CAPVT XV. De tituli, ſive articuli præcedentis reſolutione: & quid verius, aut probabilius in conflictu dictarum pugnantium opinionum videatur? 
 
 SVMMARIVM Capitis XV. -  1 Opinio affirmativa, & negativa in articulo debellationis Indorũ ob idololatriã, & vitia cõtra naturam, anceps & problematica eſt. -  2 Infideles nobis non ſubiecti, dubium eſt, an propter ſolam idololatriam debellari poſſint? -  3 Infideles ſubditi Principibus Chriſtianis abſque dubio cõpelli poſſunt ad deſerendam idololatriam, & alia vitia contra naturam. -  4 Infideles omnes indiſtinctè debellari poſſunt, ſi tyrannidem exercent, & innocentes opprimunt, vel ſacrificant, aut edunt. -  5 Auctorum verba peculiariter recenſentur, qui ob defenſionem innocentum, infideles debellari poſſe concedunt. -  6 Sanguis innocentum iniquè effuſus, clamat, à proximis auxilium petens. -  7 Iuſti Lipſij peculiaris ſententia de debellatione Barbarorum infidelium. -  8 Infideles debellari poſſunt, ob immolationem, aut comeſtionem hominium, quãvis ij, qui immolantur aut eduntur, ſint delinquẽntes, & alias ad mortem damnati. -  9 Bellum iuſtum non ſolùm infertur pro defenſione propria, ſed etiam pro liberandis innocentibus, etiam auxiliũ noſtrum non poſtulantibus. -  10 Abraham in liberationem Lot iuſtè quinque Reges Amorrhæos percuſſit. -  11 Pat. Franc. Suarez apertè affirmat, bellum indici poſſe infidelibus, ad tollenda hominum ſacrificia, & innocẽtes defendendos. -  12 Bellum, quod ſuſcipitur pro defendendis innocentibus, & tollendis humanis ſacrificijs, monitio præcedere debet. -  13 Remedijs ſeverioribus nemo uti debet priuſquàm mitiora experiatur. -  14 Iudex quando poſſit uti manu militari? -  15 Doli præſumptionem cõtra ſe habet iudex, qui utitur remedijs duris, ubi blanda ſufficerent. -  16 Bellum quacunque ex cauſa, & pia præſertim, illatum, regulariter monitio præcedere debet. -  17 Romanorum mos in bellis per Feciales indicendis, & denuntiandis. -  18 Bellum non requirit præviam monitionem, ubi infertur Turcis, hæreticis, & alijs Fidei hoſtibus. -  19 Bellum ubi infertur pro defenſione innocentium, & immolandorum, mitiſſimè quantum fieri poteſt exercendum eſt. -  20 Opinio Ioſephi Acoſtæ, & Dom. Bañez examinatur. -  21 Belli propoſitum, quod eſſe debeat? -  22 Innocentes per accidens, in bello iuſtis de cauſis ſuſcepto, ſine peccato occiduntur. -  23 Bellum ſuſcipientes pro defendendis innocentibus, quid ab illis recipere, aut exigere poſſint, ex opinione P. Molinæ? -  24 Imperium quando licitè auferri poſſit infidelibus, ob defenſionem innocentium, debellatis? -  25 Reges noſtri quid ſemper ſanxerint, & cupierint, in debellationibus Indorum? -  26 Indos, & alios infideles debellari poſſe propter peccata contra naturam, probabiliter affirmari poteſt. -  27 D. Marta piaculum eſſe dicit, dubitare de debellatione infidelium, ob peccata contra naturam. -  28 Ioan. Azorius & alij, qualiter diſtinguant in articulo debellationis infideliũ ob peccata contra naturam? -  29 Error in cognitione, & cultu veri Dei, & fidei, invencibili ignorantia aliquando in infidelibus excuſatur. -  30 Numen aliquod ſuperius eſſe, quo hæc inferiora regantur, nemo ſanus negare poteſt. -  31 Dei veri cognitio res maxima, & obſcuriſſima eſt. -  32 Simonides quid reſponderit Hieroni roganti de Deo, & eius natura? -  33 Præcepta naturalia primæ claſſis non admittunt ignorantiæ excuſationem. -  34 Infideles ob peccata contra naturam ſubijciuntur punitione cuiuslibet Principis Chriſtiani. -  35 Lex 1. C. quando liceat unicuique ſine iud. ſe vind. expenditur, & exornatur. -  36 Iudex ubi deficit, & in mora periculũ ineſt, omnis homo iudex, & miles eſt adverſus latrones, & facinoroſos. -  37 Fures nocturnos, & agreſtes quatenus quis poſſit propria auctoritate punire? -  38 Forum alienum ſortitur quis ratione delicti. -  39 Delictum dat iuriſdictionem ei, qui aliàs eam non haberet. -  40 Cap. in Archiepiſcopatis, de raptorib. explicatur. -  41 Infideles, & Saraceni crimen ſodomiæ committentes puniri poſſunt à iudice Eccleſiaſtico. -  42 Vindictam ſcelerum Deo relinquendã eſſe, quo modo & ſenſu in Deuter. & apud D. Paulum dicatur? & num. ſequẽtibus. -  43 Delicta in Deum, & homines commiſſa, etiam in hoc ſæculo ab hominibus puniri debent. -  44 Hæretici aliqui falsò tenuerunt, delicta non eſſe à Magiſtratibus punienda. -  45 Vindicta Magiſtratuum, eſt vindicta Dei. -  46 Auctoritas D. Pauli 1. Corinth. 5: De his qui foris ſunt, multis ſolutionibus & expoſitionibus illuſtratur. -  47 Eccleſia qualiter directè, aut indirectè pœna excõmunicationis, & alijs, infideles punire poſsit. -  48 D. Pauli ſeries, & paraphraſis epiſtolæ 1. ad Corinth. proponitur. -  49 Trident. ſynodus, quæ infideles ad Eccleſiæ iudicium ſpectare negat, qualiter accipiatur? -  50 Auguſtini locus in ſerm. 6. de puero Cẽturion. exponitur. -  51 Eccleſia cur ſæpiùs uſa non fuerit iuriſdictione, quam habet in infideles? -  52 Infideles priuſquàm debellentur, de ſuis erroribus admonendi ſunt. -  53 Infideles ubi puniri, & debellari poſſe dicimus ob peccata contra naturam, intelligendum eſt de his, quæ committunt poſtquã moniti ſunt, ut ab illis deſiſtãt, non de præteritis. -  54 Malum, cùm ſine punitione perſeverat, augetur. -  55 Infideles licèt de præſenti turbentur, vel indignentur, ob id quod eos compellamus ad obſervandam legem naturæ, perſeverandum tamen eſt propter ſpem boni futuri. -  56 Pœnarum, & ſuppliciorum impoſitio quo fine, & intentione fieri debeat? -  57 Pœna omnis non tam ad delictum pertinet, quàm ad exemplum. 
 

