CAPVT IIX. De Oceano, quo Novus Orbis undique cingitur, & eius utilitatibus, & nominibus & naturali Atlantici & Auſstralis per fretum Magallanicum communicatione, & an hominũhominum induſstria Iſsthmus aliquis perforari poſssit, quo hæc duo maria faciliùs, & commodiùs iungantur, & adeantur?

SVMMARIVM Capitis IIX.

  • 1 Oceani etymologia.
  • 2 Oceanus terrãterram cingit, non terra OceanũOceanum.
  • 3 Oceanus terram omnem quaſsi inſsulam coronare, cingere, ambire, concludere, & circumfluere dicitur.
  • 4 Mare utrum connumerari debeat inter bona, vel inter mala?
  • 5 Mare nihil bonum producit ſsecundùm Plat. & Homer. & dicitur quaſsi amarum, & ab Ægyptijs pernicies vocatur.
  • 6 Mare dicitur Tharſsis, quaſsi egenum, & eiectum.
  • 7 Adagium Neptuni, ſsive maris filij, quid ſsignificet?
  • 8 Maris plurima bona, & commoda recenſsentur.
  • 9 Navigationis, & cõmercijcommercij navalis utilitas expenditur.
  • 10 Maria ferè omnia navigabilia ſsunt.
  • 11 Senecæ quoddam veluti vaticinium navigationis ad Indos.
  • 12 Navigatio, & navis apud Oneirocriticos bona portendit.
  • 13 Mare, & aqua marina Regem & Regias opes ſsignificat.
  • 14 Maris mentio in Scriptura ſsacra ponitur pro loco pleno theſsauris. Et inter benedictiones, habitare loca maritima, & commercijs opportuna.
  • 15 Orbis Novus undique Oceano Atlantico, & Auſstrali abluitur, maritimis commoditatibus gaudet.
  • 16 Mare ad Polum Antarcticum maximè diffunditur. Sed terræ tamen magna ſspacia relinquit, contra opinionem antiquorum Philoſsophorum.
  • 17 Terra à mari vix unquam diſstat plus mille leucis Hiſspanicis.
  • 18 Mare in univerſsum plus multo occupat huius globi inferioris, quàm terra.
  • 19 Auftralis plaga fub nomine maris ſsolet denotari in ſsacris Litteris, & quare?
  • 20 Oceani propria ſsedes eſst in Meridie.
  • 21 Novus Orbis à multis inſsula eſsſse dicitur.
  • 22. Inſsulæ nomen quid propriè ſsigniſsicet, & unde dicatur?
  • 23 Orbis univerſsi partes non tantùm peninſsulæ, ſsed inſsulæ à veteribus dicebantur.
  • 24 Creta inſsula qualiter dividit EuropãEuropam, Aſsiam & Africam.
  • 25 Oceanus Atlanticus quis & unde dictus? & quare etiam Borealis, del Norte dicatur?
  • 26 Norte nomen eſst Belgicum, & ſsigniſsicat Septentrionem.
  • 27 Oceanus Auſstralis, ſsive del Sur, quis, & unde dicatur?
  • 28. Sur nomen eſst Belgicum, aut GallicũGallicum, & ſsigniſsicat ventum Auſstralem.
  • 29 Mare del Sur, ſsive Auſstrale, dicitur etiam Mare Pacificum, & quare?
  • 30 Mare del Sur, cur adeò tranquillum ſsit? & de maris fluxibus & refluxibus, & eorum cauſsis remiſsſsivè.
  • 31 Mare diverſsas appellationes habet, pro varietate provinciarum, quas alluit, ſsed unum tamen eſst.
  • 32 Maria omnia inter ſse mutuò perforata ſsunt, & cum Oceano varijs modis communicantur, & quid in Hyrcano, Caſspio, Mediterraneo & Rubro.
  • 33 Mare Mediterraneum cur ita dicatur? & cur etiam Magnum vocetur, cur Oceanus, maior, & re vera Magnus, imò & Maximus ſsit?
  • 34 Oceans Atlanticus, ſsive del Norte, qualiter coëat cum Oceano Auſstrali, ſsive del Sur.
  • 35 Magallanus aperuit fretum diu deſsideratum, quo uterque Oceanus adiri poſsſset.
  • 36 Naves Commendatoris Loayſsæ, & Epiſscopi PlacẽtiniPlacentini poſst Magallanum, fretum ab eo inventum tranſsierunt.
  • 37 Franciſsci Draque Angli ad Magallanicum fretum, & alias provincias Novi Orbis expeditiones, & eius obitus.
  • 38 Thomas CãdiſchCandiſch Anglus fœliciter fretum Magallanicum tranſsijt, & in patriãpatriam opimis ſspolijs onuſstus reverſsus eſst.
  • 39 Richardi Achini Angli expeditio ad fretum Magallanicum, & qualiter captus fuerit?
  • 40 Oliverius Vandernort Batavus varijs fortunæ caſsibus iactatus, poſst traiectum fretum Magallanicum in AmſterdamũAmſterdamum redijt, & etiam Guilhelmus Schouten.
  • 41 Batavorum ſsex militares naves anno 1615. fretum Magallanicum tranſsierunt, & cum noſstris bis navale certamen ineuntes, primò victrices, ſsecundò victæ perierunt.
  • Hollandenſsium, & aliorum ſsectariorum relationes de rebus in Indijs geſstarum tractantes, cautè legendæ ſsunt, & quare? bidem.
  • 42 Fretum novam ultra Magallanicum anno 1619. à fratribus Nodalibus ſsupremi Indiarum Senatus iuſsſsu, quæſsitum, & inventum fuit, & eius deſscriptio.
  • 43 Fretum non eſsſse ad terram Magallanicam, ſsed mare apertum pluribus inſsulis disiunctum, multi optinantur.
  • 44 Magallanicum fretum quando & qualiter ex parte maris del Sur luſstraverint, & tranſsierint Ioannes Ladrillerus. Petrus Sarmientus, & Ferdinandus Lamerus.
  • 45 Didacus Flores de Valdes mittitur ad oſstium freti Magallanici muniendum, & incolendum.
  • 46 Fretum aliud, quo uterque oceanus coniungatur verfus Polum Arcticum eſsſse nonnulli opinantur, & in vaſstiſsſsima | regione Floride reperiendum.
  • 47 Oceani utriuſsque commercia hodie qua via ineantur.
  • 48 Iſsthmus Panamenſsis utrumque Oceanum dividens, leucas ſseptem habet.
  • 49 Viæ plures quæſsitæ ſsunt, quibus Oceani Atlantici ad Auſstrale facilior tranſsitus aperiatur, & quæ illæ?
  • 50 Iſsthmus Panamenſsis ut perfodiatur, & canali per eum aperto, uterque Oceanus communicetur, ſsæpè tractatum eſst, & an id poſssibile ſsit?
  • 51 Nicanor Rex Syriæ nunquam perficere potuit foſsſsam, quam ex Caſspio mari ad Euxinum ducere deſstinavit. 52 Iſsthmum Peloponneſsi inter mare EgeũEgeum, & Ionium fruſstrà perfodere multi tentarunt.
  • 53 Nero irriſsus fuit, quod Iſsthmum Peloponneſsi perfodere voluit.
  • 54 Iſsthmum perfodere adagium, eos notat, qui fruſstrà aliquid moliuntur.
  • 55 Xerxes fruſstra pontem navium in mari facere tentavit, ut Aſsiam Europæ coniungeret, & Athon montem effodit.
  • 56 Nechaus Rex Ægypti foſsſsam ex Nilo ad Rubrum mare fodere cœpit, in cuius opere centum viginti millia Ægyptiorum perierunt.
  • 57 Opera Dei velle mutare, aut emendare piaculum eſst.
  • 58 AlphõſusAlphonſus X. Caſstellæ & Legionis Rex à Deo punitus dicitur, quòd eius opera reprehenderet.
  • 59 Iſsthmi lapides, quem Gnidij perfodere tentarunt, in fodientium oculos reſsilibant, & quid oraculum reſsponderit?
  • 60 Caroli Magni hiſstoria mirabilis, dum foſsſsam ex Rheno in Ararim Facere voluit.
  • 61 Iſsthmus Panamenſsis ſsi aperiretur, tota illa regio aquis mergeretur.
  • 62 Seſsooſstris, & alij ceſsſsarunt mare RubrũRubrum in Nilum ducere, ne terra Ægypti inundaretur.
  • 63 Europam inſsulam facere quidam Imperatores voluerunt, & cur ab incæœpto deſstiterint.
  • 64 Mare etiam in prono ultra littus non poteſst excurrere.
  • 65 Mare unum ſsi alij pronum ſsit, & inter iacentis terræ impedimentum auferatur, in illud influet.
  • 66 Mare nullis aquis augetur, etiam ſsi aliud mare in illud influat.
  • 67 Mare an ſsit inferius, & depreſsſsius terra remiſsſsivè.
  • 68 Iſsthmum Panamenſsem, aut alium aperire, ad utrumque Oceanum communicandum, ſsi id loci natura permitteret, utiliſsſsimum eſsſset.
  • 69 Deus non offenditur ſsi homines arte, & induſstria naturæ defectus ſsupplere, & ſsuis uſsibus aptare conentur.
  • 70 Foſsſsam, quãquam ex Rubro mari ad Nilum cœpit Seſsooſstris, poſsteà alij perfecerũtperfecerunt, & qualis ea fuerit?
  • 71 Cleopatra ab Auguſsto fugiens, voluit aperire foſsſsam, ſsive euripum Maris Rubri.
  • 72 Foſsſsam magnam in Gallia ad Navigandum ex Rhodano in Ararim, Moſsſsellam, & Rhenum uſsque ad Oceanum facere voluit Lucius Verus.
  • 73 Hercules Gaditanum fretum iniecto aggere claudere voluit.
  • 74 Hiſspania olim anguſstiſsſsimo maris freto diſstabat ab Africa, imò & cum illa continuabatur.
  • 75 Hercules qualiter Scyllæ, & Charybdis ſscopulos ſsuſstulerit, & ingentia alia, utiliaq́ue opera alibi fecerit.
  • 76 Opera plurima ingentia, & laborioſsa hominum arte, & induſstria confecta, remiſsſsivè.
  • 77 Caſspiæ ſseu Caucaſsiæ portæ, & famigeratum illarum opus.
