CAPVT XVI. De ingenti gloria & maieſstate, quæ Hiſspaniæ Regibus & gentibus ob inventionẽinventionem, luſstrationem & converſsionem huius Novi Orbis acceſssit.

SVMMARIVM Capitis XVI.

  • 1 Patria unicuique præſstantior alijs videtur.
  • 2 Patriæ amor quàm dulcis & potens ſsit.
  • 3 Auctor cur non vereatur Hiſspaniæ gloriam extollere?
  • 4 Hiſspania non minus laudari ſsolet ab exteris, quàm a proprijs.
  • 5 Hiſspania & Hiſspaniæ Reges ſsummam laudem merentur ob ſsolam detectionẽdetectionem, & converſsionem Novi Orbis.
  • 6 Rebus arduis & eſstrenuis immortale nomen debetur.
  • 7 Gloria virtutem comitari debet, & eius veluti umbra eſsſse.
  • 8 Auctores recenſsentur, qui ſsummè laudãtlaudant Hiſspanos ob detectionem & converſsionem Novi Orbis.
  • 9 Ioan. Voërthuſsij notanda verba de inventione Novi Orbis.
  • 10 Navigationes & peregrinationes Hiſspanorum in Novo Orbe admiratione digniſsſsimæ ſsunt.
  • 11 Hiſspani ab antiquo bellicoſsi, & navigationũnavigationum, ac rerũrerum novarũnovarum ſstudioſsi fuerunt.
  • 12 Navigationes, & navigantes, ac peregrinates multis nationibus exoſsſsi.
  • 13 Locrenſses res novas horrebant.
  • 14 Ægyptij nautas alloquio non dignabantur.
  • 15 Lacones, Sinæ, & aliæ nationes ſsuos cives peregrinari vetabant.
  • 16 Regni Var incolæ navigantes à ferendo teſstimonio repellunt.
  • 17 Navigantes inſsanire, aut mori cupere, aut mendicos eſsſse, aliqui dixerunt.
  • 18 Navigationis in deteſstationem, plura remiſsſsivè
  • 19 Mare non fecit Deus ad navigandum ſsecundùm ſsententiam D. Ambroſs.
  • 20 Mare cur periculis plenũplenum fecerit Deus?
  • 21 Novarum rerum ſstudium, & experimẽtumexperimentum laudatur.
  • 22 Heroës & ſsapientes antiqui ad ſcientiãſcientiam conſsequendam peregrinabantur.
  • 23 Homerus cur in Hiſspania peregrinatus fuerit?
  • 24 Vlyſsſses ob peregrinationum labores ab Homero laudatur.
  • 25 Abraham cur Deus peregrinum eſsſse voluerit?
  • 26 Peregrinationum utilitas maxima eſsſse ſsolet, remiſsſsivè.
  • 27 Athenienſses minoribus, qui biennio non peregrinaſsſsent, rerum ſsuarum adminiſstrationem interdicebant.
  • 28 Patriam interdum negligere expedit, ut ſsapientiam, quis poſsſsit adquirere, cum Caſsſsiod. & Lipſsio.
  • 29 Antiſsthenes Athenienſses, domi ſsemper manentes, qualiter exprobraverit?
  • 30 Romani cur finxerint currum Cybeles à Leonibus trahi?
  • 31 Navigationum uſsus utiliſsſsimus.
  • 32 Hiſspani ſsuis navigationibus omnes alias antiquorum ſsuperarunt.
  • 33 Navigationum priorũpriorum ad NovũNovum OrbẽOrbem audacia, & pericula carminibus exprimuntur.
  • 34 RegnũRegnum nullũnullum reperitur, quod tot Provincias patefecerit, & luſstraverit, ac Hiſspanum.
  • 35 Vtilia, quæ alicui ſsint reperire, magnãmagnam laudem meretur ex Ariſstotele.
  • 36 Deorum in numerum relati fuerũtfuerunt plures apud antiquos, ob aliqua commoda, & beneficia, quæ invenerunt.
  • 37 Hiſspanis maxima laus debetur, ob inventionem Novi Orbis, & tot bona, & commoda hominibus inde conſsecuta.
  • 38 Petri Martyris verba de laude, & utilitate invẽtionisinventionis Novi Orbis expẽdũturexpenduntur.
  • 39 Maius nihil accidit à Mundi conſstitutione, quàm Novi Orbis detectio, ex ſsentenia Fr. Luiſs. Legionenſs.
  • 40 Indis ipſsis multa, & ingentia cõmodacommoda attulit Novi Orbis detectio ab Hiſspanis facta.
  • 41 Divinitatis gloriam Romulo, Baccho, Opheo, Amphioni, Mercurio, & alijs cõmunicavitcommunicavit antiquitas, quòd Sylveſstres homines civiles, & politicos fecerint, & carmina Horatij ad hoc.
  • 42 RegũRegum Hiſspaniæ maieſstas & potẽtiapotentia valde aucta eſst ex acceſsſsione Novi Orbis.
  • 43 Regnum nullum fuit ab initio mundi, quod cum hodierna Hiſspaniæ Monarchia comparari poſsſsit.
  • 44 Auctores recenſsentur, qui expendunt, & extollunt potentiam, latitudinem & divitias Regni Hiſspani.
  • 45 Regibus Hiſspaniæ inter reliquos primus locus debetur, & quare? & qui auctores de hoc tractent? Et num. 48.
  • 46 Regis dignitas conſsiſstit in multitudine, potentia & divitij gentium, quibus dominatur.
  • 47 Franc. Petrarchæ carmina expenduntur de laudibus Regis Syphacis.
  • 49 Chaſsſsaneus videtur agnoſscere præcedẽtiampræcedentiam Regum Hiſspaniæ.
  • 50 Eliſsabetha Angliæ Regina Regis Catholici Philippi II. inter omnes Chriſstianos Principes præſstantiam agnovit.
  • 51 Reges Hiſspaniæ quot Regna, & Provincias in utroq;utroque Orbe poſſideãtpoſſideant, remiſssivè.
  • 52 Regum Hiſspaniæ Imperium maius eſst, quàm SinenſiũSinenſium & RomanorũRomanorum. Et n. 67.
  • 53 Romanorum Monarchia fuit ampliſssima omniũomnium, & tamẽtamen viginti & pluribus partibus ab Hiſspana hodie ſsuperatur.
  • 54 Hiſspanorum Regum Imperium circumdat totum Orbem.
  • 55 Orientis & Occidentis termini, & cœli à terra diſstantia in ſsacra Scriptura, & alijs auctoribus hyperbolicè ponuntur.
  • 56 Imperij Hiſspani Monarchia verè pertingit terminos Solis Orientis & Occidentis, & excedit diſstantiam, quæ eſst inter cœlum & terram.
  • 57 Ortus ab Occaſsu longius diſstat, quàm cœlum à terra.
  • 58 Perſsarum Reges aquam, & terram ex omnibus fluvijs, & Provincijs ærario ſsuo inferri iubebant, ut ſsui Imperij magnitudinem oſstenderent.
  • 59 Hiſspaniæ Reges veriùs, quàm Perſsæ de dominatione totius Orbis gloriari poſsſsunt.
  • 60 Hiſspani Imperij encomia cum Virgilio & Claudiano.
  • 61 Paulini carmina de laude, & finibus Regni Hiſspani, propheticè ſscripta vidẽturvidentur.
  • 62 Regum & Ducum mos antiquus fuit, ex Provincijs ſsubactis titulos, & nomina ſsumere.
  • 63 Tituli ſsuperbi, quos ſsibi ſsumit TurcarũTurcarum Imper. & alij Reges GẽtilesGentiles, remiſssivè.
  • 64 Reges Hiſspaniæ non poſsſsunt facilè ſscribere, aut numerare omnes titulos ſuorũſuorum Regnorum, aut Provinciarum.
  • 65 Caroli V. Imp. ſsymbolum, & præſstantius trophæũtrophæum ex detectione Novi Orbis.
  • 66 Symbolum, quod in Ticinnenſsi Academia poſsitum fuit ad oſtendẽdãoſtendendam latitudinem & magnitudinem Imperij Hiſspani, & aliud Vlyſsſsipone. Et num. 67. M. Ægidius Gonçalez Davila Regius Chroniſsta laudatur, & qualiter Ovidij carmina ad Hiſspanum Imperium detorqueat, ibidem.
  • 68 Regum Hiſspaniæ præcipua gloria ex cura converſsionis Novi Orbis.
  • 69 HiſpanorũHiſpanorum diligẽtiadiligentia plures Christo nationes dedit, quàm omnes aliæ ſsimul.
  • 70 Alanus Copus fatetur poſst Orbis cõditionẽconditionem, & incarnationis beneficium, nullũnullum illuſstrius reperiri, converſsione Novi Orbis.
  • 71 Iani Boiſsſsardi carmina de laudibus converſsionis Novi Orbis.
  • 72 Auctores, qui laudant, & extollũtextollunt Novi Orbis ad Fidem converſsionem.
  • 73 Eccleſsia poſst converſsionem Novi Orbis verè dicitur vitis abundans, & filios habere in circuitu menſsæ.
  • 74 Hiſspanorum cura effectum eſsſse, ut hodie omnibus horis, & locis Deo ſsacræ preces fundantur, piè conſsiderat, & evidenter probat Thomas Bozius.
  • 75 Scripturæ plura teſstimonia, quæ Deum laudandum omni loco, & ab omnibus gentibus dicunt, hodie impleta ſsunt poſst
  • 76 Genebrardi teſstimonium, & conſsideratio de initio converſsionis Novi Orbis.
  • 77 Hiſspanorum opus eſsſse videtur Mauros & Turcas profligare, & Indos cõvertereconvertere.
  • 78 Indiæ Occidentalis expeditiones fieri cœperũtcœperunt à Regibus Catholicis poſst MaurorũMaurorum ex tota Hiſspania expulſsionem.
  • 79 Novi Orbis ad Fidem CatholicãCatholicam converſsio fieri cœpit, quando plures hæretici ab ea diſscedebant.
  • 80 Reges Catholici per converſsionem Novi Orbis plus Eccleſsiæ dederunt, quàm hæretici adimere conati ſsunt.
  • 81 Eccleſsiæ nunquam defuturæ oracula quomodo impleantur?
  • 82 Eccleſsia, ſsumma Dei providentia ita diſsponente, ubi in aliqua regione deficit, in alijs augetur.
  • 83 Auſstriaca domus & familia augeri cœpit, quando Turcarum Imperium initiũinitium habuit.
  • 84 Beatum Ignatium à Loyola, & eius Societatem videtur Deus contra Lutherum, & eius ſsequaces præparaſsſse.
  • 85 D. Hilarij verba elegantiſsſsima de Eccleſsia in perſsecutionibus floreſscente.
  • 86 Antichriſsto obviam iri per converſionẽconverſionem factam ab Hiſspanis in Indijs Orient. & Occident. Genebrardus & Maluenda affirmant.
  • 87 Converſsio Novi Orbis ubi in antiquo hæreſsis dominabatur, carminibus celebrata.
  • 88 Hiſspanorum Regum maieſstatem, & potentiam Deus auxit, quòd ipſsi divinam augeri, & ad Indos extendi curaverint.
