# 15

 CAPVT XV. De tituli, sive articuli praecedentis resolutione: & quid verius, aut probabilius in conflictu dictarum pugnantium opinionum videatur? 
 
 SVMMARIVM Capitis XV. -  1 Opinio affirmativa, & negativa in articulo debellationis Indorum ob idololatriam, & vitia contra naturam, anceps & problematica est. -  2 Infideles nobis non subiecti, dubium est, an propter solam idololatriam debellari possint? -  3 Infideles subditi Principibus Christianis absque dubio compelli possunt ad deserendam idololatriam, & alia vitia contra naturam. -  4 Infideles omnes indistincte debellari possunt, si tyrannidem exercent, & innocentes opprimunt, vel sacrificant, aut edunt. -  5 Auctorum verba peculiariter recensentur, qui ob defensionem innocentum, infideles debellari posse concedunt. -  6 Sanguis innocentum inique effusus, clamat, a proximis auxilium petens. -  7 Iusti Lipsij peculiaris sententia de debellatione Barbarorum infidelium. -  8 Infideles debellari possunt, ob immolationem, aut comestionem hominium, quamvis ij, qui immolantur aut eduntur, sint delinquentes, & alias ad mortem damnati. -  9 Bellum iustum non solum infertur pro defensione propria, sed etiam pro liberandis innocentibus, etiam auxilium nostrum non postulantibus. -  10 Abraham in liberationem Lot iuste quinque Reges Amorrhaeos percussit. -  11 Pat. Franc. Suarez aperte affirmat, bellum indici posse infidelibus, ad tollenda hominum sacrificia, & innocentes defendendos. -  12 Bellum, quod suscipitur pro defendendis innocentibus, & tollendis humanis sacrificijs, monitio praecedere debet. -  13 Remedijs severioribus nemo uti debet priusquam mitiora experiatur. -  14 Iudex quando possit uti manu militari? -  15 Doli praesumptionem contra se habet iudex, qui utitur remedijs duris, ubi blanda sufficerent. -  16 Bellum quacunque ex causa, & pia praesertim, illatum, regulariter monitio praecedere debet. -  17 Romanorum mos in bellis per Feciales indicendis, & denuntiandis. -  18 Bellum non requirit praeviam monitionem, ubi infertur Turcis, haereticis, & alijs Fidei hostibus. -  19 Bellum ubi infertur pro defensione innocentium, & immolandorum, mitissime quantum fieri potest exercendum est. -  20 Opinio Iosephi Acostae, & Dom. Banez examinatur. -  21 Belli propositum, quod esse debeat? -  22 Innocentes per accidens, in bello iustis de causis suscepto, sine peccato occiduntur. -  23 Bellum suscipientes pro defendendis innocentibus, quid ab illis recipere, aut exigere possint, ex opinione P. Molinae? -  24 Imperium quando licite auferri possit infidelibus, ob defensionem innocentium, debellatis? -  25 Reges nostri quid semper sanxerint, & cupierint, in debellationibus Indorum? -  26 Indos, & alios infideles debellari posse propter peccata contra naturam, probabiliter affirmari potest. -  27 D. Marta piaculum esse dicit, dubitare de debellatione infidelium, ob peccata contra naturam. -  28 Ioan. Azorius & alij, qualiter distinguant in articulo debellationis infidelium ob peccata contra naturam? -  29 Error in cognitione, & cultu veri Dei, & fidei, invencibili ignorantia aliquando in infidelibus excusatur. -  30 Numen aliquod superius esse, quo haec inferiora regantur, nemo sanus negare potest. -  31 Dei veri cognitio res maxima, & obscurissima est. -  32 Simonides quid responderit Hieroni roganti de Deo, & eius natura? -  33 Praecepta naturalia primae classis non admittunt ignorantiae excusationem. -  34 Infideles ob peccata contra naturam subijciuntur punitione cuiuslibet Principis Christiani. -  35 Lex 1. C. quando liceat unicuique sine iud. se vind. expenditur, & exornatur. -  36 Iudex ubi deficit, & in mora periculum inest, omnis homo iudex, & miles est adversus latrones, & facinorosos. -  37 Fures nocturnos, & agrestes quatenus quis possit propria auctoritate punire? -  38 Forum alienum sortitur quis ratione delicti. -  39 Delictum dat iurisdictionem ei, qui alias eam non haberet. -  40 Cap. in Archiepiscopatis, de raptorib. explicatur. -  41 Infideles, & Saraceni crimen sodomiae committentes puniri possunt a iudice Ecclesiastico. -  42 Vindictam scelerum Deo relinquendam esse, quo modo & sensu in Deuter. & apud D. Paulum dicatur? & num. sequentibus. -  43 Delicta in Deum, & homines commissa, etiam in hoc saeculo ab hominibus puniri debent. -  44 Haeretici aliqui falso tenuerunt, delicta non esse a Magistratibus punienda. -  45 Vindicta Magistratuum, est vindicta Dei. -  46 Auctoritas D. Pauli 1. Corinth. 5: De his qui foris sunt, multis solutionibus & expositionibus illustratur. -  47 Ecclesia qualiter directe, aut indirecte poena excommunicationis, & alijs, infideles punire possit. -  48 D. Pauli series, & paraphrasis epistolae 1. ad Corinth. proponitur. -  49 Trident. synodus, quae infideles ad Ecclesiae iudicium spectare negat, qualiter accipiatur? -  50 Augustini locus in serm. 6. de puero Centurion. exponitur. -  51 Ecclesia cur saepius usa non fuerit iurisdictione, quam habet in infideles? -  52 Infideles priusquam debellentur, de suis erroribus admonendi sunt. -  53 Infideles ubi puniri, & debellari posse dicimus ob peccata contra naturam, intelligendum est de his, quae committunt postquam moniti sunt, ut ab illis desistant, non de praeteritis. -  54 Malum, cum sine punitione perseverat, augetur. -  55 Infideles licet de praesenti turbentur, vel indignentur, ob id quod eos compellamus ad observandam legem naturae, perseverandum tamen est propter spem boni futuri. -  56 Poenarum, & suppliciorum impositio quo fine, & intentione fieri debeat? -  57 Poena omnis non tam ad delictum pertinet, quam ad exemplum. 
 

