CAPVT PRIMVM. De iuſtitia retentionis Novi Orbis, & an verũ ſit, quod Bodinus tradit, Catholicos ſcilicet Hiſpaniæ Reges ob illius conceſsionem effectos fuiſſe ſanctæ Romanæ Sedis vaſſallos, & feudatarios? & obiter nonnulla de feudis Eccleſiæ. 
 
 SVMMARIVM CAPITIS PRIMI. -  1 Acquiſitio Novi Orbis ſi iuſta eſt, iuſtior erit retentio. -  2 Facilius aliquid retinetur, quàm de novo inducitur. Et num. 7. Fieri multa prohibentur, quæ facta tenent, ibidem. -  3 Lex patre furioſo, & aliæ ſimiles illuſtrantur. -  4 Actionem cui damus, multo magis exceptionem. -  5 Ius quæſitum difficilius tollitur, quàm quærendum. -  6 Retentionis, & conſervationis cauſa favorabilis eſt. -  8 Facilius aliquid prorogatur, quàm de novo conceditur. -  9 Continuatio, & conſervatio alicuius rei, eſt magis naturalis, quàm nova acquiſitio. -  10 Statutum quod prohibet acquiſitionem, non prohibet acquiſitorum retentionnem. -  11 Statutum loquens contra ingredientem poſſeſsionem, non habet locum cõtra retinentem. Et quare? -  12 Dubijs in cauſis, vel opinionibus, poſt factum, quæ poſſeſsioni favet, ſequenda eſt, ibidem. -  13 Alex. VI. R. P. Regibus Caſtellæ, & eorum ſucceſſoribus retentionem Novi Orbis donavit. -  14 Regibus noſtris Catholicis non ſolùm cura converſionis Indorum, ſed plena eorum dominatio ab Alexandro VI. conceſſa fuit. -  15 Prædicationis Evãgelicæ munus per ſe habet annexam curam, & protectionem Indorũ, abſq; alia cõceſsione Pontificis. -  16 Romanus Pontifex benè poteſt concedere plenum ius ad terras infidelium. -  17 Petr. Malferitus ſecurè defendit Rom. Pont. poſſe pleno iure Chriſtianis concedere terras infidelium. -  18 Chiapenſis Epiſcopus reprehenditur à Petro Malferito. -  19 Marquardus de Suſanis plenam dominationem Indiarum noſtris Regibus tribuit. -  20 Rutilius Benzonius, & alij referũtur, qui plenum dominium Novi Orbis agnoſcunt. -  21 Dominium plenum Indiarum virtute conceſsionis Alex. VI. ſemper ſibi Hiſpaniæ Reges tribui cenſuerunt. -  22 Tituli à primordio poſterior formatur eventus. -  23 Titulus præcedens talis præſumitur, qualem præſens poſſeſsio demonſtrat. -  24 Poſſeſsio ſubſequens eſt titulorum interpretativa, & declarat, quid venit in conceſsione. -  25 Maioratus inſtitutio dubia ex conſuetudine, & modo ſuccedendi in eo, recipit interpretationem. -  26 Conſuetudo decennalis eſt interpretativa legũ, privilegiorũ, ac ſcripturarum. Obſervantia interpretativa legum aut privilegiorum magnã vim habet, ibidem. -  27 Alex. VI. conceſsio, neceſſariò cum omnimoda iuriſdictione, & dominatione intelligi debuit. -  28 Eccleſiaſtica diſciplina, & Religio non poteſt ſecura eſſe inter Indos, ſine ſæculari dominatione. -  29 Status ſpiritualis non poteſt benè conſervari ſine temporali. -  30 Monarchia quælibet conſtat ex Divino cultu ſapientia Theologica, & potentia ſæculari. -  31 Sermo idem ubi duas ſententias exprimit, ea ſumitur, quæ rei gerendæ aptior eſt. -  32 Lex quoties 67. D. de reg. iur. explicatur, & illuſtratur. -  33 Actus ut magis valeat, quàm pereat interpretatio ſumenda eſt. -  34 Intellectus rei gerendæ aptior ille dicitur, qui magis conducit ad meliorẽ & faciliorẽ executionẽ rei, de qua agitur. -  35 Conceſſo aliquo negotio, non ſolùm neceſſaria, & præciſa concedi videntur, ſed & quæ ad illud commodius, vel facilius exequendum conducunt. -  36 Mandatum qui habet ad quæcunq; neceſſaria, ad utilia etiam habere videtur. -  37 Populi, qui ſe alicui principi ſuperiori in clientelam, vel protectionem dant, liberi eſſe non deſinunt: niſi aliter convenerint. -  38 Protectio in Regibus ſignificat, ſive importat iuriſdictionem. -  39 Ioan. Bodinus agnoſcit plenum dominium Indiarum Occidentalium ab Alex. VI. Regibus Hiſpaniæ conceſſum. -  40 Reges Hiſpaniæ quoad Indiarũ Occid. Regna eſſe feudatarios Eccleſiæ, Bodinus, & Marta teſtãtur: qui reprobãtur. -  41 Ioã. Bodinus pluribus Regibus ſine cauſa ſupremam dominationẽ negare ſolet. -  42 Bullæ Alex. VI. verba nihil Sedi Apoſtolicæ in provincijs Novi Orbis nomine feudi, vel alio reſervant. -  43 Feudum non inducitur, ubi donationis, & conceſsionis principalis verba abſoluta ſunt, & illud non reſervant. -  44 Donatio in dubio potius præſumitur, quàm feudum. -  45 Hiſpanis ſcriptoribus falsò imponit Bodinus, quòd dixerint, Reges noſtros ratione Indiarũ eſſe feudatarios Eccleſiæ. -  46 Regnum, vel provincia, quæ acceſſoriè alteri unitur, & incorporatur, eiſdem iuribus, & privilegijs gaudet, eiſdemq́; legibus gubernatur. -  47 Reges Hiſpaniæ nunquam ullum feudũ Eccleſiæ, ratione Indiarũ, perſolverũt, neque Eccleſia illud exegit. -  48 Lis inter Luſitaniæ, & Caſtellæ Reges orta ſuper terminis Indiarum à Rom. Pont. ex eorum compromiſſo ſedata fuit. -  49 Prædicationis munus iniũgere, & provincias ad illud obeundũ aſsignare, propriè ad Romanum Pontif. pertinent. -  50 Reges Hiſpaniæ cur Sedis Apoſtolicæ benedictionẽ, aut conceſsionem ad Novũ Orbem conquirendum expoſtulaverint? -  51 Infidelium provincias à quovis Principe Chriſtiano, etiam ſine licentia Pontificis converti, & ſubiugari poſſe, multi tradunt. -  52 Fruſtra precibus impetrat quis, quod proprio iure habet. -  53 Reges Hiſpaniæ non præiudicarunt iuri ſuo, Pontificem adeundo. -  54 Cap. veniens, de præſcrip. & lex ſi mulier, §. fin. de eo quod met. cauſ. cum ſimilibus explicantur. Et num. 61. -  55 Actum ſi quis propria auctoritate poſſit expedire, & iudicem adeat, an ſibi præiudicet, & ad viam facti redire prohibeatur? Et num. 63. -  56 Ius proprium, & gratia, ac privilegiũ quando ad idem tendunt, benè poſſunt concurrere, & cumulari. -  57 Cap. poſt electionem de conceſſ. præben. explicatur. -  58 Lex forma, §. fin. de cenſib. & aliæ ſimiles explicantur. -  59 Inducta ad augmentum non debent operari diminutionem. -  60 Abundans cautela non ſolet nocere. -  61 Titulos plures cumulare, ad ius ſuum magis ac magis confirmandum, nemo prohibetur: -  63 Petitio ſola gratiæ, aut privilegij non inducit proprij iuris renuntiationem. -  65 Pluribus remedijs, defenſionibus, aut actionibus quando quis uti poſsit? -  66 Lex nemo 43. de reg. iur. & ſimiles explicantur. -  67 Andreæ de Iſernia de Siciliæ Regno loquentis Doctrina diſcutitur. -  68 Siciliæ in Regno quod ius hodie habeant Romani Pontifices, ſecundùm Iſerniam. -  69 Regnum Siciliæ olim fuit de patrimonio Eccleſiæ, & poſteà varijs Principibus in feudum dari cœpit. -  70 Argumentum ſumi non poteſt de iuribus conceſsionis Regni Siciliæ, ad conceſsionem Novi Orbis. -  71 Siciliæ Reges nullum in temporalibus ſuperiorem agnoſcunt. -  72 Feudum, quod perſolvitur Eccleſiæ pro Regno Siciliæ, Neapolis, & Corſicæ, nihil officit eorumdem Regnorum Monarchiæ, & ſupremæ dominationi. -  73 Papæ ſubeſſe non minuit ius ſuperioritatis, & ipſe omnem, quam habet Eccleſia, transfert in Regnis, quæ in feudum concedit. -  74 Monarchiam Siculam in temporalibus, & ſpiritualibus qui aſſerant? -  75 Reges Siciliæ ex conceſsione Pontificis ſpiritualium cognitionem, tanquam Legatos Sedis Apoſtolicæ ſe habere prætendunt. -  76 Cardin. Baronius Monarchiam ſpiritualem Regum Siciliæ vehementer execratur. -  77 Cardinalis Baronij ſcriptis contra Monarchiam Siculam plures ſatisfaciunt, & Regijs edictis intercipi iuſſa ſunt. -  78 Excellentiſſ. Dominus ac Dñs Ioannes de Mendoça & Luna Montium-Clarorum Marchio laudatur. -  79 Feuda omnia remiſsivè narrantur, quæ Hiſpaniæ Reges & alij totius Orbis, Eccleſiæ perſolvunt. -  80 Hiſpaniæ Regnum ab antiquis Gothis Eccleſiæ Romanæ quoad dominium directum conceſſum fuiſſe, aliqui tradunt. -  81 Eccleſia Romana, ſi quod olim ius habuit in Regna Hiſpaniæ, iam illud amiſit, & quare? -  82 Aragoniæ quidam Reges feudum olim Eccleſiæ pietatis ergò promiſerunt, & qualiter illud ſublatum fuerit? -  83 Alphonſus Aragonum Rex cur de manu Pont. Romani Regni coronam accipere noluerit? -  84 Luſitaniæ Regnum Eccleſiæ feudatarium eſſe, plures affirmant, & quare? -  85 Hiſpaniæ Reges dempta fidei cauſa, Põtificem in temporalibus ſuperiorem non recognoſcunt. -  86 Reges Hiſpaniæ, & alij, qui liberi dicuntur, minus dependent ab Eccleſia, quàm Imperator. -  87 Imperatores coronantur à Rom. Pontifice. Et ei peculiare iuramentum præſtare tenentur. -  88 Imperator, qui Eccleſiæ Romanæ non præſtat auxilium, eſt periurus, & ſchiſmaticus. -  89 Reges Hiſpanie non tenentur præſtare ſpeciale fidelitatis iuramentum Romano Pontifici, licèt tempore coronationis iurent, ſe Eccleſiam pro virili defenſuros. -  90 Reges Hiſpaniæ per legatos obedientiam piè præſtare ſolent Põtificibus noviter creatis. -  91 Reges Hiſpaniæ ſi (quod abſit) hæretici fuerint, ex lege in Concilio Toletano lata, deponi iubentur. -  92 Ferdinandus V. Hiſpaniæ Rex, cognomento Catholicus, Tribunal Inquiſitionis inſtituit, & ei, ipſos etiam Hiſpaniæ Reges, ſubiectos eſſe voluit. 
 

