CAPVT IIX. De auctoribus, & argumentis quibus ſsuperior barbariſsimi Indorum titulus inſsufficiens videtur, & qualiter Aristotel. & alij, qui contrarium tenent, accipi debeant?

SVMMARIVM Capitis IIX.

  • 1 Barbaries, & feritas Indorum abſsolutè conſsiderata non præbet iuſstum, & ſsufficientem titulum ad eos debellandos, & ſspoliandos.
  • 2 Auctores plures adducuntur, qui negant, infidelibus ob ſsolam barbariem bellum inferri poſsſse.
  • 3 Dominij eſst capax ſsolùm naturalis, & intellectualis creatura.
  • 4 Homines licèt alicubi multum barbari, ſsylveſstres, & corpore deformes reperiantur, ſsi tamen habent aliquem intellectum, inter creaturas rationales computari debent. Et num. 6.
  • 5 Monſstra omnia hominũhominum rationaliũrationalium reformatis corporibus reſsurrectura ſsunt.
  • 7 Hominum monſstroſsorum variæ ſspecies connumerantur.
  • 8 Homines quantumvis ſsylverſstres, & mõſtoſimonſtoſi, ſsi lumen aliquod rationis habent, doceri, & excoli poſsſsunt.
  • 9 Barbaris, cùm veri homines ſsint, ius gẽtiumgentium ſservari debet, & dominiorum diſstinctio eo introducta.
  • 10 Deus fecit nos, non ipſsi nos.
  • 11 Homini imputari non debet, qua forma, regione, vel docilitate naſscatur.
  • 12 Homines ex natura ſsoli, vel cœli, ſsub quo naſscuntur, animi & corporis temperiem ut plurimùm ſsumunt.
  • 13 Lex quod ſsi nolit, §. qui mancipia, D. de ædil. edict. illuſstratur.
  • 14 Nationem cœlo, & ſsolo fœlicem ſsortiri glorioſsum eſst.
  • 15 Indis ſsi ob barbaram, & ſsylveſstrem vitam bellum inferre liceret, idem licuiſsſse dicendum eſsſset in alijs plurimis nationibus, quæ olim non minus barbaræ fuerunt.
  • 16 Homines initio mundi ſsylveſstrem vitam egiſsſse, & ſsermonis uſsum non habuiſsſse, quidam falsò affirmarunt.
  • 17 Adam fuit ſsapientiſsſsimus, & eloquentiſsſsimus.
  • 18 Cain Adæ filius materialem civitatem ædificavit.
  • 19 Humanum genus ubi augeri cœpit, & in varias regiones dividi, multi homines ſsylveſstrem, & erraticãerraticam vitãvitam egerũtegerunt.
  • 20 Homines quo pacto ad urbes, & ſsociabilem ac politicum vivendi modum reduci cœperint, cum Cicerone, & alijs.
  • 21 Lucretij carmina referuntur de ſstatu, & conditione hominum antiquorum tractantia.
  • 22 Nationes plurimæ barbaræ etiam hodie reperiuntur, quarum comparatione paucæ ſsunt, quæ politicè vivunt.
  • 23 Barbari nominis communem definitionem non ineptè notat Ioan. Boter.
  • 24 Nationes aliæ alijs ſsemper barbaræ viſsæ ſsunt.
  • 25 Anacharſsis apophthegma.
  • 26 Græci, omnes nationes Barbaras, & Barbariam appellabant.
  • 27 Latini Barbari, & Italia Barbaria dicitur à Plauto.
  • 28 Germani, & aliæ quamplures nationes Septentrionales olim non minus feræ, & barbaræ, quàm Indi Occidentales fuiſsſse perhibentur.
  • 29 Saxonum & Hungarorum priſsca feritas, & barbaries.
  • 30 Scytharum quanta fuerit olim ruditas, & barbaries.
  • 31 Scythas cur Horatius profugos & campeſstres appellet.
  • 32 Batavi, qui hodie Hollandi dicuntur, olim nimis truces, & agreſstes reputabantur.
  • 33 Auris Batava proverbium unde?
  • 34 Bæotiorum ruditas, & craſsſsities tanta olim fuit, ut in proverbium abierit.
  • 35 Beodos Hiſspanè cur ebrios appellemus.
  • 36 Aſsiæ præcipuæ provinciæ Phrygia, Myſsia, Caria & Lydia nimis barbaræ erãterant, & plura adagia hoc denotantia.
  • 37 Phryges per anthonomaſsiam Barbari dicti fuerunt.
  • 38 Tibia Barbara quæ?
  • 39 Barbaricarij dicebantur, qui veſstibus Phrygio more acu pictis & auratis utebantur.
  • 40 Lex 1. C. de excuſsat. artiſsic. lib. 10. lex 1. C. de privileg. ſschol. lib. 12. & l. 1. de fabricenſs. in C. Theodoſs. exponuntur.
  • 41 Phrygiones dicti, qui veſstibus auro intextis induebantur.
  • 42 Franjas & FrãjonesFranjones Hiſspanæ voces, unde originem ducant?
  • 43 Turcarum barbaries, & morum feritas maxima eſst, & fuit.
  • 44 Afros, Gallos & Hiſspanos inter Barbaros, & feros collocat Cicero.
  • 45 Hiſspanos antiquos tanquam agreſstes, & inhumanos notat Strabo, & Trogus Pompe. & quare? Et num. 65.
  • 46 Aſsturianorum barbaros mores refert Ammian. Marcellin.
  • 47 Iberi, Cantabri & Galleci, quibus olim moribus fuerint?
  • 48 P. Ioan. Marianæ elegantiſsſsima verba de agreſstibus, & feris moribus Hiſspanorum antiquorum.
  • 49 P. Ioan. Mariana laudatur, & à reprehẽſionereprehenſione Fr. Ioan. à PõtePonte defenditur.
  • 50 Indos non eſsſse veros homines, nec capaces Fidei Chriſstianæ, aliqui falsò, & erroneè principio detectionis Novi Orbis diſsſseminarunt.
  • 51 Indorum primo detectorum feritas effecit, ut illis, & reliquis multa damna inferrentur, & de omnibus in ſsuſsceptione, & progreſsſsu Fidei, & morum politicorum parum ſsperaretur.
  • 52 Indorum natura, & differentia penitius animadverſsa, fidei, & quarumlibet artium capaces reperti ſsunt.
  • 53 Indorum capacitas, & docilitas, & in Fide ſsuſscepta pietas, & progreſsſsus multorum Scriptorum teſstimonijs, & argumentis confirmatur.
  • 54 Indi poſsſsunt dicere multis ex noſstris illud Iob capit. 15. Ergo vos eſstis ſsoli homines, &c.
  • 55 Fr. Iulianus Garces Tlaſscalenſs. Epiſscopus laudatur.
  • 56 Epiſstola F. Iuliani Garceſsij Epiſscopi Tlaſscalenſsis ad S.P. Pauli III. pro Indorum defenſsione piè, & eleganter ſscripta ad litteram ponitur.
  • 57 Indorum parvuli bonam, & ſuavẽſuavem indolem habent, & Hiſspanis pueris dociliores, & frugaliores ſsunt. Et num 63.
  • 58 EvangeliũEvangelium ex præcepto Domini omnibus indiſstinctè gentibus, & nationibus prædicari iubetur.
  • 59 Eccleſsiæ porta nulli eſst claudenda, qui ex fide ſspontanea baptiſsmum petat. Et num. 80.
  • 60 Satanica eſst vox eorum, qui Indos incapaces faciunt ſsalutis æternæ, & quo fine introducta.
  • 61 Indos, qui incapaces eſsſse dicunt, eos parum tractarunt, & agnoverunt.
  • 62 Indis graviſsſsima damna inferũtinferunt, & intulerunt, qui eos eſsſse incapaces affirmãtaffirmant.
  • 64 Indi maiores, quo magis feri, & vitioſsi ſsunt, eo magis ad fidem ſsuaderi debent.
  • 66 Sertorius qualiter deluſserit Hiſspanos cerva fatidica?
  • 67 Hiſspani poſst FidẽFidem Chriſsti receptãreceptam verãveram, & politicam nobilitatẽnobilitatem aſsſsecuti ſsunt.
  • 68 Indi ſsi, ut oportet, in Fide inſstruantur, forte non minores fructus, quàm Hiſspani præſstabunt.
  • 69 Indorum ruditas, & barbaries multis rationibus excuſsatur.
  • 70 Indi Mexicani quibus picturis pro litteris uterentur? & plura de eorum artibus & ingenio?
  • 71 Indi in confeſssionibus ſacramẽtalibusſacramentalibus, & alijs ad Dei cultum pertinentibus qualiter ſse habeant?
  • 72 Romanæ ſsedis cura quanta eſsſse debeat in procuranda Indorum converſsione, & Fidei dilutatione.
  • 73 Vaticinia aliqua Prophetarum referuntur, quibus Eccleſsiæ de remotis | gentibus magnum incrementum promittitur. Et num. 81.
  • 74 Chriſstus Dominus quanta diligentia miſserit D. Thomam, & BartholomæũBartholomæum ad prædicandum Indis Orientalibus.
  • 75 Indi mexicani, & alij quàm faciles ſsint ad Fidem audiendam, & recipiendam.
  • 76 Romanus Pontifex eſst velut Comes ſstabilis exercitus Dei, & Prædicatorum Verbi Divini.
  • 77 Paulus III. Roman. Pontif. pijſsſsimam conſstitutionem edidit pro capacitate, & libertate Indorum, cuius littera refertur, num. 79.
  • 78 Carolus V. Imperat. multa pro ſsalute, libertate, & converſsione Indorum pijſsſsimè ſsanxit.
  • 82 Indi quantumvis barbari, non ſsunt obliti à Deo, qui æqualiter omnium Pater, & Redemptor eſst.
  • 83 Apoſstoli non tantùm ſsapientibus, verùm & Barbarus, ac ferociſsſsimis nationibus prædicarunt.
  • 84 D. Auguſstinus ſscribit, ſse hominibus mõſtroſismonſtroſis oculos in pectore habentibus prædicaſsſse.
  • 85 Indorum barbaries, & ruditas miſserationem potius, quàm punitionem requirit. Et num. 90.
  • 86 Ingenia hominum miſserijs & calamitatibus ſstolida fiunt.
  • 87 Indorum hebetudo, & ruſsticitas ex quo proveniat?
  • 88 Agros & rura habitantes ubique hebetiores ſsunt.
  • 89 Idololatria excæcavit maxima ex parte Indorum ingenia, ſsicut & aliorum, qui eam ſsecuti ſsunt.
  • 91 Educatio recta, & continuata doctrina, quoslibet homines, quantumvis barbaros, cultos & politicos reddere valet.
  • 92 Indis ſsuccenſseri non poteſst, quòd primo adſspectu Hiſspanos, & eorum equos, navigia, litteras, & alia inventa mirati ſsint.
  • 93 Nova quæque, & repentè conſspecta quamvis puſsilla ſsint, communiter admirationem incutiunt, & de cœlo miſsſsa creduntur, cum Seneca, & Tertulliano.
  • 94 Naturale eſst magis nova, quàm magna mirari.
  • 95 Litterarum uſsu non ſsolùm Indi Occidentales, verùm & Orientales, & aliæ nationes caruerunt.
  • 96 Mexicani litterarum loco picturis utebantur.
  • 97 Peruani chordis verſsicoloribus, multis nodis diſstinctis, pro litteris utebantur, & Arithmeticam ſsuo modo peritiſsſsimè callebant.
  • 98 Albani ultra centum numerare neſsciebant, in reliquis, quæ ad urbanitatem, & culturam pertinebant, prorſsus ignari.
  • 99 Thraces ad quatuor uſsque numerare didicerunt.
  • 100 Meletides toto ingenij captu vix ad quinque numerare potuit.
  • 101 Vettones Hiſspaniæ populi, olim, Romanos ambulantes, valdè mirati ſsunt.
  • 102 Eclypſsi Lunæ Indos à Columbo deceptos mirum non eſst, cùm idem fermè militibus Romanis acciderit.
  • 103 Pannonicarum legionũlegionum mirabilis caſsus ex Lunæ eclypſsi contingens verbis Cornelij Taciti recenſsetur.
  • 104 Indi Mexicani, & Peruani compti, & politici erant.
  • 105 Huaynacapac Peruanorum Imperator à debellandis quibuſsdam Indis abſstinuit, quòd nimis ſspurci, & ſsqualidi eſsſsent.
  • 106 Inca Yupanqui cur Chilenſses ſsubigere ſsuo Imperio deſsierit?
  • 107 Hiſspanorum quorundam quanta eſsſset olim ruditas, & ſspurcities?
  • 108 Hiſspani olim capillorum longitudine oblectabantur, & illos, ut leonis iubam ſsine ullo artificio quatiebant.
  • 109 Barbas, & pilos non ſsolum Indi, ſsed plures aliæ nationes expilant.
  • 110 Nationes plures corpora ad effectus varios pingunt, aut tingunt.
  • 111 Britanni præ cæteris corpora radebãtradebant, & glaſsto inficiebant.
  • 112 Martialis epigram. de cæruleis Britannis agens exponitur.
  • 113 Iulij Cæſsar locus lib. 5. de bello Gallico exponitur, & emendatur.
  • 114 Romani Imperatores triumphantes corpora minio illinire ſsolebant.
  • 115 Alphonſsi Aragon. Regis dictum notabile.
  • 116 Zigantes Afri, Hiperborei, Æthiopes, Duci, & Sarmatæ, varijs coloribus copora pingebant. Nationes quædam natura imberbes, ibidem.
  • 117 Ariſstotelis ſsententia, quæ docet Barbaros natura ſservos eſsſse, qualiter accipienda ſsit?
  • 118 Dominium verum rerum ſsuarum habent infantes, pupilli, & furioſsi.
  • 119 Barbaris natura neceſsſsitas ineſst, ut à ſsapientioribus regantur qui tamen Barbarorum commodis magis, quàm ſsuis proſspicere debent.
  • 120 Servitutem Barbarorum quomodo explicet D. Thom. & an à naturali, vel à gentium iure originem ducat.
  • 121 Auctores plurimi recenſsentur, qui agunt de naturali ſservitute Barbarorum ab Ariſstot. conſsiderata.
  • 122 Barbaros poſsſse ut feras venari, & occidi, quomodo, & quando intelligendum ſsit?
  • 123 Ariſstotelis ad infernum damnati, doctrina, legibus, & moribus chriſstianis prævalere non debet.
  • 124 Ariſstot. dum dixit homines barbaros, & ſservos venari poſsſse, forſsitan Alexandro Magno aſsſsentari voluit.
  • 125 Bella ab Alexandro Magno, & Romanis, ampliandi Imperij cupiditate innocentibus illata, non laudantur, nec laudari potuerunt Auguſst. & alijs.
  • 126 Naturalis ratio non patitur, alterum cum alterius iactura locupletari.
  • 127 Mala non ſsunt facienda quamvis inde eveniant bona.
  • 128 Bellorum ſstrepitus, & ſstrages non præſstat congruum medium prædicationi, & converſsioni Barbarorum.
  • 129 Romanorum bella, & Imperium vi, & injuria magis quàm iure & ratione conſstitiſsſse, plurimi tradunt.
