CAPVT IV. De pluribus miraculis, quæ in Novi Orbis detectione, converſsione, & acquiſsitione intervenerũtintervenerunt, & DivinãDivinam tãtitanti operis voluntatẽvoluntatem, inſspirationem & vocationem manifeſstarunt.

SVMMARIVM Capitis IV.

  • 1 Deus miracula neceſsſsaria in Novo Orbe non prætermiſsit, quamvis in illis edendis parciſsſsimus ſsit.
  • 2 Deus ſsemper res novas & magnas, novis & magnis miraculis iuvat, ex inſsigni loco D. Auguſstini.
  • 3 Eccleſsiæ primitivæ, & prædicationis Apoſstolicæ fundamenta Deus multis miraculis communivit.
  • 4 Miracula ſsi deficiant, rarò prædicantibus creditur.
  • 5 Miracula tot ac tanta cur Deus initio naſscentis Eccleſsiæ patraverit, ex Auguſst. & Gregor.
  • 6 Miracula multa & magna ſsemper Deus edidit in converſsione novarum provinciarum, & exempla Angliæ, Flandriæ, Holandiæ & aliarum.
  • 7 Eccleſsia Dei ſsemper habuit, & habebit poteſstatem & cõtinuationemcontinuationem miraculorum, & eſst unũunum de præcipuis eius ſsignis.
  • 8 Fidei Chriſstianæ Deus tribuit, ut montes transferre poſssit.
  • 9 D. Gregor. Tbaumaturgus, & alij ſsancti viri multoties montes de uno loco in alium miraculoſsè tranſstulerunt.
  • 10 Fides naturam ſsuperat.
  • 11 Miracula in Novi Orbis converſsione Deum omiſsiſsſse credibile non eſst, cùm illis ſsemper egeant tyrones in Fide.
  • 12 Infideles non tenentur fidem ſsibi prædicatam credere, niſsi rationibus, aut miraculis convincantur.
  • 13 Credentes citò, leves ſsunt corde.
  • 14 Fidei myſsteria an, & quatenus evidenter credibilia ſsint?
  • 15 Miracula multa, & maxima in detectione, converſsione, & acquiſsitione Orbis Novi interveniſsſse, latè probatur cõtracontra Victoriam, & alios.
  • 16 Miracula aperta, & repetita Eccleſsiæ qui negat, maius ipſse miraculum facere dicitur, ex Auguſst. & alijs.
  • 17 IndorũIndorum Novi Orbis ita facilis, & brevis ad fidẽfidem converſsio, vicẽvicem obtinet plurimorũplurimorum miraculorũmiraculorum, ex Balt. Chavaſsio, & alijs.
  • 18 Hiſspani non potuerunt ſsine ope, & vocatione Divina, ita facilè & breviter Novum Orbem detegere, & convertere.
  • 19 Eccleſsiæ primitivæ Dei ſsignum, & argumentum fuit facilis, & ſsuavis multiplicatio credentium.
  • 20 Indi innumeri breviſsſsimo tempore FidẽFidem, & Baptiſsmum receperunt Mexici, & in alijs Novi Orbis provincijs.
  • 21 Sacerdos quidam ſsolus baptizavit ſsepties centena Indorum millia.
  • 22 B. Fr. Mart. ValẽciaValencia Franciſscanus, & ſsocij innumerabiles Indos converterunt & baptizarunt.
  • 23 S. Franc. Xavier. ſsolus plures homines ad FidẽFidem cõvertitconvertit & baptizavit, quãquam hæretici omnes ad ſsuas ſsectas traduxerũttraduxerunt.
  • 24 Converſsionis Indorum curſsus & progreſsſsus ſsemper Regibus Catholicis maximè in votis fuit.
  • 25 Auctores recenſsentur, qui narrant, & extollũtextollunt mitaculoſsum incrementũincrementum Chriſstianitatis Novi Orbis.
  • 26 Indos hyſsſsopo aliquãdoaliquando ab Hiſspanis Sacerdotibus baptizatos fuiſsſse, an verũverum ſsit?
  • 27 HiſpanãHiſpanam gentẽgentem ob eximiãeximiam curãcuram dilatãdædilatandæ Fidei inter varias Indorum nationes, multum laudat Thom. Bozius.
  • 28 Miraculi inſstar videri debent præviæ diſspoſsitiones, quibus Deus ordinavit detectionem & converſsionem Novi Orbis.
  • 29 Regum Catholicorum in audiendo, & iuvando Columbo manſsuetudo, & liberalitas, miraculoſsa videtur.
  • 30 Chriſstophori Columbi conſstantia in proponenda & exequenda navigatione, & detectione Novi Orbis miraculum ingens à plurimis iudicatur.
  • 31 Oceanus veteribus inacceſsſsus, poſst Columbi ad Novum Orbem navigationes, miraculo quodam mitis, facilis, & navigabilis redditus eſsſse videtur.
  • 32 PõtusPontus Euxinus, olim Axenos, ideſst, inhoſspitalis dictus, poſsteà ſse navigantibus hoſspitalem & placidum præbuit.
  • 33 Mare Pamphylium portentoſso naturæ miraculo receſssiſsſse, & ſsiccum iter præbuiſsſse dicitur, Alexandro Magno cõtracontra Perſsas exercitum ducenti.
  • 34 Cangio Cham Tartarorum Regi, & exercitui eius, dicitur mare miraculoſsum novem pedum tranſsitum aperuiſsſse.
  • 35 Hiſspani Divino beneficio, & quaſsi per miraculũmiraculum, ea omnia in detegẽdodetegendo, & ſubigẽdoſubigendo Orbe Novo conſsecuti vidẽturvidentur, quæ adulatoriè de ſsuo Traiano Plin. recẽſetrecenſet.
  • 36 Eccleſsiæ, & Fidei Chriſstianæ veritas probari ſsolet ex fœlicitate bellorũbellorum, quæ pro eius defenſsione, aut extenſsione ſsuſscepta ſsunt, & auxilijs de cœlo per miraculum miſsſsis.
  • 37 Theodoſsius Imperator auxilijs cœleſstibus victoriam reportavit, & carmina Claudiani de hoc.
  • 38 Auctores recenſsentur, qui plura exempla, & teſstimonia adducunt de proſsperitate bellorum, & auxilijs cœleſstibus à Deo Catholicis datis.
  • 39 Hiſspaniæ, in bellis contra Mauros ſsuſsceptis, omnia miracula contigerunt, quæ olim Deus Iſsraelitis indulſsit.
  • 40 Bellis iuſstis, & ad Dei vocationem, & exaltationem ſsuſscepits, ſsemper ipſse exitus fœlices concedit.
  • 41 Deus non ſsecundùm armorũarmorum potentiãpotentiam, | ſsed, prout ipſsi placet, dat dignis victoriãvictoriam.
  • 42 Cauſsa pugnandi, ſsi bona eſst, pugnæ exitus malus eſsſse non poteſst.
  • 43 Miracula, & auxilia cœleſstia in bellis nullibi magis frequentia fuerunt, quàm in expeditionibus Hiſspanorum, ad Novum Orbem factis.
  • 44 Promiſsſsio Levit. cap. 26. in. Hiſspanis in Novo Orbe præliantibus ſsæpiſsſsimè impleta fuit.
  • 45 Milites Hiſspani duodecim in inſsula Hiſspaniola fugarũtfugarunt duo millia incolarũincolarum
  • 46 Ferdin. Corteſsius exigua valdè Hiſspanorum militum manu plurimas victorias reportavit, MotezumãMotezumam cepit, & totius Novæ Hiſspaniæ Imperium adeptus eſst.
  • 47 Franc. Pizarrus miraculoſsas victorias in Peruani Regni conquiſsitione habuit, & qualiter Atahualpam eius tyrannum ſsuperavit.
  • 48 D. Iacobus HiſpanorũHiſpanorum Patronus multoties pro eis contra Mauros pugnare viſsus fuit.
  • 49 D. Iacobus ſsæpiſsſsimè Hiſspanorum partes defendere viſsus eſst in bellis, quæ cum Indis Novi Orbis, & etiãetiam cum Orientalibus habuerunt: & ideò in illis regionibus religioſsiſssimè veneratur.
  • 50 Hiſstoria mirabilis & peculiaris D. Iacobi pro Hiſspanis pugnantis apud Cintiam Novæ Hiſspaniæ oppidum, cùm ab Indis maximopere premerentur.
  • 51 Beatiſssima Virgo MARIA Hiſspanis ſsæpè in Novo Orbe præliãtibuspræliantibus opẽopem tulit, & præſsertim cum Mexici obſseſsſsi eſsẽteſsent.
  • 52 Tacubano in monte apud urbem Mexicum templum B. Virginis extructum fuit, & quare?
  • 53 Cuzquenſsi in urbe Hiſspani numero pauci ab innumeris Indis obſseſssi, & graviter impetiti B. Virginis præſsentiſssimo auxilio liberantur.
  • 54 AraucanorũAraucanorum exercitus, qui Hiſspanos in urbe Imperiali Regni ChilẽſisChilenſis obſsidere tẽtabattentabat, ad cõſpectũconſpectum B. Virginis retroceſssit
  • 55 Miraculum ingens, & notabile, quod initio detectionis Regni Peruani contigiſsſse narratur.
  • 56 Tumpiz, ſsive Tumbez oppidum Regni Peruani Indorum tempore erat nobiliſsſsimum, & munitiſssimum.
  • 57 Petrus Candia unus exſsocijs Fr. Pizarri Crucis ſsigno TumbecinorũTumbecinorum inſsidias, & ferociſsimũferociſsimum leonẽleonem, & tigrim ſsuperavit.