  • 89 Machiavelli impium dogma dãnaturdamnatur, tradentis, religionis curam ImperiorũImperiorum incrementis officere.
  • 90 Deus ſse eorum gloriam & potentiam aucturum promiſsit, qui ſsuam augeri curaverint.
  • 91 Ethnici etiam, Imperij fœlicitatem in religionis cura conſstituebant.
  • 92 Imperia non magis ſstare, vel augeri poſsſsunt ſsine religione, quàm homines ſsine uxorum conſsortio.
  • 93 Auſstriaca domus ob religionis curam tot meruit incrementa; & quid eius inſsignia ſsignificent?
  • 94 Invidia gloriæ, & virtutis comes ſsemper præclara aliorum facinora calumniatur.
  • 95 Hiſspaniæ Regibus, & nationi aliqui detrahunt, quòd magis avaritiæ, quàm religionis zelo Novi Orbis detectioni, & converſsioni inſsudaverint.
  • 96 Hieronymus Benzo in ſsua hiſstoria Novo Orbis ingens odium Hiſspanorum oſstendit.
  • 97 Hæretici multum Hiſspanorum gloriãgloriam in converſsione Novi Orbis evacuare conantur. Traianus Bocalinus Novi Orbis detectionem imprudenter irridet, ibid.
  • 98 Honorati Faſsitelli, & alterius Poetæ carmina HiſpanorũHiſpanorum avaritiãavaritiam notantia.
  • 99 Calumnia eorum depellitur, qui Hiſspaniæ Reges avaritiæ notant.
  • 100 Reges Hiſspaniæ ſsemper ardentiſsſsimè Indorum converſionẽconverſionem curarunt, & omni lucro præpoſsuerunt. Et num. 104.
  • 101 Chriſstophori Columbi pia oratio, & proteſstatio, ubi primam Novi Orbis inſsulam detexit.
  • 102 ConverſionẽConverſionem Indorum, & Fidei exaltationem & dilatationem, ut ante omnia curarent Duces ad Novum Orbem miſsſsi, ſsemper in mandatis habuerunt. Et num. 100.
  • 103 Reges Catholici ſsi divitiarum tantùm amore in Indicis expeditionibus ducerẽturducerentur, intra ipſsa Hiſspaniæ regna non minores theſsauros invenire poſsſsent.
  • 105 Zelum purum, & ardentem Reg. Cathol. in converſsione Novi Orbis plurimi auctores adverſsus calumnias hæreticorum defendunt, & extollunt.
  • 106 Philipp. II. Reg. Catholici pijſsſsimum dictum circa converſsionem Indorum.
  • 107 Deus ad pia opera, & ſsibi placitura gerenda, non eligit, nec iuvat Principes avaros, ſsed pios & religioſsos.
  • 108 Reges Catholici, quo tempore Co|lumbum miſserunt ad quærendum NovũNovum Orbem, divitiarum, quæ in eo repertæ ſsunt, notitiam non habebant.
  • 109 Pietati & gloriæ Hiſspanorum RegũRegum non detrahit, quòd divitijs in Novo Orbe repertis utantur.
  • 110 Vtilitatis ſspecie obiecta omnes natura etiam ad pia & honeſsta, magis accẽdimuraccendimur.
  • 111 Bella ſsuſscipere pro terris, aut rebus inutilibus operæpretium non eſsſse, Herodotus ſscribit.
  • 112 Laborem nemo ſsuſscipit, ſsi utilitatis, & commodi alicuius ſspem non habeat.
  • 113 Epigramma de Novo Orbe Hiſspaniæ Regibus à Deo meritiſsſsimè oblato.
ETsi unicuiq;unicuique
1
propria patria maior, & pręſtãtiorpræſtantior alijs videri ſsoleat, ut ait text. & gloſsſsa in l. fin. C. ſsi ſservus export. vęneatvæneat. Barbac. inter cõſiliaconſilia Alex. cõſconſ. fin. n. 6. lib. 4. Chaſsſsane. in Catal. glor. mund. par. 11. cõſidconſid. 24. Nimirum
2
quia dulcis eſst eius amor, & omni ratione valentior, ut canit Ovid. lib. 1. de Ponto, eleg. 4. adeò ut amori parentum, & liberorum præferri debeat, teſste Cicer. lib. 1. & 3. Offic. & lib. 1. & 6. de Repub. Valer. Max. lib. 5. cap. 6. in princip. cum alijs, quæ latè tradit Stobæus ſserm. 37. Fortun. Garcia in l. veluti, D. de iuſstit. & iure, Camill. Borrell. de præſstant. Reg. Cathol. capit. 32. numer. 92. Petr. Cened. collect. 20. ad Decretum, num. 4. & ego in meo tractat. de crimine parricidij, lib. 2. cap. 4. §. 123. & cap. 6. pag. 129. & noviſssimè Cardin. Tuſschus pract. concluſs. iur. litter. P. concluſs. 133. & Valençuela conſs. 36.
Parum tamen
3
vereor, ne quis teſstimonium meũmeum in noſstra glorioſsiſssima Hiſspania extollenda & prædicanda, ut domeſsticum, & pro patria latũlatum reijciat, cùm exteri quoque auctores eam paſssim illuſstrent, &
4
omnibus cœli, & ſsoli donis, incolarũq́ueincolarumq́ue virtute, induſstriâ, & laborum conſstantiâ beatiſſimãbeatiſſimam prædicent, eiq́ue primum locum inter alias Orbis nationes concedant, ut conſstabit ex ijs, quos plenè retulimus ſsup. cap. 7. num. 21. Camill. Borrell. de præſtãtpræſtant. Reg. Cathol. cap. 68. ex num. 64. & cap. 82. ex num. 15. & ex noviſssimo Ioan. Bapt. Valençuela in diſscurſs. ſstatus & belli. 2. par. conſsid. 18. ex num. 54.
Et
5
ut alia deficerent, hæc Novi huius Orbis detectio, cõverſioconverſio & ſsubiugatio, de qua in ſsuperioribus egimus per ſse ſsola ſsufficere poſsſset, ut ſsempiternis ad memoriam titulis, & monumẽtismonumentis conſsignari debeant nomina Catholicorum Regum Ferdinandi & Eliſsabeth, Caroli V. Imperatoris Optim. Max. & Philippi Secundi, Tertij & Quarti, ſsub quibus res tanta fœliciter incœpta, fœliciſssimè continuatur, & adeò eximiũeximium incrementũincrementum quotidie habêre dignoſscitur: ſsimulq́ue ipſsa Alma noſstra Parens Hiſspania, quæ tot præclaros duces, milites, nautas, & religioſsos viros produxit, qui ſse tantis laboribus, & periculis exponentes, hoc ingens, & incõparabileincomparabile facinus operati ſsunt, & alterũalterum prope terrarum Orbem ipſsi Orbi communicarunt, & in veri Dei lucem, & cognitionem adduxerunt.
Rebus
6
quippe arduis, & ſstrenuè geſstis, perpetuum & immortale nomẽnomen debetur, ut doctè oſstendit Alciat. Emblem. 131. & 135. ubi Brocenſs. & Minoës alia notarunt, nullãq́uenullamq́ue
7
virtus aliam mercedem laborum, periculo|rumq́ue deſsiderat, pręterpræter hanc laudis, & gloriæ, iuxta ſsententiam Ciceron. in orat. pro Archia Poëta, Senec. epiſst. 79. ibi: Gloria umbra virtutis eſst, etiam invitos comitabitur. Et alia, quæ adduximus ſsup. cap. 5. num. 1.
Et ita hanc tantæ detectionis laudem
8
multis nominibus extollunt, & omnibus encomijs maiorem eſsſse fatentur Paulus Iovius libro 12. hiſstor. Genebrard. libro 4. Chronic. anno. 1492. Laurentius Surius in commentar. ab anno 1500. Adrian. Turneb. libro 20. adverſsar. capit. 11. Natalis Comes in hiſstor. ſsui tempor. lib. 1. folio 8. & libro 21. anno 1570. folio 445. Alanus Coppus omnino legendus Dialog. 6. capit. 36. pagina. 951. & 952. Hieronym. Oſsſsor. lib. 4. de gloria, Alphonſsus Vargas de iuriſsdict. Epiſscop. confirmat. 10. Fr. Luiſsius Legionenſs. in commentar. ſsup. Abdiam capit. unico, ex pag. 662. Anaſstaſs. Germon. de ſsacr. immunitat. lib. 3. cap. 13. num. 30. Camillus Borrellus de præſstan. Reg. Catholic. capit. 46. ex num. 217. & cap. 79. ex numero 34. latè, & ſsæpè Thomas Bozius Eugub. in tractat. Imperia pendere à virtutibus adverſsus Machiavel. capit. 13. in fine, & capit. 14. de ſstatu italiæ libro 3. capite. 5. & de ruinis gentium libro 8. capit. 5. & ſsignis Eccleſs. Dei, libro 4. capit. 3. & 5. libro 6. capit. 6. & 7. libro 8. capit. 1. libro 17. capit 4. pag. 212. lib. 21. cap. 3. lib. 23. cap. 14. pag. 554. & 557. & in prætermiſsſs. pag. 633. Zurita lib. 1. hiſstor. Reg. Cathol. Gregor. Lopez Madera de excellent. Hiſspan. Monarch. cap. 6. fol. 44. & capit. 9. fol. 67. & ſsequent. Didac. Valdes de dignit. Reg. Hiſspa. cap. 12. num. 6. & cap. 19. num. 52. cum ſsequentib. Marian. de reb. Hiſspan. lib. 26. capit. 3. Maluenda lib. 3. de Antichriſst. cap. 16. in fine, Fr. Ioan. Torquemada in Monarch. Ind. lib. 1. cap. 4. in fine, & Fr. Baſsil. Pontius Legionenſs. 1. part. variar. diſsput. quæſst. 8. expoſsit. capit. 2. & plurimi alij, quos retulimus ſsup. cap. 5. num. 49. & capit. 11. num. 2. & ſsequentib.
Quibus addere licet
9
Ioan. Boërthuſsium in Phœnice Auguſsta, pagina 21. ſsic loquentem: Occidentem porro, Mexicumq́ue, & auri divites Antipodum tot inſsulas, quas Cæſsaris ter Maximi virtus aperuit, quas fauſsta, fœliciq́ue velificatione monſstrorum domitrix Hiſspania recluſsit, orbis totius celeberrimi Scriptores, aut undante ſsolutæ vocis eloquio, aut immortali Muſsarum cantu illuſstrabunt.