VIdimvs, & bonâ quidẽ fide ſigillatim propalavimus, & communivimus omnes auctoritates, atq; argumenta, quæ in hoc cõtroverſo iuris articulo, pro affirmativa, & negativa ſententia ſtare, & urgêre videntur. De † quibus non immeritò illud Lucani. 1. Pharſal. dicere poſſumus: 
 
 — Quis iuſtiùs induat arma Scire nefas: magno ſe iudice quiſque tuetur. 
 
Atque ita non eſt mirum, ſi Auctores modò in hanc, modò in illam opinionem propendeant, & eorum aliqui, veluti problematicè, pro utraque decertent. Inter quos præcipuè caput effert Anton. à Corduba in quæſtionar. lib. 1. quæſt. 55. dub. 5. pag. 498. & ſequentib. Quod ego nullatenus reprehenderem, ubi † de infidelibus nobis non ſubiectis ſermo eſſet, qui ſolo idololatrię vitio laborarent, & quęreretur, an ob hoc illis bellum inferri poſsit? 
 
Ideò autem de infidelibus non ſubditis dixi, † quoniam in illis, qui Principibus Chriſtianis ſubiacent, omnes communiter utriuſque partis aſſertores conſentiunt, vi, & armis, alijſq́ue ſuplicijs compelli poſſe, ut ab idololatrię crimine abſtineant, & Divini, & naturalis iuris pręcepta ſequantur, ut conſtat ex relatis a Mag. Bañez in 2. 2. q. 10. art. 10. col. 505. verſ. Dubitatur ſecundò, Aragon. ibîdem art. 8. verſic. Quinta concluſio, pag. 292. Molina de iuſt. & iure, tractat. 2. diſput. 106. col. 436. verſ. Secunda concluſio, & in materia de Fide, quæſt. 10. art. 11. Fr. Thom. à Ieſu de procur. omn. gent. ſalut. lib. 4. 1. parte, dub. 4. pag. 208. & 209. & noviſsimè Pat. Franciſc. Suarez in tract. de Fide, diſp. 18. ſect. 4. ex n. 6. 
 
Si verò † non ſolùm idololatria in infidelibus reperiatur, ſed ſæva quoq; & effręnata tyrannis, humanę carnis ingluvies, & cruenta, & execranda innocentium ſacrificia, qualia ea eſſe ſuprà probavimus, quę noſtri Indi, ut plurimùm, frequentabant: tunc veriorem & probabiliorem eorum ſententiam exiſtimo, qui, ob has iniurias, & oppreſsiones tollendas, bellum adverſus omnes infideles permittunt, quamvis nobis ſubiecti non ſint, & procul poſiti auxiliũ noſtrũ nõ exigant, & ſuâ ſorte contenti vivere dicantur. Hoc enim urgentiſimè evincunt rationes, & teſtimonia quę in eiuſdem ſentẽtiæ comprobationem adduximus. 
 
Neque omnino reijcere audent, qui contrariam ſequuntur, ut patet † ex Victoria in relect. 2. de Indis, num. 15. Greg. Lop. in d.l. 2. tit. 22. par. 2. gloſſ. mag. col. antepenult. & col. ult. verſ. septima concluſio, elegantiſsimo Ioſeph. Acoſta lib. 2. de procur. Indor. ſalut. cap. 63. & Covarrub. in regul. peccatũ, 2. part. §. 10. num. 5. verſ. Vnde ad ſubveniendum, ubi, licèt acerrimè defendiſſet, infidelibus, qui nobis nihil nocuerunt, bellum iuſtè moveri non poſſe; concludit tamen, quòd ſi iſti infideles in ſubditos tyrannicè agerent, & innocentium ſanguinem idolis funderent, iuſtè bello laceſsiri poterunt, nõ ſolùm auctoritate Divinâ, ſed etiã humanâ, & publicâ: quia † ſanguis, inquit, innocentium, qui iniquiſsimè occidebantur, clamare eo caſu videtur, à proximis auxilium petens. 
 
Idem etiam reſolvit Mag. Bañez d. art. 10. col. 535. verſ Tertia concluſio, apertè docens, infideles, etiam nõ ſubditos, poſſe compelli, ne homines immolent idolis, etiam volentes immolari, & Molina d. diſp. 106. verſ. Tertia concluſio, ubi ait, fas eſſe movêre bellum adverſus infideles, iuraq́; illius perſequi, etiã abſque ulla ſummi Pontificis auctoritate, ſi innocentes immolent, aut eos interficiant, ut eorũ carnibus veſcantur, aut quovis alio modo iniuſtè perimant, vel ſi ſubditos tyrannicis legibus opprimant, aut aliâ ſimili ratione divexẽt. Neque neceſſe eſſe expectare, ut innocentes ad mortem ducantur, ſed cogi poſſe, ut ſtatim ceſſetur à peſsimo ritu, aut conſuetudine, & ut iniquæ, & peſsimę leges abrogentur, inferendo, ſi ad id opus fuerit, belllum, iuraq́ue illius proſequendo, ac deponendo Principes iniquos, alioſque, ſi opus fuerit, creando, quantumvis barbari, ac ſubditi ipſi velint, eos mores, & ſacrificia retinere, nolintq́ue, extraneos ea de cauſa bellum inducere. 
 
His † proximè accedit Iuſt. Lipſius in Polit. lib. 5. cap. 4. ubi inquit: Iam & invaſio quædam legitima videtur, etiam ſine iniuria, ut in barbaros, & moribus aut religione prorſus à nobis abhorrentes: maximè ſi potentes ij, & aliena ipſi invaſerũt, aut invadunt. Cauſa enim hic eſt coërtio, & in malo repreſſio. Eiſdem aſſentitur Ioan. Azor. lib. 8. inſt. Moral. cap. 24. verſ. Decimò quæritur, col. 1278. quem ſequitur, & tranſcribit Fr. Thom. à Ieſu de proc. omn. gent. ſalu. lib. 4. dub. 4. pag. 208. cõcludens, adeò licitum eſſe bellum, ob vitandas has hominum immolationes, aut mactationes, ut eorum carnibus veſcantur more ferarum, ut procedat etiamſi ſontes homines, alioqui capitis pœnâ dãnati, Dijs immolari apud infideles ſoleãt, aut mactari, ut eorum carnes edãtur. Sontes † enim (inquit) iure quidẽ capite puniuntur, nefariè tamẽ, & impie dijs immolãtur, aut ob humanarũ carniũ eſum necãtur. Quod ultimum eo notabilius videtur, quoniam Mag. Bañez ubi ſup. & Suar. ſtatatim citandus, contrarium expreſsè affirmant, docentes, non poſſe compelli infideles, ne eos immolent, qui aliàs à Republica iuſtè erant ad mortem damnati: quia tali in caſu magis idololatrę, quã homicidæ eſſe cẽſentur, & non contra iuſtitiã, ſed tantùm contra Religionem peccãt, & ita ceſſat defenſio innocentum. 
 
