CAPVT XVI. De ſseptimo titulo, qui ex cauſsa prædicandæ, & propagãdæpropagandæ Chriſstianæ Religionis deſsumitur, & de auctoribus, & argumentis, quibus Indorum, & aliorum infidelium debellatio hoc prætextu facta probatur.

SVMMARIVM Capitis XVI.

  • 1 Fidei propagandæ cauſsa infidelibus bellum indici poſsſse multi opinantur; quorum dicta ſsigillatim expenduntur.
  • 2 Indi, ex doctrina Ioan. Maioris & aliorum, prius cõprimendicomprimendi ſsunt, ut fides inter eos ſseminari poſssit.
  • 3 Fidei, & Religionis introducendæ negotium non ubique eodem modo tractandum.
  • 4 Barbaris ex ſsententia Alphonſsi à Caſstro iuſstè bellum infertur, ſsi ſsufficienter moniti ſsuos errores non deponant.
  • 5 Armis non debet ſsapiens uti, niſsi cùm alia remedia non proficiunt.
  • 6 Monitio, & ſsuaſsio blanda punitionem præcedere debet.
  • 7 Remedijs ſseverioribus uti non debet Princeps, niſsi priùs alia tentaverit, ex Seneca & alijs.
  • 8 Monitio canonica præcedens, iuſstificat excommunicationem ſsequentem.
  • 9 Reges Catholici ſsummo ſstudio curarũtcurarunt, & curant, ut Indi priùs moneantur, quàm puniantur.
  • 10 Proteſstatio, ſseu requiſsitio, quæ ordinata fuit ad Indos ad fidem ſsuadendos, & quòd eius auctor fuit Doct. de PalociosPalacios Rubios.
  • 11 Eccleſsia, & eius alumni poſsſsunt, & debent fidem per totum orbem, diſsſseminare.
  • 12 Chriſsti præceptum, de Fide ubique prædicanda, quomodo implendum ſsit?
  • 13 Verbum Domini non eſsſse alligatum, quo ſsenſsu ſscribat D. Paulus.
  • 14 Evangelij, & Eccleſsiæ per omnem orbem dilatationem, multi ex Prophetis annuntiarunt.
  • 15 Fidei ingens, & indeſsinens propagatio eſst unum ex ſsignis veræ Eccleſsiæ Dei.
  • 16 Fidem inter Indos quantumvis barbaros, & remotos eſsſse dilatandam, multis vaticinijs prædictum fuit.
  • 17 Infideles non minus obligati ſsunt ad Fidem ſsibi propoſsitam accipiendam, quàm fideles ad eam prædicandam, & extendendam.
  • 18 Fides eſst medium ſsimpliciter neceſſariũneceſſarium ad ſsalutem animarum.
  • 19 Infidelitatis peccatum graviſssimum eſst, & quare?
  • 20 Fides non poteſst à Chriſstianis extendi, nec ab infidelibus audiri, niſsi plures Prædicatores ad hoc mittantur, ſsufficienti auxilio muniti.
  • 21 D. Pauli locus ad Rom. 10. expenditur.
  • 22 Infideles, qui nihil de vera fide audierunt, qualiter excuſsentur?
  • 23 Reges Hiſspaniæ, & eorũeorum vaſsſsalli magnam laudem merentur ob curam dila|tandæ Fidei Catholicæ per Novum Orbem.
  • 24 Principes ſsunt miniſstri, & vindices Dei contra eos, qui male agunt, vel eius nomen, & Fidem recipere nolunt.
  • 25 Bellum iuſstè moveri poteſst contra eos, qui ſsuis Principibus non obediunt, & multo magis contra rebelles Deo.
  • 26 Cauſsa Dei non debet eſsſse peioris conditionis, quàm hominum.
  • 27 Deo proximus ille habetur, qui eius Maieſstatem vindicat.
  • 28 Malos qui punit, & percutit in eo, quod mali ſsunt, Deo gratiſssimus eſst.
  • 29 Cap. ſsi Eccleſsia, cap. duo iſsta 23. q. 4. & cap. quod ſsicut de elect. explicantur.
  • 30 Charitas eſst proprium Chriſstianorum bonum.
  • 31 Animarum convertendarum zelus Deo gratiſssimus eſst, & in quibus potiſsimũpotiſsimum eminere debet.
  • 32 Iſsaiæ locus cap. 24. verſs. 27. exponitur.
  • 33 Deum in Doctrinis & in Inſsulis maris glorificat, qui Fidem per varias, & remotas Orbis plagas extendit.
  • 34 D. Chryſsoſstomi verba expenduntur, quibus ſsuper omnia curandam eſsſse infidelium converſsionem enixè ſsuadet. Et num. 36.
  • 35 Chriſstus aſscendens in cœlum, præceptum propagandi Evangelij tanquam ultimum, & omnino ſservandum, & implendum Apoſstolis iniunxit.
  • 37 Teſstatorum morientium ultima verba, fideicommiſsſsa vocantur, & magis hæredes obligare videntur.
  • 38 Fideicommiſsſsa, commendationeſq́;commendationeſq́ue morientium, naturali iure, & pudore implementum expoſstulant.
  • 39 S. Franciſscus Xaverius quàm anxiè pro Fide propaganda, & animabus Indorum convertendis laboraverit, & laborari ab omnibus debere, cenſsuerit.
  • 40 Infideles convertendi cura præcipuè tãgittangit Romanum Pontificem, & Chriſstianos Reges, ac Principes.
  • 41 Regum Chriſstianorum ſsummam fœlicitatem in dilatatione, & exaltatione cultus divini collocat D. Auguſstin.
  • 42 Reges Catholici Hiſspaniæ non tantùm ex charitate, ſsed ex obligatione iuſstitiæ tenentur Fidem inter Indos pro viribus propagare, & conſservare.
  • 43 Fides, & Religio Chriſstiana inter Indos, ob varias rationes ſsine aliquo militari apparatu, & terrore, prædicari & conſservari potuiſsſse, non videtur.
  • 44 Alexand. VI. R. P. Bulla conceſssionis Indiarum, earumdem debellationem, & conquiſsitionem permittit, ad meliorem Fidei prædicationem, & propagationem.
  • 45 Indos non aliter potuiſsſse ad Fidem converti, quàm ſsi priùs domarentur, & debellarentur, multi auctores expreſssè teſstantur.
  • 46 Hiſspanos excuſsat Thomas Bozius, & Caliſstus Remires, quòd aliquando in Indos ſsævierint, quoniam ob feritatem eorum, aliter ad Fidem, & meliorem vivendi normam reduci non poterant. Et num. 49.
  • 47 Religionis negotium non eſst omnibus temporibus, & locis eodem modo tractandum.
  • 48 Ioan. Boterus quid ſsentiat de ingenio Indorum, & de modo prædicationis, & converſsionis eorum.
  • 50 Novi Orbis conquiſsitionem Divina providentia per Hiſspaniæ Reges factam agnoſscit Benzonius, quoniam Indi aliter ad Evangelij doctrinam diſsponi non poſsſsent.
  • 51 Cura cui competit de ſspiritualibus, temporalia, quæ ad ea ordinantur, diſsponere poteſst.
  • 52 Poteſstas, ad quam pertinet fines, poteſst etiam curare, & diſsponere de medijs.
  • 53 Conſsequenti conceſsſso tam in ſspiritualibus, quàm in temporalibus actionibus, ea omnia conceſsſsa videntur, ſsine quibus ad illud perveniri non poteſst.
  • 54 Finem ad aliquem, quæ ſsunt inſstituta, ſsecundùm ea, quæ ille exigit, ordinari & extendi debent.
  • 55 Finis prior eſst intentione, & intellectione, licèt poſsterior in executione.
  • 56 Fine adepto non eſst multum curandum de medijs ad illum requiſsitis.
  • 57 Architectus qualiter ſse habeat in domus diſspoſsitione, & conſstructione?
  • 58 Reges noſstri ad modum Architecti omnia neceſsſsaria ad Indorum meliorem cõverſionemconverſionem diſspoſsuerunt.
  • 59 Religionis obſservatio, & amplificatio eſst ſsummum hominum bonum, & Regnorum fulcrum, & præcipua Regum, & Imperatorum cura. Et num. 61.
  • 60 Theodoſsius Imper. Religionis curam, & augmentum filijs ſsuis moriens præ omnibus commendavit.
  • 61 Novellæ Theod. & Valent. notabilia verba expenduntur.
  • 62 Romani ob curam, & cultum Religionis ad ſsummum tanti Imperij faſstigium perveniſsſse dicuntur.
  • 63 Bella, quæ Reges Religionis tuendæ, aut propagandæ cauſsa ſsuſscipiunt, valdè pia, & laudabilia iudicantur.
  • 64 Guiller. Benedict. notabilia verba referuntur de laude bellorum contra infideles, & idololatras.