Vervm ut ſspecialiùs aliqua ex multis expendamus, quæ hoc ſsingulare, & inſsigne facinus æterniati commẽdantcommendant: merito imprimìs admirari debemus
10
navigationes, & peregrinationes, quas Regum Hiſspaniæ claſsſses, & gentes, multoties numero paucæ, per adeò vaſsta, & impervia maria, & per inſsulas, ac regiones adeò incognitas, & remotas fœlicibus eventis fecerunt, & quotidie novis auſsibus facere tentant. Antiquum nimirum morem eiuſsdem
11
Hiſspanæ nationis proſsequentes, cuius homines armis, & novis rebus inveſstigandis naturâ ipſsâ aſsſsueti, nunquam otioſsi eſsſse potuerunt; quin potiùs ſsemper huiuſscemodi curis, navigationibus, & laboribus inſsudarunt, & ut conſstat ex verbis Titi Livij libro 22. cap. 21. Plin. libro 2. capit. 27. Agellij libro 1. noct. Atticar. capit. 22. Strab. lib. 1. & 3. Geograph. Iuſstini libro 44. & ex plurimis alijs antiquorum, & recentiorum Scriptorum teſstimonijs, quæ refert Nonius in Hiſspan. capite 9. P. Pineda de reb. Salom. libro 4. capit. 14. §. 5. pagina 193. Bernard. Aldrete libro 1. de origin. ling. Caſstellanæ capit. 3. & 15. & de antiquit. Hiſspan. libro 3. capite 27. pag. 443. Fr. Ioan. à Ponte in convenient. utr. Monarch. libro 3. capit. 3. pag. 19. & capit. 15. pag. 98. & 99. & capit. 17. & 18. ex pag. 116. & Valençuela in dict. diſscurſsu ſstatus & belli confiderat. 18. num. 78. & ſsequentib.
Et quamvis aliquæ gentes
12
huiuſsmodi navigationes, & peregrinationes odio habuerint, & ſsuis finibus cõtentæcontentæ, novas res inquirere, mariáve traijcere, ſsuis civibus non permitterent,
13
ut de Locrenſsibus tradit Plutarch. lib. de curioſsit. & Balduin. in §. ſsed naturalia, num. 25. inſstitut. de iur. natur. De Indis Orientalibus Strabo lib. 15. & Cœl. Rhodig. lib. 18. lection. antiquar. cap. 31. De Ægyptijs,
14
qui hac de cauſsa nautas alloquio non dignantur, Plutarch. in quæſst. convival. & Theat. vitæ human. volumin. 20. libro 1. pag. 3640. De
15
Laconibus, Seris, ſsive Sinis, Tartaris & Moſscobitis idem Plutarch. in Laconi. Solin. capit. 53. Maffæius lib. 6. hiſstor. Ind. Boterus in relation. univerſs. 1. part. libro 1. pag. 198. & part. 2. lib. 2. in princip. & par. 3. pag. 154. & 239. Maluenda de Antichriſst. lib. 3. cap. 10. & 12. pag. 137. Freitas de Imper. Aſsiat. capit. 2. num. 8. & Fr. Ioan. à Ponte. d. lib. 3. capit. 3. §. 4. pag. 22. Vbi inquit, apud Anglos eandem conſsuetudinem viguiſsſse. Et de
16
incolis Regni Var in partibus Orientalibus M. Paulus Venetus lib. 3. de region. Orient. capit. 25. Vbi ait, apud eos in iudicio pro teſstimonio ferendo repelli, qui in mari navibus ſse committere auſsi fuerint: nam aiunt homines illos deſsperati animi eſsſse.
Quibus convenit
17
illud Alexis apud Stobæum ſserm. 19: Quiſsquis navigat, aut inſsanire, aut mori cupere, aut mendicum eſsſse, & Plauti in Ruden. Qui homo ſseſse miſserum, & mendicum dolet, Neptuno credat ſseſse atque ætatem ſsuam: & alia, quæ eleganter in deteſstationem
18
navigationis, vetitum nefas eam appellans, tradit Horat. 1. Carm. 3. Senec. in Medæa, act. 2. Propert. lib. 3. Eleg. 5. Claudian. in præfatio. 1. de rapt. Proſserp. & graviter, & Philoſsophicê Franciſse. Petrarcha de remed. utr. fortu. Dialog. 54. & Menchaca lib. 1. controverſs. IlluſtriũIlluſtrium, c. 20. num 11. unde D. Ambroſs. in lib. de Elia, & ieiunio cap. 19. relatus à Gregorio Lopez in l. 24. tit. 9. part. 2. verb. Andar por ella, dicit,
19
quòd mare non fecit Deus ad navigandum: Sed propter elementi pulchritudinem pelagi fudit æquora, certè ut freto includeret terras, ne longiùs tu vagus exul errares. Et Maiolus 1. tom. dier. Canicul. colloq. 10. pag. 267. dicit,
20
quòd Deus poſsuit pericula in mari, ne homines navigarent.
Longè tamen utilior,
21
& laudabilior videri debet Hiſspaniæ noſstræ, & aliarum nationum conditio, quæ novarum rerum cognoſscendarum, & experiendarum deſsiderio tenentur, & ut id opere compleant, navigationibus, & peregrinationibus uti ſsolent. Sic enim legimus veteres
22
Heroas, ac ſsapientes ſsolo ſscientiæ, & Philoſsophiæ ſstudio omnem Orbem circuiſsſse, ut tradit D. Hieronym. in epiſstol. ad Paulin. & Strabo libro 1. dum inquit: Poëtæ Heroas illos ſsingulari præditos ſsapientia fuiſsſse declarant, qui ad multa peregrinantes loca, longis vagabantur erroribus. Inter quos, eodem Strabo. lib. 3. teſstante, cognoſscimus,
23
Homerum in Hiſspaniam hac de cauſsa perveniſsſse, qui lib. 1. Odyſsſs
24
ob id Vlyſsſsem extollit:
Quòd mores hominum multorum vidit, & urbes.
Et eadem ratio inter alias in cauſsa fuit, ut Deus Geneſs. 12.
25
Abrahamum patriâ extorrem, & per varias nationes peregrinum eſsſse voluerit, ut eleganter tradit Pererius ibîdem tomo 3. in princip. plura
26
alia de utilitate peregrinationum adducens, & Rutilius Benzonius lib. 6. de anno Iubilæi ferè per totum, & Petr. Andr. Canonherius in comment. Politic. ad aphor. Hippocr. pagina 347. & 528. Neque hoc latuit
27
Athenienſses, qui, ut refert Bladuin. in prolegom. ad tit. inſst. de curator. non aliter minoribus rerum ſsuarum adminiſstrationem accipere permittebant, quàm ſsi biennio | vicinas regiones perambulaſsſsent, quia ſsecundùm Philoſstrat. libro 1. de vita Apollonij cap. 13: Maximè adoleſscenti convenit non ſsecùs ac ſsi patria pulſsus eſsſset, quam longiſssimè peregrinari.
Quod Aurel. Caſssiodor. non minus eleganter ſscripſsit lib. 1. var. epiſstol. 39. Concludens, Vlyſssis exemplo,
28
expedire interdum, patriam negligere, ut ſsapientiam quis poſssit adquirere, & illos ſsemper ſsapientiores habitos eſsſse, qui multorum hominum converſsationibus probantur eruditi. Natura ſiquidẽſiquidem humana ſsicut duris inſstruitur, ita per otia torpentia fatuatur: quem imitatus Iuſstus Lipſs. in Cent. Miſscell. epiſst. 88. Peregrinatio, inquit, inſstrumentum eſst uſsui rerum, & prudentiæ, & in Cent. 1. epiſst. 22: Humiles & plebeiæ animæ domi reſsident, & adfixæ ſsunt terræ, illa divinior eſst, quæ cœlum imitatur, & gaudet motu. Atque
29
ea propter Antiſsthenes, ut refert Diog. Laërt. lib. 6. in princip. Athenienſsibus, quòd indigenæ eſsſsent, gloriantibus, exprobrans, dicebat, illos brucis, & cochleis nihilo nobiliores, quæ in eiſsdem, quibus naſscuntur, domibus commoriuntur.
Neque omittendum eſst, quod tradit M. Varro, relatus à Pierio Valeriano lib. 1. Hierogl. pag. 13. ideò ſscilicet Romanos finxiſsſse currum
30
MagnęMagnæ Deæ, quam Cybelem, ſsive Terram vocabant, à leonibus domitis trahi, quia leo utique terræ ſsymbolum ſsit, & cùm id animalium genus in longinquis, & à nobis remotis regionibus inveniatur, ſsignificare volebant, nullam eſsſse terræ partem tam remotam, quàm coli, ſsubigiq́ue non oporteat.
Navigationum
31
verò uſsus, quàm ſsit utilis, & neceſsſsarius, & quot bona ex eo conſsequantur, ipſsa rerum experientia ſsatis oſstendit, & latè diximus ſsup. cap. 8. num. 8. & ſsequentib. & noviſssimè tangit Seraph. Freitas de iuſsto Imper. Aſsiat. cap. 11. num. 32. In quibus navigationibus tam ad Orientales, quàm ad Occidentales Indos ſsuſsceptis,
32
Hiſspanos noſstros Herculis, Bacchi, Oſssiris, Alexandri & aliorum omnium, qui uſsquam navales expeditiones fecerunt, gloriam, induſstriam, & labores ſsuperaſsſse, multis probavimus ſsup. cap. 3. ex num. 4. & paſssim cõmemoratcommemorat Thomas Bozius. d. lib. 6. de ſsign. Eccleſs. Dei, cap. 6. & 7. & in reliquis locis ſsup. num. 8. relatis, Freitas ubi ſsup. cap. 8. ex num. 3. & alij plures auctores, quorum ibîdem fecimus mentionem.
Quibus
33
addo carmina Iani Iacobi Boiſsſsardi, quæ extant in princip. 4. part. hiſst. Amer. qui de eiſsdem navigationibus Ioquens, ſsic canit:
Gloria prima tibi hæc debetur, magne Colvmbe,
Fama Magellano deinde ſsecunda venit.
Ac tibi, qui invento feciſsti nomina mundo
Vespvsi Hetruſsce laus celebrata plagæ,
Hi primi curvis pelago ſse puppibus auſsi
Credere, & Occidui ferre pericla maris.
Ignotam tentare Tethim, nec cognita cœli
Antipodum adverſsis aſstra ſsubire polis.
QuãQuam ſsæpè undiſsonis bærentes fluctibus ipſsa
Exemit fida Doris amica manu!
Exanimi quoties videre immania Cete
Cæteraq́;Cæteraq́ue æquorei mõſtramonſtra pavẽdapavenda freti.
Proteaq́ue, & rauca ſsquamoſsum clangere concha
Tritonem invita ſsuſstinuere mora.
Incolumes redijſsſse, ſsali ſsoliq́ue pericla
Iuvit, & emenſsas tot ſsuperaſsſse vias
Intrepidis poſst hæc verret vada cærula tonſsis,
Et claſsſse aſsſsuetum nauta parabit iter.
