CAPVT VI. De ſsitu, & deſscriptione Novi Orbis, & de linea Meridionali, qua Alexand. VI. Roman. Pontif. Caſstellanorum, & Luſsitanorum navigationes diviſsìt.

SVMMARIVM Capitis VI.

  • 1 Mundus puncti rationem obtinet.
  • 2 Plinij, & Boetij gravis reprehenſsio adverſsus eos qui pro huius exigui mundi occupatione laborant.
  • 3 Mundus quodammodo videtur auctus, poſst Novi Orbis detectionem, licèt multa detegenda ſsuperſsint.
  • 4 Orbis Novi ſsitus, diviſsio & deſscriptio generaliter proponitur, & plures auctores qui de ea agunt, recenſsentur.
  • 5 Orbis Novus videtur exprimere cordis figuram ſsecundum Acoſstam.
  • 6 Orbis Novus dividitur communiter in duas peninſsulas, tenui iſsthmo diſstinctas, & qualiter illæ appellentur?
  • 7 Orbis Novi peninſsulæ Septentrionalis & Meridionalis longitudo & latitudo quæ? ſsecundùm varios auctores, quorum dicta referuntur.
  • 8 Navigationes longiſsſsimæ aliquorum ad Polum Antarcticum.
  • 9 Inſsulæ Oceani Atlantici ab Hiſspanis detectæ innumerabiles ſsunt, & aliquæ ampliſsſsimæ, & opulentiſsſsimæ.
  • 10 Inſsulæ Sancti Dominici, ſsive Hiſspaniolæ deſscriptio, & nominis error.
  • 11 Iamaica inſsula deſscribitur.
  • 12 Cubæ inſsulæ deſscriptio.
  • 13 Inſsulæ dictæ Iardin de la Reyna, & los Lucayos deſscribuntur.
  • 14 Inſsula ſsancti Ioannis de Puerto Rico, ſsive Borriquena deſscribitur.
  • 15 Canibalorum inſsulæ quæ, & cur ita dictæ?
  • 16 Inſsula de la Trinidad deſscribitur.
  • 17 Cubagua, & Margarita inſsulæ deſscribuntur.
  • 18 Cancellaria, & Metropolis inſsulæ ſsancti Dominici quid comprehendat.
  • 19 Americæ Septentrionalis provinciæ. Eſstotilandia, Terra laboratoris, & Norumberga.
  • 20 Terra de Bacallaos quæ, & cur ita dicta, & à quo detecta?
  • 21 Nova Francia.
  • 22 Virginia provincia ab Anglis occupatur, & eius deſscriptio.
  • 23 Florida provincia, & eius deſscriptio, & hiſstoriæ.
  • 24 Iucataniæ provinciæ deſscriptio.
  • 25 Nicaraquæ provinciæ deſscriptio.
  • 26 Honduras, & Coſsta Rica provinciæ.
  • 27 Guatemalenſsis provinciæ deſscriptio, & Cancellaria.
  • 28 Chiapa provincia, & eius deſscriptio.
  • 29 Novæ Hiſspaniæ provinciæ deſscriptio, & cur ita dicta?
  • 30 Nomina ſsuarum urbium, & provinciarum ſsolent duces ad extraneas à ſse detectas transferre.
  • 31 Novæ Galleciæ, Mechoacan, Guaxacæ & Tlaſscalæ provinciæ deſcribũturdeſcribuntur, & Cancellariam habent.
  • 32 Mexicanæ urbis, & regionis deſscriptio, & laudes, & Cancellaria, ac Metropolis.
  • 33 Mexicum urbs dicta fuit antea Tenuchtitlan, & utriuſsque nominis etymologia.
  • 34 Americæ Septentrionalis regiones innumeræ.
  • 35 Panamenſsis provinciæ, ſsive Terræfirmæ deſscriptio, & cur dicta Caſstilla del Oro.
  • 36 Aurum retibus expiſscari in Panamenſsi provincia publicavit Bacchalaureus Enciſsus.
  • 37 Panamæ & Portusbelli urbes ſsunt veluti emporia commercij Americæ Septentrionalis, & habent Cancellariam.
  • 38 Dominus D. Franciſscus Valverdi de Mercado Præſses, & Gubernator Panamenſsis laudatur.
  • 39 Calumnias excitat virtus, & à viris probis contemnendæ ſsunt.
  • 40 Novi Regni Granatenſsis deſscriptio, & Cancellaria, ac Metropolis.
  • 41 Beatus Aloiſsius Beltranus prædicavit, & multa miracula fecit in Novo Regno Granatæ.
  • 42 Peruani Regni deſscriptio, & lõgitudolongitudo.
  • 43 Quitenſsis urbs, & provincia deſscribitur.
  • 44 Vrbes Piura, & Paita quales?
  • 45 Truxilli urbis Peruanæ deſscriptio, & ingens terræmotus.
  • 46 Limenſsis urbis, quæ aliàs Regum civitas dicitur, deſscriptio & laudes, & utriuſsque nominis cauſsæ.
  • 47 Prorex Peruanus per plus mille leucas ſsuam gubernationem extendit.
  • 48 Auctor dolet quòd per quatuordecim annos in Limenſsi Senatu tam longè à patria, & Curia Regia inſservire iuſsſsus fuerit, & quare hoc opus ſscribere cœperit?
  • 49 Cancellariæ Limenſsis diſstrictus.
  • 50 Vrbes Chachapoyas, Moyobamba, LeõLeon de Guanuco, & Guamanga deſscribuntur.
  • 51 Guancavelica oppidum argenti vivi fodinis nobile.
  • 52 Arequipæ urbis Peruanæ deſscriptio.
  • 53 Cuzco urbs Peruana Incarum olim Regia deſscribitur, & laudatur.
  • 54 Arica urbs, & eius portus pertinet ad Limenſsem Cancellariam, non ad Argenteam, ut tradit Herrera.
  • 55 Argentea urbs, ſsive de los Charcas, à la Plata, & eius Cancellariæ diſstrictus deſscribitur.
  • 56 Potoſsi mons argenti fodinis celeberrimus, & oppidum ingens iuxta illum.
  • 57 Chuquiabo urbs, alio nomine la Paz, deſscribitur.
  • 58 Provinciæ de Santacruz de la Sierra, Tucuman & Paraguai deſscribuntur.
  • 59 Braſsiliæ regionis deſscriptio, detectio, & hiſstoriæ.
  • 60 Chilenſsis, Regni deſscriptio, & Cancellaria, & incolarum robur & ſsuperbia.
  • 61 Magallanica terra vaſstiſsſsima, & necdum ſsatis detecta.
  • 62 Indiæ, quæ dicuntur del Poniente quales?
  • 63 Malucarum, ſsive Molucarum inſsularum deſscriptio, & qualiter ad Caſstellæ terminos pertineant?
  • 64 Philippinarum inſsularum deſscriptio, & Cancellaria.
  • 65 Dominus D. Anton. à Morga Quitenſsis Cancellariæ Præſses laudatur.
  • 66 Inſsulæ Salomonis, quæ, & quando detectæ?
  • 67 Petrus Fernand. de Quiros ſscripſsit latiſsſsima commentaria de ſsuis navigationibus in inſsulas Salomonis, & alijs peregrinationibus, quæ auctori communicavit eius filius don Franciſscus de Quiros inſsignis Mathematicus, & Coſsmographus.
  • 68 Lis, & controverſsia inter Reges Caſstellæ, & Luſsitaniæ ſsuper terminis Indiarum unde orta, & qualiter compoſsita?
  • 69 Alexander VI. Roman. Pontifex compoſsuit lites Regum Caſstellæ, & Luſsitaniæ aſsſsignando eis diſstinctos navigationis, & conquiſsitionis terminos.
  • 70 Linea Meridionalis qualiter Orbem dividat?
  • 71 Magallanus cur de aperiendo freto tractaverit?
  • 72 Molucæ inſsulæ à Luſsitanis, & Caſstellanis prætendebantur, & quare?
  • 73 Auctores qui agunt de linea, quæ ducta fuit inſsſsu Alexandri VI. ad aſsſsignandos limites Luſsitanis, & Caſstellanis.
  • 74 Portugalliæ Regnum Caſstellæ iungi maximè conveniens fuit, ut ceſsſsarent contentiones de terminis Indiarum.
  • 75 Luſsitani ſsemper cum deſspectu, & ſsuperbia de Caſstellanis loqui ſsolebant.
  • 76 Portugalliæ Regnum quo iure, & modo conſsolidatum ſsuerit cum Regno Caſstellæ, cuius feudum olim fuerat?
  • 77 Ludovicus Cabrera Regius Chroniſsta laudatur.
MVndvm univerſsum, ad cœli ſspacium collatũcollatum, puncti rationem
1
obtinêre veteres Coſsmographi tradiderunt. Inter quos Plin. lib. 2. cap. 68.
2
meritò homines ridet, & Chriſstiano potius, quàm gentili ſstylo reprehendit, quòd pro re adeò parva, & vix in minima ſsui parte detecta, tot lites, & bella movère ſsoleant, & nemo cogitet, cùm ad menſsuram avaritiæ ſsuæ terminos propagaverit, quam tandem portionem terræ defunctus obtineat? Idem quoque non minus piè, & eleganter tradit Seneca lib. 1. Nat. quæſst. in præfat. & ab utroq;utroque mutuatus Boëtius lib. 4. de Conſsol. Philoſsoph. proſsa 7. ſsic inquiens: Omnem terræ ambitum ſsìcuti Aſstrologicis demonſstrationibus accepiſsti, ad cœli ſspacium puncti conſstat obtinere rationem: id eſst, ut ſsi ad cœleſstis globi magnitudinem conferatur, nihil ſspacij prorſsus habere iudicetur. Huius igitur tam exiguæ in mundo regionis quarta ferè portio eſst, ſsicut Ptolemæo teſstante didiciſsti, quæ à nobis cognitis animantibus incolatur. Huic quartæ, ſsi quantum maria, paludeſsq́ue premunt, quantumq́ue ſsiti vaſsta regio diſstenditur, cogitatione ſsubtraxeris, vix anguſstiſsſsima inhabitandi hominibus area relinquetur. In hoc igitur minimo pũctopuncto circumſsepti, atque concluſsi, de pervul|ganda fama, de proferendo nomine cogitatis? At quid habet amplum magnificumq́ue gloriæ, tam anguſstis exiguiſsq́ue limitibus arctata? Et Iuſstus Lipſsius lib. 2. Phyſsiolog. Stoic. lib. 2. cap. 18. in fin. ubi ait: Et ipſsa terra penè eſst nihilum, univerſsi comparatione, & velut punctum. O miſseri, cœlum adſspicite, & in terram deſspicite: punctum eſst illud in quo navigatis, in quo bellatis, in quo Regna diſsponitis: minima etiam cum illis vtrimq;vtrimque Oceanus occurrit.
Sed licèt hoc veriſssimum ſsit, atque hodie etiam mundus eandem puncti rationem obtineat, & multęmultæ eius partes nondum cognitæ, aut exploratęexploratæ ſsint, ut pluribus oſstendit Ioſseph. Acoſsta in hiſst. Ind. lib. 3. cap. 25. & Maluenda de Antichriſst. lib. 3. cap. 14. pag. 141. & ſseqq.
