CAPVT II. De primo debellationis & dominationis Indiarum Occidentalium titulo, quem glorioſsiſssmi Hiſspaniæ Reges ex divinæ voluntatis cõceſſioneconceſſione habere poſsſse videntur, à qua omnium Regnorum iura dependent, & quibus illa vaticinijs, & prodigijs fuerit inſsinuata?

SVMMARIVM Capitis II.

  • 1 Deus omnium rerum eſst auctor, actor & moderator.
  • 2 Deus non ſsolùm præeſst rebus omnibus ſsed intereſst, & ineſst.
  • 3 Deus omnium Regnorum arbitrium in ſsua manu habet.
  • 4 Regna & Imperia omnia immediatè à Deo proveniunt, & pendẽtpendent, & plurima iura & auctores, qui de hoc tractant.
  • 5 Reges omnes, & Imperatores cur in ſsuis | titulis ſscribant, ſse Dei gratia regnare?
  • 6 Dei gratia ſse regnare dicunt aliqui Reges & Duces, ut oſstendant, ſse nullum alium ſsuperiorem in terris agnoſscere, & plurimi auctores, qui de hoc tractant.
  • 7 Dom. D. Franc. de Alfaro, Senator Limenſsis meritiſsſsimus, laudatur.
  • 8 Regna & Imperia omnia cur Deus caduca, & inſstabilia eſsſse voluerit?
  • 9 Regnum a gente in gentem poteſst tranſsferre Deus cum cauſsa, & ſsine cauſsa.
  • 10 Regnorum innumeri caſsus, & mutationes remiſsſsivè adducuntur, & plurimi auctores, qui de hoc agunt, latiſsſsimè recenſsentur.
  • 11 Gens nulla reperitur, quæ certam ſsuæ originis & Regni rationem & ſsucceſsſsionem reddere poſsſsit, præter Hebræam.
  • 12 Romanorum Monarchia, ſsicut aliæ, cecidit; quamvis ſse æternam futuram iactaret.
  • 13 Fortuna adverſsus imperia, & civitates idem ius habet, quod adverſsus imperantes.
  • 14 Regna ſsuas ætates habent, ſsicut homines, & internas cauſsas pereundi.
  • 15 Manilij poëtæ elegantia carmina de imperiorum mutatione.
  • 16 Diogenis iocus in mutationem rerum.
  • 17 Imperiorum & Regnorum mutationes & caſsus, qui Lunæ & Stellis tribuunt, graviter errant.
  • 18 Fati, fortunæ, & ſsortis nomine Ethnici, Dei abſsolutam voluntatem ſsignificare volebant.
  • 19 Mundi æterna lex eſst, ut omnia in eo morti, & mutationi ſsint ſsubiecta.
  • 20 Deus ſsolus mortis & mutationis eſst expers.
  • 21 Iuſsti Lipſsij elegantiſsſsima verba de rerum & Regnorum mutationibus expẽdunturexpenduntur.
  • 22 Hiſspaniam ſsummum Imperium Orbis habituram Vaticinij in modum proponit Iuſst. Lipſsius.
  • 23 Hiſspaniæ Reges titulum dominationis Novi Orbis ex promiſssione & conceſsſsione divina habere videntur. Et numer. 31.
  • 24 Rem ſsuam quilibet poteſst ad aliũalium tranſsferre.
  • 25 Deo auctore & ductore quæ fiunt, iniuſsta cenſseri non poſsſsunt.
  • 26 Cap. Dominus noſster 23. q. 2. expenditur, & illuſstratur.
  • 27 Moyſsis bella contra Amorrhæos, & alios ex ſsola divinæ voluntatis obſservatione excuſsant Auguſst. Abulenſs. & alij, quorum loca expendutur.
  • 28 Sapientia locus cap. 12. verſs. 12. explicatur, & exornatur.
  • 29 Deus iuſstè poteſst, omnes gẽtesgentes etiãetiam innocentes perdere, imò & beatos damnare, ſsi id ſsibi placeret.
  • 30 Deus cur comparetur figulo, & creatura luto ab Iſsaia, & D. paulo.
  • 32 Repetitionis & prolixitatis vitiũvitium fugiendum.
  • 33 Thom. Bozius ſsecurè admittit conceſssionem Novi Orbis à Deo Hiſspaniæ Regibus factam, ob zelum religionis, & alias virtutes. Et num. 35.
  • 34 Cantic. cap. 4. de Auſstro perflante, & aromatibus fluentibus, intelligitur de converſsione Indorum.
  • 36 Sibyllarum carmina à Virgilio relata, commodè de Hiſspaniæ Regibus applicãturapplicantur.
  • 37 Alanus Copus titulum, quem Reges Hiſspaniæ in utraque India habent, multum extollit, tanquam à Deo conceſsſsum.
  • 38 Reges Catholicos Hiſspaniæ videri electos, & vocatos à Deo ad reducendos, & gubernandos populos Indorum, ſsicut olim Moyſsis ad reducendum & gubernãdumgubernandum populum Iſsraelit. Camill. Borrel. apertè teſstatur.
  • 39 Benedictionem & pro miſsſsionem dilatationis Imperij ſsui factãfactam Eccleſsiæ à Prophetis, poſsſse etiam intelligi de Regibus Hiſspaniæ, docet D. Valdeſsius.
  • 40 Indiæ Orientalis titulum Regibus Luſsitaniæ ex divina approbatione, & quaſsi conceſssione competere, docet Pet. Rebellus, & idem procedit in Occident.
  • 42 Novi Orbis Imperium, & converſsionem Hiſspanis Deum reſservare, & cõcedereconcedere voluiſsſse, multis prodigijs & oſs|tentis prædictum fuit. Et numer. 47.
  • 42 Regnorum calamitates & mutationes ſsolet ſsemper Deus prodigijs, & portentis oſstendere, quod plurimis exemplis, & auctotibus remiſssivè probatur, & quæ ſsit cauſsa? Num. 43.
  • 44 Calamitatum & ſsuppliciorum imminentium Deus priùs homines monet, ut reſsipiſscant.
  • 45 Pſsalm. 59. verſsus expenditur.
  • 46 Ieremiæ verba cap. 6. & 18. expenduntur.
  • 48 Evangelij propagationem inter Gentiles faciendam multis vatincinijs, & carminibus Sibyllarum Deus prædixit.
  • 49 Indi Inſsulæ Hiſspaniolæ habuerunt notabile oraculum de Hiſspanorum advẽtuadventu.
  • 50 Dæmon ſsæpè compellitur à Deo veritatem dicere.
  • 51 Prodigia & oſstenta plura notãdanotanda, quæ Mexicani habuerunt de adventu, & dominatione Hiſspanorum & auctores, qui de illis ſscribunt.
  • 52 Mexici prædixit adventum, & dominationem Hiſspanorum quidãquidam captivus, qui de more ſsacrificabatur.
  • 53 Mexici ante adventum Hiſspanorum homines armatos, fleviles voces, cometes, igneos globos, & alia oſstenta apparuiſsſse.
  • 54 Motezuma Monarcha Imperij Mexicani plura habuit oracula, & oſtẽtaoſtenta ſsuæ calamitatis, & adventus, & dominationis Hiſspanorum. Et num. 55. & 56. & ſsequentibus.
  • 56 Avis nimis peregrina, & prodigioſsa Motezumæ adducitur.
  • 57 Papania Motezumæ ſsoror, mortua revixit, & ei ſsuum interitum, & Hiſspanorum adventum prænuntiavit.
  • 58 Quæcalcoati vir prudens, Novæ Hiſspaniæ incolis priſscis, temporibus, Hiſspanorum adventum, & dominationem prædixit.
  • 59 Mexicani quator ſsæculis ante adventum Hiſspanorum, illius vaticinium habuerunt, & a maioribus in poſsteros derivarunt.
  • 60 Iucatanenſses vaticinium habuerunt, bomines Crucis vexillum, & vaccas ſecũſecum afferentes, eorum dominaturos.
  • 61 Miſsteca in regione reperitur notabile præſsagium adventus, & dominationis Hiſspanorum à dæmonibus editum.
  • 62 Argentei fluminis in regione, Origuara prænuntiavit incolis adventum Hiſspanorum, & Novæ Religionis Prædicationem.
  • 63 Vaticinium, notabile adventus Hiſspanorum, quod Rex Tidore, ſse habuiſsſse, illis ſsignificavit.