Pat. quoque Mag. Lorca in 2. 2 ſect. 3. diip. 52. num. 2. pag. 968. cùm iuſtum † eſſe bellum aſſeruiſſet, quod defenſivum appellatur, eandem concluſionem ampliat, ut non ſolùm in propria defenſione procedat, ſed & in alterius cuiuslibet innocentis, etiã auxilium noſtrum non poſtulantis, vel liberari renuentis: & ideò, inquit, iuſtum fuit bellũ, quo † Abraham in liberationem Lot percuſsit quinque Reges Amorrhæorum, Geneſis 14. Et ex eodem capite potuit eſſe bellum iuſtum cõtra Indos barbaros, apud quos ſrequenter in uſu erant cędes hominum innocentium ad ſacrificia, & ad veſcendum humanis carnibus. 
 
Et tandem † eidẽ opinioni hac in parte aſſentitur eruditiſ. P. Fran. Suar. in dict. tract. de Fide, diſput. 18. ſect. 4. numer. 2. & 4. & in tract. de Charitate diſput. 13. ſect. 5. ex numer. 5. ubi ait, ad defendendos innocentes licitum eſſe vim inferre his infidelibus, ne ſacrificent infantes Dijs ſuis, quia hoc iuxta ordinem charitatis licet: imò præceptum eſt, ſi commodè fieri poteſt. Additq́ue etiam, id fieri poſſe, non ſolùm ad liberandos infantes, fed etiam adultos, etiam ſi ipſi conſentiant, & velint ſacrificari idolis, quia in hoc peiores quàm amentes ſunt, & quia non ſunt domini propriæ vitæ, propter quod quilibet poteſt ab alio cogi, ne ſe occidat. 
 
Bene tamen verum eſt, quod, ut ſupràdicti auctores advertunt, præſertim Anton. à Corduba dict. quæſt. 57. dub. 6. per totum, pag. 505. & ſequentibus, † ad iuſtitiam huius belli, quod pro innocentium defenſione, & liberatione adverſus barbaros irrogatur, neceſſarium eſſe videtur, ut priùs blandè, & ſufficienter moneantur, ut à ſuis cruentis ſacrificijs, tyrannicis oppreſsionibus, & feralibus convivijs abſtineant. Nemo † etenim prudens remedijs durioribus, & ſeverioribus uti debet prius quàm mitiora illud & faciliora experiatur, iuxta illud Ovid. 1 Metamor. 
 
 Cuncta prius tentanda ſunt, ſed immedicabile vulnus Enſe recidendum eſt, ne pars ſyncera trahatur. 
 
Et doctrinam Vlpiani in l. 3. verſ. Sed melius, D. ne vis fiat ei, ubi tradit, † nõ aliter poſſe iudicẽ decreta ſua per manum militarem defendere, quàm ſi iure ſuæ poteſtatis id exequi nequeat; quod latè exornat Bart. & Doct. îbîdẽ, in l. ſed ſi poſſeſſor de iur. iuran. Andr. Gail. lib. 2. Obſervat. 6. num. 2. & Menoch. conſ. 221. num. 7. lib. 1. ubi reſolvit, † doli præſumptionem cõtra ſe habêre eos, qui aliter faciunt, & cõducit illud Cicer. lib. 1. offic. dum ait: Nam cùm ſint duo genera decertandi, unũ per diſceptationem, alterum per vim; cùmq́ue illud proprium ſit hominis, hoc belluarum, confugiendũ eſt ad poſterius ſi uti non liceat ſuperiore. 
 
Ac quemadmodum in alijs cauſis, quæ bellum iuſtũ reddere ſolent, † admonitio, & requiſitio adverſæ partis præcedere debet, ut ab iniurijs, quas ferre parat, abſtineat, vel quæ intulit damna compenſet, ut præclarè oſtendit D. Auguſt. relatus in cap. Dominus noſter 23. q. 2. & alij auctores, quos adduximus ſup. cap. 12 num. 3. Bald. in l. ſi manumiſſor, C. de obſeq. patron. præſtand. idem Bald. in l. 2. num. 71. C. de ſervit. & aqua, Angel. conſ. 14. col. 1. Martin. Laud. de bello, § 37. & §. 39. Lancelotus Conrad. in temp. iudic. lib. 1. cap. 1. §. 3. in verb. Bellum, numer. 5. ita & in hac, quæ pietatis cauſâ ſuſcipitur, longè maiori ratione nihil impium. & crudele intervenire oportet, niſi priùs ſeria hæc animadverſio præcedat, illiuſq́ue effectus irriti eſſe videantur, ut repetimus infrà cap. ſeq. ex num. 5. & infrà hoc eodem cap. num. 52. Et exemplo ſuo oſtendebant † Romani, qui per Feciales, iam inde à Numa Pompilio conſtitutos, ita demum bellum comminabantur, ac decernebant, ſi præmoniti hoſtes, res ablatas non redderent, & iuſta facere recuſaſſent, ut inſinuat Cicero dict. lib. 1. offic. Bella (inquiens) non niſi iuſtis de cauſis ſuſcipiantur, nec inferantur, niſi rebus repetitis, ne ſæviatur ultra modum in victos; ut latè tradunt Dionyſ. Halicar. Livi. Feneſtel. Plutarc. & alij, quos refert Roſin. de antiq. Roman. lib. 10. cap. 1. & 2. latiſsimè Alexan. & eius additionat. Tiraq. lib. 5. Genial. c. 3. Zaſsius in l. 2. §. & ita leges, D. de orig. iur. Andr. Gail. de pignorationib. ſive repræſalijs cap. 2. Balthaſar Ayala de iure, & officio belli lib. 1. cap. 1. & Camill. Borrell. de præſtan. Reg. Cathol. cap. 32. num. 15. & ſequentib. † qui tamen n. 107. hoc non requiri docet, ubi de inferendo bello Turcis, infidelibus, & hæreticis, & alijs fidei hoſtibus agitur. Ex eodem quoque fonte dimanat, eximiè † curare debêre Principes, qui hæc bella pro innocentium defenſione ſuſcipiunt, ut defenſio iſta cum minimo infidelium damno adhibeatur, ita ut neque dominio, neque vitâ ſpolientur, ſi poſſunt terrore, aut ſubiectione aliquâ contineri. Et cùm primis caveatur, ne plures innocentes eiuſmodi bellorum occaſione abſumantur, quàm ipſorum barbarorum tyrannide, & cruentis ſacrificijs, aut mactationibus perire potuiſſent. Quod optimè advertit, & parum in his Indicis bellis curatum fuiſſe, dolet Ioſeph Acoſta dict. lib. 2. de procur. Ind. ſalu. cap. 6. pag. 232. & Bañez d. quæſt. 10. art. 10. pag. 535. verſ. Tertia concluſio, in fine. † Nimis tamen abſolutè docentes, ab hoc bello abſtinendum, ſi ex eo ſequeretur mors plurium innocentium, quàm eſſet numerus immolandorum. Nam ſuppoſito, quòd propter hanc cauſam iuſtè pugnatur, ut cum ipſis, & alijs auctoribus aſſeruimus, omnia quoque licêre, affirmare debemus, quæ ad comparandam victoriam, & compeſcendos barbaros neceſſaria, & commoda fuerint: & licèt ex intentione nullum damnũ innocentibus inferri poſſit, † quia ſemper bellum eo propoſito fieri debet, ut malum vitetur, & bonum promoveatur, cap. militate 23. q. 1. † Per accidens tamen, & ex conſequenti, contra eos quoque præliari poteſt, præſertim, ubi ab alijs interpugnandum diſtingui nequeunt, vel cum ipſis nocentibus, ut ſemper fieri aſſolet, arma ſumunt, impediuntq́ue, ne victoria paretur, & finis prædictis ſacrificijs, & mactationibus hominum imponatur, ut perſpicuè colligitur ex ijs, quæ in materia de bello communis omnium Theologorum, & Iuriſconſultorum opinio, & reſolutio teſtatur, de qua per Victoriam in relat. de bello ex num. 15. Covarru. in reg. peccatum, 2. part. §. 11. Sylveſt. verb. Bellum, quæſt. 9. & 10. Caietan. eod. verb. Adrian. quæſt. de bello, §. Sed an, Caſtro lib. 2. de iuſta hæret. punit. cap. 14. Ayala de iure, & offic. belli, lib. 1. cap. 5. Molina de iuſt. & iure tract. 2. ex diſput. 117. uſque ad 122. Lorca in 2. 2. ſect. 3. diſput. 53. membr. 1. pag. 981. 
 
