CAPVT XIV. De auctoribus, & argumentis, quæ in ſuperiore articulo pro negativa ſententia urgere videntur, & contrariorum ſolutione. 
 
 SVMMARIVM Capitis XIV. -  1 Homines ad diſſentiendum, & variè opinandum faciles ſunt. -  2 Infideles non poſſe debellari ob tyrannidem, idololatriam, & peccata contra naturam, multi Doctores affirmant. -  3 Auctores plurimi referuntur, qui titulum debellationis Indorum ob tyrannidem, idololatriam, & peccata contra naturam admittere nolunt. -  4 Bellum, ut ſit iuſtum, debut eſſe defenſivum, vindicativum, aut punitivum. -  5 Indi non videntur iuſtè debellari poſſe ex cauſa defenſionis, vindicationis, aut punitionis. -  6 Bellum punitivum propriè ad executionem imperij, & iuriſdictionis ſpectat, & inter ſubditos exercetur. -  7 Princeps nullus, etiam Papa, & Imperator, in alienis Reginis temporalem iuriſdictionem exercere poteſt. Et nume. 18. -  8 Civis unus non habet poteſtatem puniẽdi alium, quantumvis vitioſum. -  9 Reſpublica una nõ acquirit poteſtatem in aliam ſibi non ſubditam ratione ſcelerum, quæ in ea committuntur. -  10 Iuriſdictionem nemo habet extra ſuum territorium. -  11 Territorium quid ſit, & unde dicatur? -  12 Siculi Flacci locus refertur, & emendatur. -  13 Imperij, & iuriſdictionis propriæ terminos excedere etiam charitatis, aut pietatis ratione non licet. -  14 Bonum, & rectum excedere nullatenus licet, etiam propter ſalutem alterius. -  15 Mendacium quantumvis leve dicere non licet pro totius mundi conſervatione. -  16 Pontifex Roman. ex ſententia D. Bernardi ſe in temporalibus Principum ſæcularium negotijs immiſcere non debet. -  17 D. Pauli ad Romanos 14. locus expenditur. -  19 Deus peccata, & iniurias contra ſe factas facilè, ſi vult, vindicare poteſt, prout ſæpiſsimè fccit. -  20 Vindictam peccatorum, quæ cõtra Maieſtatem divinam committuntur, ſibi relinquendam Dominus tradit. -  21 D. Pauli locus 1. Corinth. 5. Quid enim mihi de his, qui foris ſunt, iudicare? de infidelibus exponitur à D. Hieronym. Anſelm. Athanaſ. Thom. & alijs. Et num. 23. & 27. -  22 Infidelium extra Eccleſiam poſitorum peccata, Divino iudicio punienda relinquuntur. -  24 Vicario Chriſti directè non fuit cõceſſa poteſtas ſuper non baptizatis. -  25 D. Theodoret. qualiter exponat locum D. Pauli Coloſſ. 4. In ſapientia ambulate ad eos, qui foris ſunt. -  26 Trident. Synodus ſeſſ. 14. declarat Eccleſiam non iudicare de non baptizatis. -  28 D. Auguſt. elegantiſsima verba in ſermone 6. de verb. Dom. referuntur, & perpenduntur. -  29 Ritus infidelium non eſſe ab Eccleſia tolerandos, ex doctrina D. Thom. qualiter accipiendum ſit? -  30 Infidelium etiam nobis ſubditorum ritus tolerandi ſunt, ſi Chriſtianæ religioni non adverſentur. -  31 Indi ſi puniri poſſunt pro peccatis contra naturam commiſsis, pro omnibus puniri poſſe videntur. -  32 Peccata omnia, legi, ſive rationi naturali repugnant, & ſic contra naturam eſſe videntur. -  33 Pontifex non ſolùm infideles, verùm neque fideles debellare poteſt propter peccata legi naturali contraria. -  34 Ignorantia aliqua invẽcibilis iuris naturalis dari poteſt. -  35 Fidei prædicatio continet etiam prædicationem pœnitentiæ. -  36 Prædicationis Chriſti Domini, & D. Ioannis Baptiſtæ propoſitũ, quod fuerit? -  37 Infidelibus fidem prædicare, & peccata eorum velle punire, contraria videntur. -  38 Chriſtus non venit iudicare, ſed ſalvare mundum. -  39 Indorum vitia, religionis & doctrinæ inſinuatione, magis quàm armorum terrore tollenda fuerunt. -  40 Homo ſecundùm Plutarch. non ita efferum animal eſt, ut diſciplina, & alijs modis cicurari non poſsit. -  41 Religio Chriſtiana, quàm potens ſit, ad hominum barbariem, feritatem, & vitia tollenda? -  42 Clem. Alexandr. elegans locus expenditur: & alter num. 45. -  43 Lactantij Firmiani elegantiſsima verba de effectibus veræ Religionis. -  44 Iuſtus Lipſius optimè tradit, nulla re magis mores componi, quàm Religione. -  46 Indorum Reges legitimè ſuo more creati, ob ſolum tyrannidis vitium ſuis imperijs ab Hiſpanis privari potuiſſe non videntur. Et num. 48. -  47 Princeps fidelis reſpectu infidelis ſibi non ſubditi, perinde ſe habet ac privatus cum altero privato. -  49 Tyrannum iuſto titulo regnantem nemo privata auctoritate occidere, vel ſpoliare poteſt. -  50 Auctores plurimi referuntur, qui diſputant, an & quando liceat tyrannũ privata auctoritate interficere? -  51 Pat. Iacobi Gordoni verba de occiſione Regis Galliæ Henrici III. -  52 Indi, & alij infideles non videntur iuſtè debellari poſſe ob eſum carnium humanarum, & alia peccata contra naturam. -  53 Indis quæ imputantur ſcelera, aliæ plures nationes commiſerunt, quæ tamen ob ea debellatæ non leguntur. -  54 Sodomiæ vitium Iudæis, & Romanis olim frequentiſsimum fuit. -  55 Adrianus Imperator Antinoo, Ganymedi ſuo, divinos honores indulſit. -  56 Ieroſolymis iuxta templum effœminatorum ædiculæ ſtructæ fuerunt. -  57 Amorrhæi, & cæteri Palæſtini graviſſima peccata committebant: ob quæ tamen citra præceptum Domini debellari non poſſent. -  58 Afrorum vitia, vitijs Indorum longè maiora, verbis Salviani connumerantur. -  59 Carpocratianorum, ſive Gnoſticorum hæreticorum nefanda flagitia. -  60 Leſtrigones antropophagi erant, & ideò ſtriges eò nomine dictæ. -  61 Carnium humanarum convivia plures gentes exercuerunt. -  62 Britanni, & Poloni carnes humanas edere ſolebant. -  63 Braſilienſes, Æthiopes, & aliæ gentes Orientales hodie edunt carnes humanas. -  64 Carnes humanas palato gratiſsimas dicebant Braſilij, & querebantur, quòd baptizatorum non tanti ſaporis eſſent. -  65 Romani maximas turpitudines in ſuis Deis & eorum feſtis admittebant. -  66 Lupercalibus in feſtis qualiter fœminæ verberarentur? -  67 Aſsyriorũ, & Lydorum obſcœnus mos in virginibus maritandis. -  68 Turcæ, & aliæ nationes quàm feros & fœdos mores hodie habeant, & olim habuerint? -  69 Auctores multi citantur, qui agunt de varijs valdè feris ac fœdis variarum gẽtium moribus & ritibus. -  70 Indi etiam ob defenſionem innocentum, quos in ſacrificijs immolabant, debellari poſſe non videntur, & quare? -  71 Eccleſia quatenus tolerare ſoleat ritus infidelium? -  72 Conſuetudo etiam improba excuſat à pœna temporali. -  73 Barbaros quoſdam, qui ex conſuetudine homines immolabant, impunitos reliquerunt Romani, ex Plutarcho. -  74 Sacrificia humanarum victimarum nõ videntur naturali iure prohibita, cùm eis olim omnes ferè mundi nationes uſæ reperiantur. -  75 Idolum Moloch, & Baal quale? & alia plurima, quæ Hebræi coluerunt, eis humano ſanguine litantes. -  76 Carthaginenſes, & generaliter reliqui Africani qualiter filios ſuos Saturno immolarent. -  77 Romani etiam olim hominum immolationes exercuerunt. -  78 Suetonij locus in Octavio perpenditur. -  79 Virgilij carmina exponuntur. -  80 Captivi in ſepulchris virorum fortium à Romanis necari ſolebant. -  81 Gladiatores Romæ unde originem habuerint, & cur buſtuarij dicti? -  82 Gladiatorum ſpectacula crudeliſsima erant, & Traianus uno munere decem millia gladiatorum populo exhibuit. -  83 Lex unica, C. de gladiator. lib. 11. qua gladiatorum ſpectacula prohibita ſunt, declaratur, & illuſtratur. -  84 Marius filias ſuas Dijs Averruncanis immolavit. -  85 Achaz Hebræorum Rex filium immolavit idolo inimicorum ſuorum. -  86 Hoſtia, & victima quid ſignificent, & de horum nominum etymologia. -  87 Romani frequenter ſe ipſos occidebant, vel occidendos vendebant. -  88 Tauri, Theſſali, Cretenſes, & alij humanis victimis utebantur. -  89 Galli, Franci, Germani, Britanni, & alij populi Septentrionales homines immolabant, & quomodo? num. 92. -  90 Lucani locus exponitur. -  91 Theutates erat Gallis Mercurius, & Mars Hæſus. -  93 Hiſpanos antiquos humanis victimis in ſacrificijs uti ſolitos, plures ſcribunt. -  94 Concilium Illiberitanum exponitur. -  95 Religionis vanæ pretextu multoties gravia peccata fiunt. -  96 Infideles nobis non ſubiecti idololatriæ cauſa non videntur poſſe puniri, aut debellari. -  97 Romani antiqui maximè idololatræ fuerunt, & pluſquàm triginta deorum, ſive potius dæmoniorum, millia coluerunt. -  98 Ægyptij fuerunt idololatriæ magiſtri: & de multis ridendis, & contemnendis rebus, quas adorabant. -  99 Iuvenali locus expenditur de vana idololatria Ægyptiorum. -  100 Dij, ſive idola diverſarum nationum qualia? -  101 Hebræi quàm varia idola coluerint. -  102 Abrahamum aliquando idololatram fuiſſe, aliqui tradunt, qui ab alijs reprobantur, remiſsivè. -  103 Contumelia, & Impudentia pro Deabus ab Athenienſibus colebantur. -  104 Morti, Senectuti, & Paupertati Lacedæmonij ſacrificabant. -  105 Romani adverſæ Fortunæ, Pallori, febri, & Rubigini peculiaria templa, & ſacrificia erexerunt. -  106 Arbores, & ſerpentes cur olim pro Dijs ab aliquibus gentibus colerentur? -  107 Indi Zeilani Simiæ dentem adorant. -  108 Chriſtianos quoſdam accuſat D. Paulus, quòd ſimul cũ Chriſto idolo colerẽt. -  109 Auctores plurimi recenſentur, qui de idolalatria diverſarum nationum latiſsimè agunt. -  110 Blaſphemia, quæ in idolalatria ineſt, qualis fit, & quòd ob eam tantùm infideles debellari non poſsint? -  111 Blaſphemia vera, & propria requiritur, ut infideles ob eam puniri poſsint. -  112 Idolalatriæ in ſacra Scriptura punitæ exempla quatenus imitanda ſint? -  113 Legis veteris exempla admiranda interdum potius quàm ſequenda. -  114 Iſraelitæ quibus rationibus potuerũt debellare, & ſpoliare Amorrhæos, Chananæos, & alios? -  115 Amorrhæorum, & Chananæorum tẽpla, & idola cur Deus ad Iſraelitis ſubverti præceperit? -  116 Deuteron. locus cap. 20. de civitatibus procul poſitis explicatur. -  117 Infideles idolalatræ qualiter convincendi, ſive expugnandi ſint, iuxta gloſſam Interlinealem? -  118 D. Auguſt. & Cypriani loca de punitione idolalatrarum, qualiter accipienda? -  119 Idololatras qui punientes laudantur, de ſubditis intelligendi ſunt. 
 