3
Satis tamen omnibus conſstat, quantum extenſsionis, vel, ut ita dixerim, acceſssionis receperit, ex detectione huius Novi Orbis, de quo in ſsuperioribus capitibus ſsermonem inivimus. Cuius ſsitum,
4
longitudinẽlongitudinem, & latitudinem, atque univerſsalem diviſsionem, & deſscriptionem variè conſstituunt, & exponunt auctores ſsuprà relati, & præcipuè Gerard. Mercator. Petrus Appianus, & Gemma Friſsius in pluribus locis ſsuæ Coſsmograph. Abraham. Ortel. in Theatr. magn. tab. 5. ubi de America in communi, & tabulis ſsequentibus, ubi de alijs eius provincijs ſspecialiter agit. Ioan. Boter. in relatio. univerſsal. 1. part. volum. 2. & 3. ex pag. 347. uſsque ad 466. Thom. Porcacchus Anetinus in inſsulario lib. 3. per totum, Carol. Stephan. in dictionar. Hiſstor. & Poët. verb. America, Maginus in tab. Coſsmograph. 2. part. tab. 34. ex pag. 279. uſsque ad 292. Hieronym. Iarava Tarraconenſs. & Carol. Ventouvius in parallel. Didac. Valdeſsius de dign. Reg. Hiſspan. cap. 12. Camill. Borrel. de. pręſtanpræſtan. Reg. Catholic. cap. 43. & cap. 46. num. 217. Gregor. Lopez Madera de Monarch. Hiſspan. cap. 6. Maluenda de Antichriſst. lib. 3. cap. 44. & 45. Ioſseph. Acoſsta lib. 1. de. nat. Novi Orbis cap. 6. Petr. Opmeerus in opere Chronograph. pag. 437. & 463. Anton. de Herrera in ſsuis octo decad. hiſst. gener. Indiar. Occident. & melius in deſscriptione, & tabulis huius Novi Orbis, quas in calce quartæ decadis collocavit, Fr. Alphonſs. Fernandez in hiſstor. Eccleſsiaſst. noſstri temporis lib. 1. per totum, Frat. Ioan. Torquemada in Monarch. Ind. lib. 1. cap. 6. Anton. Poſsſsevinus, qui alios recenſset in apparatu, pag. 52. & 53. Roder. Zamoranus in repertorio lib. 1. cap. 46. & Michël Balboa Cabello in Miſscellan. Auſstrali manuſscriptâ part. 2. cap. 19.
Et quamvis nemini ſsatis compertum eſste poſssit, quænam verè ſsit forma, aut facies eiuſsdem Novi Orbis, quoniam extremi eius fines necdum hodie cogniti, aut explorati ſsunt, utcunque tamen
5
aliquid concipiendo, cordis figuram aliqualiter exprimere videtur, ut tradit Ioſseph. Acoſsta lib. 3. de hiſstor. Ind. cap. fin. ſsubdens, latiſssimam eius partem eſsſse terram Braſsiliam uſsque in Perù, terminum verò, ſsive apicem fretum Magallanes; baſsim, quà perficitur, Terram firmam. Atque hinc paulatim uſsque in Floridam expandi, & ad illa loca, quæ nondum nota ſsunt.
Reliqui autem
6
magis communiter, & apertè, prætermiſssis inſsulis, quęquæ in Oceano Atlantico, ſsive (ut vulgò dicunt) Del Norte, à Columbo & alijs detectæ ſsunt, atque adeò ad hunc etiam Novum Orbem pertinêre vidẽturvidentur; univerſsam eius continentem poſsteà repertam & perluſstratam, in duas maximas peninſsulas dividunt, quæ ad Panamaticum ſaltũſaltum tenui iſsthmo connectuntur. Earumq́ue illam, quæ Novam Hiſspaniam, & alias regiones continet, quas ſstatim connumerabimus, Americam SeptẽtrionalemSeptentrionalem appellãtappellant, alteram verò, quæ ad Panamam incipiens, Peruanum Regnum, Braſsiliam, & reliqua continent, quæ ſstatim etiam recenſsebimus, vocare ſsolent AmericãAmericam | Meridionalem, eò quòd magis ad hũchunc cœli tractum reſspiciat. Et ut ex aliorum relatione ſscribit Valdeſsius ubi ſsuprà
7
peninſsula illa Septentrionalior circiter quinquies mille ducentiſsq́ue milliaribus longa eſst, quibus ſsi coniungantur Mediterranea confinia Septentrionem Verſsus, non minus quàm novem mille milliaria efficient. Meridionalior verò habet oræ maritimæ duodecies mille ſsexcenta milliaria, circulumq́ue utrumque Arcticum, & Antarcticum perſstringit, ut tradit Carolus Stephan. d. verb. America.
Surius autem in Commentar. anni Dom. 1558. quem refert Simon Maiol. 1. tom. dier. Canic. colloq. 10. pag. 266. littora Borealia maris Novi Orbis ad triginta Italicorum milliariorũmilliariorum millia protendi, ait: littora verò Auſstralis maris eiuſsdem Orbis, ter mille & quingentas leucas continère, ideſst, quatuordecim Italicorum milliariorum millia. Quibus ſubſcribẽsſubſcribens. Ioſseph. Acoſsta lib. 1. de nat. Novi Orbis cap. 2.
8
aliquos eius exploratores uſq;uſque ad ſseptuageſsimum ad Antarcticum gradum, immẽſâimmenſâ navigatione progreſsſsos; commemorat.
Et Ioan. Boter. in d. relat. univerſsal. 1. part. volum. 2. lib. 2. pag. 348. inquit, dictam peninſsulam Septentrionalem habêre in circuitum ſsexdecim millia milliariorum, quatuor millia verò in longum ab ortu ad Occaſsum, & à Iacobo Cartiero anno 1535. per eius oram maritimam navigatum fuiſsſse uſsque ad gradum quinquageſsimum. A Gaſsparo Corte Reali Luſsitano uſsque ad ſexageſimũſexageſimum, à Sebaſstiano Gaboto Italo uſsque ad ſsexageſsimum ſeptimũſeptimum, neque ultra progredi potuiſsſse eum, & Martinum Forficierum, qui eandem navigationem poſsteà tentavit, ob immenſsum frigus. Et in eâdem part. & volum. lib. 3. pag. 371. loquens de altera peninſsula, quæ dicitur Auſstralis, ſsive Meridionalis, tradit, quòd ſsimiliter habet ſsexdecim millia milliariorum in circuitum, & quatuor millia in lõgumlongum, in latum verò admodum variare, proptereà quòd terra, iuxta maris ſsinus interdum reſstringitur, & interdum multum ampliatur.
Maginus quoque tab. 34. fol. 280. eandem diviſsionem, & dimenſsionem probans, ſsubiungit, Americæ Septentrionalis regionem à Meridie, ubi tota circumnavigata eſst, duobus ingentibus Oceanis pulſsari per ſspacium ſsexdecim millium milliarium; septẽtrionalemseptentrionalem verò eius limitem porrigi verſsus polum Boreum, nec hactenus circumnavigari potuiſsſse: & fol. 282. loquens de regionibus alterius Americæ Meridionalis ait; totius eius continentis circumnavigationem complecti alia ſsexdecim millia milliaria: & idem concludit fol. 279. dum docet, totam Americæ circumnavigationẽcircumnavigationem, ut tradunt probatiores, complecti circiter triginta duo millia milliarium, occupareq́ue dimidium penè terreni globi ſspacium ſsecundum longitudinẽlongitudinem clauditur enim inter Meridianum gradu 190. & Meridianum gradu 360. & ſsecundùm latitudinẽlatitudinem expaciatur utrinque ab Æquinoctiali longo tractu; ad Auſstrum quidem, ubi prorſsus patefactus eſst, ad gradũgradum uſsque 52. Ad fretum ſscilicet Magallanicum: & à Septentrione ad gradum 67. latitudinis Boreæ. Et hoc etiam obſservant, & ſequũturſequuntur Abraham. Ortel. in Theat. d. tab. 1. & 5. Herrera in hiſstor. gener. Ind. decad. 1. lib. 1. cap. 4. & in deſscript. Ind. cap. 1. & ſseq. & noviſssimè Frat. Ioan. Torquemada in Monarch. Indian. lib. 1. Cap. 2. & 6. ubi ſsigillatim connumerat leucas, quibus Novus hic Orbis extenditur per utramque oram maris Borealis, & Auſstralis, hoc eſst del Norte, i del Svr, ut vulgò vocant, & nos etiam aliqua tetigimus ſsup. cap. 4. num. 51. & ſseqq.
Atque hęchæc quidem in genere de forma, & latitudine Novi Orbis dixiſsſse ſsufficiat, ut verò aliquam etiam, licèt | brevem, & ſsummariam cognitionem de eius provincijs, & regionibus ſspecialiter habeamus, ab inſsulis Oceani Atlantici eidem Orbi adiacentibus, ſsermonem ineuntes, ſciẽdumſciendum eſst,
9
illas tot numero eſsſse, ut ferè congnoſsci non poſssint, & aliquas adeò amplas, & opulentas, ut vel grandi Regno conſstituendo ſsufficerent, ut præter auctores ſsuprà relatos advertit Petr. Mexia in Sylva var. lect. 5. Part. cap. 2. & ſseq. & Maiolus colloq. 10. pag. 266. & colloq. 14 pag. 338. cum multis ſseqq.
