CAPUT XIX. In quo de ſolutione argumentorũ, quæ in prædicta quæſtione ad utramque partem expenſa ſunt, ſpecialiter agitur. 
 
 SVMMARIVM Capitis XIX. -  1 Auctores, qui ad Fidem introducendam vim aliquam permittunt, qualiter ſunt accipiendi, & defendendi. -  2 Apoſtolicum modum in prædicando observare, ubi illud commodè fieri poteſt, congruentiſsimum eſt. -  3 Indorum Novi Orbis converſio media quadam via curanda fuit. -  4 Fidei in negotio, inter Barbaros & protervos, levem aliquam compulſionem & ſeveritatem ſalutarem admittit D. Auguſt. & alij, quorum verba referuntur. -  5 Auctores, qui nullam omnino vim, nec armorum terrorem in converſione infidelium admittunt, ſecuriorem opinionẽ ſequuntur, & qualiter argumentis contrariæ reſpondeant. -  6 Fidei prædicationem, & propagationem quamvis Chriſtiani curare teneantur, non tamen debent hac cauſa Apoſtolicos prædicandi canones tranſilire. -  7 Sancta que ſunt, ſanctè tractari debent. -  8 Finis bonus non iuſtificat actum, niſi per iuſta media exequatur. -  9 Intentio bona non excuſat eum, qui illicita facit. -  10 Infideles quamvis peccent non recipiendo Fidem, non tamen poſſunt à fidelibus hoc prætextu puniri. -  11 Præceptum de prædicanda Fide non obligat ad tranſgrediendum aliud, quo inſontes puniri, & debellari vetantur. -  12 Converſionem aliorum nemo curare debet, ſi ſe exponat periculo peccandi. -  13 Peccatum quantumvis veniale quis cõmittere non debet, etiam propter lucrandas omnes animas mundi. -  14 Principes licèt ſint Divinæ legis, & Fidei cuſtodes, illam tamen debitis modis tueri debent, no autem illicitis & violentis. -  15 Natio nulla eſt, ex qua aliqui non ſint prædeſtinati. -  16 Eccleſiæ Dei omnes gentes promiſſæ ſunt, non tamen omnes homines omnium gentium. -  17 Reges Hiſpaniæ curam cõverſionis Indorum ſibi à Sede Apoſtolica demandatam, qualiter exercere debeant. -  18 Finis curam qui habet, licèt poſsit diſponere media, intelligitur de medijs permiſsis, & ad illum finem proportionatis. -  19 Arma, quibus Chriſtiani milites, & Prædicatores in converſione Indorum uti debent, qualia ſint? -  20 Miniſtri, ſi idonei fuerint, etiam hodie, Apoſtolico more prædicando, multum inter barbaras nationes proficient. -  21 Apoſtoli olim inter nationes non minus feras, & barbaras, quàm Indorum, soli, & inermes prædicarunt. -  22 S. Fran. Xavierus modo, & fructu ſuæ prædicationis utile, & recens dedit noſtris temporibus Apoſtolicæ imitationis exemplar. -  23 Indorum ſalus deſperanda non eſt, quos iam Deus ad Evangelium vocare videtur. -  24 Prædicatoribus Fidei certiſsimũ auxilium Deus, Iſaiæ 55. & Pſal. 67. promittit. -  25 Linguarum varietas, & ignorantia veros prædicatores Fidei à cõverſione Indorum terrere non debet. -  26 Prudentia caret, qui quod cœleſti virtute vacuum eſt, humanis cõſilijs explere intendit. -  27 Apoſtoli magis virtutibus, quàm miraculis, Orbem converterunt. -  28 Infideles hodie etiam magis virtutibus, quàm ſignis Prædicatorũ movebuntur, & quare? cum D. Chryſoſt. -  29 Miracula nõ defuerunt hoc ſæculo prædicantibus inter Indos. -  30 Regula de conceſsione antecedentis ad poſitionem conſequentis, fallit, quando hoc ſine illo exerceri poteſt. -  31 Zelus extendendæ Chriſtianæ religionis tunc laudari debet, cùm eiuſdem Religionis præcepta non frangit. -  32 Cap. ſi non ex Fidei 23. quæſt. 4. vera explicatione donatur. -  33 Intentio recta in bellis ſemper requiritur, & laudatur. -  34 Infidelibus quibus, & quando bellum licitè inferri poſsit? -  35 Cap. Diſpar. 23. quæſt. 8. explicatur. Et num. 38. & 41. -  36 Saraceni, & alij infideles, qui ſunt hoſtes Fidei, & occupãt Provincias Chriſtianorum ſemper debellari poſſunt. -  37 Bellum à Chriſtianis cõtra Turcas licitè moveri nõ poſſe, fuit hæreſis Lutheri & Eraſmi, quæ reprobatur. -  38 Argumentum à contrario ſenſu non valet, quando ex eo reſultat abſonus intellectus, vel aliorum iurium correctio. -  39 Relativum quis vel qui aliquando reſtrictivè, aliquando declarativè, & generaliter ponitur. -  40 Lex 2. tit. 23. part. 2. explicatur. -  42 Eccleſia licèt hodie maiorem auctoritatem, & poteſtatem habeat, quàm anteà; non tamen ea utitur adverſus ſimplices infideles quietè & pacificè degentes. -  43 Cap. ſi Eccleſia, cap. non invenitur, cap. diſplicet 23. quæſt. 4. vera expoſitione donantur. Et num. 53. -  44 Deus ſemper vult, ut infidelium converſio ſuæ divinæ diſpoſitioni, & nõ humanis medijs tribuatur. -  45 Fides ſemper ſpontanea eſſe debet. -  46 Deo non placent ſervitia coacta, & hilarem datorem diligit. -  47 Hæreticos, Schiſmaticos, & Apoſtatas non poſſe ab Eccleſia puniri, aliqui cenſuerunt, quorum error convincitur, & damnatur. Et numeris ſequentibus. -  48 Infideles quamvis Eccleſia non puniat, benè tamen punire poteſt, & debet, Hæreticos, Schiſmaticos, & Apoſtatas, & quare? -  49 Inquiſitores cauſarum Fidei non puniunt infideles non baptizatos, ſed eos tantùm, qui a Fide ſemel profeſſa receſſerunt. -  50 Hæretici non ſolùm puniri, verùm ſi opus fuerit, aperto Marte ab Eccleſia debellari, & funditus deleri poſſunt. -  51 Auctores plurimi recenſentur, qui de iuſtitia punitionis, & debellationis Hæreticorum, latiſsimè diſputant. -  52 Hæretici, & Schiſmatici, Saracenis, & cæteris infidelibus, imò & lupis, deteriores ſunt, & magis puniendi. -  53 Eccleſiæ auctoritas, & poteſtas poſt Conſtantinum maior eſſe cœpit, & magis publicè, ac liberè exerceri. -  54 Parabola Patrisfamilias invitantis ad nuptias, & intrare compellentis, quos ultimo loco vocaverat, multifariè cum SS. Patribus explicatur. -  55 Cap. Schiſmatici 23. quæſt. 6. explicatur. -  56 Cogi quodammodo dicitur, qui importunis precibus ſuadetur. -  57 Infideles licitè poſſunt ad fidem per efficacem & importunam etiam ſuaſionem compelli. -  58 D. Paul. locus 2. ad Timoth. & Ierem. 1. 24. de inſtantia prædicationis Fidei expenditur. -  59 Cap. Maiores de baptiſmo ponderatur, & illuſtratur. -  60 Converſio coacta D. Pauli humanis regulis metiri non debet. Miraculoè quæ à Deo facta ſunt, in exemplum vel conſequentiam adduci non debent, ibidem. -  61 Deus res, quas condidit, ſuos curſus agere ſinit. -  62 Sacræ Scripturæ exempla quæ à communibus Theologiæ regulis exorbitant, veneranda ſunt, non imitanda. -  63 Deus animas hominum multis modis invitat, etiam ſtupefaciendo, ex D. Thom. -  64 Cap. vides 23. q. 6. & cap. quid faciet 23. q. 4. explicantur. -  65 Coactio infidelium ad Fidem etiam ſi vi indirecta fiat, reprobata eſt. -  66 Voluntas prorſus libera non reperitur in eo, qui etiam cauſativè, aut conditionatè ad baptiſmum compellitur. Et quatenus voluntas coacta, voluntas ſit? -  67 Velle eius eſt, qui poteſt & nolle, & aliorum imperio non obſequitur. -  68 Res imperioſa eſt timor. -  69 Voluntatem liberam qualiter diffiniat D. Auguſtin. -  70 Bella per Conſtantinum, & alios Chriſtianos Principes adverſus infideles non ob id ſolum geſta fuerunt, ut Fidem reciperent, ſed ex alijs cauſis, quæ referuntur. -  71 Carolus Magnus qua de cauſa Longobardis bellum intulerit? -  72 Leges, quas Conſtantinus, Theodoſ. & alij Imp. contra Paganos & eorum ſacrificia tulerunt, de infidelibus, eiſdem Imperatoribus ſubditis, accipiẽdæ ſunt. -  73 Princeps quilibet poteſtatem habet in eos, qui ſibi politicè ſubſunt, ut quæ ſibi expedire videbitur, cuſtodiant, etiam ſi diverſæ religionis ſint. -  74 Athanaſij notabilis hiſtoria, & propqetia de templis Paganorum lege Conſtantini claudendis. -  75 Lex 1. C. de Paganis illuſtratur. -  76 Paganorum nomen unde, & quare olim Gentilibus datum fuerit, latè diſcutitur. -  77 Pagani in iure dicuntur, quotquot à militia erant immunes, & liberi. -  78 Infideles, ſibi ſubditos, à ſuis Regnis Princeps Chriſtianus ex iuſtis tantùm cauſis expellere poteſt. -  79 Siſebutus Hiſpaniæ Rex, & Dagobertus Galliæ, an præciſè, vel cauſativè Iudæos ſui Regni ad baptiſmum recipiendum coëgerint? -  80 Heraclij Imperatoris Conſtantinopolitani notabilis hiſtoria refertur, ob quam omnes Iudæos ſui Imperij baptizari coëgit, & ut in Hiſpania & Gallia cogerentur, curavit. -  81 Siſebuti actionem tanquam iniuſtam Concilium Tolet. IV. pro parte reſcidit. Et plures alij Auctores apertè damnãt. Et num 83. & 85. -  82 Concilio Tolet. IV factum Siſebuti circa converſionem Iudæorum reprobanti, ipſum Siſebutum interfuiſſe, docet Epiſcopus Palentin. Qui reprobatur. -  84 D. Iſidorus Hiſpalenſ. qui floruit temporibus Siſebuti, eius factum etiã tunc prudentioribus non fuiſſe probatum, affirmat. -  86 Reges Catholici Ferdinan. & Eliſabeth, Iudæos, & Mauros ab Hiſpania expellentes, iuſtiſsimis rationibus moti ſunt, & eis vim directam non intulerunt. Et num. 90. -  87 Iudæos, & infideles inter Chriſtianos morari periculoſum eſt. Et num. 94. -  88 Oculi dum ſpectant læſos, læduntur & ipſi, ex Ovidio. -  89 Diſsimilibus non converſari ſalutare eſt. -  91 Status, & Religionis tuendæ ratio, efficit, ut infideles iam baptizatos à ſuis Regnis Princeps expellere poſſit. -  92 Philippus III. Rex noſter pijſsimus, & invictiſsimus laudatur, ob expulſas à ſuis Regnis Maurorum reliquias. -  93 Mauri, ſive Moriſci ultimo ab Hiſpania per Philippum III. expulſi, quot fuerint? & hiſtoria huius expulſionis remiſsivè. Dom. Petrus Fernandez Navarrete Regius Secretarius citatur, & laudatur ibidem. -  95 Pepecornus Iudæus converſus multa flagitia admiſit, & carmina de eo Vlrichi ab Huten. 
 