  • 64 Rex inſsulæ de Tidore voluntariè imperium ſsuum Hiſspanis reliquit, ſse ita à Deo monitum dicens.
  • 65 Peruano in Regno multa vaticinia, prodigia, & oſstenta Hiſspanorum adventum, & dominationem prænuntiarunt, & quæ illa?
  • 66 Mures & locuſstæ Peruanis nunquam viſsæ, in adventu Hiſspanorum, eos prodigiosè infeſstarunt.
  • 67 Potoſsi montis argentei divitias Hiſspanis à Deo ſservari, vox cœlitus emiſsſsa prædixit.
  • 68 Pſsalm. 64. verſsus, qui de gentibus ſsignis Dei turbandis loquintur, de Indis Novi Orbis accipitur.
  • 69 Fortunæ caſsibus omnia mundi bona, & Regna, etiam tunc, cùm maximè florent, ſsubiecta eſsſse.
DEvs
1
omnium rerum eſst auctor & actor, æterna & provida mens, quęquæ cœlorum perennes orbes, quæ ſsyderum inæquales curſsus, quęquæ elemẽtorumelementorum alternas vices, quęquæ deniq;denique omnes res ſsuperas, inferas, temperat, moderatur gubernat. Spargit quoquo verſsum æterna illa lux ſsuos radios, & uno eodemq́ue, ut ita dicãdicam, ictu, ſsive nictu, ſsinus omnes, & abyſsſsos penetrat cœli, terræ maris. Nec
2
pręeſtpræeſt ſsolùm Divinitas hæc rebus omnibus, ſsed intereſst, imò ineſst, res omnes inſspicit, adit, cognoſscit; & cognitas, immotâ quadãquadam & ignotâ nobis ſserie dirigit, ac gubernat, ut pręclarèpræclarè ſscriptum reliquit Iuſst. Lipſsius lib. 1. de conſstant. c p. 13.
Quo fit, ut pariter in ſsua voluntatè & poteſstate habeat
3
omniũomnium Regnorum & Imperiorum arbitriũarbitrium, & diſstributionem,
4
nulluſsq́ue temporalis ſstatus, aut principatus reperiatur, qui à Deo auctore naturæ immediatè non proveniat, atque dependeat, licèt ipſsi Principes, & Monarchæ mediante humanâ volutate & inſstitutione ad eorum ſsaſstigia provehantur, ut habetur 1. ad Rom. 13. Timot. 3. Proverb. 8. & egregiè probat l. 1. 1. inter claras, C. de ſsumm. Trinit. l. 1. C. de veter. iur. enuc. in princ. l. ult. C. de quadr. præſscript. cum alijs, D. Auguſst. in cap. quo iure, 1. diſstinct. cap. Conſstantinus, cap. duo ſsunt, cap. ſsi Imperator. 96. diſstinct. cap. ſsi ex bono de pœn. diſstinct. 4. D. Chryſsoſst. hom. 23. in d. epiſst. ad Rom. l. 5. 6. & 7. tit. 1. par. 2. D. Thom. lib. 1. de regim. Princ. Dom. Soto lib. 4. de iuſst. & iur. q. 4. art. 1. Did. Perez in proœmio ordinam. col. 7. Minchaca in pręfatpræfat. controverſs illuſstr. num. 119. & 139. Covarrub. in pract. cap. 1. Mich. Salon. de iuſst. & iur. tom. 1. tract. de Dom. q 2. art 1. concl. 2. Omphali de civili Polit. lib. 2. cap. 1. num. 1. & plurimi alij relati à Bobadilla in Polit. lib. 2. cap. 17. num. 2. verſs. Puedenſse, Zevall.
in pract. lib. 4 q. fin. ex num. 237. P.M. Fr. Anton. Perez in Laurea Salmantina, certamine 5. expoſsit. de hom. præfect. pag. 296. & ſseq. Pat. Franc. Suar. omnino videndo in defenſs. cõtracontra ſsect. Anglican. lib. 3. cap. 2. num. 10. & ſseqq. & Petr. Andrea Canonherio in Aphoriſsm. Hippocrat. polit. 1. tom. pag. 1. & 2.
Qua de
5
cauſsa omnes benè cordati Reges & Imperatores ſsuorum titulorum initio, ſse Dei gratiâ regna, quibus potiuntur, habêre, piè & humiliter profiteri ſsolent. Quamvis
6
aliqui ambitioſsiùs, ſsimul etiam ſsub hac præfatione oſstendere velint, nullum alium in terris ſsupperiorem agnoſscere. Vt cõſtatconſtat ex ijs, quęquæ latè notant Caſstell. & Burg. de Paz in proœm. leg. Taur. n. 30. Gregor. Lop. & eius additionat. Barth. Humada in proœm. part. gloſsſs. 7. Paris de Puteo in tract. de Duell. lib. 7. §. an Comes, num. fin. Redin. de maieſst. Princ. in princ. n. 22. Chaſsſsan. in proœm. ad conſsuetud. Burgun. verb. Par la grace, Franciſsc. Marc. deciſs. 163. num. 1. part. 1. Petr. Foller. in tract. de cenſsib. fol. 15. n. 8. cum ſseqq. Carol. Tapia de conſstit. Princip. in rubr. num. 3. Anton. Scappus de iure non ſscrip. lib. 2. cap. 2. ex num. 3. Menoch. conſs. 2. num. 104. Anaſstaſs. Germon. de Indul. Apoſst. in initio, fol. 30. Camil. Borrel. de præſstan. Reg. Cathol. cap. 2. Zevall. ubi ſsup. num. 267. & noviſssimè alios citans Caldas Pereira in tract. de emption. & vend. cap. 1. num. 4. Et
7
illuſstris pariter, atque eruditus Dom. Don Franciſsc. de Alfaro huius Limani Conventus Senator meritiſssimus, mihiq́ue ſsemper ob iuſtitięiuſtitiæ zelum, tuendorum Indorum ardorem, probatiſssimos & incorruptiſssimos mores, & alios neceſssitudinis, & familiaritatis titulos plurimum obſservandus, in ſsuo eleganti tract. de offic. Fiſscal. gloſsſs. 2.