Atque ita † Molina dict. diſputat. 106. in fine, quamvis in his bellis, quæ ad ſubveniendum innocentibus inferuntur, illis multum conſulendum eſſe ſuadeat, in quorum gratiam pugnatur, quorumq́ue partes aguntur: fas tamen eſſe, inquit, bellantibus, expenſas belli de bonis adverſariorum, etiam innocentium, ſibi uſurpare, & recompenſationem iniuriarum, & damnorum, ſi quę ab adverſarijs interbellandum acceperunt, necnon iuſtum præmiũ ſui laboris, & induſtrię: Neque enim gratis tenentur, ſe exponere periculis, ſuamq́ue operam, & induſtriam collocare. Ipſi quoque hoſtes tenentur, hęc omnia ſolvere, qui cauſa iniuſta fuerunt, ut bellum iuſtum adverſus eos ſuſciperetur. Quinimo † & imperium ab eis auferri poſſe reſolvit, ſi ad innocentum, illiuſq́ue Reipublicę bonum ſpectet, ut bellantes dominium integrum earum regionum aſſumant. Id quod plerumque uſu, inquit, eveniet, & in his Indiarum Occidentalium provincijs contigiſſe videmus, tum ipſorum barbarorum factis, & fatis, tum bellorum eventibus, Ducumq́ue, & militum facinoribus ita deſiderantibus. † Licèt ſemper noſtris pijſsimis Regibus curæ fuerit, & inviolabili lege ſanxerint, ut in omnibus expeditionibus, quę fiunt, faciendæq́ue ſunt, ſive ad novas gentes quęrendas, ſive ad iam quæſitas perveſtigandas, Indi omnes liberi maneant, ſuiſq́ue rebus, & dominijs liberè uti relinquantur, neque noſtri milites illos aggrediantur, vexent, aut cædant non laceſsiti: neque undecunque captos ſervire compellant, de quo aliqua tradit Ioſeph. Acoſtad. lib. 2. de procur. Ind. ſalu. cap. 7. & Nos ſuprà ſæpè tetigimus, & pluribus inferiùs agemus. 
 
Svperest, ut de tertio membro diſpiciamus, ſcilicet de peccatis, quæ ab iſtis Indis paſsim perpetrari probavimus, Deum verum non colentes, nec cognoſcentes, & fœdis ſuis, ac ſpurcis moribus omnia naturalis iuris præcepta turbantes, & tranſgredientes. Et in hoc, quamvis auctores, ut vidimus, maximopere digladientur, ſatis † probabilem cenſeo Innocentij, & ſequacium opinionem, qui propter hæc crimina puniri, & debellari poſſe à Chriſtianis Principibus de licentia Summi Pontificis tradunt, ſi moniti ab illis non deſiſtant: quod tenuit, & latè contra Victoriam defendere conatus fuit inſignis noſter Gregor. Lupus in l. 2. titul. 23. part. 2. gloſ. magn. colum. 16. verſ. Ego verò, dicens, hanc ſentẽtiam eſſe communem omnium Canoniſtarum, & Legiſtarum, & aliquorum theologorum. Et † adeò certum eſſe concludit Marta in tractat. de iuriſdictione 1. part. cap. 24. ut piaculũ ducat de ea dubitare, & Marquard. in tract. de Iudęis & Infidelib. 3. par. cap. 1. num. 39. ubi apertè inquit, quòd non peccarunt Hiſpani, qui punierunt Indos delinquentes contra naturam. Et licèt idem Gregor. Lupus in eâdem gloſ. colum. ultim. verſ. sexta concluſio, in anguſtia, ut ipſe inquit, decidendi poſitus, conſulere ad præſens auſus non fuerit, quòd in acquiſitione iſtorum Indorum illâ doctrinâ Innocentij utamur: eam tamen ſub quadam diſtinctione noviſsimè admittunt † Ioan. Azorius dict. lib. 8. inſtit. mora. cap. 24. quæſt. 9. & eam ſequens, & trãſcribens Fr. Thom. à Ieſu de procur. omni. gent. ſalu. lib. 5. dub. 4. pag. 207. dicẽtes, quòd licèt infideles iuſtè puniri nequeant, ubi id ius naturæ nõ ſervant, quod debitum Deo cultum, & honorem tribuendum præſcribit. Si verò illud aliud ius eiuſdem naturæ diſſolvant, perrumpant, & negligant, quod cuique homini reddendum, quod ſuum eſt, iubet, & alijs non fieri, quod nobis fieri nollemus, tunc iure optimo puniri poſſent, ut ſi furta, latrocinia, adulteria, homicidia, falſa teſtimonia, inceſtus, ſtupra aut ipſi perpetrarent, aut liberam facultatem, huiuſmodi mala perpetrandi, concederent, vel paſsim in ſubditis ſine ulla pœna ac ſupplicio permitterent. His etenim legibus naturæ violatis, planè conſequitur, ut innocentes multis damnis, incommodis, & malis afficiantur, communiſq́ue humanę Reipublicæ ſalus, pax, & tranquillitas in tuto conſiſtere nequeat. Pro quibus defendendis licitum eſt, vi, & armis adverſus quoslibet infideles certare, ut iam ſuprà probatum reliquimus. 
 