Inter quas
10
Principem locum obtinêre videtur inſsula Sancti Dominici, quæ olim ab incolis Hayti, & Qvisqveia vocata fuit, à noſstris autem la Española, quod nomen exteri Latinum reddere cupientes, & idioma noſstrum non ſsatis callentes, Hiſspaniolam verterũtverterunt, cùm verè Hiſspanam, ſsive Hiſspanicam vertere debuiſsſsent, ut optimè advertit Bernard. Aldretede antiq. Hiſspan. lib. 4. cap. 8. pag. 521. Eius ambitus eſst 350. Leucarum, ſseu mille & quadringentorũquadringentorum milliarium, longitudo quingentorum milliarium, latitudo verò varia, ſsed ubi maior 300. Milliaria capit. Mediumq́ue ipſsius inſsulæ diſstat ab æquatore gradibus penè 19. verſsus Boream, & eius forma lõgalonga eſst ab Ortu ad Occaſsum, gaudens eximiâ cœli temperie, ſsoli ubertate, auri & argenti fodinis, ſsaccharique in primis immenſsâ copiâ, & alijs utiliſssimis frugibus, de quibus latiús agunt Petr. Martyr. de Novo Orbe decad. 1. & 2. Gomara 1. Part. Paul. Iov. lib. 34. Hieron. Giglius lib. 4. cap. 1. Franc. Tamar. de mor. gent. lib. 3. cap. 7. & 8. Hieron. Benzo. & eius additionat. lib. 1. hiſstor. Novi Orb. cap. 29. in 4. part. hiſstor. AmericęAmericæ pag. 137. Ortelius tab. 7. Maginus d tab. 34. fol. 290. Porcacchus in inſsulario lib. 3. Pag. 165. Boter in relation. 1. part. lib. 3. pag. 461. Herrera in hiſstor. gener. Ind. decad. 1. lib. 1. cap. 3. 4. & 5. ex pag. 84 & in deſscript. cap. 5. & 6. ex pag. 7. Fr. Auguſstin. Davila in hiſstor. Mexicana lib. 1. cap, 101. & ſsequent. Fr. Gregor. Garcia de Ind. orig. lib. 2. c. 1. & Fr. Alphonſs. Fernand. in hiſstor. Eccleſs. noſstr. tẽportempor. lib. 1. cap. 1. 2. & 8. Vrbes Præcipuæ huius inſsulæ ſsunt Sancti Dominici, quæ Archiepiſscopalis, & Præſsidis ac Cancellariæ Regiæ ſsedes eſst: Sancti Ioannis à Meguana, Portus Platæ, Portus Regius, Cavana, Xaragua, & aliæ, quęquæ Hiſspanorum ſsunt Coloniæ. Ab Occaſsu
11
autẽautem Hiſspaniolæ iacet inſsula Iamaica, quæ à noſstris S. Iacobi vocatur, & ambitu ſsuo 150. leucas, hoc eſst ſsexcenta milliaria complectitur, in longum verò 55. leucis patet, & in latum circiter 25. illis omnibus rebus abundans, quęquæ in Hiſspaniola proveniunt. Et duo Continens oppida, nimirum Oriſstan & Sevilla, in quo quidem eſst principalis Eccleſsia, titulo Abbatiæ inſsignita, de qua etiam latiùs agunt auctores ſsuprà relati, præcipuè Maginus d. fol. 290. Boter. pag. 463. Porcacchus pag. 175. Fr. Alphonſs. Fernand. cap. 8. & Herrera in d. deſscript. cap. 7.
Proxima his inſsula
12
Cuba ab Occaſsu eiuſsdem Hiſspaniolæ conſspicitur, relinquens à Meridie Iamaicam, quæ appellata fuit à Chriſstophoro Columbo in honorem Ferdinandi Regis Catholici Fernandina, ſsive Ferdinanda, & extẽditurextenditur ab Ortu ad Occaſsum 300. leucis, hoc eſst 1200. milliaribus, eius verò maxima latitudo 65. leucas, ſseu 250. milliaria non excedit, ſsed pluribus in locis 20. leucas vix ſsuperat, multis utilibus rebus abundans, & præcipuè magnâ Rubiæ tinctorum copiâ, & quodam bituminis ſseu picis genere ad naves oppicandas idoneo, Continet autem ſsex Hiſspanorum colonias, quarum præſstantiores ſsunt, S. Iacobi, ubi Epiſscopails ſsedes, & Havana totius inſsulæ emporium, & navale, ad quod appellunt navigia, quæ ex Peruvia, & Nova Hiſspania in Europam redeunt, atque etiam aliquãdoaliquando, quæ ex Europa | ad has Novi Orbis regiones proficiſscuntur, ut latiús ſscribunt Maginus, & Borter. ubi ſsup. Porcacchus pag. 172. Herrera d. decad. 1. & d. deſscript. cap. 6. ex pag. 10. & Fr. Alphonſs. Fernand. d. lib. 1. cap. 1. & 2.
HãcHanc Cubæ inſulãinſulam
13
ſeptingẽtęſeptingentæ aliæ, eæq́ue amœniſssimæ in coronæ forma circũſtantcircunſtant, quæ à Columbo, ob ſsui pulchritudinẽpulchritudinem & viriditatẽviriditatem, appellatęappellatæ ſsunt Iardin de la Reyna, ut recolit Petr. Mexia d. 5. part. cap. 9. Herrera decad. I. lib. 2. cap. 13. pag. 69. & Maiol. d. colloq. 14. pag. 343. qui etiam de vicinis alijs inſsulis agunt, quęquæ vocantur de los Lucayos, & quadrigentas numero eſsſse teſstantur, de quibus latè etiam tractat Boter. d. 1. part. lib. 3. pag. 465. & idem Herrera decad. 1. lib. 7. cap. 3. & lib. 9. cap. 11. & in deſscript. cap. 7.
Vicina quoq;quoque eſst ab Ortu Hiſspaniolæ duodecim, vel quindecim leucis
14
inſsula S. Ioannis, quæ incolis dicitur Borriquen, lõgitudinẽlongitudinem trecẽtorũtrecentorum milliariũmilliarium habens, ſsive 45. leucarũleucarum, & latitudinẽlatitudinem ſseptuaginta milliariũmilliarium, ſsive viginti leucarũleucarum. Aſsfluit frugibus, fructibus, animalibus, & piſscibus, ac auro prætereá & Guaiaco ligno perfectiſssimo, quod vulgò dicunt el palo santo. Eſst in ea urbs pręcipuapræcipua S. Ioannis, optimo gaudens portu, quem hac de cauſsa Hiſspani Puerto Rico appellarunt, & habet (ultra minores alias) tres nobiles HiſpanorũHiſpanorum colonias, & EpiſcopalẽEpiſcopalem, ac Gubernatoris ſedẽſedem, ut latiùs videbis apud HerrerãHerreram d. cap. 7.
His inſsulis adiacent aliæ,
15
quæ CanibalorũCanibalorum, ſseu CaribũCaribum dicuntur, ex habitantium viribus, & ferinis moribus vocabulis ſsumptis; ſsunt enim bellicoſsi admodũadmodum, & antropophagi inſsignes. QuorũQuorum arma ſsunt ſsagittæ, & utũturutuntur ſscaphis ex unico lingo excavato elaboratis, quas ipſsi Canoas appellant. Iacent autẽauteminſulęinſulæ ab Ortu & Meridie Hiſspaniolæ duplici ſserie protenſsæ, èex regione, ſseu in conſspecta Terræfirmæ, & quæ magis cognitæ, & ab Hiſspanis perluſstratæ ſsunt, licèt necdum cultæ, vocàturvocantur santa Cruz las Virgines, San Eſstacio, San Bartolome, la Barbada, la Deſseada, la Dominica, Todos Santos, Guadalupe, Marigalante, & aliæ, quæ dicuntur de Barlovento, ad quas aquæ faciendęfaciendæ cauſsâ appellere ſsolent claſsſses, quæ ex Hiſspania ad Americam veniũtveniunt. Circa Dominicam autem ad Meridiem repertæ ſsunt alięaliæ inſulęinſulæ, quæ appellantur Matanino, Santa Lucia, los Barbudos, & ad continẽtemcontinentem Terræſsirmæ magis accedunt. Illarumq́ue
16
prior, maior & Orientalior nominatur la Trinidad ducentis circiter leucis ab Hiſspaniola, & ſsexaginta à Dominica, longitudine quinquaginta leucarum ab Ortu ad Occaſsum, & latitudine triginta, eamq́ue detexit Chriſstophorus Columbus anno 1498. & de illa & alijs Canibalorum plura tradit Maginus d. tab. 34. fol. 291. Boter. d. lib. 3. pag. 459. & Herrera decad. 1. lib. 3. cap. 10. & d. deſscript. cap. 7.
Poſst has verò inſsulas
17
Cubagua iacet, quęquæ olim Margaritarum Copiâ nobilis fuit; ſsed poſsteà ob aquæ & CõcharũConcharum inopiam derelicta, translato huius piſscationis emporio ad aliãaliam inſsulam, ab ea unâ tantùm leucâ remotãremotam, cui Margaritæ nomen inditũinditum eſst. Diſstatq́ue viginti leucis ab inſsula Trinitatis ad Occaſsum, & 170. ab Hiſspaniola, habẽshabens in longũlongum ſsexdecim leucas, ſsive ut alij putant, viginti, & in latũlatum octo, aut decẽdecem, & duo oppida, unũunum prope mare, ubi eſst arx, in qua reſsidet Gubernator: alterũalterum interiùs, quod vocatur vallis SãctęSanctæ Luciæ, de quibus etiãetiam latiùs agunt auctores ſsup. Citati, & præcipuè Herrera d.c. 7. pag. 15. & 18. Hæ autẽautem
18
inſsulæ omnes, & pars cõtinentiscontinentis, quæ ad eas propiũùs accedit, & cõprehenditcomprehendit Gubernationes, quas vocãtvocant de la Florida, i de Venezuela, ubi eſst ſsedes Epiſscopalis, de la Nueva Andaluzia, del Rio de a Hacha, i de Santa Marta, ubi eſst altera ſsedis Epiſscopalis, ſubsũtſubsunt iuriſsdictioni Regalis PrętorijPrætorij, ſsive CãcellarięCancellariæ, quęquæ, ut diximus, reſsidet in inſsula S. Dominici, ſsive Hiſspaniola, & prima fuit omniũomnium huius Novi | Orbis, habetq́ue ſsub territorio ſsuo ab Ortu ad Occaſsum, quod vulgò dicunt, de Leſste, à Oeſste 550. leucas, & à Septentrione ad MeridiẽMeridiem, quod dicunt Norte Sur plus 300. ut latius refert Anton. de Herrer. dictarũdictarum InſularũInſularum & ProvinciarũProvinciarum peculiarẽpeculiarem deſcriptionẽdeſcriptionem & relationẽrelationem apponens in d. deſscript. Ind. Occident. cap. 5. 6. 7. & 8. & Fr. Alphoneſs. Fernand. in hiſst. Eccleſs. noſstr. temp. lib. 1. cap. 8.
Sed ut relictis inſsulis ad continentẽcontinentem accedamus, pars eius, quæ
19
America Septentrionalis (ut diximus) vocari ſsolet, quà ad OrientẽOrientem vergit, tres ampliſsſsimas, & nondũnondum ſsatis cognitas, aut Hiſspanis ſsubiectas regiones cõprehenditcomprehendit, quęquæ vocãturvocantur EſtotilãdiaEſtotilandia, Terra laboratoris, & Norumberga, de quibus agunt Magin. fol. 282. Boter. ſsup. pag. 349. & ſseq. & Herrera in deſscript. c. 8. pag. 20. Vicina eſst his terra,
20
quæ dicitur de Bacallaos à Sebaſstiano Gaboto Veneto ſsub nomine Henrici Regis AnglięAngliæ primũprimum invẽtainventa, & ſsic appellata, eò quòd in eius pelego tãtatanta invenitur piſciũpiſcium huiuſsmodi copia, ut etiãetiam navigia retardẽtretardent, de cuius deſscriptione, & natura ultra prædictos auctores aliqua tradit Petr. Zieza tom. 2. hiſst. Perù, Illeſscas in hiſst. Pontif. lib. 9. c. 22. pag. 284. Theat. vit. hum. vol. 5. lib. 2. pag. 1218. Nova
21
quoque FrãciaFrancia ijs ſsuccedit, quæ iuxta ripas fluvij Canadæ, vel S. Laurentij extẽditurextenditur, illamq́;illamq́ue Galli primũprimum ſsub Franciſsco Primo eorũeorum Rege detexerũtdetexerunt; ſsed propter eius inopiãinopiam ad eam contendere deſierũtdeſierunt, ut tradũttradunt Magin. & Boter. ubi ſsup.