Secvnda verò ratio, quæ non ſsolùm impellit, ſsed cogit, ut immenſsa gloria Hiſspanis debeatur ob prædictas navigationes & peregrinationes, ad detegendum & ſsubigendum hunc Novum Orbem adhibitas, ex eo ſsumi
34
poteſst, quòd nullum unquam Regnum ab Orbis conſstitutione reperiatur, quod ſsuis auſspicijs tot regiones priùs incognitas, & inauditas hominibus aperuerit, | & omnino exploratas, & pervias reddiderit, ad inſstituenda ſsocietatis humanæ commercia, ſsimulq́ue inde aditum patefecerit, ad exploranda immenſsa alia terrarum ſspatia, longiſssimoſsq́ue tractus perluſstrandos, quos explorari, & perluſstrari quotidie videmus. Quam conſsiderationem piè & graviter proſequũturproſequuntur omnes ferè auctores. d. num. relati, & præcipuè Thomas Bozius. d. lib. 6. cap. 6. pag. 236. & cap. 7. pagina 240. & lib. 21. cap. 3. pag. 377. Pro cuius confirmatione & illuſstratione perpẽdoperpendo,
35
quòd ſsi iuxta doctrinam Ariſstotel. lib. 1. Ethic. cap. 10. pręclarèpræclarè nobiſscum agitur, ſsi quod uni ſsoli ſsit utile, reperire poſssimus, lõgèlongè profectò id pulchrius, ac divinius cenſseri debet, quod omnibus gentibus, & civitatibus uſsui eſst, quale ingens hoc beneficium fuiſsſse conſstat, & reliqua, quæ illud inſsequuta diſspiciuntur.
Quòd ſsi olim
36
ſsecundùm ſententiãſententiam Ciceron. lib. 1. de nat. Deor. fructuoſsa ſsolertia alicuius præclari inventi divinitatem quibuſsdam mortalibus communi gentium conſsenſsione adſscripſsiſsſse perhibetur, qualis contigit Cereri dum frumentum, & leges prima monſstravit, Herculi apud Eleos, quòd primus albas ulmos in GręciamGræciam induxit, Pixidoro paſstori, quòd fortuitò in agro Epheſsino marmorem album invenit, & aliquibus Regibus, qui utiles quaſsdam, & ſsalutares herbas mundo communicarunt, de quibus agũtagunt Plin. lib. 35. cap. 7. Pauſsan. libro 1. Eliacor. Lactant. Firmian. lib. 1. divin. inſst. cap. 15. Dioſscorid. lib. 3. capit. 3. Vitruvius lib. 10. capit. 7. Polid. Virgil. de invent. rer. in princ. Forcat. de Gallor. Imp. & philoſsoph. lib. 4. fol. 284. & plures referens Tiraquel. de nobilit. capit. 31. per totum, & Maiolus in dieb. Canicul. 1. tom. colloq. 23. & eleganter Franc. Petrarca lib. 1. de vita ſsolit. capit. 6. his verbis: Inventores artium quarundãquarundam poſst mortem, Divinitatis honore cultos, audivimus, gratè quidem potiùs quàm piè. Nulla eſst enim pietas hominis, qua Deus offenditur; ſsed erga memoriam de humano genere benè meritorum inconſsulta gratitudo mortalium, humanis honoribus non cõtentacontenta, uſsque ad ſsacrilegas proceſsſsit ineptias, hinc Apollinem cithara, hinc eundem ipſsum atq;atque Æſsculapium medicina, Saturnum, Liberũq́ueLiberumq́ue, & Cererem agricultura, Vulcanum fabrica Deos facit. Hinc Ægyptus Oſssirim, Athenæ docta urbs MinervãMinervam coluere, quòd ille lini, hæc olei uſsum, artemq́ue lanificij reperiſsſse fertur. Longum eſst ſsingula proſsequi, quòd apud veteres huiuſsmodi vanitatum nullus eſst modus.
Quantò maiorem
37
gloriam & laudem Hiſspaniæ noſstræ deberi neceſsſse eſst, ſsub cuius vexillis repertæ & detectæ ſsunt tot provinciæ, tot gentes, tot maria & flumina, tot divitiæ, tot herbæ & fruges, & innumera alia bona ad vitam & ſsalutem hominum valdè proficua, ut in proprijs terminis argumentatur Thom. Bozius ſsup. Gregor. Lop. Madera. d. tract. de excellent. Hiſspan. Monarch. cap. 9. fol. 69. & ante omnes Petr. Martyr Angleira in ſsuis Decad. Novi Orb. decad. 1. in princ. ubi ita elegãtereleganter ſscribit:
38
Solebat grata vetuſstas pro Dijs habere viros, quorum induſstria, & animi magnitudine ignotæ maioribus eorum terræ panderẽturpanderentur. Nobis autem, qui Deum habemus unicum ſsub triplici perſsona, quem colamus, reſstat, ut huiuſscemodi genus hominum ſsi non coluerimus, admiremur tamen. Reges verò obſservemus, quorum ductu, & auſspicijs datum eſst illis cogitata perficere; utroſsque etiam extollamus, & pro viribus illuſstremus iure merito.
Idem quoque non minus eleganter obſservat Fr. Luiſs. LegionẽſLegionenſ. ſsup. AbdiãAbdiam pag. 662. ubi ait:
39
Quamvis ſsuperioris ævi omnem hiſstoriam evolvamus, tamẽtamen nos reperturos non eſsſse aliquid, quod vel magis ſsit, vel magis præter omnium opinionem & expectationem acciderit, quàm id quod patrum noſstrorum ætate accidit, cùm novus, & hoc Romano non minor, ſsed latior fortaſsſse, atque maior Orbis ab Hiſspanis, vaſstiſsſsimo navigato Oceano, repertus eſst. Alias | enim terras eſsſse, præter eas, quas colebamus, nemo putabat, & ut ſsuſspiceretur aliquis, tamen incoli eas, & frequentari ab hominibus poſsſse, nemo credebat.
His addendum eſst, hoc tantæ detectionis beneficium, cùm nobis magnũmagnum fuerit, ex ipſsorum
40
quidem Indorum parte longè maius reputari debêre, quibus præter Fidei lucem, de qua ſstatim agemus, tot, & tam ingẽtiaingentia bona, ex noſstro Orbe traducta, communicavimus, & cùm omnes, ut plurimùm, diris, & efferatis moribus uterentur, & diſsperſsam, & incultam vitæ formam tranſsigerent, ad humanitatem, atque omnem civilem cultum noſstrâ curâ perduximus, latiſssima loca prius horrentia exornare, terras excolere, oppida condere docuimus, & barbaros, & omnis diſsciplinæ, litteraturæq́ue ignaros, bonis artibus inſstructos reddidimus. In quo nullam fuiſsſse gentem, quæ tantum laboraverit, tantumq́ue de humano genere merêri debuerit, apertè fatetur Thomas Bozius lib. 7. cap. 4. per totũtotum, & d. lib. 21. cap. 3. pag. 337. & cap. 4. pag. 384. & lib. 22. c. 10. pag. 500. & in prætermiſsſs. pag. 633.
Atqui hæc, imò & alia leviora tantæ fœlicitatis ab antiquis habita fuerũtfuerunt,
41
ut ob ea quoque divinitatis gloriam multis communicaverint, ut teſstatur Horat. ita ſscribens ad Auguſst. lib. 2. epiſst. in princip.
Romulus, & Liber pater, & cum Caſstore Pollux,
Poſst ingentia facta, Deorum in templa recepti,
Dum terras hominumq́ue colunt genus: aſspera bella
CõponuntComponunt, agros adſsignant, oppida condũtcondunt.
Et in Arte Poëtica:
Sylveſstres homines ſsacer, interpreſq́;interpreſq́ue Deorum,
Cædibus, & victu fœdo deterruit Orpheus:
Dictus ob hoc lenire tigres, rapidoſsq́ue leones,
Dictus & Amphion Thebanæ conditor arcis
Saxa movere ſsono teſstudinis, & prece blanda
Ducere quò vellet. fuit hæc ſsapientia quondam
Publica privatis ſse cernere, ſsacra profanis
Concubitu prohibere vago: dare iura maritis:
Oppida moliri: leges incidere ligno:
Sic honor, & nomen divinis vatibus, atque
Carminibus venit.
Et lib. 1. Carm. Od. 10:
Mercuri facunde nepos Atlantis,
Qui feros cultus hominum recentum
Voce formaſsti catus, & decoræ
More palæſstræ:
Te canam magni Iovis, & Deorum
Nuntium, &c.
Tertia verò ratio, quæ eandem Hiſspanorum Regum & RegnorũRegnorum gloriãgloriam, de qua agimus, mirum in modum auget,
42
ex inſsigni maieſstate, & potentiâ deſscendit, quam ob inventionẽinventionem, & ſsubiugationem huius Novi Orbis ſsibi compararunt. Nam cùm anteà in Europa tot regna, & ſstatus obtinêrent, & AfricęAfricæ quoque magnam partem occuparent, & in Aſsia Indijs Orientalibus dominarẽturdominarentur, adiectâ poſsteà hâc quartâ totius Mundi parte, quæ una reliquas fermè omnes magnitudine, ubertate, & divitijs ſsuperat, ut latè oſtẽdimusoſtendimus ſsup. cap. 4. ex num. 52. & cap. 6. & 7. per totum, & noviſssimè oſtẽditoſtendit IoãIoan. Bapt. Valençuela conſsil. 82. num. 69. pag. 603. & in diſscurſs. ſstat. & belli part. 1. conſsid. 1. n. 22. & 29. manifeſtũmanifeſtum fit, nullum
43
unquam Regnum, aut Imperium ab Orbe condito extitiſsſse, quod cum Hiſspano ullo modo conferri poſsſsit, & adeò longè, ac latè ſsua confinia protulerit, tot gentes tam remotas, & inter ſse diſsſsentientes, in ſsuam poteſtatẽpoteſtatem adduxerit, & tot denique locis auro, argento, metallis omnibus, ac gemmis quibus libet abundantibus, potitũpotitum fuerit. Quæ omnia iure optimo
44
expendunt, & exaggerant auctores ſsuprà relati, & præcipuè Laurent. Surius in comment. anno 1558. Alanus Copus | Dialog. 6. cap. 34. pag. 942. & ſsequent. Tho. Bozius. d. lib. 21. cap. 3. pag. 377. & lib. 8. cap. 1. pag. 292. & capit. 7. ex pag. 325. Abrah. Ortel. in Theat. Orb. tabulâ de Hiſspan. Iacob. Mainold. in tract. de titulis Reg. Philippi, Garibai, lib. 10. hiſst. Hiſsp. capit. 11. & 21. Menchaca in pręfatpræfat. quęſtquæſt. illuſst. per tot. Camil. Borrel. de præſstan. Reg. Cathol. c. 43. 45. 76. 78. & ſsequentib. Madera de excellen. Hiſsp. Monarch. cap. 9. fol. 63. & 70. Valdes de dignit. Reg. Hiſsp. cap. 12. num. 7. & Fr. Ioan. à Ponte de conven. utr. Monarch. lib. 1. c. 2. §. 2. & 4. & cap. 9. pag. 54. & ſseqq. Ioan. Bapt. à Coſsta conſs. 44. num. 22. Maſstrillus de magiſstrat. lib. 1. cap. 4. num. 18. & noviſssimè Fr. Ioan. de Salazar in Politica Hiſspan. propoſsit. 1. per totam.