QVÆ † ſuperioribus libris de iuribus, ac titulis, qui Novi Orbis inquiſitionem, & acquiſitionem iuſtam, & legitimã reddere poſſunt, adeò lato ſermone diſcuſsimus, præiudicio quodam oſtendunt, longè iuſtiorem, & tutiorem eiuſdem retentionẽ, & poſſeſsionem iudicari debêre. Conſtat namque † facilius aliquid retinêri, quàm de novo induci, & multa ab initio fieri prohiberi, quæ tamen facta tenêre, ac tolerari ſolent, l. patre furioſo 8. D. de ijs qui ſunt ſui, l. 1. & quãvis autem, D. de poſtul. l. favor. D. de ſponſalib. l. ult. de ritu nuptiar. l. 1. C. de uſu, & habit. cap. ad Apoſtolicam de Regular. Cap. quemadmodum de iureiuran. cap. ſi vir. diſtin. 23. cap. nec illud 30. quæſt. 5. cap. unico in fine de voto lib. 6. ubi in hãc ſententiam citatur illud Ovidij lib. 5. de Triſtib. eleg. 7. 
 
 Turpius eijcitur, quàm non admittitur hoſpes. 
 
Ad † quorum adagiorum, ſive brocardicorum conſirmationem, & illuſtrationem plura alia adducit Iaſon omnino videndus in dict. 1. patre furioſo ex num. 8. ad 39. Alexan. in 1 ſæpè, col. 13. D. de re iud. Socin. Iunior cõſ. 1. num. 57. lib. I. Pariſius conſ. 28. numer. 11. lib.1. Tiraquel. de iure conſti. limit. 7. num. 43. Ludov. Gomecius in cap. 1. num. 88. de iudicijs lib. 6. Damaſus reg. 99. & Claud. Pratus Gneſèòn general. iur. lib. 4. tit. 8. cap. 4. pag. 165. & ſeq. Rebuff. 3. tom. ad leg Gallic. tract. de mater. poſſeſſor. art. 2. gloſ. 2. num 40. & in praxi benef. verb. Necnon iuris patron. num. 27. noviſsimè Ioan. Bap. Valençuela conſ. 51. ex numer. 31. Et Nos tetigimus ſuprà lib. 2. cap. 17. num. 40. & 41. de parvulis infidelium tractantes, qui licèt invitis parentibus baptizandi non ſint, baptizati tamẽ de facto, baptiſmus tenet, nec amplius illis tradendi ſunt. 
 
Quibus † ſimile eſt, quod ab Vlpiano pro regula conſtituitur in l. invitus 156. §. cui damus, D. de regul. iur. & in l. 1. §. is autem, D. de ſuperficieb. eum ſcilicet, cui rem non habenti damus actionem, eidem poſsidenti exceptionem multò magis competere: circa quam plura congerunt Decius Maynericus, Cagnol. Ferrarius, Pet. Faber, & Ręvard. ibîdem. 
 
Et ex † eodem principio deſcendit, ut faciliùs toleretur ius quæſitum, quàm acquirendum, l. 2. §. ex his, l. pluribus, §. ult. D. de verb. obligat. l. ut pomum, §. 1. D. de ſervit. Quemadmodum ex diverſo facilius impeditur ius competiturum, quam extinguatur acquiſitum, l. Papinianus, §. ſi conditioni, & ibi gloſ. D. de inoff. teſtam. Eſt † enim retentionis, & conſervationis cauſa favorabilior, quàm acquiſitionis, l. purè D. de doli except. l. militis codicillis, §. veteranus, D. de milit. teſtam. † Et ideò faciliùs cõceditur retentio, quàm nova acquiſitio, l. ſi repetendi, C. de cõdict. ob cauſ. l. per retentionem, C. de uſuris, l. Paulus, D. de doli except. notat Baldus in l. licèt, num. 2. D. de acquir. poſſ. dicens, quòd iura promptiora ſunt in retinendo, quàm in acquirẽdo, Cephal. conſ. 68. n. 20. to. 1. & cõſ. 151. n. 7. & conſ. 289. n. 5. to. 2. Ruyn. conſ. 66. n. 17. lib. 1. Craveta cõſ. 6. n. 98. Pet. Surdus conſ. 551. n. 21. Rota Roman. ſacri Palacij deciſ. 295. n. 2. part. 2. Menoch. de retinen. poſſeſſ. remed. 3. n. 979. Georg. Acatius lib. 2. de privileg. iur. civil. cap. 5. num. 79. 
 
Vnde etiam ſimiliter † faciliùs aliquid prorogatur, quàm de novo conceditur, cap. cùm olim Abbas de offic. delegati, Cravera de antiq. temp. 5. p. n. 15. Rebuffus in tract. de cauſ. poſſeſſor. benef. art. 6. gloſ. 1. num. 15. Boër. deciſ. 283. num. II. & deciſ. 294. num. 18. Cæſar. de Graſſ. deciſ. 46. num. 22. Qui etiam huius rationis rationẽ ſubiungunt, † quòd continuatio eſt naturalis, non verò nova acquiſitio, ut tradit Abb. in cap. cùm veniſſent, num. 7. de reſtit. ſpol. Ripa in l. 1. num. 36. D. de acquir. poſſ. Atque ita ſaciliùs aliquid cõtinuatur, & conſervatur in eſſe, quàm amiſſum, aut extinctum recuperetur, d. l. 1. §. cauſam, D. de poſula. l. uſu retinetur, D. quemadmo. ſervit, amitt. l. ſicut, §. ſin. D. quod cuiuſq; univerſit. cum alijs traditis à Cravera d. conſ. 6. & 299. num. 12. 
 
Et ideò † rectè docuiſſe videtur Abbas in c. Iudęi n. 2. de Iudæis, quem refert, & ſequitur Valençuela conſ. 4. n. 36. ſtatutum, quod prohibit acquiſitionem, non prohibere acquiſitorum retentionẽ, & Alexander conſ. 83. incip. Viſa facti narratione, num. 4. lib. 2. Vbi ait, † quòd ſtatutũ loquens cõtra ingredientẽ poſſeſsionẽ, non habet locũ in retinente ipſam anteà ſibi traditam; nam ingredi eſt, quando ab initio ingreditur, l. clàm poſsidere in princ. l. ſi id quod, §. I. D. de acqui. poſſ. & qui nõ apprehendit de novo, ſed cõtinuat poſſeſsionem, non dicitur eam ingredi, ſed retinêre, ut in d. l. ſi id quod, & in l. 1. C. commun. de legatis, & in cap. ex litteris de deſponſ. impuber. c. Monachũ 2. q. I. gloſ. verb. Innovare, in Clemen. 2. ut lite penden. Ioan. Andre. in rub. eod. tit. & Bertrãd. cõſ. 253. incip. Teſtes, n. 1. vol. 2. ¶ His addere † poſſumus, quod licèt vera, & vulgaris ſit illa iuris regula, quâ docemur, in dubijs, quæ vel ex facto, vel ex iure proficiſcuntur, tutiorẽ partẽ ſequendã eſſe, cap. illud de Cleric. excomm. c. ad audientiã, &c. ſignificafti el 2. de homicid. cũ alijs. Hæc tamen ante factũ intelligi debet, nimirũ, ut nõ poſsit quis facere id, de quo eſt dubiũ an ſit prohibitũ? Sed debeat abſtinêre. Nã poſt factum quis in dubio ſpoliari, aut re poſſeſsâ privari non debet, vel facere actũ poſitivũ de cuius obligatione nõ conſtat. Quin potiùs tunc alia regula iuris ſuccedit, quòd in dubio, & pari cauſâ melior eſt conditio poſsidentis, c. in pari de regul. iur. lib. 6. Quę procedit non folùm in materia iuſtitiæ, ſed etiam aliarũ virtutũ, ut pluribus relatis reſolvit Thom. Sanchez de matri. lib. 2. diſp. 41. q. 3. & Nicolaus Garcia de beneficijs 7. p. cap. 2. n. II. & ſeqq. ubi aliqua huius doctrinæ exẽpla proſequitur, & Dom. Covar. in Clem. ſi furioſus in princ. 1. part. n. 9. Salzedo in praxi cap. 14. litt. C. Avila de cenſuris 7. part. diſp. 3. dub. 9. & Salas de legib. tract. 8. diſput. unica, ſect. 20. & ſeqq. Et idem conſuluit in modo in practicandi duas opiniones contrarias Hoſtienſis, & Innocentij Ægid. Bellamera in cap. ex conquæſtione, num. 12. de reſtit. ſpoliat. quem refert Pacianus de probation. lib. 1. cap. 69. num. 21. 
 