Sequitur alia regio ab incolis ApalchẽApalchem vocata, ab Anglis verò
22
Virginia, qui aliquot in ea colonias fecerunt, & hodie etiãetiam renovatis auxilijs, & expeditionibus retinẽtretinent, exiguo tamẽtamen fructu, & ſsucceſsſsu, quia ut plurimũplurimum eſst ſsterilis, & inculta, ut præter Magin. & Boter. ſsup. tradit Beierlinchius in opere Chronog. pag. 306. & P. Gordonius in Chronog. pag. 475. quãvisquamvis admirãdasadmirandas hiſstorias, & cõmoditatescommoditates huius regionis nobis ſsuadêre velit Thom. Hariot. Anglus in relationibus & Iconibus, quas de ca vulgavit, & habentur in initio primi tomi auctorũauctorum, qui de hiſstoria AmericęAmericæ ſscripſserunt, & Raphe Hamor VirginięVirginiæ Secretarius, & Ioannes Schmidt, in alijs deſscriptionibus & relationibus, uſq;uſque ad ann. 1616. quæ noviſssimè prodierũtprodierunt in 10. part. eiuſdẽeiuſdem Americæ ſsumptibus, ac ſstudio Ioan. Theodori de Bri, ann. 1619.
Succedit proximè provincia
23
Florida vocata, quæ iuxta ſinũſinum MexicanũMexicanum, & mare del Norte in immẽſumimmenſum extẽditurextenditur, & eſst quidẽquidem, ut plurimũplurimum, ſsatis amœna, ac omniũomnium fructuũfructuum fertilis, oras tamẽtamen habens aſsperas, & ſscopulis ac brevibus refertas, & incolas barbaros, ſsordidos & inhoſspitales. Quo fit, ut parùm noſstri in ea proficere potuerint, licèt aliquoties ſsub PãphiloPamphilo de Narvaez, FerdinãdoFerdinando de Soto, Petro MelẽdezMelendez de Avilès, & alijs ducibus eam penitiſssimè adierint, & perluſstraverint. Galli quoque ſsæpè, irritis tamen conatibus, eius occupationem adorti ſsunt; de quibus ultra Magin. ſsup. fol. 282. & Borter. pag. 352. latè ſscribit Herrera decad. 4. lib. 4. c. 4. & ſseq. & decad. 6. lib. 7. cap. 9. cum ſseqq. & decad. 7. lib. 1. ex cap. 10. uſsque ad cap. 8. lib. 2 & lib. 7. ex cap. 1. ad 12. & Cabrera in vita Philippi II. lib. 7. cap. 8. & in deſscrip. cap. 8. pag. 19. Illeſscas in hiſst. Pontiſs. 2. tom. pag. 544. & 793. Abrah. Ortel. tab. 8. Fr. Aug. Davila in hiſst. Mexic. Ordin. Prædicat. lib. 1. ex cap. 55. uſsque ad 69. Garcilaſsſsus Inca in hiſst. Floridæ, & hiſst. Americæ 2. part. ubi variæ relationes, & Icones apponuntur de rebus ad eãdemeandem provinciam pertinentibus. Et rurſsus in 6. part. ubi Ioan. Ribauldi inſsœlicem expeditionem commemorat.
Poſst has regiones
24
Iucatania cõſpiciturconſpicitur, peninſsulæ formãformam referens quæ in mare del Norte porrigitur, eiuſsq́ue ambitus patet milliaribus 900. & in præcipua urbe, quæ Merida dicitur, Cathedralis Eccleſsia reſsidet. Eſst autẽautem ſegetũſegetum, fructuũfructuum, mellis, ceræ, ac animaliũanimalium quorundam ferax, ut ſsunt anates, gallinæ, lepores & cervi. Incolæ animoſsi ſsunt | ac bellicoſsi, qui arcubus utuntur, & clypeis; & carnem humanam non vorant, ſsed humani potius & hoſspitales ſsunt, & Crucem etiam, ut multi tradunt, ante Chriſstianorum adventum venerabantur: de quibus agunt Magin. fol. 281. Boter. pag. 365. Herrer. decad. 4. lib. 3. cap. 4. & lib. 10. cap. 3. & in deſscrip. cap. 10. pag. 27. & hiſst. Americ. part. 4. circa fin.
Nicaragua
25
quoq;quoque provincia in eâdẽeâdem Americæ parte verſsus ortũortum, & MeridiẽMeridiem reperitur, quæ quidẽquidem, ut plurimũplurimum, arenoſsa eſst, ac calori æſstivo obnoxia, ſsed iuxta fluvios admodũadmodum fertilis. In ea eſst lacus valdè ingens, qui 300. milliaribus extẽditurextenditur, & creſscit, ac decreſscit perinde ac mare; · & mons continuò ardens. Habet quinque Hiſspanorum oppida, in quorum præcipuo, quod dicitur La civdad de Leon, Epiſscop. reſsidet. Incolæ huius tractus ad albedinem magis accedunt, quàm reliquæ Novi Orbis gẽtesgentes, ſsuntque ſstaturâ ſsatis convenienti, & humani, & ante Chriſsti Fidem ſsuſsceptam iuſstitiæ quoque ſspecimen aliquod habebant, ut poſst Magin. ſsup. & Boter. pag. 368. tradit Herrera decad. 4. lib. 8. cap. 3. & ſseqq. & in deſscript. cap. 13. pag. 35. Fr. Alphomſs. Fernand. lib. 1. cap. 54. pag. 187. Et aliqua adducit AmericęAmericæ hiſstor. d. 4. part. circa finẽfinem; ubi etiam agunt de alijs vicinis provincijs, quæ
26
dicũturdicuntur Hondvras i Costa rica, in quibus alter Epiſscopus reſsidet in civitate, quæ dicitur de Valladolid.
Inter IucataniãIucataniam & NicaraguãNicaraguam regionẽregionem iacet
27
GuathẽmalenſisGuathenmalenſis urbs, & provincia in Mediterraneis, quæ agro potitur fertili & amœno, aëreq́ue ſsalubri, & in ea eſst ſsedes Epiſscopalis, & Regia CãcellariaCancellaria. Nec longè ab hac urbe ſsunt montes, qui ignẽignem, fumũfumum & lapides emittunt. Et alia provincia appellata Chiapa,
28
& alia, quæ dicitur la vera Paz, ubi etiãetiam Cathedrales EccleſięEccleſiæ præſulgẽtpræfulgent. de quibus, & de territorio dictæ Cancellariæ GuathemalẽſisGuathemalenſis agit Bot. pag. 366. Herrera decad. 4. lib. 8. cap. 8. pag. 204. & in deſscript. pag. 26. 32. & 34. Fr. Alphonſs.
Fernan. in hiſst. Eccleſs. noſstr. temp. lib. 1. cap. 37. & noviſssimè Remeſsalius, qui de his provincijs integrũintegrum volumẽvolumen ſscripſsit.
Sed inter has omnes provincias caput extollit ea, quæ
29
Nova Hiſspania vocatur: eſst enim ampliſssima, & cæteris cultior, amœnior, ac populis frequentior, incipienſsq́ue à ſsinu Californiæ, quẽquem vulgò mar Bermejo dicũtdicunt, extẽditurextenditur uſsque ad ſsinum MexicanũMexicanum ad mare del Norte, ad IucatanãIucatanam regionẽregionem. Fuit autẽautem ita appellata ab inſsigni illo Duce Ferdin. Corteſsio, qui illãillam primũprimum occupavit ann. 1518. quoniãquoniam eius ſsitus, tẽperiestemperies & diſspoſsitio HiſpanięHiſpaniæ ſsimilis videbatur, ut tradit Herrer. decad. 3. lib. 2. c. 10. & decad. 4. pag. 79.
30
Vel quoniãquoniam antiquãantiquam omniũomnium nationũnationum conſuetudinẽconſuetudinem ſsequi voluit, quæ ſsemper populis, aut provincijs à ſse novè in alienis, & remotis finibus cõditisconditis, propria ſuarũſuarum urbiũurbium, aut regionũregionum nomina imponere ſolebãtſolebant, ut pluribus exẽplisexemplis oſtẽditoſtendit Fr. Ioan. de la PuẽtePuente in convenien. utr. Monarch. lib. 3. cap. 23. §. 4. pag. 153. & in hoc Novo Orbe paſssim obſervatũobſervatum invenimus. CõtinetContinet verò Novæ Hiſspaniæ appellatio plures alias ſsatis celebres & utiles provincias, quas latè recẽſentrecenſent Magin. fol. 280. Pet. Martyr decad. 4. & ſseqq. Abraham. Ortel. in Theat. magn. tab. 6. Boter. ex pag. 354. Herrera in deſscript. cap. 9. ex pag. 21. & decad. 3. lib. 2. cap. 10. & ſseqq. Ludovicus Cabrera in vita Regis Philippi II. lib. 13. cap. 11. & Fr. Ioan. Torquem. in Monarch. Ind. 1. tom. per totum, ubi in lib. 5. ex cap. 37. ad. 40. tractat de rebus, & expeditionibus ad NovũNovum Mexicum, & cap. 41. & 42. de Californijs, & ex cap. 45. ad 58. de alijs expeditionibus ad detegendum caput Mendocinum.
Sed præcipuępræcipuæ
31
& magis cognitæ, & habitatæ provincięprovinciæ ſsunt Xalisco, & Cvliacan, quęquæ à noſstris appellatur Nova Gallecia, ubi eſst ſsedes Epiſscopalis, & Regia CãcellariaCancellaria: de cuius diſstrictu & proprietatibus tractat Magin. d. fol. 280. Abrah. Ortel. tab. 7. Bote. pag. 364. Herrera in deſscript. cap. 11. ex pag. 29. & de|cad. 4. lib. 9. c. 12. & 13. & decad. 8. lib. 8. cap. 12. Mechoacana, Guaxaca, & Tlaſscala, in quibus etiãetiam proprij Epiſscopi reſsident, & de eis agit idem Magin. ſsup. fol. 281. Boter. pag. 362. Herrera in deſscript. cap. 10. ed pag. 25. & Frat. Alphonſs. Fernand. lib. 1. ex cap. 36.