  • 78 Cloacarum urbis Romanæ opus ingens, & admirandum.
  • 79 Muri, quo Sinæ provincias ſsuas à Tartaris dividunt, & tuentur, maxima, & penè incredibilis fabrica.
  • 80 Alphonſsus Alburquercius Nilum in Arabicum Sinum divertere tentavit, & ſsic totam ÆgyptũÆgyptum in Turcarum odium ſsterilem reddere.
  • 81 Turcæ cur imponant leviora tributa | Abyſsſsinis, in Terram Sanctam religionis cauſsa venientibus.
  • 82 Iſsaiæ locus expenditur, & exornatur.
  • 83 Cyrus Perſsarum Rex quare, & qualiter Gangem diviſserit?
OCeanvm
1
mare ſsecundùm SolinũSolinum in Polyſsth. cap. 26. de Hiſspan. D. Iſsidor. lib. 13. Etymolog. cap. 15. pag. 256. & IoãIoan. Funger. in Etymolog. verb. Oceanus, quidam à celeri fluxu, quaſsi ocyus currentem, dictum exiſtimãtexiſtimant, etenim ὠϰὺς eſst celer, Τόγειται eſst fluere, vel natare. Sed alij veriùs tam Græci, quàm Latini Scriptores, ut idẽidem Iſsidor. obſservat, ita nominari tradunt, quòd in circuli modũmodum Orbem terrarũterrarum ambiat, & univerſsas eius oras amplectens, alternis æſstibus accedat, atque recedat. Quam etymologiam Eratoſsthenis, & doctiſssimorum quorumque Philoſsophorum opinio confirmat, qui rectè proſsitentur,
2
Oceano potiùs terram cingi, quàm illum ab ea circũdaricircumdari, ut benè advertit Martin. Delrio in adag. ſsacr. 1. tom. adag. 789. pag. 378. & de Oceano huius Novi Orbis loquens, Acoſsta lib. 1. de hiſstor. Indi. cap. 6. & lib. 3. cap. 10. & 27. Eòq́ue reſspexit Dionyſs. Alexandr. Coſsmographus ſsub initium ſsui poëmatij de ſsitu Orbis,
3
dum univerſsam terram nihil aliud eſsſse dixit, quàm Insvlam OceaNo Coronatam, & Orpheus in hymno Iovis & Iunonis, dum laudat circulum indefeſssi pulchrè fluentis Oceani, quorum Græca carmina adducit Forcatulus lib. 2. de Gallor. Imper. & Philoſsoph. fol. 82. & Petr. Fab. libro 3. Semeſstr. cap. 25. pag. 403. & Iuſstus Lipſsius omnio legendus in Phyſsiolog. Stoicorum lib. 2. diſsſsert. 16. & 17. Nec abeſst M. Tull. lib. 6. de Republic. ubi inquit: Omnis enim terra, quæ colitur à vobis, anguſstis verticibus, lateribus latior, parva quædam inſsula eſst, circumfuſsa illo mari, quod Atlanticvm, quod Magnvm, quod Oceanvm appellatis in terris. Quem imitatus Iulius Firmicus lib. 1. Matheſs. tradit: Atlanticvm Mare terræ ſspacium in modum Insvlae undarum ſsuarum circumfuſsione concludere. Idem quoque ſsentit Catùllus de nupt. Pelei & Thet. dicens:
Oceanvsq́;Oceanvsq́ve pater totvm qui Amplectitvr Orbem.
Et Horatius in Epod. Ode 16. qui Homericum epithetũepithetum mutuatus, ut Lambinus ibîdem obſservat, illum circumvagum vocat:
Nos manet Oceanvs circumvagus, &c.
Et expreſssiùs Manilius lib. 4. Aſstronom. inquiens.
Ipſsa natat tellus Pelagi luſstrata corona Cingentis medium liquidis amplexibus Orbem.
& Seneca in Oedipo:
Lucida dum current annoſsi ſsydera mundi
Oceanvs clauſsum cum fluctibus AmBiat Orbem.
Vtrum verò
4
mare inter mala, vel inter bona connumerari debeat? in quæſstionem vocari ſsolet.
5
Et ſsanè nihil memorabile, vel Iove dignũdignum producere, Plato in Phædone ſscriptum relîquit, cui cõſentiensconſentiens Homerus, mare nullius frugis eſsſse dixit, & arridet | nominis etymologia, ſsiquidem mare, quòd amarum ſsit, dictum putat Honorius, quem refert Ioan. Funger. in etymolog. verb. Mare, vel quòd aquæ eius amaræ ſsint, ſsecundùm D. Iſsidor. lib. 14. etymolog. cap. 14. atque adeò Ægyptij Sacerdotes illud perniciem appellare ſsoliti ſsunt, ut teſstatur Pierius in Hierogl. lib. 31. pag. 285. Et Simon Maiol. colloq. 10. pag. 264. & pagina 277. inquit, mare malum eſsſse, & mala ſsignificare iuxta illud Iſsaiæ 57. Cor impij mare fervens. Eâdem
6
quoque de cauſsa mare Tharsis appellatum putant Forerius, atque Mercerus, quos refert Maluenda lib. 5. de Antichrifto cap. 14. pag. 283. à verbo Hebræo Rasas, vel Rvs, quod pauperem, eiectũeiectum, deſstitutum, deſsertumq́ue eſsſse ſsignificat, quaſsi nimirum omnia eijciat, exterminet, depauperet, vel potiùs, quod ipſsum ſsit egenum, inops, pauper, exterminatum, & eiectum.
7
Quod & ſsentit Agellius lib. 15. noct. Attic. cap. 21 & alij relati à Paul. Manut. in adag. filij maris, vel Neptuni pag. 1404. & Fr. Ioan. à Ponte lib. 3. de conven. utriuſsque Monarch. cap. 7. §. 1. pag. 50. dum docent, nihil benevolum, aut mite in mari gigni, & ideò ferociſssimos, immanes, & alienos ab omni amore, & ingenij ſsuavitate Neptuni filios dicere Poëtas conſsueviſsſse.
Sed in contrarium
8
plurima eſsſse, & magni quidem ſsemper faciẽdafacienda commoda & bona, quæ ex Oceano, & eius terræ circuitu proficiſscuntur, latê & eleganter oſstendunt D. Ambroſs. lib. 3. & D. Baſsil. lib. 4. Hexamer. & Pat. Ludovic. Balleſster. in Hierologia lib. 2. cap. 9. pag. 146. Primùm, quia terras neceſsſsario ſsuffulcit humore, quibus per venas quaſsdam occultè ſsuccum quemdam haud inutilem ſsubminiſstrat. Eſst etiam bonum mare tanquam hoſspitium fluviorum, fons imbrium, derivatio alluvionum, invectio commeatuum, quo ſsibi diſstantes populi copulentur, quo pręliorumpræliorum removeantur pericula, quo barbaricus furor clauditur; ſsubſsidium in neceſssitatibus, refugium in periculis, gratia in voluptatibus, ſsalubritas valetudinis, ſseparatorum coniunctio, itineris compẽdiumcompendium, transfugium laborantium, ſsubſsidium vectigalium, ſsterilitatis alimentum. Ex hoc pluvia in terras transfunditur, ſsiquidem de mari radijs Solis aqua hauritur, quod ſsubtile eius eſst, rapitur: deinde quanto altiùs elevatur, tanto magis etiam obumbratione frigeſscit, & imber fit, qui non ſsolùm terrenam temperat ſsiccitatem, ſsed etiam ieiuna arva fœcundat.
Hactenus ex Ambroſsio & Baſsilio, qui benè inter alia
9
utilitatem navigationum conſsiderant, quęquæ per hanc ingentem aquarum congregationem, quam Oceanum appellamus, iniri ab hominibus poſsſsunt: quarum medio facilis eis reddita eſst regionum, quantumvis longè diſstantium, communicatio, quæ terreſstribus itineribus difficilis, & quandoque impoſssibilis eſsſset. De quo etiam optimè poſst alios agit Boter. in relation. univerſsal. part. 1. vol. 2. lib. 1. pag. 340. & Anton. de Herrera in hiſstor. general. Ind. decad. 1. libro 5. cap. 8. pag. 172. Atque
10
inde Devm Optim. Man. omnia ferè maria navigabilia feciſsſse, licèt in aliquibus aliqua impedimenta ſseſse navigantibus offerant, pluribus probat Simon Maiol. d. colloq. 10. circa finem, & multa exempla magnarum navigationũnavigationum omnium ſęculorumſæculorum recenſsens Maluenda lib. 3. de Antichriſst. cap. 15.
11
Vbi inter alia refert Senecæ verba in præfat. ad lib. natural. quæſst. Qui quaſsi hanc navigationem, quæ hodie à noſstris in utramque Indiam initur, inſspiceret, inquit: Quantum enim eſst, quod ab ultimis littoribus Hiſspaniæ uſsque ad Indos iacet? pauciſsſsimorum dierum ſspacium ſsi navem ſsuus ventus implevit. Quibus conveniũtconveniunt plurima alia, quæ de utili, & neceſsſsario navigationum uſsu congerit Ariſst. lib. 1.; Politicor. cap. 7. l. 1. §. ſsi is qui | navem, D. de exercit. act. lex 24. tit. 9. part. 2. Angelus conſs. 290. Benvenut. Stracha in tract. de mercatura tit. de navigatione, part. 1. num. 1. Camill. Borrel. de præſst. Reg. Cath. cap. 8. num. 4. Petr. Fab. lib. 1. Semeſst. cap. 25. pag. 171. D. Marta in tract. de iuriſsdict. 2. part. cap. 24. num. 27. & Calliſstus Remirez in tract. de lege Regia Aragon. §. 14. & noviſssimè poſst hæc ſscripta Seraphin. Freitas de iuſsto Imper. Aſsiat. cap. 1. num. 16. & ſsequentib. Et
12
iudicium Oneirocriticon, ſsive eorum, qui ſsomnia interpretantur, apud quos navigatio, & navis bona portendit: atque etiam
13
mare ad Regis perſsonam refertur, in quod ſse opes univerſsæ, quaſsi univerſsi amnes exonerent. Atque adeò aqua marina Regias opes repræſsentet, & qui aquam marinam bibat, divitias ex recondita pœnu, aut ex Regalibus promptuarijs haurire poſssit, ut tradunt Artemidor. lib. 2. Oneiro. crit. cap. 23. Achmetes cap. 198. & ſsequentib. & Pat. Ioan. Pineda de reb. Salom. lib. 4. cap. 3. pag. 166. & in CõmentarCommentar. in Iob cap. 28. verſs. 14. num. 3. pag. 497.