  • 58 Victorias ferè omnes, quæ ab Hiſspanis in Novo Orbe partæ ſsunt, cœleſstibus auxilijs tribuũttribuunt plurimi, & graviſssimi Auctores, qui de illis ſscripſserunt.
  • 59 Caſstellus à Bobadilla tribuit victorias Hiſspanorum in Novo Orbe militari eorum diſsciplinæ.
  • 60 Impoſssibile fuiſsſse oſstenditur, Hiſspanos tot, & tam fœlices victorias in Orbe Novo habuiſsſse, niſst Divina Voluntate, & miraculoſsis auxilijs iuvarentur.
  • 61 Vicotrias de Indis ab Hiſspanis partas quidam malè ex eo extenuant, quòd Indi Barbari, inermes, & puſsillanimi eſsẽteſsent.
  • 62 Ferdinan. Corteſsium eques quidam apud Argeriam deriſsiſsſse narratur, quòd putaret, ſse cum Indis pugnare.
  • 63 Indi noſstrorum comparatione puſsillanimi ſsunt.
  • 64 Meridionales omnes gentes timidæ ſsunt; Septentrionales animoſsiores & robuſstiores.
  • 65 Indi quàm plures non adeò timidi, & inermes erant, ut quidam generaliter tradunt.
  • 66 Deus Indos magis politicos, & robuſstos inter ſse bellis inteſstinis diviſsit, ut à Noſstris faciliùs ſsubigi poſsſsent.
  • 67 Deus hoſstes ſsuos ſsuis ipſsorum manibus ſsternit.
  • 68 Deus Hiſspanorum vires, & animos auxit, & Indis terrorem immiſsit.
  • 69 Samſsoni vires Deus miraculosè reſstituit, & auxit, ut de Philiſsthæis vindictãvindictam ſsumeret.
  • 70 Amorrhæos, & Chananæos Deus timidiſssimos reddidit, ut terram eorum Iſsraëlitæ faciliùs occupare poſsſsent.
  • 71 Deuter. 2. verſs. 25. verba expenduntur.
  • 72 Panicus terror qualis eſsſset, & plura de eo
  • 73 Terror Divinus etiam fortes, & ſstrenuos fugat.
  • 74 Dæmon non poteſst alicui vires ſsupra | naturales contra alios concedere.
  • 75 Indi plures ex fœlicitate & proſsperitate Hiſspanorum in bellis, Deum verum pro illis ſstare agnoverunt.
  • 76 Caretæ Reguli Terræfirmæ notabile dictum.
  • 77 Hiſspanorum gloriæ nihil detrahitur ex eo quòd plures Novi Orbis victorias cœleſsti auxilio, vel miraculosè partas dicamus.
  • 78 Succeſsſsus fœlices rerum omniũomnium, & maximè bellorum ſsemper Deo à viris, & Ducibus pijs, & prudẽtibusprudentibus tribuũturtribuuntur.
  • 79 Superbia execrabilis Aiacis, Capanei, Mezentij & aliorum, qui à ſse ipſsis victorias ſsperabant.
  • 80 Titus Imper. victoriam à ſse de Iudæa partam in Deum omnino retulit, qui ſsuis manibus Iudæos punire voluit.
  • 81 DæmonũDæmonum expulſsio, & OraculorũOraculorum defectus fuit in primitiva Eccleſsia ſsignum veræ fidei, & Divinæ vocationis ad eam.
  • 82 Indiarum OccidentaliũOccidentalium miſsſsio, detectio, & converſsio à Deo eſsſse probatur ex dæmonũdæmonum, & idolorũidolorum expulſsione, & ruina.
  • 83 Dæmonæes poſst adventũadventum HiſpanorũHiſpanorum in Novo Orbe ab Oraculis, & illuſsionibus ceſsſsarunt, quibus anteà Indos fallebant.
  • 84 Crucis ſsignum ſsemper fuit dæmonijs terrificum.
  • 85 Virgilij carmina de exceſsſsu OraculorũOraculorum accommodantur.
  • 86 Auctores plurimi referuntur, qui agũtagunt de exceſsſsu dæmonũdæmonum, & defectu OraculorũOraculorum in Novo Orbe poſst advẽtũadventum HiſpanorũHiſpanorum
  • 87 Euchariſstiæ Sacramentum, ubicunque in Novo Orbe conſsecratum fuit, ſstatim dæmones fugavit.
  • 88 Terræmotus & tempſstates Novi Orbis magna ex parte ceſsſsarunt poſst Chirſsti Fidem in eo receptam.
  • 89 Sacerdotes in Indijs maximè ab incolis reverentur, & quare?
  • 90 Cumanenſsium Sacerdotum ritus in dæmonibus conſsulendis.
  • 91 Pat. Fr Petrus Corduba qualiter dæmonem apud Cumanenſses cõviceritconvicerit, & eiecerit?
  • 92 B. Fr. Aloiſs. Bertrandus miraculum in cuiuſsdam dæmonis expulſsione.
  • 93 B. Fr. Ioan. à S. FrãciſcoFranciſco notabilis hiſstoria circa cuiuſsdam dæmonis expulſionẽexpulſionem.
QVamvis
1
certum ſsit, Devm Opt. Max. in patrãdispatrandis miraculis parciſssimum eſsſse, adhuc tamen non minus certè affirmare poterimus, eâ in detectione & converſsione iſstarum gẽtiũgentium Occidentalium neutiquam omiſssiſsſse, ſsicubi ad fidem introducendam, ſstabiliendam, & propagandam, neceſsſsaria eſsſse iudicavit. Semper
2
quippè Divina eius providentia, res novas & magnas, novis etiam & magnis ſsignis iuvare & fulcire conſsuevit, ut in Solis eurſucurſu ad Ioſsue vocem ſsubſsiſstente videmus, & in conflagratione montis, in quo Moyſsi legis tabulas dedit; de quo D. Aug. lib. 10. de Civit. Dei, cap. 13. ſsic habet: Cum enim lex dabatur populo, qua coli unus iubebatur Deus, in cõſpectuconſpectu ipſsius populi mirabilibus rerum ſsignis ac motibus apparebat Creatori ſservire creaturãcreaturam.
Et
3
quemadmodũquemadmodum intitioinitio naſcẽtisnaſcentis Eccleſsiæ eius incremẽtaincrementa, & ApoſtolorũApoſtolorum, atq;atque aliorũaliorum prędicatorũprædicatorum auctoritatẽauctoritatem miraculorũmiraculorum poteſstate, & frequẽtiâfrequentiâ diſspoſsuit, & cõſtabilivitconſtabilivit, ſsine quibus rarò prædicãtibusprædicantibus
4
creditur, c. cum ex iniũctoiniuncto de hæret. Matt. 10. Marc. ult. Actor. 2. Paul. ad Hebræ. 2. & 2. ad Corint. 12 & alibi paſssim. Quo
5
reſpiciẽsreſpiciens D. Auguſst. lib. 22. de Civ. Dei, c. 8. neceſsſsaria | Inquit, miracula ſsuiſsſse, priuſsquàm crederet mundus, ad hoc ut crederet mũdusmundus; & in lib. de utilit. creden. cap. 14:
Chriſstus afferens medicinãmedicinam humano generi primũprimum miraculis conciliavit auctoritatem, deinde auctoritate meruit fidem, fide contraxit multitudinẽmultitudinem, multitudine obtinuit vetuſstatem, vetuſstate roboravit religionẽreligionem.
Et. cap. 16: Ac primũprimum quidẽquidem facta ſsunt miracula, cùm Deus ipſse in vero homine huic mundo apparebat, ut ijs tandem multitudine creſscentium congregata, atque propagata in ipſsos mores utilis converteretur auctoritas. Et D. Greg. hom. 29. in EvãgEvang. Sed hæc ſsigna in exordio Eccleſsiæ fuerunt, ut enim ad fidem creſsceret multitudo credentiũcredentium, miraculis fuerat nutrienda. Ita pariter
6
in remotis quibuſq;quibuſque provincijs, quęquæ poſsterioribus ſsæculis EvãgelijEvangelij nũtiosnuntios audire meruerunt, eiſdẽeiſdem miraculis incolarũincolarum animos pręparavitpræparavit, ut in Anglia cõtigiſſecontigiſſe refert idẽidem D. Greg. lib. 9. epiſst. cap. 58. Beda lib. 1. hiſst. Ang. c. 31. & lib. 2. cap 2. & ſseqq. & in Flandria, Hollandia, & alijs incultis nationibus Illuſstr. Cardin. Baron. in annal. Eccleſs. ann. 632. n. 6. & ann. 666. n. 9. & 12.
