsed & aliæ iuxta SinũSinum Perſsicum, atque ultra ipſsum poſsitæ uſsque ad Sinas, & Novi Orbis terras cõtinenturcontinentur. Quod idem magis inſsinuat paraphraſsis Chaldæa, quæ ut teſstatur Arias Montan. Vatabl. & Ribera ibîdem, & Maluenda lib. 3. de Antichriſst. cap. 13. loco illorum verborum: Vltra flumina Æthiopiæ, vertit, ab ulteriori ripa fluviorum Indiæ. Et ita licèt Ribera huic SophonięSophoniæ explanationi, quãquam tradimus, parum æquas aures adhibeat; illam tamen ſsecurè probant Feder. Lumn. d. lib. 2. de extrem. Dei iudic. cap. 10. Ioſseph. Acoſsta d. lib. 1. de nat. Novi Orbis cap. 15. pag. 41. Fr. Luiſsius LegionẽſLegionenſ. ſsuper Abdiam d. cap. unico, pag. 667. Thom. Bozius d. cap. 3. circa finem, Maluenda d. cap. 13. pag. 138. Camill. Borrel. d. cap. 43. num. 57. in fine: & noviſssimè
56
Fr. Baſsilius Pontius Legionenſsis in docto illo variarum diſsputationum libro, q. 8. expoſs. cap. 4. pag. 475. ad finem.
Quo in capite, hoc idem argumentum converſsionis Novi Orbis in veteri teſstamento varijs locis pręnuntiatęprænuntiatæ, ſsibi tractandum propoſsuit, & cùm in ſsuprà dictis exponendis, parum aut nihil immoretur, ſsolâ Luiſsij Legion.
Magiſstri ſsui allegatione contentus, ex eiuſsdem tamen doctrina & auctoritate ſsubiungit, ad eandem prædictionem omnino ſspectare
57
Pſsalm. 64. ubi cùm Regius Vates animo volveret Iudæorum ad Christi Fidem reditum poſstliminio, & Gentium extremis mundi temporibus vocationem, & ab omnibus in Eccleſsia laudes Deo canendas, diceret; dum vocationis Gentium meminit, videtur has regiones Novi Orbis, & quod in earum converſsione accidit mirificè in illis verſsibus delineare: Exaudi nos Deus Salutaris noſster, ſspes omnium finium terræ, & in mari longè. Præparans mõtesmontes in virtute tua, accinctus potentia, qui conturbas profundũprofundum maris ſsonum fluctuum eius. Turbabuntur gẽtesgentes, & timebunt, qui habitant terminos à ſsignis tuis: exitus matutini, & veſspere delectabis. Viſsitaſsti terram, & inebraſsti eam: multiplicaſsti locupletare eam, &c. Conſstat enim, Deum tamdiù expectatum his gentibus Americanis, læto Evangelij nuntio, ſse nunc manifeſstare voluiſsſse, quæ in ultimis terræ finibus, & poſst longa maris intervalla occultæ iacebant. Et ad hoc
58
faciliùs conſequẽdumconſequendum, conſstat etiam, eundem pijſsimũpijſsimum Dominum ab antiquo virtute, & potentiâ ſsuâ montes harum regionũregionum præparaſsſse, id eſst, argento & auro, ac pretioſsiſssimis quibuſsque replêſsſse, ut ſsic homines ad eos perquirendos illicerentur, & Evangelium annuntiarent, ut etiam probavimus ſsuprà hoc capit. num. 40. & dicemus infr. c. ſseq. n. 96.
Quod in
59
cauſsa fuit, ut profundum maris, & ſsonus fluctuum eius conturbaretur, hoc eſst, ut vaſstiſssimus, & anteà impervius Oceanus, copioſsis & frequentibus noſstrorum hominum caſsibus & navigationibus adiretur. Ad quorum
60
primum adventum, & ſsigni Crucis, & Evangelij oſstenſsionem & prædicationem, nemo ignorat, quantũquantum Indorum gentes turbartęturbartæ & commotæ fuerint. Necnon etiam alijs ſsignis, id eſst, miraculis, ac portentis, quęquæ | in eiuſsdem Evangelij comprobationẽcomprobationem paſssim facta comperimus, de quibus alio loco tractabimus. Vnde
61
effectum eſst, ut exitus matutini, & veſspere delectabiles fuerint, id eſst, extremęextremæ Orientis & Occidentis regiones ad Fidem adductæ, Deo gratiſssimæ extiterint, & multis donis & beneficijs repletęrepletæ, quæ in ſsequentibus carminibus a Propheta Regio exponũturexponuntur, qui ſsimul Evangelij curſsum in illis locis ſsub metaphora anni fœcundi, & ubertatis aliarum rerum temporalium elegãtereleganter deſscribit.