Quæ diſtinctio in utraque ſui parte verâ eſſe videtur. Nam † errorem in Dei cognitione, & cultu, ac myſterijs fidei, etiam quæ ad ſalutem ſunt neceſſaria, omnes auctores magis communiter in infidelibus excuſare ſolẽt, & invencibilem ſive inculpabilem ignorantiam admittere tradunt, ſi illis talia myſteria propoſita non fuerint, nec per eos ſteterit, quominus proponerentur, ut conſtat ex D. Thom. 2. 2 quæſt. 10. artic. 1. Durand. in 3. diſtin. 25. q. 1. ad 1. Victoria in relect. de Indis, concluſ. 1. & ſequentib. Conrad. de contract. quæſt. 100. Almain. tract. 1. moral. cap. 4. propoſ. 2. Vega lib. 6. de iuſtificat. cap. 18. Alphonſ. de Caſtro lib. 2. de lege pœnali, cap. 14. Pet. de Soto in tract. de ration. meden. peccat. lect. 2. poſt medium, Gabriel Vazquez in 1. 2. q. 76. artic. 2. diſput. 120. Pat. Suarez in tract. de fide, diſput. 17. ſect. 1. & 2. per totam, & diximus ſuprà hoc lib. cap. 10. num. 79. 
 
Etenim † licèt nihil eſſe poſsit tam apertum, tamq́ue perſpicuum, quàm eſſe aliquod Numen præſtantiſsimum, quo inferiora hæc, & ſuperiora regantur: ita ut qui neget, vix ſanæ mentis exiſtimari debeat, ut ait Ariſtot. lib. 1. Topic. cap. 9. Cice. lib. 2. de nat. Deor. Arnob. lib. 1. adverſ. Gent. & ſup. cap. 13. ex num. 75. in argumentis contrariæ ſententiæ retulimus, & noviſsimè adverſus Atheiſtas eleganter cõcludit Pat. Fr. Ioan. Marquez in Gubernatore Chriſt. lib. 2. cap. 23. ex pag. 294. Res tamen † maxima, & obſcuriſsima eſt Dei veri cognitio, & quæ nec doceri, nec exprimi ſatis ſine fide ab hominibus poteſt; quia non eſt cognitio ſine fide, neque fides ſine cognitione. Eſtq́ue Deus res quædam captu, ac venatu difficilis, ſemper recedens, atque a perſequente procul ſe removens, ut præclarè proſequitur Clemens Alexand. lib. 2. Stromat. cap. 1. & 5. & lib. 5. cap. 1. & lib. 7. cap. 4. & D. Auguſtinj. in alijs locis relatis à Vazquez dict. cap. 3. & præſenſit Plato in Timeo, dum dixit, Genitorem univerſitatis tam difficile eſt invenire, quàm inventum impoſsibile dignè profari. Et † Simonides, qui ut refert Cicero lib. 1. de nat. Deor. cùm quæſitus fuiſſet à Hierone Tyranno, quid aut qualis eſſet Deus? deliberandi cauſâ ſibi unum diem poſtulavit, cùm idem ex eo poſtridie quæreret; biduum petijt: cùm ſæpius duplicaret numerum dierum, admiranſq́ue Hiero quæreret, cur ita faceret? Quia quanto, inquit, diutius conſidero, tanto res mihi videtur obſcurior. Atverò, † ſi de præceptis naturalibus agamus, & præſertim illis, quæ prioris claſsis eſſe dicuntur, & hominibus, eo ipſo quòd homines ſint, natura præſcribit: planè conſtat, nullam in eorum tranſgreſsione ignorantiam, vel excuſationem admitti, ut communiter docẽt omnes Theologi poſt D. Thom. in 2. 2. quæſt. 94. art. 6. & plures alij, quorum mentionem fecimus ſup. cap. proximo, num. 34. & eruditiſsimus, & illuſtriſſ. Cardin. Toletus in ſumma lib. 4. cap. 6. num. 9. 
 
Quâ ſententiâ, & reſolutione retentâ, non erit difficile reſpondere ad argumenta, quæ pro contraria conſideravimus. Nam circa primum dicere poſſumus, quòd etſi verum ſit, bellum punitivum regulariter inter ſubditos exerceri, & etiam ſi cõcedamus infideles, extra imperium, iuriſdictionem, aut territorium Romani Pontificis, & aliorum Chriſtianorum Principum reperiri, † ubi tamen prædictis vitijs, & ſceleribus inquinantur, & moniti, ut ab illis deſiſtant, id facere nolunt, ſtatim incipiunt ſub illius Principis imperio, & coërtione conſtitui, qui naturalis iuſtitiæ vindictam, & innocentum defenſionem ſuſcipiens, eos compeſcere, & punire voluerit; ut ſatis evincunt rationes, & auctoritates, quas ſuprà in favorem huius opinionis expendimus, & inſinuat Anto. a Corduba d. quæſt. 57. dub. 5. verſ. Sed certè, pag. 501. 
 