  • 65 Vrbano II. R. P. orationem pro bello contra infideles habẽtehabente, audita fuit vox de cœlo, quæ illud approbavit.
  • 66 Reges potentes potenter fidem introducere debent.
  • 67 Bellum pro Fide, aut contra excommunicatos, qualiter fieri poſsſse dicat Fran. Arias.
  • 68 D. Ioan. Bapt. ValẽçuelaValençuela in explicatione loci Ciceronis, de bello pro fide ſsuſscipiendo, notatur.
  • 69 Fides ſsolùm apud Chriſstianos pro Religione accipitur, propriè tamen fœdera, & dictorum, promiſsſsorumq́ue conſstantiam ſsignificat.
  • 70 Romani fœdera, & conventiones etiãetiam cum hoſstibus initas religioſsiſssimè obſservabant.
  • 71 Iuſstus Lipſsius indiſstinctè probare videtur bellum, quod infertur Barbaris à noſstra Religione abhorrentibus.
  • 72 Reges Divinæ potentiæ famulari debent, ad Dei cultum maximè dilatandum, ex Valerio, & D. Auguſstino.
  • 73 Mœcenatis notabile conſsilium ad Auguſst. Cæſsarem circa Religionem extendendam, & peregrinarum Religionum ſsectatores debellandos.
  • 74 Religionem propriam defendere, & pro ea contra alias bella ſsuſscipere, communis omnium gentium natura, & conditio eſsſse videtur Ciceroni, cuius verba referuntur.
  • 75 D. Eulogij teſstimonium de pietate bellorum contra impios, & infideles expenditur.
  • 76 Iuſstinian. Imper. ſse ipſsum laudat ob bella, quæ pro Religione amplianda ſsuſscepit.
  • 77 Lex. 2. tit. 23. part. 2. primam cauſsam iuſsti belli in eo conſstituit, quod pro amplianda Fide, & Religione ſsuſscipitur.
  • 78 Cap. ſsi non ex fidei 23. q. 4. expenditur, ubi D. Gregor. valdè commendat bella à Gennadio pro Religione dilatanda ſsuſscepta.
  • 79 Gennadius Exarchus Africæ quis fuerit, quo tempore vixerit, & qualiter ſsæpius à D. Gregorio laudari meruerit?
  • 80 Cap. diſspar. 23. q. 8. inducitur, & expenditur pro iuſstitia belli contra infideles, qui Fidem ſsibi prædicatam recipere nolunt.
  • 81 Eccleſsia hodie, cùm maiorem poteſtatẽpoteſtatem, & auctoritatem habeat, quàm olim, maiori etiam vi contra infideles procedere poteſst. Et num. 90.
  • 82 Fines ſsæculorum, de quibus D. Paul. agit. 1. Corinth. 10. iam devenerunt.
  • 83 Prædicatores noſstri temporis cur in virtutibus, & miraculis non ſsint paris potentiæ cum antiquis.
  • 84 Cap. ſsi Eccleſsia, cap. non invenitur, cap. diſsplicet. 23. q. 4. in quibus D. Auguſst. agit de differentia ſstatus, & poteſstatis Eccleſsiæ, ponderantur, & illuſtrãturilluſtrantur. Et num ſsequentib.
  • 85 Nabuchodonoſsoris hiſstoria, duo tempora Eccleſsiæ deſsignat, ſsecundùm D. Auguſstinum.
  • 87 Eccleſsia hodie, quia maiores vires ha|bet, non tolerat ritus infidelium, quos olim tolerabat.
  • 88 Apoſstolorum tempore ſsola patientia & humilitate voluit Chriſstus mundum cõvertereconvertere.
  • 89 Pontifices Romani olim ſsub Ethnicis Imperatoribus conſstituti poteſstate ſsua plenè non utebantur.
  • 91 Hæreticos, & Schiſsmaticos hodie flãmisflammis. & alijs ſsupplicijs punit Eccleſsia, cùm olim cummunione privaret.
  • 92 Communionis Sacramentalis privatio, quæ pœna olim eſsſset? remiſssivè.
  • 93 Temporibus ſsuis omnia conveniunt, & ſsecundùm eorũeorum varietatem ſstatuta quoque humana varianda, & accomodanda ſsunt.
  • 94 Evangelium ipſsum ſsecundùm differentiam temporum varia præcepta dedit circa converſsionem infidelium.
  • 95 Parabola Evangelij Lucæ 14. de patre familias, non ſsolùm vocantis, ſsed etiam compellentis, deſsignat coactionem, qui Eccleſsia hodie uti poteſst in converſsione infidelium.
  • 96 Cap. diſsplicet. 23. q. 4. & cap. 1. 23. q. 6. expenduntur.
  • 97 Gentes qualiter Deus vocaverit ad Eccleſsiam, ex ſsententia Thom. Bocij, & aliorum?
  • 98 Indorum, & aliorum barbarorum converſsio quia aliqua coactione eget, refertur ad terriam legationem parabolæ D. Lucæ. Et num. 100.
  • 99 Mag. fr. Lud. Legionenſs. qualiter exponat tres vocationes, ſseu legatione Parabolæ D. Lucæ.
  • 101 D. paulus ad Eccleſsiam Dei venire coactus eſst, & plus cæteris in ea profuit.
  • 102 Cap. quis nos 23. q. 1. cap. 1. 23. q. 6. cap. diſsplicet 24. q. 3. ubi D. Auguſst. agit de coactione D. paul. perpendũturperpenduntur, & exornantur.
  • 103 Converſsio ad Fidem, ſsive Fidei receptio per aliquam vim indirectãindirectam, vel cauſsativam elicita, non eſst reprobanda.
  • 104 Cap. vides. 23. q. 6. & cap. quid faciet, 23. q. 4. & alia ſsimilia expenduntur.
  • 105 Rationis forma in vi appetitiva ſsolet imprimi ex actibus noluntarijs.
  • 106 Infideles gravioribus tributis, & penſsionibus onerari poſsſsunt, ut ad Fidem alliciantur.
  • 107 Converſsio infidelium per vim cauſsativam facta, magnum fructum ſsaltem in eorum filijs, & poſsteris operabitur, qui voluntariè Fidem recipient.
  • 108 Conſstantinus & alijs Impp. pluribus præmijs, & pœnis infideles ad Fidem profitendam adduxerunt.
  • 109 Leges, quibus Impp. Romani hæreticos, & infideles ad Fidem adigebant, B. Auguſst. vladè commendat.
  • 110 Carolus Magnus plura bella movit adverſsus infideles idololatras, hortatu hardriani R. Pontificis.
  • 111 Iuſstinianus Imp. Paganos, & hæreticos ex ſsuo Imperio eiecit.
  • 112 Iudæos qualiter Siſsebutus Rex Hiſspaniæ, & Dagobertus Galliæ, & plures alij Reges à ſsuis Regnis, ſsi baptizari nollent, eiecerint?
  • 113 Iudæos à ſsuis Regnis non tantùm Reges Chriſstiani, verùm & Tiberius Imp. exulare iuſssit.
  • 114 Hiſspaniæ Reges olim peculiare iuramentum præſstabant, de Iudæis in ſsuis Regnis non permittendis.
  • 115 Concilium Toletanum, quod induxit iuramentum de Iudæis expellendis, à multis laudatur.
  • 116 Reges Catholici Hiſspaniæ Ferdinandus & Eliſsabeth, & Emanuel Luſsitaniæ, qualiter Iudæos, & Mauros à ſsuis Regnis eiecerint?
  • 117 Baiacetes TurcarũTurcarum Imp. qualiter ſsuccenſsuerit expulſsionem Iudæorum per Reges Catholicos factam.
SEptimvm quidem titulum ad debellationem, & acquiſsitionem huius Novi Orbis iuſstius adhuc, & efficacius noſstris Regibus aſsſserendam, ex eo alij ſsumere ſsolent, quòd ubi eius notitiam habêre cœperunt, & gentium, quæ ibîdem ſsub dæmonis mancipio, & cæca tot errorũerrorum caligine pererrabant, debuerunt utique totis nervis intendere, ut chriſstiana, & Catholica fides, atq;atque religio, ad eumdẽeumdem Orbem, quantumvis diſssitum, & remotum, extenderetur:
1
& quoſslibet barbaros infideles, qui illam recipere nollent, competenti ſseveritate compeſscere, quouſsque ad Chriſsti caulas adigerentur, & ſsacro baptiſsmate perluſstrati, ſsanctæ Romanæ Eccleſsiæ dominium agnoſscerent: ſummoq́;ſummoq́ue eius Pontifici, Chriſsti in terris Vicario, debitam obedientiam præſstarent.