QVibvs ita præhabitis, & conſtitutis, prior opinio in quæſtione, ſive titulo, de quo agimus, iuxta modum ſuprà dictum accepta, nõ ineptè defendi poterit, cùm pro ea militẽt rationes, & auctoritates adeò lato calamo peroratæ. Et † ad cõtrarias reſponderi poteſt. Primum, & ſecundum argumentũ non obſtare, quia loquuntur de vi directa, & abſoluta, quâ verum eſt, neminem ad Fidem compellendum eſſe, cùm hæc ſit ſuadenda, nõ imperanda, aut cogenda: Nos tamen, non de eiuſmodi vi, ſed de indirecta, & cauſativa tractare, quæ, ut diximus, non reprobatur, & ſæpè per medium bellorũ, & comminationẽ inducitur. 
 
Ad tertium verò, quartũ, & quintum reſpondemus, † fatendo, veriſsimum quidem, & certiſsimũ eſſe, Chriſti Fidem ſuaviter, & pacificè, atque Apoſtolico more, & inſtituto cõgruẽtiùs, & citra aliquod damnum, & ſcandalum prædicari, & ubi illud teneri commode poteſt, nihil prius, neque melius reperiri, ut ſæpè retulimus, in iſtis autem Novi Orbis regionibus ob rationes ſuprà cõſideratas, exactè obſervari nõ poſſe, nec potuiſſe, † ac proptereà aliâ media viâ, horum barbarorum converſionem curãdam fuiſſe, qui in ſua infidelitate relinqui non debuerunt. 
 
Quam ſolutionem, ultra Auctores ſup. cap. præced. ex num. 5. allegatos expreſsis, & elegantibus verbis tradidiſſe videtur D. Auguſt. epiſt. 1. ad Bonifacium ita inquiens: † Melius quidem eſſe quis dubitaverit, ad Deum colendum homines doctrina duci quàm timore pœnæ, vel dolore compelli? Sed non quia iſti meliores ſunt, ideò illi, qui tales non ſunt, negligendi ſunt. Multis enim profuit, prius timore, vel dolore cogi, ut poſsint poſteà doceri, aut quod iam verbis didicerunt, opere ſectari. Cuius loci mentionem faciens Iuſt. Lipſius adverſ. Dialog. verſ. Divinum illud, in fine, ſe non vereri, ait, in Fidei negotio, Levem aliquam, & cùm ſpe fructus compulſionem admittere, minantem tamen magis, quàm cogentem. 
 
Nec diſſentit Ioſeph. Acoſta, qui ultra ea, quæ ab ipſo mutuavimus ſuprà prox. cap. num. 7. iterum lib. 3. cap. 13. pag. 229. docet, infideles, qui ſe in recipienda Fide duriores præbent, ruſticitate magis animi, quàm electione rationis, cuiuſmodi Barbari penè omnes ſunt, iudicij vix ſententiam ſequentes, ſed impetu, aut conſuedine impulſi, hos certè ſeveritate quadam ſalutari in Eccleſiæ gremium intrare compellendos eſſe. 
 
Siqvis autem adhuc poſteriorem † opinionem defendere voluerit, quæ nullam coactionem, nec armorum interventionem in Fidei prædicatione, & propagatione permittit, quamq́ue in puncto iuris veriorem & ſecuriorem eſſe tradidimus, & noviſsimè probat Seraph. Freitas de iuſto Imper. Aſiat. cap. 9. num. 5. argumentis contrarijs ita ſuo ordine ſatisfacere poterit. 
 
Non obſtare primum, inde cõſtructum, quòd Eccleſia, & eius alumni nõ ſolùm habeant poteſtatem, verùm & præciſam neceſsitatem Fidei per Orbem univerſum diſſeminandæ, prout & infideles illam recipiendi; & in hoc magis, quàm in cæteris omnibus rebus charitatis officium ac præceptum impleri. Nam † reſpondetur, hæc quidem omnia veriſsima eſſe; ita tamen infidelium converſionem diſponi debêre, ut nulla violentia eis hac de cauſa inferatur, nec doctrinę Apoſtolicæ limites excedantur, ſed poitùs res adeò pia, † & ſancta, piè quoque, & ſanctè tractetur, ut alias dicitur de matrimonio in Concilio Trident. ſeſſ. 24. de reformat. matr. cap. 10. 
 
Finis † quippe bonus alicuius actionis non facit eam bonam, aut legitimam, niſi per iuſtos, & legitimos tramites fiat, princip. proœm. inſt. ibi: Et per legitimos tramites, D. Paul. ad Rom. 3. verſ. 8. cap. qui ſine Salvatore 26. q. 2. cap. admoneant, cap. Non obſervetis 26. quæſt. 7. Navarrus in tract. de finib. Human. Act. Num. 8. Quemadmodum neque † bona intentio, etiã cum vincibili ignorantia coniuncta, eum à peccato excuſat, qui facit, quod ſcire debuit, ſibi non licêre, ut probatur Act. 3. verſ. 7. & per D. Thom. Medinam, & alios in 1. 2. q. 74. art. 5. & q. 76. art. 2. communi Tholog. in 2. diſtinct. 22. & ex alijs relatis à Gregor. de Valencia diſput. 2. q. 3. punct. 6. & quæſt. 5. & Mart. Delrio in diſquiſit. Magic. Lib. 4. Cap. 4. quæſt. 5. ſect. 2. pag. 334. & lib. 6. cap. 2. ſect. 1. quæſt. 2. pag. 486. ubi tractat, an liceat, remedium petere à maleficis? 
 
Et quamvis † infideles, prædicatam ſibi, & ſufficienter propoſitam Chriſti Fidem non recipientes, graviter peccent: non tamen poſſunt Chriſtiani, eos ſub hoc prætextu punire, aut debellare, cùm id ſibi nequaquam permiſſum, ſed potius prohibitum reperiatur Matth. 10. Marc. 6. & Lucæ 9. Quia † præceptum illud affirmativum de Fide prædicanda, & diſſeminanda, & de idololatria vitanda, nequaquam fideles conſtringit, ut ad illud implendum aterum fortius, & potentius præceptum, negative cõceptum, trãſgrediantur, quo inſontes, & innocentes non eſſe occidendos, nec bello, & iniurijs laceſſendos docemur, ut habetur Exodi cap. 23. & Matth. cap. 19. Cùm † nemo teneatur aliorum converſonem curare, ſi ſe exponat periculo peccandi. Quia non ſunt facienda nala, ut inde eveniant bona, & † etim ob lucrandas omnes animas mundi, nõ poteſt quis peccatum, quantumvis venial, committere, ut in noſtræ quæſtionis terminis benè obſervant, & probant Ioan. Andr. in reg. peccatum in Mercurialibus, Ant. à Corduba dict. lib. 1. quæſtionarij, quæſt. 57. Eman. Roder. in quęſt. Regular. 3. tom. quæſt. 32. Ferdin Rebellus de oblig. iuſt. lib. 1. quæſt. 14. ſect. 8. num. 58. Pag. 123. Beccanus in ſum. 2. tom. cap. 13. quæſt. 4. Simon Maiol. De perfid. Iudæor. Pag. 103. Pat. Fran. Suarez in tract. de Charitate, diſput. 9. ſect. 1. ex num. 2. & alia adducens Ioan. Bapt. Valençuela in monit. contra Venetos, 5. part. num. 200. & Mag. Marquez in Gubernat. Chriſtian. lib. 2. cap. 25. pag. 132. & ſeqq. & cap. 28. pag. 171. 
 
Neque hoc excuſat, † quòd Chriſtiani Principes, ut in argument ſubiecimus, eſſe debeant Divinæ legis cuſtodes, & vindices: nam, ut rectè advertit Gregor. de Valencia 3. tom. diſput. 1. quæſt. 10. punct. 6. col. 407. verſ. Ad ſecundum, id ſic intelligendum eſt, ut debeant recta ratione, modoq́ue conſentaneo illius obſervationem tueri, ac promovêre. Non eſt autem in propoſito recta ratio ea, quæ eſt per vim, cùm potiùs hoc alienum ſit ab ipſa lege Divina, & modo quo Chriſtus Evengelium ſuum prædicari voluit; qui, ubi ſibi viſum fuerit oportere; illorum converſionem diſponet. Cùm † nulla natio ſit, ex qua non ſint aliqui prædeſtinati, Apocal. 7. Et ſecundùm doctrinam D. Auguſtini epiſtol. 80. † in omnibus gentibus, ubi nondum eſt Eccleſia, oportet, ut aliquando ſit, licét non oporteat, vel neceſſarium ſit, ut omnes, qui ibi fuerint, credant: quia omnes gentes promiſſæ ſunt, non omnes homines omnium gentium: non enim omnium eſt fides. Quod, Auguſtino non citato, cum Lyrano, & Hadriano Fino rectè advertit P. Ribera in Michęam cap. 4. num. 23. docens, non omnes omnium gentium homines venturos eſſe ad Chriſtum, & ad Eccleſiã; venturos tamẽ eſſe multos ex ſingulis nationibus, & optimè probat, & proſequitur Pat. Fran. Suarez in 3. par. D. Tho. tom 4. 59. art. 6. diſput. 56. ſect. 1. pag. 661. 
 