Vnde multi ex prædictis auctoribus concludunt,
45
Potentiſssimis, & clariſsſsimis Hiſspaniæ Regibus, ac Dominis noſstris, vel hac de cauſsa inter reliquos totius Mundi Reges primũprimum locũlocum deberi, cùm plures provincias, imò & regna poſssideant, quàm alij civitates, & oppida, ex celebri doctrina Baldi in l. 1. D. de offic. præfect. Prætor. & in l. ſsed etſsi milites, D. de excuſsat. tut. Quæ
46
fulcîtur illo Proverb. cap. 4: In multitudine populi dignitas Regis, & in parcitate plebis ignominia Principis, & auctoritate D. Thom. lib. 2. de regim. Princip. cap. fin. Salluſst. D. Gregor. & aliorum, quos refert Chaſsſsan. in Catalog. glor. mund. 5. part. conſsider. 37. & Alvar. Pelag. de planct. Eccleſs. art. 62. concl. 6. Quibus addo
47
Franc. Petrarch. lib. 3. Africæ, ubi Scipionem Africanum inducit, Syphacem Numidiæ Regum alijs ob prædictos titulos pręferentempræferentem:
Nomen fortaſsſse Syphacis
Audiſsti, cunctos illum præcedere Reges
Fama refert opibus, nec avorum ſsanguine quiſsquam
Altior incedit, populis, vel ubere Regno.
Et idem poteſst cõfirmariconfirmari ex multis alijs, quæ de præcedentia, & excellentia eorundem RegũRegum agentes,
48
tradũttradunt etiam Thom. Gram. in conſs. civil. 169. num. 10. Mar. Ant. Natta in conſs. 638. 19. in fin. vol. 3. Philipp. Portius conſs. 167. num. 85. Ioan. Bolognet. Conſs. 1. num. 209. in fin. qui dicit ob hoc RegẽRegem Catholicum eſsſse maiorem RegẽRegem fortè, qui ſsit in mũdomundo, & idem dicit, & proſsequitur Pet. Lindebergius, rerũrerum Europ. memorab. lib. 2. Marzarius conſsil. 26. Fulvius Pacian. de probat. lib. 2. capit. 35. & 38. Simon Maiol. in dieb. Canic. 4. tom. colloq. 5. ex pag. 324. & noviſsſsimè Hieron. Zevallos in tract. de las Fuerças 1. par. gloſs. 18. num. 2. Neque hoc
49
inficiari potuit Chaſsſsaneus in 5. part. conſsid. 27. & 37. licèt Galliæ partes defenderet, & de hoc Americano Imperio mentionem non fecerit. Eliſsabetha
50
quoque impia illa Angliæ Regina in edicto quodam anni 1591. de Philippo II. Prudentiſssimo & invictiſs. Hiſspaniæ noſstræ Rege ſsermonem effundens, apertè profeſsſsa fuit, plures eum coronas, plura Regna, & nationes, plures etiam divitias poſssidêre, quàm ullus unquam Chriſstianus Princeps habuerit, ut refert Camillus Borrellus. d. cap. 45. num. 8.
Et
51
qui pleniorem notitiam RegnorũRegnorum, quæ Hiſspaniæ Reges in utroque Orbe poſsidẽtpoſsident, habêre voluerit, adeat Boter. in relat. univerſs. par. 2. lib. 2. Borrellum. d. cap. 46. MaluendãMaluendam. d. lib. 3. de Antichriſst. cap. 15. in fin. Bernard. de Aldret. de antiq. Hiſspan. lib. 3. cap. 27. in princ. & Bozium lib. 8. de ſsign. Eccleſs. Dei, cap. 1. pag. 291. & cap. 7. pag. 325. & de ruinis GẽtiumGentium lib. 8. cap. 5. & de robore belli cap. 4. pag. 272. CaſtellũCaſtellum de Bobadilla in Polit. lib. 3. cap. 5. num. 2. Anton. Cervera in lib. de obitu Reg. Philip. II. diſscurſs. 2. capit. 20. & noviſssimè Fr. Ioan. à Salazar in Politica Hiſspana per tot. præcipuè propoſsit. 1. §. 5.
52
Vbi eos conferũtconferunt cum Sinenſsibus, probantq́ue potẽtiâpotentiâ, & maieſstate imperij præſstare, maximè poſstquàm illis hic Novus Orbis acceſssit, & cum Romanis,
53
quorũquorum Monarchia | fuit omnium, quæ unquam extiterunt, ampliſssima, ut habetur Daniel. 2. & apud Dionyſs. Halicarnaſs. & Polyb. lib. 1. in princip. & concludunt, viginti ac pluribus etiam partibus ab Hiſspana ſsuperari. Nam
54
circundat, ac planè cingit univerſsum ipſsum terrarum Orbem, & ab Oriente ad Occidentem diffunditur, ita ut poſssit quis totum Orbem circumnavigare Hiſspani ſsemper Imperij terras pertingens.
Et cum per modũmodum hyperboles
55
in Sacra Scriptura, & in profanis auctoribus Solis Orientis & Occidentis termini proponantur, vel cœli à terra diſstantia, cùm ingens aliquod intervallum deſsignare intendunt ut patet ex Pſsalm. 5. & 122. Senec. in Hercul. furen.
Patrem probavit inde qua lucem premit
Aperitq́ue Thetis.
Virgil. 6. Æneid.
QuantũQuantum ad Ætherium cœli ſsuſspectus Olympum.
cum alijs traditis ab Eraſsmo in adagio, Ingens intervallum, & Mart. Delrio in adag. ſsacris 2. tom. adag. 112. & 113. pag. 101. hoc tamen
56
non ſsolùm hyperbolicè, ſsed verè de diffuſsa Monarchia; Hiſspani Imperij affirmare poſsſsumus: nam naſscentis, & Occidentis Solis terminos, ut diximus, perſstringit, & conſsequenter longè etiam maior eſst, quàm cœli à terra diſstantia. Etenim, ut rectè notat Eugubinus ſsup. d. Pſsal. 5. longiùs diſstat
57
Ortus ab Occaſsu, quàm cœlum à terra: nam à cœlo ad terram eſst hemiſsphærium, ac dimidiũdimidium diametri, ab Ortu ad Occaſsum tota diametros.
Quòd ſsi
58
PerſarũPerſarum Reges pro gloria ducebant, omnium fluviorum aquam, & omnium provinciarum glebam aliquam penes ſse habêre, ut ſsic oſstenderent, ſse omnem terram, & mare imperio poſssidêre, veluti ex parte totum quærentes, ut prodit Plutarch. in vita Alexand. D. Cyrill. ſsup. Iſsaiam cap. 14. Gaſspar Sanctius ibîdem, num. 18. pag.
170. & Briſsſsonius de Imper. Perſsarum lib. 1. pag. 61. Quantò
59
veriùs, & præſstantiùs Catholici noſstri Reges gloriari poſsſsunt, qui non glebas tantùm, & vaſscula aquæ, ſsed integras provincias, & regna in omnibus ferè mundi partibus ſsuo imperio poſssident, atque coërcent.
Et ita
60
de Hiſspania noſstra non ſsolùm illud prędicariprædicari poteſst, quod de Roma olim Virgil. hyperbolicè dixit:
Imperium Oceano, famam qui terminet aſstris,
Sed illud etiam encomium, quod Claudian. in 4. panęgyrpanægyr. de Conſsul. Honor. licèt in alium ſsenſsum ſscripſsit:
Subdidit OceanũOceanum ſsceptris, & margine cœli Clauſsit opes.
Vel illud
61
Paulini Epiſscopi in epiſstol. 3. ad Auſson. Gallum, inter ipſsius Auſsonij opera, dum eandem HiſpaniãHiſpaniam celebrans, veluti propheticê dixit:
Qua geminum fœlix Hispania tendit in æquor
Lataq́ue diſstantis pelagi divortia complet
Orbe ſsuo, fines ponens in limite mundi.
Non enim, ut anteà, Oceani tantùm & Mediterranei maris limitibus clauditur, ad quos Paulinus reſspexit, ſsed imò ipſsum quoque Oceanum, & tot in eo repertas inſsulas poſssidet, & ultra illum, hũchunc Novum Orbem, adeò latè patentem & novum etiam æquor Oceano anteà cognito longè maius, quod mare del Svr appellatur, ut alibi diximus.
Qua de cauſsa ſsi Reges noſstri hac in parte aliorum ducum exempla ſsequerentur, quorum
62
antiquus mos fuit, à gentibus, & provincijs ſsubactis nomina mutuari, ut conſstat ex princip. inſst. Iuſstinian. ubi Balduin. Hotmanus, Pichard. & alij, & ex latè traditis ab Alexan. ab Alexand. & eius additionat. Tiraq. lib. 2. dier. geni. cap. 11. Thom. Bozio de ſsign. Eccleſs. lib. 11. capit. 2. pag. 439. Vbi
63
ſsuperbos aliquos titulos adducit, quos ſsibi Gentiles Reges adſscribunt, & Simon Maiol. d. 4. tom. | Canicul. colloq. 5. pag. 337. & 338. Vbi de vanis Turcarum Imperatorum titulis loquitur, plures
64
profectò paginæ in illis ſspecialiter numerandis implendæ eſsſsent. Quis enim recenſseat, ut verba Poëtæ detorquam:
Victas longo ordine gentes
Quàm varias linguis, habitu tam veſstis, & armis,
Aut genus Occiduum, & diſcinctosdiſtinctos numeret Indos.
Vel ut alter non minus verè, & poëticè dixit:
Oceani ingentes terras, vaſsta æquora, linguas
Hactenus ignotas, atq;atque aurea ſsæcula noſsces,
Et gentes nudas expertes ſseminis atri
Mortiferi nũminummi, populiſq;populiſque auroq́ue feracẽferacem
TorrentẽTorrentem ZonãZonam. Parcat venerãdaveneranda vetuſstas.
Quod cernens
65
invictiſs. ille Rom. Imper. & Rex noſster Hiſspanus Carolus V. ſsatis habuit inſsignibus ſsuis adijcere Herculis columnas cum nobili illa inſscriptione Plus ultra, circa cuius expoſsitionem & illuſstrationem, plura congeſssimus ſsup. cap. 4. ex num. 43. ad 51. & Alanus Copus Dialog. 6. capit. 34. pag. 942. addit, inter reliqua illa clariſssima, atque ornatiſssima eiuſsdem CęſarisCæſaris trophæa, quæ in honoratiſssimis illis Bruxellenſsibus exequijs memorięmemoriæ eius poſsita ſsunt, meritò primum locum illud obtinuiſsſse, quod Novum Orbi noſstro Orbem patefecerit, exteris gentibus Chriſstiano nomini additis, & multis Regnis, provincijſsq́ue aucto Hiſspano Imperio.
Et in idem reſspicit
66
ſsymbolum aliud, quod in Ticinnenſsi Academia Regi Catholico Philippo 11. aptè appoſsitum fuiſsſse ſscribit Camillus Gallinius lib. 10. de verb, ſsignificat. cap. 35. num. 18. & poſst eum Didac. Valdeſsius de dignit. Reg. Hiſspan. cap. 12. globus videlicet inferioris Orbis terrarum, à ſstellari octavæ ſsphæræ cœlo ęquinoctialiæquinoctiali circulo diſstinctus, hâc litterâ, ſsive inſscriptione adiecta, Cum Iove, ut ſsignificaret, quòd quemadmodum de Auguſsto Cæſsare aſsſsentatoriè à Virgilio dictum fuit, diviſsum Imperium cum Iove habuiſsſse, in illo diſsticho, quod vulgariter circumfertur:
Nocte pluit tota, redeunt ſspectacula mane
Diviſsum Imperium cum Iove Cæſsar habet.