Quam opinionem præter Hoſstienſsem, & plurimos alios, quos ſsuprà cap. 10. ex num. 2. retulimus, qui generaliter docent, omnes infideles debellari, & bonis ſsuis ſspoliari poſsſse, ob id ſsolùm, quòd infideles ſsint, & dominium, ac iuriſsdictionem Eccleſsiæ Romanæ non recognoſscant. Magis ſspecificè in terminis noſstræ quæſstionis ſsequi videtur Lucas de Penna in l. unica, C. ut armor. uſsus, verſs. Eſst ergo iuſstiſssima, lib. 11. & in l. devotiſssimos, C. de Metat. & Epidemit. lib. 12. ubi inter ſseptem cauſsas iuſsti belli, quas latè proſsequitur, eam primo loco conſstituit, quæ propagandæ Fidei Chriſstianæ zelo fundatur. Quod & facit, & eximiè in Regibus Chriſstianis cõmendatcommendat Guillerm. Bened. in cap. Raynuntius, verbo, Duas habens filias, num. 112. fol. 21. de teſstament.
Et idem
2
apertiùs & enixiùs, de noſstris hiſsce Indis ſspecialiter agens, tuetur Ioan. Maior. in 2. Senten. diſstin. 44. Quæſst. 3. docens, barbariem & feritatem eorum exigere, ut prius aliquo modo comprimerentur, & Regibus, quibus anteà parebant, privarentur, ut ſsic poſsteà Chriſstianorum moribus aſsſsueſscerent, & Verbi Divini prædicatores faciliùs, & ac ſsecuriùs inter eos verſsari poſsſsent, & comparatâ linguarum peritiâ ſsuum munus implêre.
Quâ auctoritate, & ratione ſsuffulti, eandem ſsententiam probant Gineſs. Sepulveda in Apolog. ad Epiſscop. Segovienſs. fundam. 3. & in reſsponſs. ad Epiſscop. de Chiapa, Pet. Malferitus in ſsæpè allegato conſs. 769. apud Mandellum lib. 4. ex num 79. uſsque ad 92. Marquardus in tract. de Iudæ. & Infidel. 1. part. cap. 14. verſs. Non obſstat, ubi expreſssè tradunt, ultimis hiſsce Eccleſsiæ temporibus licitum fuiſsſse, & eſsſse, ob Fidem prædicandam, & propagandam, Indis & alijs infidelibus bellum inferre, & Regna ita debellata à fidelibus occupari.
Neque abeſst Gregor. Lupus in l. 2. titul. 23. part. 2. gloſs. magn. col. 1. & ſsequentib. ubi cum D. Thom. & alijs quæſstionem ad partes examinans, in hanc ferè inclinare videtur, prout & facit Hieronym. Zevallos in pract. commu. 2. part. quæſst. 735. num. 28. ubi relatis verbis Ioan. Maior. & alijs Ioſsephi Angleſsij, quæ ipſse cõſideratconſiderat, defendi poſsſse ínquit titulum, & dominium, quod ab antiquo obtinuerunt Reges noſstri | Hiſspaniæ in Regnis Indorum, ex eo quòd illos reduxerunt ad Fidem Catholicam. Et idem tradit in 4. part. quæſst. ultim. num. 114. licèt poſsteà id in diſsputationem adducat ex n. 168.
Poſsſsunt quoque pro eiuſsdem opinionis patrocinio laudari eruditiſssimus Thom. Bozius de ſsign. Eccleſs. Dei lib. 7. cap. 5. & lib. 10. cap. 13. & 14. Ioſseph. Acoſsta lib. 2. de procur. Ind. ſsalut. cap. 8. & 9. & 12. Ant. Poſsſsevin. 1. tom. Biblioth. lib. 9. cap. 15. & 24. pag. 402. Fr. Lud. Legionenſs. in comment. ſsuper Cantic. cap. 8. pag. 431. Ioan. Boterus in relation. univerſs. part. 4. lib. 3. pag. 55. 56. & 71. cum ſsequentib. Fr. Thom. à Ieſsu lib. 2. de procur. omn. gent. ſsal. cap. 8. pag. 55. & lib. 4. 1. par. cap. 1. Ant. de Herrer. in hiſst. gen. Ind. decad. 1. lib. 2. cap. 4. Fr. Ant. de S. RomãRoman. in hiſst. Ind. Orient. lib. 4. c. 26. Caliſst. Remirez in tract. de lege Regia, §. 32. n. 6. pag. 346. & Ludovic. Cabrera in vita Phil. II. lib. 7. cap. 8. pag. 420. Quibus in locis
3
ſseriò affirmant, Fidei & Religionis ampliandæ, & introducendæ negotium, non ubique eodẽeodem modo tractandum, ac proptereà cum Barbaris iſstis ferro, & virgis interdum agi potuiſsſse, & debuiſsſse, ut priùs ſse eſsſse homines diſscerent, & poſsteà prædicatam ſsibi Evangelicæ veritatis lucem admitterent.
Eiſsdem etiam aſsſsentiri videtur Alfonſs. a Caſstro lib. 2. de iuſsta hæret. punit. cap. 14. ſsol. 127. Vbi
4
eiuſsmodi bellum iuſtũiuſtum eſsſse tradit, ſsi Barbari iſsti, priùs moniti, ut falſorũfalſorum Deorum cultum deſserant, & Deum verum, qui eſst cunctorũcunctorum Creator & Rector, adorent, id facere noluerint, nec talibus monitionibus obtemperaverint, ſsed obſstinati in ſsuo errore perſstiterint, & præſsertim ſsi Verbi Dei prædicationem impediant.
Sub qua cautione reliqui etiam auctores ſsuprà relati accipiendi ſsunt, ut & ſsup. cap. præced. ex num. 13. tetigimus. Nam,
5
ut rectè Terentius ſscripſsit: Omnia prius experiri verbis, quàm armis ſsapientem decet. Et ſsecundùm Cicer. lib. 1. de officijs: Cùm ſsint duo genera decertandi, unum per diſsceptationem, alterum per vim: cùmq́ue illud proprium ſsit hominis, hoc belluarum, confugiendum eſst ad poſsterius, ſsi uti non licet ſsuperiore. Quo
6
reſspiciens Theodor. Rex apud Caſssiodorum lib. 4. epiſst. 29. ad nimiãnimiam diſstrictionem Principes, & Magiſstratus proceſsſsuros non eſsſse dicebat: Quàm lenis patientia non præcedat, quia non habet veniæ locum, qui delinquit admonitus. & Seneca lib. 1. de Clemen. cap. 14. relatus ab Annæo Rober. lib. 2. rerum iudicat. cap. 9. Principes,
7
ut parentes, non priùs verberibus, quàm verbis, & blandis ſsuaſsionibus uti debêre, his elegantiſssimis verbis ſscribit: Numquid aliquis ſsanus filium à prima offenſsa exhæredat? Niſsi magnæ, & multæ iniuriæ patiẽtiampatientiam evicerint: niſsi plus eſst quod timet, quàm quod damnat, non accedit ad decretorium ſstylum. Multa antè tentat, quibus dubiam indolem, & peiori loco iam poſsitam, revocet; ſsimul deplorata eſst, ultima experitur. Nemo ad ſsupplicia exigenda pervenit, niſsi qui remedia conſsumpſsit. Hoc quod parenti, etiam Principi faciendum eſst, quem appellamus Patriæ Patrem, non adulatione vana adducti.
Et inde dicimus,
8
quòd Canonica monitio præcedens, iuſstificat prolationem excommunicationis ſsequentis, cap. omnes decimæ 17. quæſst. 8. cap. de presbyterorum 17. quęſtquæſt. 3. cap. illicita 24. quæſst. 3. cap. ſstatutum de ſsentent. excom. in 6. cum alijs, quæ latè adducit Ioan. de Lignia. in tract. de cẽſurcenſur. Eccleſs. §. 24. num. 4. Covarru. in cap. Alma mater, 1. par. relect. §. 9. numer. 4. & 7. Paul. Borgaſsius in tract. de irregular. 6. part. quæſst. 8. num. 3. & 7. Greg. Sayrus de cenſsur. lib. 1. cap. 12. per totũtotum, Beltranus à Guevara in propugnaculo contra Venet. aſsſsert. 2. §. 3. ex num. 1. & Molina de iuſst. & iure, diſsput. 29. col. 147.
Neque hoc latuit
9
Pijſssimos, & | Catholiciſssimos Hiſspaniæ noſstræ Reges, qui ſsemper ſsummâ curâ, & ſstudio Ducibus, quos ad has expeditiones mittebant, hunc modum procedẽdiprocedendi in Indorum cõverſionibusconverſionibus iniunxerunt, & ſspecialem huius monitionis, ſsive requiſsitionis formulãformulam ſscribi mandarunt; cuius
10
litteram infrà cap. 24. ſsubiungimus, & extat apud Ant. de Herrera in hiſst. gener. Ind. decad. 1. lib. 7. cap. 14. pag. 249. qui refert, eam ab inſsigni illo ſsui temporis Doctore Ioan. de Palacios Rubios ordinatam fuiſsſse, eâdẽeâdem decad. 1. lib. 10. cap. 17. pag. 348.