LVcvlenter ſatis, ut opinor, oſtendimus, quàm multis ac magnis auctoribus, & argumentis nitatur titulus iſte debellationis Indorum, qui ex peccatis contra naturam, cruẽtiſq́ue ſacrificijs, & idololatrijs eorum colligi ſolet. Verum autem verò † cùm nihil ita certũ ſit inter homines, quod dubitationem aliquam, & opinionum diſcrimina non recipiat, ut præclarè inquit Iuſtinian. in authen. de tabellionib. collat. 5. Vlpian. in l. itẽ ſi unus 19. §. principaliter, D. de arbitris, & in l. 1. & 2. D. de acqui. poſſ. gloſ. verb. Diverſas, in cap. ſuper litteris, de reſcript. Terent. in Phorm. act. 2. ſcen. 4. ibi: Quot homines, tot ſententiæ, Horat. ſaty. 2. ibi: 
 
 Tres mihi convivæ prope diſſentire videntur, 
 
Quintilianus declamatione 9. in Gladiat. Polybius lib. 4. ibi: Vſque adeò natura hominum non ſolùm corpora, verum etiã animos diſsimiles finxit. Ioan. Sambucus in ſuis Emblemat. pag. 63. ubi hoc etiam ad mortuos, ſub lepida quadam anus fabella, extendit, ſic inquiens: 
 
 Quædam anus in Sacrum portabat crania collem. Oſsibus humanis ne minuatur honos: Sed titubans ægris pedibus cùm verticem adiret, Concidit, ac varium crania verſat iter. Illa videns labi diverſè cuncta retrorſum, Quodq́; adeò diſcors ſemita ferret onus: Quid mirum ſi tot ſenſus, quot in orbe figuræ Sunt, ait, invivis, nũ oſsibus una via eſt? 
 
Cum alijs, quę tradit Edmun. Meril. lib. 1. obſ. cap. 2. Seraphinus de virt. iuramen. privil. 71. num. 4. Fran. Connan. lib. 1. commen. iur. civi. cap. 1. Bobadilla in Politica lib. 2. cap. 21. num. 144. Antonius Faber. in Iuriſprud. Papin. pag. 4. & Hieronym. Zevallos in præfat. comm. opin. ex num. 113. noviſsimè Alphonſus Carrança de partu human. cap. 9. num. 79. Plurimi alij, graviſsimiq́ue Doctores reperiuntur, qui non minus validis argumentis, & conſiderationibus moti, contrariam ſententiam veriorem, & tutiorem eſſe contendunt; expreſsè docentes, † infidelibus, qui Principibus Chriſtianis ſubiecti non ſunt, etiam cum auctoritate Pontificis, bellum moveri non poſſe, quantumvis ſub tyrannorum imperio detineantur, idolis inſerviant, & peſsima, ac nefanda crimina contra legem, & rationem naturalem admittant: & etiam ſi prius admoniti, ut ab his ſceleribus abſtinerent, id facere recuſaverint. 
 
Quam ſententiam † in primìs probaſſe videtur Caietan. 2. 2. q. 66. art. 8. & nervosè defendit Epiſcop. de Chiapa in Apolog. contra Sepulved. & in tract. comprobatorio fol. 66. & 67. Victoria in 1. relect. de Indis, num. 40. & ſequentib. Soto in 4. diſtinct. 5. q. 1. art. 10. pag. 266. Covarru. in regul. peccatum, 2. part. §. 10. num. 4. & 5. Menchaca lib. 1. controverſ. illuſtr. cap. 24. & licèt ſub dubio, in ea magis reſidêre videtur Gregor. Lop, in d. l. 2. tit. 22. part. 2. gloſſa magna, col. antepen. ad medium, Corduba in quæſtionar. 1. part. q. 57. dub. 5. per totum, & ſequitur Mag. Bañez in 2. 2. q. 10. art. 10. col. 531. verſ. Sexta concluſio, & ſequent. ubi illam confirmat, & reſpondet argumentis, quæ in contrariũ adducuntur; docetq́ue, eam ſecuros fuiſſe omnes Magiſtros Theologos in Cathedris ſuis uſque ad noſtra tempora. Idẽ latè probat Ioſeph. Acoſta de procur. Ind. ſalu. lib. 1. cap. 5. & lib. 2. cap. 3. 4. 5. & 6. Gregor. de Valencia, 3. tomo, diſput, 1. q. 10. puncto 7. verſicul. Nihilominus contraria, col. 414. Molina de iuſt. & iure, tract. 2. diſput. 106. per totam, Ioan. Azorius lib. 8. inſtit. moral. cap. 26. verſicul. Octavò quæritur, col. 1276. in fine, Fr. Auguſt. Davila in hiſt. Mexicana lib. 1. cap. 24. & 25. pag. 95. & 96. Pat. Ludovic. Turrianus de fide, articul. 11. diſput. 52. dub. 2. colum. 646. & 647. multa tamen commiſcens, quæ ſigillatim tractari, & expendi debuiſſent Fr. Thomas à Ieſu de procur. omn. gent. ſalute lib. 4. part. 1. dub. 4. pag. 207. Et tãdem in eandem opinionem magis inclinare videtur Hieron. Zevallos 4. tom. commun. q. ſin. num. 189. cum ſequentib. videndus, ex num. 129. & noviſsimè poſt hæc ſcripta Pat. Suarez in tract. de Charit. diſput. 13. ſect. 5. num. 1. & ſequentibus, & Auctor libri Maris Liberi cap. 2. quem refert. Seraph. Freitas de Imp. Aſiatico, cap. 3. num. 4. & idem Freitas magis ex profeſſo de hoc titulo diſputans. eod. lib. cap. 12. & Ant. Ricciullus de iur. perſon. lib. 2. cap. 31. 
 
Pro qua ſententia hæc potiſsima argumenta conſiderari poſſe videntur. Primum, † quòd cùm ea bella dumtaxat iuſta & legitima eſſe definiãtur, quæ defenſiva, vindicativa, aut punitiva ſunt, hoc eſt, quæ iniurias, & damna, quæ nobis inferuntur, propulſant, vel illatas vindicant & reſarciunt, aut ſubditorum proterviam, delicta, & exceſſus compeſcunt, & puniunt, iuxta ea, quæ tradunt Doctores in l. ut vim, & in l. ex hoc iure, D. de iuſt. & iure, Doct. Melchior de Valencia, tract. 2. cap. 5. num. 15. & ſequentib. & Nos latè exornavimus ſup. hoc lib. cap. 6. ex num. 52. Non videtur ullo modo † bellum, quod infidelibus infertur, licitum eſſe poſſe, cùm ipſi nihil in noſtrum damnum, & offenſionem meditarentur, neque aliquid uſurpaſſent, quod ab eis repetere, & recuperare poſſemus. Necnon etiam cùm tertium illud genus belli punitivi dificiat, quod propriè † ad executionem imperij, & iuriſdictionis ſpectat, ut præter alios obſervant Covarru. & Soto ubi ſup. & Molina d. diſput. 106. verf. Sit prima concluſio, atque ita inter ſubditos duntaxat exerceri debet, & ad extraneos, quãtumvis impios & infideles, extendi non poteſt, † adverſus quos nullus Princeps, quamvis ſit Imperator, imò nec etiam Summus Pontifex, iuriſdictionem temporalem habent, neque item ſpiritualem, niſi quatenus ea neceſſaira eſt ad Chriſtianæ Reipublicæ quietem, & utilitatem, prout idem Covarru. vbi ſuprà reſolvit, & Acoſta d. lib. 2. cap. 4. & Molina d. tract. 2. diſput. 110. de quo Nos in capitibus ſequent. pleniùs agemus. Et † ſicut unus civis poteſtatem puniendi alium civem quantumvis vitioſum nõ habet: ita † ſimiliter una Reſpublica nullũ ius in alia, ſibi nõ ſubditã ob id acquirere poteſt, quòd in illa graviſsima quævis ſcelera perpetrẽtur. 
 
Etenim diſcretis gentibus, & Regnis conditis, ut in d. l. ex hoc iure, iuriſdictiones quoque, & imperia diſtingui cœperunt, † ultra quæ nemo alijs ius dicere potuit, l. ult. D. de iuriſdict. omn, iudic. cap. novit de iudicijs, cap. ſi duobus de appellation. cap. cauſam el 2. qui filij ſint legiti. cap. quoniam, diſtinct. 10. cap. duo, diſtinct. 96. cap. celebritatem in fine de conſecrat. diſtinct. 3. Et inde † territoria dicta, eſſe ſcribit Pompon. I. C. in l. pupillus 239. §. territorium, D. de verb. ſignif. quòd magiſtratus intra fines cuiuſque civitatis, ſive univerſitatis, terrendi, ideſt, ſubmovendi, & puniendi ius habeãt. Quod † Siculus Flaccus in lib. de conditionib. agrorum his verbis expreſsit; Bellis enim geſtis victores populi terras omnes, ex quibus victos eiecerunt publicè atque univerſaliter territorium dixere, intra quos fines ius ducendi eſſet. vbi malim legere: Iuris dicundi ius eſſet, cum Briſſonio & Ioanne Calino de verb. ſignif. verb. Territorium. 
 
Hanc autem † naturalem, & legitimam imperiorum diviſionem turbare, & in alienos & extraneos homines iuriſdictionem exercêre, etiam ſub prætextu Charitatis, ſeu pietatis, non oportet, cap. cùm ad verum, cap. ſi Imperator 96. diſtinct. cum notatis à Baldo in l. 1. in princip. colum. 2. D. de conſtitut. Princip. Decio in dict. cap. novit. 2. notab. & in noſtris terminis à Ioſeph. Acoſta dict. lib. 2. cap. 4. Quia nullatenus eſt † à bono, & recto ne tantulum quidem diſcedendum, vel propter ſalutem alterius, cap. 1. verſicul. Septimum genus, cap. mihi autem, cap. ne quis, cap. faciat, & cap. ſi quis ad te 22. q. 2. & tradunt Theologi omnes in 3. Sẽtent. diſtinct. 38. & Tiraquel. de pœnis temper. cauſa 24. in princip. 
 