HÆc ſsunt, quæ pro fulciendo & defendendo prędictoprædicto titulo, qui ex ruditate, & incapacitate Indorum deſsumitur, magis urgêre, & præſstare videntur;
1
ſsed nihilominus graviſssimi alij, & eruditiſssimi viri reperiuntur, qui eum abſsolutè, & generaliter ſsumptum, parum firmum, & ſsecurum eſsſse arbitrantur. Inter quos caput extulit
2
Epiſscopus de Chiapa, prolixis, & repetitis apologijs, & antapologijs contra Gineſsium Sepulvedam hoc erudite defendens præcipuè in replicat. octavæ obiectionis, & in tractat comprobat. fol. 66. Et in reſsponſsione, quam coram Imper. Carolo V. Barchinonæ fecit adverſsus orationem Epiſscopi del Darien, quæ habetur apud Anton. de Herrera in ſsua hiſstor. gener. Ind. decad. 2. lib. 4. capit. 4. & 5. & idem docet Caietan. in 2. 2. quæſst. 66. artic. 8. ad 2. Vbi deplorat damna ſsub hoc barbariſsmi prætextu miſseris Indis illata, Domin. Soto in 4. diſstinct. 5. quæſst. unic. art. 10. pag. 272. & libro 4. de iuſstitia & iure, art. 2. quæſst. 2. Victor. in relect. de Ind. 1. part. ex num. 20. Gregor. Lop. in l. 2. tit. 23. part. 2. gloſs. 2. col. 2. 3. 6. & 14. Ioſseph. Acoſsta omnino videndus lib. 4. de procurat. Ind. ſsalut. cap. 3. 4. & 5. & lib. 2. cap. 5. Fr. Anton. à Corduba in quæſstionario, Menchaca lib. 1. quęſtquæſt. illuſst. cap. 10. ex num. 4. uſsque ad 14. & in præfa|tione à num. 5. Domin. Bañez in 2. 2. quæſst. 10. art. 3. col. 553. verſs. Arguitur tertiò, Fr. Eman. Roderic. in 2. tomo quæſst. Regular. quæſst. 99. artic. 4. pag. 292. Mich. Salon. in 2. 2. 1. tomo ſsub tractat. de domin. quæſst. 2. art. 1. & 2. Pat. Ludovic. Molina de iuſstit. & iure, tractat. 2. diſsput. 32. per rotam, & diſsputat. 105. verſs. ult. Auctor tractatus Maris liberi, cap. 2. quem refert Seraphin. Freitas de iuſsto Imperio Aſsiat. capit. 3. num. 4. & noviſssimè eruditiſs. Pat. Franciſsc. Suarez, qui poſst hæc ſscripta ad meas manus pervenit in tract. de Charit. diſsput. 13. ſsectio. 5. num. 5. pro cuius opinionis confirmatione, & exornatione ego ex eorundem auctorum mente ſsequentia argumenta conficio, quibus ſsimul contraria convelli videntur.
Primvm,
3
quia licèt fateamur, falſsam eſsſse, & erroneam Gerſsonis, Sylveſstri, Conradi, & aliorum ſsententiam, qui verum dominium rerum, quas occupant, etiam in brutis animalibus conſstituebant, certum quippe eſst, illud tantùm in creaturis rationalibus, & intellectualibus conſsiderari poſsſse, ut docent communiter reliqui omnes Theologi poſst D. Thom. 1. 2. quæſst. 1. art. 1. & 2. & quæſst. 6. artic. 1. & lib. 1. contra Gent. capit. 110. Caietan. ubi ſsup. artic. 1. Victoria. d. num. 20. Soto d. diſstinct. 5. quæſst. unic. artic. 2. & alij relati à Rebello de obligat. iuſstit. lib. 1. quæſst. 7. ſsectio. 1. num. 4. & 5. Negamus tamen
4
hominibus, quantumvis Barbaris & Sylveſstibus, & colore, aut corporis habitudine, vel hebetudine deformatis, ob hanc ſsolam cauſsam rerum ſsuarum dominium adimi poſsſse, quia quamvis in multis ob ſsuam feritatem, & ruditatem bellius aſssimilentur, ut concludunt rationes, & auctoritates in primo argumento contrariæ partis conſsideratæ: interim tamen dum aliqualem rationis uſsum, mentiſsq́ue veſstigium habuerint, dubium non eſst, quin inter creaturas intellectuales, & veros homines cõnumerariconnumerari debeant, ut expreſssè reſsolvit D. Auguſst. lib. 16. de Civitate Dei, cap. 8. ſsic inquiens: Quiſsquis uſspiam naſscitur homo, ideſst, animal rationale mortale, quamlibet noſstris inuſsitatam ſsenſsibus gerat corporis formam, ſseu colorem, ſsive motum, ſsive ſsonum, ſsive quamlibet vim qualibet parte, qualibet qualitate naturæ, ex illo Protoplaſsto uno originem ducere nullus fidelium dubitaverit. Et in Enchirid. ad Laur. cap. 87. & 91.
5
Vbi ſscribit, in die reſsurrectionis reſsurrectura eſsſse monſstra omnia, reformatis membris in decora, cœloq́ue dignam formam.
Idem quoque de varijs alijs
6
ſsylveſstrium, & monſstroſsorum hominum formis ſsentire videtur D. Iſsidor. libro 11. Etymolog. cap. 3. & Simon Maiol. omnino legendus in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 2. pag. 55. & ſsequentibus. Vbi ait,
7
etiam eos, qui uſsu linguæ carêre, vel equinis, aut lunatis pedibus, caudatis clunibus, ſsylveſstibus, hirtis, & piloſsis corporibus, caninis dentibus, labris pendulis, ſstidore terrifico reperti ſsunt, etiamſsi nihil adorent, & eò impietatis, & ſstoliditatis pervenerint, ut humani officij, & ritus obliviſscantur, & propria nomina non habeant, & ſsine veſste, ac fruge, ſsine pecore ac ſsedibus per campos ferarum more reptantes potius quàm incedẽtesincedentes vagentur, ut de Atlantidis, Carmanijs, Arthabatritis, Mantopodis, & alijs ſscribunt, Mela lib. 3. cap. 4. Solin. cap. 32. & 33.
8
Non ideò ſstatim irrationales & belluinos eſsſse cenſsendos, ſsed periculum fieri debêre, an rationis humanæ lumen agnoſscant, cùm poſsſsint ad meliorem frugem, ſsi alliciantur, & edoceantur, converti, & ſsenſsim perſsuaſsi ad rationis plenum uſsum traduci, Vt in Antropophagis (inquit) tam in Orientali, quàm in Occidentali Indicis regionibus hoc noſstro ſsæculo Ieſsuitarum opera factum videmus. Et idem oſstendit ipſse Maiol. eodem 1. tom. colloq. 19. pag. 439. docens, nulla adeò ſstupida | ingenia naſsci, quæ ſsolertiâ non poſsſsint maximum in modum excoli, & ad tantam frugem pervenire, ut maximis ipsâ naturâ ingenijs comparari poſsſsint.
Quo fit,
9
ut prædictis Barbaris, tanquàm proprijs, & veris hominibus naturale & commune omnium hominum ius ſservandum etiam eſsſse videatur, quo inſspecto omnes æquè liberi, & rerum, ac provinciarum noſstrarum domini nati ſsumus, l. ex hoc iure, l. manumiſssiones, D. de iuſstitia & iure, l. libertas 4. D. de ſstat. hom. cum alijs, quęquæ in noſstra ſspecie conſsiderat Domin. Soto. d. lib. 4. de iuſstitia & iure, art. 2. quæſst. 2. & Menchaca dicto capit. 10. num. 4. & 5.
Etenim
10
cùm ſsummus ille rerum Opifex, ac Parens Deus, nos omnes creaverit, non ipſsi nos, ut habetur in Pſsalm. 99. verſs. 3. Nihil
11
illis imputandum eſst, qui altiorem, aut acutiorem mentem arripere non potuerũtpotuerunt, vel meliorem, & elegãtioremelegantiorem formam aſsſsumere, aut hanc, vel illam cœli, aut ſsoli plagam ſsortiri:
12
ex cuius ſsitu, & intemperie multoties animi quoque vitia & morum feritas, aut ruditas generari ſsolet, ut benè docet Ioan. Boëmus de morib. omn. gent. lib. 3. cap. 1. pag. 184.
Et oſstendit
13
Vlpianus in l. quod ſsi nolit. 31. § qui mancipia, verſs. Præſsumptum, D. ędilædil. edict. dum ait. PræſumptũPræſumptum etenim eſst, quoſsdam ſservos bonos eſsſse, quia nationis ſsunt non infamatæ, quoſsdam malos videri, quia ea natione ſsunt, quæ magis infamis eſst. Circa cuius illuſstrationem plura more ſsuo congerit Tiraquel. in l. 7. connub. num. 12 & ſsequentib. & in tractat. de nobilit. capit. 12. per totum, Marcus Mantua in gloſsſsar. iur. claſssi. 17. capit. 32. num. 1. Chaſsſsan. in Catal. glor. mund. part. 2. conſsider. 24. Menoch. de præſsumpt. lib. 1. quæſst. 16. num. 28. & lib. 6. præſsumpt. 58. ex n. 1. Fr. Ioan. à Ponte in convenient. Monarch. lib. 4. cap. 1. pag. 214. & Franc. Iuret. in notis ad Symmach. lib. 1. epiſs. 88. pag. 70.
14
Vbi adducit Ammian. Marcellin. lib. 14. hiſstor. qui cum Simonide Lyrico docet: Beatè perfecta ratione victuro ante alia patriam convenit eſsſse glorioſsam, & Rutil. Claud. lib. 1. itinerar. ubi de Romanorum laudibus agens, ſsic inquit:
O quantum, & quoties poſsſsem numerare beatos Naſsci fœlici, qui meruere ſsolo,
Semina virtutum demiſsſsa, & tradita cœlo Non potuere alijs dignius eſsſse locis.
Secvndò facit,
15
quia ſsi ob ſsolam ſsylveſstris vitęvitæ conſsuetudinem, & ingenij feritatem, ruditatem, ſsive barbariem licêret Indis bellum inferre, & eos in ſservitutem redigere, dominioq́ue & imperio ſsuarum rerum, & provinciarum privare, idem quoque in reliquis ferè univerſsi Orbis nationibus licuiſsſse probandum eſst, ut benè advertunt Doctores ſsuprà relati. Quoniam etſsi
16
falſsum ſsit, atque à Chriſstiana religione alienum, quòd quidam nimis generaliter tradunt, homines ſscilicet initio naſscentis mundi per ſsylvas, & campos erraticam vitam degiſsſse, nec ullo inter ſse ſsermonis, aut iuris vinculo cohæſsiſsſse, cùm ſsacrâ docente Paginâ,
17
Adam, à quo omnes originem ducimus, ſsapientiſssimus, & eloquentiſssimus fuerit, & ſsine dubio non permiſserit poſsteros ſsuos beſstiarum more vagari. Quin potius
18
Cain eius filius materialem etiam civitatem ædiſsticaſsſse legatur, ut obſservat Lactan. Firmia. lib. 6. divin. inſstitut. cap. 10. & eo non relato Card. Bellarmin. tom. 2. contr. 2. lib. 3. de laicis cap. 5. in fine, Maiol. in dieb. Canicul. 4. tom. colloq. 4. pag. 252. & noviſssimè Caliſstus Remirez de lege Regia in initio num. 18. pag. 6.
Adhuc tamẽtamen receptiſssimum, & vulgatiſssimum eſst, & abſsque ullo periculo affirmari poteſst,
19
ſsequentibus ſsæculis, ubi genus humanum augeri, & in varias regiones migrare, & dividi cœpit, ita naturam rerum tuliſsſse, ut ho|mines in agris paſssim beſstiarum more vagarentur, & ſsibi victu ferino, tectiſsq́ue ſsylveſstribus abditi vitam propagarent, nec ratione animi quidquam; ſsed pleraque viribus corporis adminiſstrarent, nondum Divinæ religionis, non humani officij ratio colebatur, nemo legitimas viderat nuptias, non certos quiſsquam inſspexerat liberos, non ius æquabile quid utilitatis habêret, acceperat. Ita propter errorem, atque inſscitiam cœca ac temeraria dominatrix animi cupiditas, ad ſse explẽdamexplendam viribus corporis abutebatur, pernicioſsiſssimis ſsatellitibus,
20
quouſsque ab aliquibus, qui prudentiores, & ſsapientiores eſsſse cœperunt, reliqui rudiores, primò propter inſsolentiam reclamantes, deinde rationem, atque orationem ſstudioſsius audientes, edocti, & perſsuaſsi tandem ſsunt in urbes congregari, ex feris & immanibus mites, & manſsuetos reddi, & ad unamquamque rem utilem, atque honeſstam induci, ut his prope verbis M. Tul. Cicer. ſscriptum relíquit lib. 1. de invent. & in orat. 32. pro P. Sextio, poſst medium, pag. mihi 475. cui conſsentiunt Plutarc. de placit. Philoſsoph. libro 1. capit. 7. Virgil. lib. 8. Æneid. de primis Italiæ gentibus loquens, Horat. in arte Poët. circa finem, Vitruvi. libro 2. cap. 1. Ioan. Boëm. in præfatio. ad lib. de moribus gent. Chaſsſsan. in Catalog. glor. mund. part. 12. conſsiderat. 72. Simancas de Republ. lib. 1. cap. 3. num. 3. 6. & ſsequentib. Tapia de vera hom. nobilitat. lib. 2. pag. 187. colum. 2. elegantiſssimè Ioan. Mariana de Rege & Reg. inſst. lib. 1. cap. 1. Forcat. in l. omnes populi, num. 1. de iuſstitia & iure, Aſsinius in praxi Iudic. tit. de mod. proced. in civil. capit. 2. num. 2. Fr. Ioan. Torquemada in Monarch. Ind. lib. 1. capit. 22. & lib. 3. capit. 1. & 2. & ante omnes
21
antiquiſssimus Poëta T. Carus Lucretius lib. 5. de natur. rerum ſsic inquiens:
Et genus humanum multo fuit illud in arvis
Durius, ut decuit, tellus quod dura creaſsſset:
Multaq́ue per cœlum Solis volventia luſstra
Volgivagam vitam tractabant more ferarum,
Nec robuſstus erat curvi moderator aratri
Quiſsquam, nec ſscibat ferro molirier arva,
Nec nova defodere in terram virgulta, nec altis
Arboribus veteres decidere falcibus ramos.
Quod Sol atque imbres dederant, quod terra crearat
Sponte ſsua, ſsatis id placabat corpora donum,
Nec dum res igni ſscibant tractare, nec uti
Pellibus, & ſspolijs corpus veſstire ferarum,
Sed nemora atque cavos monteis, ſsylvaſsq́ue colebant,
Et frutices inter condebant ſsqualida membra,
Verbera ventorum vitare, imbreiſsq́ue coacti:
Nec commune bonum poterant ſspectare, nec ullis
Moribus inter ſse ſscibant, neque legibus uti,
Quod cuique obtulerat prædæ fortuna ferebat
Sponte ſsua, ſsibi quiſsque valere, & vivere doctus.
Et Venus in ſsylvis iungebat corpora amantum,
Et manuum mira freti virtute, pedumq́ue
Conſsectabantur ſsylveſstria ſsæcla ferarum
Miſsſsilibus ſsaxis, & magno pondere clavæ,
Multaq́ue vincebant, vitabant pausa latebris,
Setigeriſsq́ue pares ſsuibus ſsylveſstria membra
Nuda dabant terræ. nocturno tempore capti,
Circum ſse folijs, ac frondibus involventes, &c.
Quæ priſscorum hominum feritas, & cæca barbaries in aliquibus provincijs & regionibus prius, in alijs poſste|rius, & magis ac minus coli, & temperari cœpit. Plureſsq́ue
22
etiam hodie reperiuntur, quæ vix humanæ rationis uſsum percepiſsſse videntur: ita ut non ineptè dicere potuerit Ioannes Boterus in relatio. univerſs. 4. part. libro 3. pag. 65. admitti non poſsſse eorum Scriptorum definitionem, qui barbaros eos popolos nominant: Quorum mores longè à ratione, & communi hominum vita abeſsſse reperiuntur. Nam ſsi hoc,
23
inquit, ultimum verum eſst, Græci potius, Latini & ſsimiles, qui nunc politicè vivunt, barbari appellandi ſsunt, cùm ij numero pauci diverſsam ab innumeris alijs gentibus vitam agant, quæ adhuc in antiquo illo barbariſsmo perſsiſstunt.
Et reverâ
24
ſsemper illud obtinuit, at aliæ nationes alijs barbaræ videantur, ut iam dudum apud Laërtium lib. 1. de vita Philoſsoph. capit. 9. oſstendit Anacharſsis,
25
qui cuidam obijcienti, quòd eſsſset barbarus: Certè, inquit, apud Athenienſses, ſsed viciſssim Athenienſses barbari ſsunt apud Scythas. Quinimò
26
Græci omnes nationes generaliter Barbaras, & Barbariam appellabant, ut poſst Homer. Platon. & Epinom. obſservat Strabo lib. 14. Et quod plus eſst, Plautus ſsæpè
27
ipſsos Latinos, qui inter prudentiores, & ſsapientiores habiti ſsunt, eodem nomine donat, & Italiam Barbariam appellat, ut eruditè obſservat Lambin. in illud prologi Aſsinariæ. Demophilus ſscripſsit, Marcus vertit Barbarè, & Curculion:
Peſsſsuli, heus peſsſsuli, vos ſsaluto lubens,
Fite mea cauſsa Lydij Barbari,
& Moſstellariæ:
Non enim hæe pultifagus opifex opera fecit Barbarus,
& in Pænulo:
Hoc pingues fiunt auro in Barbaria boves.