Semper namque
7
hæc miraculorũmiraculorum poteſstas, neceſssitas, & cõtinuatiocontinuatio in ſsancta Dei Eccleſsia viguit, & vigebit; eſtq;eſtque unum ex pręcipuispræcipuis ſsignis, quod ad eius veritatẽveritatem & auctoritatẽauctoritatem confirmandãconfirmandam præſtãtiſsimũpræſtantiſsimum quiq;quique illius aſsſsertores notare, & perpendere ſsolent. Vt conſstabit ex adductis ab illuſst. Cardin. Bellarm. tom. 1. lib. 4. de not. Eccleſs. cap. 14. & tom. 2. de Sacram. CõfirmConfirm. cap. 2. Ioan. Lorin. in Acta Apoſst. cap. 2. n. 44. Thom. Boz. de ſsign. Eccl. Dei, lib. 3. cap. 6. pag. 107. lib. 5. cap. 1. lib. 20. cap. 1. pag. 310. in ſsin. Ant. Poſs. ſsev. in Biblot. 1. tom. lib. 2. cap. 37. pag. 77. Fr. Lud. Granat. in ſsymb. Fidei, 1. p. cap. 27. cum ſseqq. ex pag. 260. ad 287. & 5. p. pag. 80. Balth. Chavaſs. de not. veręveræ Relig. lib. 4. cap. ult. per tot. Bern. Aldrete, de antiq. Hiſsp. lib. 2. cap. 15. Fr. Ioan. à Torquem. in Monarch. Ind. lib. 15. c. 45. & Iuſst. Lipſs. in Diva Virg. Hallenſs. cap. 1. ubi ait: Omni ævo fuere miracula pleriſsque omnibus locis: & erunt in ævũævum, etſsi parciùs, denſsſsve, ut divinæ providentiæ viſsum. Adeò
8
ut propagationi, & cõprobationicomprobationi Chriſstianæ Fidei hoc ſsit à Deo tributũtributum, ut mõtesmontes ex uno loco in alium transferre poſssit, Matt. 17. & Marc. 11. quod
9
à D. Gregor. Thaumaturgo, & ab alijs ſsanctis viris multoties factũfactum eſsſse, hiſtoriarũhiſtoriarum monumentis proditum eſst. Vt apparet ex relatis à D. Greg. Magno lib. 1. Dialog. cap. 7. Nicephor. lib. 6. cap. 17. Euſseb. CęſariẽſCæſarienſ. lib. 7. hiſst. Eccl. cap. 2. Speculo exẽplexempl. exẽpexemp. 145. Rutil. Benzon. de ann. lubil. lib. 6. cap. 2. & Simone Maiol. in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 16. pag. 375. & colloq. 4. pag. 79. Vbi inde cõcluditconcludit
10
quòd fides naturãnaturam ſsuperat, & efficit, quęquæ nulla ars, naturàve poteft.
Vnde
11
credibile non eſst ſubigẽdisſubigendis, & convertendis tot, ac tantis infideliũinfidelium huius Novi Orbis provincijs, miracula defuiſsſse. Nam planè, ut Iuft. Lipſs. ſscribit in Diva Virg. Sichemienſsi cap. 2: Sicut pueris lac neceſsſsarium eſst ad alimentum, viris etiam utile, & iuvat: ſsic tyrones, aut errones in fide miraculis nutriuntur, viri, & robuſsti etiam oblectantur. Et in Hallenſs. cap. 2: Miracula cõmunitercommuniter religionem in animis excitant, & Deum credere, Deum colere ſsuadent, & inducunt. PręſertimPræſertim cùm Catholici omnes Doctores, & ipſse
12
etiam Mag. Victoria in d. relect. de Ind. num. 34. concludant, exteras gentes, quales Indi iſsti Occidentales erãterant, & quoſcunq;quoſcunque quęquæ Noſstri de Fide Catholica prędicãtprædicant, niſsi aut apertiſsſsimis argumẽtisargumentis credibilia fiant ea, quęquæ proponũtproponunt, aut ſsi hæc argumẽtaargumenta deſsint, miraculis, vel vitæ prædicantium illuſstriſssimâ puritate doctrinam commendẽtcommendent; quia
13
qui citò aliter credũtcredunt leves corde dicuntur Eccleſsiaſst. 19. & in multis alijs locis ex omni litteratura congeftis à Tiraq. in tract. de pœn. tẽptemp. cauſs. 51. & Neviz. in ſsylv. nup. lib. 4.
De quo articulo, & an & quatenus | ſsidei
14
myſsteria evidenter credibilia ſsint, vidẽdusvidendus eſst D. Thom. 2. 2. q. 1. art. 4. Bañez, q. 10. art. 1. dub. 3. concluſs. 2. Aragon ibîd. art. 1. pag. 255. verſs. sed dubitabit, Tolet. in ſsum, lib. 4. cap. 2. n. 2 Petr. de Ledſsm. in ſsumm. 2. tom. tract. 1. cap. 5. concl. 4. Azor. lib. 8. inſst. mor. Cap. 7. q. 6. Gab. Vazq in 1. 2. q. 76. art. 2. diſsp. 120. cap. 1. num. 4. pag. 162. Fr. Thom. à Ieſsu, de procur. omn. gen, ſsalu. lib. 4. cap. 3. pag. 130. & cap. 4. pag. 141. Fr. loan. Marquez in Gubernat. Chriſst. lib. 2. cap. 34. pag. 362. noviſssimus P. Thom. Sanch. in ſsumma lib. 2. cap. 1. ex. n. 4. & Nos inſsr. cap. 10. in ſsin.
Sed ne coniecturis tantùm niti videamur, age precor,
15
& quoniãquoniam Victoria nullum, & alij pauca miracula in tanto hoc opere interveniſsſse ſscripſserunt, ac proinde DivinęDivinæ voluntatis, & vocationis titulos, de quibus egimus, in dubiũdubium revocarũtrevocarunt: ex hiſtoriarũhiſtoriarum ſside, non quidem omnia (quod nimis prolixum eſsſset) ſsed nobiliora tantùm proferamus, & referamus, quibus eorũeorum convincatur opinio, & prędictiprædictio tituli magis ac magis, cœleſstibus ſsignis muniti, corroborentur. Quorum ſsi quis adhuc inficiator vel contemptor exiſstat, maius
16
ipſse miraculum feciſsſse videbitur, ut in ſsimili ſscripſsit D. Auguſst. lib. 22. de Civit. Dei, cap. 8. Scotus in 2. q. prolog. ſsup. lib. Sent. Ioan. Maldonat. ſsup. Matth. cap. 7. col. 180. & in noſstris terminis Fr. Ioan. Torquem. in Monarc. lib. 15. c. 46. & Balth. Chavaſs. de not. veræ Relig. lib. 4. cap. ult. pag. 938, Vbi ipſsam
17
adeò brevẽbrevem ac facilẽfacilem tot animarũanimarum converſionẽconverſionem plurimorũplurimorum miraculorum vicẽvicem obtinêre poſsſse, & debêre, his elegantiſssimis verbis oſstendit: TertiũTertium ſsit, recens infinitorum IndorũIndorum tam OrientaliũOrientalium, quãquam OccidentaliũOccidentalium converſsio, quæ niſsi admiratione digna videatur, quid videri poſsſsit neſscio? Nam profectò minimè humanarum eſst virium homines, qui terræ toti prius affixi erant, & cupiditatum ſuarũſuarum inveterata mancipia, totos ſse dare contrarijs ſstudijs, videlicet Chriſsti obſsequio, atq;atque ut ſsignificantius loquar, ſse ipſsos exuere in ſse ipſsos armari, ſsibi ipſsis bellum indicere, de ſse ipſsis triumphare. Hæc profectò mutatio eſst dexteræ Excelſsi, digitus Dei eſst hìc. HãcHanc mundi converſsionem reponit D. Auguſst. inter præcipua miracula. Et certè dilemmate iſsto uti poſsſsumus; Aut populi illi barbari ad Chriſsti fidem nullo interveniente miraculo converſsi ſsunt, aut aliquo interveniente? Si aliquo, eſst mihi quod volo: ſsi nullo, hoc ipſsum magnum eſst miraculum, potuiſsſse converti ſsine miraculo, cùm multi eo etiam poſsito non convertantur, ſsicut ſscriptum eſst, Ioan. 12. Cùm tãtatanta ſsigna feciſsſset coram eis, non crediderunt in eum.
Eandem conſiderationẽconſiderationem, & argumẽtationemargumentationem fecerunt, & non minùs graviter illuſtrarũtilluſtrarunt Ant. Poſsſsev. Thom. Boz. Ioan. Boter, Rutil. Bonzon. & reliqui Auctores, quorũquorum verba ſsup. cap. precedenti exnum. 18. retulimus. Etenim, ut ipſsi rectiſssimè animadvertunt,
18
non poteſst non Divinæ vocationis, & operationis miraculo tribui, quòd Hiſspani noſstri adeò numero pauci per terras ſsibi prorſsus ignotas, & linguis, ac moribus admodũadmodum varias incedẽtesincedentes, ita ingentes progreſsſsus in diſſeminãdadiſſeminanda & inducenda vera Dei Fide breviſssimo tẽporetempore fecerint, & tot barbaros, & incultos homines relictis patrijs religiouibusreligionibus, ad ChriſtianãChriſtianam diſciplinãdiſciplinam cõverterintconverterint. Hoc enim
19
ſsigno & argumẽtoargumento tanquam fortiſssimo & evidentiſssimo veritatem ipſsius Fidei Catholicæ in exordio naſscentis Eccleſsiæ, & voluntatem Dei, ut mundus eam amplecteretur, apertè comprobavit D. Paul. Cotint. 2: Videte fratres vocationem veſstram, quia non multi ſsapientes, non multi nobiles. Et eodem latè utuntur Iuftin. in Apol. 2. D. Chryſsoſs. hom. 34. in Mat. D. Aug. d. lib. 22. de Civit. Dei, cap. 5. Damaſscen. lib. 4. de Fide orthod. cap. 4 & latifsimè & eruditiſssimè Thom. Bozius de ſsign. Eccl. Dei, lib. 4. per totũtotum, Maiol. to. 3. colloq. 1. pag. 265. chavaſs. d. lib. 4. c. 1. & Fr. IoãIoan. Bap. FernãdFernand. FrãciſFrãciſ. in demõſtdemonſt. Cath. lib. 2. diſscur. 6. & 7.
In ſsolo namq;namque
20
Mexicano Regno, paulò poft eius detectionem, baptiſsmum ſsuſsceperunt quater, vel, ut aliqui aſsſserunt, octo aut decem decies centena hominum millia. Et in archivijs Caroli V. Cæfaris habetur, quendãquendam
21
Sacerdotem baptizaſsſse ſsepties centena millia, alium tercena millia, alium cẽtenacentena millia, & alios plures, alios pauciores. Cùmq́ue poſsteà in eaſdẽeaſdem oras delatus ſsuiſsſset B. Fr.