Quibus addere poſſumus † elegantem Impp, Valent. Theod. & Arcad. conſtitutionem in l. 1. C. quando liceat unicuique ſine iudice ſe vindicare, ubi tradunt, in publicos hoſtes, latrones, & pacis, ac quietis publicæ turbatores, † omnes homines, quantumvis privatos, iudices, & ultores eſſe: Nam quod ſerum eſt punire iudicio, ſubiugamus edicto. Cui conveniunt verba Tertull. in Apolog. quem refert Iacob. Durantius Caſſellius lib. 1. var. cap. 1. In reos maieſtatis, & publicos hoſtes omnis homo miles eſt, Catonis apud Salluſt. in Catil. Nam cætera maleficia tum perſequare, ubi facta ſunt, hoc niſi provideris, ne accidat, ubi evenerit, fruſtra iudicia implores: & alia, † quæ de nocturnis, & agreſtibus furibus, & latronibus occidẽdis, & iure ſibi propriâ auctoritate dicendo, ubi iudex deficit, vel in mora periculum ineſt, docet text. in l. itaque, D. ad leg. Aquil. l. furem, D. ad leg. Cornel. de ſicar. l. fi pignore, §. furem, D. de furt. l. de pupillo, §. ſi quis rivos, D. de oper. novi nuntiat. l. quæ ſitum, D. de pignor. l. ait. Prætor. §. ſi debitorẽ, D. quę in fraud. cred. l. ult. C. in quib. cauſ. in integr. reſt. cum alijs, quæ latè cumulant Alberic. in dictionar. verb. Vindicta, Hippolit. de Marſil. in l. uni. numer. 4. C. de rapt. virgin. Fuſcus in ſing. verbo, Occidere, numer. 3. Tiber. Decian. in tract. criminal. lin. 6. cap. 28. numer. 2. & lib. 9. cap. 29 Cuiacius lib. 14. obſervation. cap. 15. Forcatulus in necyom. dialog. 96. u. 11. & 12. & Guiller. Fornerius lib. 1. ſelectar. cap. 22. Neque longè abeſt alia iuris regula, quâ docemur, † ratione delicti reos forum alienum ſortiri, & à iudice, aliàs non ſuo, puniri poſſe, de qua in l. 1. & auth. qua in provincia, C. ubi de crimin. agi oport. l. 1. C. ubi Senat. vel Clariſs. l. ſi cui, §. idem Imper. & l. ultim. D. de accuſat. cap. 1. de raptor. cap. poſtulaſti, cap. ultim de for. comper. ubi gloſ. verbo, Ratione delicti, ita inquit: Nota, quòd ratione delicti efficitur quis de iuriſdictione alterius; † & ita delictam dat iuriſdictionem ei, qui aliàs eam non habebat: idem probat. l. 32. titul. 2. part. 3. l. 15. tit. 1. part. 7. ubi Gregor. alia plurima congerit, & latè proſequitur Covar. in pract. cap. 11. Maranta de ord. iudic. 4. part. diſtinct. 8. ex num. 1. Dueñas regula 378. Clar. & eius addition. Baiard. in prax. crimin. § .fin. q. 38. Bobadilla, qui plures refert in Polit. lib. 2. cap. 13. ex num. 71. & cap. 16. n. 154. & noviſsimè Barboſa in l. hæres abſens, §. proinde, D. de iudicijs. 
 
Quibus ego magis in terminis noſtræ quæſtionis adijcio † celebrem text. in cap. in Archiepiſcopatu, de raptor. ubi cùm ſummus Pontifex tradat, Saracenos, crimen ſodomiæ committentes, ab Archiepiſcopo Panormitano puniri poſſe, advertunt Abbas, & Ioan. de Annania ibîdẽ, ideò illud crimen mixti fori effectum, & puniri potuiſſe, non ſolùm à iudice ſæculari, verùm etiam ab Eccleſiaſtico: † quia infideles illi contra legem naturæ peccarunt, & ad hoc probandum allegant doctrinam Innocent. & Ioan. Andr. in d. cap. quod ſuper, & idem latiùs tradit Tiber. Decian. lib. 4. crimin. cap. 27. num. 2. & Bobadilla d. lib. 2. cap. 17 num. 67. Inquit tamen Decianus, hoc intelligendum eſſe in defectum iudicis ſæcularis, & fic mediatè: immediatè enim ſubſunt ſæculari, & legibus Imperialibus, nõ Canonicis, cap. gaudeamus, ubi omnes, de divortijs, & toto tit. C. de Iudæis. Et Poſteà proſequitur alios caſus, in quibus Eccleſiaſtici iudices contra Iudæos, & infideles procedere poſſunt. 
 
Ad ſecundum autem argumentum, ex ſacræ Paginæ auctoritatibus ſumptum, quibus probavimus, prædictorum ſcelerum ultionem, & vindictam Deo relinquendam eſſe: Reſpondetur, † loca illa Deuter. 35. Pauli ad Roman. 12. & ad Hebræ. 10. non eam mentem habêre, ut humanam punitionem excludant, quâ mediante, ſolet Deus ſua iudicia exercêre. Alioqui (ut ait Corduba dict. dub. 5. pag. 504. verſ. Sed certè) ſequeretur, nullum compelli poſſe, ut à peccato vel errore, aut hæreſi recedat, modò Chriſtianus ſit, modò non. Quod haud dubiè eſſet cõtra † doctrinam Sanctorum, & Eccleſiæ, ut patet ex cap. nimirum, cap. diſplicet, cap. ſi duo, cap. ſi Eccleſia, cap. qui peccat 23. quæſt. 3. cap. ea vindicta 23. quæſt. 4. & ex traditis à D. Thom 2. 2. quæſt. 3. articul. 2. ad tertium. Quapropter Caietan. in dict. epiſt ad Hebræ. cap. 10. ſic illum locum exponit: Nullus enim iuſtè vindicat, niſi Deus, aut Divina auctoritate. Et Cornel. à Lapide d. cap. 12. ad Roman. num. 156. Poſtquàm communem illius loci expoſitionem eſſe tradidit, ut ibi D. Paulus loquatur de propria iniuria remittenda, eiuſq́ue vindicta Deo relinquenda, ita ſubiungit: † Ex hac Moſis, & Pauli ſententia Manichæi Anabaptiſtæ, Lutherus, & Eraſmus docent, apud Chriſtianos nõ licere Magiſtratui bello, aliove modo vindicare Reipublicæ iniurias, & improborum peccata: ſed errant graviſsimè: † Nam vindicta Magiſtratus eſt vindicta Dei, ut probatur cap. ſeq. initio. Privata ergo vindicta hìc tantùm prohibetur, non autem illa, quæ fit per iuſtitiam, & poteſtatem publicam, &c. 
 
Idem auctor in Comment. ſup. Deuter. d. cap. 32. verſ. 35. ultionem hanc, quam ſibi Deus reſervare dicit, per mala, & plagas, in quæ corruere ſolent, impleri notavit, & præſertim per manus hoſtium, Deo ita ordinante, puniri. Et Nicol. de Lyra in poſtilla. 11. dict. cap. 10. ad Hebræ. iuxta eundem ſenſum obſervat, quòd etſi per iudices, & alias humanas poteſtates dicta ſcelera ſæpeſæpius puniri contingat: ideo tamen illorum vindicta Deo ſervari dicitur: Quia etſi iudices vindicent, hoc tamen non convenit eis, niſi in quantum ſunt Dei miniſtri. Quam eandem humanorum iudicum, ſeu Principum poteſtatem agnovit etiam Paul. Burgenſ. in 2. addit. ad d. poſtillam Lyrani, niſi quòd hic verba illa: Mihi vindictam magis exponenda eſſe, inquit, ſupplendo defectum iudicum, qui multa mala relinquunt impunita, quaſi dicat: Etſi iudices huius ſæculi talia non vindicent; tamen mihi vindictam, & ego reddam. 
 