Et conducit, † quod de levi mendacio, etiam ob conſervationem totius mundi non excuſando, piè, & graviter docet F. Auguſt. lib. de mendacio ad Conſentium cap. 3. Alexan. 111. in cap. ſuper eo de uſuris, Theologi communiter in 3. diſtinct. 37. & 38. Leſsius lib. 2. de iuſt. & iure cap. 47. dubit. 6. num. 37. Caſtrus adverſus hæreſes, verb. Mendacium, Canus lib. 2. de locis Theol. cap. 2. Corduba lib. 1. quæſtionarij, q. 29. Suarez in tract. de bonit. & malitia, diſput. 7. ſect. 1. & lib. 2. de legibus, cap. 16. num. 12. & in tract. de Fide, diſput. 3. ſect. 5. num. 8 & Pat. Fr. Ioan. Marquez in Gubernat. Chriſt. lib. 1. cap. 14. & lib. 2. cap. 7. 
 
Quâ ratione D. Bernard. lib. 1. de conſiderat. ad Eugenium † etiã Summum Pontificem notat, ubi ſe civilibus & ſæcularibus negotijs immiſcet, & temporalium Principum iuriſdictionem aſſumit: In criminibus, inquiens, non in poſſeſsionibus poteſtas veſtra: propter illa ſiquidem, & non propter has, claves accepiſtis Regni cœlorum, prævaricatores excluſuri, non poſſeſſores. Habent hæc infima, & terrena iudices ſuos, Reges & Principes terræ. Quid fines alienos invaditis? Quid falcem veſtram in alienam meſſem extenditis? Et lib. 2. Vicario Chriſti non dominatus in orbem, ſed Apoſtolatus convenit. Nam Principes gentiũ dominantur eorum, at non ita inter vos. Et præſenſit † D. Paul. ad Roma. 14. dum ait: Tu quis es, qui; iudicas alienum ſervum? Domino ſuo ſtat, aut cadit: quo in loco D. Hieronymus paraphraſticè inquit: Cuius tu auctoritatis es, ut iudices eum, quem lex non iudicat? † Sic apertè inſinuantes, nullam poteſtatẽ, quantumvis Regiam, aut Pontificiam, infidelibus ſibi non ſubditis, & invitis, leges, & præcepta morum dare poſſe, & longè minus ad eorum punitionem procedere, vel ob hanc cauſam adverſus illos bellum inferre. 
 
Secvndò pro eâdem opinione cõſiderari poteſt, quòd licè fateamur, ratione tyrannidis, idololatriæ, ſacrificiorum, & aliorum criminum contra naturam, quæ Indi committere prohibentur, Divinæ Maieſtati iniuriam inferri: † Hæc tamen quo ad nos ſufficiens cauſa belli iudicari non poteſt, neque ob eam vindicandam nobis adverſus infideles ſævire permittitur, cũ Deus ipſe facillimè valeat, ſi velit, eas iniurias avertere, ſceleratoſq́ue homines pro meritis coërcere, prout multoties feciſſe, pluribus exemplis oſtendimus ſuprà hoc lib. cap. 2. ex numer. 5. & cap. 11. num. 49. & latè proſequitur Simon Maiol. in dieb. Canic. 1. tom. colloq. 19. pag. 433. & 2. tom. colloq. 1. † Et manifeſtiùs doceri videtur in illo Deuter. 32. verſ. 35. Paul. ad Romanos 12. & ad Hebræos 10: Mihi vindictam, & ego retribuam, & meliùs atque expreſsiùs, † 1. ad Corinth. 5. ubi ſic urgentiſsimè inquit: Si is, qui frater nominatur inter vos, eſt fornicator, aut avarus, aut idolis ſerviens, aut maledicus, aut ebrioſus, aut rapax: cum huiuſmodi nec cibum ſumere. Quid enim mihi de ijs qui foris ſunt, iudicare? Nonne de ijs, qui intus ſunt, vos iudicatis? nam eos, qui foris ſunt, Deus iudicabit. Auferte malum ex vobis ipſis. 
 
Quem locum exponens D. Hieronymus ibîdem, & in epiſt. ad Oceanum, eam fuiſſe Apoſtoli mentem, oſtendit, ut ratione dictorum criminum liceat, in fratres, hoc eſt, in eos, qui ſemel Chriſto, & Eccleſiæ nomen dederunt, competenter animadvertere. † Alieni autem & qui foris, ideſt, extra Eccleſiam ſunt, veluti Iudęi, Hæretici, atque Gentiles, Divino iudicio puniendi relinquantur, & D. Anſelmus ſic inquit: Quid mihi attinet iudicare de ijs, ideſt, infidelibus, qui ſunt foris, ideſt, extra Eccleſiam? His enim blandiendum eſt, ut per amorem, & dulcedinem poſsint Chriſto lucrari. Nam eos, qui foris ſunt, non commiſit vobis Deus iudicandos, ſed ipſe iudicabit eos in futuro ſecundùm diſtrictionem iuſtitiæ ſuæ. Et D. Athanaſ. ſuper eundem Pauli locum ſic non minùs expreſsè, eleganter ſcribit: Neminem equidem nunc eorum, qui exteriores ſunt, alloquor, id enim leges meas excederet. Super vacaneè igitur Chriſti præcepta illis iniungerẽ, qui extra Chriſti aulã divagantur; quæcunque enim lex diſſerit, his qui ſub lege ſunt, diſſerit. 
 
In quem ſenſum eandẽ auctoritatẽ citant † Pontifices in cap. maiores, de baptiſm. cap. gaudemus, de divortijs, cap. qui ſincera, cap. de Iudæis 45. diſtin. cap. ſi quis inquit 1. q. 1. cap. inter verba 11. q. 3. cap. multi 24. q. 1. ubi etiam Turrecremata concludit, de infidelibus eſſe intelligendam, qui nunquam fidem agnoverunt, & ideò Divino iudicio reſervantur. Et idem docent D. Thom ſup. eand. epiſt. Pauli & Ricard. de Mediavilla in 4. Senten. diſtinct. 7. q. 2. art. 1. & diſtinct. 17. quæſt. 4. art. 2. & noviſsimè poſt hęc ſcripta Pat. Suarez in tract. de Fide, diſp. 18. ſect. 3. num. 5. pag. 288. dicentes, quòd Vicario † Christi, cęteriſq́; Prælatis non fuit directè conceſſa poteſtas ſuper his, qui Sacramentũ Baptiſmi non ſuſceperunt, quod eſt ianua, quâ intratur in Eccleſiam Militantẽ: ſed ſuper eos tantũ, qui ſe Fidei Chriſtianæ ſubdiderant. Theodoret. † etiã exponens alium locum eiuſdem Pauli ad Coloſ. 4. in illis verbis: In ſapientia ambulate ad eos, qui foris ſunt, ſic inquit, Hoc eſt, ad eos, qui nondum crediderunt, nullam damni occaſionem eis date, pro ipſorum ſalute omnia molimini. Neque abeſt † Trident. Synodus ſeſſ. 14. cap. 12. ubi aſsignãs diſcrimen inter miniſtros Baptiſmi, & Pœnitentiæ, ait: Conſtat certè Baptiſmi miniſtrum iudicem eſſe nõ oportere, cum Eccleſia in neminem iudiciũ exerceat, qui non prius in ipſam per Baptiſmi ianuam fuerit ingreſſus. Quid enim mihi, inquit Apoſtolus, de ijs qui foris ſunt, iudicare? Secus eſt de domeſticis Fidei, quos Chriſtus Dominus lavacro Baptiſmi ſui corporis membra ſemel effecit. 
 
Atque † in eundem fermè ſenſum tendere, & reſpicere videntur alię plures eiuſdẽ loci interpretationes, quas referunt Alvar. Pelagius de plãctu Eccleſ. lib. 1. art. 37. Epiſcop. de Chiapa in diſp. contra Sepulv. fol. 9. Melchior Canus de locis Theolog. lib. 4. cap. 2. Navarr. in cap. ita quorundam, de Iudæis notab. 8. numer. 4. Ioſeph. Acoſta d. lib. 2. de procur. Ind. ſalu. cap. 2. Aragon in 2. 2. q. 10. art. 8. pag. 291. Molina d. diſp. 106. verſ. Sit tamen prima concluſio, Valençuela in. d. monitor. contra Venetos, 4. par. num. 181. & 182. Zevall. in 4. tom. pract. q. ult. num. 109. & Pat. Suar. ubi ſup. eaſq́ue omnes eleganti paraphraſi comprehendiſſe, & exornaſſe videtur † D. Auguſt. in lib. de Verbis Domini, ſerm. 6. de Puero Centurionis, ubi exponens locũ Deut. cap. 7. in illis verbis: Cũ data fuerit vobis terra in poteſtatẽ, &c. ſic inquit, prius dixit, in poteſtatem, & ſic ait, quæ faciẽda ſunt: Aras eorum deſtruetis, lucos eorum cõminuetis, & omnes titulos eorũ cõfringetis. Cũ acceperitis poteſtatẽ hoc facite. Quid enim mihi de ijs, qui foris ſunt, iudicare? ipſe Apoſtolus ait: Vbi non eſt nobis data poteſtas, non facimus: ubi data eſt, nõ permittimus: multi pagani habenti iſtas abominationes in fundis ſuis. Num quid accedimus & confringimus? prius enim agimus, ut idola eorum cordibus confringamus. Quando chriſtiani, & ipſi facti fuerint, aut invitant nos ad tam bonum opus, aut præveniunt nos: modò orandum eſt pro illis, non iraſcendũ illis, ut audiant veritatẽ in vobis reſecanda putredo eſt. 
 
Vnde † quod D. Thom. docet 2. 2. q. 10. art. 11. ritus ſcilicet infideliũ nõ eſſe aliqualiter ab Eccleſia tolerãdos, intelligendũ eſt de ritibus infidelium habitantium inter Chriſtianos in provincijs ipſorum Chriſtianorum, vel cũ tales ritus, & idolorum templa, & ſacrificia Chriſtianę Religioni alíquod impedimentũ præſtant, ut optimè diſputat Covarr. d. regul. peccatũ, 2. par. §. 11. num. 5. verſ. Quod autem, Gregor. de Valencia 3. tom. diſp. 1. q. 10. punct. 7. per tot. Pat. Lud. Turrianus in tract. de Fide, diſput. 51. art. 11. col. 644. & P. Mag. Lorca in 2. 2. art. 11. q. 10. n. 2. Alioqui ſi extranei, & liberi ſint à Chriſtianorum Principum imperio, & iuriſdictione, nihil poteſt ea de cauſa adverſus illos ſtatui. 
 
Quinimo & ſubditorum † infideliũ ritus in quantum Fidei, & Religioni noſtræ non adverſentur, tolerandi erunt, ut ſic faciliùs Christo eos lucrari poſsimus, & ne alia damna, & graviora ſcandala generentur, cap. infideles 24. q. 4. cap. ad menſam 11. q. 3. cum traditis a D. Thom. d. art. 11. & Azorio. 1. par. inſtit. Moral. lib. 8. c. 24. verſ. Vndecimò quæritur, & cap. 25. verſic. Duodecimò quæritur, Covarrubias & alijs ſuprà relatis, & in noſtrorum Indorum terminis eleganter tradit Ioſeph. Acoſta lib. 3. de procur. Ind ſalu. cap. ult. & Lic. Ferdin. Zurita in libe lo de quæſt. concernentibus materias Indorum, Matriti excuſſo anno 1586. q. 25. 
 