22
Martinus à Valencia ex Ordine Franciſscano cum duodecim ſsocijs ahn. 1524. incredibile eſst, quot ipſse cum ſsuis Indos ad Christi cultum perduxerit. Nemo enim ex illis duodecim fuit, qui uſsque ad annos 1531. plus quàm centum millia hominũhominum baptiſsmali lavacro non luſstraſsſset.
Quod mirum videri non debet cùm de
23
uno Beato, & iam meritò inter Divos relato S. Franciſsco Xaviero referat Thom. Boz. lib. 6. de ſsign. Eccleſs. Dei, cap. 3. pag. 221. in inſsulis Mauri ultra Malluccum in ſsolo uno oppido, cui nomen Tholo, ChriſtianorũChriſtianorum omnis ætatis amplius viginti quinque millia ab eo facta & in alijs IndięIndiæ OriẽtalisOrientalis, Sinarum & Iaponiorum locis plures homines ad Christi CaulãCaulam annis undecim reduxiſsſse, quàm innumera hæreticorũhæreticorum millia ex omni gente & natione, & toto Orbe terrarum per annos 1500. ad ſsuas fectas traduxerint: & dixi alia ſsup. lib. 1. cap. 3. num. 58.
Qui Converſsionis
24
curſsus atq;atque progreſsſsus fœlici ętateætate CatholicorũCatholicorum RegũRegum Philippi SecũdiSecundi, Tertij & Quarti haudquaquam intermiſsſsus eſsſse videtur; ſsed potiùs eorum prudent â, piâq́ue, & ſsingulari gubernatione radia lucis Evangelicæ undique per inauditas anteà regiones diffunduntur, & Epiſscopis, Presbyteris; alijſq́;alijſq́ue egregijs, & Religioſsis viris indefinenti ſstudio, & expenſsis maximis cõmẽdãturcommendantur; qui, iuvãteiuvante Deo, quotidie colligũtcolligunt fructus maximos & uberrimos, ut pręterpræter alios tradit Torque. in Monarc. Ind. lib. 17. c. 19. & 20.
Et poſsſsem quidem latiùs in hoc argumẽtoargumento vagari,
25
niſsi prædicti Auctores pluribus encomijs, & exemplis miraculoſsum & magnum hoc Chriſstianitatis Novi huius Orbis augmentum ſsuis ſscriptis plenisimè prodidiſsſsent, præcipuè Thom. Boz. Boter. & Poſsſsevin. & alij de quibus ſsup. lib. 1. cap. 16. n. 69. & ſseqq. & ultra eos idẽidem Ioan. Boter. in d. 4. p. lib. 3. pag. 55. & pag. 76. Nicol. Sander. de viſsib. Monarch. lib. 7. Laurent. Surius in comment. an. 1518. fol. 515, Alanus Cop. Dialog. 6. cap. 9. pag. 783. & cap. 34. pag. 943. & ſseqq. Simon Maiol. I. tom. colloq. 23. pag. 506. Didac. Vald. de dignit. Reg. Hiſsp. cap. 19. n. 53. & ſseqq. Fr. Alfonſs. Ferd. in hiſst. Ecclef. noſstri tempor. in prologo lib. 1. pag. 3. & cap. 10. 11. & 44. Fr. loan. à Ponte de convenient. utriuſq;utriuſque Monarch. lib. I. pag. 54. & Fr. Ioan. à Torquem. in. d. Monarch. Ind. lib. 15. cap. 45. & 46. & lib. 16. cap. I. & 8. Vbi tractat
26
poſst Boterum. d. pag. 76. an verum aliquando fuerit, quod quidam Sacerdotibus noſstris impingunt, tradentes, eos hyſsſsopo Indos interdum baptizaſsſse.
Vnde rectè
27
dicere potuit idem Thom. Boz. lib. 8. cap. 1. Nulla unquam gens, ex quo Adamus habuit liberos, tot nationes moribus ac ritibus diſsſsimiles ad unius Religionis cultũcultum, vel earundem legum ſstudium perduxit, ut Hiſspana. Vix enim quiſsquam poſsſsit enumerare gentium varietatem, moreſsq́ue illarum prorſsus inter ſse diſsſsidentes, quas Hiſspani ſsub ImperiũImperium ſuũſuum miſserunt, & ad Chriſsti venerationẽvenerationem perduxerunt, uniuſq́;uniuſq́ue Dei cultũcultum. Sunt in prõptupromptu hiſstoriæ, legat qui volet; & idem repetit lib. 12. cap. 21. circa fin. & lib. 21. c. 3.
Sed ut pergamus ulteriùs, meritò etiãetiam eiſdẽeiſdem auctoribus
28
pro miraculo ſsunt, pręviæpræviæ illæ diſspoſsitiones, quas Deus ſsummâ providentiâ ad faciliorẽfaciliorem huius cõverſionisconverſionis, & acquiſsionis exitũexitum ordinavit, ut in cap. pręcedpræced. tetigimus: necnõnecnon CatholicorũCatholicorum
29
RegũRegum FerdinãdiFerdinandi & Eliſsabeth in audiẽdoaudiendo Chriſstophoro ColũboColumbo mãſuetudomanſuetudo, & in eo iuvando | & claſsſse, & militibus inſstruendo liberalitas, eo præſsertim tẽporetempore, quo Granatenſsi bello totum fiſscum exhauſserant, & quo à multis uſsu rerum, prudentiâq́ue valentibus viris irridebatur, & ab alijs Regibus, quos priùs adierat, tanquàm nugator, & delirus expulſsus fuerat.
Miraculoſsam
30
quoque, nec immeritò, iudicant ipſsus Columbi in cõceptaconcepta Novi Orbis inveniendi, & detegendi cogitatione conſstantiam, & per vaſstum, inuſsitatum, & procelloſsum Oceani pelagus navigationes. Quod
31
non minori miraculo, cum antiquis prorſsus inacceſsſsum, & impervium exiſstimaretur; & reverâ eſsſset, ut multorum experientia monſstravit, iuxta ea, quæ latè diximus ſsup. lib. 1. cap. 11. ex num. 47. Poſsteà Deo ita diſsponente, mite, facile, & permeabile redditũredditum eſsſse videtur; ita ut de eo illud dicere poſssimus, quod de
32
Nigro, ſsive ConſtãtinopolitanoConſtantinopolitano Ponto refert Strab. lib. 7. Carol. Stephan. & Ioan. Funger. in ſsuis dictionarijs, verb. Euxinus, qui cùm olim nullis navigationibus patuiſsſset, ac proinde Axenos, ideft, inhoſspitalis diceretur, poſsteà, Ionibus eas oras habitantibus, frequentari, & veluti domari cœpit, ita ut deinceps Euxinus vocatus ſsit, quod hoſspitibus placidum, cõmodumcommodum, & pervium eſsſse ſsignificat. Vnde Ovid. lib. 5. Triſst.
Frigida me cohibent Euxini littora PõtiPonti, Dictus ab antiquis Axenus ille fuit.
Magno
33
etiam Alexandro, & eius militibus Pamphylium mare, portentoſso naturæ miraculo, ceſssiſsſse, ſsicut olim Rubrum filijs Iſsraël, Exod. 1. & Sapient. 19. & illàc inter aperuiſsſse, cum aliam viam non haberent, antiquitas tradit, & ſseriò affirmant Ioſseph. lib. 2. antiquit. cap. 7. & Genebrard. lib. 2. Chron. eam rationem reddentes, quòd Deus eius operâ ad deſstruendum Perſsarum Imperium uti decreviſsſset. Licèt vita eiuſsdem Alex. Strab. lib. 14. Petr. Crinit. de honeſst. diſscipl, lib, 17. cap. 13. & Maluend. de Antichr. lib. 5. cap. 16. pag. 295. Vbi cum Haithono in hiſst. de Tartar. cap. 17. aliud non minus fabuloſsum ſsimile refert
34
de CãgioCangio ChãCham Rege Tartarorum, cui mare per novẽnovem pedes à montibus, quibus anteà adhęrebatadhærebat, retroceſssit, ut latam viãviam ad trãſeundumtranſeundum cum exercitu ſsuo verſsus Occidentem relinqueret.
At verò
35
noſstris Hiſspaniæ Regibus, & eorum militibus, ſsi Oceanus ſsiccum tranſsitum non dimiſsit, ita tamen (Divino ut diximus beneficio) ſse placidum, & facilem præbuit, ut verè illis in detegendis, conquirendis, & convertendis his Barbarorum provincijs illud applicari poſssit, quod adulatoriè Plinius de Traiano ſsuo in PanęgyricPanægyric. ſscriptum relîquit: Quòd ſsi quis Barbarus Rex eo inſsolentiæ, furoriſsq́ue proceſsſserit, ut iram tuam indignationemq́ue mereatur, ne ille, ſsive interfuſso mari, ſseu fluminibus immenſsis, ſseu præcipiti monte defenditur? Omnia hæc tam prona, tamq́ue cedentia virtutibus tuis ſsentiet, ut ſsubſsediſsſse montes, flumina exaruiſsſse, interceptũinterceptum mare, illataſsq́ue ſsibi non claſsſses noſstras, ſsed terras ipſsas arbitretur.
