CAPVT XIII. De eodem titulo, & alijs varijs rationibus, & argumentis, quibus magis ac magis probari videtur, ad obſservandam legem naturæ, & idololatriam relinquendãrelinquendam, Indos, & quoslibet alios infideles rectè vi & armis compelli poſsſse.

SVMMARIVM Capitis XIII.

  • 1 Indorum vitia, & ſscelera ſsummatim cõgerunturcongeruntur verbis Pat. Ioſseph. Acoſstæ.
  • 2 Bellum rectè videtur inferri Indis, qui moniti deſsiſstere nolunt à vitijs contra naturam.
  • 3 Pontifex Romanus habet poteſstatem in infideles peccantes contra naturam.
  • 4 Dei facta nobis exemplaria eſsſse debent.
  • 5 Pius Quintus ſstatuit, ut omnes Indi ad legem naturalem ſservandam compellerentur.
  • 6 Princeps quilibet Chriſstianus, data ſsibi opportunitate, poteſst compellere infideles ad ſservanda naturæ præcepta.
  • 7 Divinam in legem, vel naturalem quæ cõmittunturcommittuntur peccata, in omnium iniuriam tendunt.
  • 8 Reſspublica aliqua ſsi vergat ad idololatriãidololatriam, vel innocentes afficiat iniuria, quilibet ei adverſsari poteſst.
  • 9 Peccata contra naturam qui extirpant, Deo ſservire dicuntur.
  • 10 Bella iuſsta dicuntur, per quæ victis ad pietatis & iuſstitiæ ſocietatẽſocietatem conſsulitur, ex D. Auguſst.
  • 11 Cap. flagitia 32. q. 7. expenditur.
  • 12 Homo hominem vel ſsola humanitatis ratione iuvare debet, & ad bonũbonum dirigere.
  • 13 Lex ut vim, D. de iuſstit. & iure, & l. non tantùm, de appellation. & ſsimiles exornantur.
  • 14 Pater infidelis ſsi velit occidere filium parvulum, ne baptizetur, quilibet ei reſsiſstere poteſst.
  • 15 Cap. fortitudo, cap. non inferenda 23. q. 3. exornantur.
  • 16 Iniuriam, & peccatum alterius qui non excuſsat, cùm poßit, tam eſst in vitio, quàm ille, qui facit.
  • 17 Cap. qui poteſst 23. q. 5. perpenditur.
  • 18 Proverb. locus cap. 24. Erue eos, qui ducuntur ad mortem, &c. explicatur.
  • 19 Moyſsis facinus Ægyptium propria auctoritate occidentis, qui iniuſsIudæũIudæum vexabat, qualiter excuſsetur?
  • 20 Pſsal. 81. Eccleſs. cap. 17. & Iob 29. verba expenduntur, de oppreſsſsorum liberatione tractantia.
  • 21 Cap. non eſst. & cap. Regum officiũofficium 23. q. 5. illuſstratur.
  • 22 Idololatriam compeſscere, quilibet tenetur, ſsi id facere poſssit.
  • 23 Deus ſsæpiſssimè facultatem debellandi, & puniendi idololatras conceſssiſsſse comperitur.
  • 24 Deuteronomij loca cap. 12. & 20. expenduntur, & explicantur.
  • 25 Filijs Iſsraël qualiter præceperit Domimus, Amorrhæis, & alijs idololatris bellum inferre.
  • 26 Idololatriam qui extirparunt Reges, plurimum in ſsacra Scriptura laudãturlaudantur.
  • 27 Cap. qui vult, & cap. non invenitur 23. q. 3. illuſstratur.
  • 28 Nicolaus de Lyra, & alij inter iuſstas belli cauſsas idololatriæ punitionem apponunt.
  • 29 Aſsa matrem ſsuam Maacham ob idololatriam Regno privavit.
  • 30 Mathathias idololatram interfecit.
  • 31 D. Paul. 1. ad Roman. dignos morte eſsſse dicit eos, qui idololatriam non vindicant.
  • 32 Romanam urbem ob reliquias idololatriæ tot cladibus fuiſsſse punitam, plurimi tradunt.
  • 33 Legis antiquæ præcepta de puniendis idololatris poſst Chriſsti adventum magis ſstringunt.
  • 34 Cap. ſsi non audieris 23. q. 5. explicatur.
  • 35 Chriſsti poſst adventum idololatriãidololatriam ceſsſsaturam, omnes ferè Prophetæ prænuntiarunt, quorum plura loca expenduntur.
  • 36 Idola plura Chriſsti adventu corruerũtcorruerunt, & obmutuerunt.
  • 37 Coloſsſsus Rhodius Chriſsti adventu diſssipatus fuit.
  • 38 Oracula aliqua recenſsentur teſstantia, Chriſsti adventu Gentium idola obmutuiſsſse.
  • 39 Idololatria maius crimen eſst, quàm blaſsphemia.
  • 40 Blaſsphemiæ ratione poſsſsunt Chriſstiani infidelibus bellum indicere.
  • 41 Blaſsphemiæ peccatum graviſsſsimum eſst, & de eius pœnis. Dom. Petr. Pantoja de Aiala citatur & laudatur, ibid.
  • 42 Subditos contra proprium Regem iniuſstè rebellantes quilibet etiam extraneus coërcere poteſst.
  • 43 Chriſstiani, præcipuè Pontifices, & Reges, debent Dei honorem tueri.
  • 44 Mali ſsunt prohibendi ad malum, & cogendi ad bonum.
  • 45 Vindicta, quæ tendit ad peccantium correctionem, eſst actus miſsericordiæ.
  • 46 Cap. ea vindicta, cap. mali 23. q. 4. & cap. Dominus noſster 23. q. 2. expenduntur & illuſstrantur.
  • 47 Lex 35. tit. 2. part. 3. quæ vocat amicos Dei eos, qui illius inimicos quomodolibet occidunt, perpenditur & illuſstratur.
  • 48 Cap. ſsi is qui 23. q. 4. illuſstratur.
  • 49 Peccata, quæ in Dei iniuriam, & contemptum tendunt, non poſsſsumus impunita relinquere.
  • 50 Dei iudicia pro virili ſsequi, & imitari debemus.
  • 51 Deus propter tyrannidem, idololatriãidololatriam, & peccata cõtracontra naturam plura Regna ſsubvertit. Et num. ſsequentib.
  • 52 Regna transferri ob iniuſtitiãiniuſtitiam, & peccata pluribus Scripturæ locis probatur, quorum præcipua perpenduntur. Et numer. 54.
  • 53 Capit. ſsi de rebus, & capit. quemadmodum 23. quæſst. 7. exponuntur & exornantur.
  • 55 Auctores plurimi recenſsentur, qui ſsubverſsiones, & mutationes RegnorũRegnorum peccatis attribuunt.
  • 56 Regna ſsine virtutibus inſstabilia eſsſse Seneca tradit.
  • 57 Africanorum, & Sodomorum ſscelera qualiter Dei iram excitaverint? cum Salviano.
  • 58 Peccata videntur clamorem habere, quo Deum ad punitionem vocant.
  • 59 Regnorum mutationes, & declinationes non proveniunt ex vi Aſstrorum, ſsed peccatorum.
  • 60 Religionem, & pietatem ſservare eſst fulcrum Imperiorum.
  • 61 Dei vindicta lenta, ſsed certa.
  • 62 Habacuc verba capit. 23. expenduntur.
  • 63 Iuſsti Lipſsij elegentiſsſsima verba de Dei vindicta referuntur.
  • 64 Peccata numerantur, quæ Deus acerbiſsſsimè punire ſsolet, etiam ſsi ea uſsque ad certam metam, vel periodum diſssimulaverit, cum Benedicto Pererio.
  • 65 Amorrhæorum iniquitates quando cõpletæcompletæ dicantur in Scriptura?
  • 66 Indorum ob maximas, & inveteratas iniquitates, & ut via aperiretur EvãgelioEvangelio, Deus Hiſspanorum victorias, & dominationem diſspoſsuit.
  • 67 Ignorantia non videntur excuſsari poſsſse Indi, qui contra legem naturæ peccabant.
  • 68 Lex naturalis eſst lumen rationis humanæ, natura ipſsa omnium hominum mentibus inſsitum.
  • 69 Indis, quantumvis Barbaris, non denegavit Deus lumen rationis naturalis.
  • 70 Lex Divina, & naturalis omnibus hominibus intrinſsecùs à Deo communicata videtur, ex D. Paulo, Auguſstino & Caſsſsiano.
  • 71 Ignorantia invencibilis non admittitur in puris ac primis præceptis naturalibus, & exempla eorum.
  • 72 Cap. turbatur 1. q. 1. explicatur.
  • 73 Ruſsticitatis excuſsatio non admittitur in his, quæ naturali ratione ſsuadentur.
  • 74 Conſsuetudo non excuſsat ab implemento præceptorum naturalium, & eò eſst peior, quò diuturnior.
  • 75 Natio nulla ita hebes, & Barbara eſst, cui permitti poſssit, ut Deum ſsaltim generaliter non agnoſscat, & revereatur.
  • 76 Deum aliquem eſsſse, cuius providentia regatur hoc omne, quod cernimus, nemo ignorare poteſst; & Auctores plurimi, qui de hoc argumento tractant.
  • 77 Idololatræ per ignorantiam non excuſsantur.
  • 78 Deus eſst ultimus finis hominis.
  • 79 Proſsperi Aquitanici elegantiſsſsima carmina de cognitione Dei.
  • 80 Indi, quamvis extranei, & remoti, ad cognitionem veri Dei, & obſservantiam legis naturalis ab Hiſspanis perduci debuerunt.
  • 81 Neceſsſsitate in extrema exiſstenti quilibet tenetur opem ferre.
  • 82 Inimicos etiam diligere, & iuvare debemus, cùm ſsint naturæ noſstræ participes.
  • 83 Cap. charitas 5. de pœnitent. diſst. 5. explicatur & exornatur.
  • 84 Infideles corrigere tenemur, non ſsolùm ut fidem recipiant, verùm & à peccatis contra naturam deſsiſstant.
  • 85 Homines hominibus ex lege naturæ cõſulereconſulere debent, ex Cicerone, & alijs.
  • 86 Ciceronis locus lib. ultim. de finibus emendatur.