14
Vbi maris mentionem ibi factam oſstendit, propter reconditos rerum pretioſiſsimarũpretioſiſsimarum theſsauros, qui vel in mari ſsunt, vel per mare advehuntur. Et eodem modo intelligit illam Zabulonis benedictionem Deuter. 33. 19. Inundationes maris quaſsi lac ſsuggent, & theſsauros àbſsconditos arenarum, ubi Septuaginta legunt, Divitiæ maris lactabunt te, & emporia maritimãmaritimam habitantium, & ſsimplicius Theodoret. Divitias maris ſsuggent, & mercaturam habitantium iuxta mare, quaſsi dicant, beatiſssimos illos eſsſse, quorum provinciæ mari vicinæ ſsunt, & navigationum commercijs fruuntur. Prout etiam ſsimilis ex mari abundantia, & opulentia indicatur Ezech. 31. 4. Aquæ multæ nutrierunt illum, Abyſsſsus elevavit eum, & Geneſs. 49. 13. Zabulon in littore maris habitabit, & in ſstatione navium pertingens uſsque ad Sydonem; unde de Alexandria dicitur Nahum. 3. Cuius divitiæ mare, & aquæ muri eius, & de Tyro Ezech. 27. Perfecti decoris ego ſsum, & in corde maris ſsita.
Hæc cùm ita ſse habeant, iam planè apparebit, non ſsolùm terræ bonis hũchunc Novum Orbem excellere, ut in ſsuperiore cap. oſstendimus;
15
ſsed maritimis etiam commodis, & navigationũnavigationum utilitatibus frui, cùm omni ex parte vaſstiſssimi pelagi undis abluatur. Habet quippè ab ortu Solis Oceanum illum, qui Atlanticus dicitur, ſsive, ut vulgò loquuntur, mare del Norte. Ab Occaſsu autem ingentiori alio, & vaſstiori æquore circumdatur, quod Auſstrale, & vulgò del Svr, nuncupari ſsolet, ut præter alios auctores, quos paſssim in præcedentibus capitibus recẽſuimusrecenſuimus, optimè obſservant Abraham. Ortel. in Theat. mag. tab. 1. 5. & ſsequentib. Acoſsta d. lib. 1. cap. 6. & d. lib. 3. cap. 10. & 29. Maginus in Coſsmograph. part. 2. tab. 34. fol. 279. Boter. d. lib. 1. 2. & 3. per totum, & Anton. de Herrera in deſscript. Ind. Occid. cap. 2. in princip. pag. 3.
16
Experientiâ nimirum oſstendente, veram fuiſsſse opinionem antiquorum Philoſsophorum, quos refert Plutarc. lib. 3. de placit. Philoſsoph. cap. 9. 10. & 11. & D. Auguſst. lib. 16. de Civitat. Dei, cap. 9. dum exiſstimarunt, ad Polum AntarcticũAntarcticum mare quaquà verſsum eſsſse diffuſsum: falſsam tamen, dum putabant, nullum uſspiam terræ locum ibîdem relictum. Conſstat namque ita aquas rerræ viciſssim cedere, ut non tota huius cõgeriescongeries hinc, tota illarum inde ſse teneat, ſsed mutuis excurſsionibus ſseſse per omnia complectantur, ut dicemus inſsrà cap. 11. n. 9. & 11. Adeò, ut
17
plenè obſservatum ſsit, vix unquam terram à mari amplius quàm viginti quatuor millia ſstadiorum diſstare, ideſst, leucas Hiſspanicas mille, ſsicuti ex aliorũaliorum relatione advertit Ácoſsta d. cap. 6.
Quamvis
18
negari non poſssit, multò maximam terreni globi partem aquas poſssidêre, & præcipuè in hac | Auſstrali plaga, ut poſst alios benè notat Herrera in hiſstor. gener. Ind. decad. 1. lib. 10. cap. 4. pag. 337. Quapropter
19
tota ipſsa ſsæpè in ſsacris Litteris mare vocatur, & ſsub hoc verbo Aquilonari regioni opponitur, appellatione ſscilicet ſsumptâ à parte, quæ in ea magis excellit, iuxta illud Pſsalm. 88. Aquilonem & mare tu creaſsti, & Pſsalm. 106. A Solis ortu & Occaſsu, ab Aquilone & mari. Quæ loca, & alia ita exponi poſsſse teſstantur D. Baſsil. Theodoret. Ianſsen. & Lorin. ibîdem, & Genebrard. huius
20
rei rationem reddens: Quòd propria ſsedes Oceani eſst in Meridie. Pat. Gaſspa. Sanctius in Iſsaiam cap. 49. num. 54. & doctiſssimus Pat. Ioan. Pineda in Commentar. in Iob capti. 23. verſs. 9. num. 3. & 4.
Et ob hunc nimirum Oceani ambitum, cuius undis hunc Novum Orbem undique cingi probavimus,
21
ſsunt qui illum inſsulam appellent, ut tradit Torquemada in Monarchia Ind. lib. 1. cap. 6. pag. 18. Proprio enim & vulgari nomine
22
inſsula locum ſsigniſsicat, qui undique aquis ambitur, & inde originem ſsumpſsit, quaſsi in ſsalo ideſst, in mari poſsita ſsit, ut obſservat D. Iſsidor. lib. 14. Etymolog. cap. 6. in princ. Martian. Capella lib. 6. de nuptijs philolog. Ripa in 1. ſsi inſsulam num. 22. D. de ver. bor. obligat. Peregrin. de iure ſsiſsci lib. 8. num. 61. & Briſsſson. de verbor. ſsignif. lib. 9. fol. 304. in fin.
Neque
23
hoc mirum videbitur ijs, qui cognoverint, reliquas etiam mundi partes, Europam nempè, Aſsiam & Africam, eâdem ratione, quòd mari tandem ex omni latere proluantur, non tantùm peninſsulas, verùm & inſsulas veteribus appellatas ſsuiſsſse, ut conſstat ex locis Dionyſsij, Tullij, & Firmici ſsuprà relatis, Iſsocrate in Panegyrico, Iuſsto Lipſsio d. lib. 2. Phyſsiolog. diſsſsert. 17. & ex Ioanne Epiſscopo GerũdenſiGerundenſi lib. 1. rerum Hiſspan. in princip. ubi ait, in Orbis diviſsone ſsub Noë, filio Iapeto Europam pro inſsula in portione cõtigiſſecontigiſſe, cùm alijs fratribus aliæ quoque inſsulæ partitæ fuiſsſsuent, Aſsia ſscilicet SẽSem, & Africa Cham. Intra quas tres Orbis partes illud ut mirandũmirandum ex Bocatio refert Simon Maiolus in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 14. in ſsin.
24
naturam nempè Cretam inſsulam collocaſsſse, ut omnes ipſsa ſsola diſsterminaret, velùt umbilicus, cùm ab Oriente Aſsiam, à Meridie Africam, ab Occidente, & Aquilone Europam teneat.
Appelatio autem
25
Oceani Atlantici, quo diximus, Americam noſstram ab Ortu circumflui, originẽoriginem traxit ab Atlante antiquiſssimo Africæ Rege, & à monte, & inſsula eiuſsdem nominis, non multum à Gadibus in extremæ Mauritaniæ terminis ſsita, ut ſsup. cap. 4. num. 34. & 35. notavimus. Eoq́ue nomine veteres propriè illud mare ſsignificabant, quòd Europam & Africam ab Occidente alluit, & largè & impropriè interdũinterdum etiam pro univerſso Oceano accipiebant, ut patet ex verbis Tullij & Firmici ubi ſsub. Macrob. lib. 1. de. ſsomn. Scipion. Plin. lib. 3. cap. 5. Herodot. Strab. Suid. Zoſsim. & alijs, quos refert Abraham. Ortel. in theſsau. Geograph. verbo, Oceanus Atlanticus, Funger. in etymol. verb. Oceanus pag. 697. & paſssim ex Strabone, qui ſscribit, Indiam deſsinere ad mare Orientale, & ad Auſstrinum Atlantici partem, & alibi, eius Auſstrale & Orientale latus in AtlãticumAtlanticum pelagus procurrere. Borealis verò, ſsive del Norte, idem ipſse Oceanus vulgò appellari cœpit ſecũdùmſecundùm Acoſstam d. cap. 10. quoniam harum Indiarum OccidẽtaliumOccidentalium terra, per illus navigationẽnavigationem à noſstris primũprimum reperta, tota ad PolũPolum ArcticũArcticum & AquilonẽAquilonem, ſsive SeptẽtrionemSeptentrionem ſsita ſsit. Quam cœli plagam, nautæ
26
ſsub hoc nomine Norte ſsignificare ſsolent, quod propriũproprium eſsſse linguæ Belgicæ Noort, vel North ſscribit Goropius Becanus in originibus Antuerp. & Carolus Bobilius de different. vulg. linguarum, cap. 10. & Don Sebaſstian. Covarru. in The|ſsaur. ling. Hiſspan. verbo, Norte.
Altervm autem
27
mare, ab Occaſsu hunc Novum OrbẽOrbem interluens, ideò Auſstrale appellatur, quoniam poſtquãpoſtquam Blaſscus Nuñez de Balboa primus illud poſst Panamenſsem tractum detexit, iuxta ea, quęquæ diximus ſsup. cap. 5. num. 27. & 28. eò noſstri navigare cœperũtcœperunt, quouſsque lineam ÆquinoctialẽÆquinoctialem tranſsgreſssi, & in alterum hemiſphęriumhemiſphærium delati, Septentrionis ſstellas, & Arcticum Polum èex ſsuo conſspectu amiſserunt, & pro illo Antarcticum nacti ſsunt, qui Auſstralis etiam ab Auſstro vento, ex ea parte perflante, vocari ſsolet, prout tetigimus ſsup. c. 1. num. 20. & alio nomine Svr, ut advertit Acoſsta. d. cap. 10. Magin. d. fol. 279. & Abrah. Ortel. in Theſsaur. Geograph. verb. Mar del Sur, ubi etiãetiam idẽidem mare, & reliquũreliquum ad Sinas uſsque pertingens, Chryſse dictũdictum ſscribit.