Rurſsus
36
nemo eſst, qui neſsciat inter pręcipuapræcipua figna & miracula, quęquæ Fidei Catholicæ, & EccleſięEccleſiæ Romanæ veritatem oftendunt, conſstitui etiam, & perpendi ſsolere proſsperitatem & fœlicitatem, quam ferè ſsemper eius ſsectatores, & favitores habuerunt in bellicis expeditionibus pro eius defenſsione, aut propagatione fuſsceptis: & auxilia cœlitus miſsſsa, quibus Deus cum paucis plurimos fudit, & alia multa miraculosè operatus eſst, quæ mortales vires aſsſsequi non valêrent, ita fimul oſstendens, eiuſsmodi bellorum cauſsas iuſstas, & ſsanctas eſsſse, & victorias tales non ſsolùm permittere, ſsed iubêre. Vt in illa
37
Theodoſs. Imper. cõtigiſſecontigiſſe videmus, cùm adverſsus EugeniũEugenium prope Aquileiam pugnaret, de qua Claudian. vates, quamvis non Chriſstia|nus, ſsic cecinit in PanęgyricPanægyric. ad Honorium:
Te propter gelidis Aquilo de monte procedis
Obvius, adverſsas acies revoluta, quæ tela
Vertit in auctores, & turbine repulit haſstas:
O nimium dilecte Deo, cui fundit ab antris
Æolus armatas acies, cui militat Æther,
Et coniurati veniunt ad claſsſsica venti.
Et in multis
38
alijs exemplis, & graviſsſsimorum Auctorum teſstimonijs, quęquæ latiſssimè ad prædicta ſsigna comprobãdacomprobanda, & exornanda tradunt Tertullian. & eius additionat. Pamelius in lib. contra Scapul. D. Chryſsoſst. orat. 3. contra Iudæ. Medina lib. 2. de recta in Deum fide, Thom. Boz. de ſsign. Eccleſs. lib. 8. cap. 7. lib. 17. cap. 7. per tot. & lib. 20. cap. 10. & lib. 21. & 22. per tot. Bapt. Fulgoſs. lib. 1. cap. 6. Theatr. vitæ hum. vol. 3. lib. 3. pag. 1048. & ſseqq. Fr. Lud. Granat. in Symbol. Fidei, lib. 3. pag. 1. Simon Maiol. in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 19. pag. 436. verſs. Et quidquid fœlici, & 3. tom. colloq. 2. pag. 302. & 362. Fr. Thom. à Ieſsu de procur. omn. gen. ſsalu. lib. 2. cap. 3. pag. 136. Balth. Chavaſs. de not. ver. Relig. lib. 4. cap. 4. per tot. Fr. Ioan Marquez in Gubern. Chriſst. lib. 1. cap. 17. Pag. 97. & lib. 2. cap. 25. pag. 310. Zevall. in practic. 4. tom. q fin. ex num. 149. noviſssimè & eruditiſssimè Dom. Ioan. Bapt. Valençuela in diſscurſsu de iure ſstat. & belli. part. 2. conſsid. 22. & Fr. Ioan. à Ponte in conven. utr. Monarch. lib. 3. cap. 1. & meliùs lib. 2. cap. fin. pag. 370. Vbi vel
39
in ſsolius HiſpanięHiſpaniæ prælijs omnia miracula interveniſsſse oſtẽditoſtendit, quæ olim Deus populo Iſsraëlitico clemẽterclementer indulſsit.
Eſst enim sẽpersemper
40
in bellis fœlix ſsucceſsſsus eorũeorum, ad quæ Deus vocat, qui non ſecundũſecundum
41
armorũarmorum potentiãpotentiam, ſsed prout ipſsi placet, dat dignis victoriãvictoriam, ut habetur 2. Machab. cap. 15. & 2. Paralip. 13. & 16. Vnde D. Bernar. ſserm. ad Milites Templi, cap. 1. rectiſssimè inquit:
42
Si bona fuerit cauſsa pugnandi, pugnæ exitus malus eſsſse non poterit, & D. Auguſst. epiſst. 194: Quando pugnatur, Deus ſspectat, & partem, quam inſspicit iuſstam, ibi dat palmam. Quibus conveniunt alia, quęquæ ultra auctores ſsuprà relatos tradit Sim. Maiol. 3. tom. colloq. 2. de bellor. eventib. pag. 359. P. Gaſspar SãctiusSanctius in Iſsai. cap. 44. num. 66. pag. 447. Pat. Fr. Ioa. Marq. d. lib. 2. cap. 27. Pag. 324. & Nos tetigimus ſsupr. lib. 1. cap. ult. num. 89. & 90. & 107. & inſsr. lib. 3. cap. 2. ex nume. 22.
Quæ cùm ita ſse habeant,
43
dubitari quidem non poteſst, hæc eadem miracula nullibi apertiùs, & frequentiùs cõtigiſſecontigiſſe, quàm in Indicis iſstis expeditionibus & debellationibus: cùm paſssim legamus, Hiſspanos noſstros pauciſssimos numero, omni ſsociorum auxilio deſstitutos, in terris ſsibi prorſsus incognitis, innumerabiles Indorum exercitus, quos vel ipſsi adoriebantur, vel à quibus adorti erant, facilè Deo auxiliante fudiſsſse, & eorum inſsidias, obſsidiones, & incurſsus fœliciter ſsuperaſsſse. Ita
44
ut in illis impleta videatur promiſssio, quæ Deo inſservientibus facta eſst in Levit. cap. 26. verſs. 7. & 8: Perſsequemini inimicos veſstros, & corruent coram vobis: perſsequentur quinque de veſstris centum alienos, & centum de vobis decem millia: cadent inimici veſstri gladio in conſspectu veſstro.
Quod, vel exemplo
45
illorum duodecim militum comprobari poteſst, qui in inſsula Sancti Dominici in provincia Higuei duo incolarum millia fugarunt, & alibi ducenti, cẽtenacentena millia, ut tradit Herrera decad. 1. lib. 2. cap. 17. & lib. 6. cap. 9. pag. 202. Et inſsignis illius, nunquamq́ue ſsatis laudati Ducis
46
Ferdin. Corteſsij, qui exiguâ valdè militum manu tot nobiles victorias ſępiſsimèſæpiſsimè reportavit; & tandem maximum illum Mexicani Imperij Monarcham Motezumam, tercentis & ampliùs ſsuorum millibus ſstipatum, intra propriam urbem proſstravit, & in vin|cula coniecit, totiuſq́;totiuſq́ue Imperij ſsummâ pari brevitate, ac fœlicitate potitus fuit.
Quod idẽidem
47
in hoc Peruano Regno ſstrenuo alteri Duci Franciſsco Pizarro cum Atahualpa ſsupremo eius dominatore apud CaxamarcãCaxamarcam contigiſsſse comperimus, de quibus & ſsimilibus alijs evẽtibuseventibus pleni ſsunt libri Pet. Martyr. Pet. Ziezæ, Gomaræ, Oveti, Ioan. Metelli, Levini Apollonij, Ant. de Herrera, Garcil. Incæ, & aliorum quampluriũquamplurium, qui de rebus Novi Orbis ſscripſserunt: & aliqua in noſstris terminis notat Thom. Bozius. d. lib. 8. cap. 7. pag. 329. Illeſscas in hiſst. PõtiſPontiſ. lib. 6. §. 8. fol. 212. & §. 14 fol 337. Caſstill. de Bobadilla in Politica, lib. 4. cap. 1 num. 6. & Fr. Ioan. à Torquem. in d. Monarch. Ind. lib. 4. per totum.
Et ſsimiliter certum eſst, auxilia cœlitus miſsſsa in eiſsdem bellis frequentiſsſsimè interveniſsſse. Nam
48
D. Iacobus Hiſspaniæ noſtręnoſtræ glorioſsiſssimus fidiſssimuſsq́ue patronus, ſsicut in antiquis eius cõtracontra Mauros expeditionibus pro Hiſspanis Potenter pugnare ſsolebat, ut apertè teſstatur Rex Ranimirus in diplomate cuiuſdãcuiuſdam donationis Eccleſsiæ Metropolit. eiuſsdem Apoſstoli ſsactæ Epiſscop. Palent. in anacephaleoſsi rer. Hiſspan. par. 3. cap. 26. Ambroſs. de Moral. lib. 9. c. 7. Th. Bozius ubi ſsupr.
Sic
49
etiam multoties in his Indijs Occidentalibus viſsus eſst, non minori curâ dimicare, pro noſstris, valdè a Barbaris opreſssis, & in maximo periculo conſstitutis, enſsem, quem manu geſstabat, adverſsus eos acerrimè movens, & illorum animis ingentem terrorem incutiens: unde ſsanctiſssimus hic Apoſstolus in omnibus his regionibus religioſsiſssimè veneratur, ut reſsert Alanus Copus Dialog. 3. cap. 29. pag. 437. & ſseqq. & alij Auctores ſstatim citandi. Et idẽidem in Orientali India accidiſsſse tradunt Lud. Roman. Patricius, lib. 6. ſsuar. navigat. cap. 40. pag. 289. Petr. Maffei. in hiſst. Ind. Orient. lib. 4. pag. 106. & lib. 8. pag. 182. & Fr. Anton. de SanRoman. in eâd. hiſst. lib. 1. cap. ult. pag. 194. & lib. 3. cap. 23. Pag. 560. Freitas de Imp. Aſsiat. cap. 18. num. 10.
Sed libet
50
peculiarem hiſstoriam ſsubijcere, quam ex noſstris Scriptoribus accepit, & ut mirabilem recoluit Cardan. lib. 15. de rer. var. cap. 81. & Theatr. vit. hum. vol. 3. lib. 3. pag. 1051 Nam. cùm Hiſspani pedites vix numero ducenti, à quadraginta Indorum millibus premerentur iuxta Cinciam, NovęNovæ Hiſspaniæ pagum, partim ob loci inæqualitatem, partim ob arborum copiam, ſsupervenire viſsus eſst eques quidam, qui cuiuſsdam militis (nomine Franc. Morla) aſspectum referebat, qui tot, tantaq́ue urgendo, terrendoq́ue peregit, ut Indi pedem retraherent.