Pro qua ſsententia primò conſsiderari poteſst, certiſssimum, & vulgatiſssimum eſsſse,
11
apud Eccleſsiam, & eius alumnos non ſsolùm ius, & poteſstatem eſsſse, Fidei per univerſsum OrbẽOrbem prædicandæ, & diſsſseminandæ, verùm præciſsam quoque huius muneris obeundi neceſssitatem, & obligationem reperiri; cùm aliter
12
Chriſsti verbum impleri non poſssit: qui omnes homines ſsalvos fieri cupiens, & unũunum eſsſse, atque in unum ovile reduci, ad omnes quoque, ſsuæ lucis radios perventuros, ſsigniſsicavit, & ubiq;ubique terrarum EvangeliũEvangelium ſsuum prædicari mandavit, ut cõſtatconſtat Ioan. 7. & 10. Matthæi. 24. & ult. Marci ult. Act. 1. 2. Petr. 3 Paul. 1. Corinth. 5. & 9. ad Epheſs. & Theſsſsalonicen. 4. 1 ad Timoth. 2. & 2. 2 ubi inquit:
13
Verbum Domini non eſsſse alligatum. Et 1. Corinth. 10: Si non Evangelizavero, væ mihi eſst: neceſssitas enim mihi incumbit: ad hanc nimirum eius extenſsionem, & propagationem reſspiciens: quam Prophetæ
14
etiãetiam innumeris penè locis prænuntiaſsſse videntur, quorum aliqua retuli ſsuprà lib. 1. cap. 15. & plurima alia uſsque ad ſsatietatem congerunt, de hac poteſstate, & neceſssitate prædicationis, & dilatationis Fidei latiſssimè diſsputantes, eamq́;eamq́ue inter
15
alia ſsigna veræ Eccleſsiæ Dei recenſsentes, D. Thom. 2. 2. q. 10. art. 8. ubi Caietan. & alij & in 2. Senten. diſstinct 41. Ioan. Maior diſstinct. 49. q. 3. Ricard. & Durand. in 4. diſstinct. 4. Sotus diſstinct. 5. q. unic. art. 10. Victor. in relect. de Indis, 2. part. n. 9. Nicol. Sanderus de viſsib. Monarch. lib. 4. cap. 5. ex pag. 143. & lib. 8. cap. 50. ex pag. 795. Fr. Lud. Granatenſs. in Symbol. Fidei. 1. part. cap. 36. & 2. part. cap. 1. Pat. Ioan. Pineda de rebus Salomon. lib. 6. cap. 20. §. 8. ſseqq & §. 19. pag. 479. Maluend. de Antichriſst. lib. 3. cap. 32. Rutil. Benzo. de anno Iubil. lib. 2. cap. 4. Thom. Bozius de ſsign. Eccleſs. lib. 1. cap. 3. & 5. lib. 4. cap. 3. 5. 6. & 7. lib. 7. cap. 28. lib. 17. cap. 1. & lib. 20. cap. 1. 3. & 6. Balthaſs. Chavaſs. de notis veræ Religionis, pag. 809. 825. & 858. noviſssimè poſst hęchæc ſscripta eruditiſssimus Pat. Fran. Suarez in tract. de Fide diſsput. 18. ſsect. 1.
Et in noſstris terminis
16
de prædicatione facta, & faciẽdafacienda Indis & alijs infidelibus, quantũvisquantumvis barbaris & remotis Ioſseph Acoſsta lib. 1. de procur. Ind. ſsal. cap. 6. Ant. Poſsſsevin. in Biblioth. 1 tom l. b. 9. cap. 15. & ſseqq. pag. 398. Fr. Tho. à Ieſsu de procur. omn. gent. ſsal. in prologo pag. 1. & 2. & lib. 11. in præfat. pag. 75. & Fr. Ioan à Torque. in Monar. Indian. lib. 18. cap. 4. & 5.
Cui neceſssitati, & obligationi, quæ fidelibus, ut diximus, iniuncta conſspicitur, alia, eâdẽeâdem rationẽrationem, ex parte infideliũinfidelium reſspondet; nempe,
17
ut CatholicãCatholicam noſstram FidẽFidem ſsibi ſsufficienter annũtiatamannuntiatam, & prædicatam, ſsub peccato mortali admittere, & profiteri debeant, ut docet D. Thom. 2. 2. q 10. art. 1. Covar. in regula peccatum, 2. part. §. 10. n. 1. verſs. Tertiò licet, & Pat. Suarez d. tract. de Fide, diſsput. 16. ſsect. 1. & 2. Non eſst enim aliud nomen datũdatum hominibus, in quo oporteat nos ſsalvos fieri, ut habetur Act. 4. Et qui crediderit. & baptizatus fuerit, ſsalvus erit; qui verò non crediderit, cõdemnabiturcondemnabitur, Marci ult. & qui non credit, iam iudicatus eſst Ioan. 3.
Et enim
18
Fides ſsimpliciter mediũmedium neceſsſsarium ad ſsalutem, ut tradit | D. Thom. 2. 2. quæſst. 2. art. 3. & ibi omnes Expoſsitores, ſscholaſstici cum Mag. in 3. Senten. diſstinct. 23. Sotus in 4. diſstinct. 5. art. 1. Fr. Lud. Granaten. in d. Symb. Fidei. 2. part. cap. 1. Suarez diſsput. 12. ſsect. 1. numer. 2. Concil. Triden. ſseſsſs. 6. cap. 7. unde dicit Apoſstol. ad Hebræ. 11: Sine fide impoſssibile eſst placere Deo, & D. Thomas d. art. 3. Infidelitatis
19
peccatum eſsſse graviſsimũgraviſsimum inter alia, quæ contingunt in perverſsitate morum, quia directè Fidei opponitur, & tollit principium converſsionis in Deum. De quo latiùs egimus ſsuprà, hoc lib. cap. 10. & plura tradit Suarez d. diſsput. 18. ſsect. 2.
Quæ cùm ita ſse habeant, & hæc fides,
20
de qua agimus, neque à fidelibus extendi, & propagari, neque ab infidelibus recipi, & admitti poſsſset, ſsi ingens Prædicatorum copia, ſsufficientibus auxilijs fulcita, ad has adeò populoſsas, barbaras, & remotas nationes non mitteretur, clamante
21
Apoſstolo ad Roman. 10: Quomodo ergo invocabunt, in quem non crediderunt? aut quomodo credent ei, quem non audierunt? quomodo autem audient ſsine prædicante? quomodo verò prædicabunt, niſsi mittantur? ſsicut ſscriptum eſst: Quàm ſspecioſsi pedes Evangelizantium pacem, Evangelizantium bona. Ergo fides ex auditu, auditus autem per verbum Chriſsti; iunctis alijs,
22
quæ de excunſsandis infidelibus, qui nullum omnino auditum ſsenſsibilem Fidei habuerunt, diximus ſsup. hoc lib. cap. 10. ex num. 77. & noviſssimè tradit Pat. Suarez dict. tract. de Fide, diſsput. 17. ſsect. 1. num. 7. Meritò laudandi, & extollendi videntur Hiſspaniæ
23
noſstræ Pijſssimi Reges, eorumq́ue fideliſssimi ſsubditi, quatenus prædicationis, & extenſsionis Fidei Catholicæ munus, & præceptum tot curis; laboribus, & expenſsis, in vaſstiſssimis huius Novi Orbis regionibus implêre curarunt, & interdum ultricibus armis contra eos uſsi ſsunt, qui propoſsitam ſsibi Fidem audire, vel recipere contumaciter noluerunt. Sunt
24
enim Principes Dei miniſstri, & vindices in iram eis, qui male agunt, ut docet D. Paul. ad Rom. 13. Et ad eorum officium pertinet curare, & præſstare, ut ſsicut unus eſst Regum & populi Rex Deus immortalis, ita nulla alia religio, & veneratio, niſsi unius Dei tenẽdatenenda ſsit, ut præclarè ſscripſsit Lactan. Firmian. lib. 1. Divin. inſstit. cap. 20.
Quòd ſsi licitum eſst bellum,
25
quod adverſsus aliquam nationem movetur, ut ſsuis Principibus obediat, & pareat, etiam ſsi is, qui bellũbellum movet, extraneus ſsit, ut dixi ſsup. hoc lib. cap. 13. num. 42. multo magis moveri potuiſsſse videtur adverſsus barbaros, Deo vero ſsibi annuntiato, credere, & parêre nolentes; cùm
26
peioris conditionis Dei, quàm hominum cauſsa eſsſse non debeat, ut dixi ſsup. cap. 9. num. 33. & egregiè probat l. 3. verſs. Proinde, ibi: Præferenda humanitati religio eſst, C. de his, qui ad Eccleſs. confug. auth. Gazaros, C. de hæret. cap. urgentis, eodem, ibi: Gravius eſst æternam, quàm temporalem lædere Maieſstatem, optimus textus in authen. ut non luxur. contra nat. col. 6. ibi: Si enim contra homines factæ blaſsphemiæ impunitæ non relinquuntur, multo magis, qui ipſsum Deum blaſsphemat, dignum eſst ſsupplicia ſsuſstinere: Et ſsecundùm Iuſstin. hiſstor. lib. 8.