Et quamvis maxima huius Novi Orbis pars ad Septentrionem vergat, prout in univerſsa ora NovęNovæ HiſpanięHiſpaniæ, & plurimis alijs provincijs videmus, quarum mentionem fecimus ſsup. cap. 6. ex num. 19. ad 34. totus tamen iſste Oceanus Antarcticus, etiam ubi vltra utriuſsque Americæ terminos exſspatiatur, Auſstralis appellationẽappellationem ex prædicta ratione retinuit: & del Svr ex ea, quia
28
Belæ, à quibus, & alijs gentibus Septentrionalibus, nautęnautæ noſstri, ut plurimùm, ventorum nomina mutuati ſsunt, quos in triginta duos partiuntur, Auſstralem Zvydt vocant, Galli autem Sv, aut Svd, ut tradit Bobilius ſsuprà, Levinus Lemnius de occultis natur. mirac. lib. 3. cap. 3. Orontius Finæus lib. 5. Geograph. cap. 5. de ventis, & Hadrian. Iunius in ſsuo nomenclatore 2. part. ſsub tit. de elementis, verb. Auſster, pag. mihi 255.
Pacifici quoque
29
nomẽnomen idẽidem mare uſsurpat, ut notant Magin. & Ortel. ſsup. quod ei à Ferdinand. Magallanio impoſsitum fuit, ut teſstatur Anton. de Herrera. d. hiſstor. general. Ind. Occid. decad. 1. lib. 9. cap. 12. pag. 319. eò quòd tranquillum & pacatum ut plurimùm ſsit, & per ingens illius pelagus naves, ut per placidiſssimum fluvium, fœlici, & indeſsinenti aurâ vehantur. Cuius tranquillitatis
30
cauſsas, & alia, quæ pertinent ad Oceaniu fluxus, & refluxus, & diverſsos alios motus cognoſscendos, optimê proſsequitur Ovetanus in ſsum. Ind. cap. 9.; Petr. Mexia in Sylva part. 5. cap. 1. idem Herrera. d. cap. 12. Acoſsta. d. lib. 3. cap. 16. & 29. Roderic. Zamoranus in ſsuo repertor. lib. 3. cap. 14. & ante eos Plinius lib. 2. cap. 97. D. Auguſst. de miracul. ſsacræ Script. lib. 1. cap. 7. D. Baſsilius in Hexam. homil. 6. D. Thom. 1. part. q. 105. artic. 6. Simon Maiol. colloq. 10. pag. 268. & ſseq. & noviſssimè IoãIoan. Bapt. Scortia lib. 2. de nat. & incremen. Nili c. 9.
Sed quamvis diverſsas iſstas
31
maris Oceani appellationes connumeraverîmus, & alias plures alij Auctores cõminiſcanturcomminiſcantur, præſsertim poſstquàm hic Novus Orbis, & Sinarum & Iaponiorum regiones detectæ ſsunt, ut conſstat ex Plinio lib. 6. cap. 23. Pompon. Mela lib. 3. Solino cap. 26. Seneca lib. 3. nat. quæſst. cap. 8. & 19. Macrob. libro 2. de ſsomn. Scipion. cap. 9. Martian. Capel. d. lib. 6. de nupt. Philolog. Theodoret. q. 12. in Geneſs. Pererio, Delrio, Martineng. & alijs ibîdem, Acoſsta. d. lib. 3. de hiſst. Ind. cap. 10. Priſscian. & Bergomate apud Maiol. colloq. 10. pag. 262. Gerard. Mercat. in Europa, Paul. Merula in ſsua Coſsmograph. part. 1. lib. 3. cap. 7. & ſseqq. Balleſster. in Hierologia. lib. 2. cap. 9. Pineda de reb. Salom. lib. 4. cap. 9. & in Eccleſsiaſst. cap. 1. verſs. 7. num. 4. pag. 151. Verius tamen eſst, vnum ubique mare eſsſse, quod tamen pro regionibus, quas alluit, vel alijs de cauſsis, varijs nominibus nũcupaturnuncupatur; ſsicut etiam terra, cùm una ſsit, pro diverſsis locis varia nomina ſsumit, ut rectè, ultra aliquos ex ſsuprà relatis, obſservavit Homerus libro 12. Iliad. dum ait: Profundi magna potentia Oceani, ex quo omnes fluvij, & totum mare, & omnes | fontes & putei alti fluunt, Strabo relatus ab Ortelio. d. verb. Oceanus, qui uno in loco Auſstrinum Oceanum Atlantici partem facit, & alio in ſse utrunque coire teſstatur, D. Iſsidor. libro 13. Etymolog. cap. 15. & 16. D. Ambroſs. lib. 3. Hexam. cap. 3. & Gregor. Niſsſsenus ibídem, apertè concludens, quòd licèt innumerabilia maria eſsſse videantur, & ſsub numero multitudinis appellentur Geneſs. 1. 10. dum dicitur: Congregationem aquarum appellavit maria, unum tamen, & continuum eſst mare, in ſseſse per univerſsum Orbem commeans, nec ullo pacto à coniunctione ſsua divulſsum. Idem docet ex noſstris Peregrinus lib. 8. de iure fiſsci, num. 1. & luculentiùs proſsequitur D. Baſsilius in eod. Hexam. homil. 4. ubi ait, quòd etſsi multa ſsint nomina propria, variaq́ue marium, ut Caſspium, Hyrcanum, Mediterraneum, Rubrum, Septentrionale, Auſstrinum, OriẽtaleOrientale, Occidentale, Euxinum, Helleſsponticum, Ægeum, Ionium, Sardonicum, Germanicum, Britannicum, Siculum, TyrrhenũTyrrhenum, & infinita alia genera pelagorum, quæ nimirum à regionibus, quas alluunt, varia nomina ſsumunt, & ob id Deus congregationem aquarum Maria nominaverit:
32
credendum tamen eſst Geographis aſsſserentibus, ea omnia inter ſse mutuo perforata eſsſse, & permeatus ſsuos commiſsceri, ac ſsimul ad Maximum mare, hoc eſst Oceanum, oſstijs ſsuis confluere, quemadmodum etiam Rubrum mare dicunt, ad id, quod ultra Gades eſst, connecti. EandẽEandem ſsententiam ſsequitur D. Theodoret. & Pineda ubi ſsup. docẽtesdocentes, hanc mariũmarium communicationem, vel deorſsum fieri per occultos & latẽteslatentes terræ meatus, veluti per tubulos, & canales, aut ſsiphones ſsubterraneos, vel ſsecundùm ſsuperficiem terræ, dum ex alijs in alia proprijs & apertis oſstijs in Maximum mare Atlanticum, vel Oceanum derivantur. Et priore modo communicari putant mare Hyrcanum & Caſspium, quantumvis Ariſstot. Herodot. & Ptolem. tradant, ea per ſse ſsuis undique littoribus circumſscripta eſsſse, & nullam cum Oceano coitionem habêre: quod probare etiam videntur Conimbricenſses tract. 8. in Meteor. cap. 3. Merula d. lib. 3. cap. 5. 6. & 7. Bened. Pererius lib. 1. comment. in Geneſs. Caſsaubonus in not. ſsup. Strabonem lib. 2. & lib. 11. in princ. & Scaliger. cõtracontra Cardanum exercit. 46. Poſsteriore autem Mediterranei, & aliorum pelagorum in illud deſsinentium commixtionem & confluxum ad Oceanum fieri docent, cùm circa Gades per fretum, quod Herculeum vocant, coniungantur, vulgò el Estrecho de Gibraltar. Atque etiam maris Rubri, quod ab alijs Mediterraneis divulſsum per ſse in Oceanum Indicum influit. Vnde cautè legẽduslegendus eſst D. Baſsil. ubi ſsup. qui Rubrum cum Mediterraneo confundit, & ad Gades connecti teſstatur.
Porrò MediterraneũMediterraneum
33
mare ſsic dictum eſst, quia per mediam terram ab Occaſsu ad Orientem uſsque perfunditur, & in Meridiem vergens, deinde ad Septentrionem tendit, Europam, & Africam, Aſsiamq́ue diſsterminans. Quapropter Magnum appellatur, quia cætera maria in comparatione eius minora ſsunt, ut ait D. Iſsidor. d. lib. 13. cap. 16. Paul. Merula ubi ſsup. cap. 7. & in comment. ad lib. 17. Annal. Ennij, PõtanPontan. & Cerda in illud Virgilij Æneid. 5. verſs. 628:
Syderaq́ue emenſsæ ferimur, dum per mare Magnum.
Ianus Douza in præceden. pro Catùllo cap. 6. Robert. Titus lib. 6. locorum controverſs. cap. 6. & plures alij Auctores ſsacri, & profani relati à Pineda. d. lib. 4. de reb. Salom. cap. 11. pag. 179. num. 5. & d. cap. 1. Eccleſs. verſs. 7. num 4. pag. 152. Quod tamen, ut rectè obſservat idem Pineda, intelligẽdumintelligendum eſst reſspectu internorũinternorum mariũmarium, hoc eſst, quęquæ terræ internas regiones interluunt, non tamẽtamen reſspectu Oceani, in quẽquem ipſsum Me|diterraneum, & reliqua, ut diximus, influunt, & reverâ Magnvs, imò & Maximvs dicitur, ut conſstat ex Tullio d. lib. 6. de Republic. Plinio d. lib. 3. cap. 5. D. Baſsil. d. homil. 4. in Hexam. & Ludovic. Balleſster. in d. Hierolog. lib. 2. cap. 9. pag. 144.
Potuit quoque ab eiſsdem Auctoribus nobilius aliud exemplum coitionis, ſsive perforationis unius maris ad alterum in hoc, de quo agimus, reperiri.