Tertiò huius opinionis Auctores eâ conſideratione nituntur, † quòd ſecundùm Innocent. & ſequaces, infideles lege tantùm naturę reguntur, & ideò ſi contra illam delinquant, per Pontificem puniri poſſe aiunt, & eius auctoritate à Principibus Chriſtianis. Quod ſi ita eſt, univerſaliter affirmare debemus, non ſolùm puniri, & debellari poſſe pro peccatis contra naturam, de quibus D. Thom. 2. 2. quæſt. 154. artic. 1. 2. & 12. verùm & pro reliquis, quæ contra legem naturalem committuntur, ut por furto, fornicatione, adulterio, homicidio, & generaliter pro quibuslibet alijs peccatis ſimilibus: cùm † omnia legi, ſive rationi naturali repugnent, ideoq́ue contra naturam eſſe videantur, ut docet D. Thom. in 1. 2. q. 71. art. 6. & q. 94. art. 3. ad 2. D. Damaſcen. lin. 2. de Fide orth. c. 30. D. Auguſt. lib. 12. de Civit. Dei cap. 1. Gregor. de Valẽcia 1. tom. diſp. 7. q. 4. punct. 4. & Ioan. de Salas de legib. diſp. 5. ſect. 12. pag. 95. Hoc autem abſurdũ eſſe contendunt, cùm his † de cauſis nec poſsit, nec debeat Pontifex, bellum inferre, non ſolùm barbaris, & infidelibus, quibus nõ facilê poteſt oſtendi, hæc omnia peccata contra legem naturæ eſſe: ſed ne Chriſtianis quidem, quamvis in eis ratione ſcientiæ graviora ſint. Alioqui ſi propter hoc terras Chriſtianorum publicaret, & alijs Principibus concederet, quotidie poſſet Regna mutare, cùm in omni provincia multi peccatores exiſtant, ut graviter, & eruditè præter alios conſideravit Victoria d. relect. 1. de Indis num. 40. & Aragon. d. art. 8. pag. 291. & ſequenti. 
 
Quibus adijcio, plures † Theologos tenuiſſe, aliquam iuris naturalis ignorantiam eſſe omnino inculpabilẽ, & invencibilẽ, præſertim in iunioribus, hebetioribus, & idiotis; maximè ubi non de primis ipſis, ac puris principijs naturalibus agitur, quale eſt illud; quod tibi nõ vis, alteri ne feceris, & ſimilia; ſed de alijs pręceptis, quæ ab illis paulò remotiora ſunt, & obſcuriores aliquas concluſiones habent, ut colligitur ex D. Thom. in 1. 2. q. 94. art. 6. & ex cap. obijciũtur 7. 32. q. 4. & latè proſequitur Ant. à Corduba in quæſt. lib. 2. q. 4. per tot. Dominic. Soto lib. 1. de iuſtit. & iure, q. 4. art. 4. Aragon d. q. 10. art. 1. pag. 254. Gabr. Vazq. in 1. 2. q. 76. diſp. 122. cap. 1. & 2. Gabr. de Valencia, Zumel. Medina, & alij, quos refert, & ſequitur Ioan. Salas in d. tractat. de legibus, diſp. 5. ſect. 5. & 6. pag. 76. & 80. & noviſsimè P. Franc. Suar. in tract. de Fide, diſp. 17. ſect. 2. ex numero 5. 
 
Qvartò, † pro eâdem opinione perpenditur, in prædicatione Fidei contineri etiam prædicationem pœnitentię, & remiſsionem peccatorum, ut habetur Luc. ult. ibi: Quoniam ſic ſcriptum eſt, & ſic oportuit, Chriſtum pati & reſurgere à mortuis tertia die, & prædicare in nomine eius pœnitentiã in remiſſionem peccatorũ in omnes gentes. Et hoc fuit † propoſitum prędicationis Divi Ioannis, & Christi domini, quod generaliter ad omnes gentes ſpectat, ſecundùm D. Paul. ad Roman. 10. & ad Gal. 3. unde cõtraria inter ſe, & repugnantia eſſe videntur, † infidelibus iſtis Fidem ſuadêre, quæ omniũ pręteritorum peccatorum remiſsionẽ iudulget, & eos ob eadem peccata, quæ commiſerunt, punire, & vi & armis debellare. Non enim Christvs † venit, ut iudicet mundũ, ſed ut ſalvetur mundus per ipſum; & ita Propheta inſinuavit, dum dixit: Ecce Rex tuus venit tibi manſuetus ſedens ſupra aſinam. Prædictaq́ue † Indorum vitia, quamvis gravis, & illis innata eſſent, Religionis, ac doctrinæ Chriſtianę inſinuatione, & conſuetudine, magis quàm armorum terrore, & violent â ab eorum animis removeri, & ablegari debuerunt. Nam, † ut præclare tradit Plutarch. in vita Pompeij: Homo ſuapte natura neque efferum eſt, neque quod domari non poſſit animal; ſed vitijs cõtra naturam utendo, degenerat. Diſciplina porrò, locorumq́ue, & victus mutatione etiam feræ cicurantur, ſævitiamq́ue ſuã cultui mãſuetiori addictæ, exuunt: unde Horatius: Nemo adeò ferus eſt, ut non miteſcere poſſit Si modò culturæ patientem accommodet aurem. 
 
Et multis experimentis † compertũ eſt, nihil Religione Chriſtianâ piè, & ſuaviter hominum cordibus inſinuatâ, potentius, atque efficacius eſſe, ad tuẽda naturæ iura, ad barbariem, & feritatem deponendam, & benefaciendũ omnibus, ad lædendum neminem, ad vitam quietiſsimè traducendam, ut piè & eleganter proſequitur † Clemens Alexand. in epiſt. exhortat. ad Gentes, pag. 2. docens, quòd Deus veræ Fidei, & Religionis canticis, & carminibus, longè melius, quàm Thracius ille Orpheus, & Thebanus, & Methymnæus: Difficillimas feræs homines mãſuefecit. Volucres quidem, eos, qui ex ipſis ſunt leves: ſerpentes verò, eos qui deceptores: & leones, eos qui ſunt animoſi, & ad iram concitati: ſues autẽ, eos, qui ſunt voluptati dediti: lupos autẽ, eos, qui ſunt rapaces: lapides autẽ, & ligna ſunt inſipientes; vide quantũ potuerit novum canticũ homines ex lapidibus, & homines fecit ex feris, Thom. Boz. de ſign. Eccleſ. lib. 7. c. 6. pag. 282. lib. 10. cap. 16. & lib. 22. c. 2. Acoſta omnino legendus de procur. Ind. ſalut. lib. 4. cap. 4. pag. 396. Balthaſ. Chavaſius de notis veræ Religion. lib. 4. §. 2. in fine, pag. 907. Gaſpar Sanctius ſup. Iſai. capite 11. numer. 14. Fr. Ludovic. Granatenſ. in Symb. Fidei, 4. part. cap. 1. 2. & 5. par. cap. 25. & ante eos † Lactantius lib. 3. de falſa ſapien. capit. 26. ubi. ſic ait: Dei præcepta quantum valeãt in animis hominum quotidiana experimẽta demonſtrant. Da mihi virum, qui ſit iracundus, maledicus, effrænatus, pauciſſmis Dei verbis tam placidum, quam ovem reddam. Da cupidum, avarum, tenacem, iam tibi cum liberalem dabo, & pecuniam tibi plenis manibus largientem. Da timidum doloris ac mortis, iam cruces, & ignes, periculum omne, & taurum contemnet. Da libidinoſum, adulterũ, ganeonem iam ſobrium, caſtum, continentẽ videbis. Da crudelem, & ſanguinis appetentem, iam in veram clementiam furor illius mutabitur. Da iniuſtum, inſipientem, peccatorem, continuò æquus, prudens, & innocens erit; uno enim lavacro malitia omnis abolebitur. 
 
Idem non minus eleganter notavit Iuſt. † Lipſ. in monit. ad Polit. cap. 2. ſic ſcribens: Nulla res magis animos, & mores componit, quàm religio: & illa, ubi in pectus demiſſa, virtutum agmẽ ſequitur. In primìs manſuetudo quædam animi, & trãquillitas, bona imperantibus, & quæ faciles, obnoxioſq́ue præceptis reddit. Quod ſumere potuit à Clem. † Alex. lib. 4. Strom. cap. 6. pag. 527. ubi ait, Spiritũ ſanctum, quo Chriſtiani ungũtur, reddere mentem benè compoſitã, & Deo gratam, & ei talem indere qualitatem, ut perpetuâ fruatur lętitia, cùm in ſe inhabitantem habeat Spiritum Sanctũ, qui eſt lucidus; & abſtergit ac expellit omnes vitiorum ſordes, & maculas. 
 
Quam opinionem ſi quis defendere velit, ad argumenta, quæ pro contraria retulimus, reſpondêre poterit. Non obſtare primum † ex tyrannidis vitio deſumptum, quo Indorum Reges, ut plurimùm, uti probavimus. Nam omiſſâ ſolutione Epiſcopi Chiapenſis in Apolog. contra Sepulved. fol. 15. & ſequentib. & in reſponſ. ad obiect. eiuſd. replicat. n. fol. 45. qui reſpondet, hanc cauſam ſufficientẽ non eſſe; cùm Indi ſub illorum imperiũ pacificè viverent, & Hiſpanorum opem non implorarent, de qua egimus ſup. cap. præcedenti n. 89. & ſeq. perpendi etiam poteſt, duos † Principes, quorũ unus ſit fidelis, & alter infidelis, eo modo ſe habêre inter ſe ſe, quo duo homines privati, ut conſiderat Aragon d. 2. 2. q. 10. art. 8. pag. 291. & Acoſta d. lib. 2. cap. 4. pag. 221. 
 