  • 87 Dei imago eſst homo benefaciens.
  • 88 Auxilium miſseris denegare turpe ſsemper reputatum eſst, & talionis pœna punitum.
  • 89 Indi iuvari, & à ſsuis miſserijs, & peccatis erui debuerunt, quamvis noſtrũnoſtrum auxilium non peterennt, & ſsua ſsorte contẽticontenti viverent. Et num. 92.
  • 90 Invito beneficium non confertur.
  • 91 Lex ult. D. de uſsu & habit. perpenditur & illuſstratur.
  • 93 Indi non potuerunt tyrannidi, cruentis ſsacrificijs, & alijs damnis, quæ olim patiebantur, conſsentire.
  • 94 Vitæ alterius, imò nec propriæ nemo eſst dominus, niſsi ad cuſtodiendumcuſtodiendam illam.
  • 95 Humanitatis, & pietatis officium exigit, ut proximis in periculo poſsitis, etiãetiam invitis, auxilium feramus.
  • 96 Lex non tantum, D. de appellat. & l. addictos, C. eodem, exornantur.
  • 97 Captum ab hoſstibus poſsſsumus etiam invitum redimere, & debet contractum ſservare.
  • 98 Vaſsſsallos a dominis crudeliter habitos, etiam auxilium non potẽtespotentes debet Princeps liberare, & ab eorum iuriſsdictione eximere.
  • 99 Invitos etiam ac nolentes ſservare, pulcherrimũpulcherrimum opus eſst, ex Seneca, & Caſsſsiod.
  • 100 Indos voluntariè conſsenſsiſsſse in tyrannides, ſsacrificia, & alia damna, quæ ſsub antiquis dominis patiebantur, falſsum eſsſse probatur.
HÆC quidem
1
omnia, & alia graviſssima, & fœdiſssima Indorum ſscelera, ultra Auctores ſsuprà relatos, non ſsolùm cõmemoratcommemorat, verùm & re ipſsâ comperiſsſse teſstatur, & dolet diſsertiſss. Ioſseph Acoſsta lib. 2. de procur. Ind. ſsalu. cap. 3. dicens, longum eſsſse ea recẽſererecenſere; quoniam pręterpræter idololatriãidololatriam, nefaria ſsacra, dæmonũdæmonum frequentes collocutiones, concubitum maſsculorum, inceſstuoſsam pollutionem ſororũſororum, ac matrũmatrum, & reliqua id genus flagitia: alij alios indictâ cauſsâ enecabant: compotationes ac tumulentias ſsuas cruore miſcebãtmiſcebant: humanis multi carnibus pro ſsummis delicijs veſscebantur: alij pueros innoxios ſsimulachris mactabant: alij ſsuorum inferias aliorum ſsanguine peragebant: plerique potentiãpotentiam ad nihil aliud, quàm ad nocendum, & ſęviẽdumſæviendum, ſsibi datam arbitrabantur, perinde atque immanes feręferæ, quæ naturali|ter gradu inferiores ac viribus imbecilles pecudes, prædęprædæ ſsuæ vendicant: ut idem ſsit apud iſstos dominari, & prædari: nihil aliud ſsubditum eſsſse, quàm potentioris libidini obnoxium eſsſse, ita ut iuſt iiuſtum volumen impleri oporteret, ſsi exactè referre vellemus, quanta eſsſsent eorum vitia, & quàm latè patens, hæc feritas barbarorum in hoc vaſstiſssimo Orbe, qui ritus portentoſsi, & quęquæ denique legum, ac dominorum tyrannis.
Quæ cùm ita ſse habeant, prædictorumq́ue criminum gravitas, & atrocitas adeò magna ſsit, ut abundè probatum reliquimus: dubitandum non videtur,
2
quin noſstri Catholici Reges bellum adverſsus Indos movêre potuerint, ut ab his ſsceleribus abſstinêre, & legem naturæ ſservare compellerentur. Interveniente præſsertim auctoritate romani Pontificis, qui
3
hoc in caſsu adverſsus omnes infideles iuriſsdictionem habet, tanquam generalis Christi Vicarius, cap. 1. & 2. de trãſlattranſlat. Epiſscop. & eos, ſsi detur facultas, punire poteſst, ad
4
Dei facta imitanda, quęquæ nobis exemplaria eſsſse debent, ut apertè tradit Innocent. Hoſstienſs. Ancharran. Florentin. Sylveſst. & reliqui Doctores, quos in præcedentis capitis initio retulimus, & in noſstris terminis definiſsſse videtur Pijſssimus ille, & omni ævo venerandus, Pius Quintus
5
Rom. Eccleſs. P.M. qui cum multa præclarè pro Indorum ſspirituali & tẽporalitemporali ſsalute providiſsſset, illud etiãetiam expreſsſsanxit, ut omnes Indi, quamvis Ethnici, ad legem naturalẽnaturalem obſservandam compellerentur, ne pravo exemplo alijs Indis iam converſsis officerent, vel Hiſspanis inter eos degentibus ſscandalum generarent, ut tradunt Hieron. Cater. in eius vita, pag. 105. Anton. à Fuenmaior. in lib. 4. & Fr. Alfonſs. Ferdinand. in hiſstor. Eccleſs. noſstr. tempor. lib. 1. cap. 52. pag. 182. Quinimo
6
etiam ſsine ſspeciali licentia Romani Pontificis quẽlibetquemlibet Chriſstianum Principem hoc idem officium data ſsibi opportunitate exercêre debêre, optime docet & probat Fr. Ant. à Corduba lib. 1. quæſstionarij, q. 57. dub. 5. in princip. pag. 498. & ſsequitur Pat. Molina dict. diſsp. 106. verſs. Tertia concluſsio.
Pro cuius ſententięſententiæ maiori comprobatione, & illuſstratione, ultra ea, quæ in cap. præcedenti retulimus, rurſsus primò conſsiderari poteſst,
7
quòd id, quod in legem Divinam, & naturalem committitur, in omnium tendit iniuriam, l. ManichęosManichæos, verſs. Ac primum, C. de hæretic. l. 40. tit. 5. lib. 16. C. Theodoſs. Bartol. in l. Gallus, §. ille caſsus, numer. 3. de liber. & poſsthum. cap. urgentis, ubi gloſsſs. de hæretic. Iuſst. Lipſs. lib. 4. civil. doct. cap. 3. Salvian. de Gubernat. Dei lib. 4. Melchior Iunius quęſtquæſt. Polit. p. 3. q. 94. Annæ. Robert. lib. 1. rerum iudicat. cap. 12. Lælius Zech. in tract. de Princip. cap. 5. n. 1. Ioan. Baptiſst. Valençuela in monitor. contra Venetos, 7. part. num. 117. & Petrus de Aragon in 2. 2. quęſtquæſt. 10. artic. 3. verſs. Secunda concluſsio: ubi ait, quòd
8
quotieſscunque aliqua Reſspublica vergit ad idololatriam, vel in ea innocentes efficiuntur iniuriâ, licitum eſst unicuique, illos bello & armis defendere, lege naturæ id ordinante, ut eius obſservantia ſsalva, & libera maneat. Et idem latiùs in noſstra ſspecie ſsequuntur, & probant reliqui Auctores ſsuprà rclati, pręcipuèpræcipuè Caietan. 2. 2. quęſtquæſt 40. artic. 1. Gregor. Lopez in dict. l. 2. tit. 23. par. 2. gloſsſs. magna, verſsic. Alium titulum, & verſs. Quinta concluſsio, Marquard. dict tract. de infidel. 3. par. cap. 1. num. 39. Covarrub. in regu. peccatum, 2. part. §. 10. num. 1. verſsic. Tertiò, in fine, Corduba ubi ſsuprà pag 499. & Doct. Marta dict. tract. de iuriſsdict. 1. part. cap. 24. num. 28. & ſsequentib. docentes,
9
quòd qui talia crimina impediunt, vel puniunt, Deo ſservire dicuntur, argum. cap. ult 23. q. 5. cap. paratus, cap. apud 24. q. 1. ubi licita ea bella dicuntur, per
10
quæ | ad pietatis, & iuſstitiæ ſsocietatem victis faciliùs conſsulitur, prout & D. Auguſstin. oſstendit epiſstol. 5. dum ait: Agenda ſsunt multa etiam cum invitis benigna quadam aſsperitate plectendis, quorum potius utilitati conſsulendum eſst, quàm voluntati. Nam cui licentia iniquitatis eripitur, utiliter vincitur: quoniam nihil eſst infæœlicius fæœlicitate peccatorum, qua pœnalis nutritur impunitas, & mala voluntas, velut hoſstis interior, roboratur, & lib. 3. confeſss. capite 8. relatus in
11
cap. flagitia 13. 32. quæſst. 7. ſsic inquiens: Flagitia, quæ ſsunt contra naturam, ubique & ſsemper deteſstanda, atque punienda ſsunt, qualia Sodomitarum fuerunt; quæ ſsi omnes gentes facerent, eodem criminis reatu Divina lege tenerẽturtenerentur: quæ non ſsic fecit homines, ut ſse illo uterentur modo. Violatur quippè illa ſsocietas, quæ cum Deo nobis eſsſse debet, cum eadem natura cuius ipſse auctor eſst, libidinis perverſsitate polluitur.