Et ad hanc ſsupremam poteſstatem oſstendendam
8
eadem Dei providentia diſsponit, ut Regna & Imperia ipſsa | caduca, & inſstabilia ſsint, & ſsub perpetua quadam mutatione, & volubilitate conſstituta, ne à nobis ipſsis ſstare, ac perdurare in ſsceptri ſsemper dignitate exiſstimaremur, ſsed ut ſstandi, ita & cadendi, reſsurgendiq́ue fatur, ex eius nutu, & voluntate pendêre,
9
quæ cum cauſsa & ſsine cauſsa, illa ab alijs ad alios, & de gente in gentem transferre poteſst, & ſsolet, ut apertè docemur Eccleſs. cap. 10. Dan. cap. 2. verſs. 21. ibi: Deus mutat tempora, & ætates, transfert regna, atque conſstituit, & cap. 4. ibi: Dominatur excelſsus in Regno hominum, & cuicunque voluerit, dabit illud, Sap. cap. 7. verſs. 27. ibi: Omnia innovat, 2. ad Corinth. cap. 6. ibi: Regnum à gente tranſsfertur; & innumeris
10
exemplis ex ſsacra Scriptura, quatuor Orbis Monarchijs, & omni antiquitate petitis, oſtẽduntoſtendunt, & illuſstrant Doctores per text. ibi in cap. translato de conſstitut. cap. per venerabilem 34. de elect. auth. de non alienan. rebus Eccleſs. §. ut autẽautem, Cicer. lib. 1. offic. elegantiſssimè Ovid. lib. 15. Metamor. Propert. lib. 2. eleg. 9. Plutarc. in paralel. & apophtegm. Valer. Maxim. lib. 2. cap. 7. lib. 6. cap. 9. Tacit. lib. 6. annal. Ammian. Marcell. lib. 14. Trogus Pomp. lib. 44. Luc. Florus lib. 2. cap. 19. Polyb. lib. 8. hiſst. Paul. Æmil. in Dione, Auſso. epig. 8. & in Lud. Sep. Sapian. in Solone, Tzetzes Chil. 4. Bocacius de caſsib. Princip. & plurimos alios referens Petr. Gregor. lib. 18. Syntagm. c. 1. & lib. 21. de Rep. per totum, & lib. 6. cap. 3. num. 10. & in ſsyntax. art. mirab. lib. 22. cap. 4. Menchac. lib. 1. quæſst. illuſstr. cap. 20. num 34. Balduin. qui eleganter loquitur in §. item ea, quæ ex hoſstibus, inſstit. de rer. diviſs. Thom. Bozius Eugubinus de ſsign. EccleſięEccleſiæ Dei, lib. 24. cap. 3. cum tribus ſsequentibus, & latiùs in prętermiſsisprætermiſsis cap. 5. ex pag. 627. & in integris octo libris, quos de ruinis gentium & Regnorum ſscripſsit, Theatr. vit. hum. vol. 3. lib. 4. pag. 734. & ſseq. Ant. Poſsſs. in Biblioth. lib. 2. cap. 62. pag. 92. ubi ait
11
omnes mundi nationes, omniaq́ue regna ſsæpè mutata fuiſsſse, ita ut nulla ferè gens inveniatur præter HebręamHebræam, quęquæ certam ſsui originis rationem, ſsuorumve regnorum ſsucceſssionem tradere valeat, doctè & copiosè Fr. Thom. à Maluenda lib. 1. de Antchriſst. cap. 4. & lib. 4. ex capit. 8. ad 16. Vbi inter alias
12
Monarchias, quæ peſsſsum ierunt, etiam RomanãRomanam conſstituit, quamvis ſstabilitatis, ac diuturnitatis ſuęſuæ plura teſstimonia, & vaticinia iactaverit, & ſse ęternamæternam appellare auſsa fuerit. Lælius Biſsciola lib. 1. horarũhorarum ſsubſsecivar. cap. 1. Petr. Faber. lib. 1. ſsemeſst. cap. 8. & 9. Vbi eleganter
13
probat, fortunam adverſsus urbes, & imperria idem ius habêre, quod adverſsus Imperantes. Valdes de dignit. Reg. Hiſsp. cap. 12. num. 9. Sim. Maiol. in dieb. canicul. tom. 2. colloq. 2. ex pag. 104. & tom. 3. colloq. 2. pag. 338. & ſsequentibus, Mart. Delrio in adag. ſsacr. 2. tom. adag. 286. pag. 335. Fr. IoãIoan. Torquem. qui in noſstris terminis loquitur in Monarch. Indian. lib. 4. cap. 105. & noviſsſsimè Pet. Andr. Canonher. in d. 1. tom. Aphoriſs. Polit. Hippoc. pag. 543. ubi poſst plures, quos reſsert,
14
comparat Regna, & RegnorũRegnorum ſstatus cum ætatibus hominũhominum, & ortũortum, infantiãinfantiam, adoleſcẽtiãadoleſcentiam, inventutem, virilitatem, ſsenectutem, & interitum habêre, luculenter oſstendit. Quod inſsinuavit etiam Iuſst. Lipſs. in centur. 3. ad Belgas epiſst. 31. dicẽsdicens: Magna Imperia limites ſsuos habent, quò cùm venerunt, ſsiſstunt, retroëunt, ruunt; & meliùs lib. 1. de conſstan. cap. 15: Vt ferro conſsumens quædam rubigo per naturãnaturam adgnata eſst: ligno exedens caries, aut teredo, ſsic animalibus, oppidis, Regnis, internæ & ſsuæ cauſsæ pereundi. Sic adeò omnia verti, ut Poëta ille eleganter ſscripſsit:
Cernimus atque alias aſsſsumere robora gẽtesgentes
Concidere has.
Et elegãtiùselegantiùs
15
Manil. lib. 1. Aſstron. ſsic iſstos RegnorũRegnorum caſsus, & viciſssitudines canens, vel ut veriùs dixerim, lugens:
Quot poſst excidium Troiæ ſsunt eruta Regna?
Quot capti populi? quoties fortuna per OrbẽOrbem
Servitium Imperiumq́ue tulit, varièq́ue revertit?
Troianos cineres in quantũquantum oblita refovit
Imperium, fatis Aſsiam Græcia preſsſsa eſst.
Sæcula dinumerare piget, quotieſq́;quotieſq́ue recurrens
Luſstraret mundum vario Sol igneus Orbe:
Omnia mortali mutantur lege creata,
Nec ſse cognoſscunt terræ vertentibus annis
Exutas variam faciem per ſsæcula gentes.
Atque hùc etiam ſspectat
16
Diogenis iocus relatus a Laërtio lib. 6. Rogatus enim, quomodo ſsepeliri vellet? in faciem inquit: PercontãtiPercontanti cauſsam quoniam, inquit, paulò pòſst futurum eſst, ut inferiora fiant ſsuperiora: eò alludens, quod id temporis Macedones rerũrerum potirentur, atq;atque ex humilibus fierent excelſsi. Quòd ſsi inverterẽturinverterentur omnia, fore, ut cadaver etiãetiam ex prono fieret ſupinũſupinum.
Vnde apparet,
17
graviter errare eos, qui harũharum mutationum & variationum cauſsas ad cœleſstes circuitus, qui intra LunãLunam ſsunt, referendas putarunt, ut ex Plat. & Socr reſsolvit Ariſst. lib. 5. Polit. cap. 12. vel ad aliorum ſstellarum decreta, ut tenet Ptolom. lib. 1. quadripart. oper. cap. 2. & Peucerus in lib. de divinat. gen. Eſst enim verius ex divina, ut diximus, voluntate & providentia pẽderependere, atq;atque ordinari,
18
quàm naturæ, fortunęfortunæ, ſsortis, ſsive fati nomine Ethnici deſsignabant, ut docet idem Ariſst. lib. de mundo, in fine, Arnob. lib. 2. adverſs. gent. D. Auguſst. & eius addition. Lud. Vives lib. 5. de Civit. Dei, cap. 9. & eruditè proſsequitur Pet. Greg. d. lib. 21. de Repub. cap. 3. Mar. Ant. Muret. omnino legendus in orat. de fato apud Senecam pag. 279. & luſst. Lipſs. lib. 1. de conſstan. cap. 17. & 18. & ſsic eſst explicandus Manil. lib. 4. Aſstron. dum ait:
Fata regũtregunt Orbem, certa ſstant omnia lege.
Longaq́ue per certos ſsignantur tempora curſsus.
Lucan. lib. 1. Pharſsal.
Invida fatorum ſseries, ſsummis qui negatu
Stare diu, nimioq́ue graves ſsub pondere lapſsus.
Et Seneca in Octavio:
Regitur fatis mortale genus,
Nec ſsibi quiſsquam ſspondere poteſst
Firmum, & ſstabile: perq́ue caſsus
Volvitur varios ſsemper nobis
Metuenda dies.
Alterna
19
quippe lex, ut inquit Iuſst. Lipſs. d. lib. 1. de cõſtanconſtan. c. 16. à principio dicta eſst omni huic mundo, naſsci, denaſsci, oriri, aboriri: nec quidquam ſstabile, aut firmum arbiter ille rerum eſsſse voluit, pręterpræter ipſsum,
20
cui Soli ut Sophocles dixit:
NunquãNunquam ſsenectus, atra nec mors imminet Sed alia miſscet domitor ætas omnia.
Sed audiamus eundem
21
Iuſstum Lipſs. qui in eodem cap. poſst alia, quæ in hãchanc rem graviter, & philoſsophicè conſsiderat, ſsic cõcluditconcludit: O mira, & nunquãnunquam comprehenſsa neceſsſsitatis lex! Abeunt omnia in hunc naſscendi, pereũdiq́uepereundiq́ue fatalem gyrum: & longævum aliquid in hac machina eſst, nihil æternum. Attolle, & circumſsert mecum oculos, & vide rerum humanarum alternas vices, & ut in Oceano æſstus. Tu ſsurge, tu cade. Tu impera, tu ſservi. Tu occultare, tu emerge, & eas hic rerum in ſse remeantium Orbis, quamdiù erit ipſse Orbis. Germani feri olim fuiſstis? nunc miteſscite ante pleroſsque populos Europæ. Britanni inculti, & inopes? Delicijs, ac divitijs Ægyptios provocate & Sybaritas. Græcia olim floruit? nunc iaceat. Italia ſsceptrum tenuit? nunc ſserviat. Vos Gothi, vos Vandali, vos Fex Barbarorum prodite èex latebris, & gentibus imperate per vices. Adeſste etiãetiam pelliti vos Scythæ, & potẽtipotenti manu pauliſsper habenas tẽperatetemperate Aſsiæ, atq;atque Europæ. Sed iſsti ipſsi mox diſscedite, & ceptrũceptrum relinquite illi ad Oceanum genti: fallor enim? an Solem neſscio, quem novi Imperij ſsurgentem video ab Occidente. Hactenus Iuſst. Lipſs.