Ita Deum, cuius omnia ſsunt, & per quem Reges regnant, cœlum quidem ſsibi ſsumpſsiſsſse, Philippo verò, ut eius Vicario, totius Orbis temporalem gubernationem tribuiſsſse, poſstquàm eum ultra alia, quæ poſssidebat, his Occidentalibus Regnis, & Provincijs pręfecitpræfecit.
Quod
67
non minùs egregiè Vlyſssiponæ expreſsſsum legimus in coronatione Deſsideratiſssimi Philippi III. anno 1619. dum Cybeles, & Neptuni effigies in triumphali arcu collocatæ fuerunt, Solis & Lunæ radijs inſsignitæ cum hac inſscriptione:
Telluris, mariſsq́ue ſsimul, cui numina parẽtparent
Lunaq́ue, Solq́ue ſsimul, lex eſst, famulentur ut illi
Quem colimus tuus eſst Sol quando illuminat Orbem
Antipodas (gens iſsta tua eſst) illuminat illa.
Et poſst hæc ſscripta, ad meas manus pervenit liber, cui titulus: Theatro de las GrãdezasGrandezas de Madrid, Auctore Mag. Ægidio GõçalezGonçalez Davila Regio Chroniſstâ, ſsive Chronographo, viro ob morum probitatem, & omnigenæ litteraturæ, ac præcipuè hiſstoriarum cognitionem, quavis laude digniſssimo. Qui in præfatione hũchunc articulũarticulum, relato dũtaxatduntaxat Bocio Eugubino, breviter pũgitpungit, & carmina illa Naſsonis lib. 1. Faſstor.
Iupiter arce ſsua cùm totũtotum ſspectet in OrbẽOrbem,
Nil niſsi Romanum, quod tueatur habet.
Veriùs & Propriùs de Hiſspana Monarchia, paucis mutatis, ita Chriſstianè proferri poſsſse eleganter animadvertit:
Cùm Deus ex alto totũtotum proſspectet in OrbẽOrbem
Vix niſsi Iberiacum, quod tueatur habet.
Qvarta denique ratio,
68
quæ pręcipuèpræcipuè Hiſspanorum Regum, & Regnorum gloriam in hac tanti Orbis detectione commendat, inde peti poteſst, quòd videamus, eorum iugi curâ, & nũ| p. 217quamnunquam intermiſsſsâ pietate effectum eſsſse, ut tot, ac tales provinciæ, quot, & quales ſsuprà commemoravimus, in unam veri Dei religionem diviniq́ue cultus conſsenſsionem adducerentur, & coniungerentur; ita ut ex omnibus mundi partibus legati cum donis, ad obedientiam Romanæ Eccleſsiæ præſstandam, advenerint, &
69
noſtrorũnoſtrorum diligentiâ, poſsteriori hoc ſsæculo, plures Chriſsto nationes dederit, quàm ſsuperiora ferè omnia ſsimul, ut paſssim conſsiderat & oſstendit Thomas Bozius in tract. Imper. pend. à virt. cap. 13. in fin. & cap. ſseq. & de Ital. ſstat. lib. 3. capit. 5. & in ſsæpè citato tract. de ſsign. Eccleſs. Dei, lib. 4. capit. 3. in princ. pag. 131. & cap. 4. pag. 137. & capit. 6. pag. 140. & lib. 7. cap. 6. pag. 282. & lib. 8. capit. 1. pag. 292. & lib. 17. capit. 4. pag. 212. & lib. 20. cap. 6. Pag. 333. & 334. & libro 21. cap. 3. pag. 377. Alan. Copus
70
Dialog. 6. cap. 34. pag. 943. qui hanc religionis Novi Orbis immutationem his elegantiſssimis verbis ſsublimat: Huius verò in Orbe Novo detegendo, & ad rectãrectam Fidem traducendo, divini beneficij magnitudo tanta eſst, ut ſsecundùm illud, quo mundi opifex atque ædificator Deus hunc condidit, & Incarnati Chriſsti beneficium, nullum vel profanæ, vel ſsacræ litteræ illuſstrius complecti videantur.
Ianus
71
etiam Iacobus Boiſsſsardus, non inelegãterineleganter eiuſdẽeiuſdem cõverſionisconverſionis magnitudinẽmagnitudinem ſsatetur, & laudat, ſsic canens:
Inter quos terra illa Notis Zephyriſsq́ue ſsubacta, Quæ toto à nobis diſsſsidet Oceno;
Cui nunquam conſspecta Helice ſseptemq́ue Triones, Aut inſstat gelidis, quæ Cynoſsura rotis.
Gens Ogyge ſsata antiquo, Ianiq́ue nepotũnepotum Progenies, duris edita ſsyderibus.
GẽsGens patribus priſscis incognita, ſuetaq́;ſuetaq́ue duri Sub Dio quovis tempore corporibus.
Nunc Chriſsto aſsſsertam maiore ex parte videmus Puraq́;Puraq́ue thuri cremis dona adolere focis,
Nunc paſsſsim ingenijs melioribus eſsſse politãpolitam Cernimus, & mores erudijſsſse feros
Artes, & cultum verſsatæ diſscere terræ, & Martia cõſultaconſulta Pallade bella ſsequi, &c.
Et idem tractant,
72
& extollunt Paul. Iovius lib. 12. ſsuæ hiſstor. zurita lib. 1. hiſst. Reg. Cathol. cap. 13. & 19. Camil. Borrell. de præſstan. Reg. Cath. cap. 43. ex num. 58. Anaſstaſs. Germon. lib. 3. de ſsacr. immunit. cap. 13. num. 30. Didac. valdes de dign. Reg. Hiſspan. cap. 19. num. 52. Dom. Greg. Lop. Madera de excellen. Hiſspa. Monarch. c. 6. fol. 44. Fr. Thom. à Iesv de procur. omn. gẽtgent. ſsalute lib. 2. 1. par. capit. 8. & alijs, quos adducimus inſsrà, lib. 2. cap. 4. num. 25. Balthaſs Chavaſsius de notis Eccleſs. lib. 3. cap. 3. pag. 738. & ſseq. Vbi ait, ſsic impletum fuiſsſse illud: A Solis Ortu uſsque ad Occaſsum laudabile nomen Domini. Et ſsic Eccleſs
73
filios in circuitu menſsæ Domini, per quatuor Orbis partes expanſsæ, & præparatæ, ſsedentes, Sacrorum SacramentorũSacramentorum, Catholicæq́;Catholicæq́ue doctrinędoctrinæ ſsructibus oppiparè, ac dulciſssimè perfrui. Et ſsic denique EccleſiãEccleſiam RomanãRomanam ſsicuti abundantẽabundantem vitim, omnibus in lateribus domus, ideſst, in univerſsis terrarũterrarum angulis, radices & ramos extẽdiſſeextendiſſe.
Quibus
74
adijci poteſst aliud, quod non minori veritate, quàm pietate notavit Bozius lib. 9. de ſsign. Eccleſs. Dei, ſsigno 37. cap. 11. pag. 376. Videlicet mediãtemediante HiſpanorũHiſpanorum curâ, hodie effici, ut ſsemper & in omni loco Deo piè preces ſsundantur, & quòd omnibus horis laudẽtlaudent eum omnes populi, ſacrarũſacrarum MiſſarũMiſſarum ſolẽniaſolemnia celebrent, & illũillum verſiculũverſiculum canant: Gloria Patri & Filio & Spiritui ſsancto, ſsuppoſsito, quòd ubi in una parte Orbis Sol illuceſscit Catholicis, & prima vocatur, alibi occidit, vel eſst Solis hora Tertia, aut Sexta, aut Nona, Veſsperi, aut Matutini, & preces iſstis horis aſssignatæ recitantur. Quo in ſsenſsu
75
accipit, & impleri dicit illud Pſsalmographi: Dies diei eructat verbum, nox nocti indicat ſscientiam: &: Laudate Dominum omnes gentes, laudate eum omnes populi, & Habacuc: Laudis eius ple|na eſst terra, & Iſsai. cap. 6: Plena eſst omnis terra gloria eius, & Malach. 1: Ab Ortu Solis uſsque ad Occaſsum magnum eſst nomen meum in gentibus, & in omni loco ſsacrificatur, & offertur nomini meo oblatio munda.
Genebrard.
76
quoque eandem noſstrorum Regum curam, & diligentiam in Chriſsti Fide extendenda, & diſsſseminanda, multis nominibus laudat libro 4. Chronic. anno 1492. Vbi rectè inter alia conſsiderat, quo anno bellum Hiſspanum perfectum eſst contra Mauros, initium habuiſsſse
77
expeditionem ad Indos Occidentales: Quaſsi Hiſspanorum opus ſsit, expugnare Infideles & Paganos. Quod etiam, ut peculiari animadverſsione dignum, notavit Antonius de Herrera in hiſsto. gener. Ind. decad. 1. lib. 2. c. 3. pag. 51. & Alan. Copus. d. Dialog. 6. cap. 36. pag. 952. Vbi cùm Regum HiſpanięHiſpaniæ admirabilem in Fide conſstantiam commendaſsſset, & quòd Mauros tandem prorſsus totâ Hiſspaniâ Granatenſsi bello fortiſssimè exegerint, ſsubdit:
78
Qui glorioſsus finis, initium fuit Novi Orbis perveſstigandi, ita ut in eos nova Deus in dies beneficia veteribus accumularit, & in perfidos Mauros, licèt ſseram, iuſstiſsſsimam tamen vindictam rependerit.
Sed non minùs in eodem articulo expendenda, & attendenda eſst alia conſsideratio
79
eiuſsdem Alani Copi. dicto Dialog. 6. capit. 34. pag 945. & cap. 39. pag. 969. & 970. Thomæ Bozij dicto libro 4. de ſsignis Eccleſs. Dei, capit. 4. pag. 135. & ſseq. Anton. Poſsſsevini 1. tom. Bibliothec. libro 1. cap. 7. pag. 5. in fin. Fr. Anton. de San Roman in hiſstor. Ind. Oriental. lib. 1. capit. 1. Fr. Thomæ à Iesv in prolog. ad librũlibrum de procur. omn. gent. ſsalu. pag. 2. & Fr. Ioan. à Torquemada in Monarch. Indian. in prologo 3. tomi, & in libr. 18. cap. 2. Qui advertunt, hanc Fidei propagationem, & per adeò remotas & Barbaras nationes prædicationem eo tempore factam fuiſsſse, quo maiores adverſsus ſsanctam Dei Eccleſsiam per hæreticos, & alios eius hoſstes tempeſstates concitatæ ſsunt, & quo plures ex antiquis eius aſsſseclis à Fide ſsemel ei data deſsciverant. Idq́ue ad ſsumma Catholicorum
80
HiſpanięHiſpaniæ, Portugalliæq́ue Regum ornamenta, egregiamq́ue laudem referendum eſsſse, per quos Deus Novum quendam Orbem oſtẽderitoſtenderit, non tam fœlicem gemmarum, & auri, quibus abundat, copiâ, quàm quòd idolis excuſssis, verum Chriſsti Evangelium magna ex parte ſsuſsceperit, eòq́ue beatiorem, quò longiùs maximo maris, & terrarum tractu ab iſstis ſsectis divulſsus eſst. Vt
81
ſsic divina oracula impleantur, quæ pollicentur, Eccleſsiam nunquam deſsuturam, & in locum eorum, qui ei perfidè oblatrant, & reſsiſstunt, alios, atque alios colonos, & agricolas èex Gentibus Deum evocaturum, quibus vinea ipſsius, ſsacrarum cilicèt rerum obſservatio, adminiſstratio, & cultus commendetur, ut habetur in Pſsalm. 2. & apud Iſsaiam cap. 6. & Matth. cap. 21.