34
Etenim Oceanus ille Atlanticus, qui reperta continenti Americani Orbis finiri videbatur, poſsteà vaſstior & ingentior ultra illam protendi ad Panamaticum Iſsthmum inventus fuit, in eo mari, quod Auſstrale, vel Del Svr appellatum diximus. Cùmque
35
homines diu hærêrent, quærẽtesquærentes, unde nam tantum pelagus originem ſsumeret, vel per quem locũlocum cum illo Oceano Atlantico, ſsive del Norte communicari poſsſset, tandem Ferdinand. Magallanes famigeratum illud oſstium, ſsive fretum, ab eius nomine deinde vocatum, invenit anno 1519. de quo latiùs egimus ſsup. cap. 5. ex num. 35. & hàc utrumque mare coire, & quod magis fuit, utrumque Orbem indeſsinenti navigatione adiri & perluſstrari poſsſse, manifeſstavit, veram reddens illam Macrobij coniecturam d. lib. 2. in ſsomn. Scipio. cap. 9. qui quaſsi præſsagiens hanc utriuſsque maris coitionem aperiendam fore, ſsic ſscripſsit. Nec dubium eſst in illam quoque Auſstralis generis temperatam, mare de Oceano ſsimiliter influere, ſsed deſscribi hoc noſstra atteſstatione non debuit, cuius ſsitus nobis incognitus perſseverat.
Eandem
36
navigationem poſstea feciſsſse dicitur altera navis Commendatarij D. Fr. Garcia de Loayſsa, & alia Epiſscopi Placentini D. Gutierrij de Carvajal, eiuſsq́ue malum diu miraculi cauſsâ in Regia hac Limenſsi urbe pro foribus Palacij ſservatum ſscribit Acoſsta d. lib. 3. cap. 10. & tetigit Anton. de Herrera in hiſstor. gener. Ind. lib. 1. cap. 6. pag. 12. Franciſscus
37
quoque Drachus inſsignis Pyrata, natione Anglus, idem iter cum quinque navigijs tentavit anno 1577. ſsub auſspicijs Eliſsabethæ Angliæ Reginæ, & duobus annis & decem menſsibus, per hoc Magallanicum fretum delatus, totum Orbem, utrunque Oceanum navigans, circuivit, ut tangit Acoſsta ubi ſsuprà, Nicolaus de Indæis in nova totius Orbis terrarum deſscriptione, latè Hieronym. Benzo, & eius Additionator. lib. 1. hiſstor. Novi Orbis, cap. 15. Bartholom. Leonard. de Argenſsola in hiſstor. Malucarum lib. 3. pagina 105. & ſsequentibus, Doctor Chriſstophorus Suarez de Figueroa de vita & fact. Marchionis de Cañete lib. 5. pagina 209. & 210. Ludovicus Cabrera in vita Reg. Philip. II. lib. 12. cap. 23. Henricus Martinez in Repert. Mexicano folio 271. hiſstoria Americæ, 8. parte per totam, ubi latiſssimas relationes reperies, & Laurent. Beierlinch. in ſsuo opere Chronograph. pagina 66. qui poſsteà pagina 149. tradit, qualiter anno 1586. idem Pyrata inſsulam Hiſspaniolam cepit, & devaſstavit, & pagina 238. qualiter anno 1597. miſserè cum pluribus ſsocijs apud Portum Bellum occubuerit, dum Panamam urbem aggredi tentat, quod & refert Pat. Gordonus in ſsua Chronograph. anno 1595. pag. 482. Et de eiuſsdem Drachi expeditione in Hiſspaniolam, & Carthaginem extat etiam peculiaris narratio Noribergæ typis excuſsſsa anno 1594. & optime agit Fr. Auguſst. Davila in hiſstor. provinc. Mexicanæ lib. 1. capit. 105. 106. & 107.
Drachi deinde veſstigijs
38
Thomas Candiſsch popularis ipſsius, anno 1587. fœliciore paulò ſsucceſsſsu inſstitit: navim enim quandam ex Philippinis in Novam Hiſspaniam redeuntem, multis divitijs onuſstam, expilavit: cuius ſsericeis telis ſsui navigij vela, & carbaſsa cooperiens, ſsuperbo faſstu in patrium Londini portum rever|ſsus fuit, ut ijdem Auctores recenſsent, præcipuè Doct. Figueroa d. libro 5. pag. 211. & Dom. Præſses Morga in ſsua hiſstor. Philippin. fol. 10.
Anno
39
rurſsus 1594. Richardus Achines natione itidem Anglus per idem Magallanicum fretum ad has Peruenſsis Oceani oras transfretavit, qui tamen à noſstris petitus, & navali bello ſsuperatus, in Hiſspaniam ſsub vinculis remiſsſsus fuit ab Excellentiſssimo, & multis ſsemper honorum titulis commendando Prorege Dom. D. Garcia Hurtado de Mendoça Marchione de Cañete, ut in eius vita & geſstis latiùs commemorat d. Doct. Figueroa lib. 5. ex pag. 211. ad 220.
Iterum
40
anno 1600. Oliverius VãdernotVandernot èex Batavis vera Neptunia prole, in eodem curſsu caſsuum varietate alijs palmam præeripuit. Nam cum per Magallanicum fretum in noſstrum mare del Svr fœliciter effugit impetum claſssis, quàm adverſsus eum inſstruxit, & miſsit excellentiſssimus Prorex D. Ludovicus à Velaſsco Salinarum Marchio, cuius Prætoria navis cum eius Architalaſsſso D. Ioanne de Velaſsco, & alijs pluribus militibus circa Californias naufragio abſsorpta fuit. Et poſsteà idẽidem Pyrata circa Philippinas aliâ noſstrorum claſsſse petitus, unâ ex duabus navibus navali conflictu demerſsâ, cum altera ſsemiquaſsſsata diſsceſssit, & in Amſsterdamum 26. die Auguſsti anno 1601. cum novem tantùm ſsocijs repedavit, ut exactiùs refert dictus Dom. Præſses Morga in d. hiſstor. Philippin. ex fol. 71. & turſsus ex fol. 132. Et idem Oliverius in narratione, quam de ſsua expeditione Anglico ſsermone conſscripſsit, quam poſsteà Latino donatam typis excuſssit Theod. de Bri Germanus Francfurti anno 1602. & extat in hiſstor. Americæ 9. part. Vbi etiam in undecima parte refertur noviſssima alia & certè notabilis navigatio alterius freti, quod Guilhelm. Schouten Hollandus detexiſsſse dicitur ex anno 1615. ad 1616.
Anno
41
deinde 1615. idem fretum fœliciſssimè traiecerunt ſsex naves Batavorum, ſseu HollandẽſiumHollandenſium mercatorum, & militum, ad Philippinas, ut apparuit, ſsuæ navigationis ſscopum protendentes, duce Georgio Spelbergio, quibus cum obviam noſstra claſssis exiret, iuſsſsu excellentiſssimi Proregis Marchionis de Monteſsclaros, & circa littus oppidi, quod de Cañete vocant, navalis conflictus acerrimus iniretur, duas naves, & plures ex militibus noſstris amiſsimus, adverſsarijs licèt tunc victoribus, non leviter comminutis, qui tamen poſsteà noſstrâ claſsſse petiti, cuius Architalaſsſsus, ſsive dux generalis fuit D. Ioannes Ronquillo, audaciæ ſsuæ pœnas cum fœnore perſsolverunt, omnibus ferè, quas ſsecum duxerant, navibus & militibus bellicâ noſstrorum virtute occiſssis, atque ſsubmerſsis, ut omnibus notiſssimum eſst. Quamvis nuper in lucem prodierit longiſssima huius expeditionis relatio à Batavis ipſsis ſscripta, & ſsub nomine appendicis undecimæ partis hiſstoriæ Americæ typis excuſsſsa à dicto Ioanne Theodoro de Bri, anno 1620. In qua omnes ſsalvos, & ſspolijs opîmis triumphantes, in patriam redijſsſse commentantur, & plura alia pro libito confingunt, ut ſsuæ gentis gloriam extollant, & Hiſspanæ detrahant. Qui præcipuus ſscopus omnium illarum relationũrelationum fuiſsſse videtur, unde cum hac cautione legendæ ſsunt, ut iam ſsup. cap. 5. num. 48. notavimus, & infrà lib. 2. cap. 25. in fin. repetimus.
Denique
42
anno 1618. die Sept. 27. iuſsſsu ſsupremi Indiarum CõſilijConſilij, atque id enixè curante eximio eius Præſside Dom. D. Ferdinando Carrillo, duo ſsratres peritiſssimi naucleri nomine Petrus & Guandiſsalvus de Nodal, cum Didaco Ramirez inſsigni Coſsmographo, & duabus celocibus Regio ſsumptu conſstructis, & inſstructis, Vlyſssipona | ſsolventes, vaſstiſssimo ſse Oceano commiſserunt, ad quęrendumquærendum & deſscribendum novum aliud fretum, quod ultra Magallanicum Belga ille, ſsive Batavus nauta Schoulten inveniſsſse dicebatur, & cum 19. die menſsis Ianuarij anni ſsequentis 1619. oſstium freti Magallanici detexiſsſsent, ulteriùs progredientes 22. die eiuſsdem menſsis inter duo promontoria, quibus ſsanctorum Vincentij & BartholomęiBartholomæi nomina indiderunt, aliud novum & magis apertum oſstium invenerunt, ſsub 55 gradibus & 13. minutis elevationis ad Polum Antarcticum iacens, quod quinque in lõgumlongum leucas, & in latum tres, & in profundo canalis ſsexaginta ulnas habêre iudicarunt, & per illud facili curſsu ad mare del Svr delati, eius inſsulas & adiacentia loca conſsiderantes, & depingentes, per antiquum Magallani fretum rurſsus in mare del Norte redierunt, & tandem ſseptimâ die Iulij in Hiſspaniam reverſsi ſsunt, novem duntaxat menſsibus, & paucis diebus in adeò ardua navigatione conſsumptis, cuius ephemericam narrationem typis excuſsſsam eidem Domino Præſsidi conſsecrarunt.
Ex qua,
43
& ex his, quæ iam pridem multi prudentes Coſsmographi tradidêre, quos referunt Ioſseph. Acoſsta d. lib. 3. cap. 10. Herrera decade 1. lib. 1. cap. 6. pag. 12. & in deſscript. Ind. cap. 1. & 23. pag. 67. Boterus in relatio. univerſsal. 1. part. volum. 2. libro 3. pag. 404. non ineptè opinari poſsſsumus, nullum verum fretum ibi inveniri, ſsed inſsulas aliquas Oceani circumfuſsione disiunctas, ad quarum finem ſsi pervenire licèret, in latiſssimum pelagus deduceremur, quo Oceanus uterque coniungitur, vel, ut melius loquar, unus & idem eſsſse, qui Orbem utrumque ambiat, oſstenderetur.