Secvndo Verò † argumento refponderi poteſt cum Epiſcopo Chiapenſ. in replic. 5. & 12. ad object. Sepulvedæ, & Dom. Soto in 4. diſtinct. 5. queſt. Unic. art. 10. pag. 270. verſ. Alij verò. Quod, etſi Reges noſtri non ſolùm ex communi charitatis præcepto, verùm & ex pręciſa obligatione, ſibi per Bullam Alexan. VI. iniuncta, converſionem Indorum curare debuerint, & ſic etiam ad eos pertinêre videatur cura de medijs, ad eandem converſionem tendentibus, cùm ordinaria non ſufficiant, propter difficultates, feritatem, & barbariem Indorum, & alia impedimenta, quæ in eodem argument, & ſuprà cap. proximo ex num. 2. conſideravimus. Hoc tamen † intelligi debet, quatenus ea, quæ ſunt ad finem, eidem fini proportionantur, & ad eius conſecutionem permiſſa, utilia, & conducibilia cenſentur, argumento l. legata inutiliter, D. de adimend. legat. Et eorum, quæ tradit Covarru. lib. 1. variar. cap. 1. verſ. Medium autem. Secus verò contingit, quando talia media prohibita ſunt, & finem, ad quem diriguntur, potius impediunt, retardant, aut deſtruunt; qualia ea omnia eſſe dicunt, quæ violentiam aliquã & bellorum, atque armorum terrorẽ includunt, & ab antiquo Apoſtolorum inſtituto diſcedunt, ex rationibus, & auctoritatibus toto cap. 17. perpenſis. Tũc enim melius eſſe inquiunt, à prædicatione, & converſione deſiſtere, quàm lege Dei perfractâ, eiuſdem legis obſervationem prohibitis, & repugnantibus medijs, inducere velle. 
 
Arma † etenim, quibus Chriſtiani milites in hac expeditione uti debent, ut ſæpè conſideravimus, & benè advertit Hieron. Zevallos dict. 4. tom. pract. commun. quæſt. ult. num. 200. & ſeqq. illa duntaxat ſunt, de quibus D. Paul. loquitur 6. ad Epheſ. Eſtote ſuccincti lumbis mentis iuſtitiæ, & calceate pedes in præparatione Evangelij pacis. Quibus mediantibus, ſi parum, aut nihil profecerint, & exitus votis non reſponderit, omni prorſus culpa vacabunt. 
 
Præterquàm † quòd abſurdum eſſe putant, exiſtimare, ob difficultates & impedimenta ſuprà relata, Evangelij curſum, more, & exemplo Apoſtolorum ſervato, hodiernis, ut antiquis tẽporibus, etiam inter feras, & barbaras nationes, ingentem progreſſum non habiturum, ſi idonei miniſtri eligãtur, qui Dei cauſam magis quàm ſuam agere curent, & patientiâ, labore, ac vitæ puritate ſuſceptum miniſterium, prout rei gravitas, ac dignitas poſtulat, exequantur. Nam † ipſi Apoſtoli, olim ad alias gentes non minus barbaras promulgandi Evangelij cauſâ, humanis prorſus ſuppetijs deſtituti, deſtinati ſunt, ut late memorant Auctores, quos citavimus ſuprà lib. 1. cap. 14. num. 81. & Thom. à Ieſu ſtatim allegandus. 
 
Et tempeſtate noſtrâ † ſanctus Fran. Xaverius, & alij eius ſocij Evangelium Evangelicè cum magno ſructu in India Orientali prædicaſſe legũtur Indis, Perſis, Arabibus, Æthiopibus, Malabaribus, Iapponenſibus, Sinenſibus, & infinitis alijs. De quo, ultra alios, ſolitâ eloquentiâ plura ſcribit Maffæius in ſua Ind. Orient. hiſt. lib. 12. & 14. ubi inter alia ait: Huius mihi profectionem viri paulò fuſius perſequi eſt animus: ut promulgandi Evangelij ſtudioſis hominibus recens propoſitum ſit Apoſtolicæ peregrinationis exemplar. 
 
In qua ſententia exornanda, & cõprobanda plura eleganter expendunt Ioſeph. Acoſta dict. lib. 1. & 2. de procur. Ind. ſalu. per totam, Corduba dict. lib. 1. quæſtionar. quæſt. 57. dub. 6. colum. 507. & Fr. Thom. à Ieſu de procur. omn. gent. ſalu. lib. 41. part. cap. 1. ex pag. 123. dicentes, † nullo modo ſpiritualem Indorum ſalutem deſperãdam eſſe, aut ab eius cura à viris Apoſtolicis deſiſtendum, cùm Indos iam Deus ad Evangelium vocare videatur, ſperandumque ſit, quòd paulatim, & ſucceſsivè convertentur; tum ex eorũ docilitate, tum etiam † ex auxilio Divino Prædicatoribus Fidei promiſſo Iſaiæ 55: Quomodo deſcendit imber, & nix de cœlo, & inebriat terram, & germinare eam facit; ſic erit verbum meum, quod egredietur de ore meo, paulatim producet fructum ſuum. Et Pſalm. 67: Dominus dabit voci ſuæ vocem virtutis: Dominus dabit verbum Evangelizantibus virtute multa. 
 
Quod efficit, † ut nec propter linguarum varietates diffidere oporteat; ſcriptum eſt enim Matth. & Lucæ 10: Nolite cogitare, quomodo, aut quid loquamini: dabitur enim vobis in illa hora quid loquamini: non enim eſtis vos, qui loquimini, ſed Spiritus Patris veſtri, qui loquitur in vobis. 
 
Neque obſtare, quod Chriſtus, Apoſtoliq́ue omnes miraculis Orbè flexerint, vel ſubiugarint, ætaſque noſtra eiuſmodi viros non ſit adepta, † quia non eſt prudentiæ genus, quod cœleſti virtute vacuum eſt, humanis conſilijs explêre: † & quia maior verarum virtutum, quàm miraculorum gloria in Orbis converſione reſplenduit. Etenim, ut præclarè docet D. Chryſoſt. homil. 46. ſuper Matth. † Non ita ſignis adducuntur Gentiles ad Fidem, ut bona vita & exemplo Prædicatorum: qui enim miracula faciunt ſine vita ſtudioſa, ſæpè deceptores ab eis æſtimantur. Et homil. 6. in. 1. epiſt. ad Corinth. de eâdem re agens, inquit: Quod etſi in præſentia ſigna viderentur, quis tamen perſuaderet? quis externorum aures nobis accommodaret, cùm tantopere increbreſcat malitia? Etenim probata Chriſtianorum vita, Maiorem apud multos auctoritatem ſibi vindicabit, quàm ſigna: ſiquidem hæc apud impudentes, & malos homines malam concitant opinionem. Vita autem pura etiam ipſum diaboli os maiorem in modũ obſtruere poterit. 
 
Vt omittam, compertũ etiam hoc ipſo ſaeculo eſſe, † apertis miraculis Deum præſentiſsimum non modò viris Apoſtolicis, verùm & militibus, Fidei Catholicæ cauſam, utcunque agẽtibus, affuiſſe, quemadmodum conſiderat Thom. à Ieſu d. lib. 4. pag. 125. Et Ego latiſsimè oſtendi ſup. hoc lib. cap. 4. ſequent. Quo ſuppoſito † ceſſat regula illa, quam pro contraria ſententia perpẽdimus, de conceſsione antecedentis conſequenti conceſſo; non enim procedit, ubi conſequens ſine tali antecedenti exerceri, & ſubſiſtere poteſt, ut patet ex exemplo l. 1. §. igitur, D. de exercit. act. & erudite oſtendit Romanus conſ. 451. num. 1. & cũ eo Felin. in cap. prætereà n. 4. de offic. delegat. Everardus in loco à conceſsione conſequentis, limit. 2. Didac. Perez nihil allegans in l. 1. tit. 5. lib. 8. ordin. fol. 177. col. 2. & Tuſchus pract. concluſ. iur. verb. Conſequens, concluſ. 757. ex. num. 71. 
 
Ad tertium argumentum, dum generaliter laudat curam, & zelum defendendæ, & extendendę Chriſtianæ Religionis, reſpondetur, † id quidem certiſsimum, & ſanctiſsimum eſſe, dũmodo, ut diximus, legitimè fiat, & iuxta eiuſdem Religionis præcepta. Quod ſupponendum, ſive ſupplendum eſt in omnibus locis, & auctoritatibus in argumento relatis. Et præcipuè † in d. cap. ſi non ex Fidei 23. quæſt. 4. in quo maior vis argumenti conſiſtit. Nam, ut benè advertunt Sotus in 4. diſtinct. 5. quæſt. uni. art. 10. pag. 271. verſ. Quartum argumentum, Epiſcop. Chiapenſ. in dict. Apolog. contra Sepulvedam, & in 3. replicat. ad obiect. eiuſdem. Covar. in Reg. peccatum 2. par. §. 10. numer. 2. verſ. Quartum, Banez in 2. 2. q. 10. art. 10. verſ. Iam verò, col. 529. Gregor. de Valentia dict. 3. tom. diſput. 1. quæſt. 10. punct. 6. verſ. Secundò certum eſt, Zevallus quæſt. fin. ex num. 170. Torres dict. diſput. 51. dub. 1. & noviſſimè Pat. Suarez dict. tract. de Fide, diſput. 18. ſect. 3. num. 5. Divus Gregor. ibi intelligendus eſt de bello, quod Gennadius, Africæ Exarchus, Fidei cauſâ adverſus Hæreticos, & Apoſtatas geſsit, qui, ut ſtatim trademus, non ferendi, ſed feriendi ſunt, ubi adverſus Eccleſiam, cui ſemel nomen dederunt, colla ſubrigere audent, veramque Evangelicæ legis doctrinam prędicari impediunt, aut Fidem volunt Chriſtiani nominis inclinare. 
 
Quæ ſolutio colligitur ex epiſt. 72. eiuſdem D. Gregorij ad eundem Gennadium ſcripta, cuius etiam meminit Gratianus in cap. ſicut, eâd. cauſâ, & quæſ. Et ſi cui forte nõ probetur propter generalitatem verborum D. Gregor. in dict. cap. ſi non ex Fidei, quæ de alijs bellis agere inſinuant, quæ Gennadius adverſus infideles nõdum Eccleſiæ, & Romano Imperio ſubditos gerebat, dilatandæ Fidei cauſâ, & ut Chriſti nomen per ſubditas gentes, Fidei prædicatione circũquaque diſcurreret. Omiſſa, aut ſi mavis reiectâ, aliâ ſolutione Gregor. Lop. in dict. l. 2. part. glo. mag. col. 6. dicentis, Divum Gregorium ibi, bella, quæ Gennadius gerebat, nõ approbare, † ſed tantùm rectam eius intentionem laudare, quę ſemper in bellis plurimum commendatur, iuxta doctrinam D. Thom. 2. 2. quęſt. 40. art. 1. & alia, quæ tradit Covar. dict. reg. peccatum. 2. part. §. 9. num. 1. & 2. Poſſumus quidem ſecundo modo cum eiſdem Auctoribus reſpondêre; de illis infidelibus loqui, qui ditiones, & provincias Chriſtianorum infeſtabant, aut occupabant, aut Fidei prædicationem ſuis blaſphemijs, praviſq́ue perſuaſionibus impediebãt, ut colligitur ex illis verbis: Plurima enim pro paſcendis ovibus Beati Petri Apoſtolorum principis excellentiam veſtrã præſtitiſſe didicimus, ita ut non parva loca patrimonij eius, proprijs nudata cultoribus, largitis Dacorum habitationibus reſtauraverit. Quibus, † & ſimilibus caſibus, Infidelibus iuſte bellum inferri poteſt, cùm non ſint ſolùm infideles, verùm & Fidei, & Chriſtianorum hoſtes, iuxta differentiam, quam inter eos facit Marquard. in tract. de Iudæ. & Infid. part. 1. cap. 5. fol. 21. atque ita militẽt adverſus illos omnes rationes iuſti belli, defenſivi, & vindicativi, de quibus egimus ſup. hoc lib. cap. 6. ex num. 49. & doctrina Bald. conſ. 140. in fine lib. 4. quem refert Cardinalis Tuſchus in pract. concluſ. verb. Hoſtes Fidei, concluſ. 173 ubi tradit, quòd hoſtes Fidei impunè poſſunt prædari à fidelibus. Et Michaëlis Salon in 2. 2. tom 1. quæſt. 66. art. 8. ubi probat, quòd infidelium bona, & perſonæ ſubditæ ſunt Chriſtianis de iure, quando occupant ea, quæ aliquando fuerunt Chriſtianorum. 
 