Quę omnia in retẽtione huius Novi Orbis, de qua ſermonẽ habemus, lõgè planius, & ſecurius procedunt: cũ ipſe idem † Pontifex Alexander VI. Qui illius conquiſitionẽ Regibus Catholicis aſsignavit, eiuſdẽ etiã retentionẽ, & poſſeſsionem ipſis, & eorũ poſteris in perpetuum conceſſerit, ut ex tota Bullæ ſerie maniſeftè colligitur, cuius verba ſuprà lib. 2. cap. 24. retulimus, & præſertim ex illis: Omnes inſulas, & terras firmas inventas, & inveniendas, detectas, & detegandas, &c. Cum omnibus illarum dominijs, civitatibus, caſtris, locis, & villis, iuribuſq́ue, & iuriſdictionibus, ac pertinentijs univerſis, vobis, hæredibuſq; & ſucceſſoribus veftris (Caſtella, & Legionis Regibus) in perpetuũ tenore præſentium donamus, concedimus, & aſsignamus: voſq́ue, & hæredes ac ſucceſſores præfatos illarum Dominos cum plena, libera, & omnimoda poteſtate, auctoritate, & iuriſdictione facimus, cõſtituimus, & deputamus. 
 
Quibus † verbis, eorum opinio apertè convincitur, qui, ut ſup. d. lib. 2. cap. 23. ex num. 5. ad 14. animadvertimus, ſolam curam converſionis infidelium Regibus noſtris conceſſam exiſtimarunt, & nudam protectionem, adminiſtrationem, ſive ſuperintendentiam, quæ ad id commodius exequendum conduceret. Hoc † namque ipſummet Apoſtolicum prædicandi munus ſuapte naturâ præſefert, quod ſecundùm doctrinam Bellarmini lib. 1. de Rom. Pontif. cap 23. annexam habet quondam ampliſsimam, atque à Deo ipſo delegatam iuriſdictionem. Imò & omnem poteſtatem, & auctoritatem faciẽdi omnes ſpirituales functiones, & regendi, ac gubernandi animas in ſpiritualibus, cæteriſq́ue omnibus, quæ ad ſalutem earum pertineãt, ut optimè tradit D. Thom. in l. ad Corinth. cap. 12. & alijs relatis Rutil. Benzonius de anno Iubilæi lib. 2. cap. 24. pag. 154. Pontifex autem, ut prædicta verba declarant ulterius progredi voluit, cùm non ſolùm prædicationis curam Regibus noſtris iniunxerit, ſed ut eos ad hanc provinciam ſuſcipiẽdam, & exequendam magis promptos, idoneos, atque alacres redderet pleniſsimum dominium, & omnimodam in temporalibus utilitatem, poteſtatem, ac iuriſdictionem enixis, & geminatis clauſulis ſe illis, & eorum ſucceſſoribus concedere voluiſſe profiteatur. Quod iuxta † iuris regulas, & ſanctæ Romanæ Sedis uſum, & conſuetudinem rectè ſacere potuit, ut reſolvunt Palac. Rub. Sepulveda, Franc. Vargas, Gregor. Lopez, Anaſtaſ. Germon. Thom. Bozius, Doct. Marta, Rebellus, & alij, quos in eod. cap. 23. ex num. 63. citavimus, & iterum cap. 24. ex num. 19. 
 
Inter quos † Pet. Malſetitus apud Mandellum conſ. 769. num. ult. vol. 4. poſtquam toto illo conſilio iuſtitiam huius conquiſitionis pluribus argumentis oſtẽdere, & ab impugnationibus Epiſcopi Chiapenſis tueri curavit, & quòd mediante prædictâ Alexandri VI. conceſsione magis ſecurè procedat, ita concludit: Ex quibus omnibus conſtat, Maieſtatẽ ſuam licitè nõ ſolum quod ius Fori ſed quoad ius Poli, & nõ ſolùm quoad iudiciũ Eccleſiæ ſed quoad iudiciũ animæ, feciſſe has terras ſuæ ditionis, & fore verum Regem iſtorum, pium, & iuſtum, & non tyrannum, & † dictum Epiſcopum falsò & non abſque ſcandalo dixiſſe, quæ dixit: & licitè, & iuſtè eos, qui habuerunt ex Regũ conceſsione bona, magiſtratus, & dominatus in præmium ſuorum laborum, poſsidere quæ poſsident. 
 
Cui adſentiens † Marquardus de Suſanis in tract. de Iudæ. & Infidel. l. part. cap. 14. ſimiliter reſolvit: Quòd virtute dictæ conceſsionis Alex. Sexti, iuſtè bella mota fuerunt Indis noviter repertis per gentes Hiſpanorum, ut nomen Salvatoris Domini noſtri Ieſu Chriſti in terris, & inſulis prædictis facile induceretur, quod non poterat prædicari, niſi prius ſuperatis gẽtibus illis, natura barbaris, quod rei exitus demonſtravit: nam poſtquàm fuerunt debellatæ, nomen Chriſti, & eius Evangelium receperunt, & ita iure iuſti belli legitimè poſſeſſæ ſunt, & poſsidentur per Hiſpanos. 
 
Hoc idem † non minus apertè poſt Sanderum, & Boterum, quos refert, ſcriptum reliquit Rutilius Benzonius de anno Iubilæi lib. 1. cap. 10. pag. 53. ſic inquiens: Hanc Novi Orbis converſionem inprimis complexus eſt Alexander VI. qui, ut cognovit illius notitiam in dies excreſcere, & Hiſpaniarum Reges eo animo eſſe, ut non minus temporale ipſorũ Regnum, quàm, imò præcipuè Regnum Dei amplificarent, hoc illis demandavit, eoſq́ue adſtrinxit, ut maxima, qua poſſent, diligentia, in illorum populorum converſionem incumberent, quod ut fortiùs exequerentur, ipſis, quidquid acquirerent, omni meliori modo conceſsit, &c. 
 
Et reverâ, † hoc plenum Novi Orbis dominium, quod hodie noſtri Reges obtinent, & exercent, illis ab initio conceſſum fuiſſe, vel ex eo colligi poteſt, quòd ſemper ita Alexandri VI. donationem acceperint, & eius virtute atque auctoritate ſubnixi, has provincias per centum & triginta annorum diſcurſum cum omnimoda poteſtate, & iuriſdictione poſſederint. 
 