Vnde † ubi Indorum Reges legitimè ſuo more, ac modo imperio potiebantur, non potuerunt co ab Hiſpanis privari, & multo minus debellari, aut interfici, quamvis crudeliter & tyrannicè dominarentur: cũ † iuxta veriorem, & receptiorem ſententiã nemo poſsit privatâ auctoritate ſpoliare, vel occidere tyrannum, titulo iuſto regnantem, adeò ut contrarium aſſerere hæreticum ſit, ut poſt D. † Thom. lib. 1. de. regim. Princip. cap. 6. & Concil. Conſtantienſe ſeſſ. 15. reſolvit Caietan. 2. 2. q. 64. art. 3. Caſtrus lib. 13. adverſ. hæreſ. verſ. Subditus, & lib. 14. verb. Tyrannus, Sylveſter in ſum. eod. verb. Gregor. Lopez in l. 10. tit. 1. par. 2. Sepulved. lib. 1. de Regno, Caſtaldus in tract. de Imperatore, q. 82. & plures alij, quos refert, & ſequitur Gigas in tract. de crim. lęſę Maieſt. q. 65. per tot. Covar. in 4. 2. par. cap. 3. §. 4. num. 6. Sotus de iuſt. & iure lib. 5. q. 1. art. 3. Menchaca lib. 1. controverſ. illuſt. q. 8. n. 33. Menoch. de recup. poſſ. remed. 10. num. 83. Petr. Gregor. lib. 26. de Repub. cap. 5. num. 24. Gregor. de Valencia 2. 2. diſp. 5. quæſt. 8. punct. 3. Leſsius lib. 2. de iuſtit. & iure, cap. 9. dub. 4. Ioan. Mariana lib. 1. de Rege cap. 6. Franc. Vivius in commu. opin. concluſ. 310. Molina tom. 4. tractat. 3. diſput. 6. Azorius part. 1. lib. 8. cap. 12. quæſt. 17. & capite 26. quęſt. 7. & part. 3. lib. 2. cap. 2. quæſt. 1. & cap. 7. q. 30. Balthaſ. Ayala de iure & offic. belli, lib. 1. cap. 25. & ſequẽtib. Ioan. Garcia in tract. de nobilit. gloſſ. 2. numer. 28. & latiſisimè & noviſsimè Pat. Suarez in defenſ. Fidei lib. 6. cap. 4. per totum, Mag. Marquez in Gubernat. Chriſt. lib. 1. cap. 8. Petr. Andr. Canonherius in Aphoriſ. moral. Hippocrat. pag. 335. & noviſsimè † Pat. Iacob. Gordon. in ſua Chronograph. anno 1589. pag. 478. ubi cùm narret necẽ illatam Regi Gallię Henrico 111. cui ſimilis altera contigit in Henrico IV. ann. 1610. ſic elegãtiſsimè inquit: Sed parce Lector quiſquis es, facere nõ poſſum, ut hoc malè feriati hominis, & iniqui percuſſoris facinus temerarium vehementer non damnem. Scribant exterarum nationum homines, quæ velint: ego nullo unquam Divino, vel humano iure permiſſum puto, ſubdito privato aut cuivis perſonæ, his artibus in Principem inſurgere, quamvis ille hæreticus foret, ne dum ſi legitimus, ſi Catholicus eſt, ſi Rex Chriſtianiſſimus, in ſcelere nulla religio eſt, & malis artibus Divinum Numen nunquam benè colitur. 
 
Secundo verò argumẽto ex multitudine, & gravitate aliorũ delictorum deſumpto, quæ Indi iſti cõtra legẽ, & rationẽ naturalẽ perpetrare ſolebant, & ex eo, quòd humanas carnes edebãt, reſpõderi etiã poteſt, negãdo hoc ſuffciens † eſſe, ut Chriſtiani poſsint adverſus infideles ſibi non ſubiectos animadvertere, neque ad id Romani Pontifices interventionem quicquam proficere, quem infideles recognoſcere non tenentur, ut huius opinionis Auctores affirmant. Præſertim cùm reverâ eadem † ſint, vel etiam minus gravia eorundem Indorũ crimina, quã quæ olim, & hodie de alijs nationibus memorantur; quibus tamen nunquam legimus ob hanc cauſam bellum indictum, ut obſervat Ioſeph. Acoſta d. lib. 2. cap. 5. & Fr. Auguſt. Davila in d. hiſt. Mexican. lib. 1. cap. 30. 
 
Nefariæ † namq; libidinis vitiũ frequentiſsimum olim fuit etiam Iudæis Divinâ lege inſtitutis, & Romanis rerum dominis, plurimiſq́ue alijs gentibus, & uſque adeò non faſtiditum, ut etiã in media Roma antiquitùs eſſent publica, apertiſsimaq́ue obſoletorum loca, & graviſsimi Philoſophi publicos habuerint concubinos, & † Adrianus Imperator Ganymedi ſuo Divinos honores indulſerit, temploq́ue urbe, & publicis ſacrificijs honeſtandũ curaverit: & in Stellam cœleſtem cõverſum aſſeruerit, ut pluribus tradunt Dio Caſsius, & Spartian. in Adriano, Pauſanias in Arcadicis lib. 8. D. Hieronym. lib. 20. adverſ. Iovin. Nicol. Leonic. de var. hiſtor. lib. 2. cap. 19. & Conſtant. Landus in explicat. veter. numiſmat. pag. 91. 
 
Ieroſolymis † etiam circa Templũ, omnium eo ſęculo ſanctiſsimum, effœminatorum ædiculę, lupanaris inſtar, ſtructæ fuerunt, ut conſtat ex 4. Reg. cap. 24. & 2. Machab. cap. 4. & ex alijs, quæ latè proſequitur D. Hieron. explicans illud Iſaiæ cap. 2: Et pueris alienis adhæſerũt, Thom. Boz. de ſignis Eccleſ. lib. 7. cap. 4. & Gaſpar Sanctius ibîdem num. 12. 
 
De † Amorrhęis quoque, & cęteris Palęſtinis tot, & tam immania ſcelera ſacra Scriptura recenſet, ut non videantur horribiliora Indis obijci poſſe, etiam ijs, quos Caribes vocant, qui ſunt omnium truculentiſsimi, ut conſtat ex illo loco Sapient. 12. verſ. 5. & 6. cuius ſup. cap. 12. num. 76. meminimus. Et tamen nõ ob hęc ab Hebræis bellari potuiſſent, niſi expreſsũ Domini præceptum interveniſſet, cui imputari non poteſt, ſi delêre iubeat nationes, quas fecit; novit enim quid cuiq; fieri debeat, ut ſubijcitur in dict. c. 12. Sapient. verſ. 12. & ſeq. Et prætereà alię quoq; cauſæ illius belli fuiſſe perhibentur, de quibus inſrà in reſponſione quìnti argumenti ſuſiùs agemus. 
 
Afrorum † item vitia adeò extollit Salvian. lib. 7. de provident. ut Indos ſu turpitudine vincere videãtur: ſic enim de illis ſcribit: Omnes nationes habent, ſicut peculiaria mala, etiam quædã bona. In Afris penè omnibus neſcio quid non malũ? Si accuſanda eſt inhumanitas, inhumani ſunt: ſi ebrietas, ebrioſi ſunt: ſi falſitas, fallaciſſimi: ſi dolus, fraudulentiſſimi: ſi cupiditas, cupidiſſimi: ſi perfidia, perfidiſſimi. Impuritas eorum, atque blaſphemia his omnibus admiſcenda non ſunt, quia illis ſuprà diximus malis aliarũ gẽtiũ, his autem etiam ſua ipſorum vicerunt. Ac primũ, ut de impuritate dicamus, quis neſcit, Africã totã obſcœnis libidinũ tædis ſemper arſiſſe, nõ ut terrã, ac ſedẽ hominũ, ſed ut Ætnã putes impudicarũ eſſe flammarũ? &c. Et poſt alia: Nã ſicut in ſentinã profundæ colluviones omniũ ſordium, ſic in mores eorum, quaſi ex omni mundo vitia fluxerunt. 
 
Carpocratiani † etiam hęretici, qui alio nomine Gnoſtici dicti ſunt, adeò turpem, & flagitioſum vivendi modum profitebantur, ut nefando concubitu matres, & ſorores violarẽt, uxores cõmunes haberent, omnẽ ſpeciẽ virilis coitus, ac libidinoſæ ad mulieres conſuetudinis in ſingulis corporis mẽbris exercêrent. Incantationes quoq; veneficia, ac idololatrias perficiẽtes, abortus procurantes, & ipſam ſuam ſinaxim, ac communionẽ turpitudine multiplicis coitus polluentes: comedẽtes, ac contingentes tũ humanas carnes, tum alias immunditias. Et quod peius fuit, has tã nefandas, & ſceleſtas actiones Religionis Chriſtianæ velo perſuaſione diabolicâ contegentes, ita ut turpẽ ignominię notã univerſæ Chriſtianorum multitudini ſuo tẽpore inuſerint, ut graviter narrat, & dolet Epiphan. hęreſi. 26. & 27. Irenę. lib. 2. cap. 24. Tertul. de præſcript. adverſ. hæreſ. cap. 48. Clem. Alexand. & eius addition. Gentian. Hervet. lib. 3. Strom. cap. 1. & in notis collectan. pag. 807. Euſeb. Cæſariẽſ. lib. 4. hiſt. Eccleſ. c. 7. & alij, quos refert Cardin. Baron. in annal. Eccleſ. rom. 2. ann. Christi 120. num. 21. & 22. & Martin. Delr. lib. 3. diſquiſ. magic. par. 1. q. 1. pag. 188. & quæſt. 3. ſect. 2. pag. 207. 
 
De † Leſtrigonibus quoque narrat Homer. Odiſeæ K, quòd antropophagi erãt, unde in veteri gloſſario ita cognominantur Striges, & magi noſtri tẽporis, qui pueros maximè adhibent ad ſacrificia, eorumq́ue ſanguinem lambunt, & carnes vorant. 
 
Plures † item alię gẽtes olim fuiſſe commemorantur, quę profana convivia humanarum carnium exercebant, ita ut nec parentibus parcerent, ut cõſtare poterit ex traditis à Tertulliano lib. 1. contra Marcion. D. Hieron. lib. 2. cõtra Iovinian. D. Chryſoſt. hom. 10. in Matth. Euſeb. lib. 1. de præparat. Evang. cap. 3. Alex. ab Alexan. lib. 3. Genial. cap. 1. ubi eius additionator Tiraq. quâ ſolet diligentiâ plura congeſſit. Et de † Britannis & Polonis idẽ ſcribit Plinius lib. 30. cap. 1. D. Hieronym. d. lib. 2. adverſ. Iovini. Radevicus lib. 3. hiſt. cap. 1. Bap. Fulgoſ. lib. 9. memorab. cap. 2. fol. 314. Thom. Bozius de ſign. Eccleſ. lib. 22. cap. 2. in fine. 
 
Et † de Braſilienſibus, Æthiopibus, & alijs Orientalibus Maffæius lib. 15. hiſt. Ind. pag. 360. & Molina de iuſtit. & iure, tract. 2. diſp. 34. pag. 167. ubi aiunt, maximum fuiſſe Chriſtianis Prędicatoribus laborem apud Braſilienſes in cohibenda huius funeſti ac feralis cibi conſuetudine: † quo illi nullum palato gratius edulium norãt, atque ob id ipſum gravia non ſemel adiere diſcrimina. Et quòd aiebãt Barbari, intinctis ſacro baptiſmate carnibus, multum de priſtina ſaporis gratia deperire. 
 
Vt ſic interim omittamus turpitudines, quas † Romani in feſtis Floralibus, Bacchanalibus, & Venereis admittebant, & præſertim † in Lupercalibus, in quibus tanta erat ſtultitia, ut ſuperſtitioſæ fœminę, quę fœcunditatem ſuam deſperabant, miniſtris tam infamis ac execrandę ſolemnitatis ſe exponerent, & dorſo, ventre ac palmis ſcuticæ verbera acciperẽt. De quibus Ovid. lib. 2. Faſt. ſic loquitur. 
 
 Nupta quid expectas? non tu pollentibus herbis Nec prece, nec magico carmine mater eris. Excipe fœcundæ patiẽter verbera dextræ Iam ſocer optatum nomen habebit avi. Iuſſæ ſua terga puellæ Pellibus exſectis percutienda dabant Luna reſumebat decimo nova cornua mẽſe Virq́ue pater ſubitò, fœmina mater erat. 
 
Aſsyrij † quoque, & Lydij vetuſtis, & ſpurcis moribus, virginum nuptias non aliter celebrabant, quàm ſi priùs in honorem Veneris alicui peregrino ſui corporis copiam feciſſent, aut dotem ſcortando coadunaſſent. 
 