VIdimvs, & bona quidem fide sigillatim propalavimus, & communivimus omnes auctoritates, atque argumenta, quae in hoc controverso iuris articulo, pro affirmativa, & negativa sententia stare, & urgere videntur. De [sect. 1] quibus non immerito illud Lucani. 1. Pharsal. dicere possumus: 
 
 — Quis iustius induat arma Scire nefas: magno se iudice quisque tuetur. 
 
Atque ita non est mirum, si Auctores modo in hanc, modo in illam opinionem propendeant, & eorum aliqui, veluti problematice, pro utraque decertent. Inter quos praecipue caput effert Anton. a Corduba in quaestionar. lib. 1. quaest. 55. dub. 5. pag. 498. & sequentib. Quod ego nullatenus reprehenderem, ubi [sect. 2] de infidelibus nobis non subiectis sermo esset, qui solo idololatriae vitio laborarent, & quaereretur, an ob hoc illis bellum inferri possit? 
 
Ideo autem de infidelibus non subditis dixi, [sect. 3] quoniam in illis, qui Principibus Christianis subiacent, omnes communiter utriusque partis assertores consentiunt, vi, & armis, alijsque suplicijs compelli posse, ut ab idololatriae crimine abstineant, & Divini, & naturalis iuris praecepta sequantur, ut constat ex relatis a Mag. Banez in 2. 2. q. 10. art. 10. col. 505. vers. Dubitatur secundo, Aragon. ibidem art. 8. versic. Quinta conclusio, pag. 292. Molina de iust. & iure, tractat. 2. disput. 106. col. 436. vers. Secunda conclusio, & in materia de Fide, quaest. 10. art. 11. Fr. Thom. a Iesu de procur. omn. gent. salut. lib. 4. 1. parte, dub. 4. pag. 208. & 209. & novissime Pat. Francisc. Suarez in tract. de Fide, disp. 18. sect. 4. ex n. 6. 
 
Si vero [sect. 4] non solum idololatria in infidelibus reperiatur, sed saeva quoque & effraenata tyrannis, humanae carnis ingluvies, & cruenta, & execranda innocentium sacrificia, qualia ea esse supra probavimus, quae nostri Indi, ut plurimum, frequentabant: tunc veriorem & probabiliorem eorum sententiam existimo, qui, ob has iniurias, & oppressiones tollendas, bellum adversus omnes infideles permittunt, quamvis nobis subiecti non sint, & procul positi auxilium nostrum non exigant, & sua sorte contenti vivere dicantur. Hoc enim urgentisime evincunt rationes, & testimonia quae in eiusdem sententiae comprobationem adduximus. 
 
Neque omnino reijcere audent, qui contrariam sequuntur, ut patet [sect. 5] ex Victoria in relect. 2. de Indis, num. 15. Greg. Lop. in d.l. 2. tit. 22. par. 2. gloss. mag. col. antepenult. & col. ult. vers. septima conclusio, elegantissimo Ioseph. Acosta lib. 2. de procur. Indor. salut. cap. 63. & Covarrub. in regul. peccatum, 2. part. §. 10. num. 5. vers. Vnde ad subveniendum, ubi, licet acerrime defendisset, infidelibus, qui nobis nihil nocuerunt, bellum iuste moveri non posse; concludit tamen, quod si isti infideles in subditos tyrannice agerent, & innocentium sanguinem idolis funderent, iuste bello lacessiri poterunt, non solum auctoritate Divina, sed etiam humana, & publica: quia [sect. 6] sanguis, inquit, innocentium, qui iniquissime occidebantur, clamare eo casu videtur, a proximis auxilium petens. 
 
Idem etiam resolvit Mag. Banez d. art. 10. col. 535. vers Tertia conclusio, aperte docens, infideles, etiam non subditos, posse compelli, ne homines immolent idolis, etiam volentes immolari, & Molina d. disp. 106. vers. Tertia conclusio, ubi ait, fas esse movere bellum adversus infideles, iuraque illius persequi, etiam absque ulla summi Pontificis auctoritate, si innocentes immolent, aut eos interficiant, ut eorum carnibus vescantur, aut quovis alio modo iniuste perimant, vel si subditos tyrannicis legibus opprimant, aut alia simili ratione divexent. Neque necesse esse expectare, ut innocentes ad mortem ducantur, sed cogi posse, ut statim cessetur a pessimo ritu, aut consuetudine, & ut iniquae, & pessimae leges abrogentur, inferendo, si ad id opus fuerit, belllum, iuraque illius prosequendo, ac deponendo Principes iniquos, aliosque, si opus fuerit, creando, quantumvis barbari, ac subditi ipsi velint, eos mores, & sacrificia retinere, nolintque, extraneos ea de causa bellum inducere. 
 
His [sect. 7] proxime accedit Iust. Lipsius in Polit. lib. 5. cap. 4. ubi inquit: Iam & invasio quaedam legitima videtur, etiam sine iniuria, ut in barbaros, & moribus aut religione prorsus a nobis abhorrentes: maxime si potentes ij, & aliena ipsi invaserunt, aut invadunt. Causa enim hic est coertio, & in malo repressio. Eisdem assentitur Ioan. Azor. lib. 8. inst. Moral. cap. 24. vers. Decimo quaeritur, col. 1278. quem sequitur, & transcribit Fr. Thom. a Iesu de proc. omn. gent. salu. lib. 4. dub. 4. pag. 208. concludens, adeo licitum esse bellum, ob vitandas has hominum immolationes, aut mactationes, ut eorum carnibus vescantur more ferarum, ut procedat etiamsi sontes homines, alioqui capitis poena damnati, Dijs immolari apud infideles soleant, aut mactari, ut eorum carnes edantur. Sontes [sect. 8] enim (inquit) iure quidem capite puniuntur, nefarie tamen, & impie dijs immolantur, aut ob humanarum carnium esum necantur. Quod ultimum eo notabilius videtur, quoniam Mag. Banez ubi sup. & Suar. statatim citandus, contrarium expresse affirmant, docentes, non posse compelli infideles, ne eos immolent, qui alias a Republica iuste erant ad mortem damnati: quia tali in casu magis idololatrae, quam homicidae esse censentur, & non contra iustitiam, sed tantum contra Religionem peccant, & ita cessat defensio innocentum. 
 
