CAPVT IIX. et vltimvm. In quo Auctor volumen alterum de peculiari Indiarum iure, ſive de iuſta earum gubernatione promittit: & quid in eo tractare intẽdat, Laconica brevitate recẽſet. Et Paræneſim ſive admonitionem ſubnectit adverſus eos, qui miſeros Indos iniurijs, & moleſtijs afficiunt. 
 
 SVMMARIVM Capitis IIX. -  1 Gubernationem Indiarum, quæ contingunt, Auctor in altero volumine edere parat. -  2 Fas eſt opere in longo, ſomnum obrepere. -  3 Guſtus emptorem vocat. -  4 Auctor tractatum gubernationis Indiarum quinque libris diviſum habet, & quid in illis agere intendat, breviter aperit. -  5 Auctoris paræneſis, ſive admonitio pro Indis diligenter in Fide inſtruendis, & humaniter pertractandis. -  6 Fidei propagatio in ſuavitate, non in atrocitate conſiſtit, ut & patria poteſtas. -  7 Converſorum primordia blandis refovenda ſunt modis. -  8 Iugum Chriſti ſuave eſt, ex D. Matth. cap. 11. & Pſal. 33. -  9 Indi ſi poſt Chriſtianam Religionem ſuſceptam gravius opprimantur, eius ſuavitatem non credent. -  10 Deuteron. locus cap. 28. pro Indorum querimonijs expenditur. -  11 Indi hodie peiore conditione eſſe videntur, quàm Iudæi olim in Ægypti captivitate. -  12 Iudæi in Ægypto graviter vexati fuerunt. -  13 Iudæorum captivitas in Ægypto 85. annis duravit, & in ea valdè multiplicati ſunt. -  14 Iudæorum multiplicationem in medijs laboribus Ægypti in rubo Moyſis Deus ſignificavit. -  15 Indi brevi tempore valdè diminuti reperiuntur, & quid cum Daniele, & D. Paulo de ſuis miſerijs dicere poſſint? -  16 Ieremiæ verba lamentat. 5. ad Indorũ ærumnas accommodantur. -  17 Chriſtiani labores, & iniurias, quæ Indis inferuntur, potius inſe ſuſcipere, quàm in illis permittere deberent. -  18 Fidei meditatio quietum, & vacuum ab alijs curis animum deſiderat. -  19 Labores, & onera, qui alijs imponunt, & ipſi ea non tangunt, in Evangelio reprehenduntur. -  20 Pax citra ullum ſcandalum promittitur diligentibus legem Dei, Pſalm. 118. -  21 D. Paulus multa in ſe paſſum dicit, pro lege Dei promulganda. -  22 Regis gentium iura, & conditiones, quas refert Scriptura 1. Reg. 8. ea, quæ cum Indis fiunt, demonſtrare videntur. -  23 Regis Tyranni effigies, & mores referuntur 1. Reg. 24. Boni autem & iuſti Deuter. 17. 14. -  24 Lignum fumigans, quod Deus Iſaiæ 42. & Matth. 12. non extingui præcipit, Gentiles recenter converſos ſignificat. -  25 Indos deſtruunt multi, qui ſtruere deberent: & quid de illis cum Iſaia, & Davide, & Chriſto Dom. Math. 23. dicere poſsint? -  26 Exceſſus, qui in Indos fiunt, quibus potiſsimum debeant imputari? -  27 Inferiorum ordinum culpæ ad deſides Rectores referuntur. -  28 Prælati, & Magiſtratus monentur, ut pro Indorum defenſione laborent. -  29 Iuſtitiæ in ſtudio omnis Regum ac Magiſtratuum cura eſſe debet. -  30 D. Bernardus in quo laudet quendam Eborenſem Archiepiſcopum? -  31 Pax, quæ erga Indos exercetur, non debet cum bello de crudelitate certare. -  32 Legum humanarum pœnas ſi fortè effugiant ij, qui Indos affligunt, Dei oculũ & ſupplicium non effugient. -  33 Deus omnia vigilanter attendit, & humilium iniurias vidit, & punit. -  34 Iniurias, Indis factas, Deus miraculosè aliquando vindicavit. -  35 Divitiæ iniuſto Indorũ ſudore partæ, dominis exitio ſunt. -  36 Adagia Aurum Toloſanum, & Equus Seianus, quid ſignificent? -  37 Proverb. locus 12. 27. & 13. 11. de divitijs iniuſtè partis, exponitur. -  38 Peccata iniuriæ humilibus factæ, non ſolùm privatorum, verùm & multorũ Regnorum cladem attulerunt. -  39 Hiſpaniæ Regnum ob peccata aliquoties punitum legitur. -  40 Regnorum fœlicitas ut duret, requiritur eadem virtus, & prudentia in conſervando, quæ in acquirẽdo, ex Polybio. -  41 Deum Auctor precatur, ut nobis miſertus, Hiſpanorum, & Indorum Rempub. iuvet, & ſociet. 
 