27
Deo proximus ille habeatur, qui eius Maieſstatem vindicaverit. Quod & Pelagius Papa ſscriptum reliquit in cap. de Liguribus 23. quæſst. 5. & D. Hieronym. ſsup. Ezech. lib. 3. cap. 9. relatus in cap. qui malos, ead. cauſsa, & quæſst. inquiens, quòd
28
percutiens malos in eo quod mali ſsunt, & habens vaſsa interfectionis, ut occidat peſssimos, miniſster eſst Domini: & D. Auguſst. in Epiſst. ad Bonifac. dum ait: Quomodo Reges ſservient Domino in timore, niſsi ea, quæ contra iuſsſsum Domini fiunt, religioſsa ſseveritate puniendo, atque plectendo? Cuius dictum refertur
29
in cap. ſsi Eccleſsia, cap. duo iſsta 23. q. 4. | cap. quod ſsicut, de elect. & pluribus illuſstrat Roland. a Valle conſsil. 20. numer. 2. volum. 2. Ioan. Nevizan. lib. 1. SylvęSylvæ nupt. numer. 97. & ſsequentibus, Iuſst. Lipſs. lib. 4. civil. doctr. cap. 2. Elias Reuſsner. lib. 1. artis ſstrat. ag. capite 10. pag. 37. & Ioan. Baptiſst. Valençuela in diſscurſs. ſstar. & bell. 2. parte, conſsider. 2. ex numer. 100. & conſsider. 3. ex num. 40.
Quibus accedit,
30
quòd charitas, quam proprium Chriſstianorum bonum meritò appellavit Clemens Alexandr. libro 2. Pædago. capite 1. & Gentian. Hervet. ibîdem pagin. 179. & Pat. Suarez in tractat. de Charitat. diſsputat. 5. ſsect. 1. per totam. Nulla in re meliùs, atque utiliùs exerceri poteſst, quàm
31
in hoc animarum infidelium convertendarum zelo, qui ſsemper Deo gratiſssimus fuit, & præcipuè Summis Pontificibus, & EccleſsPręſulibusPræſulibus, Chriſstianis Principibus, religioſsiſsq́ue alijs, & Apoſstolicis viris, & reliquis prætereà fidelibus, pro captu, & ſstatu cuiuſsque, ſsummopere commendatus, ut plurimis ſsacræ Scripturæ locis, & graviſssimis Sanctorum Patrum teſstimonijs, & exemplis oſstendunt Salmeron tomo 12. ſsuper Act. Apoſstolor. tractat. 38. Suarez de Fide, dict. diſsput. 18. ſsect. 1. numer. 5. 6. & 7. Ioſseph. Acoſsta de procuran. Ind. ſsalut. lib. 1. capite 3. & 4. Balthaſs. Chavaſsius de notis veræ Religion. ex pag. 501. Torquemada in Monarchia Ind. lib. 18. capite 4. & 5. & copiosè, & diligenter Fr. Thom. à Ieſsu omnino legendus de procur. omn. gent. ſsalute, lib. 1. capite 1. 2. 3. & 9. & lib. 2. per totum, & lib. 11. in præfat. ubi ſspecialiter de zelo, & cura convertendorum Indorum pertractat.
Quibus Ego adijcio
32
illud IſaięIſaiæ 24. verſs. 27: Propter hoc in doctrinis glorificate Dominum, in inſsulis maris nomen Domini. Quibus verbis Gloſsſsa Interlineal. Div. Thom. Lyra, Dionyſs. & aſsij, quos refert Gaſspar Sanctis ibîdem,
33
admoneri viros Apoſstolicos docent, ut glorificent Deum in doctrinis, id eſst, docendo gentes, percurſsando aridam, & inſsulas, cœleſtẽcœleſtem hanc lucem omnibus irradient.
Idq́ue ipſsum D.
34
Chryſsoſst. homil. 4. in cap. 1. epiſst. 1. ad Corinth. ſsuper omnia curari à nobis debere, his verbis ſstrictè ſsuadet: Nos, Ethnicos, muliebri, vel etiam maiori ululatu deploremus, quoniam communem ſsalutem non intelligunt, neque enim adeò uxorem virum ſsuum amare opotet, ut nos univerſsum genus humanum, idq́;idq́ue ad ſsalutem allicere ſsive Ethnicus ſsit, ſsive quivis alius.
Et Div. Auguſstin. ſserm. 6. lib. 16. egregiè conſsiderat,
35
hoc fuiſsſse ultimum pręceptumpræceptum Christi aſscendentis in cœlum, & veluti teſstamentum ſscribentis, ut ſsic maiori, & ardentiori deſsiderio hæredes eius illud implêre teneantur. Quod D. etiam
36
Chryſsoſst. tom. 9. in 1. Canon. Ioan. eleganti proſsopopeiâ patris languientis, ac filijs aliquid commendantis exornat, & tandem ita concludit: Fratres, cogitate viſsceribus Chriſstianis, ſsi hæredibus ſsunt tam dulcia, tam grata, tam magni põderisponderis verba patris ituri in ſsepulchrum: hæredibus Chriſsti qualia debent eſsſse verba noviſsſsima.
Quæ ſsuprema,
37
noviſssimaq́ue verba fideicommiſsſsa vocantur à Tertullian. lib. ad uxor. in princ. & ad ea refert Plutarc. in vita Homeri AndromachęAndromachæ lacrymas, quam Homerus ipſse in fine Iliad. flentem ſsuper Hectoris cadaver inducit, quòd moriens manus ei èex lecto non porrexerit, neq;neque aliquod prudens verbũverbum, cuius recordaretur, dixerit. Cato item Stoicus ex naturali animorũanimorum affectione teſsſsamenta, commendationeſsq́ue mortuorũmortuorum natas, ait, apud Tullium 3. de finibus. QuarũQuarum implementum
38
vel ſsolo naturali pudore eorum, qui rogabantur, contineri, Iuſstin. ſscribit in princ. inſst. de fideic. hæred. & Seneca lib. 1. de tranquil. vitæ, | cap. 11. & alij, quos refert Claudius ChiſletiusChiſlerius de iure fideicommiſsſsorum, lib. 1. pag. 217. Sed non poſsſsum
39
citra piaculum pręterirepræterire verba illius viri Apoſstolici, etiam meritò inter divos relati, S. Franciſsc. Xavierij, qui, ut narrat Thomas à Ieſsu ubi ſsuprà lib. 1. capite 1. pag. 4. Hanc mortalium ſsalutis univerſsalem, ac incredibilem neceſssitatem magna ex parte non tam in tabulis depictam, quàm factis ipſsis expreſsſsam, cùm cognoviſsſset, ita ad ſsuos in Europa commorantes ſscripſsit: Mihi verò perſsæpè venit in mentem circum Europæ Academias, ac præcipuè Pariſsienſsium, curſsare, ac inſsani rictu vociferari, eoſsq́ue qui doctrinæ plus habent, quàm charitatis, his compellare verbis. Heu quàm ingens animarum numerus, veſstro vitio, excluſsus cœlo, deturbatur ad inferos.