22
qui hoc vaticinium dominationis gentis, ad Occidentem ſsitæ, quod de Hiſspanis intelligendum videtur, ſserio etiam repetijt lib. 1. de magn. | Rom. cap. 3. ſsic inquiẽsinquiens: Neſscio, quo providentiæ decreto res & vigor ab OriẽteOriente in Occaſsum eunt.
Hæc cùm ita ſse habeãthabeant,
23
nemo planè dubitare poterit, pios & Catholicos HiſpanorũHiſpanorum Reges, & dominos noſstros, iuſtũiuſtum & legitimũlegitimum titulũtitulum ad inquirendos, convertedos, & gubernãdosgubernandos Novi Orbis Indos habuiſsſse, & habêre, ſsi id ſsibi ſsummi, atq;atque omnipotentis Dei permiſssione, imò & promiſssione iniũctũiniunctum & conceſsũconceſsum oſtẽderimusoſtenderimus. Nihil etenim tam
24
cõveniẽsconveniens eſst naturali æquitati, quàm voluntatẽvoluntatem Domini volẽtisvolentis rẽrem ſsuam in alium transferre, ratãratam haberi, 1. quâ ratione. 9. §. hæ quoq;quoque res, D. de adq. rer. dom. l. in re mandata, C. mandat. §. per traditionẽtraditionem, inſst. de rer. diviſs. Et ea,
25
quęquæ Deo auctore, & veluti ductore fiũtfiunt, nullo pacto poſsſsunt, aut debent iniqua, aut iniuſsta cenſseri, ut pręclarèpræclarè inquit D. Aug. lib. 3. de lib. arbitr. c. 5. & lib. 6. cõtracontra adverſs. leg. & Proph. cap. 14. & magis in noſstræ quæſstionis propoſsito lib. 6. quęſtquæſt. q. 10. relatus
26
in cap. Dominus noſster 23. q. 2. ſsic ſscribens: Illud genus belli ſsine dubitatione iuſtũiuſtum eſst, quod Deus præcipit, apud quẽquem non eſst iniquitas, & novit, quid cuiq;cuique fieri debeat: in quo bello ductor exercitus, vel ipſse populus, non tam auctor belli, quàm miniſster iudicandus eſst. Quâ etiãetiam
27
ratione bella per Moyſsen geſsta, quæ Fauſstus ManichęusManichæus accuſsabat, idem Aug. defendit lib. 22. cont. Fauſst. cap. 74. his verbis: Nec bella per Moyſsen geſsta miretur, aut horreat, quia in illis Divina ſsequutus imperia, non ſsœæviens, ſsed obediens fuit. Nec Deus cum iubebat iſsta, ſsæviebat, ſsed digna dignis retribuebat, dignoſsq́ue terrebat.
Et ſsequitur AbulẽſAbulenſ. ſsup. Num. c. 21. & ſsup. Ioſsue cap. 11. ubi tractans, quo iure potuit Moyſses AmorrhæorũAmorrhæorum tertas invadere, voluntatis Divinæ titulũtitulum dumtaxat conſsiderat: Cuius, inquit, in manibus omniũomnium Regnorum iura conſiſtũtconſiſtunt, & tanquãtanquam omniũomnium Dominus ab alijs auferre, & alijs dare pro libito poteſst. Et poſsteà ſsubdit, quòd quãvisquamvis AmorręiAmorræi ſse, & ſsua defendẽdodefendendo non peccarent, quia invẽcibiliinvencibili ignorantiâ volũtatisvoluntatis Divinæ meritò excuſsabantur, Iſsraëliticus etiam populus nullũnullum crimen in illis debellandis & ſspoliandis admittebat, cùm Dei voluntatem implêret, quam ob tranſitũtranſitum ſsibi negatũnegatum, & alio quovis colore quæſsito, iuſstiſssimè exequi potuit.
Eandem ſsententiam apertiùs comprobat
28
illud SapiẽtSapient. 12. verſs. 12. Aut quis tibi imputabit, ſsi perierint nationes, quas tu feciſsti? Vbi rectè advertit eruditiſss. P. Ioan. Lorin.
29
poſsſse iuſsDeũDeum, gẽtesgentes, quas ipſse fecit, perdere, cùm mereantur poſsſse id ipſsum quoq;quoque licèt nulla præcederent demerita, vel hoc nomine dumtaxat, quia dominium abſsolutum habet: imò, ſsi beatos omnes, nullo excepto, aut ad ęternasæternas deijceret pœnas, aut redigeret in nihilum, nullam ijs iniuriam faceret.
Michaël quoque Salon. in 2. 2. tract. de domin. q. 2. art. I. concl. 2. in fin ex eodem loco concludit, Deum eſsſse Dominum abſsolutum, poſsſseq́ue rebus pro libito uti, naturas mutare, deſstruere, annihilare, & quocũq;quocumque volurit, vertere, nullamq́;nullamq́ue alicui facere iniuriam, ſsi vellet in nihilum redigere cuncta creata, aut occidere innocentes; hac nimirum de cauſsa
30
Iſsai. & D. Paul. DeũDeum figulo, & creaturas luto optimè comparaſsſse; poteſst enim figulus ex lucto facere quidquid ſsibi placuerit.
Porrò Devm Opt. Max. hoc Novi Orbis Imperium, eiuſsq́ue detectionẽdetectionem & cõverſionẽconverſionem
31
Hiſspanis Regibus deſsignaſsſse & conceſssiſsſse, in quo pręcipuapræcipua huius capitis argumentatio conſsiſstit, non obſscurè oſtẽdereoſtendere videtur Abdias Propheta, cap. un. dum dixit, Hiſspaniæ gentes civitates Auſstri poſsſseſsſsuras, iuxta eius expoſsitiones & tranſslationes, quas latè tradidimus ſsup. lib. 1. cap. 15. ex num. 29. ubi etiam per totum illud caput plurimis alijs ſacrorũſacrorum Prophetarum vaticinijs, & graviſsimorũgraviſsimorum auctorum teſstimonijs eandẽeandem prædictionem luculenter adſstruximus, quæ | omnia hîc non incongruè perpendi poſsſsent, niſsi repetitionis
32
& prolixitatis vitium vereremur, & in illud, quod Iuvenal. ſsatyr. 7. ſscribit incidere:
Nam quæcunque ſsedens modò legerat, hæc eadem ſstans
Proferre, atq;atque eadẽeadem cantabit verſsibus ijſdẽijſdem
Occidit miſseros CrãbeCrambe repetita magiſstros.
De quo Eraſsmus, ſsive Paul. Manut. in Adagio, Crambe bis poſsita mors, pag. mihi 207.
QuęQuæ vaticinia latè congerens, & exponens
33
Thom. Boz. de ſsign. Eccleſs. Dei, lib. 4. cap. 1. & ſseqq. & lib. 20. cap. 1. & 3. ſsecurè probat, populos, qui in illis ad Eccleſsiam adducẽdiadducendi dicuntur, eos eſsſse, qui ex Orbe Novo Indiarum, ſsive Orientalium, ſsive Occidentalium hodie Pòntifici Romano parent, atq;atque humero uno, ut Sophonias inquit, Deo ſserviunt, & Hiſspanos noſstros eſsſse illas nubes & colũbascolumbas, quæ divinitùs miſſęmiſſæ volarunt, ut ex inſsulis longinquis filios novos ad Deum adducerẽtadducerent, & ſsimul Divini Tabernaculi, & ſsui Principatus pelles, tentoria, ſsive fines extenderent, & plurimâ copiâ auri, & argẽtiargenti potirẽturpotirentur, quęquæ ex his Orbis Novi regionibus, & AntipodũAntipodum locis adducitur.
Et in eodem lib. 4. cap. 6. alias Prophetias ad idẽidem adducit, & tandem cõcluditconcludit,
34
illud Cant. 4. Surge Aquilo, & veni Auſster, perfla hortum meũmeum, & fluent aromata, ſsignificare eos omnes, qui ex Indijs, ſsive Orientalibus, ſsive OccidẽtalibusOccidentalibus Christi doctrinam ſequũturſequuntur, & Hiſspanorum Regum curâ inſstar aromatum benè olentium cũctoscunctos Chriſstianos intimâ voluptatis ſsuavitate, cęteroscæteros autem iucũdiſsimoiucundiſsimo exempli optimi odore perfundunt.