Haec hactenus habui, quæ de Indiarum iuſta inquiſitione, acquiſitione, & retẽtione diſſererem. Nunc † autem ex ordine ad ea, quæ earumdem gubernationem concernunt, tranſitum facere, noſtra properabat oratio. Sed † quoniam fas eſt in longo opere ſomnum obrepere, huiuſq́ue voluminis moles nimis excrevit, & amphora exijt urceolus, quẽ initio mente conceperam: opportunum duxi, hîc pauliſper calamum continêre, & † quę in illo clauduntur diſputationes, prius quaſi guſtandas dare, iuxta illud Vlyſsis apud Euripidem in Cyclope, qui cum Sileno vinũ venditurus eſſet, ita eum alloquitur: 
 
 Vin tu prius guſtare quid vini feram? 
 
Cui Silenus: 
 
 Ita convenit; nam guſtus emptorem vocat. 
 
Ac poſteà renovatis viribus arduas, & non minus utiles, quàm peculiares eiuſdem Indiarũ iuris quæſtiones, ſeparato volumine (ſi Deus nobis hæc otia fecerit) in lucem emittere. Quod nunc † in privatis ſchedis quinque libris diviſum habemus. 
 
In Qvorvm primo de ſtatu, & conditione Indorũ agere deſtinamus, & an, & quatenus oneribus, & ſervitijs adſtringi poſsint, quæ viciſsim ſubire coguntur in Hiſpanorum famulatu, ædificijs publicis, agrorum culturâ, paſcendis, & cuſtodiendis pecudũ & armentorum gregibus, gynæcijs, ſive textrinis, & lanificijs vulgò, Obrajes, angarijs, & parangarijs, curſu publico, veredis, & paraveredis, metallis, & eorum effoſione & operatione, & quæ tributa præſtare teneantur, & qualiter ea dividantur, taxentur, & exigantur. Et demum quantum oporteat, eos in certa municipia, & politicam, ac ſociabilem vivendi formam reducere; idololatriæ, ebrietati, & alijs eorũ vitijs occurrere: bonis gubernatoribus, vulgò Curacas, ò Caziques, providêre. Et quæ ſit iſtorum poteſtas, & qualis ſucceſsio: & de privilegijs, quibus Indi, tanquàm ruſtici, aut minores, & omni reſpectu miſerabiles perſonæ fruuntur. 
 
Secvndo verò libro de commendis, ſive feudis Indorum exactam, & peculiarem tractationem inimus; earum nomen, originem, & rationem tradentes: & quid iuris in illis acquirant Patroni, ſive Commendatarij, & de penſionibus, quæ ſuper eis conſtitui ſolent. Quis commendas, & ſub quibus legibus, & conditionibus poſſit conferre: quibuſve perſonis conferri valeant, & qui in illis pręferri debeant, ſi de anterioritate ſchedularũ, vel de meritis certent: vel alter à Rege proviſus cum altero prius à Prorege inveſtito concurrat. An pluribus eadem commenda aſsignari poſsit, & in ea ius accreſcendi, vel non decreſcendi admittatur. An commendæ à poſſeſſoribus vendi, alienari, permutari, vel renuntiari poſsint. Et an pater gaudeat uſufructu commendæ, quę filio, in eius ſacris conſtituto, conceditur. Quando, & quomodo in commẽdis Indorum ius ſucceſsionis inductũ fuerit, & in quibus conveniat, vel differat cum ſucceſsione primogeniorũ. An filij illegitimi, vel legitimati, filiæ, uxores, ſponſæ, mariti in eiſdem ſuccedant: & de tertia, vel quarta vita, quæ in Nova Hiſpania conceditur: & de prohibita plurium commendarum cumulatione. De oneribus, quæ commendatarij ſubire tenentur, iuramento, militia, & reſidentia, quam facere debent; & quando ab ijs excuſentur: & qualis eorũ ſolicitudo eſſe debeat in ſpirituali, & temporali Indorum ſibi commendatorum ſalute curanda. Et denique de earundem commendarum extinctione, & ad Regiam coronã devolutione: & an eas deinceps in perpetuum dari conveniat. Et de litibus & quæſtionibus, quæ tam ſuper commendarum poſſeſsione, & ſpolijs, quàm ſuper proprietate oriri ſolẽt; & apud quos ſint iudices agitandę, & de meritorum, ſive ſervitiorum informatione, & conſultatione, quæ ad eas, & alia Eccleſiaſtica, vel civilia harum regionum commoda, Regijs ordinationibus fieri iubetur. 
 