Mox & ipſse abijt, & cùm Indi multitudine freti, iterũiterum premere Hiſspanos tentarent, cùmq́ue iam in manifeſsto diſscrimine poſsiti eſsſsent, ſsupervenit denuò idem eques, ac Indos reſsilire coëgit; quòd cum tertiò feciſsſset, abijſsſsetq́ue, rurſsus inſtãtibusinſtantibus Indis ſsupervenit Ferdin. Corteſsius Dux Hiſspanorum cum tredecim equitibus, Indoſsq́ue in fugãfugam compulit, exercitumq́;exercitumq́ue diſssipavit. Cum autem Hiſspani ad urbem quam occupaverant, redijſsſsent, conſstavit, equitẽequitem illum non ſsuiſsſse Franc. Morlam, cùm ob viarum difficultatem illuc pervenire non potuiſsſset. Equo vehebatur eques ille rubeo, & maculoſso, & eius auxilio nullus ex Hiſspanis in tam diuturno prælio cęſuscenſus fuit, ſsed ſseptuaginta tantùm vulnerati: ipſse quoque eques nullum ex Indis occidit, nullum vulneravit, ſsed ſsolùm turbavit, & perterręfecitperterræfecit, eumq́ue Hiſspani Div. Iacobum communem ipſsorum Patronum, Corteſsius D. Petrum proprium eius tutelarem, & dominum eſsſse affirmabat.
Idem
51
quoque cœleſste, ac ſupernũſupernum auxilium Hiſspani noſstri non minus frequenter, & Opportunè BeatiſsimęBeatiſsimæ Virginis Dei Matris Mariae interventione experti ſsunt, & tunc | Præſsertim cùm NovęNovæ HiſpanięHiſpaniæ debellatores multitudinem, & obſsidionem Mexicani exercitus ferre non valentes, clanculum à civitate exierunt, ad Tacubanum montem confugientes, ut ſse ibi cõmodiùscommodiùs defendere poſsſsent.
Alma quippe hæc, & ſsanctiſssima Domina ante Hiſspanos adſstans conſspecta eſst, illos tanti numinis auxilio defendens, & in adorientes Indos terrãterram puriſssimis, & Virgineis manibus iactans, quâ eorum oculos excæcavit, & in ſsugam convertit. In cuius beneficijs memoriam Hiſspani poſsteà
52
templum eximiâ hodie devotione, conſspicuum, ſsuper dictum montem ædificarunt, ſsub advocatione, De nueſstra Señora del Socorro.
Similiſsq́ue, propemodum caſsus
53
in urbe Cuzquenſsi, quæ huius Peruani Regni caput, & Incarum ſsedes habebatur, contigiſsſse comperitur. Nam cum innumerabilis Indorum turba Hiſspanos inopinatò obſsediſsſset, ipſsi qui vix ducẽtiducenti erant, in domum quondam ſse receperunt, ubi nunc Cathedralis Eccleſsia ędificataædificata eſst, & poft varios in curfus, & conflictus, in quibus D. Iacobi Apoſstoli viſsibili patrocinio miraculosè liberati ſsunt; cùm tandem Indi in tecta domus, quęquæ ex palleis conſstabant, ardentes tædas validiſssimis conatibus mitterent; nullum tamen dãnumdamnum, neque incendium inferre potuerunt, eò quòd mulier quȩdamquædam, ſspecie decorâ, ſsupra tectum reſsidens, ignem, mox ubi ardêre cœperat, extinguebat, & pulverem, ſsive rorem in Indorum oculos ſspargebat, quo excæcati, ubi eſsſsent, aut quò irent, penitus ignorabant, ut ipſsi poſsteà teſstati ſsunt, & cum magno ſsimul timore, & admiratione prædicarunt.
In
54
Chilenſsi etiam Regno eadem Domina, venerabili Sene comitata, retrocedere fecit ingentem Araucanorum exercitum, qui ad expugnandam urbem Imperialem, tunc omni auxilio, & munimine deſstitutam, alacriter properabant, & hâc Divinâ ope liberata fuit; cuius miraculum poſsteà ex ipſsorum Araucanorum relatione cõſtavitconſtavit.
His aliud
55
non incongruẽterincongruenter adijcere poſsſsumus, quo Deus initia converſsionis & acquiſsitionis huius Peruani Regni diſspoſsuiſsſse videtur. Etenim cum primò Franc. Pizarrus, & ſsocij eius oras pręterpræter navigãtesnavigantes ad oppidũoppidum Tumpiz, ſsive Tumbez, nomine pervenerunt: quod
56
tunc munitiſssimam arcem habebat, & a plurimis Indis plebeis, & militaribus incolebatur, ad tanti populi conſspectum anxij animo ſsubſstitêre, quidnam facerent dubitantes: quouſsque unus ex illis,
57
Petr. Candia vocatus, ſse in terram iturum obtulit, & Indorum vires, mores, & divitias exploraturum. Ad quod faciendum, ſsuis armis indutus, Crucem prętrereàprætrereà ligneam haſstæ loco dexterâ ſsumpſsit, & ſscaphâ in littus delatus, intrepidè per medias Indorum turmas progredi cœpit; qui hominis proceritatem, habitum & audaciãaudaciam mirati, illum impetere auſsi non ſsuerunt, Divinum quidpiãquidpiam eſsſse verentes. Sed poſsteà, mutato conſsilio, ut hoc ſsecurius experirentur, ferociſssimum leonem & tygrim, quos in prędictaprædicta arce (& ad hunc effectũeffectum, ut fama eſst) à GuainacapęGuainacapæ temporibus aſsſservabant, in advenam immiſserunt, exiſstimantes illicò rabidis animalium dentibus, & unguibus dilaniandum, ut in alijs ſępèſæpè viderant cõtigiſſecontigiſſe. At CãdiaCandia illorum impetum impavidus ſspectabit, Christi Domini nomẽnomen, & auxilium fideliter invocans, & Crucis eius ſsignum illis obijcens. Quo adeptus eſst, ut animalia, naturali feritate depoſsitâ, pedibus ipſsius proſsternerentur, & inſstar domeſsticorum canum blandiẽtiabladientia, & adulantia, eiuſsdem manibus per dorſsa, & ora tractari, & demulcêri permitterent. Quod cernentes indigenęindigenæ in priore opinione confirmati, illum quaſsi Solis filium genibus flexis venerati ſsunt, & oſstenſsâ arce, templo & | Regiâ gazâ, quæ ibîdem cuſstodiebatur, ſsalvum, & donis onuſstum ad ſsuos redire permiſserunt.
Quas miraculoſsas
58
cœleſstis auxilij in bellis Novi Orbis narrationes, & alias eis ſsimiles, paſssim recenſsent Auctores, quide eiuſsdem Orbis hiſstorijs ſscripſserunt, & præcipuè Gomara 2. p. lib. 2. Petr. Zieza 1. part. cap. 54. Ioſseph. Acoſsta in hiſstor. moral. Ind. lib. 7. cap. 7. & ab eo tranſscribens Ioan. Boter. in 4. part. ſsuar. relat. univerſs. lib. 3. pag. 84. & ſseqq. Anton. de. Herrera in hiſst. gener. Ind. decad. 2. lib. 10. cap. 9. & alibi ſsæpè, Thom. Boz. d. lib. 8. cap. 7. & lib. 17. cap. 7. Alan. Cop. Dial. 3. cap. 29. ex pag. 437. Henric. Mart. in repert. Mexic. tract. 2. pag. 151. Fr. IoãIoan. à Torquemada in Monarch. Ind. lib. 4 cap. 69. pag. 542. Garcilaſs. Inca in 2. part. commẽtcomment. Reg. Perù, lib. 1. cap. 11. & 12. & lib. 2. cap. 24. & 25. Vbi ſsimul concludunt, minimè dubitandum eſsſse, omnes ferè victorias, quas Hiſspani in his provincijs habuerunt, per miracula partas. Quamvis
59
eas militari diſsciplinæ tribuere videatur Bobadilla in d. Polit. lib. 4. cap. 1. num. 6. Nam licèt hæc, ut ipſse ibîdem probat, efficere ſsoleat, ut à paucis ſstrenuis adverſsus multitudinem benè pugnetur: impoſssibile tamen
60
erat, noſstros adeò paucos, advenas, & maris ac terræ ſsibi incognitæ mutationibus fatigatos, tot diſscrimina ſsuperare, & tot, ac tantas victorias, ita facili, ac fœlici exitu de innumerabilibus IndorũIndorum miriadibus cõſequiconſequi, pręvalidisprævalidis quidem, & in proprijs & natalibus ſsedibus conſstitutis, atque ita ęſtuiæſtui, frigori, & ſsimilibus cœli, & Soli climatibus aſsſsuefactis, niſsi Deus id miraculosè pro eximia ſsua ſsapientia, & potentia diſsponeret, cùm ut Religionem Chriſstianam extenderet, tum etiam ut Indorum peccata, & abominationes puniret, ut benè conſiderãtconſiderant Auctores ſsuprà relati, præſsertim Acoſsta d. lib. 7. cap. 7. &c. 24. 25. & 28. Thom. Boz. d. lib. 8. cap. 7. pag. 329. Henricus Mart. d. pag. 151. & Torquem. d. lib. 4. cap. 69. & cap. 105.