Et lib. 2. de imper. virt. adverſs. Machiavel. cap. 12. in fin. hanc
35
tanti Orbis conceſssionem HiſpanięHiſpaniæ Regibus à Deo factam affirmat, quod veris, & non ſsimulatis virtutibus religionem colerent, & Pontifici Romano obſsequentes, Crucis, heroicas, germanaſq́;germanaſq́ue virtutes deſsignantis, vexillum Divinitùs
acceperunt. Quod eſst ſsignum, quod in nationibus procul elevandũelevandum prædixit Iſsaias cap. 5. & 66. ut latiùs oſtẽdimusoſtendimus. d. cap. 15. ex num. 43. Atque hoc nimirum
36
Sibyllas inſsinuaſsſse, dum Christvm alloquentes, dixerunt:
Aggredere, ò magnos aderit iam tempus honores,
Chara DeũDeum ſsoboles, magni Iovis incremẽtũincrementum.
Aſspice cõvexoconvexo nutantem pondere mundũmundum,
Terraſsq́ue tractuſsq́ue maris, cœlumq́ue profundum,
Aſspice, venturo lætentur ut omnia ſsæclo.
Quæ carmina cum Virgil. Ecloga 4. de Auguſsto Cæſsare acceperit, lõgèlongè verius & cõmodiuscommodius ad inclytos noſstros Hiſspaniæ Reges trãsferretransferre poſsſsemus, quibus Dei munere contigit, imperiũimperium ſuũſuum per utrunque Orbem extendere, & ut ille dixit:
Solis in terra domibus negata.
EandẽEandem Dei benignitatẽbenignitatem & conceſssionem utriuſq;utriuſque IndięIndiæ Caſstellanis, & Luſsitanis Regibus ſactãfactam, optimè conſsiderat, & extollit
37
Alan. Cop. Dialog. 6. cap. 34. pag. 942. & ſseq. & cap. 36. pag. 951. & 952. dicens, hac de cauſsa eorũeorum titulũtitulum ſplendidiſsimũſplendidiſsimum cenſseri debêre, cùm Deus ipſse eorum potiſsimũpotiſsimum navibus ſtupendãſtupendam, & inauditam fortè hactenus ad extremũextremum uſq;uſque OrientẽOrientem & OccidentẽOccidentem itineris rationẽrationem oſstenderit, neq;neque ab ullis Chriſstianorum, ſsed infidelium regionibus expugnatis, & à totius navigationis, expeditionis, & maritimi cõmercijcommercij ab Oceano OccidẽtaliOccidentali ad IndicũIndicum, & Auſstrale latiſssimè patenti dominio amplificari, gloriosè cõceſſeritconceſſerit.
Camillus etiam Borrel. de præſstan. Reg. Cath. cap. 43. num. 60. apertè teſstatur, plurimas Prophetias, quas per totũtotum illud caput exponit, huic Novo Orbi per Reges Hiſspanos cõverſoconverſo, & occupato convenire,
38
videriq́;videriq́ue RegẽRegem Catholicum, tanquãtanquam Moſses, electũelectum, ad reducendos populos Indorum à ſservitute diaboli, cui hucuſsque ſsteterunt obſstricti. Eidemq́ue Regi conveniẽterconvenienter dici poſsſse verba Iſsaiæ, cap. 49: Dedi te | in fœdus populi mei, ut ſsuſscitares terram, & poſssideres hæreditates diſssipatas, & diceres ijs, qui vincti ſsunt, exite; & qui in tenebris ſsunt, revelamini.
Huic quoque ſentẽtiæſententiæ
39
ſsubſscribit Didac. Valdes de dignit. Reg. Hiſspan. cap. 12. num. 8. fol. 110. ubi BoziũBozium ſsequutus advertit, ob Fidei zelum & cõſervationemconſervationem conceſsſsam eſsſse à Deo Regibus Hiſspaniæ hanc tanti Imperij dominationem, & illam multò antè annuntiatam & pro miſsſsam per IſaiãIſaiam cap. 43. & cap. 51. & in illa benedictione Eccleſsiæ, quæ habetur Pſsal. 71: Et dominabitur à mari uſsque ad mare, & a flumine uſq;uſque ad terminos Orbis terrarũterrarum: & Pſsal. 3: Poſstula à me, & dabo tibi gẽtesgentes hæreditatẽhæreditatem tuam: & poſsſseſssionem tuãtuam terminos terræ.
Deniq;Denique ut alios omittãomittam,
40
eruditiſsſsimus P. Ferdin. Rebell. de oblig. iuſst. lib. 18. q. 23. ſsect. 3. n. 10. pag. 885. quæ quęſtioquæſtio adiecta eſst in libris impreſssis Lugdun. ann. 1608. & in alijs deſsideratur, agens de titulo Regum LuſitanięLuſitaniæ ad conquiſstionem & commerciũcommercium Indiæ Orientalis, cuius eadem prorſsus ratio, & cauſsa eſst, ac Occidentalis, de qua nos ſsermonem habemus, apertè aſsſserit ex Divina approbatione, & quaſsi cõceſsioneconceſsione iuſsſsibi illos Reges pręfatumpræfatum conquiſsitionis, & cõmercijcommercij titulum adſscribere: idq́ue eos, ultra alias rationes humanas, ex ſsacris Litteris probare poſsſse (ſsi modè abſsit verbo invidia) & ad hoc adſstruendum adducit, & latè exponit illum locum Iſsaiæ cap. 18: Ite Angeli veloces, &c. de quo, & alijs plurimis Nos pleniùs locuti ſsumus d. cap. 15. ex num. 29.
Sed & præter ſsacræ Scripturæ Oracula, quibus ut d. cap. oſstendimus, hãchanc Novi Orbis inventionẽinventionem, converſionẽconverſionem, & ſubactionẽſubactionem Devs Opt. Max. Hiſspanis promiſsiſsſse, & præparaſsſse videtur, afferri
41
quoq;quoque poſsſsunt alia non contẽnendacontemnenda prodigia & vaticinia, quæ eandẽeandem ſsummi rerum, & regnorũregnorum omnium Parentis, ac Domini voluntatem, & diſspoſsitionem, manifeſstis quodammodo ſsignis, demonſstraſsſse videntur.
Solet
42
quippè Deus, cum aliquid novi, diri, vel adverſsi alicui Regno, vel nationi, aut eorũeorum Regibus & Principibus imminet, portentis & prodigijs id ſsuturum oſstendere, venturaſq́;venturaſq́ue mutationes & calamitates nuntijs, prophetijs, miniſsq́ue cœleſstibus revelare, ut in excidio Ægypti ſsub Pharaone apparet Exod. & Sap. 7. & in diluvio Noë, Gen. 6 & 7. & in everſsione Perſsici Imperij, & aliarum MonarchiarũMonarchiarum, Dan. cap. 8. & in adventu Antichriſsti, 2. Machab. 5. & in alijs innumeris exẽplisexemplis, quæ ex ſsacris & profanis hiſstorijs latè conmemoratcommemorat Ioſseph. de bello Iud. lib. 7. cap. 12. Paul. Oroſs. Paul. Diacon. de geſstis Longob. lib. 4. cap. 4. Euſseb. CęſarienſCæſarienſ. lib. 9. demõſtrdemonſtr. Evang. cap. 1. & de hiſst. Eccl. lib. 1. Alex. ab Alex. & eius addition. Tiraq. lib. 2. Genial. cap. 31. ad mediũmedium, & lib. 3. cap. 15. per tot. Theat. vit. hum. vol. 5. lib. 4. pag. 1479. cum multis ſseqq. Pet. Gregor. lib. 21. de Repub. cap. 3. ex num. 37. Richard. Dinothus de dictis & fact. memorab. lib. 6. cap. 3. Bapt. Fulgoſs. lib. 1. memorab. cap. 4. de prodig. SimõSimon Maiol. in dieb. Canic. 2. tom. colloq. 2. ex pag. 19. & 4. tom. colloq. 4. pag. 269. Thom. Boz. de ſsign. Eccl. Dei, lib. 24. cap. 5. pag. 603 & paſssim in libris de ruinis GentiũGentium, pręcipuèpræcipuè lib. 4. cap. 1. Fr. Lud. Granatenſs. loquens de ſsignis excidij Ieroſsolym. in Symbolo Fidei, par 4. cap. 14. pag. 490. & de hoc ipſso Novo Orbe tractantes, Acoſsta lib. 7. hiſst. Ind. cap. 23. Henric. Mart. in Repertor. Mexicano, tract. 2. cap. 24. pag. 119. & Fr. Ioan. â Torquemada in Monarch. Indian. lib. 2. cap. 90. & alij, quos ſstatim referemus. Et plura congerens noviſssimus Petr. Andr. Canonherius in aphoriſs. Polit. Hippocr. 1. tom. lib. 2. Aphoriſs. 5. pag. 609. Cuius
43
rei cauſsam licèt quidam auctor, ab eodem Canonherio relatus ſse ignorare fateatur, Manil. tamen lib. 2. Aſstronom. de Cometis loquens, Dei miſserationi eleganter attribuit:
Sive Deus inſstantis fati miſseratus in OrbẽOrbem
Signa per effectus cœliq́ue incendia mittit.