Secvndò facit,
40
quòd cùm in reliquis Regibus, & Principibus Chriſstianis maxima, ut diximus (poſst Romanum Pontificem) cura eſsſse debeat, ut quoad poſssint Eccleſsiæ Regnum amplificent, & non ſsolùm conatibus univerſsis enitantur, ut Religionis cultus ubi coaluit, altas mittat radices, ſsed ut protendatur eò, quò fortè anteà nunquam, pertigerat, ac deinde, ut ſsuo labore, & induſstriâ ijs, qui iacent in tenebris, & in umbra mortis, candidiſssimum Fidei Catholicæ lumen perferatur: ut præclarè oſstendit D. Auguſstin. lib. 5. de Civitat. Dei, capite 24. ubi inquit,
41
eos demũdemum Chriſstianos Reges & Imperatores eſsſse fœlices, qui iuſstè imperant, & inter honores & obſsequia non extolluntur, ſsed ſse homines eſsſse meminerunt: quiq́ue Suam poteſstatem ad Dei cultum maximè dilatandum, maieſstati eius famulam faciunt, &c. & alia tradens Thomas à Ieſsu dicto libro 2. capite 8. ex pag. 53. In
42
noſstris tamen Catholicis Hiſspaniæ Regibus, ut idem Auctor ibîdem obſservat, & Pat. Suarez dict. diſsput. 18. ſsect. 1. num. 7. non charitatis tantùm, ſsed & iuſtitięiuſtitiæ obligatio concurrit, cogitq́ue ut nihil prętermittereprætermittere debeãtdebeant, quod ad Indos Christo lucrãdoslucrandos, Fidemq́ue in his vaſstiſsſsimis regionibus promulgandam pertineat, eò quòd ab Alexandro Sexto, & alijs RomanęRomanæ Eccleſsiæ Paſstoribus, delatum eis, & commiſsſsum ſspecialiter fuerit, ut hoc munus tanquam propriũproprium & peculiare agnoſscerent, & curarent, Indoſsq́ue tuerentur, & de Fide per idoneos miniſstros inſstruerent, inſstructoſsq́ue bonis, & politicis moribus informarent. Quod
43
cùm non poſsſset aliter effectum ſsortiri, quàm ſsi crebris, & magnis claſssibus, ingentiq́ue apparatu, & terreſstribus, ac navalibus expeditionibus uterentur: tum propter immenſsam Oceani navigationẽnavigationem, terrarum intervalla, gentium, morum, & idiomatum varietates, provinciarum amplitudinem, & commerciorum difficultatem: tum etiam quia barbari, naturà eſsſse rati, & inſsolentes, prædicatores parùm tuto hoſspitio excipiebant, fœdera, atque amicitias nihil curantes, rationem quamlibet facilè cõtemnentescontemnentes, ſsylvaticamq́ue, & agreſtẽagreſtem vitam ducentes, ut dixi ſsup. cap. 7. ex num. 27.
Et ſsimiliter cùm Fides in tot populis recens, & tenera non poſsſset aliter permanêre, niſsi noſstrorum, Principum patrocinio, ſside, potentiâ adverſsus Barbarorum, & aliorum inimicorum Christi iniurias defenderetur; permittendum illis utique fuit quòd militaribus interdum copijs converſsionem eorumdem infidelium diſsponerent, & ſsupremam eorum tuitionẽtuitionem, & dominationem reciperent, ut ſsic ad politicam, & ſsociabilem vivendi formam redacti, melius, & faciliùs Fidem ſsibi prædicandam audire, prædicatam recipere, receptam retinêre, & inter veros Christi cultores numerari poſsſsent.
Quæ argumentandi ratio
44
ipſsâ | Bullâ Alexandri Sexti efficaciter cõprobaturcomprobatur, quæ priùs expeditionem, & dominationem harum provinciarum Regibus Catholicis hac de cauſsa concedit, & quidem repetitis, & geminatis verbis, & clauſsulis, quęquæ, ut vulgare eſst, maiorem in qualibet re voluntatem, & deliberationem oſstendunt, l. Baliſsta, D. ad Trebellian. cum latiſssimè adductis à Catel. Cota in memorab. iur. verb Geminatio, & Cardinal. Tuſscho in practicar. concluſs. iur. eodem verb. ut conſstat ex tota eiuſsdem BullęBullæ deciſsione, quęquæ incipit in verſsic. Nos igitur, & ex narratione, ibi: Ac Barbaræ nationes deprimantur, & ad Fidem ipſsam reducantur: & ibi: Aliquas inſsulas, & terras firmas remotas, & incognitas quærere, & invenire ut illarum incolas & habitatores ad colendum Redemptorem noſstrum, & Fidem Catholicam profitendum reduceretis: & ibi: Terras firmas, & inſsulas prædictas, illarumq́ue incolas, & habitatores, vobis Divina favente clementia ſsubijcere, & ad Fidem Catholicam reducere propoſsuiſstis. Et hanc fuiſsſse potiſssimam cauſsam bellorum, quæ in his Occidentalibus Indijs intervenerunt, recte advertit Gregor. Lopez in dict. l 2. par. gloſsſs. magn. col. 4. in princip. & in verſs. Quid ergo.
Et impoſssibile fuiſsſse,
45
Indos ab Hiſspanis converti, niſsi priùs fuiſsſsent debellati, aut aliquâ vi, & terrore armorum perdomiti; quia eorum feritas, & occiſsiones prædicantium, & alięaliæ difficultates ſsuprà relatęrelatæ, aliter ſsuperari non poterant, expreſssè affirmat Marquard. dict. tractat. de infidel. 1. part. cap. 14. verſsic. Non obſstat Malferitus dict. conſsil. 769. ex numer. 90. Ioſseph. Acoſsta, Anton. Poſsſsevin. Thom. à Ieſsu, & alij, quos ſsuprà num. 2. & cap. 7. ex num. 27. citavi, & infrà capit. 18. ex num. 2. diligentiùs expendam. Inter quos
46
Thomas Bozius de ſsign. Eccleſs. Dei, lib. 7. capite 5. in fine, agens de nimia charitate Catholicorum, apponit exemplum in ijs, qui zelo convertendarum animarum ad has Occidentales Indias navigarunt. Et inquit, quòd licèt plures Indorum ſsint armis domiti, non tamen omnes, nam quidam Religione, & beneficijs noſstrorum deliniti, ad meliorem vivendi normam conceſssère: Vt mirum non ſsit, ſsi cum belluis iſstis, humana effigie contectis, Hiſspani interdum aſsperius egerint. Et lib. 10. cap. 13. verſsic. Hinc ut legimus, agens de efferatis gentibus, per Catholicos ad humanitatem perductis, eorundem Indorum exemplum adducit, docens, quòd belluinis factis belluas omnes ſsuperabant; & tantâ erant immanitate, ut ad humanæ naturæ ſstudia vix, & ne vix quidem ullo modo revocari poſsſsent niſsi aliquando Hiſspani aliqui eos ſsupplicijs & terroribus cohibuiſsſsent, & ab hoc crimine noſstram nationem excuſsat.
Ioannes etiam Boter. in relationib. univerſs. 4. par. lib. 3. ex pag. 65. ad 75. latè in eodem argumento diffunditur, docens,
47
Religionis negotium non eſsſse omnibus temporibus, & locis, ſsive apud omnes gentes æquâ lãcelance tractandum, apponenſsq́ue exemplum in Indis huius Novi Orbis, contra quos, inquit,
48
quia barbari erant, & interdum beſstiales, non tam miraculis, aut rationibus, & argumentis utendum fuit, prout in converſsione Iudæorum, Græcorum, & Romanorum contigiſsſse videmus: ſsed omnino curandum, ut priùs rationis, & humanitatis capaces efficerentur, procedendumq́ue cõtracontra eos tanquam contra furioſsos: E ſsi debbono (inquit) render prima capaci di ragione èex d'humanità, èex poi adottrinare, è inſstruire nella virtu, èex nella via di Dio Ne diſsconviene uſsare con eſso loro de la forza èex dell' arme, affinche ſsi richonoſschino per huomini, èex poi ſs'annontij loro l'Evangelio. Pone eis Domine Legislatorem, à Che fine? ut ſsciant, quoniam homines ſsunt.
IdẽIdem noviſssimè
49
tradit Caliſst. Remir. | in tract. de lege Regia §. 32. numer. 6. pag. 346. relatis verbis Thom. Bozij ubi ſsup. & adijciens initio efferas iſstas gentes, ferarum more viventes, inſstar ferarum fuiſsſse interdũinterdum neceſsſsariò tractandas: Atque ita (inquit) fiebat, ut quos amor virtutis non poterat, ſsaltem acerbioris ſsupplicij metus, intra cancellos humanitatis conſsiſstere, & cohibere valeret.
Rutilius quoque
50
Benzon. de ann. Iubil. lin. 1. cap. 10. pag. 53. agnoſscit DivinãDivinam diſspoſsitionem in eo, quod Novus hoc Orbis fuerit ſsub unius Principis poteſstatem redactus, ut hoc modo, & maiori pace, & idiomatum uniformitate, populorumq́ue hinc inde ſsparſsim degentium coadunatione, & barbariei depoſsitione aptius gentes ad Evangelicam doctrinam diſsponerentur; & ut per Catholicos hic Orbis acquiſsitus fuerit, ut evaneſscerent conatus hęreticorumhæreticorum, qui illum occupare tentarunt.
Et arridet valdè doctrina
51
D. Tho. lib. 3. de regimin. Princip. cap. 13. & in 2. 2. q. 40. art. 2. ad 3. & in 3. par. q. 2. art. 4. tradentes, eum, cui cura aliqua in rebus ſspiritualibus commendatur, temporalia quoque, quæ ad illam ordinantur, diſsponere poſsſse, quia
52
poteſstas, ad quam pertinet finis, debet etiam de his, quęquæ ad finem pertinent, poteſstatem habêre, & iuxta provinciam ſsibi commiſsſsam idoneis medijs, & qualitatibus operari; ad quod probandum, allegat inter alia illud Divi Pauli 2. Corinth. 3: Idoneos nos fecit miniſstros novi Teſstamenti: & potuit allegare l. officium 12. D. de re militari, & nobile conſsilium Oldrad. 161. incip. Orta materia, numero 2. in fine, ubi dicit, quòd Architectus de omnibus curat.