Tertivs verò liber de rebus Eccleſiaſticis, & earum gubernatione, Regioq́ue patronatu tractabit, & quibus is rationibus fulciatur; quanti à noſtris Regibus æſtimetur ac commẽdetur: & quo iure, & onere decimas huius Novi Orbis ſibi præſumant. Quam enixa, & aſsidua eorum cura fuerit in Eccleſijs Indiarum erigẽdis, dotandis, & promovendis. Qualiter Archiepiſcopos, Epiſcopos, & alios Præbendarios præſentent, & alios Hiſpanorum, aut Indorum beneficiarios ſęculares, vel regulares: & de aliquibus dubijs, quæ in eorum receptione, & novorum Epiſcopatuum diviſione contingere ſolent. An hodie expediens ſit, doctrinas Indorũ regularibus adimi: & quatenus ij iuriſdictioni, & viſitationi Prælatorum ſæcularium ſubijciãtur. De dignioribus, & indigenis, atque in idiomate Indorum magis peritis anteferendis: De iuriſdictione Epiſcoporum, & Archiepiſcoporum in ſubditos; & de Brevi Gregorij XIII. quo nova proſequendis appellationibus forma præſcribitur. De Eccleſijs ædificandis & reparãdis, & quibus expenſis id faciendum ſit. De decimis, & primitijs, & uſu, & iure quartę Canonicæ & funeralis, & aliarum oblationum. De Inquiſitorum & Cõmiſſariorum Bullæ Curciatę tribunali, ac iuriſdictione, & aliarum Bullarum retentione. De Religioſorum Vicarijs generalibus, Viſitatoribus, & cõſervatoribus. Et an, & quando ſæculares Magiſtratus Clericos, vel Religioſos ſeditioſos ab his provincijs expellere poſsint? 
 
Liber quartus de gubernatione ſęculari tractabit, & ſpecialiter Prætorũ Gubernatorũ Fiſcaliũ criminũ quęſtorũ, Auditorũ Cancellariarũ, Proregũ, ſupremi Conſilij Indiarũ, & omniũ denique tam maiorum, quàm minorũ Magiſtratuum officium, poteſtatem, & iuriſdictionem proſequetur, qui eidem gubernationi præpoſiti ſunt, & multas utiles quæſtiones ſubiunget, quę in eorum recuſatione, viſitatione & rerum gerẽdarum expeditione occurrere ſolent. Et peculiariter de iudice aget, qui colligendis defunctorũ inteſtatorum bonis deſignatur: & de ſchedulis, quæ diſtrictè prohibent Regios Auditores, miniſtros, & illorum liberos in ſuis provincijs negotiari, vel matrimonia contrahere. Ac tandem de proprio, & veluti municipali iure, que res Indicę gubernantur, & per Regias ſchedulas, proviſiones, ordinationes, & epiſtolas expeditur: & quando reſcriptum Principis, ad unã provinciam miſſum, in alijs ſervandum ſit. 
 