Nam † quemadmodum à primordio tituli poſterior formatur eventus, l. 1. circa fin. C. de impon. lucrat. deſcrip. cum alijs, quæ congerit Bartol. conſ. 243. fuit quidam, n. 2. lib. 1. Alexand. conſ. 90. in fine lib. 3. Craveta conſ. 158. In fine, Card. Tuſchus pract. concluſ. iur. verb. Titulus, concluſ. 314. & tetigimus ſup. lib. 2. cap. 24. num. 86. ita † ex poſt facto talis pręſumitur titulus, qualẽ præſens, & præterita poſſeſsio demonſtrat, cap. cùm dilectus de conſuetud. ubi egregiè notant Abbas, Anton. & Imola, cap cùm veniſſent, ubi DD. de inſtitutionibus, l. quædam mulier, D. de rei vend. l. ſicut, §. ſupervacuum, D. quib. mod. pign. vel hyp. ſol. l. 4. titul. 33. part. 7. Bald. conſ. 130. volum. 1. & in cap. 1. colum. 2. de Capitan. qui Curiam vendid. Vbi dicit, † quòd poſſeſsio ſubſequens, eſt titulorum interpretativa, idem Baldus conſ. 420. vol. 1. & conſ. 352. lib. 3. Ubi tradit, quòd poſſeſsio, vel uſus declarat, quid venerit in conceſsione, quem ſequitur alia congerens Paulus Caſtrenſ. conſ. 347. volum. 1. Craveta conſ. 192. Socinus conſ. 3. num. 5. vol. 1. & conſ. 58. vol. 3. Curtius conſ. 162. col. 3. Aretinus conſ. II. num. 6. Alciat. conſ. 112. num. II. lib. 4. Bald. Iaſ. Decius, & cæteri cõmuniter ſcribentes in l. ſi certis annis, C. de pactis, idem Decius conſ. 156. in ſine, Laurẽt. Sylvanus conſ. 66. n. 20. & alios allegans Bertazolus in cõſ. civili 97. num. 23. vol. 1. & Pariſius conſ. 140. num. 25. vol. 1. & conſ. 3. num. 10. vol. 4. Matth. de Afflictis deciſ. Neapol. 2. Camill. Borrellus de præſtant. Reg. Cathol. cap. 53 n. 37. ¶ Et in materia † utili noſtrorum maioratuũ Hiſpaniæ ad interpretationem l. 41. Tauri, quod verba dubia ſcripturæ inſtitutionis maioratus, illum in perpetuum inducant, ſi concurrat conſuetudo, ſaltem per decennium obſervata, ut in bonis in ea contentis iure primogenituræ ſuccedatur, optimè reſolvunt Roder. Suarez in. l. quoniam in prioribus, ampliat. 10. à num. II. Didac. Perez in l. fin. tit. 13. lib. 3. ordin. verb. Cien años, verſ. Vtrum ius primogenituræ, Mieres de maiorat. 4. par. quæſt. 20. à num. 56. latè Burgos de Paz conſ. 9. num. 3. Molina de Hiſpan. Primogen. lib. 2. cap. 6. num. 58. & 59. Alter Molina de maiorat. diſput. 596. ubi ex prædictis, & alijs iuribus, & auctoribus probant, conſuetudinem † eſſe interpretativã legum, privilegiorum, & ſcripturarũ, quæ ex decennij lapſu interpretantur atq; declarantur. ¶ Et quòd non requiratur, quòd ſit præſcripta, ſed ſufficiat ſpatio quantumcunque brevi illius uſum invaluiſſe, Tiber. Decia. conſ. 44. per totum, maximè num. 6. volum. 2. Surd. conſ. 335. num. 26. & 27. vol. 3. Menochius conſ. 163. num. 8. vol. 2. Burgos de Paz conſ. 23 num. 5. ubi addit, quòd talis obſervãtia declarativa extenditur etiã ad caſus nõ expreſſos, quãvis non reſpondeant proprietati verborũ, ſed aliquantulum naturali eorũ ſignificationi adverſetur. Et etiã in odioſis, & ubi ius commune reſiſtit, ut latè per Ioſeph. Ludovic. de conſuet. concluſ. unica, illat. 13. 36. 40. 154. cũ pluribus alijs. Et quamvis mala appareat, ut cõſtat ex Rota Romana apud Nicol. Garc. de benefic. 5. p. c. 1. n. 137. & ſeq. & tradit alia Seraph. deciſ. 454. n. 3. Tiber. Dec. conſ. 31. à n. 151. vol. 1. Maſcar. de probat. concl. 145. Card. Tuſch. tom. 2. concl. 878. & Nos ſup. lib. 2. cap. 24. num. 86. & ſeqq. 
 
Maximè, † cũ in caſu, de quo loquimur, hanc interpretationem, etſi verba ita clara non eſſent, neceſsitas rei, quæ gerenda erat, extorquere debuiſſet. Quis enim nõ videt, parum ſecurã eſſe poſſe † Eccleſiaſticã diſciplinam, quam inter iſtas barbaras nationes ſeminare conabantur, ſi eam ſæcularis potentia, & dominatio non comitaretur? Status † quippe ſpiritualis conſervari non poteſt ſine temporali, ut pluribus oſtendit Fr. Ioan. à Ponte in cõven. utr. Monarch. lib. 1. cap. 7. pag. 37. & 38. & hiſtoriarum monumentis docemur, † quòd in qualibet Monarchia, ab initio ſæculi, tria ſe invicẽ per ordinem comitata ſunt, Divinus cultus, ſapientia ſcholaſtica (id eſt Theologica) & ſæcularis potentia, ut præclarè tradit D. Thom. lib. 2. de regim. Princip. cap. 16. 
 
Vnde ſuccedit † alia regula iuris, quę habet, quoties idem ſermo duas ſententias exprimit, eam potiſsimùm accipi debere, quæ rei gerendæ aptior ſit, l. quoties 67. D. de reg. iur. Quò † loci Dec. Mayner. Cagnol. Ferrar. Petr. Faber, & Rævardus ſic Iulianũ exponunt, quaſi docêre voluerit, verba dubia iuxta ſubiectam materiã explicanda eſſe. Vel † ut magis actus valeat, quàm pereat: reſque, de qua agitur, in tuto ſit, l. quoties, & l. ubi eſt verborũ in fine, D. de rebus dubijs, l. quoties in ſtipulationibus, D. de verb. obligat. l. non puto, D. fam. erciſcundæ, l. ſi uno, D. locati, l. inſulam, de præſcrip. verb. cum alijs, quę adducit Stepha. de Federicis in tract. de interpr. leg. part. 3. & Simon de Prætis de interpret. ult. volunt. lib. 2. fol. 176. ſolut. 2. num. 17. Ego verò ſic etiam exponi poſſe arbitror, † ut intellectus rei gerendæ aptior a. 1. C. Ille dicatur, qui rei, de qua agitur, magis reſpondet, & ad eam magis promovendã, commodiuſq́ue exequendam dirigitur. Nam † cũ aliquid alicui conceditur, non ſolùm quod ad illud expediendum, neceſſarium eft, cõceſſum videtur, l. 2. cum vulgatis, D. de iuriſd. omn. iud. Sed & quod maiorem eiuſdem negotij commoditatem, & facilitate reſpicit, ex text. eleganti in cap. prætereà 5. de offic. delegati, 1. penult. D. de uſufruct. l. 1. §. ſi ei quẽ, verſ. fin. D. de inſtitor. l. 1. §. fin. D. de uſufruct. legato, l. veteres in princ. D. de itinere actuq́ue privat. cap. fin. de dolo, & contumac. per quem notat ibi Baldus, † quòd qui habet mandatum ad quæcunque neceſſaria, videtur etiam habere ad ea, quæ utilia ſunt, Franc. de Aretio in cap. de teſtibus, col. 3. de teſtib. Vbi tenet, † quod in diſpoſitione hominis uno conceſso, veniunt non ſolùm ea, ſine quibus actus explicari non poſſet; ſed etiam ea, cum quibus facilius, & commodius expeditur, quem laudat, & ſequitur Iaſon in dict. 1. 2. de iuriſd. omn. iud. num. 11. verſ. Iſtam regulam, ubi reprobat opinionem Geminiani, aliter ſentientis contra Dom. de Rota, deciſ. 379. 
 
Quibus addere poſſumus, † quòd licèt regulariter populi, qui ſe alicuius ſuperioris poteſtati, & protectioni iure fœderis, vel clientelæ pro pacis medijs, vel aliâ ratione, committunt, liberi eſſe non deſinant, nec ſibi aliquam ſubiectionem imponant, ut tradunt communiter Bartol. & DD. per text. ibi in l. Non dubito 7. §. liber autem, D. de capt. & poſtlimin. reverſ. Felin. in cap. cùm non liceat num. 9. & ſeq. de præſcrip. Ioan. de Platea in l. 1. C. de excuſat. lib. 10. Ioan. Cephalus conſ. 328. Modeſtin. Piſtorius conſ. 43. num. 30. deciſ. Cameræ Imper. 1. tom. part. 2. voto 27. num. 10. fol. 159. Ioan. Bodin. in tract. de Repub. lib. 5. cap. 6. Renat. Choppin. de demanio Franciæ lib. 3. tit. 18. num. 7. Pet. Gregor. lib. 20. Syntag. cap. 5. & plurimi alij relati ab Henric. Roſenthal. In epitome. feud. part. 1. cap. 4. concluſ. 14. fol. 124. Vbi tamẽ verba conceſsionis, vel conventionis ulterius progrediuntur, ſæpè ſolet ex illis ſuperioritatis, & dominationis ius induci, & acquiri, ut ijdemmet Auctores obſervant, & Everard. conſ. 3. num. 9. Goden. conſ. 32. num. 3. & Fulvius Pacianus de probat. lib. 2. cap. 43. num. 16. Præſertim † quãdo Regibus talis cliẽtela conceditur, in quibus protectio ſignificat iuriſdictionem, cap. ad audiẽtiam de appellation. ubi DD. & alij, quos refert, & ſequitur Guido Papæ deciſ. 151. num. 9. verſ. Venio ad ſextũ, Auguſt. Veroius conſ. 65. num. 119. vol. 1. & Didac. Perez in l. 3. tit. 3. lib. 1. ordinam. col. 2. 
 
Et hanc † plenam Novi Orbis donationem Alexãdrum VI. Regibus Hiſpaniæ feciſſe, ultra ſuprà dictos auctores, apertè etiam fatetur Ioan. Bodinus lib. 1. de Repub. Cap. 9. cuius verba refert Mag. Marquez in Gubernat. Chriſt. lib. 1. c. 27. pag. 163. Addit verò † Bodinus, eiuſdem conceſsionis virtute potentiſsimos Reges noſtros effectos fuiſſe Romanæ sedis vaſſallos, & feudatarios ligios, quoad inſulas maris Oceani, Regnum Peruanum, & reliqua, quæ in utraque India ex Pontificum conceſsione acquiſierunt, & in poſterum acquiſierint: quoniã hoc, inquit, inter ipſos pactum fuit, ut vel ipſi Hiſpani ſcriptores affirmãt. Quod etiam admittere videtur Marta de iuriſdict. l. part. cap. 26. num. 55. Sed falſum utique eſt, & nullo iure, ratione, vel auctoritate probatur, ſed ſolâ Bodini calumniâ, † qui frequenter pluribus Regibus ſine cauſa ſupremam dominationem adimere ſolet, ut benè advertit Dom. Gregor. Lopez Madera in Monarch. Hiſpan. cap. 2. fol. 12. 
 