Et
32
Mexicana civitas, & regio, quæ eſst cæterarũcæterarum Metropolis, & ſsedes Proregis & Cancellariæ Novæ HiſpanięHiſpaniæ, & plurima alia cõtinetcontinet, quæ eam non ſsolùm inter Americæ urbes, verùm & Europæ nobilẽnobilem faciũtfaciunt, ut latiùs proſequũturproſequuntur Magin. ſsup. fol. 281. Porcacchus in inſsulario lib. 3. pag. 157. Boter. pag. 356. Herrera in deſscript. cap. 9. ex pag. 21 & decad. 2. lib. 7. cap. 14. & ſseqq. Fr. Alphonſs. Fern. d. lib. 1. cap 36 Fr. Ioan. Torquem. in d. Monarch. Ind. tom. 1. lib. 2. per totũtotum, & lib. 3. c. 22. & 23. Petr. Balbuena in carminibus Hiſspanis de laudibus Mexici, & Sim. Maiol in dieb. Canic. tom. 1. colloq. 23. pag. 506. & 507. ubi multa mirabilia refert de ſsitu & magnitudine urbis Mexici, & incolarũincolarum multitudine, & colloq. 12. pag. 304. ubi agit de lacubus, circa quos VenetiarũVenetiarum inſstar ædificata eſst, qui cum ſse proximè cõtingantcontigant, & alternatis vicibus procelloſsis motibus aquas ſsuas cõmunicentcommunicent, unus tamẽtamen ſsalſsus, & alter dulcis eſst. Fuit
33
autẽautem hæc inſsignis urbs ab indigenis olim appellata Tenuchtitlan, à lapide quodãquodam, & Tuna in eo nata, quãquam in lacu invenerunt, ubi primũprimum illãillam ædificarũtædificarunt. Qua de cauſsa hodie hæc inſsignia eadẽeadem civitas obtinet, poſsteà verò Mexici nomẽnomen accepit, quòd maternâ eorũeorum linguâ ſscaturigines aquarũaquarum ſsignificat, ut tradit Herrera d. decad. 3. lib. 7. cap. 13. Torquem. d. lib. 2. cap. 11. & lib. 3. cap. 23. & Sebaſst. Covarr. in Theſs. ling. Hiſsp. verb. Mexico, ubi etiam alias huius nominis etymologias adducunt.
Ad alterãalteram verò
34
Americæ partẽpartem, ſsive peninſulãpeninſulam accedẽtesaccedentes, quãquam MeridionalẽMeridionalem appellari retulimus, immenſsi quidẽquidem operis eſsſset, ſsi omnia eius oppida, vel regiones ſsigillatim deſscribere vellemus: ſsunt enim innumeræ, & earũearum nonnullæ vix nomen notũnotum habẽteshabentes, ut benè obſservat Magin. d. tab. 34. fol. 283. Sed de præcipuis aliqua delibantes, imprimis occurrit
35
provincia Panamenſsis, ſsive Terræ firmæ, quæ â noſstris vocata fuit castilia del Oro, eà fortè ratione, quòd ibi aurũaurum plurimũplurimum reperiebatur, adeò ut quidãquidam
36
Bacchalarius Enciſsus retibus in multis fluminibus expiſscari publicaverit: quod in cauſsa fuit, ut plures hac ſspe allecti, ad hanc regionẽregionem cum Petro Arias Davila ann. 1514. confluerẽtconfluerent, ut refert Herrera in deſscript. cap. 15. pag. 41. CõtinetContinet hæc provincia ſsub ſse gubernationes, quas vocant del Darien, Veragva, Vraba, i Nata, & alia minora oppida, & duas ſsatis nobiles urbes, quęquæ dicuntur Pvertobello, y Panama. Prior ad mare del Norte cõſtructaconſtructa, commodiſsimũcommodiſsimum portum habet, à quo & nomẽnomen accepit, relicto alio antiquo portu & oppido, quod vocabatur Nombre de dios. Altera iuxta mare del Svr appoſsita eſst, eo iſsthmo à priore diviſsa, quo has duas Novi Orbis peninſsulas cõſtringiconſtringi tradidimus, cuius quidẽquidem latitudo decẽdecem & octo leucas occupat, ſseu ſseptuaginta duo milliaria.
37
Et hæ urbes quæcunq;quæcunque vel èex Peruana regione in HiſpaniãHiſpaniam, vel ex Hiſspania in PeruviãPeruviam advehũturadvehuntur, fido portuũportuum hoſspitio recipiũtrecipiunt: ſiquidẽſiquidem divitiæ, ac merces utrobique à navibus exonerandæ ſsunt, & terreſstri itinere, aut per amnẽamnem, qui dicitur Chagre, per illas decẽdecem & octo leucas cõportandæcomportandæ, ut rurſsus navibus impoſsitæ per unũunum mare, vel alterũalterum traijciãturtraijciantur. Qua de cauſsa ob claſsiũclaſsium concurſsum, & navale commercium, quod hîc exercetur, Epiſscopalis Eccleſsiæ Darienis ſsedes ad hanc urbem Panamenſsem translata eſst, & ibídem Regia Cancellaria conſstituta, cuius Præſses ſsimul Gubernatoris, & Capitanei generalis munus exercet.
Quo
38
pluribus annis ſsumma cum laude, & vitæ integritate functus eſst Dominus Don Franciſsus Valverdi de Mercado levir meus, hoc eſst, meæ ſsororis maritus, poſstquàm dictam urbẽurbem & | portũportum de Pvertobello Regiâ auctoritate conſstruxit & cõmunivitcommunivit, & graviſssimis alijs obſsequijs, atque ſservitijs, ad hunc & alios maiores honores ſsibi aditũaditum pręparaveratpræparaverat: & objit ibídẽibídem ann. 1614. adverſariorũadverſariorum quorundãquorundam calumnijs impetitus, quas tamẽtamen iuſstiùs contemnere debuiſstet, cùm
39
ſsemper calũniatorũcalumniatorum virus provocet ipſsa virtus, & ut locis lævibus, & politis ægrè ſordidũſordidum aliquid adhæreſscit: ſsic maledictũmaledictum ſedẽſedem vix inveniat in vita puriore, ut præclarè advertit Iuſst. Lipſs. in orat. de calumniat. & in hoc caſsu experiẽtiaexperientia mõſtravitmonſtravit, tanti viri fama, & virtutibus à morte eius clarioribus redditis, & Regij IndiarũIndiarum Senatus ac bonorũbonorum omniũomnium approbatione, & acclamatione deſsideratis. Et qui de hac provincia plura ſscire voluerit, legat Pet. Martyr decad. 2. & 3. Magin. ubi ſsup. Boter. 1. par. vol. 2. lib. 3. pag. 371. & ſseqq. Herrer. in deſscr. cap. 15. & decad. 2. lib. 3. cap. 5. & ſseqq. Fr. Alphonſs. Fern. lib. 1. c. 54. pag. 187.
Ad eandẽeandem
40
partẽpartem Amerciæ pertinet alia non minus celebris provincia, quæ vocatur NovũNovum RegnũRegnum Granatæ, & ſsub ſse comprehẽditcomprehendit gubernationes PopaiãPopaiam, ſsanctæ Marthæ, & Carthaginis, ſsive Cartagenae, ubi eſst civitas, & portus ad Hiſspanienſses claſsſses excipiẽdasexcipiendas tutiſssimus. AbũdatAbundat hæc provincia omniũomnium fructuum copiâ, & auro, & Smaragdis, alijſsq́ue pretioſsis lapillis diteſscit: habetq́ue in longũlongum trecẽtastrecentas leucas, & in latũlatum totidẽtotidem ferè, & inter plura nobilia HiſpanorũHiſpanorum oppida eminet urbs, & quęquæ dicitur Santa Fede Bogota, quãquam LicẽtiatusLicentiatus Gundiſsalvus Ximenez de Queſsada anno 1528. ædificare cœpit, & in ea reſsidet Præſses & gubernator cum Regia Cancellaria, & Archiepiſscopus cum Metripolitana Eccleſsia: cuius ſsuffraganei ſsunt Epiſscopus Popaianenſsis, Carthaginis, & SãctæSanctæ Marthæ. Et plura alia de eâdem provincia & incolarũincolarum moribus tradunt Gomara in hiſst. Ind. 1. part. mores gent. lib. 3. c. 14. Hier. Gigl. lib. 4. c. 12. & 13. Boter. d. lib. 3. ex. pag. 375. uſsque ad 378. Herrera in d. deſscript. cap. 16. ex pag. 41. & decad. 8. lib. 4. ex cap. 6. ad 12. & Frat. Alphonſs. Fernand. d. lib. 1. ex cap. 46. uſsque ad 50. ubi etiãetiam agit
41
de mirabilibus, quæ in convertendis huius provinciæ Indis per integros ſeptẽſeptem annos patravit Beatiſssimus ille vir Fr. Aloiſsius Beltranus Dominicani Ordinis fulgentiſsimũfulgentiſsimum decus, qui in BeatorũBeatorum numerũnumerum referri meruit ann. 1608. de quo etiãetiam plura tradit Thom. Bocius de ſsig. Eccl. Dei lib. 6. ſsig. 19. & lib. 7. ſsig. 25. c. 1.
Sequitur
42
ſstatim ea terræ pars, quęquæ Perv, ſsive Peruana dicta eſst, totius huius Novi Orbis nobiliſssima, detecta primũprimum, vt alio loco diximus, à FrãciſcoFranciſco Pizzarro anno 1525. & tota ferè intra ÆquatorẽÆquatorem, & tropicũtropicum Capricorni iacens: ſsunt autẽautem eius fines à Septentrione Nova Granata, & Caſstella aurea, ab Occaſsu Oceanus, ſsive mare del Svr, à Meridie provincia ChilẽſisChilenſis, & ab ortu, montes altiſssimi. Occupat verò longitudine ſsuâ mille & octingẽtasoctingentas plus leucas, & in latũlatum uſsque ad Andes, ut plurimũplurimum, quinquaginta, quarũquarum decẽdecem pertinent ad planities, quæ per totam regionẽregionem ad orãoram maritimãmaritimam reperiuntur, viginti ad mõtanamontana, quęquæ per eãdemeandem regionẽregionem lõgolongo tractu extendũturextenduntur à SeptẽtrioneSeptentrione ad Meridiem mille circiter leucis, & vulgò vocãturvocantur la Cordillera del Perv, aliæ viginti ad VltramõtanaVltramontana, quæ vulgò dicũturdicuntur los Andes, & ſsunt etiãetiam montes, qui pariter à SeptẽtrioneSeptentrione in MeridiẽMeridiem incedunt continuâ ſserie producti, denſsiſssimi tamẽtamen, & abſsque vallibus, cùm tamẽtamen inter alios de la Cordillera multæ amplęamplæ valles ac profundæ, fertiliſsimæq́;fertiliſsimæq́ue & populo numeroſsiſssimæ cõtineanturcontineantur, cùm aëre potiantur calidiore, de quibus omnibus, qui pleniorẽpleniorem hiſtoriãhiſtoriam, & deſcriptionẽdeſcriptionem deſsideraverit, legere poterit LęvinũLævinum ApolloniũApollonium de rebus PeruẽſibusPeruenſibus, Pet. CiezãCiezam, Aug. de. Zarate, & alios quos citavimus in fin. cap. præcedentis, qui de hiſstorijs Regni Peruani ex profeſsſso tra|ctarunt Hiero. Benzo, & eius additionator. lib. 3. per totum in 6. part. hiſstor. Americæ, Ioſseph. Acoſsta in hiſst. Ind. lib. 3. cap. 21. & ſseqq. Abrah. Ortel. in Theat. mag. tab. 8. Magin. ex fol. 283. uſsque ad 287. Ioan. Boter. d. lib. 3. ex pag. 386. Herrera in deſscrip. cap. 16. in fin. pag. 46. & ſseqq. & in hiſst. gener. Ind. decad. 4. 1ib. 9. cap. 3. & decad. 5. lib. 1. c. 1. & 5. Inter plurima verò HiſpanorũHiſpanorum, & Indorum oppida huius latiſssimi Peruani Regni, quæ connumerare longiſsimũlongiſsimum eſsſset, præſtãtiorespræſtantiores ſsunt,
43
urbs de san Francisco del Qvito à Sebaſstiano Belalcaçar Franciſsci Pizarri cõmilitonecommilitone anno 1534. fundata, quęquæ æquatoris lineæ ferè ſsubiacet, nec tamẽtamen fervido ac æſstuoſso cœlo, ſsed potiùs frigido potitur, eiuſq;eiuſque ager ſsemper virens eſst, & omni frugum beatitudine floridus, atque etiãetiam auri, & argenti vivi mineris ſscatens. Reſsidet hac in urbe Quitenſsis Epiſscopus cum Eccleſsia Cathedrali, & Præſses cum Regia Cancellaria, quæ ducentis & plus leucis in longum, & in latũlatum ſuũſuum territoriũterritorium extẽditextendit, & gubernationes de los Qvixos, i la Canela, Pacamoros, i Gvalsongo, & partem Popaianæ comprehendit, atque etiãetiam urbes de Riobamba, Cvenca, Loxa, Zamora, Iaen, Gvayaqvil, i Pvertoviejo, ut latiùs proſsequuntur Magin. ſsup. fol. 286. Boter. pag. 396. Herrera in deſscript. cap. 17. & 18. & decad. 5. lib. 6. cap. 6. & lib. 10. cap. 10. cum multis ſseqq. & Fr. Alphonſs. Fernan. d. lib. 1. cap. 54. in fin.