Germani
28
etiam, Saxones, & aliæ gentes Septentrionales, ut fuerunt Sarmatæ, Pannonij, Hungari, Poloni, Suevi, Eruli, Ruſssiani, Britanni, Gothi, Alani, & ſsimiles, quæ hodie quantum ſspectat ad humanitatis cultum, meritò nulli natinoni cedunt, plurimas vincunt, adeò ſseræ, & barbaræ non multis ab hinc ſsæculis cenſsebantur, ut forſsan ipſsis noſstris Indis, Æthiopibùſsve deterioris naturęnaturæ viderentur, ut conſstat ex illarum Scriptoribus, & ex alijs, quæ latiſssimè poſst Cornel. Tacit. Strab. Procop. & alios tradit Cœl. Rhodig. lib. 18. lectio. antiq. capit. 21. Thomas Bozius lib. 7. de ſsign. Eccleſs. cap. 4. lib. 10. cap. 13. lib. 20. cap. 7. & lib. 22. cap. 11. & Fr. Thom. à Iesv de procur. omn. gent. ſsalu. lib. 1. capit. 11. pag. 37. & lib. 4. 1. part. capit. 1. Inter quos Seneca lib. de gubernatio. mun. Germani, inquit, errant incertis ſsedibus, ſsunt apud eos perpetuæ hyemes, ſsolum infæœcundum, nullæ ædes, venationibus vivunt, ubicunque nox feſsſsos laboribus deprehendit, cubant ſsub frondibus, aut in ſspeluncis foveiſsvè: non habent domos, ſsed caſsas folijs, & culmis contectas. Incolæ circumaguntur chorizantium more in cõgelatocongelato mari victitantes carne ferina, gens nuda, & pellibus ſsolum ferarum veſstita, & proptereà vilis deſspectaq́ue ab omnibus. Et Fortunat. libro 3. ad Fœlicem Epiſscop. Nannetenſs.
29
ſsic de Saxonibus ab eo converſsis, & manſsuefactis ſscribit:
Mitibus alloquijs agreſstia corda colendo Munere Fœlicis de grege nata ſseges.
Aſspera gens Saxo, vivens quaſsi more ferino Te medicante ſsacram bellua reddit ovẽovem.
Rheginus quoque, qui ſsub annum mlxxv . vixit, idem de Hungaris his verbis ſscribit: Vivunt Hungari non hominum, ſsed belluarum more, carnibus, ut fama eſst, crudis veſscuntur, ſsanguinem bibunt, corda hominum, quos capiunt, particulatim dividentes, veluti pro remedio, devorant; nulla ratione flectuntur, aut miſseratione afficiuntur. Et Eginarthus Caroli Magni ſscriba in eius bita, ſsic de omnibus Germanæ nationibus loquitur: Saxones ſsicut omnes ferè Germaniam incolentes nationes, & natura feroces, & | cultui dæmonum dediti, noſstraq́ue religioni contrarij, neque divina, neque humana iura vel polluere, vel tranſsgredi inhoneſstum arbitrantur.
Cæteri quoque populi ad Boream poſsiti,
30
qui Germanis Orientaliores ſsunt, & ab antiquis communi nomine Scythæ vocabantur, ſsecundùm Strabon. lib. 11. & Diodor. Sicul. lib. 5. cap. 9. eâdem barbarie, & ruſsticitate laborabãtlaborabant, teſste Herodot. lib. 4. qui ſsic ait: Nullæ ſsunt Scythis urbes, nulla mœnia ſstructa, domos ſsecum ferunt ſsinguli, equeſstraſsq́ue ſsunt ſsagittarij, non pane victitantes, ſsed ex pecoribus, pro domibus plauſstra habentes, quid ni imbelles alioqui futuri, & ad dimicandum inhabiles.
Quò reſspexit
31
Horat. lib. 1. Ode 35. dum eos profugos appellat, & lib. 3. Od. 24. dum canit:
Campeſstres melius Scythæ, QuorũQuorum plauſstra vagas ritè trahũttrahunt domos
Vivunt, & rigidi Getæ: Immetata quibus iugera liberas
Fruges & Cererem ferunt: Nec cultura placet longior annua.
Et
32
de Battavis eiuſdẽeiuſdem GermanięGermaniæ populis, qui nunc, ut pleriſsque placet, Hollandi nominãturnominantur, narrat Cornel. Tacit. lib. 20. nimis agreſstes, inelegantes, tetricoſsq́ue fuiſsſse. Vnde natum eſst Proverbium
33
Auris Battava, quod Eraſsmus pro pingui, craſsſsaq́ue, & indocta interpretatur, illud Martial. adducens lib. 6. epigram. 82:
Tu ne es, tu ne ait, ille Martialis,
Cuius nequitias, iocoſsq́ue novit
Aurem qui modò non habet Battavam.
Vbi Domit. Calderin. Raderus & Marcilius plura notarunt, & conducit Lucanus lib. 1:
Vangiones Battaviq́ue truces, quos ære recurvo Stridentes acuere tubæ.
Bæotij
34
etiam, licèt in Græciæ finibus ſsiti eſsſsent, eâ ingenij ruditate, & craſssitie fuiſsſse commemorãturcommemorantur, ut hoc nomine proverbiali ſsigurâ ignavi, ſstolidi, & ſsupini homines notari ſsolêrent & quidquid inſsulſsum eſsſset, ac ſstultum, ide Bæoticum diceretur, iuxta illud Horatij lib. 2. epiſst. 1:
Bæotum in craſsſso iurares aëre naſsci.
Et Plutarch. in comment. de eſsu carn. qui ipſse Bæotus ſscribit, ab Atticis notatos Bæotos tanquam brutos & ſstupidos, ac pingues, tradit plura Eraſsm. in adag. Bæoticum ingenium, & in adag. Bæotiſsſsare, & in adag. Bæotica aures, & Carol. Stephan. in. diction. verb. Bæotica. Vnde
35
non inani coniecturâ dicere poſsſsumus Hiſspano noſstro ſsermone vocem illam Beodos inductam, quâ ebrios, & voraces homines ſsignificamus, 1. 5. tit. 8. part. 7. ut benè obſservat Fr. Ioan. à Ponte in coven. utriuſsque Monarch. lib. 3. cap. 4. pag. 27. quamvis D. Sebaſstian. Covarru. in Theſsaur. ling. Hiſspan. aliam etymologiam comminiſscatur, & Beodo, quaſsi Bevido dictum interpretetur.
In Aſsia quoque
36
præcipuępræcipuæ provinciæ erãterant Phrygia, Myſsia, Caria, Lydia, ut tradit Cicer. in oratio. pro Flacco, quæ tamen, eodẽeodem ibîdẽibîdem teſtãteteſtante, barbariei, feritatis, & ruditatis nomine malè ſsemper audierunt, ita ut non niſsi flagris & verberibus ad doctrinam, & bonos mores allici poſsſsent, quod locum fecit adagijs Phryx verberatus melior, MyſiorũMyſiorum ultimus, Cùm Caro Carizas. Lydus in meridiẽmeridiem, Lydus in planiciẽplaniciem provocas. De quibus optimè agit M. Varro lib. 6. de ling. Lat. Athen. lib. 12. Eraſsm. in. eiſsdem adagijs, Cœl. Rhodig. lib. 2. lect. antiq. cap. 14. Lorin. in Act. Apoſstol. cap. 28. verſs. 1. PuẽtePuente in d. convenien. Monarch. lib. 2. cap. 11. §. 2. pag. 144. & cap. 26. §. 3. pag. 272. Vbi aiunt, has nationes
37
per anthonomaſsiam Barbaras appellatas, iuxta illud Horatij:
Græcia barbariæ lento colliſsa duello:
& Maronis:
Barbarico poſstes auro ſspolijſsq́ue ſsuperbi:
Quod de Phrygia rectè accipiũtaccipiunt interpretes. Ita
38
ut muſsicum quoddam inſstrumentum ab eiſsdem Phrygijs inventum, quo triſstitiæ tempore ute|bantur Tibia Barbara diceretur, quò reſspexit Horatius:
Sonante mixtum tibijs Carmen lyra,
Hac Lydium illis Barbarum.
Et ſsimiliter Imperatores
39
Barbaricarios eos nominarunt, qui veſstibus Phrygio more acu pictis & deauratis utebantur, ut apparet
40
ex. l. 1. de fabricẽſfabricenſ. in. C. Theodoſs. l. 1. C. de excuſs. artif. lib. 10. ubi doctiſssimus Cuiacius l. 1. C. de præpoſs. agent. in reb. & l. 1. C. de privil. ſschol. lib. 12. & obſservat Pancirolus in notitia utriuſsque Imperij lib. 2. capit. 83. ſsol. 173. Donat. ſsup. Virg. 2. Æneid. Briſsſson. & Calinus de verb. iur. verb. Barbaricarij, & Turneb. lib. 5. adverſs. cap. 25. Vbi advertit, hos ipſsos,
41
Phrygiones etiãetiam dictos, quòd Phryges veſstes auro intexere, & acu pingere primi inſstituerint. Quod etiãetiam notavit Alexan. ab Alex. lib. 4. Genial. cap. 8. Polidor. Virgil. lib. 3. de invent. rer. cap. 6. Chaſsſsan. in Catal. glor. mundi, par. 11. conſsid. 34. & D. Sebaſst. Covarru. in d. Theſsaur. ling. Hiſspan. verb. Franjas. Vbi
42
benè conſsiderat, hinc ſsortè apud Hiſspanos vocem Franjas & Franjones originem ducere.
Has & alias plures maioris & minoris Aſsiæ provincias hodie
43
occupant Turcæ, qui etiãetiam tunc, cùm in Scythia pererrabant, & nunc quoque, cum adeò late Imperij ſsui terminos extẽdiſſeextendiſſe cõperiunturcomperiuntur, ita Barbari, & feroces naturâ ſsunt, ut nulla gens magis efferata, crudelis, libidinoſsa, infida, ac truculẽtatruculenta reperiri poſssit, quæq́ue peioribus, & durioribus legibus ac moribus vitam agat, ut poſst Laonicum Calchocondilam, & alios qui de rebus Turcicis ſscripſserunt, benè narrat Fr. Hieron. Romanus in lib. de Republ. Turca, Ioan. Boter. in. relat. univerſs. 2. part. lib. 4. ex pag. 184. Busbequius in relat. ſsuæ legat. ad Turcas, & Simon Maiolus in dieb. Canicul. tom. 4. colloq. 5. pagina 337. cum ſsequentib.
Denique ne in his plus temporis cõteramusconteramus, Afri,
44
Galli, & nos ipſsi Hiſspani olim non minori barbarie, ruditate, & feritate laborare dicebamur, quàm hodie Indi, quos quidãquidam hac tantum de cauſsa ſservos efficiunt; ſsic enim de eis generaliter ſscribit Cicero in epiſst. ad Quint. Fratrem: Quòd ſsi te ſsors Afris, aut Hiſspanis, aut Gallis præfeciſsſset immanibus, ac barbaris nationibus, tamen eſsſset humanitatis tuæ conſsulere eorum commodis, & utilitati ſsalutiq́ue ſservire.
Et de
45
Hiſspanis in ſspecie, præcipuè Aſsturibus, Gallæcis, & Vaſsconibus, agens Strabo. libro 3. geograph. eos agreſstes vocat, & inhumanos eâ ratione additâ, quæ longè magis pro Indis militare videtur, ſsic enim inquit: Agreſstis autem eorum immanitas non ſsolùm ex ipſso bellãdibellandi uſsu, verùm etiam ex alia locorum longinquitate provenit. Longinqua enim ad eos eſst navigatio, longinqua etiam itinera cùmq́ue nullis commiſsceantur advenis, quæ inter homines cõmuniacommunia ſsunt abiecere, & omnem exſsuerunt humanitatem. Et poſsteà eodem lib. immanſsuetos, ſsylveſstres & alienos à moribus humanis eoſsdem Hiſspanos appellat. Idem facit Trogus Pomp. libro 44. ſsuæ hiſst. in ſsine, dum ait: Nec prius perdomitæ provinciæ iugum Hiſspani accipere potuerunt, quàm Cæſsar Auguſstus perdomito Orbe victricia ad eos arma trãſtulittranſtulit, populumq́ue barbarum, ac ferũferum ad cultiorem vitæ uſsum traductum in formam provinciæ redegit. Et Ammian. Marcellin. bella Leptitanorum cum Aſsturibus memorans tempore Imper. Ioviani, & initio Valentiniani, quod fuit anno Chriſsti ccclxiiii. & ſsequenti, ſsic ait:
46
Aſsturiani bis cõterminicontermini Barbari in diſscurſsus ſsemper expediti veloces, vivereq́;vivereq́ue aſsſsueti rapinis & cædibus pauliſsper pacati in genuinos turbines revoluti ſsunt.
Alia quoque ſsimilia
47
de Iberorum, Cantabrorum & GallæcorũGallæcorum moribus reperiuntur apud Cœl. Rhodig. d. lib. 18. capit. 22. & alios, poſst quos noſster Ioan. Mariana
48
lib. 1. hiſst. Hiſsp. cap. 6. ſsic inquit: Veteres Hiſspani moribus fuere rudes ſsanè, & ſsine more, feris propriora | quàm hominibus ingenia, ſsecreti etiãetiam inter tormẽtatormenta tenaces, inquieto animo, corporũcorporum celeritate maxima, dediti religionibus, à ſsapientiæ ſstudijs abhorrentes: tametſsi ingenio maximo, quod tranſslati in alias provincias declararũtdeclararunt, neque mẽtismentis perſspicuitate, neq;neque memoriæ laude, ac ne orationis quidẽquidem copia ab ulla gente ſsuperari. Armis aliquãtoaliquanto adverſsus hoſstes, quàm cõſilioconſilio meliores fuerũtfuerunt, cultu vitæ agreſsti, victu copioſso magis, quãquam exquiſsito vino parciſsſsimo, aquæ ſsæpè potu contenti vitãvitam propagabãtpropagabant: adverſsus ſsontes ſseveri, in advenas humani & hoſspitales. Quæ omnia verba tranſscribere volui, quoniãquoniam priora tãtùmtantùm recẽſensrecenſens,
49
hũchunc noſtręnoſtræ ętatisætatis auctorẽauctorem, iudicio meo graviſsimũgraviſsimum & elegantiſsimũelegantiſsimum, graviter hoc nomine reprehẽditreprehendit Fr. Ioan. à PõtePonte in d. conven. Monarch. lib. 3. cap. 21. pag. 134. Quaſsi propriæ nationi iniuriãiniuriam irrogaverit, eam ruditatis, & feritatis incuſsans. Quod ipſse multis argumentis depellere tentat, cum Alphonſso Matamoros in lib. de Academ. Hiſsp. cùm tamẽtamen cõſtetconſtet eo in capite MarianãMarianam plura de laudibus, quàm de vitijs HiſpanorũHiſpanorum dixiſsſse. Nec verè vitio illa antiqua ruditas verti debeat, quęquæ illi ætati magis quàm gẽtigenti tribuẽdatribuenda videtur, & tũctunc reliquis ferè nationibus cõmuniscommunis erat, ut ex ſsuperioribus patet. Vt omittãomittam hæc eadem, quæ in Mariana notat, & alia longè graviora, ipsũipsum Fr. Ioan. fateri, & Hiſspanis obijcere lib. 1. c. 2. §. 3. pag. 10.