Quod autem ex alio teſtimonio eiuſdem D. Pauli 1. Corinth. 5. evincebamus, dum nobis de his, qui foris ſunt, iudicare, inhibêre videtur, difficilius quidem eſt; quoniam id de infidelibus accipiunt plurimi ex SS. Patribus, & alij Doctores, quod in argumento retulimus. Sed † adhuc plures, & ſatis quidem congruas ſolutiones habet, quas exactè proſequuntur Alvar. Pelag. lib. 5. de planct. Eccleſ. cap. 37. verſ. Licèt enim, Navar. in cap. ita quorumdam, de Iudæis notab. 8. num. 4. Corduba dict. dub. 5. pag. 502. verſ. Sed certè neque hæc auctoribus, Marta dict. tractat. de iuriſdict. 1. part. cap. 24. ex num. 56. Valençuela in monit. contra Venet. part. 4. ex num. 181. & Simon Maiolus de perfidia Iudæor. pag. 72. Inter quas receptior, & Apoſtoli verbis congruentior eſſe videtur, ut neutiquam neget Eccleſiæ poteſtatem cohibendi, & puniendi infideles, ſi prædictis ſceleribus inquinati reperiantur. † Sed tantùm dicat, non poſſe adverſus illos directè Eccleſiaſticum gladium diſtringere, hoc eſt, maiori, vel minori excommunicationis ſententiâ uti, cùm foris, ideſt extra Eccleſiæ gremium poſiti ſint. Vnde verbum illud, iudicare, explicat Hugo Cardin. ibídem, ideſt: Non debeo eos excommunicare, vel ut ait S. Thom. In eos ſententiam condemnationis ferre. Benè autem ex cauſa legitima, monitione debitâ præcedente, & iudicat, & iudicare poteſt de eiſdem infidelibus iudicio punitivo indirectè, eos pœnâ ſpirituali excommunicationis puniendo, veluti cùm fideles prohibet, ne cum illis communicent, ut habetur in cap. ſæpe 28. quæſt. 1. Et etiam pœnâ temporali, & corporali directè, ut dicitur in eod. cap. ſæpè, & in cap. Iudæi, cap. poſtulaſti, & cap. conſuluit, de Iudæis, cap. Iudæi, de teſtibus, cap. poſt miſerabilem, de uſuris, & cap. in Archiepiſcopatu, de raptorib. & in multis alijs caſibus, & exemplis à nobis ſuprà relatis, & à Sylveſtr. verbo, Iudæus, q 4. & 5. 
 
Quam expoſitionem tradit, & probat D. Thom. in eod. cap. 5. lect. ult. & 2. 2. quæſt. 10. articul. 9. 10. & 11. & latiùs Caietan. ibîdem, Alexand. de Ales part. 2. q. 160. membr. 1. gloſ. in cap. Iudæi, de Iudæis, & in cap. multi. 2. q. 1. & in cap. conſtituit, 22. q. 4. Turrecremata in ſumm. de Eccleſ. lib. 2. cap. 114. propoſit. 13. Florentin. 2. part. tit. 12. cap. 13. §. 1. Innocent. in d. cap. quod ſuper, de voto, Calderin. conſ. 2. de Iudæis in fine, Dominic. in dict. cap. multi, & Navarr. Corduba, Valençuela, & Marta ubi ſuprà. 
 
Egoq́ue, † ut hæc interpretatio manifeſtior reddatur, cum eod. Divo Thom. Ambroſ. Anſel. Dionyſio, & alijs animadverto, D. Paulum aliam ſcripſiſſe Epiſtolam, quam Corinthijs priùs miſerat, quæ modò non extat in Canone, in qua (ut apparet) illos admonerat, ut à ſe quemdam peccatorem ſepararent. Quod cùm Corinthij facere diſtuliſſent, ex prava intelligentia cuiuſdam verbi in eâdem Epiſtola contenti, Apoſtolus hanc iterum ad eoſdem ſcripſit, in cuius capite quinto, primò eos graviter increpat, quòd inceſtum hominem in ſuo cœtu tolerarent, aſſeritq́ue, tradendum eſſe Satanæ in interitum carnis, id eſt, excommunicandum eſſe maiori excommunicatione: ſecundò, alios quoque palàm criminoſos fratres Chriſtianos vitari præcipit, ita ut cum eis nec cibum ſumere liceat, quaſi dicat, huiuſmodi peccatores Chriſtianos excommunicandos eſſe. Et non loquor (inquit Paulus) de peccatoribus Gentilibus, fornicarijs, avaris, ebrijs, &c. Sed de Chriſtianis, quia de his, qui foris ſunt, ideſt, extra Eccleſiam, quid mihi iudicare? ideſt, non habeo poteſtatem, illos excommunicandi, etiam minori excommunicatione. Vel iuxta ſenſum Abulenſ. ſup. Matthæ. cap. 19. quæſt. 63. quem etiam ſuprà relati auctores admittunt, quænam utilitas mihi eſt, illos excommanicare, qui ad meam curam, & ſolicitudinem non pertinent? Nam neque illi obedient, neque excommunicationis ſententia in alios ferenda eſt, quàm fideles, ut ſic Paulus, non tam Eccleſiæ poteſtatem, quàm utilitatem, & opportunitatem in puniendis infidelibus neget, & ut Claud. Guilland. & Titelman. ibîdem advertunt, quaſi ſupervacaneum cenſeat, illis Chriſti leges imponere, qui nolunt eum recognoſcere, & Divino iudicio ſecundum opera eorum iudicandi ſervantur, vel eo ipſo quo non credunt, iam iudicati ſunt, ut dicitur Ioan. 3. & optimè cõſiderat Abulenſ. ubi ſup. 
 
Neque huic expoſitioni repugnat Trident. Concilij auctoritas dict. ſeſſ. 14. cap. 2. dum ex eodem loco Apoſtoli probat, Eccleſiam in neminem exercêre iudicium, qui non ſit per ianuam Baptiſmi in eam † ingreſſus. Nam apertè conſtat, quòd de iudicio ſpirituali Sacramenti Pœnitentiæ loquitur, de quo ibi ſermo habebatur; de alio autem iudicio temporali nihil decidit: & ſecundùm Cordub. dict. dub. 5. pag. 502. verſ. concilium autem, Eccleſiæ poteſtatem non negat, ſed quòd de facto illud non exercet ſupra infideles, quia eis non prodeſt, neque expedit regulariter, & præcipuè tunc, tempore Beati Pauli, quando erant pauci credentes, & parva poteſtas temporalis de facto in Eccleſia, ut probat idem Abulenſ. ſup. Matthæ. cap. 20. q. 96. 
 