Inprimis namque † Bullæ Pontificiæ verba (ut ex illorum ſerie manifeſtè conſtabit) nullam prorſus huiuſmodi feudi mentionem directè, aut indirectè fecerunt, neque aliquid Sedi Apoſtolicæ in his Novi Orbis provincijs ullo pacto reſervarunt; ſed totum ius, dominium, & iuriſdictionem earum plenè, & liberè cum ſolo onere prædicationis & converſionis Indorum Regibus Catholicis conceſſerunt. Vnde ſuccedit communis omnium Doctorum opinio, quę † habet, quòd quando Princeps, vel Imperator nihil ſibi reſervat, ſed utitur verbo, Donamus, largimur, concedimus, & alijs ſimilibus, non inducitur feudum, neque aliqua feudi reſervatio, ſed pura & abſoluta donatio, ut egregiè probat, & proſequitur Oldrad. conſ. 159. Angelus conſ. 242. incip. Super puncto, in fine, Decius conſ. 32. & 498. col. 2 num. 11. Mandellus Albanus multum in noſtris terminis loquens, conſ. 64. num. 29. & ſequent. & num. 64. lib. 1. idem lib. 1. ubi rectè concludit, † in dubio potiùs pręſumi, & induci donationem, quàm feudum: quod etiam ſequitur, & communiter receptum eſſe teſtatur Socinus Iunior conſ. 102. incip. Non ſum, n. 9. & ſeqq. vol. 2. Decius conſ. 85. col. 3. & coſ. 193. col. I & cõſ. 208. col. 2. & cõſ. 269. col. 2. & plures alij relati per Iulium Clar. & eius addition. Baiardum in §. feudũ, q. 17. & Henricum Roſenthalium de feudis l. part. cap. 6. cõcluſ. 26. num. 2. & ſeqq. ubi innumeros citat litt. B. &c. & hoc pugnâ carêre inquit. ¶ Et magis in terminis, quòd Papa dum Regnũ cõfert, dat omnem poteſtatis plenitudinem, & aliquem inveſtiens omnia Regalia liberè concedere videtur, pluribus, poſt alios, probat Barthol. Cæpola de ſervit. Urb. præd. cap. de portu, colum. 1. & Camil. Borrell. de præſtant. Reg. Cathol. cap. 48. num. 12. & 16. pag. 352. 
 
Secvndò, † quia pariter falſum eſt, quod idem Bodinus noſtris Scriptoribus, rerumq́ue Indicarum Hiſtoricis imponit: nam illi potius docent, quòd quemadmodum quoad Caſtellæ, & Legionis Regna, Reges noſtri nullum ſuperiorẽ in temporalibus recognoſcunt, ut late probavimus ſuprà lib. 2. cap. 21. ex num. 70. ita & in provincijs Novi Orbis, quæ illis adiectæ ſunt, eandem omnino exemptionem conſervant, ut expreſsè præter alios advertit Domin. Sotus de iuſt. & iure, lib. 4. quæ. 4. art. 2. & Camill. Borrel. de pręſtan. Reg. Cath. cap. 46. ex num. 217. & cap. 47. ex n. 6. 7. & 14. ¶ Vulgaris quippe doctrina eſt, † provincias de novo quęſitas, & alicui Regno acceſſoriè unitas, & auctas, atque (ut ita loquar) incorporatas, unum & idẽ Regnum cenſeri, eiſdemq́ue legibus, iuribus & privilegijs gubernari, & gaudere debere, ut pluribus oſtendunt Bartol. Bald. Caſtrenſ. & alij per text. ibi in l. ſi convenerit la 2. §. ſi nuda, D. de pignorat. act. idem Bald. in l. cunctos populos, num. 1. ad medium, C. de ſumma Trinit. idem Bartol. in l. damni, §. ſi is, qui ædes, D. de damno infecto, & in tract. Tiberiadis, Rub. de inſula, col. 2. Ioan. de Platea in l. neminem, C. de Decurion. lib. 10. in fine, Angel. in l. de quibus, col. penult. D. de legibus, Barbacia in cap. Rodulphus num. 7. de reſcriptis, Guido Pap. conſ. 134. & deciſ. 265. ubi eius additio, Iaſon in § in perſonam, num. 10. cum ſeqq. inſt. de action. Gregor. Lopez per text. ibi in l. 4. titul. 12. & in l. 27. tit 7. part. 1. & in l. 7. tit. 20. part. 3. gloſ. 3. & plures alji, quos refert & ſequitur Matthæ. de Affictis in tit. quæ ſint Regalia, verb. Portus, num. 15. in uſib. feud. Avilès omnino videndus in cap. Prętorũ in proœmio, verb. Islas. ex num. 2. ad 14. & in cap. 6. verb. I ſu tierra, bum. 5. Mieres de maiorat. 2. part. quæ ſt. 5. à num. 11. Hierony. Gõçalez in reg. 8. Cancellar. gloſ. 5. §. 7. à num. 119. Fran. de Clapperijs deciſionum cauſ. fiſcal. cauſa 1. quæſt. unica num. 14. & ſeqq. Lanarius conſ. 76. num. 13. Vincent. de Franchis deciſ. Neapol. 506. num. 11. & in terminis de provincijs Novi Orbis agens Laſarte de decima empt. & vend. in præfat. num. 20. in addition. & noviſsimè Ioan. Bap. Valençuela conſ. 82. num. 70. & conſ. 79. num. 39. Quod ſecus eſt, quando æquè principaliter uniuntur, nam unumquodque retinet, & cõſervat iura & privilegia ſua, ut tradũt ijdem Auctores ſuprà relati, & ultra eos de Regno Aragonię loquens Seſſe deciſ. 113. num. 20. part. 2. de Neapolitano, & Siculo Gizarel deciſ. Neapol. 43. n. 23. 29. & Fran. Milanen. deciſ. 2. Borrel. in compend. deciſ. tom. 1. tit. 43. num. 158. de Regno Valentiæ, Leo. deciſ. 2. num. 34. 1. part. Portugalliæ, Aguirre in Apologia 4. part. à num. 55. Gabr. Pereira deciſ. Luſit. 2. à num. 2. & Did. à Brito in cauſa maior. Reg. Coronæ, quæſt. 1. num. 13. & 20. & de Mediolani Ducatu Lancellot. Gallia ad conſuet. Alexan. in præfat. num. 94. 
 
Deniqve † contra Bodinum facit, quia nullibi legitur, quòd Reges noſtri ob prędictam Alexandri Sexti conceſsionem ſe in temporalibus Eccleſię iuriſdictioni quoad iſtas provincias ſubiecerint, vel quòd ullo tempore Romani Pontifices hoc iure, & poteſtate in illis uſi fuerint, imò neque uti voluerint. Nam quod Bodinus, & Marta conſiderant, † de lite inter Luſitanię, & Caſtellæ Reges ortâ, & ab Alexandro VI. terminorum diviſione, & lineæ deductione compoſitâ, de qua plura diximus ſup. lib. 1. cap. 6. ex num. 69. & lib. 2. cap. 24. num. 18. ex communi ipſorum Regum conſenſu, ad vitandas, & ſedandas diſcordias proceſsit, ut egregiè tradit Thom. Bozius de ſign. Eccl. Dei lib. 17. cap. 4. verſ. Ioanni primo, & noviſsimè Seraph. Freitas de iuſto Imp. Aſiat. cap. 7. num. 5. Et quia cùm eo † tempore de prędicationis, & converſionis munere præcipuè tractaretur, eius deſcriptio, & aſsignatio cum primis ad Sedem Apoſtolicam pertinebat, ut benè obſervat. Pat. Fran. Suarez in tract. de Fide, diſpu. 18. ſect. 1. num. 7. & Nos ſuprà lib. 2. cap. 24. num. 18. reſolvimus. 
 
Quod etiam, † & eximia pietas, & Religio, quâ noſtri Catholici Reges Romanam Eccleſiam ſemper proſequuti, & venerati ſunt, eoſdem induxit ad Pontificis conceſsionem, benedictionem, aut beneplacitum expoſtulandum, ut melius, & fœlicius detectionem, & conquiſitionem Novi Orbis, quam præmanibus habebant, exequerentur. Quamvis † non deficiant plures doctiſsimi viri, qui & nunc cenſent, & eâ tẽpeſtate cenſuerunt, Chriſtianos Principes etiam abſque aliqua Pontificis licentia, & cõceſsione, quorumlibet Infidelium provincias cõvertere, & ſibi ſubijcere poſſe, ut tetigi ſup. lib. 2. cap. 13. num. 6. & alibi paſſim, & cõſtat ex traditis a Petro Malferito d. conſ. 769. apud Mandellum, vol. 2. Marquard. d. tract. de Iudæ. & infidel. 1. par. cap. 14. Fr. Anton. à Corduba in quæſtionario, lib. 1. quæſt. 57. dub. 5. Ant. de Herrera, qui rem, uti geſta fuit, ex hiſtoriæ monumentis recenſet in hiſtor. gener. Ind. Occid. decad. 1. lib. 2. cap. 4. & Ægid. Benedict. in l. ex hoc iure, D. de iuſt. & iure, cap. 3. num. 21. 
 