Alioqui autem, ſi infideles quietè, & pacificè viverent, & nihil occuparent, quod aliquando Chriſtianorum fuiſſet,non poſſet eis iuſté bellum ob ſolam infidelitatis cauſam moveri, iuxta ea, quæ laté diſputavimus ſuprà cap. 15. etiam ſi Saraceni eſſent, ut per argumentum à cõtrario ſenſu probare videtur Alex. P. II. † in cap. diſpar. 23. quæſt. 8. dum docet, iuſtè pugnari adverſus Saracenos, qui Chriſtianos perſequuntur, & ex urbibus, & proprijs ſedibus pellunt: cuius tex. auctoritate idem expreſsè probavit gloſ. ibidem. & conſuluit Oldrad. conſ. 264. incip. Illa videtur probabilior. 
 
Quamvis in hoc contraria ſentẽtia verior videatur, † ſcilicet adverſus Saracenos, quamtumvis in pace degentes, ſemper, & quolibet modo, ſine aliqua nova cauſa iure optimo bellum indici, quoniam ſunt perpetui, & infeſti Chriſtiani nominis hoſtes, & detinent provincias, quæ olim Chriſtianorum fuerunt, & pręcipuè terrã Ieruſalem, & terram Promiſsionis, quam Dominus Abrahæ, & ſemini eius promiſit, & Catholicis debetur, quia ſemen Abrahæ ſunt, ſecundùm Apoſtolum ad Roma. 9. verſ. 7. & ad Corinth. 11. verſ. 22. quod tenet idem Oldrad. ſibi contrarius conſ. 72. incip. Contra Saracenos, & ſequitur Calderin. conſ. 95. num. 2. aliàs 1. de tregua, & pace, Geminian. conſ. 96. incip. Pro huius dubij, num. 5. & ſeqq. Alex. conſ. 130. incip. Super eo, num. 4. & 5. lib. 7. & eos referens Cardin. Tuſchus pract. concluſ. iur. verb. Infidelibus, concluſ. 124. & verb. Bellum, concluſ. 36. num. 14. latiſsimè Marquardus ubi ſup. cap. 6. ex num. 10. fol. 30. Victoria in relect. de Indis, 1. part. num. 7. in fine, Gregor. Lop. in. 1. ult. tit. 18. part. 2. verb. En la conquiſta, ubi dicit, quòd Papa approbat hæc bella, & quotidie dat indulgentias, & Cruciatam contra illos Saracenos Africæ in favorem Regis Hiſpaniæ, Anton. Gam. deciſ. Luſit. 335. Boërius deciſ. 178. num. 10. Cacheran. in diſput. inſerta poſt deciſ. Pedemon. num. 19. Gail. lib. 1. de pace pub. cap. 2. num. 40. Molina de iuſt. & iur. tract. 2. diſput. 99. & diſput. 105. Bellarmin. lib. 3. de laicis cap. 16. Zevallos dict. quæſt. fin. ex num. 210. Marta de iuriſd. 1. par. cap. 24. ex num. 22. P. Mag. Lorca in 2. 2. ſect. 3. diſpu. 52. num. 8. & Fr. Iacob. Bleda in hiſt. Maur. lib. 8. & noviſsimè Seraph. Freitas de Iuſt. Imp. Aſiat. cap. 9. num. 10. & 11. ubi plures alias cauſas recenſent, ob quas bellum contra Saracenos iuſtificatur. 
 
Et † hæreſim Lutheri notantes, qui aſſeruit, non licêre Chiſtianis bellare in Turcas, optimè proſequuntur Alfonſ. à Caſtro, & Sebaſt. Medices adverſus hæreſes, verb. Bellum, Covar. d. reg. peccatum 2. part. §. 10. ex prin. Lancellot. Conrad. in temp. omn. iud. lib. 1. §. 3. verb. Infidelibus in auxilium, quos citat Petr. Cenedus in collect. 59. ad Decretum, pag. 84. num. 1. in fine, & contra Eraſmum idem advertit Anton. Rubeus in aſſertion. Cathol. lib. 2. err. 2. & Nos ſuprà cap. 6. num. 49. & Mag. Lorca ſup. D. Thom. ſect. 3. diſput. 49. num. 1. 
 
Neque his refragatur † d. cap. diſpar, quoniam argumentum à contrario ſenſu non valet, quando ex eo abſurdus, vel abſonus intellectus reſultat, aut aliorum iurium correctio, l. nemo, D. de iuriſd. omn. iud. gloſ. celebris in l. conventicula, C. de ſacroſ. Eccleſ. cum notatis ab Everardo loco. 4. pag. 58. Canciuncula loco 13. Bellon. de argum. leg. cap. 11. Mantua ſingul. 541. Corraſ. lib. 5. Miſcel. cap. 9. num. 9. & Ioan. Gutierr. in repet. l. nemo poteſt, num. 288. de legat. 1. Et Pontifex ibi nullo modo voluit aliquã differentiã Saracenorũ facere, quoad hoc, ut his magis, quàm illis bellum iuſtè inferri poſſet; ſed illa verba: Qui Chriſtianos perſequuntur, &c. generaliter, vel cauſativè appoſuit, quaſi diceret, omnes Saracenos eſſe, & fuiſſe perpetuos Chriſtianorum hoſtes, perſecutores, & ſpoliatores, & ideò in eos iuſtè pugnari. Nam † relativum quis vel qui, non ponitur ibi reſtrictivè, ſed generaliter & declarativè, cuilibet de genere competat, iuxta doctrinam Bart. per text. ibi in l. omnes populi, D. de iuſt. & iure, l. 1. C. de ſum. Trinit. l. iubemus, C. ad Trebel. quam ſequuntur communiter Doct. in eiſdẽ iuribus, Paul. Caſtrenſ. conſ. 84. num. 3. & conſ. 418. lib. 1. & Cardin. Tuſchus pract. concluſ. iur. litt. R. concluſ. 127. num. 28. & 38. 
 
Et iuxta hanc expoſitionem textus in d. cap. ſi non ex Fidei, poſſumus etiã accipere † text. in dict. l. 2. tit. 23. part. 2. dum probat iuſtam cauſam bellandi eſſe: Por acrecentar el pueblo ſu Fè. Nõ enim ſimpliciter loquitur de bello quibuslibet infidelibus ob ſolã infidelitatẽ, vel diverſitatẽ Religionis illato, ſed de eo, quod augẽdæ, & defendẽdæ Fidei ratione legitimè infertur, nimirum cõtra Saracenos, Hæreticos, Apoſtatas, & alios eiuſdem Fidei hoſtes, qui eam impedire, aut impugnare conantur, & ideo cum myſterio adiecit illa verba: E para deſtruir los que la quiſieren contrallar, ut benè advertit Zevallos ubi ſub. num. 171. 
 
Ad ponderationem autem † dict. cap. diſpar, in finalib. verbis, quam cũ Grego. Lop. fecimus ſup. cap. 16. num. 80. poteſt etiam ex ſuprà dictis facilè reſponderi. Quoniam illatio, quæ ex eo per argumentum à contrario deſumitur, vincere non debet tot, & tam apertas deciſiones, & Sanctorum auctoritates, quibus probatur, neque Iudæos, neque alios infideles bellorum terroribus ad Eccleſiæ Fidem, & obedientiam cogendos. Et Pontifex ibi de Iudæis tantùm, inter Chriſtianos degentibus, ſermonem habuit, eoſq́ue bello laceſſendos non eſſe, inquit, quia ubique ſervire parati ſunt, ideſt, non audent cõtra nos bellare, aut expreſsè, & apertè, ſicut Saraceni, & alij infideles, Eccleſiæ, & Chriſtianorum quietem, & ſervitium aliquid molirentur, iuſtè bello compeſci poſſent, ſicut & Saraceni. De alijs verò infidelibus Eccleſiæ in teporalibus non ſubiectis, nihil diſpoſuit, nec utrũ ij ad eius obſequium, & ſervitium inviti adducendi eſſent? ſed aliorum Canonum auctoritate definiendum reliquit, ut conſtat ex his, quæ tradunt Archidiac. Turrecrem. Domin. & alij ibîdem, & Simon Maiol. d. colloq. de perfid. Indæorum pag. 221. 
 
Ad quartum argumentum, † quod ſumpſimus ex maiori auctoritate, & poteſtate, quam Eccleſia hodiernis temporibus habet, quâ mediante ad debellationem, punitionem, & coactionem quorumlibet impiorum procedere poteſt, ut habetur † in d. cap. ſi Eccleſia, cap. non invenitur, cap. diſplicet 23. quæſt. 4. & in alijs locis, & exemplis in argumento relatis, facilè reſpõdetur, iura illa de Hęreticis, Apoſtatis, Schiſmaticis, & alijs impijs hominibus agere, qui Eccleſiæ Fidem ſemel promiſſam, & obſequium debitum negant, aut alio modo ei advetſantur: non autem de ſimpliciter infidelibus, quietè, & pacificè degẽtibus, in quorum prædicatione, & converſione Eccleſia ipſa tam hodie, quàm olim nullâ poteſtate, aut coactione uti vult, ut ſæpè probavimus, Deo Opt. Max. eorum vocationem relinquens, † qui ſemper deſideraſſe videtur, ne rei adeò perfectæ laus, in homines, aut hominum vires, præſidiaq́ue transferatur, ſed quod omnino Divinum eſt, ipſi Deo cum gloria tribuatur, iuxta illud Apoſt. 1. Corinth. 2: Ne glorietur omnis caro, & ſublimitas ſit virtutis Dei, & non ex nobis, cum alijs, quæ adducit Fr. Thom. à Ieſu d. lib. 4. de procur. Ind. ſal. 1. part. cap. 1. pag. 123. 
 