Atque hi quidem ex parte maris del Norte Magallanicum fretum tranſsijſsſse reperiuntur,
44
ex parte autem maris del Svr, idem fretum quærere, & deſscribere cum duabus navibus præſsidiarijs, & ſsexaginta hominibus miſssi fuerunt dux quidam nomine Ioannes Ladrillerus, & Dida. cus Gallecus inſsignis nauclerus anno 1558. iuſsſsu Domini Don Garciæ Hurtado de Mendoça, qui tunc Regnum Chilenſse moderabatur, qui varijs naufragijs, & periculis iactati, tandem illud detexerunt, & in Chile cum tribus, aut quatuor duntaxat ſsocijs reverſsi ſsunt, reliquis fame, & navigationis labore conſsectis, ut tangit Acoſsta d. lib. 3. capit. 10. qui ſse huius expeditionis notabilem relationem legiſsſse teſstatur, & eam nuper ſscriptis ſsuis latiùs inſseruit d. Doct. Suarez de Figueroa in vita Marchion. de Cañete lib. 3. in princip. Deinde verò anno 1579. cùm Franciſscus Drachus, hoc fretum emenſsus, in has Peruanas oras, ut diximus, delatus eſsſset, Excellentiſssimus ille, & nunquam pro meritis laudatus Prorex Dominus Don Franciſscus de Toledo, cupiens eundem Pyratam punire, & in poſsterum eiuſsdem freti tranſsitum alijs intercludere, ad illud recognoſscendum &, ſsi poſssibile eſsſset, muniendum, inſsignem alium ducem nomine Petrum Sarmiento, & nauclerum nomine Ferdinandum Lamerum cum duabus alijs præſsidiarijs navibus, & ducentis hominibus miſsit. E quibus Sarmientus, & ſuęsuæ navis ſsocij, licèt varijs tempeſstatibus agitati, ita perſstiterunt, ut tandem fretum invenerint, & omnes eius ſsinus, canales, & inſsulas annotantes, ad mare Atlanticum, ſsive del Norte, & per illud in Hiſspaniam delati fuerint. Cuius navigationis mirabilem hiſstoriam recenſset Acoſsta d. lib. 3. cap. 11. & longè pleniùs, & luculẽtiùsluculentiùs Argenſsola omnino legendus in d. hiſst. Malucarum, lib. 2. & 3. ex pag. 109. uſsque ad pag. 137. Cabrera d. lib. 12. cap. 23. Martinez d. repert. Mexican. fol. 271. Et alia de eodem freto, & eius ſsignis adducens, hiſstoria Americæ 2. tom. part. 8. & 9. ubi | extant relationes Anglorum, qui hoc iter fecerunt, Anton. de Herrera in d. deſscript. Ind. cap. 23.
45
ubi addit, anno 1582. ſsuaſsionibus Petri Sarmienti miſsſsam fuiſsſse ex Hiſspania aliam claſsſsem, ſsatis inſstructam, Duce Didaco Flores de Valdes, ut in dicti freti oſstio ad mare del Norte arces aliquas conderet & muniret, quod tamen, licèt ab eo tentatum fuerit, ob nimiam illius regionis ſsrigiditatem & intemperiem durare non potuit.
Svnt etiam
46
qui putẽtputent, multis, & ſsatis philoſsophicis argumentationibus ducti, quemadmodum Oceani Borealis ad Auſstrale, verſsus Polum Antarcticum, repertus eſst aditus per dictum Magallanicum ſsretum, ita neceſsſsariò aliũalium quoque aditum, & utriuſsque maris communicationem ad Polum Arcticum reperiendam, cùm hic nobilior ſsit, & recto naturæ ordini cõvenireconvenire videatur, ut ei non negetur, quod in altero reperitur. Atque hoc quidem fretum in regione Floridæ iacêre coniectabatur Præfectus Petrus MelẽdezMelendez vir rei militaris, & nauticæ peritiſssimus apud Acoſstam d. lib. 3. cap. 12. & eo non relato, idem tradit Herrera d. decad. 1. lib. 1. cap. 6. pag. 12. & noviſssimè Licent. Anton. de Robles Cornejo in ſsuo examine herbarum ſsimp. medicin. lib. 5. cap. 21. Nimirum, quia regio illa ita latè protenditur, ut uſsque adhuc quò ultimi eius fines pertingãtpertingant, penitus ignoretur, & quidam ad mare Germanicum, alij ad extremos Europæ fines pervenire contendant. Et, ut idem Acoſsta teſstatur, huius freti aliqualem notitam habuiſsſse videtur inſsignis ille Pyrata Franciſscus Drachus, de quo ſsup. loquuti ſsumus, & quod plus eſst, alij per illud Thomam Candiſsch in hoc mare del Svr delatum exiſstimarunt.
Sed cùm Floridæ fretum, ſsi quod eſst, nondum cognitum fuerit, & Magallanicum adeò ſsit remotum, & ingẽtibusingentibus difficultatibus plenum,
47
nulla commodior via à Noſstris hucuſsque reperta eſst, qua ex uno Oceano in aliũalium trãſiretranſire, & navale commercium in his Occidentalibus Indijs, Præſsertim Peruanis, exercêre poſssint, quàm ſsi oneratiæ naves in Portubello maris del Norte ad Panamaticum ſsaltum exonerentur, & merces terreſstri itinere transferantur ad contrariam oram maris Auſstralis, ſsive del Svr, atq;atque ibi aliâ claſsſse ſsuſsceptæ, quò libitum fuerit, dirigantur.
48
Ibi namque utrumque mare tenui Iſsthmo ſsecernitur, qui ſseptem duntaxat leucis rectâ, & diametrali lineâ ductâ, diſstare cõperiturcomperitur, licèt propter itineris vortices, gyros, & anfractus, octodecim communiter dimetiantur, quarum tamẽtamen tredecim, vel duodecim per fluvium chagre dictum, biremibus, & ſscaphis, aut orarijs naviculius, qui volunt, aſcẽdereaſcendere poſsſsunt, ut diximus ſsup. capit. 6. num. 36. & 37. & latiùs tradit Acoſsta d. lib. 3. capit. 10. Herrera in d. deſscript. Ind. c. 1. pag. 2. & cap. 15. pag. 40. & decad. 4. lib. 1. cap. 9. pag. 20.
Qui etiam
49
d. deſscript. cap 13. pag. 31. de alio itinere & tranſsitu loquitur, qui eſst per provinciam dictam de Honduras ex portu dicto de Cavallos ad Baîam dictam de Fonseca. Et decad. 3. lib. 5. cap. cap. 12. pag. 216. & decad. 4. lib. 3. cap. 2. pag. 53. Proponit alios anguſstos terræ tractus, per quos prædicta duo maria facilè adiri, imò & canalibus quibuſsdam labore & induſstriâ hominũhominum confectis, mutuò intermiſsceri & cõmunicaricommunicari Poſsſsent, videlicet per dictũdictum flumen chagre, aut per ſeptẽſeptem illas leucas Panamatici Iſsthmi, vel per ingentem illãillam lacunãlacunam, quęquæ iacet in provincia Nicaraguæ, & cum tribus, vel quatuor leucis ab Auſstrali mari originẽoriginem ſsumat, poſsteà in magnũmagnum quoddãquoddam flumen prolabitur, & in Oceanum Atlanticum, ſsive del Norte ſsuas aquas poſst lõgumlongum curſsum exonerat. Aut per flumen Novæ Hiſspaniæ, VeręVeræ Crucis vocatũvocatum, uſsque ad oppidũoppidum TecoãtepecTecoantepec, per quod incolæ ſscaphas mercibus | plenas ex uno mare ad aliud traijcere ſsolent. Eandem relationem dictorum locorum, & itinerũitinerum facit Ioannes Boter. in relat. univerſsal. 1. part. volum. 2. lib. 2. pag. 369. & Acoſsta d. cap. 10. Ioquens tantùm de illo Panamenſsi, & qualiter à multis multoties de eo aperiendo, & mare utrinque communicãdocommunicando ſsermo habitas fuerit, & Fr. Ioan. à Ponte in conven. utriuſsque Monarch. lib. 3. cap. 33. pag. 202.
Sed ipſsi
50
Auctores ſsubiungunt, hoc opus neutiquam tẽtaritentari debêre. Primò, quia per quamcunque ex ſsuprà dictis partibus, & quantumvis magnâ hominum vi, & perſseverantiâ illud aggrediamur, difficile, & penè impoſssibile eſsſse arbitrantur, duriſssimos illos, inacceſsſsos, & impenetrabiles mõtesmontes, ac rupes ſsuccindere, quibus Deus utriuſsque maris impetus dividere, & infringere voluit.
51
In cuius rei confirmationẽconfirmationem conſsiderat Boterus ubi ſsup. Nicanorem Syriæ Regem potentiſssimum nunquãnunquam perficere potuiſsſse foſsſsam, ſsive canalẽcanalem, quam ex Caſspio mari ad Euxinum deſsignaverat, de qua Plin. lib. 6. cap. 11. Nec Romanos
52
aperire illud breve quinque milliarium ſspacium, quod inter Ægeum & Ionium mare ad Peloponneſsum, nũcnunc vulgò Morea, reperitur, & efficit, ut naves longo & ancipiti ambitu, iuxta illam peninſsulam circumagantur. In quo opere poſst Demetrium Poliorcetem, plurimũplurimum laboravit Dictator Caius Cæſsar, & omnium maximè Domitius Nero, ut prodit Plin. lib. 4. capit. 4. Strabo. lib. 1. & Sueton. in eius vita capit. 19.
53
Vbi inquiunt, quòd hunc IſthmũIſthmum perfodere tentans, Prætorianos pro concione ad inchoãduminchoandum opus cohortatus eſst, tubâq́ue ſsigno dato, primus raſstello humum effodit, & corbulęcorbulæ congeſstam humeris extulit. Sed eius conatus tãquamtanquam imperfectos, & nunquam ad optatum finem pervẽturosperventuros, meritò irriſsit Apollonius Tyanæus apud Philoſstrat. in eius vita, lib. 4. cap. 8. & lib. 5. cap. 2. & Lucianus in Dialogo Nero, ſsive de foſssione Iſsthmi, fol. mihi 338. ubi alia ſsimilia opera ab alijs fruſstrà tentata commemorat. Et hinc
54
adagium originem ſsumpſsit, quo Iſsthmum perfodere dicebãturdicebantur, qui magno quidem conatu, ſsed irrito, aliquid molirentur, de quo agit Eraſsmus pag. 1064. 7 Cœlius Rhodigin. lib. 21. lect. antiq. cap. 19.