Debent namque
12
homines, vel ſsolâ humanitatis, & cognationis naturalis ratione cogente, aliorum hominum mores ad bonum dirigere, inſsignia ſscelera, & facinora vindicare, & iniurias, atque oppreſssiones, quas ſsub tyrannorum iugo patiuntur, pro viribus impedire, ut optimis exemplis oſstenditur in lib. Machabæ. cap. 1. 3. & 4. Zachariæ cap. 14. & Oſseæ cap. 10. & communiter notant Bart. & Doctores per text. ibi
13
in l. ut vim, D. de iuſstit. & iure, l. 1. D. de ijs, qui ſsunt ſsui, l. ſsi ſservus eâ lege, D. de ſservis exportand. l. metum 9. §. ſsed licèt, D. quod met. cauſs. l. non tantum 6. ibi: Humanitatis ratione, D. de appellat. l. culpâ caret, D. de regul. iuris, l. 1. §. ſsed in eo, D. ad Syllanian. cap. quantæ, de ſsentent. excommun. cap. dilecto, eodem tit. in 6. iũctisiunctis alijs, quæ obſservant D. Ambroſs. lib. 3. offic. cap. 3. D. Auguſst. lib. de moribus, cap. 27. Marc. Mantua lib. 4. obſservat. 36. Tiraquell, de pœn. temper. cauſs. 24. Menchaca in præfat. controverſs. illuſstr. num. 2. & ſequẽtibſequentib. & lib. 1. cap. 8. ex num. 18. & cap. 16. num. 10. & cap. 21. num. 29. & ſsequentibus, Pinelus in rubr. C. de reſscindend. vendit. 1. p. cap. 2. num. 26. Cuiacius in recit. poſsthum. ad dict. l. ut vim, Bobadilla in Politic. lib. 5. cap. 2. num. 2. litter. D. dixi Ego in meo tractat. de crimin. parric. lib. 2. cap. 2. & in eleganti caſsu reſsolvit Dominic. Soto in 4. diſst. 5. q. 1. art. 10. inde concludens,
14
quòd ſsi pater infidelis velit occidere filium parvulũparvulum, ne baptizetur, licitè id ei prohiberi poſsſset, & ab eius manibus filius abduci; quod etiam ſsequitur Gabriel in 4. diſstinct. 4. quæſst. 2. artic. 3. Victoria in 2. relect. de Indis num. 15. & omnes Theologi communiter ſsecundùm CordubãCordubam ubi ſsuprà.
Atque ea propter D. Ambroſs. lib. 1. offic. capit. 27. & 36. relatus in
15
cap. fortitudo, & in cap. non inferenda 23. quęſtquæſt. 3. hanc veram fortitudinem & plenam iuſstitiæ vocat, quæ à latronibus defendit infirmos. Qui
16
enim non repellit à ſsocio iniuriam, li poteſst, tam eſst in vitio, quàm ille, qui facit; quæ verba mutuatus videtur à Cicerone lib. 1. offic. dum ait: Qui enim non defendit, neque obſsiſstit iniuriæ, ſsi poteſst, tam eſst in vitio, quàm ſsi parentes, aut patriam, aut ſsocios deſseræat. Et à D. Anaſstaſs. & Damaſscen. relatis in
17
capite qui poteſst 23. quæſst. 5. dum inquiunt: Qui poteſst obviare, & perturbare perverſsos, & non facit, nihil aliud eſst, quàm favere eorum impietati. Nec enim caret ſscrupulo ſsocietatis occultæ, qui manifeſsto facinori deſsinit obviare. Quibus arridet Iuſstus Lipſsius lib. 5. civil. doctr. cap. 4. ubi inquit: Nec ſsimilis ratio in oppreſsſsis, quos ſsi gravior aliqua vis, aut extrema tyrannis urget, videtur cogere te communis ſsocietatis vinculum, ut adiutesadiuues.
Et melius
18
Salomon Proverb. capite 24: Erue eos, qui ducuntur ad mortem, & qui trahuntur ad interitum, liberare ne ceſsſses; quem locum exponens Gloſsſsa in dict. capite non inferenda: Erue, inquit, per vim ſsi iniuſstè ducan|tur, vel per ſsupplicationem ſsi iuſstè, & eius auctoritate Div. Ambroſs. ibîdem, Div. Auguſstin. quęſtquæſt. 2. in Exod. tomo 4. Hieronym. in quæſstion. Hebrai. ſsub. lib. 1. Regum, in fine, Div. Thom. 2. 2. quæſst. 61. articul. ultim. Burgenſs. ſsup. capite 2. Exod. Pererius ibîdem diſsput. 10. Primum illud Moyſsis facinus,
19
non ſsolùm Divinæ inſspirationis titulo liberant, ſsed iuſstitiæ etiam ratione commendant: qui cùm vidiſsſset Hebræum ab Ægyptio iniuriam accipientem, illum defendit, it ut Ægyptium proſsterneret, atque in arena abſsconderet. Nimirum, quia debuit Moyſses vim vi repellere, & pauperem & egenum oppreſsſsum de manu peccatoris liberare, ut
20
habetur Pſsalm. 81. & Eccleſs. 17: Vnicuique mandavit Deus de proximo ſsuo, & Iob 29. verſs. 17. ubi gloriatur, quòd ſsemper ſse ſse his iniquitatibus opponebat: CõterebamConterebam molas iniqui, & de dentibus illius auferebam prædam.
Poteſst etiam ad idem adduci inſsignis alter Div. Auguſstini locus ad Macedon. epiſstol. 54. relatus
21
in capite non eſst 23. quęſtquæſt. 5. ubi ait: Non eſst iniquitatis, ſsed potius ſsocietatis humanitate devinctus, qui proptereà eſst criminis perſsecutor, ut ſsit hominis liberator; & Div. Hieronym. ſsup. Ierem. capite 2. relatus in capite Regum offcium, eâdem cauſs. & quæſst. ubi ſscribit: Proprium Regum officium eſsſse, vi oppreſsſsos liberare, & contra potentes innocentibus, & imbecillis auxilium præbere, & ne quidem per conniventiam pati, ut ab alijs contriſstentur, & Pelagius Papa in cap. omnis 7. quæſst. 1. ubi ait, quòd qui negant miſsericordiam, & oppreſssis favorem debitum, videntur negare Christvm . Circa quorum iurium illuſstrationem, & praxim in materia vitandi violentias, quas iudices Eccleſsiaſstici ſsæcularibus faciunt, plura noviſssimè congeſssit Hieronym. Zevallos in tractat. de violentijs, 1. part. gloſsſs. 5. ex numer. 27. & magis in noſstris termis Azevedo conſsil. 37. numer. 13. & Valençuel. in diſscurſs. ſsta. & bell. parte 2. conſsid. 2. ex numer. 99. idem Valençuela contra Venet. 7. parte, numer. 62. Petr. Gregor. lib. 11. de Repub. cap. 11. num. 3. & ſsequentib. & Nos infr. lib. 3. cap. 3. num. 15. & ſsequentibus.
Secvndò facit, quia ſsi defenſsio, & vindicta, de qua ſsuprà locuti ſsumus, ita iuſstè permittitur, ut iniurięiniuriæ hominibus illatæ ceſsſsent, & vindicentur, multò
22
magis iuſtũiuſtum, & licitum eſsſse videtur, infidelibus pro eorum idololatria compeſscenda, & caſstiganda, bellum inferre, cùm per eam ipſsi Deo ita gravis iniuria irrogetur, & talis ſsit, ac tanta (ut videmus) huius delicti gravitas, & impietas,
23
cuius puniendi, & cohibẽdicohibendi ratione ipſse Devs Optim. Maxim. hanc bellandi adverſsus idololatras facultatem ſsæpènumero permiſsiſsſse, imò & præcepiſsſse comperitur, ut apparet ex pluribus locis expenſsis à Corduba dict. quęſtquæſt. 57. dub. 5. verſsic. Tertiò, pag. 500. & præcipuè ex: Levit. capit. 18. &
24
Deuter. capite 12. ubi filijs Iſsraël, antequàm terram Promiſssionis intrarent, hoc veluti primum, & pręcipuumpræcipuum mandatum iniunxit: Subvertite omnia loca, in quibus coluerunt gentes, quas poſsſseſsſsuri eſstis, Deos ſsuos ſsuper montes excelſsos & colles, & ſsubter omne lignum frondoſsum. Diſsſsipate aras eorum, & confringite ſstatuas, lucos igne comburite, & idola comminuite: diſsperdite nomina illorum de locis illis. Et infrà: Omnes enim abominationes, quas averſsatur Dominus, fecerũtfecerunt Dijs ſsuis, offerentes filios, & filias, & comburentes igni. Et eiuſsdem Deuteron. cap. 20. ubi
25
ex promiſssis civitatibus omnes omnimo in ore gladij interficiendos eſsſse, Dominus iubet, Hethæum videlicet, & AmorrhęumAmorrhæum, & Hevæum, & GebuſęumGebuſæum, ne fortè docerent populum facere cunctas abominationes, quas ipſsi operati ſsunt Dijs fuis. In alijs au|tem civitatibus non promiſssis eas belli conditiones apponit, ut ſsi pacem prius oblatam accipere noluiſsſsent, ſsed bello ſse defendere, omnes mares occiderent, omnem prędamprædam exercitui dividerent, & de ſspolijs hoſstium comederent; Sic facies (inquit) cunctis civitatibus, quæ à te procul valdè ſsunt, & non ſsunt de his urbibus, quas in poſsſseſsſsionem accepturus es: quò loci Gloſsſsa Interlinearis, verba: Quæ à te procul ſsunt, interpretatur, ideſst: Religione diverſsa, ſsic apertè oſstendens, ob ſsolam idololatriam urbes illas debellari permiſsſsas, & non ratione alterius iniuriæ populo Iſsraëlitico illatæ.
Et propter
26
hanc idolorũidolorum, & idololatrarum debellationem & diſssipationem, multum laudari videmus Ezechiam, Ioſsiam, & Nabuchodonoſsorum lib. 4. Reg. capite 18. & 23. & Daniel. cap. 14. quorum exemplo D. Auguſst. epiſst. 48. & 50. ad Bonifacium Comitem, Chriſstianos Principes ad præliũprælium contra idololatras adhortatur. Omnes, inquiens, Reges, qui in populo Dei non prohibuerunt, nec everterunt idola, & alia, quæ contra Dei præcepta fuerant inſstituta, culpantur: & qui prohibuerunt, & everterunt, ſsuper aliorum merita laudantur: quod recoluit Gratianus in
27
capite qui vult, & in capite non invenitur 23. quæſst. 3. Et
28
Nicolaus de Lyra ſsup. Numer. capit. 31. eorundem locorum auctoritate permotus: Vna, inquit, belli iuſsta cauſsa eſst contra terram, in qua Deus per idololatriam blaſsphematur. Idemq́ue expreſsaffirmãtaffirmant Marquard. Lucas de Penna, Malferitus, Alſsonſs. à Caſstro, Guerrerus, Marta, & plurimi alij utriuſsque cẽſuręcenſuræ Doctores, quos initio capitis præcedentis retulimus.