Qvintvs denique liber de Regalibus, ſive Regio Indiarũ fiſco, & eius iuribus, & reditibus ſermonem inſtituet. In quo ſigillatim de huius Novi Orbis diuitijs agemus: De tributis, & vectigalibus, & duobus decimarum novenis, quæ in eo Regi penduntur: De pœnis Cameræ, & commiſsis mercium prohibitarum, vel in regiſtris nõ profeſſarum ad fiſcum ſpectantibus. De auro, & argento, alijſq́ue metallis, ſmaragdis, margatitis, ſalinis, argento vivo, theſauris, & monumẽtis, & quota horum pars ad fiſcum pertineat. De mercatura, & mercatoribus Indiarũ, eorumq́ue iudicibus, ſive conſulibus, & varijs quęſtionibus, quæ circa eorũ iuriſdictionem, & mercatorum ſtylũ quotidie naſcuntur. De alio rei dominicæ membro, quod ex venditionibus & renuntiationibus officiorum colligitur. Circa quod plurimæ, utiliſsimæ que quæſtiones excitantur, & reſolvũtur. Et de iudicibus, ſive officarijs Regijs, qui in his partibus rei dominicæ exigendæ, &, adminiſtrandæ præiciuntur, eorumq́ue munere, poteſtate, iuriſdictione, & rationum redditione. Et uſtimò de alijs maioribus computatoribus, ſive rationalibus noviter cõſtitutis, & de eorum tribunali, officio & iuriſdictione. 
 
Interim † verò dum hæc ultimã manum recipiunt, & exoptatam lucem reſpiciunt, non potui non Regẽ noſtrum Potentiſsimum, & Chriſtianiſsimum ſummis votis, ac precibus exorare, ut quâ ſolet curâ, & pietate Indorum converſioni, & conſervationi provideat, paternis hac in re, & avitis ac proavitis veſtigijs inſiſtens, idoneoſq; & fideles tanti operis adminiſtros in ſpiritualibus & tẽporalibus eligẽs, quos etiã, & reliquos pariter Hiſpanos, aut alienigenas, qui in his regionibus cõmorantur, moneo, atq; obteſtor, ut ſe cũ eiſdẽ Indis humanè, & ſuaviter gerant, & ab iniurijs, moleſtijs, & vexationibus, quæ miſeris illis inferri ſolent, abſtineant, prędicationis, ac propagationis Fidei miniſterium ſuper omnes divitias attendentes, & procurantes; quam † certum eſt non in atrocitate, ſed in ſuavitate, & pietate conſiſtere, ut de patria poteſtate loquens dixit I. C. in l. Divus, D. ad. leg. Pomp. de parricid. & Nos pluribus ſuprá lib. c. cap. 17. & cap. 9. num. 21. & 22. 
 
Primordia † enim converſorum, ut D. Iſidor. inquit lib. 2. ſent. cap. 8. & D. Gregor. lib. 24. moral. cap. 7. blandis reſovenda ſunt modis, ne ſi ab aſperitate incipient, exterriti ad priores lapſus recurrant. Qui enim converſum ſine lenitate erudit, exaſperare potius, quàm corrigere novit. † Iugum quippe Chriſti ſuave eſt, & onus eius leve, ut habetur Matth. cap. 11. in ſine, eaq́ue propter ibîdem ſubiungitur: Venite ad me omnes, qui laboratis, & onerati eſtis, & ego reficiam vos. Tollite iugum meum ſuper vos, & diſcite ad me, quia mitis ſum, & humilis corde, & invenietis requiem animabus veſtris. Et Pſal. 33. & 1 Petri 2: Guſtate & videte, quoniam ſuavis ſt Dñs: Beatus vir, qui ſperat in eo. Quod † Indi haudquaquam credere poterũt, ſi poſt ſuſceptam Chriſtianam Religionem, maioribus, ac gravioribus oneribus, & laboribus, quàm olim ſub infidelibus dominis opprimantur. Quin potius vereri poſſumus, ne in ſe ipſis experiri, & in nos contorquere valeant † verba illa Deuteron. cap. 28: Servies inimico tuo, quem immittet tibi Dominus in fame, & ſiti, & nuditate, & omni penuria: & ponet iugum ferreum ſuper cervicem tuam, donec te conterat. Adducet Dominus ſuper te gentem de longinquo, & de extremæ terræ finibus in ſimilitudinem Aquilæ volantis cum impetu; cuius linguam intelligere non poſſis, gentem procaciſsimam, quæ non deferat ſeni, nec miſereatur parvuli. 
 