Neque refragatur, quòd idem de hęreticis, & Apoſtatis dici debêret, † cũ Fides ſpontanea eſſe debeat, non ſolùm quando à principio credit homo, ſed etiã quotieſcunque credit, † quia ſervitia coacta Deo non placent, qui hilarem datorem diligit, & ex neceſsitate Evangelizantibus gloriam non tribuit, 2. Corinth. 9. Nam licèt non defuerint, qui, hoc argumento moti, malè putarũt, † Hæreticis, Schiſmaticis, & Apoſtatis, ſicut neque infidelibus, vim inferri non poſſe, à quibus nõ multum diſtare videtur opinio Marſilij Paduani relata, & meritò reiecta à Navarro in cap. novit, notab. 3. pag. 106. num. 98. de iudicijs, & Valençuela in monit. contra Venetos part. 7. Qui in ſuo pacis defenſorio omnem coërcitionem, & iuriſdictionẽ Eccleſiæ auferebat. Hic tamen error ab omnibus Catholicis Doctoribus plurimis rationibus damnari, & convinci ſolet, † quia infideles, cùm nuſquã baptiſmum receperint, neque Eccleſiæ Fidem de ſervandis præceptis Evangelicis dederint, ab eâdem Eccleſia, & Chriſtianis Principibus puniri, aut debellari hac de cauſa nõ poſſunt, quod in Hæreticis, Apoſtatis, & Schiſmaticis contrà obſervatur, qui cùm ſemel voluntariè crediderint, eo ipſo quòd baptizantur, Eccleſię ſubijciuntur, quæ cuſtos eſt Religionis Chriſtianæ, ac proinde poteſt pœnis ſpiritualibus, & corporalibus uſque ad pœnam ignis, & confiſcationem bonorum, eos ad Dei legem ſervandam compellere, & ut Fidem impleant ſemel in baptiſmo promiſſam, atque profeſſam, quia niſi hanc iuriſdictionem, & poteſtatẽ habêret, parum potens eſſet ad inducendum finem, quem ipſius Sponſus Christvs Opt. Max. prætendit, arg. cap. 1. 2. & 3. 24. q. 3. & eorum, quæ tradit Navar. d. num. 98. Valençuela d. part. 7. num. 56. & ſeqq. 
 
Vnde † in ſacris Fidei apud Hiſpanos prætorijs non puniuntur infideles non baptizati, ſed ſolùm Apoſtatæ, & Hæretici baptizati, qui negant, & deficiũt in fide, quam ſemel profeſsi ſunt, ut præter alios obſervat Didac. Valdes de dignit. Reg. Hiſp. cap. 19. num. 6. pag. 162. 
 
Quinimò † ſi numerus, & potentia hæreticorũ id expoſtulet, poterit quoque adverſus illos bellum indicere, ut funditus extirpentur, & ne eorũ peſsimo exemplo, praviſq́ue ſuaſionibus Chriſtiana Reſpublica maius in dies nocumentum accipiat. 
 
Quam ſententiam expreſsè definire videtur Auguſt. in d. cap. ſi Eccleſia, & ſimil. D. Hieronym. à Gratiano relatus in cap. reſecandæ 24. quæſt. 3. & text. in l. 4. C. de hæret. cap. ferrum, cap. cùm ſecundùm leges eod. tit. lib. 6. l. 1. & per tot. C. de Apoſtat. & Schiſmat. l. 1. tit. 26. part. 7. l. 1. & 2. tit. 1. lib. 4. fori. l. 1. & per tot. tit. 4. lib. 8. ordin. Tertu. adverſus Gnoſticos cap. II. dum ait: Ad officium Hæreticos compelli, non allici dignum eſt, duritia vincenda eſt, non ſuadenda hæreſis. Et latiſſimè † probant, & ab hęreticorum argumẽtis, & calumnijs defendũt Theologi omnes poſt D. Thom. 2. 2. quæſt. 10. art. 12. Alfonſ. a Caſtro de iuſta hæret. punit. cap. 12. & 14. Victoria dict. relect. de Indis 1. part. num. 8. & ſeq. Conrad. de contract. lib. 1. quæſt. 7. concluſ. 2. & 3. Director. Inquiſit. lib. 3. tit. 9. Bodius in collect. tit. de Hęreticis, Didac. Perez in l. 3. dict. tit. 4. lib. 8. ordin. col. 115. Palac. Rub. in allegat. in mat. hęreſis, & in tract. de obten. Reg. Navarræ, part. 4. §. 4. † ubi probat, magis damnandos eſſe Hæreticos, & Schiſmaticos, quàm Saracenos, Villadiegus in tract. de hæret. q. 6. Albertus Brunus in eod. tract. lib. 3. cap. 3. Covar. lib. 2. varia. cap. 10. num. fin. Pet. Gregor. lib. 33. Syntag. cap. 6. num. 4. Decian. lib. 5. crim. cap. 11. n. 16. Simon Maiol. in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 20. pag. 449. & ſeqq. ubi aiunt, quòd ſunt deteriores cæteris infidelibus, & colloq. 7. pag. 191. ubi quòd ſunt deteriores lupis, Simancas in Cathol. inſtit. tit. 45. & 46. & plures alij relati à Petr. Cenedo in colle. 55. ad Decretal. num. 3. & ultra eos Navarrus, & Valdes ubi ſup. Ioan. Azor. 1. tom. inſtit. Moral. lib. 8. cap. 13. quæſt. 8. Bañez in 2. 2. quæſt. 10. art. 10. col. 525. Aragon ibîdem, pag. 294. & 297. Gregor. de Valencia 3. tom. diſput. 1. quæſt. 10. punct. 6. in princip. & verſ. ad 4. col. 407. D. Ioan. Vela de delictis cap. 2. de Apoſtaſia, & cap. 14. de Hæreticis, Lorca 2. 2. ſect. 3. diſput. 52. ex num. 10. Iuſt. Lipſius lib. 4. civil. doct. cap. 4. & adverſ. Dialogiſt. cap. 2. Pet. Herodius lib. 1. rerum iudicat. tit. 6. cap. 13. Simõ Maiol. de perfid. Iudæorum, pag. 186. Pet. Cened. qui alios refert in collect. 59. ad Decretal. pag. 198. num. 2. Mag. Marquez in Gubernat. Chriſt. lib. 2. cap. 33. ubi ait, Hæreticos puniri poſſe, etiam ſi ad id nulla ipſorum fraterna correctio præceſſerit, Pet. Andreas Canonherius in Aphoriſmis polit. & moral. Hippocratis vol. 2. ex pag. 248. Farinac. plurimos congerens in tract. de hæret. quæſt. 198. Martin. Delrio lib. 6. diſquiſit. magic. cap. 2. ſect. 3. q. 3. pag. 509. & iterum pag. 537. Et noviſſime, & eruditiſsimè P. Fran. Suarez in tract. de Fide, diſput. 20. ſect. 3. ex num. 9. ubi loquitur de Hæreticis, & diſput. 16. ſect. 5. ex num. 1. ubi de Apoſtatis, Ioan. Bapt. Valençuela in d. monit. contra Venetos, part. 7. per totam, & in diſcurſu ſtatus, & belli, part. 2. conſiderat. 6. num. 17. & conſid. 9. ex num. 23. & noviſsimè Anton. Ricciullus in tract. de iur. perſon. extra Eccleſ. grem. exiſten. lib. 5. cap. 12. ubi cum veriori Bellarm. opinione adverſus Alph. à Caſtro defendit, Hæreticos non eſſe in Eccleſia, quia ad eam nemo pertinet niſi per Fidẽ, licèt eius iuriſdictioni, & punitioni ſubiaceant, ex rationibus ſuprà citatis. 
 
Quibus congruenter addere poſſumus, † id, quod Auguſtinus in prædictis locis commemorat de maiore vi, & auctoritate, quam Eccleſia ſuis temporibus habebat, eo fine dici, ut probet, poſt Conſtantini, & aliorum Principum Chriſtianorum favorem, Chriſti Fidem pręvaluiſſe, & non in occulto, ut anteà, ſed publicè doceri, coli, & defendi cœpiſſe, ut ex multis locis eiuſdem Auguſtini, quâ ſolet eruditione, oſtendit Pat. Fran. Suarez in defenſ. Fidei contra ſect. Anglican. lib. 1. cap. 16. num. 11. & ſeqq. 
 
Ad quintum argumentum ex Parabola Patrisfamilias invitantis ad nuptias, & compellentis intrare eos, quos ultimo loco vocaverat, † multifariè reſponderi poteſt cum D. Tho. & reliquis Theologis in 2. 2. quæſt. 10. art. 8. Soto in 4. diſtinct. 5. quæſt. un. art. 10. pag. 270. verſ. Tertiò argumentantur, Covar. in d. reg. peccatum, 2. part. §. 10. num. 1. Gregor. de Valencia dict. diſp. 1. q. 10. punct. 6. verſ. Ad primum, col. 407. & alijs relatis à Suarez dict. diſput. 18. ſect. 3. num. 12. 
 
Primò, locum illum, & coactionẽ, quæ in eo permittitur, non eſſe intelligendum de his, qui nunquam Fidem ſuſceperunt, quales ſunt Indi, de quibus tractamus. Sed de illis, qui ſemel Chriſtianam Fidem profeſsi, ab ea divertunt, quales ſunt Hæretici, Apoſtatæ, & Schiſmatici, ut ſuprà retulimus: quemadmodum expreſsis verbis oſtendit D. Auguſtin. in epiſt. 50. ad Bonifacium, de qua in † dict. cap. Schiſmatici 23. quæſt. 6: Si per poteſtatem, quam per religionem, ac Fidem, Regum tempore, quo debuit, Divino munere accepit Eccleſia, ij, qui inveniuntur in vijs, & ſæpibus, ideſt, in Hæreſibus, & Schiſmatibus coguntur intrare; non quia coguntur reprehendant, ſed quo cogantur attendant. 
 
Secundò, quòd, ut demus, ſub parabola illa etiam vocationem, & compulſionem infidelium deſignari, nullo modo debemus de ea coactione intelligere, quæ vi, & metu armorum fit, ſed de ea tantùm, quæ blandis verbis, ac ſuaſionibus, & argumentorum, & rationum pondere fit, docendo magis, quàm iubendo, monendo, quàm minãdo, ut utar verbis D. Auguſtini epiſt. 65. † Nam & hoc modo aliquando quis cogi, & compelli dicitur, l. fin. D. &c. ſi quis aliquem teſtari prohib. l. 26. & 27. tit. 1. part. 6. cum alijs latè traditis ab Hippol. de Marſil. ſing. 526. Palac. Rub. in repet. rubr. de donat. inter. §. 81. num. 11. Menchaca de ſucceſſ. creat. lib. 2. §. 17. ex num. 4. Menochio de arbitrarijs, caſu 395. num. 42. Vincent. Carrocio deciſ. 15. num. 23. & Hartman. Piſtor. 1. par. Miſcel. quęſt. q. 29. Quæ tamen coactio † in re, de qua agimus, ſancta, & licita eſt, ut pluribus probat Ioan. Arboreus lib. 1. Theoſoph. cap. 36. & ad expoſitionem directæ parabolæ D. Chryſoſt. in Imperfect. homil. 41. D. Thom. in diſput. de verit. quæſt. 22. art. 9. ubi inquit, ibi mentionem fieri de compulſione, non quæ eſt coactionis, ſed efficacis perſuaſionis, vel per aſpera, vel per lenia, prout & † D. Paulus inſinuat. 2. ad Timoth. 4: Prædica verbum, inſta opportunè, importunè, argue, obſecra, increpa, & ad Tit. 2. & Ieremiæ 1. 24: Nunquid non verba mea ſunt ſicut ignis, & malleus conterens petras. Et idem dicit Deus Angelis Cuſtodijs, & Prælatis, ut per Dionyſ. Eccleſ. Hierarch. cap. 9. Eandemq́ue ſolutionem tenuit Innocent. † in cap. maiores de baptiſm. ubi ita inquit: Nec obſtat, quòd ſervo dicitur, ut ad nuptias invitatos compellat intrare; quia intelligitur de compulſione facta per inſtantiam rationis, non per ſeveritatem gladij materialis, vel violentiam temporalem, quia executio materialis gladij, eſt iſti ſervo, ideſt ordini Prædicatorum, vel Apoſtolis in perſona Petri, & Domini interdicta. 
 