Quibus addere licet, quod
29
in lib. 3. Reg. capite 15. legimus de Aſsa Iudæorum Rege, qui matrem ſsuam Maacham, Abſsalonis filiãfiliam, propter ædificatum Pani ſsacellum Regno privavit. Et 1. Machab. 2.
30
de Mathathia, qui dicti, pręceptipræcepti, & vigoris memor, interfecit eum, qui ad aras ſsacrificarutus acceſsſserat.
Conducit etiam auctoritas
31
Divi Pauli 1. ad Roman. ubi cùm ſseriò idololatriam, & alia obſscœna crimina infidelium connumeraſsſset, & ſsupplicia, quęquæ pro illis paſsſsuri erant, concludit: Quoniam qui talia agunt, digni ſsunt morte: non ſsolùm qui ea faciunt, ſsed etiam qui conſsentiunt facientibus, ubi D. Ambroſs. exponit, ideſst: Qui non vindicant.
Romanam
32
quoque urbem ob reliquias idololatriæ ingentibus cladibus, & excidijs Alarici, Genſserici, Odoacris, & Totilæ Divino iudicio affectam fuiſsſse, quouſsque tandem ImperiũImperium Orbis in varios Reges, Regnaq́ue diſstractum atque divulſsum, ipſsa penitus amiſserit, piè & eleganter inſsinuat, & lacrymatur Paul. Oroſs. lib. 7. cap. 37. & 39. D. Auguſst. in opuſsc. de excid. urb. & paſssim in libris de Civit. Dei. & lib. 2. retract. cap. 43. Sozomen. lib. 9. hiſst. Eccleſs. cap. 6. Salvian. in ſseptem libris de vero iudicio, & providentia Dei, S. Gelaſs. in epiſst. cõtracontra AndromachũAndromachum, tom. 1. epiſstolar. Roman. Pont. & alij, refert Maluenda lib. 4. de Antichriſsto cap. 6.
Neque dixerit aliquis
33
ea legis antiquæ pręceptapræcepta, poſst Novi TeſtamẽtiTeſtamenti promulgationem, exoleviſsſse; nam contrarium, & meritò quidem affirmat D. Cyprian. lib. de exhortat. martyr. cap. 5. relatus à Gratian. in
34
cap. ſsi non audieris 32. 23. q. 5. ubi poſstquàm prædicta Deuteronomij, & MathathięMathathiæ exempla commemoravit, hæc elegantiſssima verba ſsubnectit: Quòd ſsi ante adventum Chriſsti circa Deum colendum, & idola ſspernenda, hæc præcepta ſservata ſsunt, quantò magis poſst adventum Chriſsti ſservanda ſsunt, quando ille veniens non verbis tantùm nos æàhortatusadhortatus eſst, ſsed & factis?
Etenim
35
omnes ferè Prophetæ prædixerunt, poſst adventum Christi | idolalatriam exterminandam fore, ut conſstat ex illo Iſsai. 2. Elevabitur Dominus ſsolus in die illa, & idola penitus conterentur. Et Zachariæ 13: In die illa erit fons patens domui David, & habitantibus Ieruſsalem, in ablutionem peccatoris, & menſstruatæ. Et erit in die illa, dicit Dominus exercituum. Diſsperdam nomina idolorum de terra, & non memorabuntur ultrà. Idem etiam habetur Iſsaiæ 31. Ezech. 6. & 30. Oſseæ. 10. Miche. 1. Daniel. & Sophon. 2. & latè obſservant Marquard. d. tract. de Iudæ. & Infid. 3. par. cap. 1. num. 24. Bellarmin. lib. 1. cõtroverſcontroverſ. cap. 8. de Chriſst. pag. 105. lit. D. Gaſspar Sanctius ſsup. Iſsai. in locis ſsuprà; relatis, & Fr. Lud. Granatenſs. in Symb. Fid. part. 4. cap. 10. pag. 458. Et pluribus exemplis
36
idolorum, quæ Romæ, & in Ægypto, & alibi adveniente Chriſsto corruerunt, & Oraculorum, quæ reſsponſsa ampliùs reddere non valuerunt, luculenter confirmant Nicephor. lib. 1. cap. 17. Porphirius, licèt ipſse fuerit magnus idolorum cultor, in lib. de deficientia Oraculorum, Pat. Ioan. Pineda ſsup. Iob, tom. 2. pag. 634. & 1071. Simon Maiol. in dieb. Canicul. tom. 3. colloq. 1. pag. 307. & ſsequentib. & tom. 2. colloq. 1. pag. 78. & tom. 1. colloq. 21. pag. 476. Thom. Bozius lib. 14. de ſsign. Eccleſs. cap. 3. & 4. lib. 23. cap. 1. Fr. Ioan. à Ponte in conven. utr. Monarch. lib. 3. cap. 5. pag. 32. ubi ad hanc cauſsam refert
37
ruinam, & diſssipationem magni illius idôli, Rhodij olim erecti, quod coloſsſsum appellarunt, & inter ingentia mundi miracula connumeratũconnumeratum fuit, & Nos alia congeſsſsimus ſsup. hoc libro, cap. 4. ex num. 81.
Suntq́ue valdè notatu digna ipſsorum
38
Oraculorum reſsponſsa, quæ de hac re apud prædictos auctores circumferuntur, quorum unũunum ſsic habet:
Puer Hebræus iubet me Dijs beatis imperans,
Has ædes relinquere, & ſstatim OrcũOrcum abire.
Cæterum abi tacitus à noſstris aris.
Aliud ſsic.
Tripodes congemiſscite, abijt Apollo,
Abijt, quia flammeum me cogit cœleſste Numen.
Erat Iupiter, & nunc eſst, & erit, ò magne Iupiter.
Hei mihi oraculorum defecit me claritas.
Et Sacerdoti, qui ultimus Apollinem de vera religione conſsuluit, reſspondiſsſse narratur.
Ne me extremum, & ultimum, velis ipſse rogare,
Infœlix Sacerdos, de Divino genitore,
Deq́ue charo, & unico Filio celeberrimi Regis,
Et Spiritu, qui omnia circum affatim continet.
Mentes, terram, fluvios, mare, Tartara, aërem ignem.
Hei me etiam nolẽtẽnolentem Spiritus ille his ædibus expellet.
Ac tutumq́ue deſsertum linquetur limen hoc fatidicum.
Vt omittam vulgatum Virgilij locum Æneid. 6. quem in eundem ſsenſsum plures auctores accipiunt, dum canit:
Huius in adventum iam nunc & Caſspia Regna
Reſsponſsis horrent Divum, & Mæotica tellus.
Tertiò, in maiorem ſsuprà dictorum fidem, & comprobationem, illud etiam addere poſsſsumus, quod
39
idololatria, & infidelitas maiora, & graviora crimina ſsunt, quàm blaſsphemia, & eam in ſse includunt, in quantum ſsubtrahunt Deo, ſsingularitatem dominij, & fidem opere ipſso impugnant, ut docet D. Thom. 2. 2. q. 10. art. 3. & q. 94. art. 3. ad 2. Fr. Raph. de la Torre ibîdem, ex pag. 98. Pet. de Aragon in eâd. 2. 2. q. 13. art. 4. pag. 369. & Ant. a Corduba dict. q. 57. dubit. 5. pag. 500. ubi aiunt, quòd idololatria ipſsi fidei unius veri Dei, & Chriſsti Redemptoris magis directè, quàm alia peccata, ipſso facto contrariatur, & fundamentum Chriſstianæ Religionis evertit. Sed ſsic eſst, quòd propter
40
blaſsphemiam | poteſst bellum adverſsus infideles indici, quoties hi fidem blaſsphemijs, praviſsq́ue perſsuaſsionibus impediunt, vel legis EvangelicęEvangelicæ prædicatores etiam in eorum Provincijs infeſstant, ut colligitur ex D. Thom. 2. 2. q. 10. articul. 8. & 11. & Caietan. ibîdem, & notat Albertin. in rubr. de hæretic. q. 8. Albert. Pius Campenſsis contra Eraſsm. cap. 21. de bello. Covarru. in d. regu. peccatum, 2. p. §. 1. num. 3. verſs. Quartò licitum, & Victoria in relect. 1. de Indis n. 31. & Gaſspar Sanctius ſsup. Iſsai. cap. 52. verſs. 7. pag. 544. ubi probat, quàm ægrè ferat Deus ſsuum nomen blaſsphemari: ergo multo magis propter idololatriam, adeò gravem, cruentam, & pernicioſsam Indis, de quibus agimus, bellum iuſstè moveri potuit. Quod argumentum fortiſssimum reputat, & appellat Sepulveda in Apolog. contra Epiſscop. de Chiapa, & confirmari poteſst
41
ex his, quæ de pœnis cõtracontra blaſsphemos, & huius criminis gravitate referunt Caſstro de iuſsta hæretic. punit. lib. 1. cap. 12. Domin. Bañez d. 2. 2. q. 10. art. 10. verſs. Dubitatur, Iul. Clarus, & Baiard. lib. 5. Sentent. §. blaſsphemia, Tiber. Decian. lib. 6. crimin. cap. 1. & ſsequentib. Director. Inquiſsit. 2. part. q. 41. commentar. 66. pag. 333. Aragon. ubi ſsup. pag. 369. Azor lib. 3. inſstit. moral. cap. 38. D. Ioan. Vela in tract. de pœnis delictor. cap. 4. & innumeri alij relati a Farin. in prazi crimin. tom. 1. q. 20. Bobadilla in Polit. lib. 3. cap. 15. num. 11. & lib. 5. cap. 1. num. 108. cum ſsequentib. & lib. 2. cap. 17. num. 77. Parlador. lib. 3. rer. quotid. cap. 18. Pet. Matthæus in notis ad ſsummam conſstit. Pontif. circa conſstit. Iul. III. contra balſsphem. pag. 355. Simon Maiol. in colloq. de perfidia Iudæ. pag. 54. & ſseqq. Camillus Borrel. de Magiſstrat. edict. lib. 3. cap. 1. & conſs. 43. per totum cent. 1. & noviſssimè Licentiat. Barnuevus de Moſsquera in peculiari tract. de blaſsphemia, & eius pœnis, & eruditus pariter ac nobilis D. Petr. Pantoja de Aiala in commentar. ad leg. fin. C. de aleatoribus, numer. 10. fol. 137. & ſsequent.