Tertiò
50
pro ſsupradictæ ſentẽtiæſententiæ cõſirmationeconfirmatione, & contrarięcontrariæ reiectione cõſideroconſidero, falſsum utique eſsſse, & ſsemper fuiſsſse, quod quidà primis illis detectionis & cõquiſtionisconquiſitionis huius Novi Orbis tẽporibustemporibus, pravâ ſsuggeſstione diſſeminarũtdiſſeminarunt, videlicet, Indos non ſsolùm barbaros eſsſse, ut aliæ nationes, de quibus diximus, ſsed prorſsus inhumanos, ſstupidos, atq;atque amẽtesamentes, & per mõtesmontes, & agros ferarũferarum more vagãtesvagantes, ita ut vix hominũhominum appellatione digni videri poſsſsent, & omnino incapaces eſsſsent Fidei ChriſtianęChriſtianæ percipiẽdæpercipiendæ, & retinẽdæretinendæ. Etenim licèt
51
aliquid horũhorum primâ facie cẽſericenſeri potuiſsſset, inſspectâ naturâ, & feritate Indorum, qui in primis inſsulis, quas dicũtdicunt de Barlobento, reperti ſsunt, & aliorũaliorum, quos Caribes, & Canibales appellamus, atque hoc colore multa dãnadamna miſseris Indis generaliter à militibus irrogata fuerint, qui eos beſstiarum inſstar tractabant, onerabant, & ſspoliabant, graviſsimũgraviſsimum hac propter impedimentũimpedimentum eorũeorum converſsioni generantes. Re tamen
52
poſsteà maturius, & penitius inſspectâ, & pijs ac religioſsis viris à Regibus noſstris cõmiſsâcommiſsâ, manifeſscõſtititconſtitit, non eſsſse omnes Indos eâdẽeâdem lance trutinandos, cum alij, & quidẽquidem numero plures, politicãpoliticam vitãvitam agerẽtagerent, & pro captu ſsuo proprijs legibus, ac Regibus civiliter gubernarentur, ut in cap. ſseq. dicemus, ac planè nullos adeò uſsu rationis & intellectus carêre, ut ab hominũhominum appellatione, & Fidei prędicationeprædicatione exclude debêrent; quin potius pleroſq;pleroſque eorum, ſsi rectè inſstituantur, faciles admodũadmodum, & ſsupra omnes alias gentes dociles eſsſse ad CatholicãCatholicam FidẽFidem percipiẽdãpercipiendam, recipiẽdãrecipiendam & retinendãretinendam, & ad quaſslibet artes etiãetiam liberales addiſscendas, quas etiãetiam ante HiſpanorũHiſpanorum adventũadventum ſsuo more, ac modo in aliquibus regionibus pluſsquàm mediocriter exercebãtexercebant.
Quod
53
etiam multis exemplis, & argumentis latè probavit pijſssimus in Indos Chiapenſsis Epiſscop. in fine ſsApologięApologiæ fol. 17. & in replicat. 8. ad obiect. Sepulvedæ, Ioſseph. Acoſsta omnino legẽduslegendus lib. 1. de procur. Ind. ſsalu. cap. 1. & 8. 17. & 18. cum multis ſseqq. & lib. 4. cap. 3. 4. 5. & in hiſst. moral. Ind. lib. 6. cap. 1. 8. & ſseqq. Vbi concludit, nullam nationem hominũhominum obſequẽtioremobſequentiorem eſsſse, nullam ſsubiectiorem: eſsſseq́ue Indos, præcipuè Peruanos, & Mexicanos, ingenio nequaquam duro & obtuſso, ſsed potius docili & manſsueto, imitandi quidquid viderint mirè cupidos. In quibus potentiam, & regendi auctoritatem conſspiciunt, nimis venerabundos, dicto citius obſsecundantes. Bonorum, & SacerdotũSacerdotum amatores, & | obedientes factus, opumq́;opumq́ue contẽptorescontemptores, & quód multi minus credũtcredunt, ſsi ſsemel ſseriò, atque ex animo ReligionẽReligionem, virtutemq́;virtutemq́ue ſsuſsceperint, in ſsententia conſstantes. Et
54
quòd fortè multis ex noſstris id dicere poſssint, quod Iob cap. 15. amicis ſsuis dixiſsſse narratur: Ergo vos eſstis ſsoli homines, & vobiſscum moritur ſsapientia, & mihi eſst cor, ſsicut & vobis: neque inferior veſstri ſsum: quis enim ea, quæ noſstis, ignorat?
Idem oſstendit Th. Boz. de ſsign. Eccl. lib. 7. cap. 4. & lib. 8. cap. 5. verſs. 58. ubi de efferatis IndorũIndorum gentibus loquens, quæ per noſstros ad Fidem converſsæ fuerunt, inquit: Ac ſsanè nunc illi populi māſuetudinemanſuetudine, docilitate. Religione, ac bonis moribus nos ſuperãtſuperant, & lib. 10. c. 13. verſs. Hinc ut legimus, ubi per Epiſscopos & Religioſsos viros IndorũIndorum ruditatẽruditatem & feritatẽferitatem emendatãemendatam fuiſsſse commemorat.
Idem tradunt Ioan. Boter. in relat. univerſs. 4. p. lib. 3. pag. 58. 96. & ſseqq. Dom. Bañez in 2. 2. q. 10. art. 10. verſs. Arguitur tertiò, F. Auguſst. Davila in. d. hiſst. Mexic. lib. 1. cap. 30. pag. 109. & cap. 42. Fr. Eman Roderic. in quęſtquæſt. regul. tom. 2. q. 99. art. 4. pag. 292. Fr. Alfonſs. Ferdin. in. hiſst. Eccleſs. noſst. temp. lib. 1. cap. 21. Fr. Greg. Garcia de Ind. orig. lib. 3. cap. 4. §. 5. & cap. 5. & 6. & noviſssimè ac latiſssimè Fr. Ioan. à Torquem. in Monarc. Ind. lib. 11. 12. 16. & 17. per tot. ubi Indos a tarditatis & feritatis nota defendunt, & plurimorũplurimorum facta, leges, mores, & inſstituta recẽſentrecenſent, quæ cum pręceptispræceptis Decalogi, & aliorũaliorum nationũnationum legibus in multis conveniebant, & eos nullo modo ingenij, & Catholicæ Fidei expertes fuiſsſse cõvincuntconvincunt, ſsed, magna ex parte prudẽtesprudentes, ſsubtiles, acutos, pios & religioſsos, & regendi, ac gubernãdigubernandi arte uſsquequaque non imperitos. Idem etiãetiam in ſsua generali huius Novi Orbis hiſstoria paſsſsim præſstat Ant. de Herrera, & præcipuè decad. 3. lib. 2. cap. 18. & ſseq. decad. 4. lib. 10. cap. 1. & 9. lib. 8. cap. 3. lib. 9. cap. 12. ubi politiam, & mores Mexicanorum, lucatanorum, Chiapenſsium, Nicaraguenſsium, & aliorum provinciarum Novæ Hiſspaniæ cõmemoratcommemorat, & decad. 4. lib. 1. cap. 10. & ſseqq. ubi agit de Indis TerræfirmęTerræfirmæ, & lib. 5. cap. 9. ubi de moribus Malucorum, & decad. 5. lib. 4. cap. 1. & ſseqq. ubi de moribus Peruanorum.
Et ante omnes luculenter de eodẽeodem argumento diſsſseruit
55
Reverendiſss. Pat. Fr. Iulianus Garceſsius ex Dominicano Ordine, Primus Eccleſsiæ Tlaxcalenſsis Epiſscopus, qui cùm maximâ religione, & eruditione pollêret, & pluribus annis inter Indos Novæ Hiſspaniæ verſsatus ſsuiſsſset, ac proinde idoneitatẽidoneitatem eorũeorum, & iniurias, quas ſsub prætextu incapacitatis immeritò patiebantur, ſsimul exploraſsſset, & deploraſsſset, piãpiam
56
quondam, & elegantẽelegantem epiſstolam miſsit ad Paul. III. fœlicis recordationis S.R.E.P. anno 1536. in qua multa verè, ac graviter de eorundẽeorundem Indorum moribus, ingenio, docilitate, & in FidẽFidem CatholicãCatholicam propenſsione, & profectione recenſsuit, quam non pigebit candidis & Chriſstianis Lectoribus ob oculos ponere, quoniam maximè ad noſstrum inſstitutum conducit, & cùm à ſsuprà dictis Auctoribus multum laudetur, à Fr. Auguſst. Davila dumtaxat refertur d. cap. 42. ea igitur ſsic habet.
Sanctiſssimo D.N. Paulo III. PõtifPontif. Maximo, Fr. Iulianus Garces Ordinis PrædicatorũPrædicatorum, Epiſscopus primus Tlaxcalenſsis in Nova Hiſspania Indiarum Cæſsaris Caroli, ſsalutem ſsempiternam dicit.
Q circa novellũnovellum gregẽgregem, Eccleſsſsanctæ aggregatũaggregatum, tibi (Beatiſssime Pater) acquiſitũacquiſitum noverim, declarare non pigebit, quatenus exultare valeat ſspiritus tuus in Domino ſsalutare. Et ne pro|logi longâ enarratione, tibi præcipuè, qui tot, ac tantis totius Orbis negotijs providêre debes, faſtidiũfaſtidium generẽgenerem; rẽrem ipſsam in valvis aggredior. Nulla
57
ſsunt obſstinatione orthodoxæ ſsidei infeſsti, aut pervicaces (ut Iudæi, & Mahumetani) IndorũIndorum parvuli. ChriſtianorũChriſtianorum decreta non hauriunt modò, ſsed exhauriũtexhauriunt, ac veluti ebibunt: citiùs hi, & alacriùs articulorũarticulorum Fidei ſseriem, & conſsuetas orationes, quàm HiſpanorũHiſpanorum Infantes ediſscunt, & tenent, quidquid à noſstris traditur. AlũturAluntur intra MonaſteriorũMonaſteriorum ambitũambitum per ſsuas claſsſses, & contubernia per ſscholas & doctriviadoctrina ex ditioribus trecenteni, quadrigẽteniquadrigenteni, quingenteni, & ſsic de ſsingulis ordinatim, ſecundũſecundum magnitudinẽmagnitudinem civitatũcivitatum, & oppidorũoppidorum. Non clamoſsi, non iurgioſsi, non litigioſsi, non inquieti, non diſscoli, non tumidi, non iniurioſsi: placidi, pavidi, diſsciplinati, ad magiſstros obtẽperatiſsimiobtemperatiſsimi, obſsequioſsi ad ſsodales, non queruloſsi, non mordaces, non contumelioſsi, omni prorſsus vitio (quod noſstrates pueruli ſscatent) liberi: ſecundũſecundum quod illa ætas patitur, ad liberalitatẽliberalitatem propenſsiſssimi; utrum uni, vel multis des, nihil intereſst, quia quod uni datũdatum eſst, ſsingulis impartiendum currant. Parcimoni â mirabili, non bibaculi, non guloſsi, ingenitâ, & velut innatâ modeſstiâ, ac diſsciplinâ. SiquidẽSiquidem videri eſst, eos ordinatè, ſeriatimq;ſeriatimque incedentes, ſseu ſsedère, ſseu ſstare iubeantur, ſseu flexis poplitibus proſsterni ad pulvinaria. Præter ſsuum Tlacuali (ſsic enim communẽcommunem eſcãeſcam appellant) poſst panẽpanem, ſseu Tlaxcali, nihil obnixè flagitantes HabẽtHabent enim & noſstrates fructus omnes, ideſst, quorũquorum ſsemina ab Hiſspania allata ſsunt: tanta eſst terręterræ feracitas, ac fœcundia. HabẽtHabent & ſsuos fructus. Iam verò ingenij docilitas ſsupra modũmodum, ſseu cantare iubeas, ſseu legere, ſscribere, pingere, fingere, cæteraque id genus liberaliũliberalium artiũartium, & aliarũaliarum, ad rudimenta omnia perſspicaces, & acutiſssimi intellectus dexteritate ſsingulari, quod præter cœli clementiam, ac temperiẽtemperiem (ut ſępèſæpè mihi animo revolvẽtirevolventi occurrit) pręſtatpræſtat mira in cibo ſsimplicitas ac parcimonia. Cum intra monaſsteria FratrũFratrum ad diſciplinãdiſciplinam arceantur, nulla a maioribus querimonia quæſstióve fit, quòd inæqualiſsparitate tractẽturtractentur, quòd ſseveriùs caſtigẽturcaſtigentur, quod à pędagogispædagogis tardiùs ad domos dimittantur, quòd ęqualibusæquelibus inæqualia, aut imparibus paria demandentur officia. CõtradicitContradicit nemo, nullus obiurgat; ſsed parẽtũparentum cura, ac ſsolertia ad id tendit, ut quàm eruditiſssimus in Chriſstianiſsmo ſsuus natus evadat. Iam verò Eccſsiaſsticus cantus, ſseu organicus, ſseu harmonicus, ſseu rhytmicus abſsolutiſssimè ab eis perdiſscitur: ita ut extranei muſsici non magnopere deſsiderentur. Qui in cãpocampo pugiles exercebantur, campeſstrati vocabãturvocabantur (teſste Auguſst.) quia fœmoralibus eorũeorum pudẽdapudenda velabãturvelabantur, quęquæ cãpeſtriacampeſtria dicebãturdicebantur, & perizomata in litteris ſsacris, Indi Tomaſstli dicunt: Apud quos tanta cura, & verecundięverecundiæ obſservatio, ut in publicũpublicum etiãetiam tantilli infantuli (de Mexico loquor) ſsine Thomaſstli, ideſst, ſsubligari prodeat nemo. ¶ NũcNunc cõtracontra eos, quos de indigenis malè ſsenſsiſsſse, cõperimuscomperimus, dicendũdicendum erit: refellẽdorefellendo vaniſſimãvaniſſimam opinionẽopinionem illorũillorum, qui eos incapaces inſimulãtinſimulant, inculpantq́;inculpantq́ue atq;atque ex Eccleſsiæ gremio abijciendos aſsſseverant. Prædicate (ait
58
Dominus) EvangeliũEvangelium omni creaturæ, qui crediderit, &c. de hominibus planè loquebatur, non de brutis, nullãnullam excipiens gentẽgentem, nullãnullam nationẽnationem excludens, quippè in rete EvãgelicoEvangelico omne piſciũpiſcium genus cõclauſurisconclauſuris Apoſstolis, quibus prędixeratprædixerat: FaciãFaciam vos piſscatores hominũhominum. Nam quod dicit, elegerũtelegerunt bonos, malos foras miſserunt: non de hac militantis, ſsed de illa triũphantistriumphantis Eccleſsiæ piſscatione loquebatur, quãdoquando ſsegregabit oves ab hœdis. Vnde in piſscatione Petri ante paſsionẽpaſsionem retia rumpebantur prępræ multitudine piſciũpiſcium, etiam naviculæ penè mergebantur, ſsed poſst Reſsurrectionem (ait Ioannes) cùm tanti eſsſsent, non eſst ruptum rete, | quia de piſscatione triũphantistriumphantis loquebatur Eccleſsiæ. Multi enim retia militantis EccleſięEccleſiæ piſsces implent, rũpuntrumpunt, & egrediuntur, ſsive hęreſibushæreſibus, ſsive pravis moribus, qui triumphãtistriumphantis retia non intrabunt. Vnde de piſscatione poſst Reſsurrectionem Dominicam numerum determinatum appoſsuit piſscium: quia novit Dominus, qui ſsunt eius (ait Apoſstolus) quia hęchæc retia multi exituri intrant, illa nullus egreſsſsurus intrabit. Lauda Ieruſsalem Dominum (ait Pſsalmiſsta) quia confortavit ſseras portarũportarum tuarũtuarum: benedixit ſsilijs tuis in te. Et ne putaremus in cœlum tantùm centũcentum quinquaginta tres, ideſst, beatorũbeatorum animas: myſsticè uſsque ad decem & ſeptẽſeptem ab uno aſcendẽdoaſcendendo, ac intermedios numerando, is numerus ſsurgit centum quinquaginta tres, quia decẽdecem præceptorũpræceptorum obſservatores, & ſseptenaris numeri in donis Spiritus ſsancti perceptores tantùm intrabunt: quia multi ſsunt vocati, pauci verò electi. Reſstat igitur, ut nulli apertũapertum, quod vidit Ioannes in Apocalypſsi, oſstium claudamus, quia ille, qui habet clavẽclavem David, qui aperit, & nemo claudit, ſsolus novit numerum electorũelectorum in fœlicitate ſsuperna. Nulli ergo hominum, qui
59
ex ſside ſspontanea petat Baptiſsmum, Eccleſsiæ eſst porta claudenda, iuxta Auguſstini ſsermonem 15. de verbis Apoſstoli, CyprianũCyprianum ſsuper hac re citantis. Nullum ergo retrahat, quæſso, ab hoc opera falſsa talium aſsſsertio, qui diabolicis inſstigati ſsuggeſstionibus, incapaces religionis noſstræ aſsſserunt Indos iſstos.