Ad exemplum autem † de converſione D. Pauli, reſponderi poteſt cum Hoſtienſi, & Zabarella in cap. quod ſuper his, de voto, Azone in ſumma, C. de Iudæis in fine, Marquard. d.tract. de Iudæis, & Infidel. 3. par. cap. 2. num. 5. Soto ubi ſup. pag. 271. Suarez dict. ſect. 3. num. 12. Ea, quæ Deus per miraculum facit, ſuam voluntatem apertè ſignificans, humanis noſtris legibus ac regulis obnoxia non eſſe, neque in conſequentiam adduci debêre, ut ait gloſ. in cap. maiores de baptiſm. l. 1. D. de conſtit. Princip. cap. quæ exorbitant, de regul. iuris in 6. Etenim ut habetur ad Roman. 9: Cuius vult miſeretur, & quem vult indurat, & voluntati eius quis reſiſtit? aut quis tu es homo, qui reſpondeas Deo? Atque ita cùm D. Paulus, iuxta hanc Divinam voluntatem inter ipſa flagella mutatus fuerit, & de nolente factus ſit volens, ut Eccleſiam iuvaret, quam anteà perſequebatur, fœlix illa neceſsitas appellanda fuit, quæ ad meliora compellit, ut inquit D. Auguſt. in d. cap. diſplicet 23. q. 4. Sed non in exemplum ad alios trahenda, quos, ut ait Sotus ubi ſuprà, non licet ſic ad Fidem compellere, niſi quatenus diſciplinæ norma permittit; cùm regulariter Divina providentia, quæ in ſui diſpoſitione nõ fallitur, arbitrium noſtrum in Fide recipienda, ſuâ ſemper, ut diximus, libertate potiri decreverit. 
 
Vnde † præclarè dixit idem Auguſtin. lib. 10. de Civit. Dei cap. 30: Sic Deus res, quas condidit, adminiſtrat, ut ſuos curſus agere ſinat. Et Simon. Maiol. in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 8. pag. 211. Sacræ † Scripturæ exempla, quæ à communibus & receptis Theologię regulis deviant, veneranda eſſe, non imitanda. A quibus non abeſt D. Tho. 3. part. quæſt. 44. art. 3. ubi exemplum huius converſionis D. Pauli, & Magdalenæ, & Matthæi adducens, concludit, Deum † Divinâ virtute animas hominum invitare, non ſolùm iuſtificando, ſed ſapientiam infundendo, vel ſtupefaciendo. Cui benè addit Gregor. de Valencia ubi ſup. verſ. Ad tertium, quòd ſi deus metum incutiat, ipſe quoque ſimul poteſt inclinare cor hominis ad Fidem, ut voluntariè prorſus eam ſuſcipiat, tametſi à metu excitatus: hoc verò non perinde ſperare poſſumus, ſi metus ab hominibus incutiatur, cùm potius infideles eo ducti magis durè, & difficulter credere ſoleant, ut ſuprà retulimus. 
 
Deniqve ad ſextum argumentũ de coactione cauſativa, & legibus, & edictis aliquorum Impp. & Regum, qui infideles à ſuis Regnis exire iuſſerunt, vel alijs modis gravarunt, ſi ad Fidem Catholicam non converterẽtur. Reſponderi poteſt, † D. Auguſtini auctoritates relatas in d. cap. vides 23. quæſt. 6. & in d. cap. quid faciet 23. quæſt. 4. loqui de Hęreticis puniẽdis, & mediante pœnarum terrore, ad Fidem Catholicam revocandis. Quorum iam diximus longè aliam eſſe rationẽ, quàm infidelium. † In quibus quidem convertendis, licèt in ratione baptiſmalis characteris aliquod poſsit eſſe diſcrimẽ inter vim præciſam, & eam, quam vocant cauſativam, ſive conditionatam ut probat text. in dict. cap. maiores, §. item quæritur, de baptiſmo, & alia iura, & auctores, de quibus ſup. cap. 17. num. 4. & cap. 18. num. 16. Quod tamen attinet ad iniuſtitiam, ſive iniuriam bellorum, & damnorum, quæ eis ob prætextum ſeminandæ, & introducẽdæ Chriſtianæ religionis inferuntur, nihil planè inter utramque referre videtur, cùm blandè, & ſuaviter prædicari, & ſuaderi iubeatur, ut ſæpè retulimus. Et ſecundùm doctrinã Dominici in cap. de Iudæis 45. diſtin. num. 2. & in d. cap. qui ſincerâ, num. 1. & 2. Abb. in cap. ſicut de Iudæis num. 3. quam refert, & ſequitur Marquard. d. tract. de Iudæ. & Infid. 3. part. cap. 2. num. 8. & Cavalcanus deciſ. 21. numer. 16. 2. part. prohibita ſit in Fidei materia omnis illa coactio, quæ fit per violentiam illatam perſonæ, vel per ablationem rerum ſuarum, ut per indirectum baptizari, & ad Fidem cõverti cogantur. Quoniam, ut in noſtra eâdem quæſtione egregiè conſiderant Dom. Sotus in 4. diſtinct. 5. quæſt. un. art. 10. pag. 270. & Emanuel Roder. lib. 3. quæſt. Regul. quæſt. 32. art. 4. ſi nativa fidei conditio admonet, nullam coactionem eſſe medium licitum ad eius perſuaſionem, nulla quoque coactio adhiberi, neque tanquam neceſſaria probari debebit. Mirabile enim eſt, quod mihi non liceat, Ethnicum cogere, ut ſit Chriſtianus, & tamen ad cum finem liceat illum cogere, ut mihi ſit ſubditus. 
 
Quibus ego addo, † liberam illam voluntatem, quam Eccleſia in Fidei receptione deſiderat, in hac, quæ bellorum, & armorum interventione, atque ſubactione extorquetur, minimè reperiri videri. Nam etſi volũtas, quæ cauſativè, aut cõditionaliter cogitur, voluntas dicatur, ut vulgò circumferri ſolet, quia maluit quis facere, quàm talia pati, ut tradit Ariſtotel. lib. 3. Ethic. cap. 1. l. ſi mulier, §. ſi metu, D. quod met. cauſa, l. ſi patre cogente, D. de ritu nupt. cap. meritò 15. quæſt. 1. cum alijs latè congeſtis à Tiraquel. de pœn. temper. cauſa 36. Simancas in Catholic. inſtit. tit. 27. num. 30. & Cuiacio lib. 16. obſervat. cap. ult. Eadem tamen iura teſtantur, quod, qui ita cõſentit, ſi liberum eſſet, noluiſſet, ut in d. §. ſi metu. † Et ſic, eius eſt velle, qui poteſt nolle, & velle non creditur, qui aliorum imperio obſequitur, ſub quorum poteſtate conſtitutus eſt: ut diſertè ſcribit Vlpian. in l. 3. & 4. de regul. iur. Ariſtot. lib. 3. Ethicor. ad Nicomach. cap. 5. Seneca lib. 2. de benef. cap. 18. ad finem: Si vis ſcire an velim, effice, ut poſsim nolle, & lib. 3. cap. 19. Vbi de illo agens, poſsit, necne ſervus domino beneficium dare? multum ad rem, de qua agimus, inquit: Omnia tamen iſta, quæ alio præſtante beneficia dicerentur, præſtante ſervo miniſteria ſunt. Beneficium enim eſt, quod quis dedit, cùm illi liceret, & non dare: ſervus autem non habet negandi poteſtatem: ita non præſtat, ſed paret, neque id ſe feciſſe iactat, quod nõ facere non potuit: idem docet idem Seneca epiſt. 97. lib. 16: Paret potius quã aſſentitur, qui alieno ſubeſt imperio, nec tã illum ex animo, quàm quia neceſſe eſt, ſequitur, Cornel. Tacit. lib. 14. annal. de Nerone ſcribens: Suaſio, imò donum, & merces ab eo, qui iubere poteſt, vim neceſsitatis affert. Res † quippe imperioſa eſt timor, ſecundùm Martial. lib. 2. epigr. cui conſonat illud Quintil. declamat. 181: Abdicatus, inquit, in ſolitudine eſt, locus opportunus inſidijs: habet gladium inſtrumentum parricidij, accedit ad patrem, manuq́ue ſublata, rogo dicit, imò iubet: Non ſunt enim preces, ubi negandi libertas non eſt. Et meliùs D. Auguſt. in lib. de duab. animab. † qui volũtatem ita definit: Voluntas eſt animi motus cogente nullo, ad aliquid vel non amittendum, vel adipiſcendum. Vnde omnis, qui volens facit, non cogitur: Et ideò qui metu illato rogat, non tam rogat, quàm imperat, qui metu perculſus promittit, non intelligitur voluiſſe obligari, cùm id ſpontè non fecerit. 
 