Xerxes
55
quoque Perſsarum Rex, non magis fœlici ſsucceſsſsu, pontem navium facere tentavit, quo Aſsiam Europæ coniungeret, ut poſst D. Iſsidor. & alios Græcos Scriptores recenſset Ioan. FũgerusFungerus in Etymol. verb. Aſsia. Et Athon montem abſsque ullo fructu, ſsolâ iactãtiæiactantiæ gratiâ, & potentiępotentiæ oſstentandi cupidus, à ſsuis copijs ſsub verberibus effodi iuſssit, per vices alijs ſsuccedentibus, adiuvantibus etiam in effodiendo accolis, uti latiùs commemorat Herod. lib. 7. Briſsſson. de Regno Perſsar. lib. 3. pag. 335. & Bapt. Fulgoſs. lib. 9. memorab. cap. 5. de ſsuperbia fol. 326.
Herodotus
56
etiam lib. 2. relatus à Petro Opmeero in Chronograph. pag. 98. & Maluenda de Paradiſso cap. 35. pag. 98. narrat, Nechaum, ſseu Nechepſsum Ægypti Regem foſsſsam ex Nilo ad Rubrum mare fodere cœpiſsſse, in qua centum viginti millia Ægyptiorum re inſsectâ perierũtperierunt. Et idem ſscribit Paul. Iovius lib. 36. hiſstor. ubi ſsubiungit, in medio eius opere Nechaum deſstitiſsſse, territum Oraculo eum id Barbaro pręmunirepræmunire. Et alia ſsimilia exempla congerit. Theat. vitæ humanæ volum. 10. lib. 2. pag. 2400. & ſsequentibus.
Secundò: Acoſsta & Boterus prædictum opus eâ conſsideratione diſsſsuadêre conantur, quòd licèt foſsſsarum, aut canalium conſstructio non ita difficilis eſsſset, homines tamen ab auſsu tam arduæ & periculoſsæ rei, meritò, tum pietas honeſstaſsq́ue, tum impendentis pœnępœnæ metus avocare debêret,
57
ut quibus probroſsum omnino, & piaculare futurum eſsſset, ſsi opera, quæ Deus inexhauſsſsſsapientiâ, & infinitâ providẽtiâprovidentiâ | in creando mundo, ita cõditacondita & conſstituta voluit, eadem nos temerario & nefando molimine, deſstruere, evertere, & in Creatoris contumeliam emendare ſsatageremus. Pro qua ratione exornanda,
58
ego illud, quod vulgò circumfertur de Alphonſso X. Caſstellæ & Legionis Rege perpendo, qui Regni privatione, & alijs ſsupplicijs à Deo punitus dicitur, quòd inanis ſsſapiẽtiæſapientiæ perſsuaſsione inflatus, Divina opera notare & emendare auſsus fuerit, & cum Momo illo Lucianico aſsſserere, ſse, ſsi à creationis exordio Divinæ menti affuiſsſset, de multis rectiùs creandis admoniturum fuiſsſse, ut refert Roderic. Sanct. part. 4. cap. 4. & 5. Thom. Bozius de ruinis gent. lib. 7. cap. 4. pagina 636. Theatr. vitæ humanæ volum. 17. lib. 7. pag. 3196. & Mariana de rebus Hiſspan. lib. 14. cap. 4. pag. 685. licêt hoc falsò pijſssimo illi Regi à calumniatoribus eius fæculi impictum, ſsatis doctè probet noviſssimus D. Ioannes Briz Martinez in hiſstor. S. Ioan. de la Pena lib. 5. cap. 27.
Adduco etiam
59
aliam mirabilem hiſstoriam, quæ habetur apud Herod. lib. 1. Pauſsan. in Corinth. & Eraſsm. d. adagio, dum narrãtnarrant, Gnidios Iſsthmum quà anguſstiſssimo ſspacio, nempe quinque ſstadiorum, ſspectabat continentẽcontinentem, perfodere adortos, quo inſsulam facerent, cæterùm ictos ſscopulos in fodiẽtiumfodientium oculos reſsilijſsſse. Deinde Delphicum Apollinem ab eis conſsultum, trimetris reſspondiſsſse:
Neque cingite Iſsthum mœnibus, neque fodite,
Nam ſsi Iovi id viſsum, locaſsſset in ſsalo.
Æmilius etiam lib. 2. & Aimoinus lib. 4. cap. 84. rerum Franc. & Aventin. lib. 4. annal. Boior. tradũttradunt, quòd
60
cùm Carolus Magnus foſsſsam ex Rheno in Ararim, & ſsubſsequentes fluvios facere tentaſsſset, ut ſsic ex Mediterraneo navigari poſsſset, & commercia rerum in promiſscuo forent, & iam opus proceſsſsiſsſset ad trium millium paſsſsuum longitudinem, trecentorum latitudinem, quò longius tendebatur, eò magis velut paluſstri limo in ſse reſsidente, quidquid inter diu egerebatur, noctu humo relabente ſsubſsidebat, noctibuſsq́ue audiebantur voces mugientium, & laſscivientium confuſsi ſstrepitus circum ſsuperiorem foſsſsam, quo quaſsi miraculo pavefactæ operæ ac curatores, id religioſsum rati, tandem pervicêre, ut Rex a conatu deſsiſsteret. Atque ita facies rerum naturæ, quam mutare Francus ſstatuerat, ut ab ævo fuerat, permanſsit.
Tertiò conſsiderant, quòd
61
ſsi prædictum opus perficeretur, univerſsa illa regio abſsque dubio aquis ſsubmergenda eſsſset, cùm unus Oceanus altero multo preſssior, & humilior decumbat, quãquam ob cauſsam
62
dicunt Seſsooſstris primũprimum tempore, & poſsteà ſsub Turcarum Imperio, cœptam maris Rubri in Nilum deductionem intermiſsſsam fuiſsſse, quia excelſsius tribus cubitis Rubrum mare, quàm terra Ægypti compertum erat, ut ſscribit Herodot. d. lib. 2. Plinius lib. 6. cap. 29. D. Baſsil. homil. 4. in Hexam. D. Ambroſs. ibídem lib. 3. cap. 2. Procop. in 1. Geneſs. S. Thom. 1. par. quæſst. 69. artic. 1. ad 2. Acoſsta d. cap. 10. Maluenda de Antichriſst. lib. 5. cap. 7. & de Paradiſso cap. 35. pag. 98. licèt contradicere videatur Strabo lib. 17. de ſsitu Orbis.
Et addere potuerunt exemplum aliquorum Romanorum Imp.
63
qui Europam, quæ peninſsulam facit, in inſsulam prorſsus hominum induſstriâ redigere voluerunt, verùm id fuit prætermiſsſsum, quòd Oceano aditus aperiebatur ad Orbem illum nimijs inundationibus affligendum, ut tradit Simon Maiolus colloq. 14. ad finem, pag. mihi 350.
Etenim licèt
64
aliquorum ſsententia fuerit, mare nec quidem in prono ultra littus excurrere poſsſse, niſsi ita imperet Deus, ut colligitur ex verbis Ieremiæ cap. 5. verſs. 22. Iob cap. 38. verſs. 10. & 11. Circumdedi illud terminis meis, | & poſsui vectem, & oſstia, & dixi: Vſsque huc venies, & non procedes amplius, atque hìc infringes tumentes fluctus tuos. Solini cap. 27. ubi de Heſsperidum hortis agens, inquit, illud in eis mirum videri, quod ſsolùm inferiore licèt libra depreſsſsius, nunquam tamen acceſsſsus freti ſsuperlabitur, ſsed obſstacula naturalis repaguli in ipſsis marginibus habet undæ, & intimis orarum ſsupercilijs ſspontè fluctus in gyrum reſsiſstunt. Ita ſspectando loci ingenio nimirum planities manet ſsicca, quãvisquamvis prona ſsuperveniant æquora. Et D. Baſsilij in Hexam. hom. 4. qui piè non Naturæ, ſsed Dei iuſsſsui id tribuens, ſscribit, Furioſsum ſsæpè ex ventis mare, & in maximam altitudinem per undas exurgens, ubi littora tantùm contigerit, impetu in ſspumam deſsoluto, retrocedit, debiliſsſsima re arena, id quod violentia intolerabile eſst, frænatur. Alioqui quod prohiberet RubrũRubrum mare omnem Ægyptum caviorem, ac depreſsſsiorem ipſso exiſtẽtemexiſtentem invadere, & cum Ægyptio pelago coniungi, ſsi non præcepto Conditoris ligatum eſsſset, &c. Hoc tamen ita accipiendum eſst, ne maria, in ſsuo naturali alveo relicta, littora prętergrediãturprætergrediantur,
65
at ſsi aliud mare alij pronũpronum ſsit, & interiacentis Iſsthmi impedimentum auferatur, dubio procul in illud influet, nec redibit, ut perſspicuè docet Seneca lib. 4. nat. quæſst. cap. 2. Pontus, inquiens, in inferum mare aſsſsiduè fluit rapidus, non ut cætera maria alternatis ultro citroq́ue æſstibus, in unam partem ſsemper pronus, & torrens: & idem recolit Maiol. colloq. 10. pag. 274. Hinc aliud memorandum miraculum animadvertens cum eod. Seneca lib. 3. cap. 5.
66
Vt adeò verum ſsit, mare nullis unquam aquis creſscere, ut neque alio mari illuente poſssit augêri. Et eſst videndus eruditiſssimus Pat. Ioan. Pineda in cõmentcomment. in Iob cap. 26. verſs. 10. & d. cap. 38. verſs. 10. & 11. ubi elegãtereleganter tractat, an mare ſsit inferius, & depreſssius terrâ? & an
67
miracula, vel naturali aliquâ ratione contineatur, ne exundet? & idẽidem tractat Pat. Ioan. Bapt. Scortia lib. 2. de natur. & increm. Nili, cap. 11. reſsolvens mare nunquam eſsſse altius terrâ, & eius ſsuperficiem ſsemper eſsſse in æquilibrio, & Auguſstin. Torniel. in annal. ſsacris, 1. tom. 3. die Mundi, num. 4. & 5.