Poſst Qviti verò provinciãprovinciam eminet alia urbs,
44
quæ à noſstris D. Michaëlis, à Barbaris Pivra vocatur, cui vicinus eſst portus, qui dicitur Paita, ad quem naves per hoc Peruanum mare transfretãtestransfretantes frequẽterfrequenter appellunt. Sed magis nobilis eſst
45
Trvxillo à Franciſsco Pizarro cõditacondita anno 1533. agrũagrum feraciſssimum habens, & plures Hiſspanorum domos, quæ tamen omnes ingenti terræmotu momento temporis conquaſsſsatæ fuerunt anno 1619. ita ut vix, & ne vix quidẽquidem, aliqua priſstinæ urbis ſsigura remanſserit. In qua ob ſsui dignitatem & commoditatẽcommoditatem, & plura Hiſspanorum & Indorum oppida, quęquæ illi confinia ſsunt, Cathedralis Eccleſsia cum proprio Epiſscopo creata & erecta eſst anno 1612. & de ea peculiarẽpeculiarem mentionem faciunt auctores ſsuprà relati, præcipuè Herrera d. deſscript. cap. 19. pag, 56. & decad. 5. lib. 7. cap. 6.
Longè verò nobilior, atque excellentior eſst alia urbs, quęquæ octuaginta à Truxillo leucis in eâdem planitie Peruana conſspicitur, ſsub duodecimo gradu ad AntarcticũAntarcticum, quęquæ à Barbaris
46
Lima vocatur, non ex nomine Reguli, ſsive Caciqve, qui ei dominabatur, ut putavit Herrera, ſsed corrupto vocabulo à Rimac fluvio eam interluẽteinterluente, quod maternâ linguâ, ſonãsſonans, ſsive loquax interpretatur, à noſstris verò dicitur Civitas Regum, ſsive quòd ſsub Epiphaniæ die à Franciſsco Pizarro ædificari cœpta anno 1533. ſsive quòd MagorũMagorum RegũRegum patrociniũpatrocinium ſsortita fuerit, & pro inſsignijs tres coronas in campo cœleſsti, cum ſstella micanti, quæ Regibus eiſdẽeiſdem apparuit, de quo Imperatoris Caroli V. diploma ſsatis honorfiicumhonorificum habet.
Iacet urbs hæc in valle amœniſssima, mirâq́ue aëris temperantiâ gaudet, & agro rerũrerum omniũomnium fertili, præſsertim frumenti, fabarũfabarum, piſorũpiſorum, & omni ferè leguminũleguminum, atque etiãetiam fructuũfructuum noſstratium genere. Eſst prætereà populo frequẽtiſſimafrequentiſſima, ambitũambitum coprehendens valde ſspatioſsum, in quo ſsunt latæ viæ, amplũamplum forũforum, inſsígnia tẽplatempla, illuſstris Cathedralis Archiepiſscopalis Eccleſsia, magnifica ædificia, nobilis Academia, & plura tribunalia & Collegia, prout decet tanti Regni Metropolim, & totius maritimi tractus excultiſssimum emporium. Portum quoque tutiſsimũtutiſsimum habet, duabus leucis ab ea ſsemotum, qui dicitur el Callao, ubi alterum oppidum ornatiſssimum cõſtructumconſtructum eſst. Et reſsidet in ea
47
Prorex, qui ſsupremam iuriſdictionẽiuriſdictionem, & gubernationẽgubernationem per plus mille | leucas exercet, & eſst Præſses RegięRegiæ Cancellariæ ibîdem commorãtiscommorantis, quæ duos Fiſscales, quatuor criminum quæſstores, & octo cauſsarum civilium Senatores, ſsive Auditores habet.
In quorum numerum
48
ego iam inde ab anno 1610. nihil tale ambiens, aut cogitans, D. Fhilippi III. Regis ac Domini noſstri Potentiſssimi honeſstiſsſsimis codicillis cooptatus, quâ potui maximâ fide, puritate & induftriâ ſsuſscepti muneris penſsa explêre curavi, id tantùm mœroris habens, quòd tam longè à patria, & Regijs oculis ſstudij & ingenij mei (quod ſscio, quàm ſsit exiguum) proventum & ſspecimen edere, atque eodem ſsemper loco manens, cõſeneſcereconſeneſcere coactus fuerim, alijs intereà, quibus ſsors benignior arriſsit, poſst plurium honorum gradus in ſsupremis CõſilijsConſilijs meritiſssimè collocatis. Sed Deus, ſsi oportuerit, nos quoq;quoque ab inferis (ut aiũtaiunt) ad ſsuperos revocabit; cui ſsemper mearum rerum curãcuram, quâ decet humilitate & veneratione relinquo, & ad patriæ deſideriũdeſiderium leniendum ſsucciſssivis horis opus hoc in prędictaprædicta nobiliſssima RegũRegum urbe meditari, & ſscribere cœpi.
Cuius
49
Cancellaria, ut ad inſtitutũinſtitutum redeamus, trecentis plus minus leucis territorij ſsui habenas extendit; in quibus ultra urbes Pivra, & Trvxillo de quibus locuti ſsumus, & plures alias ſsatis divites & frequentes HiſpanorũHiſpanorum villas & colonias, Indorumq́;Indorumq́ue oppida, continentur etiam
50
urbes de los Chachapoyas, de Moyobamba, de leon de Gvanvco, & alia quæ dicitur Gvamanga, ſsive san Ivan de la Frontera, de qua ſspecialiter agit Herrera decad. 6. lib. 6. c. 9. à FrãciſcoFranciſco Pizarro primũprimum cõditacondita ann. 1539. & poſsteà in loco, ubi hodie cõſpiciturconſpicitur, multis cœnobijs & nobilibus ædificijs decorata, & demum anno 1612. in Cathedralem erecta, diœceſsi eius à Cuzquenſsi, cui anteà ſsuberat, competenter diviſsâ.
Et prope eam eſst
51
villa de Oropesa, alio nomine Gvancavelica argenti vivi ditiſssimis fodinis per totũtotum terrarum Orbem maximè nobilis; de quibus aliqua notat Acoſsta lib. 4. cap. 11. Pat. Lælius Biſsciola lib. 16. horarum ſsubſsecivarum cap. 3. colum. 1165. & Nos alibi latiùs agemus.
Pertinet etiam ad eiuſsdem Cancellariæ diſtrictũdiſtrictum urbs
52
Areqvipa, 130. leucis à LimẽſiLimenſi remota, ab eodem Pizarro condita anno 1534. quæ duodecim à mari milliaribus fœcundo ac ſsalubri in agro ædificata eſst, & ob portus & vinearum commoditatem multis nobilium ædificijs, Monaſsterijs, & frequenti populo aucta, & nuper Epiſscopali ſsede illuſstrata eodem tempore, quo Gvamanga, & Trvxillo.
Sexaginta autem leucis ab Areqvipa, & 125. ab urbe Regum ſsive Lima, ſsub decem & tribus gradibus cum dimidio elevationis ad Auſstrum, & ſseptuaginta octo longitudinis, iacet alia mediterranea urbs,
53
nomine Cvzco, quæ cum Lima tẽtattentat de principatu contendere, & totius Regni Peruani ſse caput appellat, & fuit certè ante Hiſspanorum adventum Regia Incarum Regum ſsedes, magno procerum, & gregariorum Indorum commercio celebrata, munitiſssimis quadratorum ſsaxorum maximæ magnitudinis ædificijs ornata, & inter Peruanas ſsola, quæ faciem urbis præferret. Eaſsdem ædes, quas Incolæ quondam poſsſsedêre, politiore paulò ornatu inſstauratas hodie Hiſspani tenẽttenent, & templum admirandum Solis, Dominicani Monachi in Eccleſsiam conſsecrarunt; octo parochias, & ſsex virorũvirorum EpiſcopũEpiſcopum cum inſsigni Cathedrali Eccleſsia, quæ ante diviſionẽdiviſionem aliarum de Areqvipa, & Gvamanga ditiſssima erat. De quibus omnibus, & alijs, quæ brevitatis cauſsâ prætereo, latiùs ſscribunt Levinus Apollonius, & alij ſsuprâ relati. Magin. fol. 286. Boter. pag. 389. & 393. Herrer. in deſscript. cap. 19. & 20. | & decad. 5. lib. 6. cap. 2. 4. & 12. & lib. 7. cap. 6. 10. & 13. Simon Maiolus in dieb. Canicul. tom. 1. colloq. 23. pag. 506. & Fr. Alphonſs. Fernand. d. lib. 1. cap. 50. 51. & 54. & plura de urbe Cuzquenſsi, & eius ædificijs tradẽstradens Garcias Laſsſsas Inca in ſsuis Commentar. lib. 7. cap. 8. & cap. 27. & feqq.
Spectat quoque ad eandem CancellariãCancellariam
54
urbs de san Marcos de Arica, & eius Provincia, licèt Herrera in d. deſscript. cap. 21. pag. 63. ad Argenteam pertinêre tradiderit, ubi eſst portus hoc in Regno pariter notus ac utilis, in quo naves & claſsſses Regiæ commodiſssimè recipiuntur, dum merces ad ſsuperiores provincias evehere, & earum divitias præcipuè Potoſsianas revehere ſsolent.