Pat. quoque Mag. Lorca in 2. 2 sect. 3. diip. 52. num. 2. pag. 968. cum iustum [sect. 9] esse bellum asseruisset, quod defensivum appellatur, eandem conclusionem ampliat, ut non solum in propria defensione procedat, sed & in alterius cuiuslibet innocentis, etiam auxilium nostrum non postulantis, vel liberari renuentis: & ideo, inquit, iustum fuit bellum, quo [sect. 10] Abraham in liberationem Lot percussit quinque Reges Amorrhaeorum, Genesis 14. Et ex eodem capite potuit esse bellum iustum contra Indos barbaros, apud quos srequenter in usu erant caedes hominum innocentium ad sacrificia, & ad vescendum humanis carnibus. 
 
Et tandem [sect. 11] eidem opinioni hac in parte assentitur eruditis. P. Fran. Suar. in dict. tract. de Fide, disput. 18. sect. 4. numer. 2. & 4. & in tract. de Charitate disput. 13. sect. 5. ex numer. 5. ubi ait, ad defendendos innocentes licitum esse vim inferre his infidelibus, ne sacrificent infantes Dijs suis, quia hoc iuxta ordinem charitatis licet: imo praeceptum est, si commode fieri potest. Additque etiam, id fieri posse, non solum ad liberandos infantes, fed etiam adultos, etiam si ipsi consentiant, & velint sacrificari idolis, quia in hoc peiores quam amentes sunt, & quia non sunt domini propriae vitae, propter quod quilibet potest ab alio cogi, ne se occidat. 
 
Bene tamen verum est, quod, ut supradicti auctores advertunt, praesertim Anton. a Corduba dict. quaest. 57. dub. 6. per totum, pag. 505. & sequentibus, [sect. 12] ad iustitiam huius belli, quod pro innocentium defensione, & liberatione adversus barbaros irrogatur, necessarium esse videtur, ut prius blande, & sufficienter moneantur, ut a suis cruentis sacrificijs, tyrannicis oppressionibus, & feralibus convivijs abstineant. Nemo [sect. 13] etenim prudens remedijs durioribus, & severioribus uti debet prius quam mitiora illud & faciliora experiatur, iuxta illud Ovid. 1 Metamor. 
 
 Cuncta prius tentanda sunt, sed immedicabile vulnus Ense recidendum est, ne pars syncera trahatur. 
 
Et doctrinam Vlpiani in l. 3. vers. Sed melius, D. ne vis fiat ei, ubi tradit, [sect. 14] non aliter posse iudicem decreta sua per manum militarem defendere, quam si iure suae potestatis id exequi nequeat; quod late exornat Bart. & Doct. ibidem, in l. sed si possessor de iur. iuran. Andr. Gail. lib. 2. Observat. 6. num. 2. & Menoch. cons. 221. num. 7. lib. 1. ubi resolvit, [sect. 15] doli praesumptionem contra se habere eos, qui aliter faciunt, & conducit illud Cicer. lib. 1. offic. dum ait: Nam cum sint duo genera decertandi, unum per disceptationem, alterum per vim; cumque illud proprium sit hominis, hoc belluarum, confugiendum est ad posterius si uti non liceat superiore. 
 
Ac quemadmodum in alijs causis, quae bellum iustum reddere solent, [sect. 16] admonitio, & requisitio adversae partis praecedere debet, ut ab iniurijs, quas ferre parat, abstineat, vel quae intulit damna compenset, ut praeclare ostendit D. August. relatus in cap. Dominus noster 23. q. 2. & alij auctores, quos adduximus sup. cap. 12 num. 3. Bald. in l. si manumissor, C. de obseq. patron. praestand. idem Bald. in l. 2. num. 71. C. de servit. & aqua, Angel. cons. 14. col. 1. Martin. Laud. de bello, § 37. & §. 39. Lancelotus Conrad. in temp. iudic. lib. 1. cap. 1. §. 3. in verb. Bellum, numer. 5. ita & in hac, quae pietatis causa suscipitur, longe maiori ratione nihil impium. & crudele intervenire oportet, nisi prius seria haec animadversio praecedat, illiusque effectus irriti esse videantur, ut repetimus infra cap. seq. ex num. 5. & infra hoc eodem cap. num. 52. Et exemplo suo ostendebant [sect. 17] Romani, qui per Feciales, iam inde a Numa Pompilio constitutos, ita demum bellum comminabantur, ac decernebant, si praemoniti hostes, res ablatas non redderent, & iusta facere recusassent, ut insinuat Cicero dict. lib. 1. offic. Bella (inquiens) non nisi iustis de causis suscipiantur, nec inferantur, nisi rebus repetitis, ne saeviatur ultra modum in victos; ut late tradunt Dionys. Halicar. Livi. Fenestel. Plutarc. & alij, quos refert Rosin. de antiq. Roman. lib. 10. cap. 1. & 2. latissime Alexan. & eius additionat. Tiraq. lib. 5. Genial. c. 3. Zassius in l. 2. §. & ita leges, D. de orig. iur. Andr. Gail. de pignorationib. sive repraesalijs cap. 2. Balthasar Ayala de iure, & officio belli lib. 1. cap. 1. & Camill. Borrell. de praestan. Reg. Cathol. cap. 32. num. 15. & sequentib. [sect. 18] qui tamen n. 107. hoc non requiri docet, ubi de inferendo bello Turcis, infidelibus, & haereticis, & alijs fidei hostibus agitur. Ex eodem quoque fonte dimanat, eximie [sect. 19] curare debere Principes, qui haec bella pro innocentium defensione suscipiunt, ut defensio ista cum minimo infidelium damno adhibeatur, ita ut neque dominio, neque vita spolientur, si possunt terrore, aut subiectione aliqua contineri. Et cum primis caveatur, ne plures innocentes eiusmodi bellorum occasione absumantur, quam ipsorum barbarorum tyrannide, & cruentis sacrificijs, aut mactationibus perire potuissent. Quod optime advertit, & parum in his Indicis bellis curatum fuisse, dolet Ioseph Acosta dict. lib. 2. de procur. Ind. salu. cap. 6. pag. 232. & Banez d. quaest. 10. art. 10. pag. 535. vers. Tertia conclusio, in fine. [sect. 20] Nimis tamen absolute docentes, ab hoc bello abstinendum, si ex eo sequeretur mors plurium innocentium, quam esset numerus immolandorum. Nam supposito, quod propter hanc causam iuste pugnatur, ut cum ipsis, & alijs auctoribus asseruimus, omnia quoque licere, affirmare debemus, quae ad comparandam victoriam, & compescendos barbaros necessaria, & commoda fuerint: & licet ex intentione nullum damnum innocentibus inferri possit, [sect. 21] quia semper bellum eo proposito fieri debet, ut malum vitetur, & bonum promoveatur, cap. militate 23. q. 1. [sect. 22] Per accidens tamen, & ex consequenti, contra eos quoque praeliari potest, praesertim, ubi ab alijs interpugnandum distingui nequeunt, vel cum ipsis nocentibus, ut semper fieri assolet, arma sumunt, impediuntque, ne victoria paretur, & finis praedictis sacrificijs, & mactationibus hominum imponatur, ut perspicue colligitur ex ijs, quae in materia de bello communis omnium Theologorum, & Iurisconsultorum opinio, & resolutio testatur, de qua per Victoriam in relat. de bello ex num. 15. Covarru. in reg. peccatum, 2. part. §. 11. Sylvest. verb. Bellum, quaest. 9. & 10. Caietan. eod. verb. Adrian. quaest. de bello, §. Sed an, Castro lib. 2. de iusta haeret. punit. cap. 14. Ayala de iure, & offic. belli, lib. 1. cap. 5. Molina de iust. & iure tract. 2. ex disput. 117. usque ad 122. Lorca in 2. 2. sect. 3. disput. 53. membr. 1. pag. 981. 
 