Et idem ſsentiunt alij ex ſsuprà citatis. Neque enim
44
populum ferire, antequàm moneat, intendit, & quos punire parat, his veluti minis pro ſsua pietate ad pœnitentiam, & reſipiſcẽtiamreſipiſcentiam hortatur, iuxta
45
illud Pſsal. 59.: Dediſsti metuentibus te ſsigna, ut fugiant à facie arcus. Et Ierem.
46
cap. 6. & 18: Repentè loquar adverſsus gentem, & adverſsus RegnũRegnum, & eradicem, & deſstruam, & diſsperdam illud. Si pœnitentiam egerit gens illa à malo ſsuo, quod locutus ſsum adverſsus eam: agam & ego pœnitentiam ſsuper malo quod cogitavi, ut facerem ei.
Eodem igitur
47
modo, & ratione Deus hanc mutationem, & ſsubiectionem Imperij Novi Orbis, & converſsionem per Hiſspanos faciendam prænuntiaſsſse, ut diximus, reperitur, quemadmodum
48
& olim Chriſstianæ Fidei, & Evangelij propagationem inter GẽtilesGentiles multis Sacræ Scripturæ locis, Sibyllarum carminibus, & alijs portentis inſsinuavit, quæ paſssim Iuſstin. Martyr. Lactant. Firmian. Athenagor. Arnob. Clemens Alexand. & Thomas Bozius ſsuis libris interſserunt. Etenim
49
paulò antequàm Hiſspani de India cogitarẽtcogitarent, & in inſsulam Hiſspaniolam, ſsive S. Dominici perveniſsſsent, Rex eius Guarionex Idolum Zemi conſsuluit, ieiunio quinque dierum religiosè obſservato, flagellis etiam laceratus, quid de Regno ſsuo poſst eius obitum futurum eſsſset. ReſpõditReſpondit autem dæmon
50
(qui à Deo veritatem dicere ſsæpè compellitur, ut apparet Matth. 7. Luc. 4. Actor. 16. & alibi paſssim) homines barbatos, & veſstitos ex Hiſspanis oris venturos, eòq́;eòq́ue potituros, & novum Deum, novamq́ue religionem introducturos. Quod Oraculum Rex ad placandum numen carmine comprehendi, & feſstis diebus pręſertimpræſertim triſstibus, cum ſsolemni cæremonia cantari iuſssit. Quapropter multi incolarum ubi primùm Hiſspanos adventantes viderunt, fuga ſsibi cõſulueruntconſuluerunt oraculi memoriâ, ut narrat Petr. Zieza 2. tom. rer. Ind. cap. 23. Gom. in hiſstor. Ind. 1. part. fol. 18. Petr. Martyr de Angler. in decad. Novi Orb. lib. 10. Hieron. Benzon. lib. 1. hiſst. Novi Orb. cap. 8. pag. 35. Mores gent. lib. 3. capit. 8. Theatr. vitæ humanæ volum. 5. libro 4. pag. 1468. & 1479. Petr. Gregor. d. cap. 3. num. 41. Anton. Herrera in hiſst. gener. Ind. decad. 1. lib. 3. cap. 4. Fr. Alphonſs. Fernand. in hiſstor. Eccleſs. noſstri temp. lib. 1. cap. 2. pag. 18. & Fr. Ioan. à Torquem. in Monarch. Ind. lib. 18. c. 7.
Mexici
51
quoque & Tlaſscalæ plura monſstra, & oſstenta circa Hiſspanorum adventum apparuiſsſse, latè recenſsent Ioſseph. Acoſsta. d. lib. 7. de hiſstor. Ind. c. 23. & ſseqq. Henricus Martinez. d. tractat. 2. pag. 125. & ſseqq. Rutilius Benz. de anno Iubil. lib. 1. c. 10. pag. 53. Ioan. Boter. in relation. univerſs. 4. par. lib. 2. pag. 35. & ſseqq. Anto. de Herrera in d. hiſst. gener. Ind. decad. 2. lib. 6. cap. 15. & decad. 3. lib. 2. cap. 8. & 9. & latiſssimè Fr. Ioan. à Torquemada in d. Monarch. Ind. lib. 2. capit. 90. & ſseq. Vltra eos Cardanus lib. 13. de variet. rerum cap. 78. Theatr. vitæ huma. d. vol. 5. lib. 4. pag. 1484. & Thom. Bozius lib. 5. de ſsignis Eccleſs. cap. 2. pag. 157.
Inter quæ illud valdè notabile eſst, Mexici
52
nempe, ante invaſsionem per Hiſspanos factam, captivo qui de more dæmonibus ſsacrificandus, ubertim flebat, Deumq́;Deumq́ue cœli invocabat, aſstitiſsſse quẽdamquendam, qui hortatus eſst eum, ne adeò mortẽmortem formidaret. Deum miſertũmiſertum eius eſsſse, annuntiaret Sacerdotibus brevi deſsiturum hoc genus ſsacrificij, venire iam eos, qui terram eſsſsent mundaturi. Sacrificarunt illum eo loco, ubi nunc damnati ſuſpẽdunturſuſpenduntur, eoq́ue anno excidium urbis initium accepit, nam tertio pòſst capta eſst. Notata autem fuêre diligenter verba hæc: cùmq́ue Mexicani ab Hiſspanis victi, Angelos; more Chriſstiano pictos vidêrent, dixerũtdixerunt; talem fuiſsſse, qui à damnato viſsus eſsſset.
Ijdem etiam auctores ubi ſsuprà re|cenſsent, eodem tempore
53
Mexici per aërem viſsas ſsuiſsſse hominũhominum armatorum Hiſspanis ſimiliũſimilium eſsſsigies, eòq́ue factũfactum, ut publicâ voce RegnũRegnum ab his evertendum prædicaretur. Apparuiſsſse quoque ex Orientis parte, ubi cõditacondita eſst Colonia HiſpanorũHiſpanorum, Veracrux dicta, flãmasflammas igneas aſscendentes, & hominẽhominem, qui capite cœlum attingere videbatur, quod non parum eos perterruit. Præſsertim cum eodẽeodem tẽporetempore duo præcipua maiorũmaiorum idolorum tẽplatempla ſsubitò conflagraſsſsent, & à mari pluribus diebus exoriẽtemexorientem lucẽlucem, ſsive cometem, duabus horis ante diem conſspicerent, qui cùm cœli medium obtinuiſsſset, ſsubitò evaneſscebat.
Tertiò etiam antè captam Mexicum anno, mare inundaſsſse, commemorant, effuſsis maximis piſscibus, & lacum iuxta Mexicum poſsitum ebulliſsſse, vocem etiam quaſsi mulieris lamentatis aliquoties inſsonuiſsſse, cum gravi fletu dicentis: Heu filij mei, veſstrum iam ante fores exitium, quonam vos agere? ubi vos miſsera recondere potero, ne ita citò univerſsim pereatis?