Etenim † peiori hodie, & duriori conditione Indi ab iniuſtis aliquibus, & ſævis hominibus tractari reperiuntur, quàm olim Iudæi, dum in Ægypto captivi fuerunt; de quibus inquit Philo. lib. 1. de vita Moyſis: † Quaſi belli iure captivos, aut emptos de lapide cogebat eos ad opera ſervilia. Et ſtrictiùs Scriptura Exodi cap. q. 1. : Ad amaritudinem perducebant eos operibus duris luti, & lateris, omniq́ue famulatu, quo in terræ operibus premebantur: oderantq́ue filios Iſraël Ægyptij, & affligebant illudentes eis, &c. Nã † in Iudæis videmus, non obſtantibus laboribus, & miſerijs illius captivitatis, quæ octuaginta quinque annis duraſſe dicitur, ut probat Pererius in comment. ſup. Exod. cap. 5. diſput. 6. ſupra modum auctos, & multiplicatos fuiſſe: Vnde dicit Scriptura Exodi dict. cap. 1: Quantoq́; opprimebant eos, tanto magis multiplicabantur, & creſcebant; ita ut ſexcenta millia hominum exierint de Ægypto præter pueros, & fœminas. Et hoc eſt quod † Deus inter alia voluit ſignificare in rubo, ubi Moyſi apparuit, qui ardebat, & non conſumebatur, ut communiter Doctores exponunt Exodi 3. & Ioſeph. lib. 2. antiquit. Iudaic. cap. 12. Indi † verò, eodem ſermé tempore, ut plurimũ deleti, & extincti ſunt, ita ut Deo poſsint dicere, quod Danielis 3. Iudęorum nomine legitur: Domine, imminuti ſumus pluſquàm omnes gentes: ſumuſq́ue humiles in univerſa terra hodie. Et illud Martialis in Diſtichis: 
 
 Dente timetur aper, defendunt cornua cervum, Imbelles damæ; quid niſi præda ſumus? 
 
Vel cum D. Paulo 2. Corinth. 1. Supra modum gravati ſumus, ſupra virtutẽ, ita ut tæderet nos etiam vivere. †Aut cum Ierem. lamentat. 5: Recordare Domine, quid acciderit nobis: intuere, & reſpice opprobrium noſtrum: hæreditas noſtra verſa eſt ad alienos, domus noſtræ ad extraneos, pupilli facti ſumus abſque patre, matres noſtræ quaſi viduæ. Aquam noſtram pecunia bibimus, ligna noſtra pretio comparavimus, cervicibus noſtris minabamur, laſſis non dabatur requies. 
 
Quæ omnia † Chriſtiani, qui ſe Evãgelij miniſtros, & præcones vocant, non ſolùm ab Indis, quantum poſsibile ſibi eſſet, arcêre, verùm & in ſe ipſis potius ſuſcipere ſerventi Charitate debuiſſent, ne quod illis ſcandalum in Fidei ſuſceptione, aut impedimentum in eius progreſſu, & meditatione generaretur: quę † corporis requiem, & vacuum ab alijs curis, & anxietatibus animum, abſque dubio deſiderat, iuxta illud pſal. 45: Vacate & videte, quoniam ego ſum Deus, quod ita exponit D. Auguſtin. in Pſalm. 70. fol. 310. col. 2. tom. 8. Et ne in illud inciderent, † quod Matthæ. cap. 23. reprehenditur: Alligant autem onera gravia, & importabilia, & imponunt in humeros hominum, digito autem ſuo nolunt ea movere. Sed potius omnes ore uno † Davidicum carmen occinere poſſent, pſalm. 118. pax multa diligentibus legem tuam, & non eſt illis ſcandalum. Vel † cum Divo Paulo 2. Corinth. 11. 29: Quis infirmatur, & ego non infirmor? Quis ſcandalizatur, & ego non uror? 
 
Certè enim idem Paul. 1. Corinth. 4. ſe prædicationis cauſâ non alijs labores intuliſſe, ſed in ſe ipſo graviſsimè paſſum, his verbis oſtendit: Vſque in hanc horam & eſurimus, & ſitimus, & nudi ſumus, & colaphis cædimur, & inſtabiles ſumus, & laboramus operantes manibus noſtris: maledicimur, & benedicimus: perſecutionem patimur, & ſuſtinemus: blaſphemamur, & obſecramus: tanquam purgamenta huius mundi facti ſumus, omnium peripſema uſque adhuc. 
 