Hæc certè vox
60
Satanica eſst, & dolentis dæmonis ſsuum ſsubverſsum iri cultum, ac ex avariſssimorum Chriſstianorum faucibus erumpens; quorũquorum tãtatanta eſst cupiditas, ut ſsitim eius explêre volentes, rationabiles creaturas ad Dei imaginẽimaginem factas, beſstias, & iumenta eſsſse contendant, nullo alio fine, niſsi ut quibus illarũillarum cura cõmiſſacommiſſa eſst, nulla ſsit liberandi eas èex rabidiſssimis minibus cupiditatis ſsuæ: quin potius illarũillarum obſsequio uti pro arbitrio permittant. Quis enim tam impudẽtiimpudenti animo, ac perfricatâ frõtefronte incapaces fidei aſsſserere audet, quos mœchanicarum artium capaciſssimos intuemur, ac quos etiam ad miniſsterium noſstrorum redactos bonębonæ Indolis, fideles & ſsolertes experimur?
Etſsi quando (Beatiſssime Pater) tua ſsanctitas aliquem Religioſsum
61
virum in hanc declinare ſsententiam audierit, etſsi eximia integritate vitęvitæ, vel dignitate ſsulgêre videatur is: non ideò quicquãquicquam illi hac in re præſstet auctoritatis, ſsed eundẽeundem parũparum, aut nihil inſsudaſsſse in illorum converſsione certo certius arbitretur, ac in eorũeorum addiſscenda lingua, aut inveſstigandis ingenijs parũparum ſstuduiſsſse perpendat. Nam qui in his charitate Chriſstianâ laborarunt, non fruſstrà in eos iactare retia charitatis affirmant: illi verò, qui ſsolitudini dediti, aut ignaviâ præpediti, neminem ad Christi cultum ſsuâ induſstriâ reduxerunt, ne inculpari poſssint, quod inutiles fuerint, quod propriępropriæ negligentiæ vitium eſst, id infidelium imbecillitati adſscribunt, veramq́ue ſsuam deſsidiam falſsæ incapacitates impoſsitione defendunt, ac non minorem culpam in excuſsatione committunt, quàm erat illa, à qua liberari conantur.
Lædit
62
namque ſsummè iſstud hominum genus, talia aſsſserentium, hanc IndorũIndorum miſserrimam turbãturbam; nam aliquot Religioſsos retrahunt, ne ad eoſsdem in Fide inſsruendos proſsiciſscantur.
Quamobrem nonnulli HiſpanorũHiſpanorum, qui ad illos debellandũdebellandum accedũtaccedunt, horũhorum freti iudicio, illos negligere, perdere, ac mactare, opinari ſsolent non eſsſse flagitiũflagitium. Vnde apparet, quòd hoc Satan ille, humani generis hoſstis, in lucis AngelũAngelum tranfiguratus invenit, ut gentium illarũillarum differendo ſsidem, ſsibi exhibitum cultũcultum conſservet. Nunc verò de horum ſsigillatim hominum ingenio, quos vidimus ab hinc decennio, quo ego in patria cõverſatusconverſatus, eorũeorum potui perſspicere mores, ac ingenia perſscrutari, | teſstiſsicans corãcoram te (Beatiſssime Pater, Qui Christi in terries Vicarium agis) quod vidi, quod audivi, & manus noſstræ contrectarunt de his progenitis ab Eccleſsia, per qualecunque miniſsterium meum in verbo vitęvitæ, quod ſsingula ſsingulis referendo, ideſst, paribus paria. Rationis optimęoptimæ compotes ſsunt, & integri ſsenſsus & capitis; ſsed
63
inſsuper noſstratibus pueri iſtorũiſtorum, & vigore ſspiritus, & ſsenſsuum vivacitate dexteriori in omni agibili, & intelligibili præſstantiores reperiuntur. De maioribus,
64
quod barbarâ feritate, ac crudelitate ultra humanum modum fuerint, audivi: utpotè antropophagi, ideſst, humanarum carnium voratores, truces, ac cruenti: ſsed quanto crudeliores, & immaniores ſsuêre, tanto acceptius Deo holocauſstum offeretur, ſsi benè convertantur: cuius pars maxima nos ſsumus, ſsi tales erga eos extiterimus verbo, & exemplo, manu, linguâ, quales eos nobis, ſsi in ſsimilem caſsum incidiſsſsemus, voluiſsſsemus habêre. Lucrifacere animas eorum laboremus, pro quibus Christvs fudit ſsanguinem. Barbariem eis, & idololatriãidololatriam obijcimus,
65
quaſsi meliores habuerimus patres noſstros àquibus ductamus originẽoriginem, quouſsque B. Iacobus Apoſstolus eiſsdem prædicavit, eoſsq́ue ad Fidei cultum convertit, ex peſssimis optimos reddens: unde tot clariſssima Martyrum, Doctorum, & VirginũVirginum lumina emicuerunt, quos hîc longum eſsſset, & non neceſsſsarium recenſsere. Quis dubitat, durante ſsæculo, multos ex his ſsanctiſssimos futuros, & omni virtute conſspicuos? Numquid Sertorio
66
apud Hiſspanias res agẽteagente, ſsubmiſsſsa eſst cerva, quæ fatidica putaretur? Ecce cervam, ideſst, brutum animal Hiſspani prophetiſsſsam, ideſst, fatidicam, ac Deam adorabant. Feritas Hiſspanorum quondam tanta erat, ut Silius Italicus ex Italica Bethicæ civitate oriundus, dicat de maioribus ſsuis eulogium inclytum:
Prodiga gens animi, & properare facillima morte:
Namque ubi tranſscendit ſstorentes viribus annos,
Impatiens ævi, ſspernens veniſsſse ſsenectam
Et fati modus in dextra eſst.
PRSS
Viriatus ille, quem teſste Iuſstino (de Gentilitate loquor) Hiſspania habuit clariſssimum Ducem, paſstor erat armentarius. At poſst
67
Chriſstianiſsmum ſsuſsceptum, cum fide veram nobilitatem hęreditatehæreditate poſssidemus, tot milites, tot Duces præclariſssimos, quibus & Roma Imperatoribus uſsa, mirũmirum in modũmodum crevit, ac in id, quod de ea audivimus, provecta eſst. Si tam
68
inculta, & vepribus errorum obſsita Hiſspania ante Apoſstolorum prædicationem, poſsteà tales fructus, ſsive in ſsæculo, ſsive in Eccleſsia parturivit, quales futuros nunquam antè credidiſsſsent, quia hæc mutatio dexterędexteræ Excelſsi: dent mihi tales pro eodem Omnipotentis Dei, ac Domini liberatoris cunctorum auxilio, favore, & patrocinio, mirabilẽmirabilem fortaſsſse Indorum populum in hoc Novo mundo reperto futurum. Numquid (ait Iſsaias) abbreviata eſst manus Domini, ut ſsalvare nequeat? Quo tempore Sertorius in Hiſspania apud ſsemiferos homines Romanorum Dux erat, litteras Hiſspani, & Græcas & Latinas noverant, ab his nationibus ſsubiugati: verũtamenverumtamen eſst, quòd ſsi Hiſspania proprias vires agnoviſsſset (ait Trogus) nunquãnunquam Romanis colla dediſsſset: litteras ergo Hiſspani didicerant, nec eorum linguam minus callebant, & ſsemibarbari adhuc erant. Quid mirum,
69
ſsi miſselli iſsti in extremo terrarum margine conſstituti, nullo cultorum hominum commercio, nullas uſsque hodie litteras aſsſsecuti, belluarum inſstar eſsſsent, nullum animal habentes pro vectura, ipſsi aſselli bipedes omnia ruri, domiq́ue vectitarent, nullâ exterorum hominum notitiâ, nullo cultu, aut victu, aut veſstitu, alijſq́;alijſq́ue humanęhumanæ vitęvitæ ornamentis præditi, nullo litterarum | commercio, nullo vehiculorum, aut navigiorum uſsu, inculti eſsſsent, ac pené barbari. Si omnibus ijs præditi Hiſspani, tales priſsco tempore extitêre, quid de his deſsperandum, cùm de nobis a noſstris minimè deſsperatum ſsit, cùm in ea regione tam illuſstres viri evaſserint in utroque homine? Ecce ſsic benedicetur omnis homo, qui timet Dominum, ait Pſsalmiſsta, & ſsequitur: Et videas ſsilios ſsiliorum, qui ſsunt homines Novi mundi indigenęindigenæ, qui Fide, & virtutibus eos, quorum ſsunt miniſsterio, ad Fidem converſsi, fortè ſsuperaturi ſsunt. Et quoniam eos penitus
70
litteras non didiciſsſse prędixerimprædixerim, palinodiam cano: pingebant enim, non ſscribebant, ideſst, non litteris, ſsed imaginibus utebantur, ſsi quid abſsentibus ſseu tempore, ſseu loco memorabile vellent ſsignificare. Quod & Lucanus inſsinuat in hęchæc verba:
Phœnices primi, famæ ſsi creditur auſsi,
Manſsuram rudibus vocem ſsignare figuris,
Nondum flumineas Memphis contexere Biblos
Noverat, & ſsaxis tantum volucreſsq́ue feræq́ue,
Sculptaq́ue ſservabant magicas animalia linguas.
Nunc verò tãtatanta eſst ingenij eorum fœlicitas (de pueris loquor) ut & Latiné, & Hiſspanè ſscribant, noſstris pueris elegantiùs: Latinè ſsciant, atque loquantur non minùs quàm noſstri, qui ſse eius rei ſstudio dedidêre. Confeſssiones
71
ab eis ſsunt, quæ vel maximè novellis in Eccleſsia difficultatem aſsferunt, & arduitatem pręſeferuntpræſeferunt, ubi fides pręcipuumpræcipuum locum tenet, cùm ſsecreta cordis extrinſsecùs revelentur, ac alteri pandantur lapſsos humani, & peccata non minori perſspicuitate ac veritate, quàm a Chriſstianis natis (ne dicam propenſsiori) earumq́ue frequẽtiâfrequentiâ gaudent, imò aliqua vel minus enucleata, vel a confeſsſsoribus forſsan non intellecta, quæ ſsemel cõfeſsiconfeſsi ſsunt, examuſsſsim repetere ſspontaneè non verentur columbinâ ſsanè ſsimplicitate; ita ut quoad confeſssiones apud illos totus annus habetur, ut Quadrageſsima inter noſstros, diſsciplinas ordinarias & à pueris, ideſst, flagella, non modò renuentes, ſsed & ultrò ſsuſscipientes, clam tẽporetempore & loco, ultra communes, quęquæ fiunt in die Veneris ſsancti, & omnibus ſsextis ſserijs anni. Quodq́ue adhuc difficilius exiſstimatur à noſstris (qui nec in abijciendis quidem concubinis dicto pareant prælatorum) tãtâtantâ facilitate uxorum pluritatem abijciant, quas in paganiſsmo habuerunt, unicâq́ue continẽticontinenti, ut miraculi inſstar ſsit. Furta, quorum confuetudo (de parvulis loquor) genti innata eſst, apertiſssimè pro confeſssione accuſsant. Non reſstitutionem recuſsant, aut procraſstinant. Conſstruunt Eccleſsias magnas, quas armis Regijs adornant, conventus FratrũFratrum protectorũprotectorum ſuorũſuorum, & domos devotarum mulierũmulierum ab Imperatrice domina Eliſsabeth miſſarũmiſſarum, quibus bono animo dant ſsuas ſsilias, ſsicut Fratribus filios, ut ex ipſsis quantocius ſsancta Eccleſsia augeatur. Cum indigent aquâ, ad Fratres cum oblationibus veniunt, proceſssiones petunt. IdẽIdem ſsimiliter faciunt pro pueris infirmis, petentes EvangeliũEvangelium ſsibi dici, & manus ſsacras ſsuper ipſsos imponi. Cum infans naſscitur, ad Sacramentum Baptiſsmi ſuſcipiendũſuſcipiendum à patre, vel matre portatur, & quando moritur ad Fratres cõcurruntconcurrunt, ut ſsepeliatur. Cùm vir ſscit, uxorem non Chriſstianam, illam ad Baptiſsmum ducit, & mulier virum, ut deſsponſsentur ad modum Chriſstianorum, & pater filium, mater ſsiliam, frater ſsratrem, & vicinus vicinãvicinam. Quo circa quęquæ per me ipſsum, & à ſsidedignis Religioſsis perſsonis de fide, & moribus iſstorum acceperim, compendio dicam.
Rogatus quidam, cur extra tempus QuadrageſimęQuadrageſimæ conſsiteri vellet? reſpõditreſpondit: Se ægritudine preſsſsum ſspopondiſsſse conſseſssionem Deo, ſsi evaderet, ideò voti reum conſsiteri debere.
Item alius, ad quid tam citò confeſssionem repeteret, à confeſsſsore rogatus, qui ſsciret, eum paulò antè alij confeſsſsum: reſspondit: Verùm equidem eſsſse; ſsed quòd confeſsſsorem eum non plenè intellexiſsſse, ſsuſspicaretur, repetere ſse velle confeſssionem: inſsuper & poſsteà nonnullorum recordatum fuiſsſse peccatorum, quæ faſsſsus anteà non fuiſsſset.
Petrus quidãquidam, & Iacobus Neophiti ex primoribus eorum, poſst confeſssionem SacramentalẽSacramentalem, imaginariâ viſsione, duas vidêre videbantur vias: olidãolidam alteram, alteram odoramentorum, atque roſsarum refertam: contemplatoſsq́ue Magdalenam & Catherinam; quarum ſsimulacra ex pictura didicerant, fœtida dicentes, quam antea tenebatis, via eſst; roſsarum ſspiramine odora, quam ſsequimini poſst BaptiſmũBaptiſmum. Quod in conſspectu decem millium animarũanimarum animoſso & ferventi ſsermone referentibus, multi Baptiſsmum petierunt.
Quâ nocte Salvator noſster, ſsecundùm EccleſięEccleſiæ repręſentationemrepræſentationem, natus eſst: Gloria in excelſsis Deo à cantantibus linguâ ſsuâ auditum eſst à pluribus. Cùm tamen hymnus iſste tunc in eorum linguam converſsus non eſsſset, ut pòſst: unde arguitur, non humanâ induſstriâ, ſsed Divinâ virtute miraculum accidiſsſse.
Anhelanti cuidam violentiâ cõprimerecomprimere puellam, ait illa: Numquid non Chriſstianus es tu? Cui reſpõdentireſpondenti, ſsum: hoc quod agis (addidit illa) Chriſstiana pietas prohibet. Quo audito, ille ab inCœpto protinus reſsilivit.
In quadrageſsima admonitus pro Religione haberi ieiunium, cùm ægritudine laboraret, nullo modo perſsuaderi potuit à Chriſstianis, ut carnibus veſsceretur.
In confeſssione ſse accuſsavit eorum quidam quòd cùm propriãpropriam cognoſsceret uxorem, alterius, cuius ardebat deſsiderio, recordatione fuerit voluptuoſsâ allectus.
Rogatus fuit a quodam religioſsus quiſspiam, utrum orare deberet in ſsacris myſsterijs, an ceſsſsare, atque attentius Verba Divina auſscultare?
Alius ſsimiliter audito, quòd Iudas inconfeſsſsus, & impœnitens laqueo vitam finiverit, ait confeſsſsori: Ego ſsum Iudas, qui etſsi confeſsſsus fuerim, non integrè tamen, ideò confeſssionem repetendam putavi.
Duo alij ex rubore peccatum peſsimũpeſsimum in cõfeſsioneconfeſsione occultãtesoccultantes, nimiâ ægritudine preſssi, faſssi Sacramentaliter crimẽcrimen, cõpunctioniscompunctionis, & lacrymarũlacrymarum imbre perfuſsi, utroq;utroque morbo abſsoluti sũtsunt.