Expendit quoq;quoque & exornat idẽidem auctor in eãdemeandem rem
62
aliud vaticinium ex lib. Iob cap. 28. quod à nemine pręterpræter Luiſs. Legionenſsem animadverſsum profitetur, cùm tamen illud olfeciſsſse videatur Anton. Herrera in hiſst. gen. Ind. decad. 1. lib. 1. cap. 1. Eo enim in loco cùm Iob oſstendere vellet, omnia quantumvis abdita, & ab oculis hominum remota fieri poſsſse, ut aliquando vel temporis lapſsu, vel hominum induſstriâ, & diligentiâ lucem accipiant, ſsolam autem ſsapientiam niſsi à Deo donetur, nec pecuniâ emi, nec arte humanâ comparari poſsſse, ſsic ait: Dividit torrẽstorrens à populo peregrinante eos, quos oblitus eſst pes egentis hominis & invios. Terra de qua oriebatur panis in loco ſsuo, igni ſsubverſsa eſst, locus ſsaphyri lapides eius, & glebæ illius aurum. Semitam ignoravit avis, neque intuitus eſst eam oculus vulturis. Non calcaverunt eam filij inſstitorum, nec tranſsivit per cam leæna, &c. Quibus verbis, ſsatis graphicè hic Novus Orbis, & eius gentes, & divitiędivitiæ depingi videntur, quæ cum ingentis Oceani ſspatijs (quem Iob metonymicè, vel per elatoſsin, ſseu diminutionem torrentem appellat) a nobis diviſsæ, tamdiù in oblivionis tenebris delituiſsſsent, & hominibus quantumvis curioſsis, & navigationibus & negotiationibus deditis, ignoratæ eſsſsent: quinimo & avibus, & alijs animantibus imperviæ, tandẽtandem occultis & ſsecretis Dei iudicijs, maiorum noſtrorũnoſtrorum ętateætate Hiſspanæ nationi patuerunt, auri & argenti, ſsaphyrinorum, aliorumq́ue pretioſsiorum lapidum, & margaritarum eximiam copiam habentes, licèt in aliquibus locis propter ignivomos mõtesmontes, & vulcaneos flatus, qui in his regionibus reperiuntur, terras fructiferas flammis ſsubverti contingat: de quo plura diximus ſsuprà capite 7. numero 55.
Atque hęchæc
63
de ſsacrorum librorum vaticinijs, & oraculis tradidiſsſse ſsufficiat, quæ ſspecialiùs Fidei, & ſsimul Imperij ſsemina per Hiſspanos in Novo iſsto Orbe iacienda eſsſse, tot retrò ſsæculis annuntiare videntur. In quibus cõgerendiscongerendis & expendendis, non fruſstrà me laboraſsſse arbitror; quoniam etſsi aliqui collegerint aliqua, nullus tamen adhuc omnia propoſsuit, & conſsideravit ut ſsingula. Et quì de NoſtrorũNoſtrorum Regum iure in eiuſsdem Orbis occupatione & retentione muniendo & ſstabiliendo ſermonẽſermonem paramus, non parum profeciſsſse credemur, ſsi hæc divinæ vocationis cœmenta firmaverimus.
Præcipuè
64
cùm magni etiam momenti videatur, ut Indi faciliùs ad FidẽFidem protrahantur, ſsi cõcionatoresconcionatores noſstri eis inter reliqua has adeò antiquas ſsacrorum Vatum prædictiones, de ipſorũipſorum converſsione loquentes, aperiãtaperiant, ut benè advertit Maluenda. d. lib. 3. de Antichriſst. cap. 10. in fin. adducens exemplum
65
Alexandri Magni relatũrelatum à Iofeh. lib. 11. antiq. cap. 8. qui Iudæis admonentibus, ipſsum eſsſse, quem Daniel Propheta longè antè præviderat everſsurum Perſsarum Imperium, vehementer lętatuslætatus fuit.
Cui addere licet ob eandem maximè cauſsam divino conſsilio factum eſsſse,
66
ut IudęiIudæi per omnes gẽtesgentes uſquequaq;uſquequaque diſsperſsi habitent, ut, quæ à Chriſstianis prædicantibus EvangeliũEvangelium Prophetarum vaticinia proferrentur, ea ethnici in Iudæorum libris legentes, non eſsſse Chriſstianorum figmenta in|telligerent, quin potiùs Evangelium tot, tamq́ue manifeſstis antiquorum Vatum oraculis confirmatum, proniori aſsſsenſsu, ſstudioq́ue amplecterentur, ut teſstantur D. Hieronym. ſsup. IſaiãIſaiam cap. 16. Auguſst. lib. 18. de Civit. Dei, cap. 46. & 47. Theod. orat. 10. de provident. & Fr. Thom. à Ieſsu de procur. om. gen. ſsalute, lib. 4. c. 4. infin. pag. 143.
Loading...