Qvartò, ſsuprà dictis non incongruenter adijcio, quòd ſsecundùm eundem D. Thom. 2. 2. q. 40. art. t.
42
iuſsta cauſsa bellandi contra aliquos eſst, quãdoquando hoc illi merentur propter aliquam culpam, quapropter ſsi ſsubditi negarent honorem ſsuo Regi, poſsſsent etiam ab extraneis puniri, ut omnes cum Angelico Doctore concludunt, & expreſssè reſsolvit Caietanus 2. 2. quæſst. 10. articul. 8. & 9. Quod cùm ita le habeat, longè
43
magis ex charitate, ſsive pietate, quinimo & ex lege iuſstitiæ, Chriſstiani tenemur, & illi præſsertim, qui Pontificali, aut Regali auctoritate præfulgent, unici & veri Dei, ac Domini noſstri honorem tueri, & iniurias, quas infideles Idololatræ ei quotidie ferunt, prohibere, ac vindicare.
Mali
44
quippe ſsunt prohibendi à malo, & cogendi ad bonum, eaq́ue vindicta,
45
quæ valet ad correctionem, non ſsolùm non reprobatur, ſsed imò ad miſsericordiam pertinet, & ſsi ea, de quibus Deus vehementer offenditur, inſsequi, vel ulciſsci deſserimus, ad iraſscendum utique Divinitatis patiẽtiampatientiam provocamus, ut ex varijs D. Auguſst. ſsententijs recoluit Gratian.
46
in cap. ſsi ea 50. cap. ea vindicta 51. cap. mali. 54. 23. q. 4. & docet idem Auguſst. lib. 6. quæſst. q. 10. relatus in cap. Dominus noſster 23. q. 2.
Quam eandem ſsententiam latiùs proſsequitur D. Hieron. in cap. qui malos 23. q. 5. D. Chryſsoſst. ſsup. Matthæ. 5. q. 324. ad 4. & q. 338. Gabriel. in 4. diſst. 15. q. 4. Corduba in quæſstionar. lib. 1. quæſst. 57. dub. 5. pag. 499. & poſst hæc ſscripta D. Ioan. Bapt. Valençuela in diſscurſs. ſstatus & belli part. 2. conſsid. 2. ex numer. 99. & conſsider. 3. num. 41. Et conducunt
47
elegantiſssima verba legis 35. titul. 2. part. 3. ubi ex antiquorũantiquorum ſsapientium doctrina | hoc proverbium deducitur: Amigo de Dios es, quien enemigo de Dios mata en tiẽpotiempo qualquier. Quod proſsequitur Abbas in cap. 1. de ferijs, Albericus in l. provinciarum, C. eodem, & latè exornat Bobadilla in Polit. lib. 2. cap. 13. num. 38. & ſsequentib. ubi etiam allegat opt. text.
48
in cap. ſsi is qui 23. q. 4. vbi dicitur: Et licèt ea, quæ nobis committuntur, faciliè poſssimus indulgendo dimittere,
49
ea tamen, quæ in Deum commiſsſsa ſsunt, cum magna diſstrictione, nec ſsine pœnitentia poſsſsumus relaxare.
Qvintò conſsidero, quòd Innocent. & Doctores ſsuprà citati, iure optimo tradere potuerunt, hanc vindictam, quæ de tyrannis, idololatris, & alijs peccatoribus ſsumitur, qui contra legem naturalem delinquunt, ex Dei imitatione deſscendere,
50
quia iudicia Dei debent eſsſse exemplaria iudiciorum noſtrorũnoſtrorum, ut docet Auguſst. in cap. 1. cap. qui peccant, cap. quoniam, cap. quando, cap. non invenitur 23. q. 3. & in terminis tradit Corduba dict. dub. 5. verſs. Maior autem, pag. 500. ubi ad idem D. Thom. Caietan. & alios allegat. Et videmus Deum ipſsum, qui in ſsua poteſstate, & voluntate habet omnium iura Regnorum, ut latè oſstendimus in cap. 2. huius libri,
51
propter eiuſsmodi peccata, præcipuè ubi diuturna, & iterata ſsunt, imperia evertere, mutare, & ab alijs in alios transferre, ſsolitum eſsſse: eorumq́ue Principes, & Reſspublicas, etiam tunc, cùm maximè florent, opprimere, & extraordinarijs modis punire, ubi ordinarij non ſsufficiunt, ut præter ſsacræ Scriptuæ loca, exempla, quorum ſsup. meminimus, ſsatis conſstat
52
ex illo Eccleſs. cap. 10. verſs. 8: Regnum à gente in gentẽgentem trãsferturtransfertur propter iniuſstitias, & iniurias, & contumelias, & diverſsos dolos, SapiẽtSapient. 10. Ideò iuſsti tulerunt ſspolia impiorum, & Proverb. 13. Theſsaurizantur autem iuſstis divitiæ impiorum. Matthæi 21. Auferetur à vobis Regnum Dei, & dabitur genti facienti iuſstitiam. Quas Domini voces ad omnes impios, & iniquos valêre, graviter docet D. Auguſstin. adverſsus litt. Petilia. cap. 43. & in epiſst. 50. ad Bonifac. cuius verba referuntur
53
cap. ſsi de rebus, & in cap. quemadmodum 23. q. 7. Et re ipſsâ oſstendit hiſstoria
54
Nabuchodonoſsor, Balthaſsaris Regis, Daniel. cap. 4. & 5. Saulis 1. Regis, Daniel. morrhæorum Deuteron. cap. 21. & Parabola vineæ, de qua apud Matthæ. d. cap. 2. Marc. cap. 12. & tranſslatio Imperij, quæ de Græcis facta eſst ad Germanos, de qua in cap. per venerabilem 34. de electione, & alia innumera teſstimonia, & exempla, quæ ab omni antiquitate petita
55
recolunt Nicolaus de Lyra, & alij noviores ſcribẽtesſcribentes in dictis locis, Doctores in cap. trãſlatotranſlato de cõſtitutconſtitut. Oldrad. conſs. 69. & 72. Martin. LaudẽſLaudenſ. in tract. de Principe, q. 155. LãcellotLancellot. Conrad. in tẽplotemplo iudicũiudicum, lib. 1. cap. 1. §. 2. q. 2. n. 16. fol. 14. Ioan. Salisberienſsis in Policratico, ſsive de Curialium nugis, lib. 4. cap. 12. Pet. Greg. lib. 18. Syntagma. cap. 1. & lib. 5. de Repub. cap. 2. & lib. 21. cap. 1. Gaſspar Sanctius ſsup. Iſsai. cap. 6. num. 1. pag. 74. & cap. 27. num. 6. pag. 276. & cap. 28. num. 46. pag. 290. Palac. Rubeus de obten. Navar. part. 5. §. 4. & 9. Thom. Bozius de ſsign. Eccleſs. in prætermiſs. ad lib. 24. cap. 3. pag. 627. & de ruinis Gent. lib. 2. cap. 15. pag. 199. & in integro tract. de imperio virtutis, Pet. Fab. lib. 3. Semeſstr. cap. 8. pag. 101. & cap. 20. pag. 308. Simancas lib. 3. de Repub. cap. 9. n. 11. Iuſst. Lipſs. lip. 2. Politicæ, ſsive civil. doctr. cap. 7. & 10. Pat. Ribadeneira in Princip. Chriſst. lib. 2. cap. 4. pag. 513. Rutil Benzon. de anno Iubil. lib. 6. cap. 17. Pat. Ioan. Pineda commẽtarcommentar. in Iob. cap. 34. verſs. 24. & de rebus Salom. lib. 7. cap. 2. num. 1. pag. 482. Caliſstus Remirez in tract. de lege Regia, §. 8. n. 22. Simon. Maiol. in dieb. Canicul. 3. tom. colloq. 2. de bellorũbellorum eventib. pag. 341. Petr. Andr. Canonh. in Aphoriſsm. pol. Hippocrat. | pag. 643. & ſsequentib. Valençuela in dict. monitor. contra Venetos, part. 5. n. 196. Bobadilla in Polit. lib. 2. cap. 2. num. 11. & 12. Fr. Ioan. Marquez in Gubernat. Chriſst. lib. 2. cap. 26. pag. 318. & Fr. Ioan. Torquemad. in Monarch. Ind. lib. 4. cap. 106.
Et ante eos hoc idem optimè præſsenſsit Demoſsthenes in Oratione Olynthiaca 2.
56
& Seneca in Tyeſste, actu. 2. ſscena 1. dum ait:
— Vbi non eſst pudor,
Nec cura iuris, ſsanctitas, pietas, fides,
Inſstabile Regnum eſst.
Et Salvianus lib. 7. de providen. Dei, ubi
57
cùm Afrorum graviſssima ſscelera recenſsuiſsſset, ea Deum quaſsi reluctantem ad illorum internecionẽinternecionem moviſsſse, his graviſssimis verbis oſstendit: Et cùm hæc omnia fierent, quid aliud talis populus agebat, niſsi ut cùm eam Deus perdere adhuc fortaſsſse nollet, tamen ipſse exigeret, ut periret? Vnde & quòd Vvandali ad Africam tranſsierunt, non eſst Divinæ ſseveritati, ſsed Afrorum ſsceleri deputandum: gravi enim eos antequàm illuc pergerent, ac longa iniquitate traxerunt, & lib. 1. de SodomęSodomæ, & Gomorrhæ peccatis ſsic inquit: Clamor Sodomorum, & Gomorrhæ multiplicatus eſst.
58
Pulchrè clamorem, dixit, in ſse habere peccata. Grandis abſsque dubio peccantium clamor eſst, quia terra aſscendit ad cœlum. Quare autem peccata hominum quaſsi clamare teſstatur? Scilicet, quia cædi aures ſsuas, Deus dicit, clamoribus peccatorum, ut non differatur pœna peccantium. Et verè clamor, & grandis clamor eſst, quando pietas Dei peccatorum clamoribus vincitur, ut peccantes punire cogatur. OſtẽditOſtendit ergo Dominus, quàm invitus puniat etiam graviſsſsimos peccatores, dicens, quòd clamor Sodomorum ad ſse aſscenderit, hoc eſst, miſsericordia quidem mea mihi ſsuadet, ut parcam: ſsed tamen peccatorum clamor cogit, ut puniam.