Chriſstiana eorũeorum, maritũmaritum GentilẽGentilem ſsortita, rogat, num Baptiſsmum acceperit, illo abnuente? , debitum imò indebitũindebitum maritale negat, quouſsque lovacro ſsancto perfuſsum viderit.
Plures confeſssi ex eis non abſsoluti, vel quia in fornicatione erãterant, vel quia reſstitutionem procraſstinarent, quãtociùsquantociùs adimpleto confeſsſsoris pręſcriptopræſcripto recurrunt, & ſse repræſsentant pro abſsolutione: quod, mcâ opinione, fidei non exiguum argumentum eſst.
Si cõfeſsioconfeſsio eiſsdem ex occupatione confeſsſsoris, aliáve cauſsa denegatur, dolent, flent, gemituq́ue oſstendunt Sacramenti famem, ſsitimq́ue iuſstitiæ.
Pluſsculi poſst BaptiſmũBaptiſmum petunt baptizari, quibus, cùm Chriſstianâ religione id non licêre, dicatur, reſpondẽtreſpondent: Scimus id quidẽquidem, ſsed tunc non credidimus aut verba baptizatoris non intelleximus.
Martinus vocabatur, qui in extremis paulò antequàm decederet, aſssiſstenti matri ait: Cede parens, nonne vides fraters advenire cum Cruce, & Dominam quondam per magniſsicam lineam mihi Roſsarij offerentem?
Cùm in Thecoacan agerent Chriſstiani in hoſspitio primùm, eſsſsentq́ue aliò profecti, ait quidam eius oppidi indigena ſsocijs: Nunc maximè Chriſstianâ religione fratres vivendum eſst, cùm ſsoli ſsimus, & teſstes Fidei noſtręnoſtræ Chriſstianos non habeamus.
Sed dices, nullo teſste res geſsta probatur, quaſsi & teſstes ipſsi mentiri non poſssint. Rurſsum in iudicio humano res eſst nullius ponderis, aut momenti. Quaſsi verò ſsuper hoc humanum iudicium requiramus, & non DivinũDivinum potius admiremur, quo velit Omnipotens in novo naſscentis EccleſięEccleſiæ ceſspite, fructũfructum promittere, ac miracula ſsuſscitare, quęquæ apud Sanctos, quos ab antiquo veneratur Eccleſsia, penitus floruere. Suffragatur tamen huic nationi, maximè hic mos duplici de cauſsa: tenuitate victus, vilitate, & ſsimplicitate veſstitus, humilitas & obedientia genti innata, quibus nullęnullæ regiones mundi abundant ſsicut iſsta.
Quia explicuiſsſse videor,
72
Beatiſssime Pater, quęquæ mea dicere, quęq́uequæq́ue tua audire intererat, ſsuper emporio Indico, ideſst, earum commercio rerũrerum, quæ Creator, & Plaſsmator omniũomnium ſsuâ providentiâ præparaverat in termino iam labentis ſsæculi, in quo fines ſęculorũſæculorum devenerunt; reliquum eſst, conteſstari Sanctitatem tuam, Paule Beatiſssime, Doctor Gentium, ne tantam nactus occaſsionem, ſsegnitiei, aut torpori locum des: quominus id agas, ut omnes nos commonefacias, exhorteris, excites, atque promoveas, ne in tam excelſsi Opificis opere dormitare, ſsed vigilare, & non ſsegniter agereſs tudeamus. Hoc tibi ipſsi imprimis perſsuadeas, Sanctiſsſsime Pater, velim, ex quo Evangelij veritas in mundum effulgere cœpit, ideſst, noſstra ſsœlicitas declarari, quoque Dei in filios per gratiam liberationis adoptati ſsumus, poſst promulgatam per Apoſstolos duces, ac præceptores noſstros ſsalutis viam, nihil unquãunquam penſsi maioris (quod ſsciam ego) in Eccleſsia extitiſsſse Catholica, quàm hæc apud Indos talentorum diſspenſsatio. Si enim pro caducis fragilibus huius miſseræ vitæ rebus tantopere laboramus, quanto magis niti debemus univerſsi, te duce, Paule Beatiſssime Pater, ne oblatam in pręſentiarumpræſentiarum opportuniſssimam benè gerendęgerendæ rei facultatem deſsidiâ, ac negliagentiâ noſstrâ perdamus? Videant univerſsi in Apottolico pectore nihil gratiùs inſsidere, quàm huic tanto negotio vi omni, & niſsu, nutu, voce, voto, te velle fideles tuos excubare, adeſsſse, vigilare. Quâ parte nobis Verbi oſstiam (ut ait Apoſstolus) apertum eſst, illuc plurimos operarios deſstinare, quò in ſsœcundo huius IndięIndiæ ceſspite centeno conſsurgat ſspica fructu, quęquæ divitem ſspem alat, charitatem augeat, ſsidem ſsuſstentet. Tanto idololatras alacriori animo & ampliori ardore certemus ad noſtręnoſtræ profeſssionis vexilla colligere in Aſsia, quanto Turcarum in Europa ſęvitiamſævitiam in noſstros amplius cernimus debacchari. Hinc aurũaurum eruamus ex viſsceribus ſsidei IndorũIndorum, iſstud aurum mittamus in ſsubſsidium militum noſstrorum, longè ampliores ab India terminos à diabolo arripiamus, quàm ipſse cum Mahumetanis ſsuis nobis ſsubducat ex Europa. Duplici dæmonum muros ariete quatiamus, ut hinc ab eorum poſsſseſssione antiqua indigenas eruamus, & iſstinc auro eruto, eoſsdem ab Europæ finibus excludamus. Promoveantur, Rex Christe bone, fidelium tuorum termini,
73
Iſsaiæ vaticinium impleatur iam. Ecce iſsti de longè venient: ecce illi ab Aquilone, & mari: & iſsti de terra Auſstrali. Laudate cœli, & exulta terra: iubilate montes laudem: quia conſsolatus eſst Dominus populum ſuũſuum: & pauperũpauperum ſsuorum miſserabitur. Et dixit SiõSion: Derelinquit me Dominus, & Dominus oblitus eſst mei. Et infrà: Leva in circuitu oculos tuos, & vide; iſsti congregati ſsunt, venerũtvenerunt tibi. Ego vivo (dixit Dominus) quia omnibus his velut ornamẽtoornamento veſstieris, & circũdabiscircundabis tibi eos quaſsi ſpõſaſponſa: quia deſserta tua, & ſsolitudines tuętuæ, & terra ruinæ tuæ nunc anguſsta erũterunt pro habitatoribus, & lõgèlongè fugabũturfugabuntur, qui abſsorbebant te. Si tantâ diligentiâ
74
DũsDominus leſsus Chriſstus, Deus ac liberator noſster, Thomam Indos | adire perſsuadet renuentem, ac dicentem: quocunque mitte me, pręterpræter quãquam ad Indos: & BartholomęumBartholomæum, qui ibîdem dęmonesdæmones mirabiliter torſsit, Indoſsq́ue ad Fidem convertit, eorum divitias reſspuens, ac Fidei Evangelicæ potiores auro fodinas, quas ſsequerentur, oſstendit: & te, ſsanctiſssime Pater, Imperatorem tuum Deum imitari, ęmulariæmulari, comitari convenit, cùm illum milites ſsuos Apoſstolos in Indos deſstinantes, ac penè urgentem videas. Sed dices: Non credent IdololatręIdololatræ Christo, non parebunt Evangelio. Crediderunt (inquit in geſstis Apoſstolicis Lucas) prædicante Paulo, quotquot prædeſstinati erant à Deo ad vitãvitam ęternamæternam. Nullus certè non credidit ex prædeſstinatis. Quàm
75
verò libenter Fidem ſsuſscipiant, prædicatores revereantur, & audiant, Eccleſsias ędificentædificent, religioſsis ſsubdantur Indi iſstius Novæ HiſpanięHiſpaniæ, teſstes ſsumus omnes, qui inter iſstos verſsati ſsumus: de valde autem diſstantibus ad huius provinciæ terminis, à venerabili Patre Fratre Bernardino de Minaya, nunc Priore ſsancti Dominici huius civitatis Tenuxtitlan, ſsec Mexico, verũverum habemus teſstimonium, qui cum duobus ſsocijs religioſsis uſsque in Provinciam de Nicaragua, viam trecentum leucarum, & ampliùs peragravit, idololatras docẽdodocendo, idola confringendo, & cõburendocomburendo, vexilla Regis ChritiChriſti erigẽdoerigendo, & Eccleſsias fundando. Ad quæ omnia libẽtiſsimoslibentiſsimos & promptos Indos (qui nunquam viderant Religioſsos prædicantes eis) invenit: Baptiſsmum ſspontaneè petentes, cum laureolis roſseis, cibo, & potu ei obviantes, viaſsque ampliãtesampliantes, atque tergentes, & ſsuo modo cum gratiarum actione dicentes: Benedictus, qui venit in nomine Domini. Stabilem quippè
76
Comitem (quem Reges ſsæculi appellant) te ſsupernus cœæleſstiſsq́ue Rex conſstituit, ut circa ſstationem tuãtuam pervigil ſsemper inſsiſstas, hûc tamen, & illûc, ubi maior neceſssitas poſscat, trãſmittendostranſmittendos milites, ac comites tuos, veſstimentaq́ue, & alimenta gregarijs tuis diſstribuere debeas, ne ſsi ſstipendiorum inopiâ, equitum, peditumq́ue penuria res militaris ſsegniùs agatur, minuſsq́ue procedat, Imperatori culpa adſscribatur, id te agẽteagente, ut confidimus, coronam (ſsicut par eſst) reportaturo beatam.
Hactenvs epiſstola Epiſscopi Tlaxcalenſsis, cuius & aliorum auctoritas, & fida relatio eiuſsdem Romani Pontificis Pauli III. piam ſsolicitudinem excitavit,
77
ut peculiare deplomate Indorum capacitatem, & libertatem aſsſsereret. Diviniq́ue, & humani iuris non ſsecus ac nos, & reliquas Europæ, ſsive antiqui Orbis nationes participes eſsſse definiret. Idemq́ue
78
Pijſssimus, & Catholiciſss. Imp. Carolus V. pluribus legibus, edictis, & ſschedulis declaravit, contrarias abrogans, quæ illorum ſervitutẽſervitutem, aut vexationem quovis modo permittere videbantur, ut conſstat ex ijs, quæ ſcribũtſcribunt Hieron. Benzo in hiſst. Amer. lib. 1. cap. 17. & ſsequen. Ant. de Herrera in hiſst. gener. Ind. decad. 1. pag. 323. & 367. & decad. 2. pag. 7. 19. 91. 118. & 114. & decad. 3. pag. 312. & decad. 4 pag. 299. & 270. & ſseq. & alibi paſssim, & Fr. Ioan. à Torquem. in Monarch. Ind. lib. 1. cap. 14. & lib. 17. cap. 19. & Nos infrà lib. 3. cap. 5. & 6. diligentius trademus. Paulianæ autem ſsanctionis verba, quoniam graviſssima ſsunt, & tractationi, de qua agimus, maximè conducentia, in lectorum quoq;quoque gratiãgratiam hîc inſserere libet, quæ ſsic habẽthabent.
Paulus
79
Papa III. univerſsis Christi Fidelibus, præſsentes litteras inſspecturis ſsalutem, & Apoſstolicam benedictionẽbenedictionem, & infrà. Veritas ipſsa, quæ nec falli, nec fallere poteſst, cùm Prædicatores Fidei ad officium prædicationis deſstinaret, dixiſsſse dignoſscitur: Euntes, docete omnes gentes. Omnes dixit, abſsque omni delectu, cùm omnes Fidei diſsciplinæ capaces exiſtãtexiſtant. Quod videns, & invidens ipſsius humani generis
| æmulus, qui bonis operibus, ut pereãtpereant, ſsemper adverſsatur, modum excogitavit hactenus inauditum, quo impediret, ne Verbum Dei gentibus, ut ſsalvæ fierent, prædicaretur: ac quoſsdam ſsuos ſsatellites commovit; qui ſsuam cupiditatem adimplere cupientes, Occidentales, & Meridionales Indos, & alias gentes, quæ temporibus iſstis ad noſtrãnoſtram notitiam pervenerunt, ſsub prætextu, quòd Fidei Catholicæ expertes exiſstant, uti bruta animalia ad noſstra obſsequia redigendos eſsſse, paſsſsim aſsſserere præſsumant, & eos in ſservitutem redigunt, tantis affictionibus illos urgentes, quantis vix bruta animalia illis ſservientia urgeant. Nos igitur, qui eiuſsdem Domini noſstri vices, lecètlicèt indigni, gerimus in terris, & oves gregis ſsui nobis commiſsſsas, quæ extra eius ovile ſsunt, ad ipſsum ovile tot nixu exquirimus: attendentes, Indos ipſsos, ut potè veros homines, non ſsolùm Chriſstianæ Fidei capaces exiſstere, ſsed ut Nobis innotuit, ad Fidem ipſsam prõptiſſimèpromptiſſimè currere: ac volentes ſsuper his congruis remedijs providere, prædictos Indos, & omnes alias gentes ad notitiam Chriſstianorum in poſsterum deventuras, licèt extra Fidem Chriſstianam exiſstant, ſsua libertate, ac rerum ſsuarum dominio huiuſsmodi uti, & potiri, & gaudere liberè, & licitè poſsſse, nec in ſservitutem redigi debere: ac quicquid ſsecus fieri contigerit, irritum & inane: ipſsoſsq́ue Indos, & alias gentes Verbi Dei prædicatione, & exemplo bonæ vitæ ad dictam FidemChristi invitandos fore, auctoritate Apoſstolica per præſsentes litteras decernimus, & declaramus, non obſstantibus præmiſsſsis, cæteriſsq́ue contrarijs quibuſcũq́quibuſcumq́ue. DatũDatum Romæ anno 1537. quarto Nonas Iunij, PõtificatusPontificatus noſstri anno tertio. Cuius decreti executio com3miſsſsa fuit Illuſstriſss. Cardin. Taveræ, ut videbis infrà lib. 3. cap. 8. num. 54.
Qvartò facit, quia etſsi concedamus, omnes omnino Indos obtuſso, hebeti, aut fero ingenio pręditospræditos eſsſse, cum tamen veri homines ſsint, valdè abſsurdum, imò & impium iudicari debuit, & ſsemper debebit eorum iudicium, qui illos a Fidei Catholicæ participio, & ſanctęſanctæ ApoſtolicęApoſtolicæ EccleſięEccleſiæ conſsortio excludere voluerunt, cuius ianua omnibus pariter aperta eſst, ut Epiſscopus Tlaxcalenſsis, & Paulus III. meritò declararunt in epiſstolis ſsuprà relatis. Etenim
81
cùm ProphetęProphetæ, omnes inſsulas gentium, & qui in extremis terręterræ habitant, DominũDominum adoraturos, eiq́eiq́ue; laudem cantaturos, & dona adducturos prædixerint, ut apparet ex Sophon. cap. ult. & Iſsai. cap. 42. & 64. & alibi paſssim, arbitrari non oportet
82
contemptos, ac ſsempiternæ oblivioni datos hoc Indos apud pium ConditorẽConditorem, & benigniſssimum Redemptorem, cùm ſsit unus omnium hominum Pater, ut cum Lucretio rectè tradit Lactan. Firmian. lib. 6. Divin. inſstit. cap. 10. & eodem ſsanguine, quo Græci, & Romani, iſsti Indi, quantumvis barbari, redẽptiredempti fuerint.