Et † licèt 1. Reg. cap. 8. cùm Iſraëlitæ à Samuele Regem ſibi dari petijſſent, qui more gentium, & nationum ſibi imperaret, hoc ius illius futurum Scriptura recenſeat: Filios veſtros tollet, & ponet in curribus ſuis, facietq́ue ſibi equites, & præcurſores quadrigarum ſuarum, & conſtituet ſibi tribunos, & centuriones, & aratores agrorum ſuorum, meſſores ſegetum, & fabros armorum, & curruum ſuorum. Filias quoque veſtras faciet ſibi unguentarias, & focarias, & panificas. Agros quoque veſtros, & vineas, & oliveta optima tollet, & dabit ſervis ſuis, ſed & ſegetes veſtras, & vinearum redditus addecimabit, ut det Eunuchis & famulis ſuis. Servos etiam veſtros, & ancillas, & invenes optimos, & aſinos auferet, & ponet in opera ſuo. Greges quoque veſtros addecimabit, voſq́ue erìtis ei ſervi, & clamabitis in die illa à facie Regis veſtri, quem elegiſtis vobis, & non exaudiet vos Dominus in die illa, quia petijſtis vobis Regem. Quæ omnia ſimilia ijs eſſe videntur, quæ à malis Chriſtianis paſſim cum Indis pauperibus ſiunt. 
 
Eo † tamen in loco de Rege Tyranno & iniquo tractatur, eiuſq́ue mores effigiantur, ut boni, & iuſti Principes quid vitare debeant, animadvertant. Quorum exemplum, ubi non à populo, ſed à Deo electi ſunt, prædictis in omnibus contrarium, apponitur in eod. Deuter. cap. 17. num. 14. & ſequent. ut præclarè admonuit D. Gregor. lib. 4. cap. 1. in 1. Reg. cap. 8. Iſernia in proœm. feud. tit. de Capit. qui curiã vend. Chaſſaneus in Catal. glor. mund. 5. part. conſider. 24. regal. 162. & ſeq. & conſider. 35. verf. Quid autem, Petr. Gregor. lib. 7. de Repub. cap. 19. pag. 491. Baſilius Pontius var. diſput. 1. part. relect. 1. de mutatione monetæ, pag. 506. & Mag. Marquez in Gubernat. Chriſtian. lib. 1. cap. 16. pag. 87. 
 
Vch igitur illis, per quos eiuſmodi iniuriæ, & ſcandala Indis irrogantur. Et † lignum fumigans, quod iuxta verbum Iſaiæ cap. 42. & Matth. cap. 12. poſuit Dominus in manibus eorum, ne extingueretur, in cinerem converterunt. Lignum namque illud D. Hierony. in quæſt. Aglaſiæ, quæſt. 2. circa fin. populum de gentibus congregatũ exponit, qui extincto legis naturalis ardore, fumi amariſsimi, & qui noxius oculis eſt, tenebroſęq́ue caliginis involvebatur erroribus, quem Deus nõ extingui voluit, ſed de parva ſcintilla, & penè moriente, maxima ſuſcitari incendia ita ut arderet igne Domini Salvatoris, quem venit mittere ſuper terram, & in omnibus ardere deſiderat: Quod, † videant multi, an cum Indis ſua ex parte curaverint? vel potius de illus ſint, de quibus inquit Iſaîas c. 48. num. 17: Venerunt ſtructores tui, deſtruentes te, avaritiâ nimirum, & ſævitiâ ſuâ Indos ita prementes, ut iuſté miſeri illi dicere poſsint illud Pſal. 68. in princ. & Exod. 9. num. 25. & 31: Intraverunt aquæ uſque ad animam meam, & tempeſtas demerſit me, & grando confregit lignum, cùm iam folliculos germinaret. Et ut occaſio exteris gentibus præbeatur, noſtrum in convertendis infidelibus zelum calumniandi, ut diximus ſup. lib. 1. cap. 16. num. 94. ſequent. & lib. 2. cap. 17. num. 76. & hoc lib. 3. cap. 6. ex num. 5. & illud Chriſti Dom. apud Matthę. cap. 23. obijciendi: Væ vobis Scribæ & Phariſæi hypocritæ: quia circuitis mare & aridam, ut faciatis unum proſelytum: & cùm fuerit facuts, facitis eum filiũ gehennæ duplo quàm vos. 
 