Et ad hanc cauſsam
59
(non ad aſstrorum vim, ſsyderumq́ue influxus) mutationes, & declinationes RegnorũRegnorum referendas eſsſse, piè, & doctè advertit Marquez ubi ſsup. & Simon Maiol. quem tranſscribit Canonherius in locis citatis, ubi ſsic ait: Cùm ergo cauſsas periodorum, & mutationum in Imperijs quærimus, non procùl vagemur animis, nec ad ſsydera evolemus, ſsed quid in Eccleſsia politijs, & œconomijs fiat, conſsideremus. Si regnant in Eccleſsia falſsæ, impiæ, fanaticæ, blaſsphemæ opiniones, aut idola, & conflictantur inter ſse docentes: ſsi in politijs impunæ graſsſsantur tyrannides, ſseditiones, latrocinia, impoſsturæ, fraudes, & licet cuilibet, quod libet: ſsi diſssident coniuges, & vagis ac prohibitis libidinibus contaminantur œconomiæ, & adulterantur familiæ: non dubitemus, impendere triſstes, atroces, & propinquas pœnas.
Etenim, ut præclarè inquit Iuſst. Lipſsius in præfat. ad Poliorcert.
60
fulcrũfulcrum Imperiorum eſst, ſservare religionem & pietatem, & qui ſsecus faciunt, rarò Dei vindictam effugiunt,
61
quæ certa ſsemper eſst, licèt aliquando lentis, & laneis pedibus, ut eſst in adagio, incedere videatur, ut dixit Horatius lib. 3. Ode. 2.
Rarò antecedentem ſsceleſstum
Deſseruit pœna pede claudo.
Et
62
Habacuc cap. 23: Licèt viſsus ſsit procul, tamen apparebit in finem, & non mentietur. Si moram fecerit, expecta illum; quia veniens veniet, & non tardabit: Vigilat quippe Divinus ille oculus,
63
ut ait Iuſstus Lipſsius lib. 2. de cõſtantconſtant. cap. 15: Et cùm dormire eum cenſses, connivet. Atque ut in uno, eodemq́ue homine iure in ſsenecta ætate delictum aliquod punitur admiſsſsum in inventa: ſsic Deus in imperijs, aut Regnis peccata vetera, quia externæ communionis ratione unum quiddam Deo ſsunt, & coniunctum. Et ſsicut in homine cùm manus furto pœnis libidine venter ingluvie peccavit, totum corpus id luit: ſsic in communi aliquo cœtu paucorum delictum expetere, ſsæpè in omnes, præſsertim ſsi ij, qui peccant, velut digniora quædam membra | ſsunt, ut Reges, Principes, Magiſstratus. Tradunt plura alia Caietan. & alij Patres, exponentes illud Geneſs. 15. Necdum completæ ſsunt iniquitates Amorrhæorum.
Inter quos Benedict. Pererius, cùm tres cauſsas doctè admodum expreſssiſsſset, ob quas ſsolet Deus
64
peccata punire, quæ uſsque ad certam aliquam metam, vel temporis periodum impunita reliquit, nempe multitudinem, inverecundiam, & conſsuetudinem, ſsive incorrigibilitatem peccantium, quartãquartam tandem cauſsam, & valdè ad rem noſstram convenientem, his elegantiſssmis verbis ſscribit: Quando improbitas, & impietas alicuius gentis eò uſsque procedit, ut ſsit admodum exitialis humanæ ſsocietati, ipſsam hominum communitatem, & ſsocietatem pervertens, ac deſstruens. Humana verò ſsocietas tribus maximè rebus, & initio coaleſscit, & deinceps continetur, atque conſservatur: ante omnia Religione, pietateq́ue adverſsus Deum, tum erga homines æquitate, ac iuſstitia, ac demum recta vivẽdivivendi diſsciplina, & rationabili quadam morum inſstitutione, & compoſsitione. Contra primum facit atheiſsmus, & fœda ac peſstilens idololatria, qualis fuit olim quarundãquarundam gentiũgentium, quibus vel proprios ſsuos filios, aut iugulãdoiugulando, aut igne cõburẽdocomburendo, Dijs immolare moris erat. Quòd ſsi hæc ſscelera in ipſsum etiãetiam Dei populum invaſserint, mirum dictu! quantum iram Dei provocent, & contra ſse vindictam eius accelerent. Huius criminis ſsæpè accuſsatos eſsſse Iudæos à Prophetis, legimus in ſsacris Litteris. Alterum humanæ ſsocietatis vinculum, iuſstitiam dico, planè deſsſsolvunt frequentes, & immodicæ bonorum rapinæ, tyrannicæ oppreſsiones, frequentes bonorum, & innocentium cædes: tale fuiſsſse legimus peccatum Ægyptiorum adverſsus Hebræos: idem crimen ſsæpènumero Hebræis ipſsis exprobrarunt Prophetæ, extrema eis mala ob eam cauſsam comminantes. Contra tertium humanæ ſsocietatis caput faciunt promiſscuæ, atque indifferentes virorum, atque mulierum coniunctiones, nulli diſstinctione, ac reſspectu cognationis, vel affinitatis, ut patris & filiæ, filij & matris, fratris & ſsororis, & quod multò deteſstabilius eſst, nefandæ commixtiones marium cum maribus, & hominum cum iumentis: atque
65
hoc fuiſsſse complementum iniquitatum Chananæorum, ad quod ubi pervenère, punitos eſsſse eos à Deo, & eiectos de terra ſsua, nec obſscurè, nec uno tantùm loco docet Scriptura.
Et in ſspecie
66
iſstorum IndorũIndorum Occidentalium, de quibus loquimur, ſsimiliter cõtigiſſecontigiſſe, antiquaq́ue eorum Regna, & Imperia ob graviſssima, quæ cõmittebãtcommittebant, peccata, tunc, cùm maximè florebant, concidiſsſse, & Deum Opt. Max. tum ut illa puniret, cùm etiam ut Divini Verbi prædicationem inter ipſsos Indos diſsſseminaret, Hiſspanorum adventum, & dominationem diſspoſsuiſsſse, apertè docet, & multis argumentis oſstendit Ioſseph. Acoſsta lib. 7. de hiſst. moral. Ind. cap. 24. & ſsequentib. & Fr. Ioan. Torquemad. in Monarch. Indian. lib. 4. cap. 105. & 106. Secreta Dei iudicia laudantes, qui ſsimul his gẽtibusgentibus & ſsupplicium, & ſsalutem paravit, iuxta dictum D. Pauli ad Roma. cap. 11. verſs. 11. & 12. & idem obſservat Thom. Bozius de ſsign. Eccleſs. lib. 24. cap. 3. & Ioan. Boter. in relat. univerſsal. 4. part. lib. 1. ex pag. 25. ubi tyrannides, & alia ſscelera Indorum recenſset, & ea in cauſsa fuiſsſse, tradit, ut Regnis ſsuis ſspoliarentur, & Divinæ voluntatis decreto ad Hiſspanos tranſsirent. Quod ipſsi quoque Peruani Indi ſsibi perſsuaſserunt, ut diximus ſsuprà cap. 12. num. 21.
Neque obſstabit, ſsi ſsuprà dictis obiecerit quiſspiam,
67
Indos iſstos, ut plurimùm, rudes, & barbaros fuiſsſse, ut ſsuprà hoc. lib. cap. 8. latè probavimus: ac proinde ob ingenij hebetudinem, & morum feritatem excuſsari, ſsi Deum, ut oportebat, non agnoverint, nec coluerint, & alijs delictis, & ſsceleribus legis naturalis præcepta fœdaverint. Etenim cùm
68
lex naturalis ſsit lumen | rationis humanæ, quod Deus naturæ conditor unà cum natura inſseruit mẽtibusmentibus hominum ad aliquid faciendum, vel non faciendum, ut obſervãtobſervant Theologi poſst D. Thom. 1. 2. q. 94. ubi Medina artic. 1. Raphaël de la Torre tom. 1. de Religione, q. 85. artic. 1. diſsput. 2. Suarez de legib. lib. 2. cap. 5. cum ſseqq. Sayrus in Theſsaur. 3. par. cap. 2. a num. 6. & plures alij relati à Salas in eod. tract. diſsput. 5. per tot. non eſst credendum,
69
Indis quantũvisquantumvis barbaris, cùm verè homines ſsint, hoc lumen à Deo negatum fuiſsſse, nec ea ignoraſsſse, ad quæ natura ipſsa inclinat, & amplectenda, vel fugienda eſsſse docet, etiam nullâ inſstitutione, aut ordinatione præmiſsſsâ,
70
iuxta illud D. Pauli ad Roma. 2: Gentes, quæ legem non habent, naturaliter ea, quæ legis ſsunt, faciunt, D. Auguſst. lib. 2. confeſsſs. cap. 4. Lex tua, Domine, in cordibus hominum ſscripta eſst, quam nec ulla unquam delet iniquitas, quod exponens Caſssianus collat. 8. cap. 23. Sic excellentiſssimè inquit: Deus hominem creans, omnem naturaliter ei ſscientiam legis inſseruit, quæ ſsi fuiſsſset ab homine ſsecundùm propoſsitum Domini, ut cœperat, cuſstodita, non utique neceſsſsarium fuiſsſset, aliam dari, quæ per litteram poſsteà promulgata eſst: erat enim ſsuperfluum extrinſsecùs offerri remedium, quod adhuc intrinſsecùs tenebatur inſsertum.
Atque ita
71
in eiuſsmodi puris, ac primis præceptis naturalibus, qualia ſsunt, Deum colere, bonum ſsequi, malum fugere, quod tibi non vis, alteri non facere, & ſsimilia, non cadere, nec admitti ignorantiam invencibilem, tradunt Alex. de Ales. 2. par. q. 153. num. 3. Durandus in 3. diſstinct. illat. 25. q. 1. ad 1. Alfonſs. de Caſstro lib. 2. de lege pœnal. cap. 14. Cardin. Tolet. in ſsumma. lib. 4. cap. 6. num. 9. & plures alijs, quos refert Pat. Gabr. Vazquez in 1. 2. 1. tom. q. 76. art. 2. diſspu. 122. pag. 1049. Ioan. Azor. tom. 1. lib. 1. inſstit. moral. cap. 13. q. 1. Valentia tom. 2. diſsput. 6. quæſst. 6. puncto 1. corol. 7. Sanchez lib. 1. Decalog. cap. 16. num. 33. & poſst hæc ſscripta P. Fran. Suarez in tract. de Spe, diſsput. 17. ſsect. 2. num. 7. & expreſsſse probat Gratian.