Quapropter
83
ipſsos Christi Apoſstolos ſscimus ad remotiſssimas quaſsque, & ferociſssimas nationes Evangelij ſseminandi gratiâ penetraſsſse, neque earum belluinis moribus deterritos, neq;neque ſsenſsus ſstupore pertæſsos; ſse crediti talẽtitalenti debitores Græcis pariter ac Barbaris, ſsapientibus atque inſsipientibus agnoſscentes, ut ſscribit D. Paul. Rom. 1. & optimè proſsequuntur Acoſsta. d. lib. 1. de procur. Ind. ſsalu. cap. 1. & ſsequentib. Thom. à Ieſsu de procur. omn. gent. ſsalu. lib. 1. cap. 11. pag. 37. & 38. & lib. 4. par. 1. cap. & lib. 11. in præfat. pag. 759. & Thom. Bozius lib. 8. de ſsign. Eccl. cap. 4. & lib. 10. cap. 13. ubi latè agit de efferatis gẽtibusgentibus ad humanitatem, & ReligionẽReligionem diſsciplinâ Chriſstianâ perductis, & noviſssimè poſst hęchæc ſscripta P. Suarez in tract. de Fide, diſsput. 6. ſsect. 9. num. 4. ubi indubitanter aſsſserit, omnes viatores per ſse Fidei eſsſse capaces.
Quibus addere licet D. Auguſst. qui ſserm. 37. ad Fratres in Erem. tradit, ſse ad monſstra ſsine capite, & oculos in pectore habentia, ſserendi Evangelij causâ profectum, cùm noſsſset eos Gen|tilitatis errore implicitos, & ratione alicuius tametſsi falſsæ Religionis, duci. Quod etiam refert Bapt. Fulgoſs. lib. 1. memorab. capit. 6. de miraculis, fol. 53. & noviſssimus Alfonſs. Carranza in Diſsp. de partu humano, cap. 17. num. 80. ubi eiuſsmodi homines læmnios appellari, tradit, de quibus Agell. lib. 9. capit. 4. & D. Iſsidor. lib. 11. Etymol. cap. 3.
Et ſsimiliter
85
prædictęprædictæ ruditatis & hebetudinis Indorum cauſsa ſsufficiens iudicari non debuit ad eos debellandos, affligendos, onerandos, & ſpoliãdosſpoliandos, cùm potiùs ob eandem rationem illis ut hebetioribus magis miſerendũmiſerendum, quàm iraſscendum ſsuerit, magiſsq́ue cõſulendumconſulendum & ſsubveniendum, quàm perſsequendum. Conſstat
86
quippè ſstolida hominum ingenia miſserijs, ærumnis, & adverſsis, ac calamitoſsis rebus ſstolidiora fieri, ut Ovid. in epiſst. Sapho. his verbis oſstendit:
Nunc vellem facunda forem, dolor artibus obſstat,
Ingenium meis ſsubſsiſstit omne malis.
Et certum etiam eſst,
87
eiuſsmodi hebetudinem ruſsticitatem aut feritatem Indorum non tam ex natalium, ſstirpiſsve, aut aëris nativi cauſsis deſscendere, quàm ex prava, & diuturna educatione, & vitæ agreſstis conſsuetudine, auſsteritate, doctrinęq́uedoctrinæq́ue defectu, & ex nuditate, & ciborum craſssitie, atque intẽperieintemperie, quâ ut plurimùm utebantur, ut in noſstris ruſsticis, & agricolis Hiſspanis quotidie experimur, &
88
generaliter de omnibus, qui rura, & agros inhabitant, tradit Ariſst. ſsect. 30. probl. 1. Galen. in lib. de temper. capitis, & in lib. quòd animi mores corporis temperamenta ſsequantur, latiſssimè Tiraq. de nobilit. cap. 2. ex. num. 57. & ultra relatos ab eo Otalora in eodem tract. p. 5. cap. ſsin. num. 20. Doct. Huarte in tractat. de examine ingeniorum, cap. 4. & in ſspecie de Indis noſstris loquentes Ioſseph. Acoſsta d. lib. 1. de procur. Ind. ſsalu. cap. 8. Fr. Ioan. Bapt. in dict. advertent. confeſsſs. 1. part. ſsol. 59. & Fr. Gregor. Garcia de Indor. orig. lib. 3. cap. 4. §. 2.
Quibus hebetudinis Indorum cauſsis, addi etiam poteſst
89
idololatriæ cæcitas, cui maximè dediti erant, quâ interveniente, homines hebetari D. Paulus oſstendit, 1. Corint. 2. & 3. D. Greg. lib. 12. Moral. qui habetur incap. Salomon 32. q. 4. & veluti lapides fieri Clemens Alexand. in Orat. hort. ad Gent. ubi ſsic eleganter ſscribit: Teſstis nobis accedat vox Prophetica veritati concinens: potens eſst enim Deus ex lapidibus ſsuſscitare filios Abrahæ. Qui miſseratus multãmultam neſscitiam, & cordis duritiem eorum, qui lapiduerunt adverſsus veritatem, excitavit ſsemen pietatis in Deum, virtutem ſsentiens ex lapidibus illis, nempè Gentibus, quæ crediderunt lapidibus, & de noſstris Indis in ſspecie loquens Fr. Auguſst. Davila lib. 1. hiſst. Mexic. cap. 81. pag. 323.
Quæ omnia
90
non ferro ac flagris, non ſservitute, & ſspolijs punienda fuerunt, ſsed doctrinâ, manſsuetudine, morumq́ue noſstrorum exemplo ſsuaviter medicanda: cùm re verâ
91
nulla ſsit tam Barbara natio, nulla tam ſstupida, quæ, ſsi aliquâ temporis intercapedine accuratè, & generosè educetur, & inſstruatur, non deponat barbariem, induat humanitatem, & morum elegantiam, & ad tantam frugem perveniat, ut maximis ipsâ naturâ ingenijs comparari poſssit, ut videmus in ruſsticis ad ſscholas, aut curiam, vel celebres urbes traductis, qui miręmiræ ſsolertiæ, & ingenij pręſtantispræſtantis effici ſsolent, & in Æthiopibus, & eorum liberis in palatijs enutritis, qui adeò ingenio prõptiprompti, & ad quidvis parati frequenter evadunt, ut ſsi colorem detrahas, ex noſstris putari poſsſsint, ſsicuti obſservat D. Chryſsoſst. hom. 4. epiſst. ad Titum, Acoſsta d. cap. 8. Simon Maiol. in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 19. pag. 439. & 4. tom. colloq. 3. de hominum educatione per totũtotum, & exemplo canũcanum, quos Lycurgus educavit, probat Plutarch. in eius vita, | Cœl. Rhodig. lib. 20. lect. antiq. c. 28. & alia tradens Tiraquel. in lege ſseptima connub. AnnęusAnnæus Robert. lib. 1. rer. iudic. cap. 9. Caſstill. de Bobadill. in Polit. lib. 2 cap. 13. ex numer 62. & P. Ioan. Pineda de reb. geſst. Salomon. lib. 1. cap. 19.
Atque huic nimirum doctrinæ, & politici defectui, & agreſstis vitęvitæ cõſuetudiniconſuetudini adſscribenda ſsunt, quæ ſsupr. cap. proximo ex num. 27. pro Indorum barbarie exaggeranda conſsideravimus. Neque
92
enim mirũmirum fuit, quòd primis adſspectibus HiſpanorũHiſpanorum navigia, equos, bombardas, & litteras mirarentur, ac formidarent, & Hiſspanos ipſsos, his & alijs utentes, de cœlo miſsſsos exiſstimarent: cùm hæc omnia verè in ſse admiranda eſsſsent, & ab Indis nunquam viſsa, nec cogitata. Nam communiter accidit, ut
93
nova quæq;quæque, etſsi puſsilla ſsint, admirationem incutiant, & ut ea, quæ repentè, & ex inopinato videntur, tanquam de cœlo miſsſsa credamus, ut ſscriptum reliquit Seneca lib. 7. nat. quęſtquæſt. in princip. ſsic inquiens: Nam quamdiù ſsolita decurrunt, magnitudinem rerum cõſuetudoconſuetudo ſsubducit. Ita eniam compoſsiti ſsumus, ut nos quotidiana, etiam ſsi admiratione digna ſsunt, tranſseant: cõtràcontrà minimarũminimarum quoque rerum, ſsi inſsolitæ prodierunt, ſspectaculum dulce fiat. Adeò
94
naturale eſst, magis nova quàm magna mirari,
& Tertul. in Apol. cap. 10: Ex conſsuetudine humana ignoti, vel ex inopinato apparentes, de cœlo ſsuperveniſsſse dicuntur: proinde Saturno repentino adventu ubique Cœlitem cõtigitcontigit dici.
Mirandum etiam non fuit,
95
quòd omnes Occidentales Indi litterarum uſsu carêrent; nam idem Orientalibus, & alijs nationibus commune fuit, ut tradit Alex. ab Alex. lib. 2. Genial. cap. 30. qui res geſstas, & memoratu digna Pythagorico more memoriâ tenuêre, illaſsq́ue à parentibus traditas per manus poſsteris dedêre, qui tamen haud multò pòſst in ſsyndonibus ſscribere inceptarunt, totaſsq́ue paginas monumẽtismonumentis rerum geſstarum impleverunt.
Quod de Phœnicibus tradit etiam Lucanus, & in Mexicanis
96
noſstris experti fuimus, qui ſsi non litteris, imaginibus tamen, & figuris ea omnia, quæ ſsibi memoranda videbantur, ſsigniſsicabunt, & conſservabant. Et in Peruanis,
97
qui mirabili modo chordis verſsicoloribus, multiſsq́ue nodis inſsignitis, & artificio ſsingulari contextis, quarum domus ſsunt perplenęperplenæ, multorum ſsæculorum res geſstas ſsolerter involvunt, & ubi opus eſst, ſsine ulla hæſsitatione explicant, & declarant, ut cum Ioan. Metello, & Petr. Zieza refert Theatr. vitæ hum. volum. 6. lib. 2. pag. 1593. & volum. 5. lib. 3. pag. 1275. Ioſseph. Acoſsta lib. 1. hiſstor. Ind. cap. 24. & lib. 6. cap. 2. & ſsequentib. Garcilaſs. Inca de Incarum hiſstor. lib. 2. capite 22. & 23. & libro 6. capite 8. & alij, quos citavimus ſsup. libro 1. cap. 9. numer. 31.
Idemq́ue in Arithmetica contingebant, quam ſsuo more, ac modo, certis lapillis adhibitis, peritiſssimè callent, ut teſstatur Acoſsta dict. lib. 6. cap. 8. Et ut eſsſsent alij, qui ultra quinque, vel decem numerare neſscirent, id valdè culpandum non fuit. Nam Bonfinius lib. 1. rer. Vng. decad. 1. ſscribit,
98
Albanis, Caſspij maris accolis, ſsimplex ingeniũingenium fuiſsſse, mercaturæ, & cupiditatis expers: & quod numerum ſsupra centenarium non noverant; ponderum, menſurarũmenſurarum, urbanitatis, agriculturæq́ue ignari. Et de
99
Thracibus refert Alex. lib. 2. Genial. capite 25. quòd ad quatuor uſsque numerare didicêre: & quod
100
Meletides adeò vecors fuit, ut vix toto ingenij captu ad quinque numerare diſsceret.
Pari etiam ratione excuſsari poteſst, quod de Hiſspanis ſsaltantibus diximus, quos Indi furioſsos putabant. Nam idẽidem Vettones
101
Hiſspaniæ noſstræ populpopuli feciſsſse dicuntur, cùm primùm Romanorum caſstra intuentes quoſsdam Centuriones, deambulationis cauſsâ in via | progredientes, reflecti cernerent, inſsanire quippè homines ſsuſspicati sũtsunt, atq;atque ita eis viam ad tabernacula commonſstrabant, quaſsi ſsemper aut quieſscere, aut pugnare neceſsſsarium arbitrarentur, ut refert Strabo lib. 3. & poſst eum Theat, vit. hum. vol. 7. lib. 6. pag. 2024. & vol. 15. lib. 1. pag. 2956.
Et longè minus,
102
quod de eclypſsi Xamaicenſsium retulimus, barbariem, & ignorantiam Indorum demonſstrat, cùm Romanis militibus, apud quos totius Orbis Imperium, & gubernatio reſsidebat, idem fermè contigiſsſse oſtẽdatoſtendat Cornel. Tacitus lib. 1. annal. Dum legiones
103
Pannonicas iamiam ad ſseditionem, & alia ſęviſsimaſæviſsima ſscelera prorumpentes, alio Lunari eclypſsi turbatas, & a Druſso ſsedatas, his verbis ſscripſsit: Noctem minacem, & in ſscelus erupturam, fors lenivit. Nam Luna claro repentè cœlo viſsa langueſscere. Id miles rationis ignarus omen præſsentium accepit, ac ſsuis laboribus defectionem ſsyderis adſsimulans, proſsperèq́ue ceſsſsura quæ pergerent, ſsi fulgor, & claritudo Deo redderetur. Igitur æris ſsono, tubarum, cornuumq́;cornuumq́ue concentu ſstrepere: prout ſsplendidior, obſscuriorve lætari, aut mœrere. Et poſstquàm ortæ nubes offecere viſsui, creditumq́ue conditam tenebris (ut ſsunt mobiles ad ſsuperſstitionem perculſsæ ſsemel mentes) ſsibi æternũæternum laborẽlaborem portendi, ſsua facinora averſsari Deos lamentatur. Vtendum inclinatione ea Cæſsar, & quæ caſsus obtulerat, in ſapientiãſapientiam vertẽdavertenda ratus, circumiri tẽtoriatentoria iubet, &c.
Similiter in conſsideratione non eſst, quod
104
quidam de ſsordidis, & ſspurcis Indorum moribus circa corporis cultum obijciunt. Nam licèt plures ita comperti fuerint, alij tamen, ut Mexicani & Peruani magis compti, & politici erãterant. Ita
105
ut Huainacapac Inca, Peruanorum Imperator, cum fœliciſsſsimis expeditionibus plurimas nationes ſsibi ſsubieciſsſset, in eam tandem perveniens, quęquæ eum tractum incolit, quem hodie Cabo de Passaos appellamus, ab indigenis debellandis, & imperio ſsuo aggregandis, abſstinuerit, quòd eos ſsordidos valdè, ſsqualidos eſsſse, comperiſsſset, ut refert Garcil. Inca in ſsuis commnentarijs, 1. tom. lib. 9. cap. 8. in fine.
Et idem Auctor lib. 7. cap. 20. ſscriptum reliquit,
106
alium eorundem PeruanorũPeruanorum RegẽRegem, nomine Incalupanqui, Chilenſsium ferocitate conſspectâ, qui imperio ſsuo facilè colla ſsubmittere noluerunt, exercitũexercitum ab illorũillorum finibus eduxiſsſse; eò quòd diceret, nullo graviori ſsupplicio eorum proterviam afficere poſsſse, quàm ſsi illos Imperij, gubernationiſsq́ue ſuęſuæ moribus, & legibus non donaret.
Etſsi antiquitatis monumenta requirimus, fortè non minorem ſspurcitiem in
107
noſstris Hiſspanis, maximè Iberis, & Cantabris reperiemus, cùm de illis narret Cœl. Rhodig. lib. 18. lect. antiq. cap. 22. ferinos prorſsus ac depravatos mores habuiſsſse, quando non abnuebant ex lotio, quod intra cloacas aſſervatũaſſervatum diutiùs fuiſsſset, lavacra comparare: retrimentiſsq́ue contuſsis, dentifricia ſsibi, atque coniugibus quærere, & humi cubitare. Et idem ſscribit Raviſs. Textor in offcina, 1. tom. tit. de diverſs. morib. popul. pag. 370. & 372. addens, quòd res minimas plurimi faciebant, & avaritięavaritiæ ſstudio ſsemel tantùm inter diu cibum capiebant, hydropotæq́ue erant: quòd oblectabantur capillorum
108
longitudine, crinemq́ue ſsibi, ſsine ullo artiſsice formoſsi, quatiebant, non aliter quàm iubam generoſsa animalia. ¶ Barbæ
109
etiam & pilorũpilorum abraſsio, & corporum
110
ad effectus varios pictura, & tinctura non Indis tantùm, verùm & pluribus alijs nationibus communis fuit, ut ipſse Rhodig. prodit d. lib. 18. cap. 21. & Maluenda lib. 8. de Antichriſst. cap. 20. Theatr. vitęvitæ hum. vol. 2. lib. 2. ex. pag. 298. Fr. Alphonſs. de Mendoza in quodlibet, q. 5. poſsitivâ, & Fr. Ioan. à Ponte in conven. utriuſsque Monarch. lib. 3. capit. 14. & præcipuè
111
Britannis, qui teſste | Iulio Cæſsare lib. 5. comment. de bello Gallico, capillo utentes promiſssiore, cæterum corpus curioſsius abradebãtabradebant, præter labrũlabrum ſsuperius, & glaſsto, quod (ut Cæſsar inquit) cæruleum exhibet colorem, ſse totos inficiebant, ut eâ ratione horridiores hoſstibus ſse ſse in pręlijsprælijs ingererent. Vnde aliter quãquam
112
veteres interpretes acceperunt, interpretandi ſsunt Martial. verſsiculi lib. 11. epigram. 54.