Quod nõ eâ mente dictũ quiſpiam exiſtimet, ut Pontificiæ conceſsionis vigorem, & effectum aliquatenus infringere velim, de cuius ſuprema, hac in parte poteſtate, & auctoritate, ita lato ſermone in ſuperioribus egi. Sed ut planiùs appareat, ſi prædictorum Auctorum ſententiam admitimus, nullam fuiſſe cauſam prædicti feudi inducendi, & recognoſcendi, cùm Pontifex † nihil de ſuo conceſſerit, & Reges noſtri id quod poſtulabant, iure proprio conſequi poſſent, arg. l. Titia Seio in princip. de legat. 2. l. 1. C. de re iudicata. §. ſi res aliena, inſt. de legatis. Vbi non videtur quis legitimè petere id, quod iam apud ſe habet, l. 1. in fine, D. ad municipal. l. quæ ſub conditione, §. fin. D. de condit. inſtit. l. unica, C. de theſaur. lib. 10. ibi: Vt ſuperfluum ſit hoc precibus poſtulare, quod iam lege permiſſum eſt, cum alijs, quę tradit Greg. Lopez in l. 6. gloſ. 4. tit. 11. part. 6. gloſ. verb. Componedum, in cap. nuper de decimis, Surdus cõſ. 215. num. 21. & in tract. de aliment. tit. 9. quæſt. 35. num. 25. Menoch. de adipiſcenda poſſeſſ. remed. 4. num. 179. Hippolyt. Riminald. in l. qui ſe patris, num. 217. C. unde liberi, Navarr. conſ. 1. num. 4. ſub titul. de poſtulat. Prlat. & Valençuela conſ. 69. num. 88. & 89. & conſ. 74. num. 65. 
 
Neque his obſtat, † ſi replicetur, quòd quamvis dicta conquiſitio, ſolâ, & propriâ Regum noſtrorum auctoritate fieri potuiſſet, ex eo tamen, quòd Pontificem adierunt, & eius interventionem, licentiam, & conceſsionem neceſſariam eſſe exiſtimarunt, iam amplius, & hoc totum ius, quod habent Apoſtolicæ conceſsioni & liberalitati acceptum ferre debent: † argum. cap. veniens de præſcrip. l. ſi mulier, §. ſin. de eo quod met. cauſ. l. ſi cui, ubi gloſſa verb. Mutandæ, D. de ſervit. l. de pupillo, §. meminiſſe, D. de novi oper. nuntiat. & aliorum, quæ in ſimili ad varios caſus notari ſolent de eo, qui poteſt † actum expedire propriâ auctoritate, quod ſibi præiudicat adeundo iudicem, nec ad viam facti redire poteſt, ſed debet expectari iudicis auctoritas, ut tradit Bald. in l. ædem. n. 21. C. de locato, Gregor. Lopez in l. 6. glof. 1. verſ. Si temen iudex, tit. 8. par. 5. Oſaſcus deciſ. Pedemont. 164. num. 16. in fine, & num. 17. Valaſcus conſultat. 88. à num. 7. lib. 1. & Lancellot. in tract. de attentat. cap. 4. in præfat. à num. 419. & ampliat. 1. per totam. Nam † verior reſolutio eſt, quòd prædicta iura loquuntur, quando gratia, vel privilegium, quod petitur, & impetratur, omnino contrarium, & repugnans eſt iuri, quod alias precator habebat; tunc enim ab eo recedere, eiq́ue renuntiare velle videtur. Atverò quãdo hæc contrarietas, vel repugnantia non adeſt, etiam ſi quis gratiam aut privilegium impetret, ad id quod ſemoto eo fecere poſſet, non inducitur proprij iuris renuntiatio, immutatio, diminutio, aut confuſio. Sed. potius unum † ius alterum confirmat, ac iuvat, & electivum manet, aur etiam ſimultaneum, ſi ſe invicem non impediant, cap. poſt electionem de conceſ. præbend. ubi Abb. num. 4. & in d. cap. veniens, num. 18. cap. auditis de præſcription. cap. cùm perſonæ, §. Quod ſi tales de privileg. lib. 6. cap. cùm dilectus de conſuetud. † optimus text. in l. forma, §. fin. D. de cenſib. ibi: Si quis veniam petierit, ut cenſum ſibi emendare permittatur, deinde poſt hoc impetratum cognoverit, ſe non debuiſſe hoc petere, quia res emendationem non deſiderabat: nullum ei præiudicium ex eo quod petijt, ut cenſum emendaret, fore, ſæpiſsimè reſcriptum eſt, ubi gloſ. verb. Reſcriptum, alios concordãtes allegat, l. fin. C. de repud. hæred. per quam ſolam, de cæteris oblitus, ſic in pulchra ſpecie, poſt Bald. Alex. & alios, quos refert, docet Molina de Hiſpan. primogen. lib. 2. cap. 10. num. 75. ibi: Nam quoties concurrunt quod aliquid ius commune, & privilegium, non confunduntur, ſed poteſt quis quoad id uti iure communi, & etiam privilegio. 
 
Vnde † Regibus noſtris nocêre nõ debuit, quòd ad maiorem ſui iuris ſecuritatem, & corroborationem Pontificis aſſenſum, & beneplacitum requiſierint, arg. l. legata inutiliter, D. de legat. 1. & de adimen. legat. † abundans quippe cautela non ſolet eſſe nociva, l. non ſolent 94. D. de regul. iur. l. teſtamentũ 17. cum vulgatis, C. de teſtam. quod eſſe veluti proverbium inter Iurisperitos tradit D. Auguſtin. lib. 4. de Civit. Dei cap. 27. 
 
Et † nemo prohibetur plura iura, & titulos cumulare, tam ad ſui iuris confirmationẽ, cum de eo certus eft, quàm ad maiorem cautelam, quando de eo dubitat, l. 4. D. ad leg. Falci. cap. ſacrorum 12. quæſt. 2. d. cap. poſt. electionem, cum alijs, quæ plenè notat Felinus in cap. in noſtra, num. 2. de reſcript. Ludovic. Roma. conſ. 350. num. 13. Paul. Caſtrenſ. in l. quidam, §. ſed cùm veteres, num. 2. C. de neceſſ. ſerv. hæred. inſtit. Zaſ. in l. 3. §. ex pluribus, num. 34. D. de acquir. poſt. Lofredus conſ. 17. num 57. Cavallinus milleloq. 773. num 1. Molina d. lib. 2. cap. 2. num. 11. in fine, & num. 14. & cap. 7. n. 70. Menochius lib. 4. præſumpt. 4. per totam, & Cervantes in l. 3. Tauri, num. 66. & 72. qui ita rectè † reſpondet ad text. in d. cap. veniens. In cuius ſpecie meritò advertit Abbas ibîdem, num. 19. ſolam gratiæ impetrationẽ nocêre, etiam ſi quis eâ uſus non fuerit. Cæterùm † quando obtenta, & impetrata non fuit, ſed duntaxat petita, non inducitur renuntiatio iuris communis anteà competentis, & impetrans poterit ad illud redire, argum. celebris text. in l. ſi verò nõ habuit effectum petitio. 8. D. de bonis legat. præſtand. & aliorum, quæ in ſpecie ſubtiliter expendit Oldradus cõſ. 313. num. 5. 
 
Et idem † reſponderi, & notari poteſt circa illam doctrinam ſuprà relatam; quod qui ſemel iudicem adijt, ad viam facti redire non poteſt. Præterquàm quòd in hoc plures alij contrarium defendunt, ex d. l. forma, de cenſibus & ſimilibus, & ut plurimùm, in iudicialibus tantùm procedere tradunt, ad obviandum rixis, & ne iudiciorum auctoritas contemnatur, in quibus variare non licet: ſecus autem in actibus extraiudicialibus, ubi non requiritur ſine figura iudicij, ut conſtat ex Lancelloto, & Valaſco ubi ſup. Alexan, conſ. 105. num. 27. lib. 3. Menoch. d. remed. 4. de adipiſcend. num. 425. & plenius ex ferè omnes utriuſque opinionis rationes, & ſequaces adducũt. A quibus † non multum diſtat vulgaris regula iuris, quæ docet, neminem prohiberi pluribus remedijs, & defenſionibus uti, ſi ad eundem finem tendant, & dirigantur, de qua in l. nemo, & l. is. qui dicit, D. de exception. l. nemo ex his 43. D. de regul. iur. & in cap. nullus pluribus, eodem titul. lib. 6. ubi Petr. Faber, & Petr. Pechius alia plurima congerunt. Quod licèt in actionibus regulariter prohibeatur, † ut dicitur in eâdem l. nemo, & in l. quod in hæredem, §. eligere, D. de tributor. actio. l. cùm filius 76. §. varijs, de legat. 2. cum mille alijs adductis gloſſa, & Doct. ibîdem, & Dueñas reg. 14. adhuc tamen permitti videmus, quando invicem contrariæ non ſunt, neque electione tolluntur, aut abſolutoria lata in una, parit exceptionem rei iudicatę in alia, ut optimè poſt Plateam, & alios, obſervat. Ioann. Oinotomus in §. ſi minus, num. 17. & 18. inſtit. de action. Vel quando quis incertus eſt, quæ potius actio teneat, vel de iure ſuo dubitat: tunc enim poteſt plures actiones non ſolùm habêre, ſed etiam ad maiorem iuris ſui comprobationem, & conſequutionem ſimul eas in iudicium deducere, ut ex altera victus, alteram exequatur, ex alia videlicet cauſa, ut benè notavit Ioan. apud Accurſ. in d. §. eligere, Petrus Faber in d. l. nemo ex his, pag. mihi 192. in fine, & in optimis caſibus inſinuatur in l. 1. §. quia autem in fine, D. quod legat. l. contra maiores, C. de inoffic. teſtam. 
 