Motezumæ
54
quoque huius Mexicani Imperij MonarchęMonarchæ, plura alia auguria, vaticinia, & oſstenta contigiſsſse, quibus apertè Deus indicabat, ſse eum punire velle, & Imperium illius in Hiſspanos transferre, latè auctores ſsupràdicti recenſsent, præcipuè Acoſsta dicto cap. 23. Herrera. d. capit. 9. & Torquemad. d. cap. 90. & lib. 18. capit. 7. Inter quæ illud valdè memorabile eſst. AgricolãAgricolam quendam, ſseminationi intentum, repentè ab ingẽtiingenti aquila per aëra raptum, & in ſpelũcamſpeluncam, ſsive antrum quoddam perductum, eiuſsdem aquilæ vocẽvocem audiviſsſse, dicẽtisdicentis: Potentiſssime Domine, en ad te detuli quem iuſssiſsti. Nec vidiſsſse agricolãagricolam cum quo loqueretur, vocem tamen ſse compellantem audijſsſse, quæ eum rogabat, an hominẽhominem ibi humi iacentẽiacentem agnoſsceret? Tunc verò ſse oculos quoquo verſsum contorquentẽcontorquentem, hominem Regiâ veſste indutum, ſsolo tenſsum porrectumq́ue vidiſsſse, qui gravi ſsopore oppreſsſsus paſstillum, ſseu faſciculũfaſciculum ſsragrantem ellychiniorum manu premebat, & ſsuffitum odoriferum, prout Indis in more eſst naribus admovebat. Quem cùm attentiùs cõſpexiſſetconſpexiſſet MotezumãMotezumam eſsſse cognovit, vocemq́ue iterũiterum dixiſsſse: Vide, quàm vecors & ſsupinus iaceat, & dormiat, laborũlaborum & ærumnarũærumnarum, quæ brevi ipſsum manẽtmanent oblitus, atque ſsecurus. Tempus tamen iam eſst, ut ſsuperbi faſstus, ac tyrannidis ſuęſuæ in Divinæ Maieſstatis offenſionẽoffenſionem commiſsit, abundè luat, & expiet. Vt autẽautem teſstari poſssis, quàm altè & ſsecurè dormiat, nihil horũhorum ſsentiens, aut timens, ardẽtemardentem ellychiniũellychinium èex manibus eius evelle, & illud eiuſdẽeiuſdem fœmori applica. Cumq́ue ruſsticus, ob Regis metũmetum & reverẽtiamreverentiam id facere recuſsaret, vocẽvocem denuò clamaſsſse: Nihil metuas, ego enim Motezumâ lõgèlongè ſsuperior & potentior ſsum, quem vel delêre, vel ſservare mei arbitri eſst, & te ipſsum deſstruere poſsſsum, niſsi mandata mea illico exequaris. Quo audicto ignẽignem fœmori Regis admovit, nihil planè ſsentientis, nec quoquãquoquam ſse moventis. Tunc verò vocè dixiſsſse, ut quando Regis veternũveternum, ſsive læthargũlæthargum agnoſsceret, eum domi cõveniretconveniret, & à ſsomno excitatũexcitatum, ipſsi omnia, quæ viderat, ſsigillatim enarraret. Hiſsce dictis, iubente Domino, ictu oculi ab aquila in eundẽeundem locũlocum, ex quo aſsportatus fuerat, reductum eſsſse, indeq́ue Regem adijſsſse, & ſsuo ordine omnia, quæ viderat & audierat, enarraſsſse. Qui his auditis, ſsuum fœmur inſspiciens & recentis ignis ulcera, ſsive ſstigmata idîdem inuſsta deprehendens, triſstis admodum, & confuſsus novo illo & admirando prodigio remanſsit.
Rurſsus,
55
cùm iam inſsignis ille Dux Ferdinandus Corteſsius cum ſsuis militibus prope MexicũMexicum perveniſsſset, Motezuma eius aditũaditum intercipere cupiens, plurimos ex ſsuis Magis, ariolis congregavit, ut Corteſsio obviãobviam eũteseuntes, cum vi non poſsſsent, ſsaltim maleficijs, & carminibus exitiũexitium inferrẽtinferrent. Quibus ad hoc in | montem aſscendentibus, unum ex idolis, quod pręcipuèpræcipuè colebant, apparuit: Et quo tenditis? inquit, quídve Motezuma veſstris carminibus curat? ſserò iam pœnitentiam aget, decretum eſst quippe, ut Regno, & bonis omnibus, atque adeò vitâ etiam privetur, ob ſscelera, & tyrannidem, quibus ſsubditos oppreſssit, atque vexavit. Et ut intelligatis, quid de Mexici urbe futurum ſsit, in illam inſspicite. Cùmq́ue ita feciſsſsent, illam undique conflagrantem viderunt. Quo facto, dæmon ab oculis eorum evanuit, ipſsi autem ad Motezumam reverſsi, quæ acciderant, enarrarunt, qui inde tantam animo triſtitiãtriſtitiam, & dolorem concepit, ut per multum temporis vocem edere non valuerit.
Piſscatores
56
etiam lacus Mexicani avem in eo nũquamnunquam viſsam Gruis magnitudine, ſspecie tamen omnino peregrinâ, & ignotâ comprehenderunt, quam Motezumæ oblatam, eum triſtiorẽtriſtiorem reddiderunt. Habebat namque mõſtroſummonſtroſum, & infauſstum hoc animal ſsupra caput cõchamconcham quãdamquandam, quæ pellucidi, & tranſsparentis ſspeculi vicem exhibebat. In qua Motezuma mediâ diei luce pulchritudinẽpulchritudinem cœli, ac univerſsas eius ſstellas, & aſstra cum ſstupenda admiratione primò conſspexit, & poſsteà iterũiterum idẽidem ſpeculũſpeculum inſspectans, illud ſstellis penitus orbum vidit, & grandem exercitũexercitum, veluti ab Oriente ſsurgentem, & fortiter cõtracontra Indos pugnantẽpugnantem, contuitus eſst. Quod cùm ipſse confuſsus valdè perciperet, ariolos ſsuos, & veneficos vocandos, & conſsulendos putavit, qui licèt idem quod Rex, & cum eâdem admiratione conſspicerent, nullam tamẽtamen rationem tanti oſstenti reddere potuerunt, neque quid eſsſset, aut ſsignificaret, exponere. Avis autem illa, his viſsis, ab eorum oculis magnâ Motezumæ contriſstatione diſsparuit.
His addit Torquemada. d. lib. 2. cap. 91. notabilem hiſstoriam
57
de Papania, eiuſsdem Motezumæ ſsorore, quæ mortua, & ſsepulta revixit, & à multis viſsa,
fratrem ad ſse accerſsiri iuſsſsum, plura de Hiſspanorum adventu, & Regni ſsui internecione commonuit.
Alia quoque portenta cõgeſsitcongeſsit Fr. Hieron. Roman in 3. par. ſsuarum RerũRerum public. lib. 1. de Repub. Ind. cap. 2. folio 128. Inter quæ tradit,
58
Novæ Hiſspaniæ incolas ſsummâ veneratione priſscis tẽporibustemporibus hominẽhominem coluiſsſse, cui nomen Quecalcoati, eò quòd prudentiâ, & reliquis virtutibus plurimùm eminêret, eiuſq́;eiuſq́ue auxilio, & gubernatione per viginti continuos annos ſsœliciſssimè uſsi fuiſsſsent. Quibus tranſsactis, cùm ab eis diſscederet, & eò unde venerat, reditũreditum faceret, ſseriò illis prædixiſsſse, futuris tẽporibustemporibus albos, & veſstitos homines, prolixiſsq́ue barbis utentes, eſsſse venturos, qui eorũeorum dominarentur. QuamobrẽQuamobrem cum primũprimum noſstros Hiſspanos conſpexerũtconſpexerunt, vaticiniũvaticinium ſsui Semonis impletũimpletum fuiſsſse reputarũtreputarunt. Et hoc forſsan eſst, quod ſscribit Torquemada. d. lib. 2. c. 90.
59
Mexicanis nẽpenempe quatuor ante HiſpanorũHiſpanorum adventum ſsæculis illũillum innotuiſsſse, adeò, ut parẽtesparentes ſsilijs hãchanc veluti prophetiãprophetiam per manus traderẽttraderent, & ſsigna, atq;atque effectus eiuſdẽeiuſdem adventus apertè commonêrẽtcommonêrent.
In
60
Iucatania etiam provincia, ut tradit Herrera decad. 4. lib. 10. cap. 4. pag. 264. antiquus quidãquidam Indus nomine ChilãChilam CãbalCambal prædixit, Crucis vexillũvexilum in eam pervẽturumperventurum, & homines ſsub illo militãtesmilitantes eius imperiũimperium cõſecuturosconſecuturos. Et alter vaccas depictas in quodam libro reliquit, poſsteris ſsuis tradens, tunc ſuorũſuorum IdolorũIdolorum cultũcultum immutãdumimmutandum, cùm homines in eas regiones penetraſsſsent, qui ſecũſecum magnos illos cervos portarẽtportarent.