72
in cap. turbatur 12. 1. q. 1. ubi naturalis iuris ignorantiam omnibus adultis damnabilem eſsſse, docet. Quem locum exponẽsexponens gloſsſsa ibidem, allegat text. & gloſs. in l. 2. C. de in iur vocan.
73
ubi quod plus eſst, non ſsolùm in his, quæ merè iuris naturalis ſsunt, verùm in his quoque, quæ naturali tantùm ratione ſsuadentur, veluti benefacientibus benefacere, ruſsticitatis excuſsationem admittendam non eſsſse docemur. Quemadmodum neque
74
conſsuetudinis excuſsatio admittetur, quæ reatum potiùs auget, quàm minuit, & cùm mala ſsit, & ſsacris ac naturalibus inſstitutis contraria, nullo tempore convaleſscit, & nullius momenti debet iudicari, l. capitalium, §. ſsolent, D. de pœnis, cap. ex litteris, cap. cùm venerabilis, cap. fin. ubi gloſs. de cõſuetudconſuetud. cap. mala. 8. diſstinct. cum multis alijs, quæ de perfidia, & blaſsphemijs Iudæorum loquens, tradit Simon Maiol. 3. tom. dier. Canicular. colloq. 1. pag. 55. & 56.
Et generaliter tam de Indis, quàm de alijs gentibus, & nationibus tractantes,
75
nullam ita rudem, & hebetem fuiſsſse, cui permitti poſssit, ut laboret ignorantiâ invencibili unius Dei, cùm ad illum ſsaltim generaliter cognoſscendum, ac colendum, tanquàm principium omnium rerum, excedens omnia, & à quo omnia dependent, & gubernantur, omnes ſsolo lumine naturali ducantur, & teneantur, latè
76
poſst Epicurum comprobat Cicero. lib. 1. de nat. Deor. Ariſstot. lib. de cœlo, & lib. 8. Phyſsicor. Ælian. lib. 2. de varia hiſst. Plutarc. de placitis Philoſsoph. cap. 6. & 9. Lactan. Firmian. lib. 3. Divin. inſstit. cap. 11. & lib, 1. cap. 2. ubi ait: Nemo eſst enim tam rudis, tam feris moribus, quin oculos ſsuos in cœlum tollens, tametſsi neſsciat, cuius Dei providentia | regatur hoc omne quod cernitur, non aliquam tamen eſsſse intelligat ex ipſsa rerum magnitudine, motu, diſspoſsitione, conſstantia utilitate, pulchritudine, temperatione? nec poſsſse fieri, quin id, quod mirabili ratione conſstat, conſsilio maiori aliquo ſsit inſtructũinſtructum Boëtius lib. 3. proſsa 10. D. Cyprian. lib. de idol. vanitate, ubi ait: Hanc eſsſse ſsummam delicti, nolle agnoſscere, quem ignorare non poſsſsis. D. Gregorius NaziãzenusNazianzenus orat. 34. concludens, hoc adeò verum eſsſse, ut vel oculis corporeis videri poſssit, D. Thom. & poſst eum Theologi, lib. 3. contra Gentes, & in 1. par. ſsummæ, quæſst. 2. & 2. 2. quæſst. 85. & plures alij, quos refert Mag. Medina lib. 4. de rect. in Deum fide, cap. 8. Auguſst. Eugubinus de perenni Philoſsophia lib. 3. Cæſsar Baronius lib. 1. Annal. anno Christi 82. num. 40. & ſseq. Petrus Malferitus loquens in noſstris terminis, inter conſsilia Mandelli, volum. 2. conſs. 769. num. 72. Torquemada in Monarch. Ind. lib. 6. in Prologo, & cap. 1. & 2. Fr. Lud. Granatenſs. in Symb. Fidei, 1. part. cap. 3. pag. 9. Fr. Ioan. Marquez in Gubern. Chriſst. lib. 2. cap. 23 pag. 294. & 295. & doctè Raphaël de la Torre de Religione tom. 2. quæſst. 94. art. 2. diſsp. 3. ubi ex hoc concludit,
77
idololatras non excuſsari per ignorantiam ab idololatriæ crimine, cùm neque a cognitione unius veri Dei excuſsentur.
Et
78
quòd Deus ſsit ultimus finis hominis, & ad id homo creatus, & de rationibus, quibus tenetur Deum colere Fr. Thomas a Iesv de procuran. omnium gent. ſsalute, lib. 11. cap. 3. 4. 5. 6. & ſsequentib. ex pag. 761. ad 797. Tradit etiãetiam alia noviſssimè circa hoc Caldas Pereira de emptione & venditione, cap. 1. num. 1. Et optimis carminibus expoſsuit
79
Proſsperus Aquitanicus lib. de providentia Dei in hęchæc verba:
Quà iacet extremo tellus circundata põtoponto:
Et quà gens hominum diffuſsa eſst corpore mundi:
Seu noſstros annos, ſseu tempora priſsca revolvas,
Eſsſse omnes ſsenſsere Deum: nec defuit ulli
Auctorem natura docens, et ſsi impius error
Amiſsit, multis tribuens quod debuit uni:
Innatum eſst cunctis genitorem agnoſscere verum;
Hic auctore carens, & tempore permanet idem
Semper, & immenſsum nec ſsæcula, nec loca claudunt.
Hic nullis mundi cauſsis extantibus in ſse
Quidquid vellet habens cùm viſsum eſst, omnia ſsolus
Condidit ut voluit formas, numeroſsq́ue, modoſsq́ue,
Et genera, & vitas ſstatuens, & ſsemina, rebus,
Quidquid ineſst cœlo, quidquid terraq́ue, mariq́ue,
Quidquid quocunque eſst in corpore, ſsive, animatum,
Sive expers animæ, calida, humida, frigida, ſsicca,
Vno extant auctore Deo: qui divite Verbo
(Quod Deus eſst) rerum naturas, atque elementa
Protulit, & ſsummis opifex intentus, & imis.
Eſst igitur Deus, & bonus eſst, & quidquid ab illo
Effectum eſst, culpa penitùs vacat, atque reatu,
Omnem autem hanc mundi molem, qui cõdiditcondidit ipſse.
Rvrsvs non obſstabit, huiuſsmodi infideles, de quibus agimus, prorſsus à nobis & fide, & ſsolo, & imperio extraneos fuiſsſse,
80
atq;atque ita tanquãtanquam foris poſsitos ChriſtianorũChriſtianorum diſsciplinâ cõpeſcicompeſci non potuiſsſse, quantũvisquantumvis prædicta crimina perpetrarent, ſsed Dei iudicio reſservari debêre, iuxta locũlocum Pauli. 1. Corint. 5: Quid mihi de his, qui foris ſsunt, de quo ſstatim latiùs tractabimus. Nam cum ſscelera illa in adeò magnãmagnam Divinæ, & naturalis offenſionẽoffenſionem, & innocẽtũinnocentum oppreſssionem prolaberẽturprolaberentur, & ut ſsuprà latè probavimus, commune ſsocietatis | humanæ vinculum eorum vindictam, & liberationem expoſstularet, etiãetiam ad extraneos & infideles extendi poteſst, & debet, ut expreſssè affirmant omnes Doctores, quos pro hac opinione citavimus, & tetigimus ſsupr. cap. 11. in fine, & graviſssimis verbi illuſstrat Acoſsta lib. 2. de procur. Ind. ſsalu. cap. 6. pag. 232.
Quoniam
81
exiſtẽtiexiſtenti in extrema neceſssitate quilibet tenetur opem ferre, ut docet gloſs. verb. EſuriẽtiumEſurientium, in cap. ſsicut, 47. diſstinct. & plures referens Petr. Cenedo in collect. 27. ad DecretũDecretum, num. 1. Pet. Roicius deciſs. Lituanica 3. n. 296. Corduba de Lara in l. ſsi quis à liberis, §. etſsi impubes, num. 37. D. de liber. agnoſscend. & Caliſstus Remirez de lege Regia, §. 30. num. 23.
Et non ſsolùm infideles extraneos, verùm
82
& inimicos (quod plus eſst) diligere & auxiliari debemus; & eis eleemoſsynas præbêre, cùm ſsint naturæ noſstræ participes, iuxta doctrinam D. Clem. Alexandr. lib. 2. StromatũStromatum, cap. 9. D. Proſsperi lib. 3. de vita contempl. qui refertur
83
in cap. charitas 5. de pœnitent. diſstinct. 2. ubi gloſs. verbo, Participes, Alexan. conſs. 130. ſsuper eo, num. 3. lib. 7. ubi loquuntur de Iudæis, Saracenis, & alijs Infidelibus, ſsequitur Abbas in cap. Iudæi, de teſstib. Decius & Cagnolus in l. culpâ caret, de regul. iur. Sylveſster in ſsumma, verb. Charitas, §. 5. Marta de iuriſsdict. 1. par. cap. 24. num. 49. Cardin. Tuſsch. pract. concl. iur. lit. l. concl. 125. pag. 491. & exornat Menchaca lib. 1. controverſs. illuſstri. cap. 2. num. 29. Pat. Franc. Suarez in noviſssimo tract. de Charit. diſsp. 5. ſsect. 5. per totam, Mag. Pet. de Aragon in 2. 2. quæſst. 10. art. 8. pag. 292. verſs. Tertia concluſsio, art. 9. pag. 625. & in q. 33. art. 2. pag. 788. Vbi ait, quòd
84
tenemur infideles corrigere, quãdoquando adeſst ſspes emendæ: & quòd quamvis non ſsit ſspes, quòd infidelis corrigetur quãtumquantum ad fidem falſsam, quam habet, ſsi tamẽtamen eſst ſspes, quòd ceſsſsabit ab alijs peccatis, quæ contra naturam committit, adhuc tenemur, illum, de illis corrigere.