Rvrsvs † non oberit, ſi quis pro Bodini ſententia perpendat doctrinam Andreæ de Iſernia in cap. 1. §. præterea, verſ. Ratione peccati, num. 53. de prohib. feud. alienat. & in §. nec Dominus, verſ. Hoc caſu, num. 45. quẽ refert, & ſequitur Hieron. de Monte in tract. de fin. regund. cap. 29. num. ult. Quatenus inquit, † Romanum Pontificem in Regno Siciliæ, quia ex eius conceſsione poſsidetur, proprietatis dominum manſiſſe, atque adeò in illo etiam in temporalibus iudicare poſſe, & declarare quòd Rex non alienet, quia intereſt eius ius proprietatis conſervare, & ut afflicti ſubditi à gravaminibus releventur. Nam ut hanc ſententiam veram eſſe concedamus, parum quidem ex ea ſupremæ Orbis Novi dominationi præiudicabitur. Etenim, † ut idem Andreas de Iſernia ibîdem, apertè ſupponit, & colligitur ex cap. ad Apoſtolicæ de re iud. lib. 6. Clement. Paſtoralis eodem, Siciliæ Regnum olim tam in ſpiritualibus, quàm in temporalibus ad Eccleſiæ Romanę patrimonium pertinebat ex antiqua illa Conſtantini donatione, & ab ea in feudum conceſſum fuit diverſis Comitibus, ac Regibus, ſub varijs pactionibus, & vectigalibus, ut refert Raphaël Volaterranus lib. 5. cõment. cap. Siciliæ, pag. 2. & lib. 2. Geograph. cap. 2. Facellus, Bernard. Corius, & Ioſeph. Carnevalius in hiſtor. Reg. Sicil. per totam, Forcatul. de Gallor. Imper. & Philoſoph. lib. 2. pag. 118. Carolus Sigonius de Regno Italiæ lib. 5. 6. & 7. & plurimi alij; quos late recenſet Borrellus de præſtan. Reg. Cathol. cap. 46. & cap. 47. ex num. 1313. Marta de iuriſdict. 1. part. car. 5. num. 8. & cap. 26. ex num. 6. ad 34. Scaccia de appellat. quæſt. 7. num. 76. & ſeqq. & quæſt. 8. num. 110. Thom. Bozius de ſign. Ecclef. Dei lib. 17. c. 4. & Marinus Freccia, qui omniũ Regum, & inveſtiturarum nomenclaturam, inchoando à Conſtantini donatione ordinate recenſet, in tract. de ſubfeudis rub. de antiq. ſtat. Reg. num. 51. & rub. de offic. Mag. Cancel. num. 25. Vnde † mirũ non eſt, quòd Summi Pontifices in eo Regno ſuprà dicto iure aliquando uſi fuerint, quod ad has provincias Indiarũ Occidentaliũ trãſferri non poteſt, nec debet, in quibus (ut diximus) nulla eiuſmodi feudi reſervatio invenitur, & id quod ab Eccleſia conceſſum fuit, ab ea antea non poſsidebatur; ſed Regum noſtrorum curâ, & expenſis detectum, & acquiſitum fuit. 
 
Vt interim taceamus, † etiam in Regno Siciliæ omnimodam exemptionem ab Imperio agnoſcere eũdem Iſerniam, & alios, quos refert, & ſequitur Camill. Borrellus dict. cap. 47. num 5. & 13. & noviſsimè Ioſeph. de Ruſticis in cõment. ad leg. cùm avus, de condit. & demonſtr. lib. 5. cap. 10. num. 32. Et feudum, † quod pro eodem Regno, & Neapolitano, Corſico, & alijs à noſtris Hiſpaniæ Regibus Eccleſiæ Romanæ perſolvitur, nequaquam efficere, quin ipſi Reges omnino liberi. & Monarchæ in eiſdem, & alijs, & omnia Regnis eſſe, & appellari poſſint, & omnia Regalia habêre, & exercêre. Quia † Papæ ſubeſſe nihil de iure huius ſuperioritatis imminuit, ut benè concludit Borrellus ſuprà, cap. 48. num. 12. & ipſe, dum prædicta Regna in feudum concedit, omnem Regiæ poteſtatis plenitudinem cum eiſdem prærogativis, Regalijs, & ſuperioritatibus confert, quæ erat apud Eccleſiam Romanam, ut poſt alios docet Cepola de ſervit. urban. præd. cap. de portu, col. 1. Paris de Puteo in tract. de ſyndicatu, verb. Sententia, cap an ſi dictum capitulum, in fine, Ioan. Vincẽtius de Anna in rep. Conſt. conſtitutionem divinæ memoriæ, num 7. Menoch. conſ. 92. num. 92. & ſeqq. vol. 1. Et plurimi alij, † quos ad eandẽ Monarchiam Siciliæ in temporalibus aſſerendam, congeſsit Marinus Freccia d. rub. de antiq. ſtat. Reg. num 58. verſ. Hodie tamen, ubi docet, quòd Eccleſia hodie in Regno Sicilę nihil obtinet præter annuum cenſum, omnibus alijs iuribus in Regẽ, & eius hæredes trãslatis, & Camill. Borrelus d. cap. 48. per totum. Qui poſteà cap. 53. & cap. 71. num. 7. latiſsimè probat, non ſolùm in temporalibus, verùmetiam in ſpiritualibus Reges noſtros quoad illud Regnũ Monarchas appellari poſſe; † quoniã in eo Legati de latere Sedis Apoſtolicæ cum pleniſsima ſuper omnes Prælatos Eccleſticos eiuſdem Regni poteſtate, ac iuriſdictione conſtituti ſunt, ex cõceſsione Vrbani II. R. P. Rogerio Nortmanno, tunc Comiti Siciliæ & Calabriæ, eiuſque filijs, hęredibus, & ſucceſſoribus in perpetuũ factâ, anno Domini 1099. tertio Nonas Iulij, cuius verba ibi ad litteram refert, & extant etiam apud Thom. Facellũ rer. Sicul. decad. 2. lib. 7. cap. 1. Marianam de rebus Hiſpanię lib. 10. cap. 5. Gaufredum Monachum de rebus à Nortmannis in Italia geſtis, lib. 4. cap. 29. Ioſeph. Carneval. Siculum lib. 1. de hiſtor. Sicil. Ioan. Lucam Barberium in capit. Brevium Sicil. Hieronym. Zurita lib. 3. Annal. Aragon. cap. 68. Franciſ. Maurolicum in compend. rer. Sicanicar. lib. 3. fol. 98. Cuius Bullæ vitute, ut ijdem Auctores recenſent, Reges Sicilæ ex eo tempore ibi Tribunal tenẽt, quod Monarchiæ appellatur, in quo introducũtur appellationes ab eius Regni Prælatis, & ad ſuos Regios Magiſtratus devol vuntur, ibiq́ue uti à Legatis de latere cauſæ deciduntur. Et idem noviſsimè tradit Marius Muta ad cap. 3. Regis Ferdin. num. 25. fol. 378. tom. 3. ſup. cap. Reg. Sicil. inquiens, quòd Siciliæ Reges, per intermediam perſonam Comitis Rogerij, ferunt à Summo Pontifice inveſtiti de ſpiritualibus. 
 
Eodemque modo in Regnis Valentiæ, & Aragoniæ Regem habere ius cognoſcendi etiam ſuper Prælatos exemptos, antiquiſsimâ, & immemorabili conſuetudine, atque ita praxi ſervari, reſert, & teſtatur petrus Belluga in ſpeculo Principum, rubrica 11. §. videndum, ubi idem Borrellus in addition verb. Probamus, plura in huius iuris, ac conſuetudinis confirmationem, & defenſionem adducit, poſt Doctores in cap. decernimus de iudicijs, & in cap. cùm contingat, de arbitris, gloſſam in cap. 1. 93. diſtinctione, & in cap. Mennam 2. quæſtion. 4. Paulum Borgaſium in tractatu de irregularitate, regula 7. numero 3. & 4. Beroium quæſtion. 7. Num. 6. & 7. Gregorium Lopez in l. 13. titul. 13. partita 2. verb Coſtumbre, Rolandum a Valle conſ. 12. num. 58. lib. 4. Menochium de retinenda Poſſeſſ. remedio 3. num. 400. & Bobadilla in Politica lib. 2. cap. 18. num. 42. 
 