Et idem D. Thom. lib. 4. ſsummæ cõtracontra Gent. cap. 74. addit, ad
53
Divinam liberalitatem pertinêre, ut cui confertur poteſstas ad aliquid operandum, conferantur & ea, ſsine quibus huiuſsmodi operatio convenienter exerceri non poteſst.
Quod etiam noſstri iuris Auctores plurimis in locis conſstituerunt, ut cõſtatconſtat ex l. 2. D. de iuriſsd. omn. iud. l. ad rem mobilem, l. ad legatum, D. de procur. l. 3. §. qui habet, D. de ſservit. ruſstic. cap. prudentia, cap. præterea, & cap. ſsuſspicionis, de offic. delegat. cum mille alijs latè congeſstis ab Everard. de locis argument. cap. à conceſssione conſsequentis, Claud. Prato Gnoſsecon. general. iur. lib. 3. titul. 1. capite 2. & 4. Cardinal. Tuſscho practicar. concluſs. iur. verb. Conſsequens, concluſs. 757. Proſsp. Farinacio in fragm. 1. part. verbo, Extenſsio, numer. 229. & in noſstris ferè terminis Ludov. Paramo de origin. Inquiſs. lib. 3. q. 1. opin. 3. ex numero 35.
Et inde etiam dicimus,
54
quòd ea, quæ ad aliquem finem ſsunt inſstituta, ſsecundùm ea, quæ ille finis exigit, ordinantur, extenduntur, & contrahuntur, cap. prodeſst 23. q. 5. quem ad hoc citat Archidiac. in cap. ſsi peccaverit 2. q. 1. docet Bart. in l. ambitioſsa, num. 17. & ſsequentib. D. de decretis ab ord. faciendis, ubi ait, finem
55
priorem eſsſse in intentione, & intellectione, licet ſsit poſsterior in executione, & illud dici finem eſsſse principaliter, ad quod conſsequendum intellectus finaliter tendit, atque adeò
56
fine adepto, non eſsſse multum curandum de medijs, quęquæ requiruntur ad finem, l. 1. §. fin. D. de dot. pręlegataprælegata, iunctâ l. non cogendũcogendum, §. Sabinus, de procurat. & l. hæc ſstipulatio, §. Divus, D. ut legator.
Quam doctrinãdoctrinam ante Bartol. expoſsuit Philoſsoph. lib. 2. Phyſsic. qui citatur in hanc rem à D. Thom. 2. 2. q. 1. art. 1. poſst 3. argumen. & ſsum. in 1. 2. q. 20. art. 1. ad 2. & 1. part. q. 77. art. 3. ad 1. argument. Rodolph. Agricol. lib. 1. invent. dialect. cap. 4. & ſsequitur & exornat Aymon Craveta conſs. 137. n. 14. & conſs. 304. num. 3. Covar. lib. 1. var. cap. 20. Navarr. in cap. novit. notab. 3. | num. 97. de iudicijs, & in tractat. de finibus humanorum actuum, numer. 27. Menchac. lib. 1. controverſs. illuſstr. cap. 28. num. 7. Ioan. Garcia in tractat. de nobilitat. in diviſsione, num. 9. & eruditiſssimè Petr. Fab. in l. nihil dolo 129. §. cùm principalis, & in l. cùm principalis 178. D. de regul. iur. & in lib. 3. Semeſstr. cap. 9. pag. 120. & ſsequenti, ubi allegat inſsignem locum Salvian. lib. 4. de provident. qui Ariſstotelis exemplum de
57
Architecto, finem domus, quam conſstruere parat, ante ipſsius domus conſtructionẽconſtructionem animo concipiente, ita eleganter expreſssit: Et qui domum ædificat, vel fundamentum locat, etſsi necdum habitationem paratam habeat (quam ſscilicet animo præcepit) iam tamen ipſsa, quæ adhuc facere molitur, ſspe futuræ habitationis amplectitur. Propter hanc autem qui parat cætera, ipſsum conſstruendi operis effectum, atque conſsummationem, ut animi effectu, & conſsideratione longè anteà præceperit neceſsſse eſst. Atque ita effectu effectum priorem eſsſse convenit. Quod idem
58
noſstri Reges mente etiam verſsare debuerunt, & ut finem converſsionis Indorum, quem præcipuè intendebant, conſsequerentur, iam inde ab initio ea omnia (ut diximus) penſsare, diſsponere, & ordinare, quæ illos pacatos, dociles, ſsociabiles, & in Fide ſsemel recepta ſsecuros reddere poſsſsent.
Tertiò
59
conſsidero, nullum maius, & magis deſsiderandum bonum in hominibus reperiri poſsſse, quàm Religio, & exacta eius obſservatio, & amplificatio, utpotè in qua præcipuum omniũomnium RerumpublicarũRerumpublicarum, & Imperiorum fulcrum, atque ſstabilimentum cõſiſtatconſiſtat, ut tetigi ſsuprà lib. 1. capite ult. ex numer. 89. & latiſssimè proſsequuntur Ariſstotel. lib. 7. Polit. cap. 8. Cicero lib. 1. de nat. Deorum, Plin. lib. 14. nat. hiſst. Valer. Maxim. lib. 1. & lib. 4. cap. 1. Lactan. Firmian. lib. 3. Divin. inſstit. cap. 10. & de ira cap. 12. & de vera ſsapientia cap. 28. D. Auguſst. lib. 19. de Civit. Dei cap. 24. & epiſst. 48. 50. & 165. lib. 3. epiſstol. 32. lib. 5. epiſst. 63. & lib. 7. epiſst. 5. Iuſstinian. Imp. in epiſst. inter claras, C. de ſsumm. Trinitat. & in proœm. Digeſstorum, Clemens Papa lib. 1. conſst. Apoſst. Conſstantin. Magn. Imp. apud Sozomen. lib. 1. hiſst. Eccleſs. c. 8. Theodoſs.
60
Imp. filijs ſsuis hoc pręceptumpræceptum in agone mortis relinquens apud Nicephor. lib. 13. hiſstor. Eccleſs. cap. 1. & Evagrium lib. 1. cap. 1. idem Imp. Theodoſsius, & Valentinian. in epiſst. ad Dioſscorum, & in epiſst. 17. inter Cyrilli epiſstolas, & melius in Novellis tit. 2. ubi
61
inquiunt: Inter cæteras ſsollicitudines, quas amor publicus pervigili cogitatione nobis indixit, præcipuam Imperatoriæ maieſstatis curam eſsſse perſspicimus, veræ Religionis indaginem, cuius ſsi cultũcultum tenere potuerimus, iter proſsperitatis humanis aperimus inceptis. Et plurimi alij, quos referunt Hieronym. Oſsſsorius lib, 1. & 4. de Reg. inſstit. Simancas lib. 3. de Repub. cap. 8. Petr. Gregor. lib. 2. de Repub. capite 2. & lib. 8. capite 2. ſsect. 1. Cardin. Bellarmin. lib. 1. de Principe Chriſst. cap. 11. Iuſstus Lipſsius lib. 1. & 4. civil. doctrin. cap. 2 & 3. & adverſsus Dialogiſst. cap. 2. & in monitis, & exemp. Polit. lib. 1. capite 2. Hieron. Fracheta lib. 1. de Principe, cap. 3. pag. 24. Balduin. in Prolegom. de iure civil, pag. 75. & ſsequenti, Pat. Ribadeneira de Principe Chriſst. lib. 1. cap. 16. & lib. 2. capite 5. Tiber. Gamba in diſscurſs. Polit. cap. de Religione, pag. 39. Chericus in Coronid. quęſtquæſt. Polit. §. 1. Ioan. Boter. de ratione ſstatus, lib. 2. cap. penult. de Relig. Pat. Lud. Torres lib. 4. Philoſsoph. Moral. Princip. libro 7. capite 2. Thomas Bozius in integris tractat. Imperia pendere à virtutib. & de antiquo, & novo Italiæ ſstatu, quos adverſsus MachiaveelMachiavel. ſscripſsit, Petr. Andr. Canonherius in Aphoriſsm. Polit. Hippocratis, vol. 1. lib. 5. aphori m. 25. pag. 779. & ſseqq. Pat. Fr. Ioan. Marquez. | in Gubernat. Chriſst. lib. 2. capite 34. Doctiſss. Ioan. Baptiſst. Valençuela in monitu contra Venetos, ex numero 178. & noviſssimè in diſscurſs. ſstat. & belli, 2. part. conſsid. 2. ex numer. 89. & conſsid. 9. ex num. 34. & conſsider. 22. per totam, Franciſs. Torreblanca lib. 3. de Magia, cap. 2. & Rutilius Benzon. lib. 3. de ann. Iubil. capite 7. pag. 340. & ſsequenti, qui cum Tertulliano in Apolog. cap. 24. & Div. Auguſst. lib. 5. de Civit. Dei, capit. 15. & 16. pręſumptionempræſumptionem quorundam refert,
62
dicentium, Romanos pro merito Religioſsitatis diligentiſssimæ, in tantum ſsublimitatis elatos, ut Orbem occuparint, & adeò gratos Deos habuiſsſse, ut præter cęteroscæteros floreant, qui illis officium prępræ cęteriscæteris faciant, ſscilicet iſsta merces, Romanis à Dijs pro gratis expenſsa eſst. Quemadmodum èex contrario ſsemper puniti, & perpetuò infelices fuiſsſse videntur, qui Eccleſsiam, & Religionem contemnunt, ur pluribus oſstendit Palac. Rub. de obtent. Navarr. par. 4. §. 6. & Caliſst. Remirez de lege Regia, §. 8. num. 22.