Atque ita [sect. 23] Molina dict. disputat. 106. in fine, quamvis in his bellis, quae ad subveniendum innocentibus inferuntur, illis multum consulendum esse suadeat, in quorum gratiam pugnatur, quorumque partes aguntur: fas tamen esse, inquit, bellantibus, expensas belli de bonis adversariorum, etiam innocentium, sibi usurpare, & recompensationem iniuriarum, & damnorum, si quae ab adversarijs interbellandum acceperunt, necnon iustum praemium sui laboris, & industriae: Neque enim gratis tenentur, se exponere periculis, suamque operam, & industriam collocare. Ipsi quoque hostes tenentur, haec omnia solvere, qui causa iniusta fuerunt, ut bellum iustum adversus eos susciperetur. Quinimo [sect. 24] & imperium ab eis auferri posse resolvit, si ad innocentum, illiusque Reipublicae bonum spectet, ut bellantes dominium integrum earum regionum assumant. Id quod plerumque usu, inquit, eveniet, & in his Indiarum Occidentalium provincijs contigisse videmus, tum ipsorum barbarorum factis, & fatis, tum bellorum eventibus, Ducumque, & militum facinoribus ita desiderantibus. [sect. 25] Licet semper nostris pijssimis Regibus curae fuerit, & inviolabili lege sanxerint, ut in omnibus expeditionibus, quae fiunt, faciendaeque sunt, sive ad novas gentes quaerendas, sive ad iam quaesitas pervestigandas, Indi omnes liberi maneant, suisque rebus, & dominijs libere uti relinquantur, neque nostri milites illos aggrediantur, vexent, aut caedant non lacessiti: neque undecunque captos servire compellant, de quo aliqua tradit Ioseph. Acostad. lib. 2. de procur. Ind. salu. cap. 7. & Nos supra saepe tetigimus, & pluribus inferius agemus. 
 
Svperest, ut de tertio membro dispiciamus, scilicet de peccatis, quae ab istis Indis passim perpetrari probavimus, Deum verum non colentes, nec cognoscentes, & foedis suis, ac spurcis moribus omnia naturalis iuris praecepta turbantes, & transgredientes. Et in hoc, quamvis auctores, ut vidimus, maximopere digladientur, satis [sect. 26] probabilem censeo Innocentij, & sequacium opinionem, qui propter haec crimina puniri, & debellari posse a Christianis Principibus de licentia Summi Pontificis tradunt, si moniti ab illis non desistant: quod tenuit, & late contra Victoriam defendere conatus fuit insignis noster Gregor. Lupus in l. 2. titul. 23. part. 2. glos. magn. colum. 16. vers. Ego vero, dicens, hanc sententiam esse communem omnium Canonistarum, & Legistarum, & aliquorum theologorum. Et [sect. 27] adeo certum esse concludit Marta in tractat. de iurisdictione 1. part. cap. 24. ut piaculum ducat de ea dubitare, & Marquard. in tract. de Iudaeis & Infidelib. 3. par. cap. 1. num. 39. ubi aperte inquit, quod non peccarunt Hispani, qui punierunt Indos delinquentes contra naturam. Et licet idem Gregor. Lupus in eadem glos. colum. ultim. vers. sexta conclusio, in angustia, ut ipse inquit, decidendi positus, consulere ad praesens ausus non fuerit, quod in acquisitione istorum Indorum illa doctrina Innocentij utamur: eam tamen sub quadam distinctione novissime admittunt [sect. 28] Ioan. Azorius dict. lib. 8. instit. mora. cap. 24. quaest. 9. & eam sequens, & transcribens Fr. Thom. a Iesu de procur. omni. gent. salu. lib. 5. dub. 4. pag. 207. dicentes, quod licet infideles iuste puniri nequeant, ubi id ius naturae non servant, quod debitum Deo cultum, & honorem tribuendum praescribit. Si vero illud aliud ius eiusdem naturae dissolvant, perrumpant, & negligant, quod cuique homini reddendum, quod suum est, iubet, & alijs non fieri, quod nobis fieri nollemus, tunc iure optimo puniri possent, ut si furta, latrocinia, adulteria, homicidia, falsa testimonia, incestus, stupra aut ipsi perpetrarent, aut liberam facultatem, huiusmodi mala perpetrandi, concederent, vel passim in subditis sine ulla poena ac supplicio permitterent. His etenim legibus naturae violatis, plane consequitur, ut innocentes multis damnis, incommodis, & malis afficiantur, communisque humanae Reipublicae salus, pax, & tranquillitas in tuto consistere nequeat. Pro quibus defendendis licitum est, vi, & armis adversus quoslibet infideles certare, ut iam supra probatum reliquimus. 
 