Et conveniunt verba Ciceron. lib. 1. Offic. dum inquit:
85
Homines hominũhominum cauſsa ſsunt generati, ut ipſsi inter ſse alij alijs prodeſsſse poſsſsent; & lib. 3: Hoc Natura præſscribit, ut homo homini, quicunque ſsit, ob eam ipſsam cauſsam tantùm, quod is homo ſsit, conſsultum velit, & lib. 5. & ult. de Finibus, ubi hanc coniunctionem hominum inter homines, ſsive ſocietatẽſocietatem, communicationem, & charitatem generis humani à primo ſstatu natãnatam, eleganter philoſsophatur. Ita
86
enim legẽdumlegendum eſst, non ſstatu, ut vulgò corruptè legitur, ut benè advertit Tiraquel. de pœn. temper. cauſs. 24. num. 3.
Ac re verâ, ut ait D. Clemens ubi ſsupr.
87
Dei eſst imago homo benè faciens, qua in re ipſse etiam beneficio afficitur, ſsicut gubernator ſsimul ſservat, & ſservatur. Vnde ſsemper
88
turpe, & indecorum iudicatum eſst, miſseris auxilium denegare, & talionis pœnâ punitum, ut eleganter canebat Ovidius lib. 13. Metamorphoſs.
Et eget auxilio, qui non tulit, utq́ue reliquit,
Sic linquendus erit, legem enim ſsibi dixerat ipſse.
Deniqve non obſstabit, ſsi replicetur,
89
hos Indos Hiſspanorum opem, axuiliumauxilium, vel vindictam nunquam expoſstulaſsſse, quin potiùs ſsſsorte contẽtoscontentos, in Reges, ſsive Tyrannos, quibus ſuberãtsuberant, ritus & leges, ſsive mores, quãtumvisquantumvis feros, aut fœdos, quibus gubernabantur, & cruenta ac immania ſsacrificia, quæ exercebant, voluntariè conveniſsſse, & conſsenſsiſsſse videri, ut ait Epiſscop. de Chiapa in Apolog. contra Sepulved. fol. 15. & ſsequen. & in reſpõſionreſponſion. ad obiectiones eiuſsdem, replic. 11. ſsol. 45. Ac proptereà ſsub prætextu liberationis, & inſstructionis eorum, bello & armis compeſsci non potuiſsſse, cùm ſsecundùm Caſssiodor. lib. 1. var. epiſst. 38. & lib. 5. epiſst. 39. non
90
ſsit be|neficium, aut defenſsio, quæ præſstatur invitis, nec cuiquam videatur utile, quod adverſsâ voluntate conceditur, ſsuſspectumq́ue reddatur, quod patiuntur nolentes. Vnde Horatius in Arte Poëtica rectiſssimè inquit:
Invitum qui ſservat, idem facit occidenti.
Et Lesbonius apud Plaut. in Trinum. act. 3. ſscen. 2. Nullum beneficium eſsſse duco id, quod cui facias, non placeat. De quo extat egregia regula iuris in l. invito 69. D. de regul. iur. & optimum exemplum
91
in l. ult. D. de uſsu, & habita, ubi in perniciem meam id omne fieri dicitur, quod fit contra meam voluntatem, etiam ſsi in meliorem ſstatum res cõmuteturcommutetur, cum latè adductis ab Alexand. in l. cùm quid, num. 1. D. ſsi cert. petatur, & conſs. 55. in fin. vol. 2. Iaſs. in l. 2. num. 99. C. de iur. emphyteut. Tiraquel. in præfat. de retract. n. 25. & Sarmiento lib. 3. ſselectar. cap. 7. n. 3.
Nam
92
huic argumento reſsponderi poteſst cum Victoria. d. relect. de Indis 2. par. num. 15. in fine; Gregor. Lop. in dict. l. 2. part. verſs. Alium titulum, in fin. Bañez in 2. 2. q. 10. art. 10. verſs. Tertia concluſsio, col. 535. Lorca in 2. 2. ſsect. 3. diſsp. 52. num. 2. pag. 968. & Molina de iuſst. & iure tract. 2. diſsp. 106. verſs. Tertia concluſsio, Indos
93
non ita ſsui iuris fuiſsſse, ut ſse ipſsos, vel filios ſsuos morti tradere poſsſsent, vel tyrannis vexantibus, & occidentibus conſsentire:
94
cùm nemo ſsit dominus vitæ alterius, nec etiam propriæ, niſsi ad cuſstodiendum illam, l. liber homo 13. D. ad leg. Aquiliam, cap. diſsplicet 22. q. 4. cum alijs, quæ tradunt Theologi poſst D. Thom. in 1. 2. q. 73. art. 9. ad 2. & in 2. 2. q. 59. art. 3. Victor. in relect. de homic. num. 23. Soto lib. 4. de iuſst. & iure q. 2. art. 3. Corduba dict. lib. 1. q. 57. dub. 3. verſs. Neque valet dicere, pag. 499. Gregor. de Valencia, Michaël Salon, Aragon, & plures alij, quos plenè congeſssit Gomez de Ameſscua in tract. de poteſstate in ſseipſsum lib. 1. cap. 1. & 5.
Ac proptereà voluntas Indorum pium & debitum humanitatis officiũofficium non potuit excludere,
95
quod exigit, ut proximis in periculis, ærumnis, & neceſssitatibus poſsitis, licèt invitis, & reluctantibus, ſsubveniamus; ut in eo contigit, qui laqueo aut alio modo vult ſsibi ipſsi manus inferre, mortemq́ue conciſscere: & in eleganti exemplo ab Vlpiano relato
96
in l. non tantum. 6. D. de appellat. & ab Impp. in l. addictos, C. eod. ubi humanitatis ratione omnis pro altero provocans in capitali ſsupplicio, audiendus eſsſse dicitur, etiam ſsi adverſsus provocationem damnatus reſsiſstat, eamq́;eamq́ue admitti nolit, perire feſstinans. Tradunt alia his ſsimilia Decius Mayner. Cagnol. Pet. Faber, Rævard. & cæteri in d.l. invito: inter quæ illud
97
de capto ab hoſstibus, quẽquem etiam invitum redimere poſsſsumus, & compellere, ut contractum de hac re geſstum ratũratum habeat, Auth. ſsi captivi, ubi Cynus & Salicet. C. de Epiſscop. & Cler. Alexand. num. 7. in l. fin. C. de negot. geſst. Decius conſs. 691 num. 6. Carrocius de locato in tit. de Medico, quæſst. 2. num. 5. Et idem obtinet in eo, qui non patitur, ſse à ſservitute, vel carcere liberari, & generaliter in omnibus, qui ſsuam perſsonam, vitam, libertatem, aut etiam civitatẽcivitatem defendere negligunt, ut arg. l. 1. & 2. D. de liberal. cauſs. concludit Bald. in dict. l. fin. Bart. in l. Stichus num. 1. D. de pecul. legat. Decius num. 2. Mayner. in. d. l. invito num. 15. Ioan. Andr. & Francus in cap. cùm C. laicus, de for. compet. lib. 6. Imola in cap. ex litteris, de pignor. Tiraquel. de nobilit. cap. 6. num. 39. Carrocius de locato, tit. de locat. ad long. temp. quæſst. 6. n. 145. fol. 62. & Gomez de Ameſscua in d. tract. de poteſstate in ſseipſsum lib. 1. cap. 16. num. 10. & ſseq.
Quibus arridet alia doctrina, quæ habet,
98
quòd ſsi dominus ſsubditum enormiter, & atrociter oneraret, quilibet alter Princeps, viribus, & auctoritate ſsuperior, poſsſset, & deberet talẽtalem | vaſsſsallum omnino à crudelis domini poteſstate, & iuriſsdictione eximere, etiam tacente ipſso ſsubdito, & nihil petente, ut argum. tex. in l. 1. D. de his qui ſsunt ſsui, vel alieni iur. §. ſsed & maior inſstit. eodem, loquentium in ſservis a dominis malè tractatis reſsolvit Ioan. Faber ibîdem. Guido Pap. deciſs. 62. incipit, Si quis Baro. Thom. Grammat. in addition fin. ad Matth. de Afflict. deciſs. Neapol. 265. Menchaca lib. 1. controverſs. illuſstr. cap. 8. nu. 18. & lib. 3. de ſsucceſsſs. creat. §. 26. nu. 47. & elegantiſs. Fr. Ioan. Marq. in Gubernat. Chriſst. lib. 1. cap. 6. pag. 31. & lib. 2. cap. 15. in fine. EteninEtenim
99
ut ait Seneca lib. 2. de benefic. cap. 14. Pulcherrimum opus eſst, etiam invitos, nolenteſsq́ue ſservare. Et eleganter Caſssiodor. lib. 1. var. epiſst. 5. fic inquiens: Cogi enim debet ut ſsit quietus, qui ſsuo vitio renuit eſsſse paciſsicus. Nam & medendi peritus invitum frequenter ſsalvat ægrotum: dum voluntas recta in gravibus paſsſsionibus non eſst, ſsed potiùs illud appetitur, quod a ſsalutis iudice gravare poſsſse ſsentitur.
His addere poſsſsumus, quod, ut ego conſsidero, non poteſst ſsecurè affirmari Indos
100
prædictis malis voluntariè conſsenſsiſsſse, cùm vel cæcitate & ignoratione ſsuâ, vel tyrannorum metu ita oppreſssi eſsſsent, ut non poſsſsent ad meliorem ſstatum aſspirare; cùm tamen reverâ plurimi ipſsorum tyrannidis dominantium, & legum, & ſsacrificiorum crudelitatis, & aſsperitatis maximè pertęſipertæſi reperirentur, cuperentq́ue, ſsi poſssibile eis fuiſsſset, adeò gravi onere liberari, ut refert, & teſstatur Pat. Ioſseph. Acoſsta lib. 5. hiſst. Ind. cap. 22. affirmans, ſse ita à multis antiquis Indis audiviſsſse, atque hac præcipuê de cauſsa ita facilè Indos in omnibus ferè huius Novi Orbis provincijs ſsanctiſssimam & mitiſssimam Christi Domini legem recepiſsſse, neq;neque magis gravatè Hiſspanorum dominationem, & gubernationem ſsubijſsſse. Quod eam iuſstiorem reddere poteſst, ut tradit Victoria. d. relectione de Indis, 2. parte, num. 16. & Nos alio in loco diligentiùs examinabimus.
Loading...