Varios item alios nõ minus fœdos,[*] quàm feros, ac tyrannicos vivendi ritus, hodie Turcę exercent, & olim plures aliæ gentes exercuerunt: de quibus multa tradunt † Solinus lib. 5. cap. 43. Iuſtin. Athenagor. Tertul. Origen. Auguſt. Cyprian. Arnob. Clem. Alexand. Prudentius, Nazianz. & alij, qui apologias, & orationes contra Gẽtes ſcripſerunt, Ioan. Boëm. in lib. de morib. omn. Gent. Tiraq. in ſuis legib. connubial. Ioan. Boter. in relat. univerſ. Th. Boz. omnino legendus de ſign. Eccleſ. lib. 7. cap. 4. & lib. 2. cap. 10. & in tract. de iure ſtat Eccleſ. lib. 2. cap. 15. Simõ Maiol. in dieb. Canicul. tom. 2. colloq. 1. per tot. & tom. 4. colloq. 4. de origine humanę ſociet. ex pag. 1. Perei. ſup. D. Paul. ad Roman. 2. diſp. 11. 12. & 13. Lilius Girald. in ſua hiſtor. Deor. & in noſtris ferè terminis Acoſta, & Fr. Auguſt. Davila ubi ſuprà, Gregor. de Valencia diſput. 7. quæſt. 4. punct. 1. Alphonſ. à Caſtro lib. 2. de leg. pœnal. cap. 14. Sotus lib. 1. de iuſt. & iure, q. 4. art. 4. Azor 1. p. inſt. Moral. lib. 6. cap. 60. & ſeqq. & par. 2. lib. 3. cap. 14. q. 3. & 4. & Pat. Ioan. Salas, qui plurima cõgerit in dict. tract. de legib. diſp. 5. ſect. 6. pag. 79. 
 
Ad tertium argumentum de cruentis Indorum ſacrificijs, & horrendis innocentum mactationibus, reſpondetur, id † quoque ſufficiens non eſſe, ut infidelibus bellum iuſtè inferatur; quia moraliter loquendo, ſi per viã belli eiuſmodi ſcelerum extirpatio, & innocentiũ defenſio quærenda eſt, plures tali bello abſumentur, quàm ulla Barbarorum tyrannide, aut ſacrificiorum immolatione perire potuiſſent. Et ita omni prorſus ratione carêre videtur, eos velle defendere quorum graviorẽ perpetres cędem, ut advertit Acoſta dict. lib. 2. de procur. Ind. ſalut. cap. 6. pag. 232. & Mag. Bañez dict. 2. 2. q. 10. artic. 10. pag. 535. verſic. Tertia concluſio. 
 
Quibus ego non incongruẽter adijcio, † Eccleſiam tolerare ſolêre ritus Paganorum etiam nobis ſubiectorũ, ob maiora damna, & ſcandala vitãda, ut ſup. n. 30. probavimus: unde multò magis in non ſubditis idem ob eandẽ rationem tolerare debebit, ſaltem pro eiuſmodi peccatis, quæ ante exactam fidei noſtræ intelligentiam & ſuſceptionem commiſerunt: cùm † conſuetudo eorum, etiam improba, à temporali pœna eos excuſare videatur, iuxta ea, quæ latè tradit Gloſſa & Ancharr. in cap. cùm venerabilis, de conſuetud. Roman. ſingul. 19. & cõſ. 283. Oldrad. conſ. 9. Iaſ. in l. de quibus, n. 8. D. de legibus, Cremẽſis ſingul. 149. D. Covarrub. in cap. quamvis pactũ, 1. part. §. 7. n. 12. de pact. lib. 6. Aviles in c. 18. Prętor. num. 28. Hippol. de Marſ. in prax. crim. §. ulterius num. 9. & §. quoniam, n. 97. & 98. Tiraq. de pœn. tẽper. cauſ. 42. & eo non relato Pet. Pechius in cap. ſine culpa 18. de regul. in 6. n. 4. Vbi multum in noſtris terminis tradũt ex Plutarch. problem. capite 83. quod cum † Romani olim Barbaros quoſdã Dijs immortalibus hominem immolaſſe accepiſſent, Magiſtratus eorum accerſendos, puniendoſq; putaverunt. Quos tamen poſteà cùm id conſuetudine quadam feciſſe accepiſſent, impunitos dimiſerũt, aliaſq́ue id poſthac facere prohibuerunt. 
 
Prætereà reſponderi etiam poterit iuxta mentem Epiſcopi de Chiapa, Victoriæ, & aliorum, quos ſuprà citavimus, † ſecluſâ omni lege poſitivâ, Divinâ, vel humanâ, non facilè demonſtrari poſſe, an eiuſmodi hominum ſacrificia naturali iure prohibita ſint, cũ videamus olim in uſu fuiſſe apud omnes ſermè nationes, non ſolùm barbaras, verùm & eas, quæ maiori ſcientiâ, & prudentiâ pollêre videbantur, ut de Hebræis paſsim deplorat Scriptura, deuteronom. 12. 4. Regum 3. Sapient. 14. & in alijs locis, quę retulimus ſup. cap. 12. num. 76. Vbi † inter alia mentio fit idoli Moloch, de cuius initio, & ſignificatione, & qualiter illi humanæ victimę immolarentur, & an Salomon ei proprium filium ſacrificaverit? & etiam de alijs idolis Hebræorum plura poſt alios, quos refert, tradit diligentiſs. Pat. Ioan. Pineda de reb. geſtis Salomon lib. 7. cap. 11. per totum, Pat. Ludovic. Balleſter. in Onomatograph. verb. Gehenna, pag. 157. Fr. Ioan. à Ponte in conven. utr. Monarch. lib. 3. cap. 16. §. 4. pag.108. & Bernar. Aldrete de antiq. Hiſpan. lib. 2. cap. 2. ex pag. 184. ubi etiã de Arabis, Palęſtinis, & alijs nationibus agunt. 
 
Africanos † quoque, & pręcipuè Carthaginenſes, huic ſceleri valdè deditos fuiſſe, comperimus. Nam non captivos tantùm, & extraneos homines, verùm & proprios filios ſpõtè Saturno immolare ſolebant, & qui liberos non habebant, à patribus emptos, ipſis adſtantibus, & lacrymas, & gemitum cõprimentibus, immaniſsimè trucidabant: ut ultra ea, quæ d. cap. 12. cõmemoravimus, latè probant Dionyſ. Halicarnaſ. lib. 1. Plutarch. in lib. de ſuperſtitionib. Lactan. Firmian. lib. 1. Divin. inſt. cap. 25. D. Auguſt. lib. 7. de Civit. Dei capit. 19. & 26. Nizephor. lib. 18. cap. 13. Minutius Fœlix in Octavio, Quint. Curt. lib. 4. ubi de Tyrij obſidione, Simon Maiol. tom. 2. colloq. 1. pag. 74. Petr. Fab. lib. 3. Semeſt. cap. 2. pag. 26. Thom. Bozius de ſign. Eccleſ. lib. 22. cap. 2. & noviſsime Fr. Raph. de la Torre in 2. 2. q. 93. art. 5. pag. 37. & Franc. Torreblanca de Magia divinatrice lib. 1. cap. 17. & 18. unde Silius Italicus inquit: 
 
 Mos fuit in populis, quos condidit advena Dido. Poſcere cæde Deos veniam, ac flagrantibus aris, Infandum dictu, parvos imponere natos. 
 
Romani † etiam eâdem cæcitate, & feritate laborarunt, antequàm S. C. id ſeverè prohibuiſſent, ut ſuprà cum Plinio, & alijs tradidimus, & conſtat ex Suetonio in Claud. cap. 24. & in Octavio cap. 15. ubi † agens de obſidione Peruſij, inquit: Scribunt quidam trecentos ex dedititijs electos utriuſq; ordinis, ad aram Divo Iulio ſtructam, Idibus martij oſtiarum more mactatos. Et conducunt † carmina Virgilij lib. 2. Æneid. 
 
 Sanguine placaſtis ventos, & virgine cæſa. 
 
Et lib. 10. ubi Æneam inducit, octo iuvenes uno ſacrificio immolantem: 
 
 — Sulmone creatos Quatuor hic iuvenes, totidem, quos educat Vfens, Viventes rapit, inferias quos immolet Vmbris, Captivoq́ue rogi perfundat ſanguine flammas. 
 
Quibus in locis Servius, Pontanus, & Cerda plura de eiſdem ſacrificijs notarunt, & Tertul. in lib. de ſpectacul. cap. de munere, & Petr. Fab. lib. 2. Semeſtr. cap. 10. pag. 139. docentes, in † ſepulchris virorum fortium captivos necari à Romanis ſolere, quoniam animas defunctorum humano ſanguine propitiari creditum erat. Quod poſtquam crudele viſum eſt, † placuiſſe gladiatores ante ſepulchra dimicare; qui à buſtis buſtuarij dicti sũt. Sic impietatẽ voluptate adumbrantes. Atque hinc gladiatorum munera, & ſpectacula originem habuiſſe. 
 
Quibus planè (ut rectè advertit Thomas Bozius d. lib. 7. cap. 4.) nihil † atrocius fingi potuit, cùm pro ludo, atque adeò honore exiſtimarent, homines conducere, qui ſe mutuis vulneribus cõfoderent, ut alijs eſſent oblectamento. Quod ſępius quotannis fiebat. Et laudi Traiano datur, quem vocant Optimum Imperatorem, quòd uno munere decem millia gladiatorum populo exhibuiſſet. Quouſque † cruenta hæc ſpectacula à pijſsimo Imperatore Conſtantino prohibita ſunt in l. unica, C. de gladiatorib. lib. 11. ad cuius illuſtrationem prędicta adnotaſſe iuvavit, & plura alia, quę obſervat Alciat. lib. 1. Parerg. cap. 22. Pet. Fab. dict. cap. 10. & in Agoniſtico, Obſervat. Divini, & human. iur. pag. 196. Caſaubonus in vit. Cæſar. pag. 146. Briſſonius, verb. Ludus gladiatorius, Ręvard. lib. 2. coiectan. cap. 8. & Iacob. Duran. Caſſellius lib. 1. var. cap. 8. 
 
Eandem etiam Romanorum inhumanis immolationibus conſuetudinẽ exemplo ſuo gravius adhuc oſtendit Marius, † Dijs Averruncanis, ſeu malorum depulſoribus, filias ſuas ſacrificans, ut ex Doroth. lib. 4. rer. Italic. refert Clemen. Alexand. in lib. adhortat. adverſ. Gent. pag. 46. non aliter atque Achaz † Hebræorum Rex proprium filium inimicorum ſuorum idolo ſimili ratione immolaſe refertur lib. 4. 
 
Reg. cap. 16. & lib. 2. Paralipom. cap. 28. Ioſeph. Iudæus lib. 9. antiquitat. cap. 12. & poſt alios tradit Ioan. Lorinus ſup. Sapient. cap. 12. pag. 428. & Didac. Matut. de proſap. Christi in 4. ętate mundi, cap. 5. §. 5. fol. 216. 
 