Quae distinctio in utraque sui parte vera esse videtur. Nam [sect. 29] errorem in Dei cognitione, & cultu, ac mysterijs fidei, etiam quae ad salutem sunt necessaria, omnes auctores magis communiter in infidelibus excusare solent, & invencibilem sive inculpabilem ignorantiam admittere tradunt, si illis talia mysteria proposita non fuerint, nec per eos steterit, quominus proponerentur, ut constat ex D. Thom. 2. 2 quaest. 10. artic. 1. Durand. in 3. distin. 25. q. 1. ad 1. Victoria in relect. de Indis, conclus. 1. & sequentib. Conrad. de contract. quaest. 100. Almain. tract. 1. moral. cap. 4. propos. 2. Vega lib. 6. de iustificat. cap. 18. Alphons. de Castro lib. 2. de lege poenali, cap. 14. Pet. de Soto in tract. de ration. meden. peccat. lect. 2. post medium, Gabriel Vazquez in 1. 2. q. 76. artic. 2. disput. 120. Pat. Suarez in tract. de fide, disput. 17. sect. 1. & 2. per totam, & diximus supra hoc lib. cap. 10. num. 79. 
 
Etenim [sect. 30] licet nihil esse possit tam apertum, tamque perspicuum, quam esse aliquod Numen praestantissimum, quo inferiora haec, & superiora regantur: ita ut qui neget, vix sanae mentis existimari debeat, ut ait Aristot. lib. 1. Topic. cap. 9. Cice. lib. 2. de nat. Deor. Arnob. lib. 1. advers. Gent. & sup. cap. 13. ex num. 75. in argumentis contrariae sententiae retulimus, & novissime adversus Atheistas eleganter concludit Pat. Fr. Ioan. Marquez in Gubernatore Christ. lib. 2. cap. 23. ex pag. 294. Res tamen [sect. 31] maxima, & obscurissima est Dei veri cognitio, & quae nec doceri, nec exprimi satis sine fide ab hominibus potest; quia non est cognitio sine fide, neque fides sine cognitione. Estque Deus res quaedam captu, ac venatu difficilis, semper recedens, atque a persequente procul se removens, ut praeclare prosequitur Clemens Alexand. lib. 2. Stromat. cap. 1. & 5. & lib. 5. cap. 1. & lib. 7. cap. 4. & D. Augustinj. in alijs locis relatis a Vazquez dict. cap. 3. & praesensit Plato in Timeo, dum dixit, Genitorem universitatis tam difficile est invenire, quam inventum impossibile digne profari. Et [sect. 32] Simonides, qui ut refert Cicero lib. 1. de nat. Deor. cum quaesitus fuisset a Hierone Tyranno, quid aut qualis esset Deus? deliberandi causa sibi unum diem postulavit, cum idem ex eo postridie quaereret; biduum petijt: cum saepius duplicaret numerum dierum, admiransque Hiero quaereret, cur ita faceret? Quia quanto, inquit, diutius considero, tanto res mihi videtur obscurior. Atvero, [sect. 33] si de praeceptis naturalibus agamus, & praesertim illis, quae prioris classis esse dicuntur, & hominibus, eo ipso quod homines sint, natura praescribit: plane constat, nullam in eorum transgressione ignorantiam, vel excusationem admitti, ut communiter docent omnes Theologi post D. Thom. in 2. 2. quaest. 94. art. 6. & plures alij, quorum mentionem fecimus sup. cap. proximo, num. 34. & eruditissimus, & illustriss. Cardin. Toletus in summa lib. 4. cap. 6. num. 9. 
 
Qua sententia, & resolutione retenta, non erit difficile respondere ad argumenta, quae pro contraria consideravimus. Nam circa primum dicere possumus, quod etsi verum sit, bellum punitivum regulariter inter subditos exerceri, & etiam si concedamus infideles, extra imperium, iurisdictionem, aut territorium Romani Pontificis, & aliorum Christianorum Principum reperiri, [sect. 34] ubi tamen praedictis vitijs, & sceleribus inquinantur, & moniti, ut ab illis desistant, id facere nolunt, statim incipiunt sub illius Principis imperio, & coertione constitui, qui naturalis iustitiae vindictam, & innocentum defensionem suscipiens, eos compescere, & punire voluerit; ut satis evincunt rationes, & auctoritates, quas supra in favorem huius opinionis expendimus, & insinuat Anto. a Corduba d. quaest. 57. dub. 5. vers. Sed certe, pag. 501. 
 