Et hoc etiã eſt, † quod D. Auguſt. tradere voluit in ſermon. 6. de puero Centurion. in argumẽto relato; debat enim intelligi, quòd Eccleſia non habet hanc poteſtatem, non quidem iuris, ſed facti tantùm, vel exercitij: vel quòd non expedit eam niſi in Chriſtianos regulariter exercêre, & eapropter utitur illis verbis: Vbi non eſt nobis data poteſtas, non facimus, ubi data eſt, non permittimus, quæ ſic exponit Corduba ſuprà, pag. 504. verſ. Sed certè, quamvis aliter accipiat Domin. Soto in 4. diſtinct. 5. q. 1. articul. 10. 
 
Ad tertium argumentum reſpondeo, quòd ubicunque infideles talia, & tam nefaria crimina contra naturalẽ legem, & rationem committunt, qualia hos Indos commiſiſſe probavimus, aut alia, quæ etiam ſi leviora ſint, eiſdem adhuc principijs iuris naturalis repugnent, affirmare poſſumus, Eccleſiam, & Chriſtianos Principes pro illis extirpandis ſuam auctoritatem interponere poſſe, & ſi ab eis, ſufficienter moniti, non deſiſtant, bello & armis eorum proterviam, & incorrigibilitatem punire, ut probant iura, auctores, & rationes, quas ſuprà pro hac opinione perpendimus. Neque obſtare, † quòd Eccleſia rarò, aut nunquã hoc iure uſa reperiatur, quia id non tam ex defectu iuriſdictionis, quàm potentiæ, voluntatis, aut opportunitatis proceſsit, vel ne maiora, & graviora damna, & ſcandala ſequerentur, ut ſup. infinuavimus, & in terminis noſtræ quęſtionis advertit Malferit. dict. conſ. 769. num. 79. Marta dict. cap. 24. num. 42. 44. & 58. & Corduba d. dub. 5. pag. 503. & 504. de quo articulo latiùs in cap. ſequenti tractabimus. 
 
Et ad illud, quod in eod. argumento addidimus, adnotantes, aliquando dari invencibilem ignorantiam in præceptis naturalibus, reſpondetur, id nõ procedere in his, quæ prioris claſsis dicuntur, qualia hæc ſunt, quæ Indi cõmuniter infringebant, ut diximus ſup. hoc cap. num. 32. Præſertim † cùm præſupponamus, eos, antequàm hac de cauſa bello infeſtentur, ſufficienter, & pacificè priùs de ſuis erroribus admonendos eſſe. De cuius monitionis requiſitis plura doctè congeſsit Victoria in d. relect. 1. de Indis inſulanis ex num. 34. Corduba dict. q. 57. dub. 6. & nos latiùs infrà hoc. lib. cap. ſeq. trademus. 
 
Deniqve non obſtat quartum, & ultimum argumentum, & ex eo deductum, quòd non poſſunt infideles ob prædicta peccata puniri, cũ id repugnet Evangelicæ prædicationis effectui, quæ anteacta delicta potius purgat, & delet, quàm vindicat, & magis per paces, & manſuetudinem, quàm per bella, cædes, & ſupplicia operatur. Reſpondetur namque, † falſum eſſe, ſupponere, quòd infideles ob peccata antiqua puniantur, cùm potius illa illis Divino, & humano iudicio remittenda, & condonanda eſſe dicamus, ſi Chriſtianorum fidei, & monitionibus acquieſcant, vetereſq́ue, ſpurcos, crudeles, & ſceleratos vivendi mores, ac ritus deponant. Cæterùm ſi adhuc in eis protervè perſiſtere malint, neque ſpes ſit, quod aliâ viâ ſe ad meliorem frugem convertent: tunc, ne damnum impunitum manens, in poſterum protrahatur, ad ultionem, & punitionem etiam bello illato procedi poſſe proponimus: † Malũ enim (ut ait Caſsiod. lib. 3. variar.) cùm perſeverat, augetur, & remediabile bonum eſt in peccatum, accelerata correctio. 
 
Neque eſt curandum † de præſenti infidelium indignatione, ut benè advertit Corduba dict. quæſt. 57. dub. 5. pag. 504. verſ. Sed certè, ſed de maiori fructu eorum, vel poſterorum, rationabiliter ſperato, ſicut Doctores communiter dicunt de correctione fraterna. Nam fieri poteſt, ut ipſi poſteà edocti, vel illuſtrati de ſuo errore, placentur, & libenter antiqua vitia, & idololatriã relinquant: vel ſaltem, ut eorum poſteri extra eiuſmodi ſcelera nati, id libentiùs faciant, & ſanctoribus moribus inſtituti ſalventur. 
 
Quod † valdè conſonum eſt fini, & intentioni, quæ generaliter haberi ſolet in cuiuſlibet delinquentis punitione. Teſte enim Senecâ lib. 1. de Ira circa fin. Nemo prudens punit, quia peccatum eſt, ſed ne peccetur, & lib. 1. de Clemẽtia cap. 21: In iniurijs vindicandis hæc tria lex ſequuta eſt, quæ Principes quoque ſequi debent, aut ut eum, quem puniunt, emendent, aut ut pœna eius cæteros meliores reddat, aut ſublatis malis ſecuriores cæteri vivant. Et ſecundùm Quintilia. declama. 274: † Omnis pœna non tam ad delictum pertinet, quàm ad exemplum. Quam ſententiam optimè etiam exprimit Põtifex in extravag. de pœn. dum ait, compeſcendam eſſe malorũ audaciam, ut ſaltem pœnæ formidine retrahantur à noxijs, ſicq́ue boni ſectando virtutem meliores effecti, non cogantur cum illis perire. 
 
Quod qui facere differunt, ignoſcẽdo malis, bonos perditum eunt, ut docet Salluſt. in Iugurt. & nocentes abſolvendo, innocentes exitio tradunt, iuxta ſententiam D. Ambroſ. lib. 1. offic. & plura alia, quæ ad hoc expendunt Ioan. Nevizan. in Sylva nupt. lib. 1. à num 71. Guillel. Benedict. in cap. Raynutius de teſtamen. verb. Mortuo, el 1. & Ego in meo tract. de crim. parricid. lib. 1. cap. 1. Ac prætereà incidunt in ſuſpicionem, quam Salvian. lib. 7. de gubernat. Dei, his verbis eleganter exponit: Poteſtas quippe magna, & potentiſsima, quæ inhibere ſcelus maximum poteſt, quaſi probat, debere fieri, ſi ſciens patitur perpetrari. De qua etiam loquitur text. in cap. conſentire 83. diſtinct. cap. ult. 23. cap. 3. cap. prætereà 23. q. 8. Caſsiodor. lib. 5. var. epiſt. 39. & Iulius Cæſar Roman. in libello de regimine Princip. cap. 7. pag. 61.