Qua de cauſa ego aliquando exiſtimabam, hoſtiarum † victimarũq́; nomen, quod Romani poſteà pro animalibus in ſacrificium oblatis, & cæſis uſurparunt, inde originẽ habuiſſe, quòd antiquitus illis erat in more, ipſos hoſtes victos, & ad id ſervatos, ſacrificare; licèt D. Iſidor. lib. 6. Etymol. capit. 19. pag. 115. & lib. 1. different. pag. 44 doceat, quòd hoſtiæ apud veteres dicebantur ſacrificia, quæ fiebant, antequàm ad hoſtem pergerent: victimæ verò, quę poſt victoriam devictis hoſtibus immolabantur; cui conveniunt aliæ etymologiæ, quas ex Agelio, Feſto Pompeio, & alijs refert Lilius Girald. de Dijs Gent. ſyntagm. 17. pag. 464. Blondus de Roma. triumph. lib. 1. pag. 23. & 49. & Ioan. Funger. in Etymologico, verb. Hoſtia, & verb. Victima, & ita explicant illud Ovidij 1. Faſtor. dũ inquit: 
 
 Victima, quæ cecidit dextra victrice vocatur, Hoſtibus à cæſis hoſtia nomen habet. 
 
Neque † mirum videri debet, Romanos his cruentis mactationibus aliquando indulſiſſe, cùm ſe ipſos occidere, & devovere, vel occidendos vẽdere facile, & glorioſum exiſtimarent, prout & Thebanis, & alijs in more fuiſſe, multis probat Alciat. lib. 4. Parergon, capit. 4. Tiber. Decian. lib. 9. cap. 2. Iuſt. Lipſ. lib. 2. Saturnal. cap. 5. & Gomez de Ameſc. in tract. de poteſtate in ſe ipſum lib. 1. cap. 3. ex n. 16. 
 
De † Tauris item, Theſſalis, Cretenſibus, Lesbijs, Focenſibus, Albanis, Sardis, Scythis, Leucadibus, Liceis, & Pergęis, multiſq́ue alijs populis, qualiter humanis victimis dæmonibus fuis libarent, plura tradunt Herodot. in Melpom. Strabo lib. 11. D. Auguſt. lib. 18. de Civit. Dei cap. 53. & in lib. ad quod vult deum num. 26. & 27. to 6. Clem. Alexand. Simon Maiol. & Torreblanca ubi ſuprà, Lilius Girald. dict. ſyntag. 17. pag. 529. Marquard. d. tract. de Iudæis, & infidel. 3. par. cap. 1. num. 16. & Lorin. in dict. cap. 12. Sapient. pag. 425. 
 
De Gallis, † Francis, Germanis, Britãnis, Lithuanis, Northmanis, Dãnis, & alijs Borealibus idem tradunt Plin. lib. 30. cap. 1. Titus Livius lib. 2. decad. 3. Iul. Cæſar de bello Gallico lib. 6. Cornel. Tacit. in lib. de morib. German. Strabo lib. 4. in fine, Lactan. lib. 1. Divin. inſtit. cap. 8. Euſeb. lib. 4. de pręparat. Evangel. Procop. lib. 2. belli Got. Diethmar. lib. 1. hiſt. Northman. Cromerus lib. 15. de reb. Lituan. Giraldus ſyntag. 9. pag. 295. & Thom. Bozius dict. lib. 22. cap. 2. ubi referunt, apud has gentes hunc ferum morem non ita pridem deſijſſe. Quem in Gallis, & Germanis notavit etiam Lucan. † libro 1. Pharſal. dum ait: 
 
 Et quibus immitis placatur ſanguine diro Theutates, horrenſq́ue feris altaribus Hæſus. 
 
Theutatem † enim illi, Mercurium, & Martem, Hęſum appellabant, ut docet nos Livius lib. 6. decad. 3. Cęl. Rhodig. lib. 22. lect. antiq. cap. 16. Lilius Giral. & Bozius ubi ſub. & Carol. StePhan in dictionar. verb. Theutates, addens ex Strabone, † ad hæc ſacrificia Gallos Druidibus miniſtris uſos fuiſſe: & quòd alij immani magnitudine ſimulachra habebant, quorum, contexta viminibus membra, vivis hominibus complebant; quibus ſuccenſis, circunventi homines flammâ exanimabantur: quoſdam ſagittis configebant, & intra ſacras ędes patibulo ſuffigebant. 
 
In quod vitium tandem † noſtros etiam Hiſpanos Phœnicum, Græcorum, Carthaginenſium, & aliarum nationum imitatione, & communicatione delapſos, innumeros homines, & plerumque proprios liberos immolare ſolitos fuiſſe, teſtis eſt Strabo lib. 3. de ſitu Orb. Euſeb. in orat. inm laud. Cõſtantini Magni, Florian. de reb. Hiſp. lib. 2. cap. 18. Zamallo lib. 5. capit. 5. Ludovic. Nonius in Hiſpan. capit. 66. Ambroſ. Morales lib. 6. cap. 10. & poſt eos Fr. Ioan. à Ponte in dict. conven. utri. Monarch. lib. 3. cap. 16. §. 4. & 5. ubi in hunc morem adducit, & illuſtrat Concilium † Illiberitanum cap. 2. & 3. ubi de pœna flaminum, ſive Sacerdotum tractatur, qui cruenta hęc ſacriſicia peragebant. 
 
 Tantum † religio potuit ſuadere malorum, Quæ toties peperit ſcelerata atque impia facta. 
 
Qvarti verò argumenti vis, quæ ex graviſsimo & Deo ſemper infeſto idololatriæ crimine ſumitur, quod Indorum gentes ita turpiter, & enormiter exercuiſſe probavimus, nõ difficulter evitari poterit, ſi cum Auctoribus huius ultimæ opinionis negaverimus, infidelibus † nobis non ſubiectis ob eam tantùm rationem bellum iuſtum inferri poſſe, quemadmodum nunquã ab Eccleſia illatum legimus, quamvis ubique gentium hoc ſcelus multifariam frequentatum fuiſſe reperiamus. Quis enim hac in parte † antiquorum romanorum cæcitatem, & ſtoliditatem ignorat? qui in id ſtultitię prolapſi sũt, ut ſpurciſsimâ impuritate Venerem, Cupidinem, pudendaq́ue etiam membra cœlo dignarentur, & Divino honore colerent. Et ut refert D. Auguſt. lib. 2. de Civit. Dei cap. 25. & lib. 4. cap. 8. & 16. præter propria idola, quæ colebant, omnes Gręcię, & aliarum ſubactarum nationum ſuperſtitiones in patriam tranſtulerunt, & ſingulis actibus, imò & ſingulis motibus Deos diverſos præfecerunt. Cui conſentiens Leo Papa ſerm. 1. de Petr. & Paul. ait: Cùm penè omnibus Roma dominaretur gentibus, omnium gẽtium ſerviebat erroribus: & magnam ſibi videbatur aſſumpſiſſe religionem, quia nullam reſpuebat falſitatem; ita ut pluſquàm triginta Deorum millia Roma triumphans coluerit, & trecenti Ioves extiterint, atque ut canit Virgilius Æneid. 8. 
 
 Maxima tercentum totam delubra per Vrbem. 
 
Vt ex Marco Varrone, & alijs prodit D. Auguſt. ubi ſup. Blond. de Roma. triumph. lib. 1. per totum, Lilius Giral. in ſua hiſt. de Dijs Gent. & alij relati à Ioan. Pineda de reb. Salomon. lib. 5. cap. 5. ſect. 1. num. 4. pag. 307. lib. 7. cap. 10. num. 8. pag. 508. Maiol. in diebus Canicul. 1. tom. colloq. 2. pag. 51. Thom. à Ieſu de procur. omniũ gent. ſalut. lib. 11. part. 1. cap. 1. pag. 761. & ſeqq. & Bern. Aldrete de antiq. Hiſp. lib. 3. cap. 6. 
 
Ægyptij † quoque, ad quos omnes profani Scriptores initium idololatrię referunt (unde Celm. Alexan. in epiſt. exhortator. contra Gentes, pag. 22. Ægyptum impietatis, & ſuperſtitionis magiſtram appellat) non ſolùm cœli Aſtra, Solem, Lunam, & Stellas, reliquaq́ue elementa, ut Deos adorarunt, & obſcœnos, & iniurioſos homines, perditoſq́; latrones, ut Iovem, Saturnum, Martem, Mercurium, Venerem, Iſidem, & Oſirim, & aliorum ſceleratorum turbam; ſed etiam Nilum fluvium, & crocodyllos in eo naſcentes, & vix aliquod animal utile, aut nocivũ reliquerunt, quod eâdem veneratione non proſequerentur, ut canes, boves, oves, hircos, catos, ibices, vulpanſares, fenices, anguillas, & ſimilia; & multa item herbarum, & leguminum genera, ut poſt Herodot. Diodor. Sicul. Plin. Solin. Strabon. & alios, tradit D. Augdict. lib. 2. cap. 22. Clem. Alexand & eius additionator Hervetus in epiſtol. contra Gent. Euſeb. de præparat. Evang. cognit. lib. 13. D. Epiphan. in Anchorat. & noviſsime Gaſpar Sanctius ſup. Iſai. cap. 2. verſ. 27. pag. 37. Vnde Anaxandrides Rhodius Poëta eos lepidiſsimè irridet, & etiam † Iuvenal. ſatyr. 15. dum inquit: 
 
 — Quis neſciat qualia demens Ægyptus portenta colat? crocodyllon adorat, Pars hæc: illa pavet ſaturam ſerpentibus Ibim, Effigies ſacri nitet aurea Circopitheci, Illic cæruleos, heic piſcem fluminis, illic Oppida tota canem venerantur, nemo Dianam; Porrum, & cepe nefas violare, ac frangere morſu. O ſanctas gentes, quibus hæc naſcuntur inhortis Numina! 
 
Habebant † alię nationes peculiares Deos, quos in hac, aut illa imagine ſibi adorandos proponebant, utpotè Babylon Belum, Africa Neptunum, Mauritania Iubam, Rhodus Solem, Samos Iunonem, Lemnos Vulcanum, Paphos Venerem, Delphos Apollinẽ, Roma Quirinum, Latini Faunum, Athenæ Minervam, Syria Atergatin, Arcadia Panẽ, Ammonitę Molochũ, Perſia Cœlum & Iovem, Arabia Iovẽ & Bacchum, Gallia, pręter Mercuriũ, Theutatem, & Hæſum. Et ut Sibylla canit de Græcis, ἔργα δὲ χειροποιητὰ γερὰ ρομεν αὶῥρινι μύθῳ, ut refert Ioan. Fũger. in Etymol. verb. Idololatria, pag. mihi 489. 
 
Ad † Hebræos item, & Chaldæos hoc crimen fœdiſsimè prorepſiſſe, & varia idola ſub varijs formis, & nominibus coluiſſe, veluti Miplezet, Tamuz, Beel, & Baal (quod erat quaſi cõmune omnium idolorum nomen, & Iovem ſignificabat) Dagon, Aſtaroth, Meleketh, Moloch, & alijs ſimilibus, paſsim Scriptura ſacra teſtatur, ut cõſtat ex 1. Reg. 15. Ezech. 8. Ierem. 7. & 50. Amos 5. Iudic. 2. & 16. Samuel. 5. Deuter. 7. & tradit Funger. ubi ſuprà, verb. Idolum, & pleniſsimum Catalogũ congerens Polyanthęa, verb. Idololatria, pag. 610. & P. Pineda d. lib. 7. de reb. Salom. cap. 3. Ita † ut quidam, Abrahamũ, qui poſteà fuit dictus, Pater credentium, aliquando idololatriæ inſerviſſe, doceant, ut cõſtat ex traditis à Clem. Alexand. lib. 1. recognit. Suida, verb. Abrahã, Philon. in lib. de Abrahã, Genebrar. in Chronograph. anno mũdi 2049. Cedren. in compend. hiſto. Andr. Maſio in comment. ſup. Ioſue cap. 24. Gaſp. Sanctio in Iſai. cap. 43. n. 51. pag. 460. & Didaco Matute de proſap. Christi, 3. ętate, cap. 1. §. 3. licèt contrarium verius, & certius eſſe videatur ex ijs, quę obſervat Mag. Fr. Raph. de la Torre de vitijs oppoſit. Relig. tom. 2. q. 94. art. 4. pag. 115. 
 