Quibus addere possumus [sect. 35] elegantem Impp. Valent. Theod. & Arcad. constitutionem in l. 1. C. quando liceat unicuique sine iudice se vindicare, ubi tradunt, in publicos hostes, latrones, & pacis, ac quietis publicae turbatores, [sect. 36] omnes homines, quantumvis privatos, iudices, & ultores esse: Nam quod serum est punire iudicio, subiugamus edicto. Cui conveniunt verba Tertull. in Apolog. quem refert Iacob. Durantius Cassellius lib. 1. var. cap. 1. In reos maiestatis, & publicos hostes omnis homo miles est, Catonis apud Sallust. in Catil. Nam caetera maleficia tum persequere, ubi facta sunt, hoc nisi provideris, ne accidat, ubi evenerit, frustra iudicia implores: & alia, [sect. 37] quae de nocturnis, & agrestibus furibus, & latronibus occidendis, & iure sibi propria auctoritate dicendo, ubi iudex deficit, vel in mora periculum inest, docet text. in l. itaque, D. ad leg. Aquil. l. furem, D. ad leg. Cornel. de sicar. l. fi pignore, §. furem, D. de furt. l. de pupillo, §. si quis rivos, D. de oper. novi nuntiat. l. quae situm, D. de pignor. l. ait. Praetor. §. si debitorem, D. quae in fraud. cred. l. ult. C. in quib. caus. in integr. rest. cum alijs, quae late cumulant Alberic. in dictionar. verb. Vindicta, Hippolit. de Marsil. in l. uni. numer. 4. C. de rapt. virgin. Fuscus in sing. verbo, Occidere, numer. 3. Tiber. Decian. in tract. criminal. lin. 6. cap. 28. numer. 2. & lib. 9. cap. 29 Cuiacius lib. 14. observation. cap. 15. Forcatulus in necyom. dialog. 96. u. 11. & 12. & Guiller. Fornerius lib. 1. selectar. cap. 22. Neque longe abest alia iuris regula, qua docemur, [sect. 38] ratione delicti reos forum alienum sortiri, & a iudice, alias non suo, puniri posse, de qua in l. 1. & auth. qua in provincia, C. ubi de crimin. agi oport. l. 1. C. ubi Senat. vel Clariss. l. si cui, §. idem Imper. & l. ultim. D. de accusat. cap. 1. de raptor. cap. postulasti, cap. ultim de for. comper. ubi glos. verbo, Ratione delicti, ita inquit: Nota, quod ratione delicti efficitur quis de iurisdictione alterius; [sect. 39] & ita delictam dat iurisdictionem ei, qui alias eam non habebat: idem probat. l. 32. titul. 2. part. 3. l. 15. tit. 1. part. 7. ubi Gregor. alia plurima congerit, & late prosequitur Covar. in pract. cap. 11. Maranta de ord. iudic. 4. part. distinct. 8. ex num. 1. Duenas regula 378. Clar. & eius addition. Baiard. in prax. crimin. § .fin. q. 38. Bobadilla, qui plures refert in Polit. lib. 2. cap. 13. ex num. 71. & cap. 16. n. 154. & novissime Barbosa in l. haeres absens, §. proinde, D. de iudicijs. 
 
Quibus ego magis in terminis nostrae quaestionis adijcio [sect. 40] celebrem text. in cap. in Archiepiscopatu, de raptor. ubi cum summus Pontifex tradat, Saracenos, crimen sodomiae committentes, ab Archiepiscopo Panormitano puniri posse, advertunt Abbas, & Ioan. de Annania ibidem, ideo illud crimen mixti fori effectum, & puniri potuisse, non solum a iudice saeculari, verum etiam ab Ecclesiastico: [sect. 41] quia infideles illi contra legem naturae peccarunt, & ad hoc probandum allegant doctrinam Innocent. & Ioan. Andr. in d. cap. quod super, & idem latius tradit Tiber. Decian. lib. 4. crimin. cap. 27. num. 2. & Bobadilla d. lib. 2. cap. 17 num. 67. Inquit tamen Decianus, hoc intelligendum esse in defectum iudicis saecularis, & fic mediate: immediate enim subsunt saeculari, & legibus Imperialibus, non Canonicis, cap. gaudeamus, ubi omnes, de divortijs, & toto tit. C. de Iudaeis. Et Postea prosequitur alios casus, in quibus Ecclesiastici iudices contra Iudaeos, & infideles procedere possunt. 
 
Ad secundum autem argumentum, ex sacrae Paginae auctoritatibus sumptum, quibus probavimus, praedictorum scelerum ultionem, & vindictam Deo relinquendam esse: Respondetur, [sect. 42] loca illa Deuter. 35. Pauli ad Roman. 12. & ad Hebrae. 10. non eam mentem habere, ut humanam punitionem excludant, qua mediante, solet Deus sua iudicia exercere. Alioqui (ut ait Corduba dict. dub. 5. pag. 504. vers. Sed certe) sequeretur, nullum compelli posse, ut a peccato vel errore, aut haeresi recedat, modo Christianus sit, modo non. Quod haud dubie esset contra [sect. 43] doctrinam Sanctorum, & Ecclesiae, ut patet ex cap. nimirum, cap. displicet, cap. si duo, cap. si Ecclesia, cap. qui peccat 23. quaest. 3. cap. ea vindicta 23. quaest. 4. & ex traditis a D. Thom 2. 2. quaest. 3. articul. 2. ad tertium. Quapropter Caietan. in dict. epist ad Hebrae. cap. 10. sic illum locum exponit: Nullus enim iuste vindicat, nisi Deus, aut Divina auctoritate. Et Cornel. a Lapide d. cap. 12. ad Roman. num. 156. Postquam communem illius loci expositionem esse tradidit, ut ibi D. Paulus loquatur de propria iniuria remittenda, eiusque vindicta Deo relinquenda, ita subiungit: [sect. 44] Ex hac Mosis, & Pauli sententia Manichaei Anabaptistae, Lutherus, & Erasmus docent, apud Christianos non licere Magistratui bello, aliove modo vindicare Reipublicae iniurias, & improborum peccata: sed errant gravissime: [sect. 45] Nam vindicta Magistratus est vindicta Dei, ut probatur cap. seq. initio. Privata ergo vindicta hic tantum prohibetur, non autem illa, quae fit per iustitiam, & potestatem publicam, &c. 
 
Idem auctor in Comment. sup. Deuter. d. cap. 32. vers. 35. ultionem hanc, quam sibi Deus reservare dicit, per mala, & plagas, in quae corruere solent, impleri notavit, & praesertim per manus hostium, Deo ita ordinante, puniri. Et Nicol. de Lyra in postilla. 11. dict. cap. 10. ad Hebrae. iuxta eundem sensum observat, quod etsi per iudices, & alias humanas potestates dicta scelera saepesaepius puniri contingat: ideo tamen illorum vindicta Deo servari dicitur: Quia etsi iudices vindicent, hoc tamen non convenit eis, nisi in quantum sunt Dei ministri. Quam eandem humanorum iudicum, seu Principum potestatem agnovit etiam Paul. Burgens. in 2. addit. ad d. postillam Lyrani, nisi quod hic verba illa: Mihi vindictam magis exponenda esse, inquit, supplendo defectum iudicum, qui multa mala relinquunt impunita, quasi dicat: Etsi iudices huius saeculi talia non vindicent; tamen mihi vindictam, & ego reddam. 
 