Sed licèt hæc ita conſsiderari poſsſsint.
68
Ego tamen hanc utriuſsque Oceani communicationem, ut rem univerſso Orbi, & pręcipuèpræcipuè Hiſspanis utiliſssimam abſsque ulla hæſsitatione Potentiſssimis Regibus noſstris conſsulerem, ſsi id alicuius ex prædictis locis qualitas & conditio, licèt difficulter, fieri pateretur. Nihil eſst enim, quod non labori & induſstriæ hominum cedat,
69
Neque uſsquam Deum offenſsum iri putarem, ſsi ingenio, & arte, quam illis beneficentiſssimâ ſsuâ pietate conceſssit, naturalem curſsum, & ſstatum aliquarum rerum, aut locorum aliquando & aliquatenus mutent, & eorumdem neceſssitate, aut utilitate ſsuadente, montes, flumina & maria ipſsa ſsuis uſsibus aptare conentur. Sic
70
enim videmus inchoatam illam à Seſsooſstri ex Rubro mari ad Nilum foſsſsam, & navigationem, poſsteà ab alijs eius ſsucceſsſsoribus vanis timoribus derelictam, tandem à Ptolemaicis Regibus perſsectam fuiſsſse, quæ latitudinem habebat cubitorum centum, profundum quãtumquantum navigio ſsatis eſsſset decem millia ferenti. Et hunc Euripum clauſsum feciſsſse, ut cùm vellent, in exterius mare navigarent, ac rurſsum ſsine periculo reverterentur, ut tradit Diodor. lib. 1. cap. 3. Strabod. lib. 17. & Plutarc. in Antonio, ubi ait, CleopatrãCleopatram
71
ab Auguſsto victam, per hunc locum reſseratâ foſsſsâ transferre claſsſsem inſstituiſsſse in Arabicum ſsinum, & cum auro & argento, & magna ſsuorum manu in ignotas ſsedes commigrare, fugiens bellum, ac ſservitutem.
Nerone
72
etiãetiam III. & Valerio Meſsſsala Conſsulibus, Lucius Verus, quem exercitui præfecerant, in Gallia ex Moſsſsella navigabilem alveum perdu|cere in Ararim aggreſsſsus eſst, ut ſsic ex Rhodano per Ararim foſsſsam, Moſsſsellam in Rhenum ad Oceanum poſsſset navigari, & perfeciſsſset, niſsi ab hoc tam utili conatu eum deterruiſsſset Iulius Gracilis Belgicæ Legatus, ut recolit Pineda Franciſscanus in Monarch. Eccleſsiaſst. 2. part. lib. 11. cap. 4. §. 4. pag. 96. & lib. 18. capit. §. 3. ubi agit de Carolo Magno idem opus tentante, & Petrus Opmeer. in opere Chronograph. pag. 223.
Herculem
73
quoque, Gaditanum fretum, quo Africa ab Hiſspania dividitur claudere olim voluiſsſset, tradit Diodor. Sicul. lib. 4. cap. 3. Mariana lib. 1. hiſstor. Hiſspan. cap. 2. & Fr. Ioan. à Ponte in convenient. utriuſsque Monarch. lib. 3. cap. 25. §. 4. pag. 165. nimirum
74
quia eo tempore anguſstiſssimum erat, ut conſstat ex Plinio in pręfatpræfat. lib. 3. Solino cap. 36. imò & olim fuiſsſse terram continuatam tradit Eratoſsthenes apud Strab. lib. 1. de ſsitu Orbis ad medium, Seneca lib. 6. natur. quæſst. cap. 29. Pompom. Mela libro 1. cap. 5. & Puente ubi ſsup. §. 3. Alia
75
ſsimilia eiuſsdem Herculis opera, quibus Charybdis, & Scyllæ nocivos ſscopulos ſsuſstulit, Acheloum fluvium in alium curſsum divertit, Nilum altiſssimis aggeribus ductis compreſssit, & Tempe, & Theſsſsaliæ ſstagnantes regiones, apertis ingentibus foſssis, utiles & fertiles reddidit, latè ſscribunt & laudant Diodor. lib. 1. cap. 2. & d. lib. 4. cap. 2. Sabellicus lib. 6. Enead. 1. Cœlius Rhodigin. lib. 7. antiq. lect. cap. 20. Natal. Comes lib. 8. Mythol. cap. 12.
76
& plurima congerens de huiuſsmodi Iſsthmis perfoſssis, & alijs mirabilibus operibus hominum operâ, induſstriâ & labore confectis Theat. vitæ humanæ omnino videndum vol. 10. lib. 2. per totum, Simon Maiol. 1. tom. colloq. 15. & 23. Cœlius Rhodiginus d. lib. 21. cap. 19. Ravif. Textor. in officina, 2. tom. ex pag. 222. & Maluenda lib. 5. de Antichriſst. cap. 17. & lib. 6. cap. 13. ubi inter alia de inſsigni opere
77
illarum portarum agunt, quas Caucaſsias, ſsive Caſspias dicunt, & Tartaros à Georgianis, & alijs nationibus dividunt, de quibus etiam plura tradit Plinius lib. 6. cap. 11. & 14. D. Hieronym. in epiſstol. ad Ocean. de epitaph. Fabiolæ tom. 1. Iornandes in lib. de. geftis Goth. Marcus Polus lib. 1. cap. 5. Paul. Iovius lib. 17. hiſstor. cap. 5. & Fr. Ioan. à Ponte in cõvenienconvenien. utriuſsque Monarch. lib. 2. cap. 18. pag. 205.
Et
78
de cloacis urbis Romanæ, quas Plin. lib. 36. cap. 15. operum omnium maximum vocat, ſsuffoſsis montibus, atque urbe penſsili, ſsubterq́ue navigata, & Caſssiodor. lin. 3. var. epiſstol. 30. ſstuporem viſsentium, cùm poſssint aliarum civitatum miracula ſsuperare, de quarum etiam laude & admiratione multa ſscribit Tit. Livius lib. 1. & 5. Eutropius lib. 1. Alexand. ab Alex. lib. 3. Genial. cap. 14. pag. 366. & & Iuſstus: Lipſsius de admir. mag. vebis Romæ, lib. 3. cap. 12.
Neque
79
poteſst ſsilentio involvi ingentis, & penè incredibilis fabrica illius muri, quem Sinæ fecerunt, ut Regnum ſsuum à Tartarorum invaſsionibus tutarentur; durat enim adhunc per quingentas leucas extẽſasextenſas, ut ex varijs Auctoribus, qui de rebus Sinarum ſscripſserunt, recolit Maiolus d. colloq. 23. pag. 515. & poſst eum P. Nicolaus Trigaultius de Chriſst. in Sinas expeditione lib. 1. cap. 2. in ſsin. & lib. 5. cap. 13. in princip. & longè, melius teſstis oculatus Ferdin. Mendez Pinto in ſsuis mirab. peregrinat. cap. 95. ubi leucas longitudinis muri 350. eſsſse dicit, altitudinem ſsex ulnarum, latitudinem quadraginta palmorum, & in eo conſstruendo, & montibus ac rubibus, quęquæ ſse offerebant, cum illo coniungendis & complanandis, viginti quinque continuis annis, ſseptingenta & quinquaginta homimum, millia indeſsinenter laboraſsſse.
Clariſssimum
80
quoque Luſsitaniæ | Ducem Alphonſsum AlburqueciũAlburquecium animo concepiſsſse operâ Abyſssinorum uti, & Nili fluenta novo & breviori alveo in Arabicum ſsinum avertere, ut ſsic totam Ægyptum Turcis Chriſstianæ noſstræ Fidei hoſstibus prorſsus infractuoſsam redderet, & fame ſsitiq́ue extingueret, apertè ſscribit, & vel ſsolum conatum multis laudibus extollit Maffæius lib. 5. hiſstor. Ind. Maluenda de Antichriſst. lib. 2. cap. 5. pag. 70. & de Paradiſso capit. 35. ubi addit ex Laurent. Anania in fabric. mundi tractat. 3. Turcarum
81
Sultanum Abyſssinis peregrinis religionis ergò in terram Sanctam venientibus leviora tributa, quàm alijs Chriſstianis imperare, quod in eorum poteſstate ſsit, Nilum in Rubrum mare derivare, atque ita ne in Ægyptum deſscendat efficere.
Sed finiamus hoc caput
82
adiecto Ifaîæ Prophetæ loco cap. 4. verſs. 4. ubi ſsimilia opera non ſsolùm non damnat, ſsed potiùs homines ad ea facienda cohortatur, ſsic inquiens: Omnis vallis exaltabitur, & omnis mons & collis humiliabitur, & erunt prava indirecta, & aſspera in vias planas, quaſsi diceret, iuxta paraphraſsim Gaſspar. Sanctij ibîdem: Iniecto aggere, & congeſsta humo attollatur vallium depreſsſsa profunditas, & contrâ deiectis ſscopulorum faſstigijs, demittantur colles. Et quod anfractuoſsum eſst, dirigatur ad regulãregulam, quod verò clivoſsum & inæquale, in planiciem æquetur, ut feciſsſse dicitur Annibal, dum obſstantes Alpium rupes aperuit, & Veſspaſsianus, cùm caſstra movêret contra Ieruſsalem, de quo Ioſseph. lib. 3. de bello Iudaico, capit. 5. Eâdem quoque
83
licentiâ, ſsed culpabili tamen ſsuperbiâ uſsus eſst Cyrus Perſsarum Rex, ut poſst alios refert Baptiſst. Fulgoſsus lib. 9. memorab. cap. 5. de ſsuperbia, fol. 326. Nam cùm ad Babylonicam expeditionem proficiſsceretur, fluvium Gangem immenſsæ magnitudinis, rapidumq́ue, in trecentos ac ſsexaginta parvos alveos diviſsit, quòd in eo eques Perſsa unà cum equo abſsorptus eſsſset. SuperbęSuperbæ rei inſsolens quoq;quoque verbum addens, affirmans, ſse ita diminuturum amnem, qui equiti ſsuo ſse pervium facere noluerat, ut etiam prægnans fœmina pedibus ſsine labore eum traiectura eſsſset.
Loading...