Qui
61
eodem modo obiectioni aliquorum reſspondent, qui prædictas victorias ignavięignaviæ, barbariei, & puſsillanimitati Indorum adſscribunt. In quo adeò delirat Hieron. Benzo, male ſsemper in res Hiſspanas affectus, lib. 1. ſsuæ hiſstor. Americ. cap. 24. ut aſsſserere auſsus fuerit, Hiſspanos in Occidente nihil præter bruta animalia, & beſstias ſsubegiſsſse. Idq́ue
62
quemdam HiſpanũHiſpanum equitem optimè intellexiſsſse videri, qui cùm in Africa ad Argeriam ſsub Carolo V. militaret ſsimul cum Ferdinando Corteſsio, qui Mexicanum Regnum aperuit, & ſsubegit & reliquis fugientibus ob Maurorum multitudinem, quibus impares ſse eſsſse cognoſscerent, Corteſsium vidêret, clamore fugientes ſsiſstere, & hortari ſsocios, ut in hoſstem verſsi, eum ſstrenuè exciperent. Bellua iſsthæc inquit, putat ſsibi rem eſsſse cum ſsuis Indis, quorum viginti quinque millibus fundendis decem equites ſsuffecerint.
Etenim
63
licèt negari non poſssit, Indos noſstrorum comparatione puſsſsilli animi eſsſse; quod
64
omnibus Meridionalibus accidere tradit CęlCæl. Rhodig lib. 18. lect. antiq. cap. 20. cum cõtràcontrà Septentrionales robuſstiores, & animoſsiores ſsint. Adhuc
65
tamen, ut re ipſsâ in primis illis expeditionibus cõſtititconſtitit, & quotidiano experimento cognoſscimus, Indi non adeô imbecilles, ignavi, & inermes erant; ſsed in multis provincijs ſsatis armati, fortes, & bellicoſsi, reiq́ue militaris peritiâ ſsuo more ſsufficienter inſstructi, & ubique copiâ, numero, ac præliandi commoditate adeò noſstris portẽtioresportentiores & ſsuperiores, ut pro quolibet Hiſspano milite decies centena millia Indorum numerarentur. Vnde ſsi noſstris obſsiſstere, & aditum præcludere cognoviſsſsent, vix multis annis in eorum regionibus pedem figere poſsſsent.
Sed
66
DevsOmnipotens, qui illas (ut ſsæpè diximus) Hiſspanis Regibus | tradere deſstinârat, ipſsoſsmet Indos bellis inteſstinis inter ſse diviſsos, in Mexicano præſsertim, & Peruano Regno, propriâ ipſorũipſorum manu proſstravit:
67
ut contigit in Madianitis ſsub GedeõGedeon, Iud. 7. verſs. 12. mutuò ſse ferro perimentibus, & in PhiliſthęisPhiliſthæis 1. Reg. 14. verſs. 20. & in Ægyptijs, iuxta PropheticũPropheticum Iſsaiæ ſsermonem cap. 19. verſs. 3. ubi Gaſsp. Sanch. num. 7. pag. 206. plura notavit. Et ſsicut
68
tam in his provincijs, quàm in alijs, Hiſspanorum vires, & audaciam ſsupra modum adauxit; ita Indorum cordibus adeò magnum terrorem immiſsit, ut ad equi conſspectum, vel ænei tormenti tronitum, formidarent, & facili invaſsione manus, & colla ſsubmitterent. Non ſsecùs atque
69
SãſoniSamſoni vires reſstituit, & corroboravit, ut de PhiliſthęisPhiliſthæis vindictãvindictam ſsumere poſsſset, Iud. c. 7. & èex contrario
70
AmorrhęosAmorrhæos & Chananæos timidiſssimos reddidit, ut filijs Iſsraël eorum terram dare poſsſset, quam illis iam inde ab Abrahami temporibus pactus erat, ut habetur Geneſs. cap. 15. &
71
Deuter. 2. verſs. 25. ubi Deus ad Moyſsen hæc verba locutus proponitur: Hodie incipiam mittere terrorem atque formidinem tuam in populos, qui habitant ſsub omni cœlo, ut audito nomine tuo paveant, & in morem parturientium contremiſscant, & dolore conterantur. Quibus alia ſsimilia habentur Exod. 23. verſs. 27. & Ioſsue 2. verſs. 9. & 11. & cap. 5. verſs. 1.
Eſst enim exploratiſssimum animum cadere ijs, contra quos Deus pugnat, ut benè proſsequitur Gaſsp. Sanctius in Iſsai. cap. 13. num. 14. pag. 153. & cap. 17. num. 8. pag. 194. Martin. Delrius in adag. ſsacr. 1. tom. adag. 41. pag. 39. Vbi
72
hunc terrorem ei ſsimilem facit, quem vetuſstas, falſso Deorum cultu ſseducta, PanicũPanicum appellabat; de quo Orph. in Panis hymno:
Panicum immittens æſstrum in fines terræ.
Et Pindar. in Nemeis, qui
73
etiam impavidis, & aliàs bello ſstrenuis, cõtingerecontigere aliquãdoaliquando ſsolêre, his verbis inſsinuat:
In Divinis enim terroribus
Etiam filij Deorum fugiunt.
Cum alijs, quęquæ in hanc rem tradũttradunt Angel. Politian. in Miſscellan. cap. 26. Eraſsm. in adag. Panicus caſsus, pag. mihi 933. Lilius Giral. de Dijs GẽtGent. ſsytagin. 15. & Theatr. vitęvitæ hum. vol. 1. lib. 1. pag. 92.
Quo in facto Dei virtus, atque poteſstas mirè conſspicitur;
74
DęmõDæmon quippè non poteſst alicui vires ſsupra naturales ad alios profligandos concedere, ut latiùs probat Martin. Delrius in diſsquiſs. mag. lib. 2. q. 12. pag. 77. & poſst eum Franc. Torrebl. de magia, lib. 2. cap. 13. num. 40. Et hoc ita ut dicimus verum eſsſse, vel ipſsi
75
Indi agnoverũtagnoverunt, quandoquidem ex hac fœlicitate, & proſsperitate Hiſspanorum in bellis, ad agnoſscendam, & ſsequendam fidẽfidem Dei, quem prædicabant, ſse valdè provocari faſssi ſsunt, ut de Nigritis loquens tradit Aloyſs. Cadamuſst. in relation. ſsuar. navig. cap. 16. & 25. & de Careta regulo Terræ firmęfirmæ, poſst Over. Ant. de Herrera in hiſstor. gener. Ind. decad. 2. lib. 1. cap. 10. Vbi
76
illum dixiſsſse narrat, ſse planè agnoſscere, magis à Sole amari Caſstellanos, quàm Indos, cùm eis tot victorias conceſsſserit, & cœli fulmina ad inimicos occidẽdosoccidendos tradiderit, & muſicęmuſicæ artem, quâ languentes amicos levare poſsſsent.
Neque
77
exiſstimet aliquis quidquãquidquam officere, aut detrahere virtuti, & glorięgloriæ, quàm Hiſspani noſstri tot præclaris facinoribus in detegendo, & ſsubigendo hoc Novo Orbe ſsibi compararũtcompararunt, quòd victorias ab illis partas, ut plurimùm, in Dei ſspecialem favorem, & cœleſstium Numinum pręſentiſsimumpræſentiſsimum auxilium referamus. Nam ſsatis ipſsi laudandi videntur, cùm ſse tot, ac tantis periculis impavidis animis ſsemper obtulerint.
Et ut ſsuperiora Divini auxilij teſstimonia & argumenta deficerent, pij omnes,
78
& prudentes Duces, ac viri omnium rerum ſsucceſsſsus, & pręcipuèpræcipuè | bellorum, in quibus fortuna, ut adagiũadagium ait, plurimum dominatur, Deo tribuere debent, ut habetur Iſsai. 14. verſs. 31. Eſsdræ lib. 1. cap. 1. & 2. Paralipom. cap. 16. ubi Hannani Propheta ad Aſsam Regem Iuda inter alia ita ait: Oculi Domini contemplantur ſsuper univerſsam terram, & præbent fortitudinem bis, qui in corde perfecto credunt in eum. Item illud: Hi in curribus, illi in equis: nos autem in nomine Domini ſspem repoſsitam habemus: ipſsi confracti ceciderunt: nos autem erecti victoriam reportavimus: & multis alijs exemplis, & ſacręſacræ Scripturæ locis probat Simon Maiol. in dieb. Canicul. 3. tom. colloq. 2. pag. 361. & ſseqq. Gaſsp. Sanct. ſsup. Iſsai cap. 14. n. 52. pag. 175. & doctiſss. Mart. Delr. in adag. ſsacr. 1. tom. adag. 57. pag. 52. & 53. Ne in execrabilem Aiacis, &
79
aliorum Imperatorum ſsuperbiam incidere videantur, quos PoëtęPoëtæ à ſsuis dextris, & armis victorias præſumẽtespræſumentes, etiam Dijs iratis, & adverſsis inducunt, ut conſstat ex illo Sophoclis in Aiace:
Adiuvante, mi pater, Deo
Victoria potitur ignaviſsſsimus:
At deſstitutus ope Deorum ſscio
Belliq́ue me confido habiturum decus.
Papin. 2. Thebai. de capaneo loquẽsloquens:
Virtus mihi numen, & enſsis,
Quem teneo.
Et rurſsus lib. 10. iactantiùs:
Ades ò mihi dextera tantùm
Tu præſses bellis, & inevitabile numen
Te voto, te ſsolam Superior contẽptorcontemptor adoro
Sic ait, & voti ſseſse facit ipſse potentem.
Et Mezentius apud Virgil. lib. 10. Æneid.
Dextra mihi Deus, & telum quod miſsſsile libro.