Eſst
82
enim in hoc, ut in reliquis, Dei providentia ſsummè admirabilis, & quemadmodum in rebus naturalibus nihil interit, ut non aliud generetur, ſsic in Chriſstiana religione, iam inde à fœlici ipſsius ortu, uſsu veniſsſse obſservatum eſst, ut nunquam alicubi interverſsa ſsit Catholica Fides, quin alibi fœliciter ſsuccreſscat, quod illam deceſssionem reſsarciat, ut plurimis exemplis oſstendunt auctores ſsuprà citati, præcipuè Thomas Bozius. d. capit. 4. per totum, & de ruinis Gentium lib. 6. cap. 9. Genebrard. lib. 4. Chronic. anno 1297. & 1521. & elegantiſssim. Fr. Ioan. Marquez in Gubernato. Chriſstian. lib. 2. capit. 24. in fine. Vbi inter alia obſservant,
83
glorioſsiſssimæ AuſtriacęAuſtriacæ familięfamiliæ trophæa eo tempore in OccidẽteOccidente augêri cœpiſsſse, quo in OriẽteOriente Turcarum ImperiũImperium radices agebat, & ubi Lutherus diram tot hæreſsium labem per Germanians evomuit,
84
Bea|tiſssimum Hiſspaniæ decus Ignatium à Loyola ſsuæ Societatis inſstituta, & milites pręparaſſepræparaſſe, qui adverſsus perfidum illum Hæreſsiarcham, & eius ſsequaces, & verbo, & ſscriptis, ut faciunt, & fecerunt ſsemper, acriter & fœliciter decertarent. Et hoc eſst, quod ante omnes monuiſsſse videtur
85
D. Hilarius, dum inquit: Eccleſsia, dum perſsequitur, floret; dum opprimitur, creſscit; dum contemnitur, proficit; dum læditur, vincit; dum arguitur, intelligit; tum denique ſstat, cùm ſsuperari videtur.
Idem etiam Genebrar. ſsup. Pſsal. 67. verſs. 37. mirabiliter oſstendit,
86
Antichriſsto obviam iri per hanc Fidei in Orientalibus & OccidẽtalibusOccidentalibus Indijs dilatationem, illumq́ue ab earum Regibus, & incolis eſsſse conficiẽdumconficiendum: Cui myſsterio (inquit) Portugallenſses & Hiſspani in ſsuis ad illos populos navigationibus, & converſsionibus iam ab anno M.D. inſserviunt, Genebrardum refert & ſsequitur Maluenda lib. 5 de Antichriſst. cap. 18. pag. 299. & lib. 4. cap. 16. pag. 432. ubi adducens verba Caietani ſsup. Lucam cap. 18. dicentis, ſsuo iudicio, Antichriſstum propè eſsſse, cùm exiguus verè fidelium numerus iam apparêre videretur, & magna mundi pars Mahumetana eſsſset, & parva Chriſstianis relicta, tot Hæreſsibus & Schiſsmatibus, ac pravis uſsibus repleta eſsſset, ſsubdit Maluenda: Sed ut minus eius (Caietani ſscilicet) ceu vaticinium pertimeſscamus, facit ampliſsſsima per Novum Orbem Fidei propagatio, & quæ etiam hoc tempore paratur Sinarum converſsio, plantato iam Evangelio in Iaponijs, Philippinis & innumeris novis, tum inſsulis, tum regionibus, atque etiãetiam noſstris temporibus Eccleſsiarum Ægypti, & Æthiopiæ, at que Ruthenorum ad EccleſiãEccleſiam mira Dei benignitate facta aggregatio.
Sed ſsubijcere libet
87
duo ad eãdemeandem rem ſspectantia incertorum auctorum Epigrammata, quęquæ extant apud Iacob. GretſerũGretſerum in hortu S. Crucis, part. 5. pag. 289. & 291. & primum ſsic habet:
Poſst ſse Sol tenebras linquit, qua cedit ab ora Vmbris opacans hanc tegit caligine.
Hinc ſsyncera fides retrahit ſsua lumina, quare Incumbit errorum gravis nox Ocyius.
Partibus èex noſstris ſsenſsim demigrat ad Indos Gloria Crucis, dum furit, & ardet hæreſsis
Antipodas ſsed adit, qui grato pectore lucem hanc CaptãtCaptant, honorãthonorant mẽtemente pura, & ſsimplice.
Secundum verò ſsic:
Hæreſsis heu pridem convicta eſst argumẽtisargumentis Impia, mirandis, Prodigijſsq́ue Crucis.
Et quia de templis inſsignia ſsancta ſsalutis Suſstulit, & peſsſsum, quà potis illa dedit:
En ex Orbe Novo mittit natura peregrè Noſstro Orbi ſsobolem, munera rara ſuãſuam.
Hæc cùm ita ſse habeant, mirum videri non debet, Devm Opt. Max.
88
HiſpanorũHiſpanorum Regum Maieſstatem, & potentiam extuliſsſse, cùm ipſsi Divinum eius nomen, numen, & cultum tot ſsumptibus, & laboribus inter has incultas & ignoratas nationes ex tolli & propagari curaverint. Quod rectè & piè conſsiderant Bozius & Thom. à Iesv in locis ſsuprà relatis, idem thom. Bozius de ruinis Gent. lib. 2. per totum, ValẽçuelaValençuela in monit. contra Venetos, 5. par. num. 207. Camill. Borrell. de præſstan. Reg. Cathol. cap. 43. num. 60. idem Bozius lib. 20. de ſsign. Eccleſs. Dei, ſsigno 32. capit. 1. & de ruinis Gentium lib. 2. per totum, & magis in terminis lib. 7. cap. 4. pag. 636. & ſseq. Ant. Poſsſsevin. in Biblioth. 2. tom. lib. 16. cap. 9. pag. 270. Torquemada. d. lib. 18. capit. 2. P. Marquez in d. Gubernat. Chriſstian. lib. 2. cap. 30. & latè & elegãtereleganter P. Balthaſs. Chavaſsius de notis veræ religio. lib. 4. cap. 4. Vbi vel hoc exẽploexemplo
89
nefandum Machiavelli & Bodini dogma convincunt, qui religionis Chriſstianæ curam, & fidelem obſservationem inter præcipuas cauſsas proponere auſsi ſsunt, quæ multa Regna, atq;atque imperia everterũteverterunt. CõtraContra expreſsſsas divini Spiritus promiſssiones,
90
qui ſse eos honorificaturũhonorificaturum, | & glorijs, victorijs, atque Imperijs aucturũaucturum, ſępèſæpè pollicetur, qui Dei gloriãgloriam, & honorẽhonorem quæſsierint, & eius Fidei, ac nominis defenſionẽdefenſionem, & dilatationẽdilatationem ſsuſsceperint, de quibus agitur 1. Reg. 2. Proverb. 1. Levit. 26. & ad Hebræ. 11. verſs. 32. 33. & 34. & dicam infrà lib. 2. cap. 16. num. 41. & 59. & cap. 22. num. 33.
Neque
91
hoc ipſsos etiam Ethnicos latuit, quorum veteres, ſsi Athenæo credimus lib. 12. ita vaticinati fuerunt:
Semper eris fœlix, venerans gens numina Divum,
Donec plus ſsuperis fueris venerata virum quem
Intima ſseditio tunc, & tibi prælia ſurgẽtſurgent.
Et Poëta alter diſsſsertiſssimus,
92
imperiũimperium ſsine religionis cura non magis ſstare, vel augêri poſsſse, quàm humanũhumanum genus ſsine uxorũuxorum conſsortio. Atque ob hanc cauſsam
93
Auſstriacam domũdomum tot incrementa habuiſsſse, & pro armorum inſsignibus albam faſsciam in campo ſsanguineo geſstaſsſse, ſsic elegantiſssimè oſtẽditoſtendit:
HumanũHumanum cum Plaſsta genus ſsibi cõderetconderet unũunum,
Non vidit ſsatis eſsſse hominẽhominem, niſsi iũgeretiungeret illi
ConſortẽConſortem, ſsine qua nequeat cõſiſtereconſiſtere RegnũRegnum,
Quod Medus, quod Perſsa habuit, quod Græcus, & inde Romanus, genuit Mavors ſsine cõiugeconiuge prolẽprolem.
At Medus ſsic Perſsa ruit ſsic Græcus, & ipſse
Romanus, Deus imperium ſsine fine daturus
Connubio Marti coniunxit Religionem;
Auſstriacamq́ue habitare domum per ſsæcula iuſsſsit,
Et ſspargat cum Sole ſsimul ſsua ſsceptra per Orbem.
Candida Religio eſst, rubet alter ſsanguine coniux,
Auſstriacæ hinc inſsigne domus cum ſsanguine candor.
Sed cùm invidia
94
ſsemper virtutis, & gloriæ comes eſsſse ſsoleat, & præclara aliorũaliorum geſsta inſsectetur, teſste Cicer. lib. 4. ad Heren. & lib. 2. de orat. Ammian. Marcellin. lib. 30. hiſst. Iuſst. Lipſs. in cẽtcent. 1. ad Belgas epiſst. 14. & in oper. crit. lib. 5. epiſst. 14. Auct. pictæ poëſsis, pag. 41. & alijs, quorũquorum dicta copiosè refert IoãIoan. Bapt. Valençuela in diſscurſs. ſstatus, & belli, par. 2. conſsid. 18. ex num. 42. non defuerunt
95
aliqui Scriptores parũparum Regibus, & gẽtibusgentibus noſstris affecti, qui eorũeorum gloriãgloriam inde evacuare conãturconantur, quòd magis auri, & argẽtiargenti cupiditate, quàm religionis zelo in prædicto opere laboraverint. In quo præſsertim nimis nos inſsectatur
96
Hieron. BẽzoBenzo in toto ſsua hiſst. Novi Orbis, quãquam videtur ad Hiſspani nominis odiũodium excitandum, dũtaxatduntaxat ſscripſsiſsſse. Quapropter
97
hæretici eam feſstivè arripiẽtesarripientes quibuſdãquibuſdam proœmijs carminibus, & additionibus, quæ ſsimiles, & maiores alias Hiſspanorum iniurias continent, locupletarũtlocupletarunt, & Latino ſsermone donatãdonatam, typis, & iconibus excuſſerũtexcuſſerunt in 4. 5. & 6. part. hiſst. AmericęAmericæ. In octava etiãetiam parte repoſsuerunt relationẽrelationem quandãquandam ſecundęſecundæ navigationis factęfactæ à BritãnisBritannis in regionem Guianam ſsub Gualthero Ralegh ann. 1596. ubi pag. 90. alia in eandem rem procaciſssima verba reperiuntur. Quæ omnia meritò expurgari iuſsſsa ſsunt in ultimo indice librorum prohibitorum anno 1613. ut & ſsuprà cap. 5. num. 48. monuimus.