In regione
61
quoque Miſsteca circa oppidũoppidum Cuextlavac, in abrupta, & eminenti adeò rupe, ut impoſssibilis fermè ad eam hominum aſscenſsus videatur, repertos eſsſse dicunt Hiſspanos milites ſsatis eleganter depictos, equis inſsidentes, & antiquo more veſstitos, & prope eos ingẽtemingentem Gallinarum HiſpanicarũHiſpanicarum numerum. MemorãtMemorant autem indigenæ, picturam illam ibi ab eorũeorum dæmonijs, | quæ tunc pro idolis colebãtcolebant, collocatam, decem & ſseptem annis antequàm Hiſspani in illas provincias perveniſsſsent, quod iuxta computationem Torquemadæ ubi ſsup. fuit anno 1501.
Quo etiam referente, comperimus, in
62
regione, quæ confinis eſst cum flumine Argenteo, vulgò; Rio de la Plata, virum quendãquendam nomine Origuara, multis ornatum virtutibus, vaticinatum fuiſsſse, citò illis gentibus novam religionem annuntiandam eſsſse per extraneos homines, illuc proxime perventuros, atque id quibuſsdam etiam carminibus expreſssiſsſse.
Sed longè præclarius illud
63
vaticiniũvaticinium eſsſse videtur, quod ex Maximiliano Tranſsilvano refert Camillus Borrellus de præſstan. Reg. Cathol. cap. 43. n. 64. Petr. Opmeer. in ſsuo opere Chronog. pag. 455. Ant. Herrera decad. 3. lib. 1. cap. 11. pag. 22. & lib. 4. c. 2. pag. 141. & Barth. Leonard. de Argenſsola in ſsua hiſst. Malucar. lib. 1. pag. 4. & 20. RegẽRegem nimirum inſsulæ de Tidore, ad quẽquem Imperator Carolus Quintus cum FerdinãdoFerdinando Magallano, & ſsocijs dona quædãquædam cum epiſstolis miſserat, legatione libẽterlibenter acceptâ, & in cœlum ſuſpicientẽſuſpicientem, dixiſsſse; iam bienniũbiennium agitur, cùm vos à Maximo Rege RegũRegum ad inquirendas has terras dimiſsſsos cognovi. Quare adventus veſster tam mihi gratior, iucũdiorq́ueiucundiorq́ue eſst, quantò diutius animi mei dubitatione præſscitus. Et cùm nihil huiuſsmodi evenire ſciãſciam, quod non iam diu Supernorum decreto ſstatutum ſsit,
64
non ero is, qui ſsupernis nutibus adverſsari moliar; ſsed volens, libenſsq́ue poſst hac, depoſsito Regio faſstu, me tantummodò Regis veſstri nomine huius inſsulæ procurationem gerere exiſstimabo.
Hiſstorijs etiãetiam huius
65
Peruani Regni proditũproditum eſst, ViracochãViracocham IncãIncam eius ImperatorẽImperatorem, multis retrò annis HiſpanorũHiſpanorum advẽtumadventum per ſomniũſomnium, vel oraculum accepiſsſse, & inter eius poſsteros hoc per manus traditũtraditum eſsſse, quouſsque Guainacap moriens, & extraneas gẽtesgentes ad has regiones appuliſsſse ſsciens, in illis Oraculum Solis impleri ſsignificavit, & teſstamento cõprehenditcomprehendit, ut eis obediẽtiãobedientiam, & famulitiũfamulitium præſstarent, utpotê qui armis, viribus, religione, & prudentiâ, cæteris nationibus antiſstarent, & à Sole, ipſorũipſorum IncarũIncarum parẽteparente, ad ImperiũImperium illud multis retrò ſsæculis deſstinati viderẽturviderentur, ut tradunt Petr. Zieza lib. 1. hiſst. Perù, cap. 44. Gomara cap. 115. & Garcilaſsſsus Inca in ſsua hiſst. de Incar. orig. lib. 5. cap. 28. & lib. 9. c. 14. & 15. Vbi etiãetiam tradit aliud augurium aquilæ, quæ ab accipitribus inſsecuta, ad pedes eiuſdẽeiuſdem Guainacapæ in urbe Cuzquenſsi ſsolemnia Solis feſsta de more peragẽtisperagentis, implumis ferè, & ſscabioſsa confugit, & brevi tempore expiravit. Quod omnes Arioli, exitiũexitium eius Imperij portendere, interpretati ſsunt, citò ab exteris hominibus debellandi. Et eodẽeodem modo explicuiſsſse diverſorũdiverſorum cometarũcometarum apparitiones, & tres circulos circa LunãLunam eo tẽporetempore viſsos, quorum primus ſsanguineus erat, ſecũdusſecundus ceruleus, tertius veluti fumoſsus, ſsignificantes, RegiũRegium IncarũIncarum ſanguinẽſanguinem inteſstinis bellis inter ipſsius Guainacapæ filios fundendũfundendum, Regni ſstatum triſstes, & ingentes clades, ſstrages, & mutationes paſsſsurum, ac tandem omnia fumi inſstar diſsparitura.
Eandem
66
cladẽcladem, & vaſtationẽvaſtationem PeruanorũPeruanorum IndorũIndorum ſsignificaſsſse ingentẽingentem, & nunquam illis viſsum numerũnumerum muriũmurium, & locuſtarũlocuſtarum, quæ repẽtèrepentè in eorũeorum regionibus apparuerunt ſsub adventum Blaſsci Nuñez Vela, qui eò à Carolo Quinto Imp. miſsſsus fuerat, auctor eſst Pet. Ziez. ubi ſsup. ex quo ſsumpſsit Carda. & Thea. vitæ hum. d. vol. 5. lib. 4. pag. 1470. qui advertunt, non potuiſsſse hæc animalia, navibus advecta, ita brevi adeò magnãmagnam in copiãcopiam multiplicari, ut maizũmaizum, cãnascannas, arbores, cæteraq́;cæteraq́ue ſsata corroderẽtcorroderent.
Mirabilis quoque eſst alia prędictioprædictio, quam ex Hieron. Rom. ubi ſsup. obſservat Fr. Baſsil. PõtiusPontius Legionenſs. 1. part. var. diſsp. q. 8. expoſsit. c. 4. pag. 476. Etenim
67
cum Indi Peruani vellẽtvellent celebrẽcelebrem | illum montem effodere, cui nomen potoſsi, & pretioſsa argenti metalla, quęquæ ſsub eo claudũturclauduntur, eruere, vox quædam cœlitus ſsonuiſsſse narratur, quæ illos ab incœpto deſsiſstere iuſssit, & Hiſspanis eas opes à Deo reſservatas admonuit.
Vnde non ineptè idẽidem Baſsilius PſalmũPſalmum 64. de hac inventione, & converſsione Indorum xponens, cõcluditconcludit, Verſsum
68
eiuſsdem Pſsalmi: Turbabuntur gentes, & timebunt, qui habitant terminos à ſsignis tuis, ſsic exponendum, quaſsi ſsenſsus ſsit, gentes huius Novi Orbis ſstupefaciendas eſsſse prodigiorum multitudine, quæ antequam imperium illarum mutaretur, intervenerunt.
Vt ſsic appareat,
69
quàm incertis fortunæ caſsibus omnia mundi bona, & imperia ſubiaceãtſubiaceant, & vel in ipſsa eorũeorum fruitione, & poſsſseſssione plura amara, & acerba ruinæ præſsagia immiſscêre ſsolitam eſsſse. Vnde Ovid. ſsic de ea meritò canit lib. 5. Triſst.
Paſssibus ambiguis fortuna volubilis errat, Et manet in nullo certa tenaxq́ue loco,
Sed modò læta manet, vultus modò ſsumit acerbos, Et tantùm conſstans in levitate ſsua eſst.
Et non minus elegãtereleganter Politicus quidam: Quod Regnum eſst, cui non parata ſsit ruina, & proculcatio, & Dominus, & carnifex? Nec magnis iſsta intervallis diviſsa; ſsed horæ momentum intereſst inter ſsolium, & aliena genua.
Loading...