Neque his adverſatur, quod in eodẽ argumento conſideravimus, de bellis à Conſtantino Magno, Theodoſio, & alijs Impp. Romanis adverſus Paganos & Infideles illatis, ut tandem Chriſtianam Religionem admitterent. † Nam etſi hoc, ut certum, affirmet Sepulveda in d. Apolog. & Marquard. d. tract. de Infidel. 1. part. cap. 14. nullâ tamen ſecurâ auctoritate ſubnititur, & potius contrariũ apparet ex traditis à Dom. Soto d. art. 10. pag. 270. & ex cap. quã pio 10. quæſt. 2. ubi conſtat, multa potius temporalia commoda infidelibus contuliſſe, ut ſic faciliùs, & ſuaviùs ad Fidem adducerentur. Et bella, quæ narrat hiſt. Tripart. lib. 10. ex cap. 6. aliam quidem conſiderationem habebant, nempe quòd Gothi, Sarmatæ, & aliæ gentes, contra quas geſta ſunt, totum Orbem latrocinijs, & invaſionibus infeſtabant, & ſæpius ipſos etiam Romanos aggredi auſæ, atque Arrianâ item labe maculatæ fuerant, ut ſcribit Paul. Oroſius lib. 7. & D. Auguſt. ad Heliodorum. Et eadem hiſt. Trip. lib. 8. cap. 13. Vnde iuſta utique & ſancta cenſeri debuerunt; & ubi à prædictis damnis inferendis Barbari illi ceſſabant, à bello quoque Romani abſtinebant, quamvis in ſua idololatria manerent, ut paulò antè eadem hiſtoria Eccleſiaſtica tradit. Idemque de bello geſto † per Carolum Magnum, adverſus Longobardos affirmare debemus, quod ſuadente Adriano Pontiſ. illatum dicitur in dict. cap. hortatu 23. quæſt. 8. Erant quippè hi etiam acerrimi hoſtes Eccleſiæ, & in Arrianam hæreſim declinaverant, & multa damna Chriſtianis intulerant, ut ex Paulo Diacono lib. 1. cap. 1. hiſt. Longobard. & ex alijs Scriptoribus conſtat. 
 
Neque magis urget quod diximus de † legibus Conſtantini, Theodoſij, & aliorum Cęſarum adverſus Paganos, & alios infideles, & eorum ſacrificia ſeveriter latis, quas tantopere laudat Div. Auguſtin. in dict. captit. non invenitur 23. q. 4. cap. ad Fidem 23. quæſt. 5. cap. vides 23. quæſt. 6. & D. Ambroſ. epiſt. 30. Nam leges illæ non ſunt ſimpliciter, & abſolutè de omnibus infidelibus accipiendæ, ſed dumtaxat de Paganis, qui Romanorum Imperio ſubditi erant, & inter fideles commorantes, eis ſcandalum movebant, vaniſq́ue ritibus, & ſacrificijs turbabant, & idololatriæ dediti, leges, & præcepta iuris naturalis tranſgrediebantur. Quos meritò Imperatores ſuis legibus compeſcere potuerunt, & ſub illarum prohibitionibus, comminationibus, & interdictis ſaltem cauſativè ad Fidem amplectendam, & idola, & templa ſua deſerenda perducere. Nam † ut pręter alios obſervat Greg. de Valencia ubi ſupr. verſ. Ad quartam, P. Torres in tract. de Fide, art. 11. diſput. 3. dub. 2. Ioan. Azor. inſtitut. Moral. lib. 8. cap. 24. q. 5. col. 1275. & Fr. Thom. a Ieſu de proc. omn. gent. ſalut. lib. 8. cap. 24. q. 5. quilibet Princeps poteſtatẽ habet erga eos, qui ſibi politicè ſubſunt, ut quę ſibi expedire viſa fuerint, ad Reipublicæ bonũ cuſtodiant, ac proinde in primis unius ac veri Dei cultũ, & leges naturę, quarũ præcipuus cuſtos, & vindex eſſe debet, ut latè diximus ſup. cap. 16. num. 24. Et hoc præcipuè legibus illis curatum fuiſſe paſsim oſtendit D. Aug. in dictis locis, & præſertim epiſt. 48. ubi ſic ait: Pagani magis non blaſphemare poſſunt de legibus, quas contra Idolorum cultores Chriſtiani Imperatores tulerunt. Et tamen ex eis multi correcti, & ad Deũ vivum, verumq́ue converſi ſunt, & quotidie convertuntur. 
 
Neque omitti poteſt † notabilis hiſtoria, quã Caſsiod. & Sozomenus in hiſt. Tripar. lib. 5. cap. 27. & Alciat. lib. 1. Parerg. cap. 13. contigiſſe † narrant circa d.l. 1. C. de Paganis, quæ eorũ tẽpla concludi iubet, & ſub capitali ſupplicio, & bonorũ publicatione à ſacrificijs abſtinere. Nã cùm Athanaſius ob multa mira, quæ fecerat, & prędixerat, à Paganis, & hæreticis magus, & aruſpex crederetur: qua de cauſa à Synodo Antiſtitũ aliquando condemnatũ fuiſſe ſcribit Ammian. Marcellin. lib. 15. inter iurgandũ quadã die ſupervolitavit cornix, quę cùm clarius crocitaret, adſtans multitudo Paganorum, velut mago derogantes, ab Athanaſio petebant, ut eis aperiret quid cornicula illa ſignificaret. Ille verò fertur ad eos dixiſſe ſubridẽs, Scitis, quid vox oſcinis prædicat? Cras Latinâ linguâ dies ventura ſignificatur, hoc ergo clamãs cornicula, triſtẽ vobis craſtinum diem portẽdit, Imperatoris Romani iuſsione, ut de veſtris tẽplis eijciamini. Nec fefellit Divinũ hominẽ expectatio, ſed potius ita contigit, ut eius fermo, licèt deriſus, venerit ad effectum; ſequenti namq; die allatæ ſunt ad iudices Conſtantini Imperatoris litterę, iubentes, ut Pagani ſua ingredi non permitterẽtur ad templa, neque ſolemnes ſuperſtitiones, feſtivitateſq́ue celebrare, ſed ſub gladij pœna univerſos Gentilium ſacrificijs abſtinêre. 
 
Paganorum † autem nomẽ, ut hoc obiter advertamus, à pagis originem traxit, quę Gręcis villę ſunt, ita à fontibus, ſive ut alij malunt, à montibus dictę, circa quos ſemper villæ condi cõſueverunt, ut ex Servio, & alijs tradũt Prateius, Briſſon. Berrucius, Hotmanus, & Calinus de ver. iur. verb. Paganus, Beda in Cantic. lib. 6. cap. 30. & in Marc. cap. 15. & in Luc. lib. 6. cap. 23. & hom. in Feriam 3. Pſal. Ioan. Pũger. in Etymol. ſub eod. verb. Stephan. de urbib. Lorin. in Acta cap. 17. verſ. 19. & Gaſp. Sanct. in Iſai cap. 42. num 45. pag. 445. Quàmvis Philaſter lib. de hęreſib. cap. 3. eos dictos fuiſſe putet à Pagano quodam huius nominis, quẽ, ait, fuiſſe filiũ Deucalionis & Pyrrhæ, Regemq́ue potentem & inclytum, & proinde tanquam Deum habitũ. ¶ Sed cur Deorum falſorũ cultores hoc nomine vocare uſitatum fuerit, ſecundũ D. Auguſt. lib. 2. retract. cap. 43. difficilioris quidem indagationis eſſe videtur. Cùm in hoc tot, & tã variæ Scriptorum ſententiæ reperiantur. Nam D. Iſidor. lib. 8. Etymol. cap. 70. eos ita dictos exiſtimat ex pagis Athenienſibus, ex quibus orti. Ibi enim in locis agreſtibus, & villis, gentiles lucos, idolaq́ue ſua, & delubra conſtituerunt, & ideò idolorum cultor cœpit appellari Paganus. Alciatus autẽ d. lib. 1. Parerg. cap. 13. & Connan. lib. 9. commentar. cap. 13. eam rationem cõminiſcuntur, quia Christi milites non ſint, neque eius Eccleſiæ Militanti nomina dederint. Scimus † enim in iure dictos eſſe Paganos quotquot à militia erant immunes, & liberi, l. quædam, D. de pœn. l. ius noſtrum, de reg. iur. l. 1. C. de militari teſtam. cum alijs. Paul. autẽ Oroſius, & Beda ubi ſup. quos refert, & ſequitur Cuiacius in Parat. c. de Paganis, quaſi ex agreſtium locorum compitis, & pagis longè diſtent à ſuperna, & cœleſti civitate, ab eaq́ue ſint alieni, ſive ut ait Dionyſ. Gotthofr. in notis ibîdẽ, in contemptum, quaſi diverſos à Chriſtianis, & eis ignobiliores, ſicut & Ethnici, Gentiles, & nationes dicti ſunt, cõparatione habitâ ad Chriſtianos, qui eo tempore pauciſsimi erant. Vveſemb. autem in eâd. Paratitla tradit, Gẽtiles, & Infideles Paganorũ nomen ſortitos, quia diutius Gentilica ſuperſtitio in pagis, quam in civitatibus perduraverit, propter rudiora Paganorũ ingenia, Pet. Opmeer. in Chronol. ann. Christi 411. pag. 307. quia Gentiles, & illa hominũ colluvies, qui cùm non mererent ſtipendia, ſumptis armis, Romæ reſtaurari Gentilium lacra volebant, ex pagis, cæteriſq́ue agreſtibus locis exurrexerunt. Gaſpar Sanct. ubi ſup. quia qui Evangelicis legibus exculti non ſunt, extra Evangelium tanquam in pagis, & deſertis habitant, & varijs abducti erroribus incerti vagantur. 
 
Mihi verò, his reiectis, magis probatur ſententia Illuſtriſs. Cardin. Baronij in notis ad Martyrolog. Roman. ad diem 11. Ianuarij, qui putat, à temporibus Chriſtianorum Imperatorum, Gentiles Paganos vocari cœpiſſe, eò quòd, ut proximè diximus, Imperatorijs legibus claudi cœperant idolorũ ſana, & delubra, & ſacra Gentilium prohiberi in oppidis: quare urbibus excluſi, pagos, villas, & agros adire cogebantur, & illic ſuos inanes Deos colere, & ſuperſtitioſa ſua ſacra facere, unde & Pagani dicti ſunt. In pagis autem & villis ſuperſtitionum cultum frequenter uſitatum fuiſſe, iam olim oſtendit Cicero lib. 2. de legibus, & uſque ad tempora Honorij Imperatoris, quæ erat idololatria in pagis reſidua fuiſſe videtur. Vnde S. Auguſt. qui ijſdem temporibus vixit, ſerm. de verb. Domin. inquit: Multi Pagani habent iſtas abominationes in fundis, &c. Quam rationem luculenter idem Auctor proſequitur, & eo non citato Ioan. Azorius dict. lib. 8. cap. 24. quęſt. 1. col. 1273. & multum probat, & laudat Ant. Mornacius in obſervation. ad lib. 1. Cod. ſub dict. titul. de Paganis, pag. 95. 
 
Denique non obſtant exempla in eodem ſexto argumento perpenſa, de Regibus, qui Iudæos, & alios infideles, ſi intra præfixum tempus baptizari nollent, morte mulctari, vel a ſuis Regnis exulare iuſſerunt. † Quoniam hoc procedit in infidelibus, qui Chriſtianis Principibus ſubditi ſunt, quos, iuſtis, ac magnis cauſis ſuadentibus, prędicto modo punire poſſunt, ut latiùs diximus ſup. cap. præcedenti, ex num. 37. 
 