Quod autem ex alio testimonio eiusdem D. Pauli 1. Corinth. 5. evincebamus, dum nobis de his, qui foris sunt, iudicare, inhibere videtur, difficilius quidem est; quoniam id de infidelibus accipiunt plurimi ex SS. Patribus, & alij Doctores, quod in argumento retulimus. Sed [sect. 46] adhuc plures, & satis quidem congruas solutiones habet, quas exacte prosequuntur Alvar. Pelag. lib. 5. de planct. Eccles. cap. 37. vers. Licet enim, Navar. in cap. ita quorumdam, de Iudaeis notab. 8. num. 4. Corduba dict. dub. 5. pag. 502. vers. Sed certe neque haec auctoribus, Marta dict. tractat. de iurisdict. 1. part. cap. 24. ex num. 56. Valencuela in monit. contra Venet. part. 4. ex num. 181. & Simon Maiolus de perfidia Iudaeor. pag. 72. Inter quas receptior, & Apostoli verbis congruentior esse videtur, ut neutiquam neget Ecclesiae potestatem cohibendi, & puniendi infideles, si praedictis sceleribus inquinati reperiantur. [sect. 47] Sed tantum dicat, non posse adversus illos directe Ecclesiasticum gladium distringere, hoc est, maiori, vel minori excommunicationis sententia uti, cum foris, idest extra Ecclesiae gremium positi sint. Vnde verbum illud, iudicare, explicat Hugo Cardin. ibídem, idest: Non debeo eos excommunicare, vel ut ait S. Thom. In eos sententiam condemnationis ferre. Bene autem ex causa legitima, monitione debita praecedente, & iudicat, & iudicare potest de eisdem infidelibus iudicio punitivo indirecte, eos poena spirituali excommunicationis puniendo, veluti cum fideles prohibet, ne cum illis communicent, ut habetur in cap. saepe 28. quaest. 1. Et etiam poena temporali, & corporali directe, ut dicitur in eod. cap. saepe, & in cap. Iudaei, cap. postulasti, & cap. consuluit, de Iudaeis, cap. Iudaei, de testibus, cap. post miserabilem, de usuris, & cap. in Archiepiscopatu, de raptorib. & in multis alijs casibus, & exemplis a nobis supra relatis, & a Sylvestr. verbo, Iudaeus, q 4. & 5. 
 
Quam expositionem tradit, & probat D. Thom. in eod. cap. 5. lect. ult. & 2. 2. quaest. 10. articul. 9. 10. & 11. & latius Caietan. ibidem, Alexand. de Ales part. 2. q. 160. membr. 1. glos. in cap. Iudaei, de Iudaeis, & in cap. multi. 2. q. 1. & in cap. constituit, 22. q. 4. Turrecremata in summ. de Eccles. lib. 2. cap. 114. proposit. 13. Florentin. 2. part. tit. 12. cap. 13. §. 1. Innocent. in d. cap. quod super, de voto, Calderin. cons. 2. de Iudaeis in fine, Dominic. in dict. cap. multi, & Navarr. Corduba, Valencuela, & Marta ubi supra. 
 
Egoque, [sect. 48] ut haec interpretatio manifestior reddatur, cum eod. Divo Thom. Ambros. Ansel. Dionysio, & alijs animadverto, D. Paulum aliam scripsisse Epistolam, quam Corinthijs prius miserat, quae modo non extat in Canone, in qua (ut apparet) illos admonerat, ut a se quemdam peccatorem separarent. Quod cum Corinthij facere distulissent, ex prava intelligentia cuiusdam verbi in eadem Epistola contenti, Apostolus hanc iterum ad eosdem scripsit, in cuius capite quinto, primo eos graviter increpat, quod incestum hominem in suo coetu tolerarent, asseritque, tradendum esse Satanae in interitum carnis, id est, excommunicandum esse maiori excommunicatione: secundo, alios quoque palam criminosos fratres Christianos vitari praecipit, ita ut cum eis nec cibum sumere liceat, quasi dicat, huiusmodi peccatores Christianos excommunicandos esse. Et non loquor (inquit Paulus) de peccatoribus Gentilibus, fornicarijs, avaris, ebrijs, &c. Sed de Christianis, quia de his, qui foris sunt, idest, extra Ecclesiam, quid mihi iudicare? idest, non habeo potestatem, illos excommunicandi, etiam minori excommunicatione. Vel iuxta sensum Abulens. sup. Matthae. cap. 19. quaest. 63. quem etiam supra relati auctores admittunt, quaenam utilitas mihi est, illos excommanicare, qui ad meam curam, & solicitudinem non pertinent? Nam neque illi obedient, neque excommunicationis sententia in alios ferenda est, quam fideles, ut sic Paulus, non tam Ecclesiae potestatem, quam utilitatem, & opportunitatem in puniendis infidelibus neget, & ut Claud. Guilland. & Titelman. ibidem advertunt, quasi supervacaneum censeat, illis Christi leges imponere, qui nolunt eum recognoscere, & Divino iudicio secundum opera eorum iudicandi servantur, vel eo ipso quo non credunt, iam iudicati sunt, ut dicitur Ioan. 3. & optime considerat Abulens. ubi sup. 
 
Neque huic expositioni repugnat Trident. Concilij auctoritas dict. sess. 14. cap. 2. dum ex eodem loco Apostoli probat, Ecclesiam in neminem exercere iudicium, qui non sit per ianuam Baptismi in eam [sect. 49] ingressus. Nam aperte constat, quod de iudicio spirituali Sacramenti Poenitentiae loquitur, de quo ibi sermo habebatur; de alio autem iudicio temporali nihil decidit: & secundum Cordub. dict. dub. 5. pag. 502. vers. concilium autem, Ecclesiae potestatem non negat, sed quod de facto illud non exercet supra infideles, quia eis non prodest, neque expedit regulariter, & praecipue tunc, tempore Beati Pauli, quando erant pauci credentes, & parva potestas temporalis de facto in Ecclesia, ut probat idem Abulens. sup. Matthae. cap. 20. q. 96. 
 