IdẽIdem odium non obſscurè detegit Traianus Bocalinus in ſsuis nũtijsnuntijs Parnaſsi cent. 2. cap. 90. dum futilibus quibuſdãquibuſdam rationibus motus, tãtitanti Orbis detectionẽdetectionem, & detectores imprudentiſssimè (ne dicam impudentiſssimè)notat, & damnoſsam potiùs, quàm utilem hominibus fuiſsſse oſstendere nititur.
Honoratus
98
quoque Faſsitellus epigram. ad ScipionẽScipionem Capycium, 1. tom. deliciarum Italorum poëtarum, pag. 959. eiuſsdem avaritiæ crimen his carminibus Hiſspanis impingit:
O ego quid ceſsſso? populiq́ue, urbeſq́;urbeſq́ue valete, Et quæcunque levis cõpitacompita vulgus amat
Vulgus, in extremis quæſsita Themiſstita terris Cui placet, incertis, & Calicuta vijs.
Neſscio quæ Calicuta novo ſsub Sole repoſsta Æternum Hiſspanæ munus avaritiæ
NẽpeNempe parũparum fuerat, noſstris diteſscere regnis, Et verſsare avida faſsq́ue nefaſsq́ue manu.
Intactos niſsi claſsſse nova penetraſsſset ad Indos, Intentata rudis Tethyos ad ſspatia,
Scilicet à curvo miles digreſsſsus aratro Præceps trãstrans terras, & maria alta ruit;
Iamq́ue ſsuper solis curſsuſsq́ue æſstuſsq́ue perennes, Audet in ignotum tendere vela ſsalum.
Sic alius nobis alio micat Orbe Bootes Merſaq́;Merſaq́ue ſsub ſstygio gurgite terra patet,
Quid facis ah demens? gemmas, aurumq́ue reconde, Muneribus perdis teq́ue, tuoſsq́ue tuis.
Alter etiam Poëta non minùs acutè, circa idem argumentum ſsibi luſsiſsſse viſsus eſst, dum ſscripſsit:
Celtiber Indorum ſsitiens (ut fama) ſalutẽſalutem, Et Chriſsto multas quærere certus oves:
It, redit, ædificat, templis imponit honorẽhonorem, Corporaq́ue infuſsis Barbara luſstrat aquis,
Nec labor incaſsſsum, & quid ni converteret Indos Voce, manu montes vertere qui potuit?
Verùm huic
99
calumniæ facilè reſsponderi poteſst, quòd etſsi plures vulgaris conditionis homines, qui in has olim regiones transfretarunt, divitiarũdivitiarum deſsiderio potiſssimè ducerẽturducerentur, atque eis conquirendis intenti, plura mala miſseris Indis irrogaverint,
100
Glorioſsiſssimi tamen & Pijſssimi Reges, & Domini noſstri, haudquaquam hũchunc ſsibi ſscopum præpoſsuerunt; ſsed Divini nominis honorem, & Fidei exaltationem, ac propagationem imprimìs exoptantes, reliqua temporalia emolumenta acceſsſsoria eſsſse iudicarunt: ad quod indeſsinenti curâ, & nunquam intermiſsſsâ pietate, innumera mandata, inſstructiones, ordinationes, & leges ab initio huius conquiſsitionis ediderunt, de quibus alio in loco ſspecialiùs agemus, & adverſsus duces & milites, qui earum tranſsgreſsſsores fuiſsſse probati ſsunt, ſseveriſssimè animadverti iuſsſserunt.
Cuius pietatis, zeli, & mandati memor
101
inſsignis ille Dux Chriſstophorus Columbus, ſsimul atque excẽditexcendit in terram illius parvæ inſsulæ Guanahani, in genua procidit, atque ſsublatis ad cœlum manibus, fuſsiſsq́ue præ gaudio lacrymis, hanc ad Deum orationem habuit, ut narrat Petr. Martyr in decad. 1. Novi Orbis, & additionator BẽzonisBenzonis lib. 4. capit. 8. pag. 34: Domine Deus æterne, & omnipotens; ſsacro tuo Verbo cœlum, terram, & mare creaſsti. Benedicatur & glorificetur nomen tuum; laudetur tua maieſstas, quæ dignata eſst, per humilem ſservum ſsuum procurare, ut eius ſsacrum nomen agnoſscatur, & publicetur in hac altera mundi parte.
Eandemq́ue
102
proteſstationem, ac profeſssionem reliqui ſsequentes Duces & Archiguberni in ſsuis detectionibus eorundem Regum Catholicorum nomine feciſsſse reperiuntur, prout Anton. de Herrera in libris hiſstor. gener. Ind. Occident. paſssim oſstendit.
Quòd ſsi
103
hi ad divitias, & theſsauros Indiæ mentis aciem duntaxat intenderent, intra proprios Hiſspaniæ limites alios profectò non minores invenire poſsſsent, iuxta ea, quęquæ de uberrimis, & ditiſssimis eius auri & argenti fodinis latè tradit Pineda lib. 4. de reb. Salom. ferè per totũtotum, & nos alijs in locis opportuniùs diximus, & dicemus.
Regnum igitur
104
Chriſsti & EccleſięEccleſiæ magis quàm propriũproprium ampliſsicare pręcipuèpræcipuè conati ſsunt, & non avaritia, ſsed religionis ardentiſssimus zelus, tantos animos occupavit, eximijs ſsemper votis optantes, ut ſsuo labore, ſsumptibus & induſstriâ veri Dei cultus ubi coaluit, altas radices mitteret, utq́;utq́ue eò protenderetur, quò antea nunquãnunquam pertigerat, & ut candidiſssimum Fidei Catholicæ lumen ad eos tranſsitum faceret, qui in tenebris, atque in umbra mortis per tot ſsæcula iacuiſsſse, comperti ſsunt.
Quam certam & veriſssimam
105
aſsſsertionem adverſsus malè feriatos nebulones illos, quorum ſsuprà meminimus, optimè tuentur reliqui doctiſsſsimi & graviſssimi Auctores ſsup. numero 69. 72. & 84. relati, & gnaviter pro | ea pugnat Greg. Lopez Madera de excellen. Hiſsp. Monarch. capit. 6. fol. 44. & cap. 9. fol. 74. Bartholom. Leonard. 2. pag. 84. & 85. & noviſssimè Regius Chronographus Ludovic. Cabrera in vita Philippi 11. lib. 7. cap. 8. pag. 419. & pag. 424.
106
Vbi huius Regis pijſssimum dictum enarrant, qui cùm Philippinis inſsulis detectis, & plurimis indigenis aquâ baptiſsmali luſstratis, de eis deſserendis ob terręterræ inopiam, & plures Regij ætarij ſsumptus rogaretur, reſspondit, ſse pro unius tantùm ſsacelli, aut Chriſstiani conſservatione, non ſsolùm Indiarum proventus, verùm & Hiſspaniæ reditus omnes, ſsi illi non ſsufficerent, libentiſssimè expenſsurum. Neque ullo pacto abſsque EvãgelijEvangelij luce quaſslibet provincias, quantumvis inopes & incultas, derelicturum, cùm Apoſstolici muneris vices ſsibi, & ſsuis in hac prædicatione iniunctas agnoſsceret, quod re ipſsâ completum tam in his inſsulis, quàm in alijs provincijs, & plurimis Regijs ſschedulis cautum videmus, quarum alio in loco meminimus.
Poteſstque ex ipſso opere, quod per actum eſst, ſsatis evidenter oſstendi. Etenim
107
Deus ad facinora ita præclara non tam eos eligere & iuvare ſsolet, qui divitiarum cupiditate, & Regni proprij amplificandi ardore ducuntur, quàm qui Religionem totis nervis defendere & extendere conantur, iniurias propellunt, & divinum amorem, & timorem mentibus & animis ſsubditorum incutiunt, ut probavimus ſsup. n. 89. & ſseq. & appere docemur Deuteron. cap. 7. verſs. 7. & auctoritate D. Proſsper. in lib. Sent. ex Auguſst. c. 295. ubi inquit: Fortitudinem Gentilium mundana cupiditas, fortitudinem Chriſstianorum Dei charitas facit. Quibus alia adijcit P. Marquez in Gubernat. Chriſst. lib. 2. cap. 30. & 31.
Præterquam quòd eo tempore, quo Catholici Reges Ferdinand.
108
& Eliſsabeth, ColũboColumbo ductore, navales illas expenditiones cœperunt, divitiarum cumulos, qui in his regionibus latebant, penitus ignorabant, atque ita nihil de eorum gloria, & pietate
109
detrahere poteſst, quod illos poſstea ſsorte oblatos acciperent, & in ſsuſscepto propagandępropagandæ Fidei voto huiiſsmodi veluti illecebris, aut retinaculis diligentiùs, & alacriùs perſseverarent, cum Deus forſsitan hoc etiam fine tales, divitias præparaſsſse vidêri poſssit, ut notavimus ſsup. cap. prox. num. 40. 41. & 58. Et
110
omnes homines eâ naturâ ſsimus, ut etiam ad res pias & honeſstas magis accendamur, cùm aliqua ſsimul ſspecies utilitatis obijcitur, ut præclarè docet M. Tullius lib. 3. offic. Ovid. lib. 2. de PõtoPonto, Eleg. 3:
Nec facilè invenies, multis in millibus unũunum Virtutem pretium, qui putet eſsſse ſsui.
Ipſse decor recti facti ſsi præmia deſsint, Non movet, & gratis pœnitet eſsſse probũprobum.
Et de bellicarum
111
expeditionum materia loquens Herodot. lib. 5. inquit: Operæpretium non eſst, ſsuſscipere prælia pro terra, neque multa, neque ita feraci, & pro exiguis finibus, adverſsus eos, quibus nihil eſst, neque auri, neque argenti, quarum rerũrerum cupiditate quis inducitur ad mortem periclitandum, & Lactantius Firmianus lib. 7. cap. 4. de præm. Divin. ita ait: Quis eſst,
112
vel tam ineptus, vel tam otioſsus, ut aggrediatur facere aliquid fruſstra, ex quo nullam utilitatẽutilitatem, nullum commodũcommodum ſsperet?
Maneat ergo gloria & maieſstas Regum & Regni noſstri adverſsus invidorum calumnias Dei providentiâ, directione, protectione, & tanti Orbis cõverſioneconverſione, & acceſssione ſsuffulta, & ut virulentis illis poëmatijs, num. 99. relatis, alio priori, &
113
veriori, ſsatisfiat, caput, & librum iſstum, ſsic Regem, & Hispaniam noſstam alloquentes claudamus:
Magnus Alexander, quem fruſstra optaverat Orbem Æqualem meritis Dì tribuere tuis.
Quem vincas, quem pace regas, cui ſsydera monſstres, Æterno doceas ſsacrificare Deo.
Loading...