Quæ omnia, † eo magis notare, & repetere volui, quoniam his temporibus maximé hic articulus Monarchiæ Siculæ in ſpiritualibus diſputatus, & exagitatus eſt, ob id, quòd Illuſtriſsim. Cardinal. Cæſar Baron. in ſuis Annal. Eccleſiaſt. tom. undecimo ann. Chriſti 1097. num 18. cum multis ſequẽtibus, ſupra dictis Auctoribus, aut non viſis, aut inſuper habitis, eam ſeriò improbat, & rigidis, atque aſperis verbis Pijſsimos Reges noſtros, eâ utentes, ſuccenſet, Bullamque Vrbani II. commentitiam, vel nimis adulteratam eſſe oſtendere nititur. Contra † quem tamen plures docti viri peculiares apologias ſcripſerunt, & præcipuè Illuſtriſsimus, & Reverendiſsimus Dominus don Ioannes Beltranus à Guevara Archiepiſcopus Compoſtellanus, quę iam typis vulgata licèt ſine Auctoris nomine, circumfertur. Quapropter Regijs edictis, & ſchedulis liber ille Baronij intercipi iuſſus eſt, ut tradit Iacobus Gordonus in ſua Chronograph. anno 1610. pag. 495. quarum quædam ad has Peruani Regni provincias expedita fuit, dar. en el Pardo 5. Ianuar. ann 1611. Cuius me executorem fecit † Excellentiſſ. Dominus D. Ioannes de Mendoça & Luna Montium Clarorum Marchio, eiuſdẽ Regni eâ tempeſtate digniſsimus Prorex, & vigilantiſsimus Gubernator: de cuius quidem eximijs laudibus plura dicere poſſem, niſi iam utrique Orbi notiſsimæ eſſent. 
 
De ſeudis † autem, quæ ab Hiſpaniæ Regibus ob aliqua Regna, & Provincias, quas poſsident, & ab alijs totius mundi Romanæ Eccleſiæ recognoſcuntur, plura tradit Camillus Borrellus dicto tractatu de præſtantia Regis Catholici, cap. 46. & 47. Thomas Bozius de ſignis Eccleſiæ lib. 17. cap. 4. Ioannes Azorius 2. part. Inſtitutionum Moralium, lib II. Cap. 2. Verſ. Secundò quæritur, Ioan. Bapt. Lupus in tract. de illegitimis, commen. 3. §. 3. num. 18. cũ ſeqq. & lib. 4. cap. 34. pag. 512. & latiſsimè Marta dict. tractat. de iuriſdict. l. par. cap. 5. & cap. 18. ex num. 11. & cap. 20. ex num. 17. & cap. 26. & ſequentibus. Et potuit † allegare Gregorij Septimi Romani Pontificis epiſtolas lib. 1. epiſtol. 7. & lib. 4. epiſtol. tom. 3. epiſt. Rom. Pontif. quas refert Baron. tom. 8. annal. Eccleſiaſtic. anno 701. num. 16. & Fr. Ioan à Ponte in conven. utriuſq; Monarchiæ lib. 1. cap. 6. §. 4. quibus Hiſpaniæ Regnum ab antiquis Gothorum Regibus Romanæ Eccleſię quoad dominium directum conceſſum fuiſſe, oſtendit, & certâ annui tributi præſtatione gravatum. 
 
Sed hoc † ut verum fuiſſe admittamus, ex ſola pietate, & veneratione, quam erga Apoſtolicam Sedẽ Reges illi oſtendere voluerunt, proceſsit. poſteà autẽ Hiſpaniâ Maurorum invaſione occupatâ, & deinceps ab antiquis incolis abſq; ullo imperij, vel Põtificũ auxilio recuperata, priſtinam libertatem accepit, & Eccleſia ius illud, quod habere potuit, amiſit, iuxta tradita à gloſſa in cap. Adrianus 63. diſtinct. Chaſſaneo in Catalogo gloriæ mund. par. 5. conſider. 27. & Zamalloa lib. 11. c. 7. Et ita † licèt in Aragoniæ Regno Ramirus Primus, & poſt eum Petrus Secundus antiquum illud feudum agnoverint, & quo maiori honore Christi Vicarium proſequerentur, faſces maieſtatis Romano Pontiſici ſubmittentes, eius clientes, beneficiarios, ſeu feudatarios eſſe profeſsi fuerint, ut tradunt Marta, Bozius, & Azorius ubi ſuprà Zurita lib. 2. annal. cap. 5. à num 1204. Mariana de reb. Hiſpan. lib. 6. cap. 7. & noviſsimè Ioan. Bricius Martinez in hiſtoria S. Ioan. de la Peña lib. 4. cap. 20. ex pag. 677. & pag. 525. Poſteà tamen, cùm id factum (licèt ob piam mentem laudandum) Regni Proceres, & milites ægrè tuliſſent, Iacobus Rex eiuſdem Petri filius, quamvis à Romano Pontifice Gregorio X. requiſitus, cenſum à patre conſtitutum ſolvere renuit, aſſerens, illud invalidè, & illegitimè factum, Regnorumq́ue ſuorum rationem, quæ ſuo, & maiorum robore, ac viribus, à faucibus Saracenorum fuerunt erepta, neminem in temporalibus debere in ſuperiorem agnoſcere, ut refert idem Zurita lib. 3. annal. cap. 87. Anno 1274. & lib. 4. cap. 37. anno 1283. Gregor. Lopez Madera in Monarch. Hiſpan. cap. 2. fol. 12. Caliſtus Remirez in tract. de lege Regia Aragoniæ, §. 2. num. 37. & 38. Molinus de pact. nupt. lib. 1. cap. 2. num 18. & Ioan. Bricius Martinez ubi ſuprà, ubi addit, Alfonſum † Aragoniæ Regẽ de Pontificis manu Regni ſui coronam accipere noluiſſe, ne in temporalibus ſe ei ullo modo ſubiectum eſſe crederetur. 
 
Regnum † verò Portugalliæ, ſive Luſitaniæ Romanæ Eccleſiæ feudum agnoſcere abſque aliqua hæſitatione affirmat idem Marta dict. cap. 26. ex num. 95. argument. text. in cap. grandi de ſupplen. neglig. Prælat. Paramus de origine, & progreſſ. Inquiſit. lib. 3. quæſt. 1. opin. 3. num. 113. & apertius probat Rodericus Archiep. Toletan. de reb. Hiſp. lib. 7. cap. 7. ubi de Alphonſo Henricio eiuſdem provinciæ Comite loquens, ait: Hic primus in Portugallia ſibi impoſuit nomẽ Regis, & ab Eugenio III. cui nomen ſuum conſtituit cenſuale, multa privilegia, & indulgentias impetravit. Idem etiam memorat Genebrard. in ſua Chronogr. citans Garibaium part. 4. lib. 34. cap. 16. niſi quòd pro Eugenio Alexandri nomen repoſuit, inquiens: Alexander III Alphonſum Portugallenſium novo, & primo Regi coronam per Albertum Cardinalem tradit, ea lege, ut quotannis Portugallenſes Reges duas auri libras Eccleſiæ Romanæ perſolverent. 
 
Est autem † adeò verum, Reges Hiſpaniæ, abſolutè loquendo, Eccleſiæ feudatarios non eſſe, & demptâ, Fidei & Religionis Causâ, Summum Pontificem in temporalibus ſuperiorem non recognoſcere, iuxta ea quæ diximus ſup. lib. 2. cap. 22. num. 49. ut meritò dicere potuerit Pet. Gregor. lib. 26. de Repub. cap 5. num. 7. † magis independẽtes ab ea eſſe, quàm Imperatores. Imperatores namque † recipiunt diadema à Summo Pontifice, & ei ſpeciale iuramentum fidelitatis præſtant, de quo in cap. tibi Domino 63. diſtinctio. clement. 1. de iur. iurand. iunctis alijs, quę late congerit Marta dict. 1. part. cap. 5. per totum, Paramus dict. opin. 3. num. 80. & Camillus Borrellus in ſumm. deciſ. 1. part. titul. 57. titul. 68. & in tract. de magiſtrat. edict. lib. 1. cap. 14. numer. 77. ita † ut Imperator, qui Eccleſiæ non præſtat auxilium contra ſchiſmaticos, periurus ſit, ut probat Palacius Rubeus in tract. de Reg. Navar. 4. par. §. 3. in ſine. Atverò † Reges Hiſpaniæ, Galliæ, & alij, qui liberi ſunt, hoc ſpeciali iuramento non adiguntur, licét verum ſit, quòd pro eximia pietate, & religione, quâ pollent, tempore quo coronantur, iuramentum de Eccleſia pro virili defendenda præſtare ſolent, ut tradit idem Palacius ubi ſuprà, 5. part. §. 1. Ioſeph. Steph. in tract. de oſculat. ped Summ. Pontifi. c. 14 Ribadeneira de Principe Chriſtiano lib. 2. cap. 17 & plura congerens Ioan. Bapt. Valençuela in monit. contra Venet. 7. part. num. 96. & ſeqq. Et † per legatos ſuos eidem Romano Pontifici obedientiam præſtare ſolent, cum noviter Reges creãtur, vel pro Regnis, aut provincijs, quas ſibi de novo ſubijciunt, ut benè oſtendit Tho. Bozius de ſign. Eccl. Dei lib. 17. cap. 5. ad finem. vbi etiam obſervat, † Catholicos Hiſpaniæ Reges iam inde à temporibus Concilij Toletani Sexti, eam ſibi legem impoſuiſſe, ut Rex, qui inciderit in hæreſim, ſit excommunicatus, & exterminandus. Quam † Ferdinandus V. renovavit anno 1492. eodem nimirum, quo Indiæ Occidentales ſunt detectaæ, inſtituitq́ue ſeveriſsimum Inquiſitionis Tribunal, cui Reges etiam ſubiectos eſſe, ob dictum Canonem, ſancivit. Quod Vaſęus etiam teſtatur in Chronic. Hiſpan. & Marta dict. cap. 26. num. 94. his verbis: Item Rex Caſtellæ antequàm Rex fiat, iuramento speciali ſubijcit ſe, & totum ſuum dominium Sanctiſsimo severiſsimæ Inquiſitionis Tribunali.