Et hoc etiam est, [sect. 50] quod D. August. tradere voluit in sermon. 6. de puero Centurion. in argumento relato; debat enim intelligi, quod Ecclesia non habet hanc potestatem, non quidem iuris, sed facti tantum, vel exercitij: vel quod non expedit eam nisi in Christianos regulariter exercere, & eapropter utitur illis verbis: Vbi non est nobis data potestas, non facimus, ubi data est, non permittimus, quae sic exponit Corduba supra, pag. 504. vers. Sed certe, quamvis aliter accipiat Domin. Soto in 4. distinct. 5. q. 1. articul. 10. 
 
Ad tertium argumentum respondeo, quod ubicunque infideles talia, & tam nefaria crimina contra naturalem legem, & rationem committunt, qualia hos Indos commisisse probavimus, aut alia, quae etiam si leviora sint, eisdem adhuc principijs iuris naturalis repugnent, affirmare possumus, Ecclesiam, & Christianos Principes pro illis extirpandis suam auctoritatem interponere posse, & si ab eis, sufficienter moniti, non desistant, bello & armis eorum proterviam, & incorrigibilitatem punire, ut probant iura, auctores, & rationes, quas supra pro hac opinione perpendimus. Neque obstare, [sect. 51] quod Ecclesia raro, aut nunquam hoc iure usa reperiatur, quia id non tam ex defectu iurisdictionis, quam potentiae, voluntatis, aut opportunitatis processit, vel ne maiora, & graviora damna, & scandala sequerentur, ut sup. infinuavimus, & in terminis nostrae quaestionis advertit Malferit. dict. cons. 769. num. 79. Marta dict. cap. 24. num. 42. 44. & 58. & Corduba d. dub. 5. pag. 503. & 504. de quo articulo latius in cap. sequenti tractabimus. 
 
Et ad illud, quod in eod. argumento addidimus, adnotantes, aliquando dari invencibilem ignorantiam in praeceptis naturalibus, respondetur, id non procedere in his, quae prioris classis dicuntur, qualia haec sunt, quae Indi communiter infringebant, ut diximus sup. hoc cap. num. 32. Praesertim [sect. 52] cum praesupponamus, eos, antequam hac de causa bello infestentur, sufficienter, & pacifice prius de suis erroribus admonendos esse. De cuius monitionis requisitis plura docte congessit Victoria in d. relect. 1. de Indis insulanis ex num. 34. Corduba dict. q. 57. dub. 6. & nos latius infra hoc. lib. cap. seq. trademus. 
 
Deniqve non obstat quartum, & ultimum argumentum, & ex eo deductum, quod non possunt infideles ob praedicta peccata puniri, cum id repugnet Evangelicae praedicationis effectui, quae anteacta delicta potius purgat, & delet, quam vindicat, & magis per paces, & mansuetudinem, quam per bella, caedes, & supplicia operatur. Respondetur namque, [sect. 53] falsum esse, supponere, quod infideles ob peccata antiqua puniantur, cum potius illa illis Divino, & humano iudicio remittenda, & condonanda esse dicamus, si Christianorum fidei, & monitionibus acquiescant, veteresque, spurcos, crudeles, & sceleratos vivendi mores, ac ritus deponant. Caeterum si adhuc in eis proterve persistere malint, neque spes sit, quod alia via se ad meliorem frugem convertent: tunc, ne damnum impunitum manens, in posterum protrahatur, ad ultionem, & punitionem etiam bello illato procedi posse proponimus: [sect. 54] Malum enim (ut ait Cassiod. lib. 3. variar.) cum perseverat, augetur, & remediabile bonum est in peccatum, accelerata correctio. 
 
Neque est curandum [sect. 55] de praesenti infidelium indignatione, ut bene advertit Corduba dict. quaest. 57. dub. 5. pag. 504. vers. Sed certe, sed de maiori fructu eorum, vel posterorum, rationabiliter sperato, sicut Doctores communiter dicunt de correctione fraterna. Nam fieri potest, ut ipsi postea edocti, vel illustrati de suo errore, placentur, & libenter antiqua vitia, & idololatriam relinquant: vel saltem, ut eorum posteri extra eiusmodi scelera nati, id libentius faciant, & sanctoribus moribus instituti salventur. 
 
Quod [sect. 56] valde consonum est fini, & intentioni, quae generaliter haberi solet in cuiuslibet delinquentis punitione. Teste enim Seneca lib. 1. de Ira circa fin. Nemo prudens punit, quia peccatum est, sed ne peccetur, & lib. 1. de Clementia cap. 21: In iniurijs vindicandis haec tria lex sequuta est, quae Principes quoque sequi debent, aut ut eum, quem puniunt, emendent, aut ut poena eius caeteros meliores reddat, aut sublatis malis securiores caeteri vivant. Et secundum Quintilia. declama. 274: [sect. 57] Omnis poena non tam ad delictum pertinet, quam ad exemplum. Quam sententiam optime etiam exprimit Pontifex in extravag. de poen. dum ait, compescendam esse malorum audaciam, ut saltem poenae formidine retrahantur a noxijs, sicque boni sectando virtutem meliores effecti, non cogantur cum illis perire. 
 
Quod qui facere differunt, ignoscendo malis, bonos perditum eunt, ut docet Sallust. in Iugurt. & nocentes absolvendo, innocentes exitio tradunt, iuxta sententiam D. Ambros. lib. 1. offic. & plura alia, quae ad hoc expendunt Ioan. Nevizan. in Sylva nupt. lib. 1. a num 71. Guillel. Benedict. in cap. Raynutius de testamen. verb. Mortuo, el 1. & Ego in meo tract. de crim. parricid. lib. 1. cap. 1. Ac praeterea incidunt in suspicionem, quam Salvian. lib. 7. de gubernat. Dei, his verbis eleganter exponit: Potestas quippe magna, & potentissima, quae inhibere scelus maximum potest, quasi probat, debere fieri, si sciens patitur perpetrari. De qua etiam loquitur text. in cap. consentire 83. distinct. cap. ult. 23. cap. 3. cap. praeterea 23. q. 8. Cassiodor. lib. 5. var. epist. 39. & Iulius Caesar Roman. in libello de regimine Princip. cap. 7. pag. 61.