Claudia cæruleis quũquum ſsit Rufina Britannis Ædita, cur Latiæ pectora plebis habet?
Et idem de eiſsdem Britannis docet GẽtianusGentianus Hervetus in notis ad Clem. Alex. lib. 3. PędagogPædagog. cap. 3. pag. 259. & Petr. Fab. lib. 1. ſsemeſst. cap. 20. pag. 137. qui
113
ſsaris verba diligenter explicat, & emendat, poſst Petrum Victorium lib. 19. var. lect. cap. 3. & eodem lib. 1. cap. 6. pag. 36. notat ipſsorum
114
etiam Romanorum Imperatorum triumphantium corpora minio illini ſsolita, ſicq́;ſicq́ue CamillũCamillum triumphaſsſse, ut memorat Plin. lib. 33. cap. 7.
Quò reſspiciens, narrat Anton. Panorm. de rebus geſst. Alphonſsi, quòd cum Alphonſsus
115
AragonũAragonum Rex triũphalẽtriumphalem currum aſscenderet, non defuerunt, qui admonêrent, ut triumphantium Romanorum more vultũvultum minio illiniret. Quibus ille reſspondiſsſse, fertur, minium Baccho ſsoli convenire; qui non ſsolùm triumphi, ſsed vini etiam repertor extitiſsſset. Zigantes
116
etiam Afri, qui ſsimijs tantùm veſscuntur, corpus minio inficiunt, teſste Herodoto lib. 4. & Hyperborei Æthiopiæ populi, atri coloris, tota corpora rubricâ illinunt, & Daci, & Sarmatæ ea ſsuccis herbarum inſscribebant, ut teſstatur Theatr. ubi ſsup. pag. 301. & de Cathainis, ſsive SinẽſibusSinenſibus, quod naturâ imberbes ſsint, litteris mandavit Ioan. Boëm. lib. 2. de morib. gent. cap. 8. pag. 112.
Qvintò, pro eiuſsdem ſententięſententiæ cõfirmationeconfirmatione conſsiderari poteſst,
117
id, quod ſsup. cap. proximo, ex num. 52. pro contraria perpendimus, naturâ ſscilicet ſsecundum ſsententiam Philoſsophi, & aliorum, quos ibi retulimus, quoſdãquoſdam ſservos eſsſse, hoc eſst, barbaros, & rudes homines naturâ ſsapientioribus ſsubiectos eſsſse debêre, nonſspectare, ut verè ſservi ſsint, & ob hanc cauſsam libertate, & dominio bonorum ſsuorum publicè, aut privatim ſspoliari poſssint, alioqui idem de infantibus, & pupillis, & multo magis de perpetuò furioſsis affirmari debêret,
118
quos tamen nemo dubitat, verè liberos, & rerum ſsuarum dominos eſsſse, ut poſst alios, quos refert, concludit Victoria in relect. 1. de Indis, nu ner. 21. & 22. Greg. Lop. in l. 2. tit. 23. part. 2. gloſsſs. 2. col. 5. verſsic. Et poſstea quàm, & Michael Salon de iuſst. & iure, q. 2. artic. 1. verſs. Offert ſse hìc dubium, & inſsinuat Iuſstinian. in §. 1. inſstit. de tutelis, ibi: Tutela eſst vis ac poteſstas in capite libero, &c. & ut Vlpianus in l. qui furere 20. D. de ſstat. hom. ubi dicit furioſsum ſstatum, dignitatem, & magiſstratum, ac poteſstatem, in qua fuit, retinêre videri. Ex quo ibîdem Bartol. Bald. & Mornacius inferunt, iuriſsdictionem æquè ac dominium retineri à furioſso: ſsola enim adminiſstratio aufertur, quamdiù animus deeſst, cohibetq́ue inumbratęinumbratæ quietis timor. Sed id tantùm ſsignificare voluit Philoſsophus, huiuſsmodi barbaris & ignorãtibusignorantibus
119
hominibus naturâ neceſssitatem & indigentiam quandam ineſsſse, ut ab alijs, qui prudentiores, ſapiẽtioresſapientiores, ac magis politici ſsunt, regantur, & gubernentur, oportereq́ue, ut eis hac de cauſsa ſsubijciantur, ſsicut filios ante adultam ætatem parentibus, & uxores viris ſsubijci convenit. Atque hoc ſsanè, non ut prudentiores pro ſsuo cõmodocommodo in illos tanquam in ſservos dominationem exerceant, ſsed potius ut hebetioribus conſsulentes, illorum utilitatem omni modo curent, miſserijs, & imbecillitati provideant, & voluntarijs obſsequijs utentes, abſsque omnis laboris moleſstia, cum gaudio, cordiſsq́ue lætitia ad obſservationem natura|lis, & DivinęDivinæ legis, ad ampliorem ſsapientiam, diſsciplínam, iuſstitiam & providentiam dirigant: & denique ad reliqua omnia, quęquæ obſservant cæteri homines liberi, prudentes, atque politici.
Quam expoſsitionem verba Philoſsophi, ſsi adamuſssim perpendantur, non obſscurè recipiunt, & expreſssiùs idem oſstendit lib. 3. Politic. cap. 10. & lib. 7. cap. 14. D.
120
Thom. 1. part. quęſtquæſt. 96. artic. 3. & 4. & 2. 2. quæſst. 57. artic. 3. ad 2. dicens: Quòd hunc hominem eſsſse ſservum abſsolutè conſsiderando magis quàm alium, non habet rationem naturalem, ſsed ſsolùm ſsecundùm aliquam utilitatem conſsequentem, in quantum utile eſst huic, quòd regatur à ſsapientiori, illi, quòd hoc iuvetur: ut dicitur in 1. Polit. Et ideò ſservitus pertinens ad ius gentium eſst naturalis ſsecundo modo, ſsed non primo modo: hactenus Thomas. Qui optimè aperit, quò tendat hæc ſservitus minus prudentis ad ſsapientiorem, & quamvis eam ad ius gentium referre videatur, idem tamen quæſst. 96. artic. 3. & 4. à natura inſstitutam, & ſstatui innocentięinnocentiæ conveniſsſse docet, ut ſsic magis diſstinguatur à vili, abiecta, & miſserabili ſservitutis conditione, quæ poſsteà iure gentium ob bella, & captivitates inducta fuit. Et hoc idem tradit eâdem 1. part. quæſst. 92. artic. 1. ad 2. his verbis: Duplex eſst ſsubiectio, una ſservilis, ſsecundùm quam præſsidens utitur ſsubiecto ad ſsui ipſsius utilitatem, & talis ſsubiectio introducta eſst poſst peccatum: Alia œconomica, vel civilis, ſsecundùm quam utitur ſsubiectis ad eorum utilitatem; & iſsta fuit etiam ante peccatum. Defuiſsſset enim bonum ordinis in humana multitudine ſsi quidam per alios ſsapientiores gubernati non fuiſsſsent.
Eandem doctrinam
121
probavit etiam Cardin. Turrecrem. in cap. ius gentium, art. 4. diſst. 1. Cepola in tract. de ſservitut. tit. de ſservit. perſson. cap. 1. Sotus lib. 4. de iuſst. & iur. q. 2. art. 2. Victoria ubi ſsup. num. 23. verſs. Supereſst reſspondere, Ioan. Driedon. de libertat. Chriſst. lib. 1. pag. 8. cuius elegantiſssima verba refert & ſsequitur Covarr. in regul. peccatum, 2. part. §. 11. num. 5. Ioſseph. Acoſsta, omnino videndus lib. 2. de procur. Ind. ſsal. cap. 5. Navar. in cap. ita quorundam, de IudęisIudæis, notab. 2. gloſsſs. penult. num. 5. Menchaca controverſs. illuſstr. in præfat. ex num. 5. & lib. 1. cap. 10. num. 4. 11. & 12. M. Bañez in 2. 2. quęſtquæſt. 10. art. 10. verſs. Arguitur tertiò, col. 533. Salon in d. tract. de dominio, q. 2. art. 1. in 3. concluſs. & q. 3. art. 1. per tot. Greg. de Valentia in 3. tom. diſsp. 1. q. 10. pũctpunct. 7. col. 417. & ſsequenti, Molina de iuſst. & iure, tract. 2. diſsp. 32. in princip. & diſsp. 35. & Nos infr. cap. ſseq. & num. 21. & ſseqq. & lib. 3. cap. penult.
Neque
122
obſstat, quod ex eodẽeodem Philoſsopho, & alijs ſsup. tradidimus, poſsſse nempè huiuſsmodi barbaros, & feroces homines coërceri, & etiam obtorto collo, ac reluctantes ſsub iugum mitti, imò & ut feras venari, ut rectè, & innoxiè vivere diſscant. Nam hoc falſsum, & abſsurdum eſsſse, multis argumentis pręcitatipræcitati Auctores evincunt; & ſsi aliquatenus verum eſsſse poſsſset, de illis tantùm debêre intelligi aiunt, qui ſsunt prorſsus veluti furioſsi, aut amentes, vel ferarum more viventes, nullis legibus, vel inſstitutis, adducti, per alienas provincias præliando, latrocinando, & invadendo, graſsſsantur, & divagantur, quales olim Gothi, ScythęScythæ, & Alani fuiſsſse, & hodie in Aſsia, & Africa Arabes, & Alarabes eſsſse dicuntur. Cuiuſsmodi nuſsquam totam ullam Indorum Rempublicam inventam eſsſse cõtenduntcontendunt, cùm neque amentes ſsint, & in totum rationis expertes, ut ſsuprà probavimus: neque nobis, aut alijs aliqua damna, vel iniurias intulerint, ob quæ ferarum inſstar venari, & occidi poſssint, aut ſsuis provincijs, & pagis privari, in quibus ipſsi quietiſssimè, manſsuetiſssimèque vivebant.
Quibus addere licet, quod utcunq;utcunque Ariſstot. verba accipiantur,
123
eis ſstandum non eſst, ſsi Chriſstianæ diſsciplinæ legibus, & moribus adverſsentur: cum ille ethnicus fuerit, & in inferno ſsepultus, ut acriter coram Carolo V. Imp. Opt. Max. Chiapenſsis Epiſscopus declamavit apud Ant. de Herrer. in hiſst. gen. Ind. decad. 2. lib. 4. cap. 5. pag. 119. & in replicat. contra Sepulvedam: & non obſscurè ſsentiunt Sotus, Acoſsta, MẽchacaMenchaca, & Bañez ubi ſsup.
124
qui docẽtdocent, fortaſssis Ariſstotelem aſsſsentari voluiſsſse Alexandro Magno, qui eius diſscipulus erat, & tunc temporis totum Orbem ſsibi ſsubijcere, his, & alijs coloribus, ac mentitis rationibus conabatur; quas tamen merãmeram potius tyrannidem, rapinam, & violentiam appellare poſsſsemus, ſsicuti facit D. Auguſst. lib. 4. de Civitat. Dei, cap. 6. & diximus ſsup. cap. 6. num. 56. & ſsequentibus.
Sextò, pro eâdẽeâdem opinione facit,
125
ei contrarium non eſsſse, quod ſsimiliter in cap. præcedenti ex num. 66. cum Plutarc. D. Auguſst. Thoma, & alijs de Alexandri Magni, & RomanorũRomanorum laudibus diximus, dum ob id eorum imperium extollere & legitimum, ac volũtatevoluntate Dei quęſitumquæſitum docêre videntur, quòd feras, & barbaras nationes bellis domuerint, & optimis legibus ac moribus cultas, & manſsuetes reddiderint. Etenim ſsi attentè iſstorum Auctorum verba conſsiderentur, procul dubio cõſtabitconſtabit, longè aliam mentem habuiſsſse, & id tantùm in illis commendaſsſse, quòd ſsubiectorum diſciplinędiſciplinæ, & rectęrectæ inſstitutioni, ac gubernationi ſsedulam operãoperam dabant, & præclaris monitis, atque inſstitutis ad politicam vivendi formam reducere conabantur, ut benè ultra alios obſservat Ioſseph. Acoſsta dict. cap. 5. ſsic enim Auguſstin. ſscribit dict. lib. 5. de Civitat. Dei, cap. 17: An verò aliquid nocuerunt Romani gentibus, quibus ſsubiugatis impoſsuerunt leges ſsuas, niſsi quia id factum eſst ingenti ſstrage bellorum, quod ſsi concorditer fieret, id ipſsum fieret meliore ſsucceſsſsu: ſsed nulla eſsſset gloria triumphantium.
Bella igitur, & bellorum ſstrages, ac damna, iniurias, & ſspolia innoxijs nationibus quantumvis barbaris irrogata, non laudat, nec probat Auguſst. prout verè laudare, imò vel excuſsare non poterat, cùm fuerint iuri, & naturali rationi contraria, quæ
126
non patitur alterum cum alterius iactura locupletari, vel in alios facere, quod nobis ipſsis fieri nollemus, l. 1. §. iuris præcepta, D. de iuſstit. & iure, l. 1. D. quod quiſsque iuris, l. nam hoc natura, D. de condict. indeb. cum alijs, quæ adducit Rebuff. in l. unica, C. de ſsentent. quæ pro eo quod intereſst, num. 130. & eruditiſssimus Petr. Fab. in l. iure naturæ 206. D. de regul. iur. ubi illud Cicer. allegat lib. 3. offic. Detrahere aliquid alteri, & hominem hominis incommodo ſsuum augere commodum, magis eſst contra naturam, quàm mors, quàm paupertas, quàm dolor, quàm cætera, quæ poſsſsunt, aut corpori accidere, aut rebus externis.
Cui conveniunt ſsimilia verba Lactant. in epit. Divin. inſstit. cap. 4. & Caſssiodor. lib. 9. var. epiſst. 3. Et addi poteſst illa altera, ſsatiſsq́ue efficax ratio,
127
quòd non ſsunt facienda mala, quamvis inde bona evenire poſsſse ſsperentur, de qua in cap. fortè 24. quęſtquæſt. 5. cap. ſsic non ſsunt 32. quęſtquæſt. 4. cap. ult. 32. quęſtquæſt. 8. cap. ſsuper eo de uſsuris, cap. 3. ne clerici, vel monachi, cum alijs, quæ tradit Claud. Pratus Gnoſs. gener. Iur. lib. 5. tit. 1. cap. 3. pag. 282. & latè Dom. Regens Valençuela in monit. contra Venetos, 5. part. num. 200. & ſseqq. Atque etiãetiam
128
quod bellorũbellorum ſstrepitus, & damna, quęquæ ex illis contingere ſsolent, non videntur aptum mediũmedium illis pręſtarepræſtare poſsſse, qui agreſstes homines, & incultos meliores & politiores efficere volunt, & ad iuſtitięiuſtitiæ cognitionem & obſservationem ſsuadêre, iuxta ea, quæ diximus ſsup. hoc cap. n. 85. & de bellorum damnis alio in loco | dicemus, & in noſstris terminis obſservat Acoſsta dict. lib. 2. cap. 4. & 5. & Menchaca dict. cap. 10. num. 6. & ſsequentibus.
Atque ita
129
de ipſsis Romanorum bellis aptè quidam ſscripſsit:
Non ius arma dedit, potius ius arma dedere.
Et quod per vim ſsedes alienas occuparunt, & Orbis Imperium aſsſsequuti ſsunt, apertè concludit InnocẽtInnocent. in cap. quod ſsuper his, de voto, Bald. & Alber. in l. 1. num. 20. C. de ſsumma Trinit. Ioan. Fab. in §. ſsed quod Principi, inſst. de iure natur. Angel. in l. deprecatio, D. ad leg. Rhod. de iactu, & alij relati à Caſstaldo in tract. de Imp. q. 4. num. 3. & Zevall. in tract. de violentijs, gloſsſs. 18. num. 130. & ſsequenti.
Loading...