Quibus
80
planè longè cordatiùs, & ad rẽrem noſtrãnoſtram accõmodatiùsaccommodatiùs Titus Imper. cum de Iudæis, Ieroſsolymâ captâ, ſse victorem vidêrat, admiratus tantãtantam urbem, tamq́;tamq́ue munitam fuiſsſse ſsuperatam, dixit: Planè Deo adiuvante pugnavimus: ut tradit Ioſseph. de bello Iud. cap. 16. Et ut refert Philoſstrat. lib. 6. de vita Apollonij, propter illam victoriam coronari noluit, quia Divinâ virtute opus illud perfectum eſsſse videbat, non ſsuâ. Sic autem Philoſstr. Finitimæ gentes ob victoriam coronare ipſsum voluerũtvoluerunt: ille verò tali honore indignum ſse eſsſse reſspondit: non enim ſse talium operum auctorem, ſsed Deo, iracundiam contra Iudæos demonſstranti, manus ſsuas præbuiſsſse.
Deniq;Denique
81
cùm dæmonum expulſsio, & IdolorũIdolorum, ſsive OraculorũOraculorum ſilentiũſilentium, & ruina, evidens ſignũſignum Divinæ vocationis, & prædicationis veræ fidei in primitiva Eccleſsia pręſtiteritpræſtiterit, quod ipſsi quoq;quoque dæmones, vel invîti, fateri cogebãturcogebantur, ut vidêre licet apud D. Chryſsoſs. hom. 26. in Matt. Hieron. cap. 9. Matt. Lactan. Firmian. lib. 3. divin. inſst. cap. 23. Niceph. lib. 1. hiſst. Eccl. c. 17. Ruffin. lib. 10. c. 10. & 19. Porphyr. in lib. de elogijs Philoſsoph. Thom. Boz. de ſsign. Eccl. lib. 14. cap. 3. & 4. & lib. 23. cap. 1. Maiol. d. tom. 3. colloq. 1. pag. 307. & Fr. Thom à Ieſsu de proc. omn. gent. ſsalu. lib. 3. cap. 3. pag. 135. ubi notanda oracula, hoc apertè teſstantia, recenſsent, & Nos infrà cap. 13. num. 38.
Sic
82
pariter in his Indijs Occidentalibus, ubi primùm Noſstrorum prędicationeprædicatione Evangelicæ veritatis lumen illuxit, dæmones, & idola eos a Deo miſsſsos declaraunt, ut vidimus ſsupr. hoc lib. cap. 2. n. 49. Et has
83
provincias cõtinuòcontinuò relinquentes, nullum amplius OraculũOraculum reddiderunt, & ab ſspectris, & illuſsionibus ceſſarũtceſſarunt, quibus anteà miſseros indigenas fallebãtfallebant, & deterrebãtdeterrebant: videlicet tenebras diſspelit lux, mendaciũmendacium veritas, & ſanctęſanctæ
84
Crucis ſsignum, magnum illicò ſsilentium dæmonum, magnam fugam induxit, quod ſsemper illis terriſsicum fuit, ut, præter alios, pluribus probat Petr. Fab. lib. 3. ſsemeſstr. cap. 1. pag. 20. ita ut cõmodècommodè
85
hùc Virgilian. illud applicare poſssimus:
Exceſsſsere omnes adytis ſsacriſsq́ue relictis
Dij quibus imperium hoc ſsteterat.
Vt pluribus exemplis ſscitu iucundiſssimis oſtendũtoſtendunt
86
Pet. Martyr in decad. | de Novo Orbe, Gonçal. Ovetus in ſsua hiſst. Ind. lib. 5. cap. 10. Gomara lib. 3. cap. 6. Ludovic. Vives lib. 2. de verit. Fid. Chriſst. quẽquem refert Teatr. vitæ hum. vol. 5. lib. 4. pag. 1468. Hieron. Benzo in hiſst. Ind. lib. 1. c. 27. pag. 119. Thom. Boz. d. lib. 23. cap. 1. pag. 504. & rurſsus lib. 2. cap. 11. pag. 81. & lib. 5. cap. 2. & lib. 12. cap. 21. pag. 143. & lib. 15. cap. 17. pag. 146. Mart. Delr. lib. 6. diſsquiſs. magic. cap. 2. ſsect. 3. q. 3. Thom. à Ieſsu lib. 4. cap. 5. pag. 143. & Torquem. in d. Monarch. Ind. lib. 18. cap. 7.
Vbi inter alia referunt,
87
hoc miraculum cõmunecommune fuiſsſse, ubicunq;ubicunque ColũbusColumbus, & eius ſsocij, & ſsucceſsſsores in his Occidentalibus inſsulis, & provincijs pedẽpedem fixerunt, & ſacroſanctũſacroſanctum Euchariſstiæ SacramentũSacramentum collocarũtcollocarunt, aut ChriſtianęChriſtianæ doctrinędoctrinæ magiſstris uti cœperũtcœperunt; nam continuò dæmones obmuteſscebant, cum anteà frequentiſssima reſpõſareſponſa præſstare ſsolêrent: &
88
terręterræ motus ac tẽpeſtatestempeſtates etiãetiam ceſſarũtceſſarunt, quibus prędictęprædictæ provinciæ ab eiſdẽeiſdem dæmonibus cõquaſſariconquaſſari, & miſserè deformari ſsolebant.
Idem in Sinarum, & IaponiorũIaponiorum regionibus cõtigiſſecontigiſſe narrãtnarrant libri Societ. Iesv, & Fr. Ioan. GõçalGonçal. de Mendoça, & Thom. Boz. ubi ſsup. referentes, dæmones ibi acerbè, & miris cruciatibus obſseſsſsos vexaſsſse, nec inde priùs diſscedere ſsolitos, quãquam obſseſssi iureiurãdoiureiurando firmarent, ſse illis Divinos honores in omnibus præſstaturos; quod ceſsſsavit
89
ubi Chriſsti Sacerdotes in eas provincias pervenerũtpervenerunt, & minis torquêre, ſsanctiſsq́ue verbis dæmones fugare cœperũtcœperunt: ob quod ab incolis in honore maximo habiti ſsunt.
Narrat etiam Fr. Aug. Davila inhiſst. Mexic. Ord. PrędicPrædic. lib. 1. cap. 40. Ant. Herrer. in. d. hiſst. gen. Ind. decad. 3. lib. 4. c. 11. pag. 164. & Fr. Alfonſs. FernãdFernand. in hiſst. Eccl. noſst. temp. lib. 1. cap. 3. in fin. apud
90
CumanẽſesCumanenſes, Sacerdotes eorum, Piaches dictos, in ſpelũcasſpeluncas intrare ſsolitos, & poſst longãlongam invocationem, & magicorum carminum recitationẽrecitationem veluti à dęmonedæmone obſseſsſsos, & conſstrictos in terrãterram cadere, tuncq́;tuncq́ue interrogãtibusinterrogantibus Oracula præbêre. Quod cum intelligeret
92
Religioſsus ille Pat. Fr. Petrus à Corduba, velletq́ue rẽrem hanc penitus aperire, cruce, ſstolâ & aquâ benedictâ munîtus in ſpeluncãſpeluncam cum multis Caſstellanis ingreſsſsus, PiachẽPiachem correptũcorreptum exorciſsmis liberavit, dæmonẽq́;dæmonemq́ue de pluribus interrogatũinterrogatum, & aptè reſpondẽtẽreſpondentem, tandem fateri cõpulitcompulit, ſse miſseros illos eouſq;eouſque ſsuis impoſsturis fraudaſsſse, eorũq́ueeorumq́ue animas in barathrum deduxiſsſse.
De Beato quoq;quoque
93
Fr. Aloiſsio Bertrando, qui maximè ReligionẽReligionem noſtrãnoſtram in his OccidẽtalibusOccidentalibus provincijs amplificavit, & mortuos ad vitãvitam revocavit, aliaq́ue plura miracula edidit, refert Tho. Boz. lib. 5. de ſsign. Eccl. Dei, c. 2. pag. 157. quòd cum incolæ cuiuſdãcuiuſdam vici ad eum cõfluerentconfluerent, nomẽnomen Chriſsto dare parati: interrogati quid eos ad hoc adduceret: reſpõderentreſponderent, in publico quodãquodam atq;atque univerſsali eorum cõventuconventu dæmonem adſstitiſsſse, quẽquem cuncti ſspecie horribili viderũtviderunt, ac dixiſsſse; Quid me adſtãtibusadſtantibus duobus Chriſstianis invocatis? (aderant quippè fortè duo ab Aloiſsio ad fidẽfidem perducti) abripite eos hinc. Vbi hæc dixit, homo quidam ab Aloiſsio miſsſsus, repentè in mediũmedium cõventũconventum proceſssit, & in cõſpectuconſpectu omnium, diſsputatione initâ, dæmonem cõvicitconvicit; quibus actis ex oculis adſstantium evanuit.
Et idem Bozius lib. 12. cap. 21. narrat
94
de B. Ioan. à S. Franciſsco, quòd cum in provincia Mexicana plurima idola Indorum multitudine ingenti vidẽtevidente à pueris Chriſstianis confringi iuſssiſsſset, eâdem die dęmondæmon facie deturpatâ, mẽbriſq́;membriſq́ue mutilatis apparuit Indo cuidam, qui aberat paſsſsuum millibus ſsexaginta, dicens: En, ut à Ioanne malè habitus ſsum: remq́;remq́ue, uti geſsta erat, explicavit, efflagitans, ut adverſsus IoannẽIoannem ſsuam contumeliam ulciſsceretur, ſse ipſsi opẽopem laturũlaturum, docuitq́;docuitq́ue rationẽrationem, quâ flagitiũflagitium perpetraret. Aggreſsius eſst rẽrem Indus, expectatumq́;expectatumq́ue Ioannem per inſsi|dias adortus, prægrãdiprægrandi fuſste percuſssit, aufugienſsq́ue, irrito eventu, & a perſsequentibus nonnullis comprehenſsus, rem detexit, & Christo ſse dedit, ſsic dæmone tanti viri meritis & pietate, templis & famulis ſspoliato.
Loading...