Et quidem factum illud † Siſebuti non ad vim præciſam, ſed ad conditionalem referre videtur text. in dict. cap. maiores, verſ. Item quæritur, de baptiſmo, & Genebrard. in Chronolog. ann. 623. a quo non abeſt Ioan. Gotthus in hiſt. Gotth. lib. 16. cap. 14. tradens ob ardentem fidei zelum Siſebuti piâ eius exhortatione, nonaginta Iudæorum millia in Hiſpania converſa fuiſſe. Quod ſi ita contigit, nihil in eo eſt, quod notare poſsimus. 
 
Sed verior opinio eſt, Regem illum nullâ conditione, aut optione oblatâ, Iudæos ad baptiſmum recipiendũ metu, & pœnis propoſitis coëgiſſe ann. 616. Cuius factum poſteà ſequutus fuit Dagobertus in Gallia an. 631. diem Iudæis præſtituens, intra quam, niſi Religionem noſtram ſuſciperent, hoſtes iudicarentur, pertinaciamq́ue capite luerent. Vterque † autem id precibus, & hortatu Heraclij Imperatoris feciſſe narratur. Qui itẽ omnes ſui Imperij Iudæos baptizari coëgit, quoniam à circumciſis hominibus ei excidium immminere, vanâ aſtrorum obſervatione cõpererat; quod poſteà in Saracenis, ſive Mahometanis impletum fuit, ut latiùs produnt Aimoinus lib. 4. hiſtor. Francor. cap. 22. Platina de vitis Põtif. in Adeodato, Ioan. Mariana lib. 6. de reb. Hiſp. cap. 3. Zamalloa in compend. hiſt. Hiſp. lib. 25. cap. 25. & Iacob. Bleda in hiſtor. Mauror. lib. 1. cap. 12. pag. 36. 
 
Vnde reſpondendum eſt, † Siſebuti actionem tranquam iniuſtam, & Eccleſię diſciplinæ contrariam Concilium Tolet. IV. Can. 56. relatum in. d. cap. maiores, & dict. cap. de Iudæis 45. diſtinct. pro parte reſcidiſſe, decernẽs, ut qui iam ſacro lavacro tincti eſſent, cogerentur ad ſervandam Fidem, quã acceperant, ſed ne poſteriùs Iudæi ad baptiſmum compellerentur. Cui Concilio, † eundem Siſebutum aſſenſiſſe, tradit Roder. Sanctius Epiſcopus Palentinus in eius vita, eò quòd cerneret, multos ex Iudæis, à ſe per vim cõpulſos, recidiviſſe, & Iudaizaſſe. Sed mihi hoc falſum videtur, quoniam Concilium illud, ut ex eius initio apparet, anno tertio Regni Siſenandi, Æra 681. celebratum fuit circa Pontificatum Honorij I. atque adeò Siſebuti religioſiſsimi Principis tempora, tanquam iam lõgè præterita, nominat. 
 
Ioannes etiam † Mariana ubi ſup. & ante eum Epiſcop. Tudenſ. Tarapha, & alij rerum Hiſpanicarum Auctores, coactionem illam ſuccenſent, quòd in chriſtianorum moribus nefas eſt, quemquam malo cogi ad profeſsionem veræ pietatis. Neque † tũc quoque Siſebutus factum illud temerè uſurpatum, prudentioribus illius ſęculi viris probavit, & pręſertim D. Iſidoro, qui in hiſtor. Gotthor. pag. 161. ſic ſcriptũ reliquit: Æra Dei anno Imp. Heraclij II. Siſebutus Chriſtianiſſimus poſt Gundemarũ ad Regale faſtigiũ evocatur. Regnat ann. IIX. mẽſes VI. qui initio Regni Iudæos ad Fidẽ chriſtianã permovens, æmulationem quidem habuit, ſed non ſecundùm ſcientiam, poteſtate enim compulit, quos provocare Fidei ratione oportuit. 
 
Idem † quoque in terminis noſtræ quæſtionis tradunt cõmuniter Theologi omnes, & pręcipuè Caiet. poſt D. Thom. in 2. 2. q. 10. art. 8. dicentes, factum illud Siſebuti, & Dagoberti, ferventioris quidem fidei, & animi, quàm iuſtitiæ exemplum pręſtare poſſe, & zelum eius, bonamq́ue intentionem in dicto Concilio laudari, factum autem non laudari. Quod etiam probat, & ſequitur Gregor. de Valencia dict. 3. tom. diſp. 1. q. 10. punct. 6. col. 410. Iuſt. Lipſius in lib. de una Relig. ſive adverſus Dialogiſt. verſ. Divinum illud, & Madera in Monarch. Hiſpan. cap. 6. fol. 41. 
 
Expulſio † autem Iudęorum, & Maurorum à Ferdinando & Eliſabetha Catholicis Hiſpaniæ Regibus facta, longè minorem, aut planè nullam difficultatem habet, cùm in ſubditis infidelibus, & ex rationibus ſuprà relatis, proceſſerit. Et ne in Regnis adeò Catholicis, alia Religio, quàm una fides, & unum baptiſma haberetur, aut ex † fece, & ſentina eorum, aliquâ labe Chriſtiani macularẽtur. Quod ſemper ſummo ſtudio curandum, & vitandum eſſe iura teſtantur, cap. omnes, cap. ſępè, & cap. nullus, cum alijs 28. q. 1. cap. etſi Iudęos 13. ibi: Mus in pera, de Iudæis. Nam, ut inquit Ovid. lib. 2. de remed. amor. 
 
 Dum † ſpectant oculi læſos, læduntur & ipſi, Multaq́ue corporibus transitione nocent. 
 
Et Senec. ad Lucill. † epiſt. 82: Salutare eſt, non converſari diſſimilibus. 
 
Quibus alia addit (de eiſdem expulſionibus agens) Camill. Borrel. de præſtan. Reg. Cathol. cap. 69. ex numer. 21. & in addition. ad Bellug. rub. II. in princ. litt. C. & relati à Cenedo dict. collectan. 15. num. 1. & Madera dict. cap. 6. fol. 45. 
 
Neque in hoc facto † vis ſimpliciter infidelibus inferri videtur, ſed libera optio datur, ut vel Chriſtianorum provincias deſerant intra certum tẽpus, vel Chriſtiani fiant. Quod ſanè non eſſe prohibitum conſtat ex d. cap. maiores, verſ. Item quæritur, & ad alios infideles non ſubditos (quales erant Indi, de quibus tractamus) tam ex diſparitate rationis, quàm ex cauſę, & poteſtatis defectu, applicari non poteſt, ut in ſpecie noſtræ quæſtionis ad prędicti argumenti ſolutionem benè conſiderãt Dom. Bañez in 2. 2. quęſt. 10. artic. 10. col. 525. verſic. Ad ſecundum reſpondetur, Arag. ibîdem artic. 8. pag. 290. verſ. Ad aliud de Regibus, Gregor. de Valencia ubi ſuprà, verſ. Ferdinandus, Azorius dict. lib. 8. inſtitut. cap. 26. verſ. Quartò quæritur, Torres de Fide, diſput. 51. dub. 1. & noviſsimè Suarez in eod. tract. d. ſect. 3. num. 5. & plures alij, quos refert Petrus Cenedus in dict. collectan. 15. ad Decretal. num. 2. 
 
Eſtq́ue adeò potens prædicta † ſtatus, & religionis tuendę ratio, ut non ſolùm Iudæos, & infideles ſubditos nõ baptizatos expellere liceat, verùm & iam baptizatos, ſi de illorum moribus, perfidia, aut proditione, aliqua in cõmoda, vel pericula Chriſtianis immineant, † ut Pio pariter ac Magnanimo, & omnibus ſæculis admirando exemplo nobis oſtendit Catholicus, & ardens Fidei zelus Amantiſsimi, & Deſideratiſsimi Regis noſtri Philippi Tertij, qui prędictis rationibus motus, & re (ut oportebat) mature conſultâ, ac perpenſâ, anno 1610. ex tota Hiſpania, quamvis ſummâ hominum inopiâ laborante, exire, & in perpetuum exulare iuſsit ſpurcas, & nunquam ſatis quietas, vel a ſuis erroribus defęcatas Maurorum reliquias, licèt omnes iam baptiſmali inundatione luſtratas; quarum † numerus ad quingenta, vel ſexcenta, ſive (ut alij tradunt) ad novies cẽtena millia perveniſſe narratur, ut conſtat ex peculiaribus commentarijs, quos de hiſtoria, iuſtitia, & laudibus huius expulſionis ſcripſerũt Fr. Iacob Bleda, Marc. Guadalajara, & Petr. Aznarius, & ex Mercurio Gallo in hiſt. ſui temporis, tom. 2. Philip. Paſchali in tract. de virib. patr. poteſt. 1. par. cap. 7. num. 25. qui edicta Regia in hanc rem prolata ad litteram referunt, Fr. Thom. à Ieſu de procur. omn. gent. ſalut. lib. 10. in præfatione, pag. 643. ubi diſcrimen, in quo Hiſpania verſabatur ob has reliquias Arabum, narrat Iacob. Gordon. in ſua Chronolog. ann. 1610. pag. 494. Magiſt. Marquez in Gubernat. Chriſt. lib. 1. cap. 3. pag. 16. Caliſt. Remirez de lege Regia, §. 32. numer. 12. & 13. Bernard. Aldret. de antiquit. Hiſpan. lib. 4. cap. 18. pag. 570. D. Didac. Guzman in lib. de vita, & exitu Margaritę Reginæ Cathol. 2. parte, cap. 20. Salazar de Mendoça de orig. dignit. Hiſpan. lib. 4. cap. ult. §. 6. fol. 183. & noviſsim. Dom. Mart. Carrillo in ſuis elaboratiſsimis annalib. Chronol. ann. 1610. fol. 419. Fr. Ioan. de Salazar in Politica Hiſpana, propoſit. 2. §. 2. pag. 32. & eruditiſsimus omniq́ue laude ob prudentiam, & morum ſuavitatem digniſsimus Dom. Petrus Fernandez Navarrete Regum noſtrorum Secretarius in ſuis Politicis, & eximiè politis Diſcurſibus, de conſervatione Monarchiarum, cap. 7. Vnde † recenti hoc exemplo admoneri poſſumus, quantum damni nobis à conſortio Iudęorum, vel Saracenorum immineat, licèt fidem noſtram profiteri videantur, & aptè hîc accommodari poſſunt carmina Vlrichi ab Hutten, de † quodam Pepecorno Iudęo, qui poſtquàm baptiſmum accepit, in omne flagitiorum genus portentosè prorupit, quæ refert Simon Maiol. in colloq. de per fid. Iudæor. pag. 30. & inter alia ſic habent: 
 
 Merſerat indignum Chriſti baptiſmate corpus, Diſſimulato errore patrum. Ne tingite cives, Si tinxiſſe nocet, ac noſtro adſcite periclo, Stirpis inhumanæ ſobolem, ſinite eſſe ſepultam Nocte ſua, diramq́ue iterum ne admittite gentem In patrios ritus: Poterit ſeiuncta caveri, Quæ coniuncta nequit. PRSS