In qvibvs planè † acriter, & exactè non corrigendis, emendandis atque puniendis, licèt omnes in culpa ſimus: illi tamen preæcipue, qui Eccleſaſtici ſunt, & Pręlati, & Indorum curæ ac protectioni præpoſiti. Etenim † ut benè cũ D. Leone in epiſt. 86. ad Nicetã, quæ habetur in c. inferioribus, 86. diſt. advertit Ioſeph. Acoſta lib. 3. de procur. Ind. ſalut. c 16. inferiorũ ordinum culpę ad nullos magis referendæ ſunt, quàm ad deſides, negligenteſq́ue Rectores, qui multam ſæpè nutriunt peſtilentiam, dum auſteriorem diſsimulant adhibere medicinam. Nullumq́ue remedium ſperare licebit, cũ inde pernicies proficiſcitur, unde ſalus maximè petebatur. Quocirca † eos iterum moneo, ut ſuper commiſſum ſibi gregem diligenter invigilent, & prædictis iniurijs, dolis, ac ſceleribus, quibus Indi turbantur, & affliguntur, providenter occurrant, quo loco virus inſideat perveſtigantes, ferroq́ue reſecantes, imò & igni, ſi opus eſſe cẽſuerint; cùm in lethali, profundoq́ue ulcere ſeveriora medicamenta tutiora ſint, & in hac cura præcipua Regũ, ac Magiſtratuum vis, auctoritaſq́ue conſiſtat, † ut præclarè docet Oſſorius lib. 4. de Reg. inſt. In ſtudium (inquiens) iuſtitiæ omnes Regis curæ, & cogitationes, omnes labores, atque vigiliæ, omnia denique ſtudia conſumenda ſunt. Et de quodam Eborenſi Archiepiſcopo † ſcribit & laudat B. Bernardus epiſtol. 95. ſic inquiens: Maximè claruit zelus iuſtitiæ, eminuit, & invaluit Sacerdotis vigor, in defenſionibus videlicet pauperũ, & pauperũ, quibus non erat adiutor. 
 
Caveant igitur omnes, & Indorum conditionẽ miſerti, eos deinceps humané & ſuaviter tractẽt, ne † pax, quæ erga illos exercetur, cum bello de crudelitate certate, & vincere videatur, ut aliud agens dixit D. Auguſtin. lib. 3. de civit. Dei c. 28. ¶ Quod ſi † fortè leges ac pœnas à Regibus noſtris circa hoc pié, & prudenter latas, & ſeveré ſtatutas, parum verẽtur, vel per locorum diſtantiam, aut Magiſtratuum incuriam effugerint: ſciant tamen pervigilem, atque inſomnem Dei Omnipotentis oculum, cui nihil non, quantumlibet occultum ſit, patere poteſt, effugere non poſſe, ut alias dicitur in illa condemnatoria ſententia in iudices ab Imperator. Leone, & Alexan. pronuntiata, quam Cõſtant. Harmenop. in initio ſui promptuarij, & Monach. tract, de arbitrar. pręfixerũt. Is enim, etſi ab inſipientibus circa cœli cardines perambulare, nec noſtra conſiderare credatur, ut habetur Pſal. 13. & Iob. 2. 14. Omnia † vigilanter attendit, & iniurias humilibus, atque imbecillis illatas, certâ ſemper, quamvis interdum ſerâ, punitione compeſcit. Vnde in Eccleſ. 4. ſcriptum reliquit: Vidi calumnias, quæ ſub cœlo geruntur, & lachrymas innocentum, & neminem conſolatorem, neque poſſe reſiſtere eorum violentiæ cunctorum auxilijs deſtitutos; & laudavi magis mortuos, quàm viventes, & fœliciores utroque iudicavi, qui necdum natus eſt. Et Exod. cap. 3: Vidi afflictionem populi mei in Ægypto & clamorem eius audivi, propter duritiã eorum, qui præſunt operibus: & ſciens dolorem eius deſcendi, ut liberem eum. Et aptiſsimé ad inſtitutum, de quo agimus, Geneſ. 15: Subijcient eos ſervituti & affligent quadrigentis annis: verumtamen gentem, cui ſervituri ſunt, ego iudicabo. 
 
Quod † ſæpé factum his in Regnis videmus, cùm graviſsimis, ac miraculoſis ſupplicijs à Deo plures puniti legantur, qui Indis damnoſi, & iniurij fuerunt, ut conſtat ex hiſtorijs relatis a Ioſepho Acoſta lib. 3. de proc. Ind. ſalute cap. 9. & Fr. Auguſt. Davila in hiſtor. Mexican. lib. 1. cap. 102. pag. 393. 
 