Supradictis urbibus meritò adijciẽdaadijcienda venit ea,
55
quæ Argytopolis, ſseu Argentea dici poteſst, & vulgò de la Plata vocatur, quæ licèt habitãtiumhabitantium copiâ cum Lima, & Cvzco comparari non poſssit, eximiâ tamen eorum opulentiâ inſsignis eſst, & à Petro Anzures Duce FrãciſciFranciſci Pizarri, iuſsſsu eius condita fuit anno 1538. iacetq́ue in decimo nono gradu elevationis ad Auſstrum, trecentis leucis diſstans à civitate Limenſsi, & decem & octo à celebri illo & Imperiali oppido & monte, cui nomen
56
Potosi argenteis fodinis ſsupramodum referto, èex quibus, & alijs, eis vicinis, immenſsa eruitur argenti copia, quæ univerſsam Hiſspaniam, & Europam implet, & in Aſsiam etiam, & Africam magna ex parte dilabitur: de quo pluribus agit Acoſsta lib. 4. de Ind. hiſstor. cap. 6. & ſsequentib. Quapropter prædicta urbs Argentea dicta eſst, & cùm anteà Epiſscopalem ſsedem haberet, anno 1607. in Archiepiſscopalem, ſsive Metropolitanam erigi meruit, & Regia Cancellaria in ea reſsidet: cuius diſstrictus per trecentas, & amplius leucas excurrit, & ultra plura alia Indorum oppida, & Hiſspanorum municipia, comprehendit nobilem urbem, & provinciam, quæ dicitur Chvqvito, & del Collao, & aliam, quæ dicitur Chvqviabo, ſsive de la Paz, quãquam
57
anno 1549. PręſesPræſes de la Galca cõderecondere iuſssit, & hodie proprium Epiſscopum habet cum ſsatis ampla diocœſsi, quæ ab Argentea diviſsa fuit.
Continet prætereà dicta CãcellariaCancellaria ſsub territorio ſsuo quatuor ampliſsſsìmas gubernationes,
58
quæ dicũturdicuntur de Santacrvz de la Sierra, del Tvcvman, del Paragvay, del rio de la Plata, ò Bvenos Ayres, in quibus omnibus proprij etiam Epiſscopi conſstituti ſsunt, & de eis, & alijs ad montem Potoſsium & Argenteam Cancellariam pertinẽtibuspertinentibus, multa ſspecialiter tradunt Magin. fol. 287. & 289. Boterus pag. 383. 392. 397. 401. & 403. Herrera in deſscript. cap. 21. & cap. 14. & decad. 4. lib. 1. cap. 1. & lib. 8. cap. 11. & decad. 5. lib. 10. cap. 15. & Fr. Alphonſs. Fernan. d. lib. 1. cap. 54 pag. 186. & 187.
His proxima eſst
59
Braſsilia regio, licèt iam Peruani Regni, & Proregis gubernationis ſsines excedat, quæ inter duos ingentes fluvios iacet, nempe Maragnonem à Septentrione, & Argyreum, vulgò Rio de la Plata, à Meridie, & partim ab Occaſsu, à qua etiam parte ad altiſssimos PeruvięPeruviæ mõtesmontes accedit; ſsed tamen ab Ortu, mari Vaſstiſssimo (vulgò del Norte vocato) pulſsatur. Huius longitudo, quæ à Septentrione in Auſstrum accipitur, traditur mille & quingentorum milliarium, ſsive 450. leucarum, latitudo ab Ortu ad Occaſsum quingentorum milliarium, ſsive 200. leucarum, & eius circũnavigatiocircumnavigatio iuxta mare del Norte milliarium plus minus trium millium, ſsive 900. leucarum. Detecta autem fuit, & à Luſsitanis coli. & luſstrari cœpta eo modo & tempore quo diximus ſsup. cap. 3. num. 32. licèt priùs eam iuſsſsu Regum Catholicorum Ferdinandi, & Eliſsabethæ detexiſsſset Vincentius Yañez Pinzon, & Didacus de Le|pe. Et qui de eius deſscriptione, hiſstorijs, & incolarum moribus plura ſscire voluerit, legat Maffæium hiſstor. Ind. Oriental. lib. 2. & 15. ex pag. 360. San. Romanum in eâdem hiſstor. lib. 1. cap. 11. pag. 57. & lib. 4. cap. 14. pag. 689. Magin. d. tab. 34. ex fol. 287. Boterum d. lib. 3. ex pag. 378. uſsque ad 383. & rurſsus 4. part. lib. 4. per totum ex pag. 104. ad 119. Herrera in deſscript. cap. 25. & decad. 1. lib. 4. cap. 7. & decad. 4. lib. 8. cap. 12. & 13. Repertor. Mexican. fol. 225. & 271. Pet. Gordon. in Chronograph. pag. 443. Benzon. de anno Iubil. lib. 1. cap. 10. Poſsſsevinum in Bibliothec. 1. tom. pag. 390. & hiſstoriam & epiſstolas aliquot navigationis in Braſsiliam à Gallis, & Germanis auctoribus, parum tamen fidedignis, ſscriptas, quæ habentur in fine tertiæ partis hiſstor. Americæ, & noviſssimè D. Thomas Tamaio de Vargas in libro vulgari linguâ, ſsed non vulgari eruditione, & diligentiâ conſscripto de eiuſdẽeiuſdem Braſsilienſsis Provinciæ ab HollãdisHollandis interceptæ reſstauratione cap. 5.
A Meridie autem eiuſsdem Peruanæ regionis iacet ingens alia provincia, ſsive Regnum,
60
quod de Chile vocatur; quo nomine incolæ frigus ſsigniſsicant, quia reverâ cæteris Peruanis frigidior eſst, & ſsub eà Zonæ parte ſsita, quam antiqui hac de cauſsa inhabitabilem iudicabant; ſsed nihilominus experientia monſstravit, non ſsolùm habitabilem, verùm cœli & terræ temperie commodiſssimam eſsſse, & Hiſspaniæ noſstræ in omnibus ferè ſimillimãſimillimam, cui oppoſsita, ſsive Antipoda eſst, cùm à gradu Auſstrali 27. uſsque ad 52. excurrat, & bellicoſsos, ac robuſstos homines gignat, qui in hunc uſsque diem noſstros continuis bellis exercent, & fidem ac pacem multoties ſsuſsceptam, & oblatam durâ cervice, & protervo corde reijciunt. Sunt tamen hoc in Regno à noſstris pluſsquam 300. leucæ in lõgumlongum, & viginti in latum poſsſseſsſsæ, & pluribus colonijs, & urbibus illuſstratæ, pręcipuèpræcipuè Valdivia, la Serena, i la Imperial, quæ ab hoſstibus deſtructędeſtructæ fuerunt, & la Concepcion quæ hodie viget, ubi ſsedes Epiſscopalis refolget, & alia nobilior de Santiago, quæ Metropolis regionis iudicatur, & in qua alter etiam Epiſscopus reſsidet, & Regia Cancellaria, quatuor Auditoribus, & Fiſscali ac Præſside cõſtansconſtans, qui etiam Capitanei generalis munus in omnibus ad bellum neceſsſsarijs exercet, de quibus & alijs ad huius Regni hiſstorias, & pleniorem descriptionem pertinentibus, latiùs tractant Gomara in hiſstor. Ind. 1. part. Acoſsta in hiſst. Indiar. lib. 7. cap. ult. pag. 531. Mores Gent. lib. 3. cap. 10. Nobilis eques ac Poëta D. Alphonſs. de Arcilla in Araucana, Boterus d. lib. 3. pag. 385. Magin. fol. 287. Herrera in deſscript. cap. 22. & decad. 7. lib. 1. cap. 6. & 7. & Fr. Alphonſs. Fernand. lib. 1. cap. 55.
Denique poſst hoc Regnum Chilenſse, & flumen, quod Argenteum, ſsive de la Plata vocatur, iacet famigeratum illud fretum, dictum
61
Magallanicum; de cuius inventione plura diximus ſsup. cap. proximo ex num. 35. & poſst illud verſsus Antarcticum Polum vaſstiſssima illa terræ pars, Magallanica etiam nuncupata, quam licèt nullus hucuſsque penitus perluſstraverit, plures tamẽtamen opinantur, Europâ, Aſsiâ, atque Africâ maiorem eſsſse, ut tetigimus d. cap. præced. num. 54. & pleniùs ſcribũtſcribunt Boter. pag. 403. & 404. & Herrera d. deſscript. cap. 23.
Et cum his planè abſsolvi id omne videtur, quod ad prædictas duas Americæ peninſsulas pertinet. Verùm
62
cum aliæ inſsulæ, & continentis regiones reperiantur, quæ licèt ab America diſstinctæ, & remotæ ſsint, atque ad OriẽtemOrientem declinent, intra fines tamen occidentales clauduntur, quibus navigatio, & conquiſsitio Indiarum Regum Caſstellæ, & Legionis circunſscripta fuit, iuxta pactionem cum Luſsitanis Regibus initam, nempe Malucæ, ſsive | Molucæ, Philippinæ, Lequij, IaponiũIaponium, Sinarum littora, Inſsulæ Salomonis, & aliæ; ſsunt nonnulli, qui eas, veluti tertiam partem Indiarum conſstituant, & ſsub nomine Occidentalium comprehendant; de quibus in genere aliqua notavimus ſsup. cap. 3. num. 41. & 45.
Et quod attinet
63
ad Malucas, earum nomina, deſscriptionem, detectionem, aromata, titulos, ac iura, quibus Caſstellæ Regibus competunt, ſspecialiter proſsequitur Petr. Martyr. decad. 7. cap. 6. & decad. 8. cap. 8. Petr. Cieza tom. 2. hiſstor. Perù cap. 62. Paul. Iov. lib. 34. hiſstor. Herrera d. deſscript. cap. 26. ex pag. 72. & decad. 3. lib. 1. cap. 10. & 11. & lib. 6. cap. 3. ad 8. & lib. 9. cap. 9. & ſseqq. & decad. 4. lib. 5. ex cap. 6. ad 11. Petr. Maffæius in hiſst. Ind. Orient. lib. 5. pag. 219. & 220. Porcacchus in Inſsulario lib. 3. pag. 189. Magin. tab. 32. fol. 265. & ſsequentib. Boterus in relation. univerſsal. 1. part. volum. 3. lib. 1. pag. 424. Pat. Gordonius in Chronograph. pag. 450. Henric. Martin. in repert. Mexican. fol. 242. Bartholom. Leonard. de Argenſsola in decem libris, quos de natura & hiſstorijs dictarum Inſsularum ſscripſsit; & eſst etiam videndus elegantiſssimus Hieron. Oſsſsorius lib. 11. de rebus Eman. relatus à Theatr. vitæ humanæ volum. 5. lib. 3. pag. 1259. ubi de eiſsdem inſsulis agit, & conatur oſstendere, quòd ad terminos Luſsitanæ navigationis, & detectionis pertinent.
De
64
Philippinis autem, & quot numero ſsint, & quando detectæ, & à noſstris habitari cœptæ, & qualiter in eis Regia Cancellaria conſstituta fuit, & ſsedes Epiſscopalis in urbe Manila, quęquæ poſsteà in Metropolim erecta eſsta, & de alijs hiſstorijs ſscitu dignis ad eaſsdem inſsulas pertinentibus, ultra Herreram in d. deſscript. cap. 26. pag. 73. & decad. 4. lib. 1. cap. 6. plura tradunt Magin. d. fol. 265. Boter. pag. 420. & ſsequentib. Illeſscas in hiſstor. Pontif. 4. tom. pag. 284. Henric. Martinez in Repertor.