Et, ut ad rem redeamus, Scythę Acinacem, Arabes lapidem, Perſæ fluvios, & ligna, Theſſali formicas, & Athenienſes (quod plus eſt) † Contumeliã, & Impudentiam Deas effecerunt, proprijs fanis, & ſacrificijs inſtitutis, ut notavit Tullius lib. 2. de legib. Clem. Alex. & Hervetus ubi ſup. Eraſmus in Proverbio: Dea impudentia. Sicuti & Lacedęmonij † Morti, Senectuti, & Paupertati: Romani † adverſæ Fortunæ, Pallori, Febri, & Rubigini, tẽpla & peculiaria ſacrificia deſtinarunt, ut obſervat Plin. lib. 2. cap. 7. Abulenſ. ſup. Euſeb. Alex. ab Alex. & eius additionat. Tiraq. lib. 1. Genial. cap. 13. Valer. Max. lib. 1. cap. 1. Columel. de re ruſtic. lib. 10 & Matute ubi ſuprà §. 1. 
 
De † arboribus quoque, & ſerpentibus, & cur olim ab alijs nationibus pro Dijs coli ſolêrent, & hodie etiam colantur, plura congerit Thom. Boz. lib. 1. de ſignis Eccleſ. cap. 4. 
 
Et † Zeilanos Indos Simiæ dentem magno pretio emiſſe, ut eum adorarent, Simon Maiol. recenſet in dieb. Canicul. colloq. 7. de quadrupedibus, pag. 174. tom. 1. 
 
Quinimò † & inter Chriſtianos quoſdã, hanc olim corruptelã viguiſſe, ut ſimul cum Christo idola colerẽt, apertè oſtendit D. Paul. 1. Corint. 5. & ibîdem expreſsiùs D. Chryſoſt. & D. Greg. lib. 7. epiſtol. 20. & lib. 8. epiſt. 5. quos refert Alanus Copus dialog. 4. cap. 7. in fine. 
 
Et poſſem quidem innumera alia de idololatria omnium nationum explorare ſimul & deplorare, & quàm varios, ridendos, & portentoſos Deos coluerint, & quàm impijs, obſcœnis, & deteſtandis ſacrificijs illos proſecuti fuerint, niſi de hoc argumento latiſſimè ſcripſiſſent † Auctores ſuprà citati, pręcipuè D. Auguſt. Clem. Alex. Arnob. Tertul. Cyprian. Lactan. Firmian. Iuſtin. D. Thom. & alij, qui apologias adverſus Gentiles ediderũt. Lilius Giral. in integro, & eruditiſsimo lib. de Dijs Gent. Alex. ab Alexand. & eius additionat. Tiraq. lib. 6. dier. Genial. cap. fin. lib. 2. cap. 22. lib. 3. cap. 12 & lib. 4. cap. 14. Thom. Boz. lib. 2. de ſign. Eccleſ. cap. 10. & lib. 12. cap. 15. & lib. 22. cap. 2. Pet. Fab. lib. 3. Semeſt. cap. 1. cũ quatuor ſeqq. Ioan. Funger. in Etymol. verb. Idololatria, & idolum Ioan. Bohem. de morib. Gent. pag. 33. & 57. Simon Maio. tom. 2. colloq. 1. per tot. Ioſeph. Acoſta in hiſt. Moral. Ind. lib. 5. in proœm. & de procur. Ind. ſalu. lib. 1. cap. 2. 3. 4. & 5. Fr. Auguſt. Davila in hiſt. Mexic. lib. 1. cap. 24. & 25. Simon Maiol. in diebus Canicul. tom. 2. colloq. 1. Torquem. in Monarc. Ind. tom. 2. in proœm. & lib. 6. cap. 1. 2. 3. & 4. Raph. de la Torre ubi ſup. q. 94. per plures diſputationes, Franc. Torreblanca de Magia divinatr. lib. 1. cap. 17. & 18. Fr. Ioan. dela Puente in convenien. utr. Monarch. lib. 3. cap. 12. & 13. ubi etiam agit de antiquorum Hiſpanorum idololatria, & quando apud illos initium habuit: & Bern. Aldrete d. lib. 3. de antiq. Hiſp. cap. 6. 
 
Et ad illud, † quod de blaſphemiæ crimine addidimus, quæ in idololatria virtualiter ineſt, & ob quam bellum iuſtè infidelibus inferri poſſe, ex communi opinione probavimus, reſponderi etiam poteſt cum Doctoribus ſuprà citatis, & pręcipuè cum Gregorio de Valencia dict. diſp. 1. q. 10. punct. 6. verſ. Illud autem, blaſphemiam, quæ in idololatria, ineſt, materialem eſſe, & in facto conſiſtere; quia reipſâ idololatræ Christvm Devm verum ſuis ſuperſtitionibus negant. Hanc autem non ſufficere ad hoc, ut illis bellum legitimum inferatur, alioqui omnes Infideles, Paganos, & Iudæos debellare licêret; ſed illam † tãtùm, quæ verè & proprie blaſphemia appellatur, ſcilicet quæ in verbis conſiſtit, & noſtræ Religioni, ac Chriſtianæ Reipublicæ iniuriam, & ſcandalũ irrogat: ut tradit D. Thom. 2. 2. quæſt. 13. art. 1. Etenim in idololatria, etſi blaſphemiam contineat, & maius peccatum eſſe videatur, nulla noſtræ Religioni, ſed ſoli Deo iniuris ſic, cuius vindictam, ut ſup. diximus, ipſe ſibi reſervat. 
 
AD quintũ autẽ argumentũ † de locis & exemplis ſacræ Scripturæ, D. Auguſtini, Cypriani, & aliorum Patrum, quibus, ſolam idololatriam, legitimam bellandi cauſam præbêre, contendimus, reſponderi poteſt, † veteris legis exempla, maximè quę ad delictorum punitionem ſpectant, admirari à nobis potius, quàm imitari debêre, ut multis argumentis oſtendit Gratian. in cap. nos ſi incompetenter 41. verſ. His ita reſpondetur, 2. q. 7. D. Auguſt. in cap. dixit Dominus 12. 14. q. 5. & in cap. ſi quis 19. 22. q. 2. 
 
Et prætereà, nunquam† populũ Iſraël, auctoritate propriâ, Chananæorum, Amorrhæorum, & aliorum Gentium provincias occupaſſe, ob id tantùm, quòd infideles, aut idololatræ eſſent, vel alijs criminibus contra naturam operam darent; ſed propter ſpecialem, & expreſſam Dei ſuſsionem, & donationem, qui eis illas terras ad habitandum promiſerat: vel quia eis tranſitum impediebant, aut aliter infenſi erant: vel quia ut ait D. Auguſt. lib. 6. quæſt. q. 10. in Ioſue, & lib. 44. quęſt. 4. ſup. Numer. cap. 20. ſerm. 105. de tempore, tom. 10. & Caſſian. collat. 5. cap. 24. Sem filius Noë illarum dominus fuerat, & poſteà, per vim & arma, Chananæi, filij Cham, eas ſibi uſurparunt: unde cùm filij Abrahę à Sem originem ducerent, illas repetendi & vindicandi, ius prætendere potuerunt. 
 
Quibus rationibus alias addit D. Thom. in 4. diſtinct. 39. artic. 1. ad. 1. ob quas bella illa non iniquè ex iure gentium geſta declarat, & proſequitur Sotus lib. 5. de iuſtit. & iure, quæſt. 3. artic. 3. in fine, Acoſta de procur. Ind. ſalu. lib. 2. cap. 5. Bañez d. art. 10. col. 532. Aragon in 2. 2. q. 10. artic. 8. pag. 292. verſ. Reſpondetur, noviſsimè Mag. Marquez in Gubernat. Chriſt. lib. 1. cap. 27. pag. 159. & ſequent. & Pat. Franc. Suar. poſt hæc ſcripta in tract de Charitat. diſp. 13. ſect. 5. n. 2. Licèt verum ſit, in horum conſequentiam, † Deum etiam Iſraëlitis præcepiſſe, ut idolorum templa deſtruerent, & radicitùs diſsiparent, ne prædictarum nationum exemplo dilectus ſibi populus contaminaretur, quem nimis his ſuperſtitionibus deditum eſſe ſciebat. 
 
Et eodem modo accipiendus eſt locus ille † alter Deuter. cap. 20. quo civitates procul poſitas deleri Dominus iuſſerat. Etenim non ob diverſitatem Religionis, ſed ob alias cauſas, & iniurias bellum illis indici, eiuſdem capitis initium demonſtrat, ubi aperto ore eos hoſtes appellat: Si exieris ad bellum contra hoſtes tuos. Etſi ratione idololatriæ, & aliorum criminum contra naturam, puniendi eſſent, non exciperet Dominus fœminas, quę & ipſę eiſdem peccatis tenerentur, neque cum illis pacem, & ſœdus inire permitteret, quod cum alijs ſeptẽ nationibus terrę Promiſsionis ſtrictè vetuerat in cap. 7. 9. & 12. eiuſdẽ Deut. ut benè advertunt Abulenſ. & Lyran. ibîdem, idem Abulenſ. 2. Paralipom. cap. 8. Magiſt. Hiſtor. cap. 11. ſup. Deuter. Epiſcop. Chiapenſ. in Apolog. cõtra Sepulved. & Mag. Bañez ubi ſupr. Vt omittam Gloſſam Interlinealem, quæ, Gentes procul poſitas, interpretatur, ideſt, Religione diverſas (cuius verbis Sepulveda nimis exultat) in ſenſu allegorico & morali accipiendam eſſe, & de hęreticis, & ſpiritui adverſantibus hominibus, non de idololatris, aut infidelibus textum illum exponere: † quos etiam in pace, & Scripturę teſtimonijs, & in ore gladij, quod eſt Verbum Dei, expugnandos eſſe teſtatur. Similemq́ue expoſitionem admittunt † loca Divi Auguſtini, & Divi Cypriani in argumento relata: nam ut advertit Gregor. de Valencia dict. diſp. 7. col. 413. verſ. Ad tertium, loquũtur de idololatris à fide apoſtatis, ut ex eorum verbis apparet, vel ſecundùm Bañez ubi ſuprà, quando bellum idololatris, & facinoroſis infligitur ab his, quibus ipſi ſubiecti ſunt, quod omni iure licêre, iam diximus, ut † oſtendunt exempla Ezechię, & Nabuchodonoſor, ab eiſdem Sanctis conſiderata, & Mathathię, qui interfecit Iudęũ, qui ad aram ſacrificaturus acceſſerat, 1. Machab. 2.