Et † vel ipſæ divitiæ, quas iniuſto Indorum ſudore, & alijs malis artibus acquirunt, eis exitio fuerint, ac brevi tempore evanuerint, † ut ipſe Acoſta ibîdem notavit, & de Auro Toloſano, & Equo Seiano, quorum poſſeſsio dominis exitialis fuit, antiqui per proverbium dixerunt, ut refert Aul. Gellius lib. 3. noct. Attic. cap. 9. Eraſm. ſive Ald. Manutius in adagijs, & Martin Delrio in adag. ſacr. tom. 2. adag. 187. pag. 190. ubi eodem ſenſu exponit illud † Proverb. 12. 27: Non inveniet fraudulentus lucrum, & ſubſtantia hominis erit auri pretium. Quaſi dicat, per fraudem comparata, prius peribunt, quàm qui comparavit partis uti frui queat: ſi utatur, erunt illi damno, & cap. 13. verſ. 11. Subſtantia feſtinata minuetur. Vbi Septuaginta, & Chaldæa Paraphraſis: Opulentiam iniquitate poſſeſſoris acquiſitam, interpretantur. 
 
Circa quod plura ex Græcis Poëtis cõgerit Stobæus ſermon. 8. 92. & 95. P. Iuſtus Gaillardus de inſtit. hiſtor. cap. 1. & idem Martin Delrio ubi ſup. Et Nos multa etiam cõgeſsimus ſup. lib. 2. cap. 13. num. 51. & ſequent. non ſolùm † de privatorum hominum, verùmetiam de magnorum Regnorum punitione, ſubverſione, vel translatione ob ſimilia peccata, & iniuſtitias, quæ cum Indis communiter in his regionibus frequentantur. In quarum mutationum exemplis referendis, multus eſt Salvianus in libris de providentia Dei, ubi lib. 7. de † vitijs Hiſpanorum agit, ob quæ Vvandalorum cladem meruerunt: & eſt videndus Rodericus Archiep. Toletanus lib. 3. capit. 16. ubi de Arabum invaſione pertractans, ſic inquit: Tanta igitur temporibus facinorum alluvio inundavit, ut ferè Gothorum ſtrenuitas, quæ conſueverat Regnis, & gentibus imperare, in vitiorũ altitudine iam ſubmerſa, omnibus abominationibus ſubiaceret. Et quoniam humani generis inimicus, humano generi non deſinit invidere, ſeminavit in poteſtate ſuperbiam, in religione accidiam, in pace diſcordiam, in abundantia luxuriam, in ſolertia ignaviam, adeò, ut ſicut populus, ſic & Sacerdos, ſicut impij, ſic & Princeps. Alluvione ergo voluptatum in tota Hiſpania inundante. Vitiza Principe maieſtatis oculos provocante, repleta eſt terra iniquitate. Omnis quippe caro corruperat viam ſuam, & qui optimus quaſi paliurus, & qui rectus quaſi ſpina de ſepe: & Polybius lib. 1. hiſtor. ubi quęrens, quare Hiſpaniæ amiſſæ ſuerint à Carthaginenſibus, inquit: † Atverò illud clarum, teſtatumq́ue exemplis eſt, quod homines adſequantur fœlicitatem benignitate in alios, & bona de ſe opinione, ijdem cum adepti, quæ voluerant ad iniurias, & impotentiam in imperijs delabuntur, fit meritiſsimé, ut unà cum imperantium mutatione, ipſi ſubditi ſe, & affectus mutent. 
 
Neque omitti debent plura alia quæ de eoſdem ſupplicijs & mutationibus, ſolitâ elegãtiâ ſcripſit Iuſt. Lipſius lib. 1. de conſtantia cap. 16. & lib. 2. cap. 13. cum ſeqq. ubi cap. 22. graviter plorat ingentes Indorum vaſtationes in vaſto hoc & attrito altero Orbe, primis illis tẽporibus factas: Quem vidiſſe (inquit) magnum ſit, non dicam viciſſe: de quarum relatione & excuſatione egimus etiam ſup. hoc lib. cap. 6. num. 20. & ſeqq. 
 
Sed † Deus hoc à nobis omen avertat, & Hiſpanorum pariter ac Indorum cauſam, & ſortem miſertus, utramque Rempublicam iuvet, & ſociet, atque à peccatis, iniurijs, & ſcandalis liberam, in ſua ſancta Fide, & Religione conſervet, ut ſecundùm Divum Paulum Epheſ. 4. in Eccleſia Catholica ſint unum corpus, & unus ſpiritus, ſicut vocati ſunt in una ſpe vocationis ſuæ. Amen. (.?.)