Mexican. fol. 252. Fr. Alphonſs. Fernandez in hiſst. Eccleſs. noſstr. tempor. lib. 2. ex cap. 34. ad 39. Benzonius de anno Iubil. lib. 1. cap. 10. & Fr. Ioan. à Torquemada in Monarch. Indian. 1. tom. lib. 5. cap. 61. & 62. Cabrera in vita Philippi 11. lib. 7. cap. 8. Pleniùs cæteris
65
Dominus D. Anton. de Morga nunc meritiſssimus, præſses Regiæ Quitenſsis Cancellariæ, qui cùm in Philippinis Gubernatorem, & Senatorem ageret, luculentam de illis hiſstoriam, & relationem ſscripſsit. Apud quos auctores, & alios, quos retuli in fine d. cap. 3. reperiuntur plura de Iaponiorum, & Sinarum vaſstiſssimis Regnis, & inſsulis eis adiacentibus, & de expeditionibus, quas noſstri in illis fecerunt.
Et
66
de Nova Guinea, & inſsulis Salomonis, & Latronum ab Alvaro Mendaña primùm repertis anno 1567. & poſsteà ab eodem, & rurſsus à Petr. Fernandez de Quiros, vano tamen labore, indagatis, plenam relationem apponit idem Dom. Præſses Ant. de Morga ubi ſsup. ex pag. 29. Herrera d. deſs. cript. cap. 27. Torquem. in d. Monarc. lib. 5. ex cap. 64. ad 70. & aliqua tradit Ioſseph. Acoſsta de natur. Novi Orbis lib. 1. cap. 16. & lib. 3. cap. 11. & 25. & Maluenda de Antichriſst. lib. 3. cap. 15. pag. 142. & 147. Et ego apud me ſservo
67
manuſscriptos commentarios dicti Petri Fernandez de Quiros, precario conceſsſsos ab eius filio Don Franciſsco de Quiros MathematicarũMathematicarum ſscientiarum peritiſssimo, & Regio huius Peruani Regni Coſsmographo, & nautarum examinatore, quibus ea omnia, quæ in dictis navigationibus contigerunt, latiſssimè ſscripta reliquit, & ſsimul alias ſsuas peregrinationes recenfet, non minus certè mirabiles, aut ſscitu iucundas, quàm quæ de Vlyſsſse olim, & hodie de Emanuele MẽdezMendez Pinto Luſsitano circunferuntur.
Sed quoniam ſsuprà mentionem fecimus de limitum diviſsione, & pactione circa Indiarum navigationes, & | conquiſsitiones inter Reges Caſstellæ & Luſsitaniæ celebrata, èex re erit, ut eam paucis pro coronide huius capitis adijciamus.
68
Sciendum igitur eſst, quòd cùm Luſsitaniæ Reges, poſst detectas Africæ interioris oras, ad Orientales Indias cum ſsuis claſssibus penetrare cœpiſsſsent, impetrarunt à Martino V. Romanæ Eccleſsiæ Pontif. Maxim. ut quidquid à Ganariæ promontorio (quod poſsteà Caput Bonæ ſspei appellari iuſsſserunt) ad ultimãultimam uſqeuſque Indiam patefieret, id quàm optimo iure, & conditione Luſsitaniæ ditionis eſsſset: quam conceſssionem deinde alij Pontifices conſsirmarunt, ut diximus ſsup. cap. 3. num. 21. & 22. Cùm autem poſsteà Chriſstophorus Columbus Regum Catholicorum copijs, & nomine, Occidentales inſsulas explorare, & fœlici iuxtà ac fructuoſso eventu detegere cœpiſsſset, Ioannes Secundus LuſitanięLuſitaniæ Rex id ægrè admodum tulit, vel quòd effloreſscenti, tum maximè ad maritimæ rei gloriam, nomini Luſsitano, partum ab alijs in eodem genere decus officeret; vel quòd relicto ſsibi a maioribus inclyto navigationis iure ſspoliari, & vaſsti Oceani poſsſseſssione pelli, quodãmodoquodammodo videretur. Qua de cauſsa, cùm bellum utrinque imminêret, & plures hinc inde legationes, & pacis media tentata fuiſsſsent: tandem inter eos convenit, ut tota illius litis, ſsive controverſsiæ diſsceptatio ad Alexandrum VI. tunc temporis Romanæ Eccleſsiæ Pontif. Maxim. remitteretur: qui
69
cognitâ Regum cauſsâ, ut regiones definiret, quas quilibet explorare, & debellare ſsine alterius iniuria poſsſset, ultra Heſsperidum inſsulas, vulgò dictas, de Caboverde, ad tricenteſsimam fermè, & quadrageſsimam leucam, ducto à Septentrionibus ad Auſstralem polum circulo, ſsive
70
lineâ, quam Meridianum appellant, totum terrarum Orbem ex æquo bifariam diviſsit; ita ut pars, quæ ad Orientem vergeret, Luſsitaniæ ob iuris antiquitatem cederet; Occidua Caſstellæ Regi relinqueretur; ſstatuens, ut Caſstellani non viam à Luſsitanis apertam, ſsed diverſsam ſsequerentur, & hi ad Solis Ortum, illi ad Occaſsum navigantes, orbem marium, atque terrarũterrarum ſsecarent: & cùm hic cõſtetconſtet 360. gradibus, unuſsquiſsque centum & octoginta partes ad perveſstigandum, & debellandum ſsibi depoſsceret. Quæ diviſsio in cauſsa fuit, ut adeò anxiè à Magallano,
71
& alijs navigatio ad Moluccas, per maria extra Luſsitanorum limites poſsita quæreretur, & ut ſsuper eiſsdem
72
Inſsulis novæ lites ſsuſscitarentur, dum uterque Rex eas ſsuis finibus comprehendi contenderet, varijs rationibus, & prædicti Meridiani cõputationibuscomputationibus hinc inde perpenſsis, quouſsque convenit, ut Caſstellæ Reges illas Luſsitanis pro trecentis & quinquaginta ducatorũducatorum millibus pignori darent.
De quibus
73
omnibus peculiarem mentionem fecerunt Maffæius lib. 1. hiſstor. Ind. Orient. pag. 5. & 18. Hieron. Oſsſsorius lib. 11. de reb. Emanue. Fr. Anton. de San Roman lib. 1. de hiſst. Orient. cap. 6. & lib. 3. cap. 13. Epiſscop. Chiapenſsis in tractat. comprobat. fol. 30. Marquardus in tract. de Iudæ. & in fide. 1. part. cap. 14. Petr. Bembus lib. 6. hiſstor. Venetæ relatus à Balduino in §. Inſsula num. 5. & 6. inſstit. de rerum diviſsione, Garibai lib. 28. Annal. anno 1493. petrus Matthæus in addition. ad ſseptimum decretal. lib. 1. tit. 9. pag. 74. & in ſsumma conſstitut. Pontif. pag. 152. Ioan. Boter. in Coſsmograph. 2. part. lib. 4. pag. 384. & part. 4. libro. 2 pag. 49. Hieron. de Monte in tractat. de finib. regund. cap. 7. num. 8. Thom. Bocius de ſsign. Eccleſs. Dei lib. 17. cap. 4. pag. 212. & de Italiæ ſstatu lib. 3. cap. 5. pag. 342. & ſseq. Doctor Marta in tract. de iuriſsdict. 1. part. cap. 24. num. 32. Molina Theologus de iuſstitia & iure tractat. 2. diſsp. 103. pag. 424. Petr. Opmeer. in Chronograph. pag. 437. P. Gordonus pag. 441. melius & fidelius | cæteris Anton. de Herrera in d. hiſstor. gener. Ind. decad. 1. lib. 2. cap. 5. 8. & 10. & decad. 3. lib. 6. ex cap. 3. ad 8. & decad. 4. ex cap. 6. ad 10. & alij, quos retulimus ſsup. hoc cap. num. 63. & infrà lib. 2. cap. 24. num. 18. & tetigit Anton. Poſsſsevinus in Bibliothec. lib. 1. cap. 7.
Vbi
74
benè conſsiderat, has omnes contentiones ceſsſsaſsſse, poſstquam Occidentales & Orientales IndięIndiæ in unũunum Regem coierunt, Luſsitaniæ nimirum Regno Caſstellæ & Legionis, à quo exierat, copulato. Idq́ue ſsapientiſssimè à Deo effectũeffectum fuiſsſse, tum, ut ſsub unius imperio facilior ratio eſsſset religionis cum ſsapientia propagãdæpropagandæ; cùm etiam, ne Philippinis invẽtisinventis, quæ proximiùs ad Luſsitaniæ limites accedebant, novæ contendendi occaſsiones excitarentur,
75
quas Luſsitani ſsemper nimis ſsuperbè, & cum magno CaſtellanorũCaſtellanorum deſspectu proſsequebantur, ita ut teſste Petro Martyre decad. 8. cap. 10. in fine, plures cordati viri, ruinam illis vẽturamventuram, vel ex hoc vaticinarentur, & prædictam unionem, vel reductionem ad Caſstellæ coronam deſsiderarent.
Quæ
76
tandem quomodo, & quibus titulis facta fuerit, latè & optimè proſsequitur Ioan. Anton. Viperanus in commentarijs de obtenta Portugallia. Hieron. Conneſstagius Genuenſsis in decem libris, quos de eâdẽeâdem unione Italico ſsermone conſscripſsit, Michaël ab Aguirre, Franciſscus Alvarez à Ribera & alij quamplures, qui tractatus, & allegationes ſsuper eiuſsdem Regni ſsucceſssione ediderunt, & egregius noſstri temporis Chroniſsta, mihiq́ue, dum Matriti agerem, ob ingeniũingenium, & variarum litterarum ſstudium, admodum familiaris
77
Ludovic. Cabrera in vita Regis Philippi II. lib. 12. & 13. & obiter Parlador. lib. 2. rer. quotid. cap. 21. in fine, Camill. Borrell. de præſst. Reg. Cathol. cap. 46. ex num. 210. & noviſssimè Salazar de Mendoça de origin. dignit. Hiſspan. llb. 4. cap. 4. §. 4. fol. 169. ubi ex Hiſspaniæ annalibus, & hiſstoriographis probant, Regnum illud Caſstellæ & Legionis feudum fuiſsſse, & Comitatus titulo ab illis ſseparatum, de quo etiam benè agit Mariana de rebus Hiſspan. lib. 1. cap. 4. & lib. 10. cap. 13. Ioan. Tarcagnota 2. part. lib. 12. Stephan. Garibai lib. 5. ſsuæ hiſstor. & Petr. Damariz in Dialogo 2. de varia hiſstoria cap. 3. Tamaio de Vargas in defenſs. Petr. Ioan. Marianæ pag. 42. & D. Ioan. Briz Martinez in hiſstor. S. Ioan. de la Peña lib. 5. cap. 2.
Loading...