Vnde iure, ac meritò
63
pia, & laudabilis eorum Regum, & Principum cura videri debet, qui pro eâdem vera Religione tuenda & propaganda, totius potentiæ ſuęſuæ nervos intendunt, & armis, ac bellis, ubi ad id opus eſst, infidelium, & Barbarorum regiones, & falſsas Religiones invadunt, ut colligitur ex doctrina Lucæ de Penna ſsuprà numer. 1. relata; qui cauſsas iuſsti belli proponens, hanc quidem primo loco conſstituit, & ex Guillelm. Bened. ibîdem citato, qui ita ſscriptum
64
reliquit: Inter laudabilia omnia Catholicæ Fidei opera, quæ Rex explere debet pro ſsuæ dignitatis, ac totius Religionis Chriſstianorum ſsalute, nullum maius, nullum honorabilius, nullum denique gratius Deo offerri poteſst, quàm barbaras gentes, & Turcarum perfidiam, cæteroſsq́ue populos, qui falſsos ritus, ac Deos colũtcolunt alienos, expugnare, atque in fræna ſsubmittere ſsub Chriſsti Fide, prout talia ſsancta exercitia apud Francos Reges ſsemper floruerunt. Quod idem in noſstris terminis docuit Pet. Malferitus dict. conſsil. 769. num. 15. ubi ait; hoc adeò verum eſsſse, ut Divino veluti teſstimonio confirmatum fuerit. Nam cùm
65
Vrbanus Secundus P. Rom. in Claramontenſsi Conventu orationem habuiſsſset pro bello infidellibus inferendo, audita fuit vox de cœlo: Deus Vult, Deus vult; de qua hiſstoria latiùs agit Anton. Sabellicus Enead. 9. lib, 3. pag. mihi 354. Et conſsentit Tuccius Lucenſs. in annotat. ſsuper Cantic. fol. ult. relatus à Pat. Magiſst. Marquez in Gubernat. Chriſst. lib. 2. capite 26. pag. 322. dum tradit,
66
quòd Reges potentes, potenter Fidem introducere debent. Et Franc. Arias in tractat. de bello, & eius iuſstitia, num. 145. cõcludensconcludens, PręlatorumPrælatorum
67
auctoritate poſsſse fieri bellum, præcipuè pro Fide, vel cõtracontra eos, qui excommunicati pro mortali, parêre nolunt, & pro ſsubditorum ſsuorum iniuria.
Quem referens
68
Ioan. Bapt. ValẽçuelaValençuela in dict. monit. contra Venet. p. 7. numer. 60. pag. 448. ait, ſsimile ei eſsſse, quod Cicero tradit lib. 3. de Repub. dicens: Nullum bellum a civitate optima ſsuſscipitur, niſsi aut pro fide, aut pro ſsalute. In quo tamen animadvertere debuit, Ciceronem ibi non de fide loqui, quatenus idem cum Religione ſsonat, hoc
69
enim ſsenſsu ſsolùm apud Chriſstianos accipitur; ſsed fidem intelligere, initum cum ſsocijs fœdus, cuius obſservatio plurimum
70
Romanis commendabatur, l. conventionum 5. D. de pactis, cum ibi præter alios notatis a Ferdinand. Mendoça libro 2. capite 9. Canano lib. 5. comment. capit. 1. Guiberto Coſstano quæſst. iur. capite 3. RęvardRævard. lib. 4. varior. capite 1. & Vincentio Cabotio lib. 2. diſsputation. cap. 10. & ſsequentib. & in ſspecie advertit D. Auguſst. ita Ciceronem | intelligens lib. 22. de Civit. Dei cap. 6. & Ioſseph. Acoſsta lib. 2. de procur. Ind. ſsalu. cap. 4. pag. 223.
Iuſstus
71
etiam Lipſsius lib. 5. Polit. capite 4. eiuſsdem ſsententiæ fuiſsſse videtur, dum tradit, quòd invaſsio quędamquædam legitima eſst, etiam ſsine iniuria: Vt in Barbaros, & moribus, aut religione prorſsus à nobis abhorrentes, maximè ſsi potentes ij, & aliena ipſsi invaſserunt, aut invadunt.
Pro quibus ego expẽdereexpendere ſsoleo verba Valerij Maximi lib. 4. cap. 1. §. de Lucio Furio, dum
72
de cura extendendæ Religionis antiquorum Romanorum pertractans, ſscribit: Non dubitaverunt ſsacris imperia ſservire, ita ſse rerum humanarum futura regimen exiſstimantia, ſsi Divinæ potentiæ benè, & conſstanter fuiſsſsent famulatæ. Quem loquendi modum ſsequi videtur D. Auguſst. d. lib. 5. de Civit. Dei, capite 24. eos Reges, ut ſsup. diximus, laudans, qui ſsuam poteſstatem ad Dei cultum maximè dilatandum, maieſstati eius famulam faciunt.
Et conducit valdè, notabile
73
illud Mœcenatis prudentiſssimi viri conſsilium ad Octavian. Auguſst. quod refert Dio Caſssius lib. 52. hiſst. Simanc. in Cathol. inſstit. titul. 46. numer. 21. & Petr. Greg. lib. 33. Syntagm. cap. 7. num. 8. & lib. 8. de Repub. cap. 2. num. 14: Deum ſsemper, & ubique cole, ut moribus patrijs eſst receptum, ad eundemq́ue cultum alios compelle. Peregrinarum verò religionum auctores odio, & ſsupplicijs proſsequere.
Et hanc
74
eſsſse veluti certam, & cõmunemcommunem omnium gentium naturam, & conditionem, apertè docêre videtur Marcus Tullius in Orat. pro M. Fonteio, ubi ideò Gallos execratur, quòd ut cæteręcæteræ nationes bella pro religione ſsua non ſsuſscipiebant, dicens: An iſstas nationes (ſscilicet Gallorum) religione iurisiurandi, ac metu Deorum immortalium in teſstimonijs dicendis commoveri arbitramini, quæ tantum à cæterarum gentium more, ac natura diſsſsentiunt, quòd cæteræ pro religionibus ſsuis bella ſsuſscipiunt, iſstæ contra omnium religionem.
Divus quoque
75
Eulogius, expreſsſsiùs adhuc, eiuſsmodi bellio iuſstitiam cõprobatcomprobat, & commendat in memorab. Sanct. lib. 1. ita ſscribens: Magni meriti eſsſse credo, ſsubvertere impios, & Eccleſsiæ hoſstibus contraire bellum parare, in incredulos.
Et Iuſstin. Imp. idem
76
non obſscurè demonſstrat, dum in auth. ut liberti de cęterocætero, §. hoc ſsimiliter, collat. 6. ſscriptum reliquit, ſse deſsiderio augendæ ReipublicęReipublicæ, & pro recta ad Deum religione, & ſsubiectorum pariter libertate in Lybia, & in Heſsperia multa bella ſsuſscepiſsſse.
Eòdem
77
etiam reſspicit nobilis illa Hiſspani noſstri Septem partiti iuris, l. 2. titul. 23. part. part. 2. Scholijs quidem eruditiſssimi viri Gregor. Lopez nobilior reddita, quibus hanc quæſstionem acquiſsitionis Novi Orbis curâ, quâ potuit, maxima pertractavit. Qua in lege Rex noſster Alphonſsus, cùm cauſsas exponere vellet, ob quas beſslum iuſstum, & legitimum fiat, de quibus latè agunt Auctores, quos ſsuprà hoc libro 2. capite 6. numero 51. congeſssi, hanc, de qua agimus, primo loco proponit his verbis: La primera, por acrecentar el pueblo ſsu Fè, è para deſstruir los que la quiſsieren contrallar.
Cui deciſsioni anſsam fortè præbuit auctoritas Div. Gregor. Magn. libro epiſstol. 7. ad Gennadium, quæ refertur à Gratiano in capite ſsi non ex Fidei 49. 23. quæſst. 4. Vbi
78
bella ab eo frequenter geſsta, & Divinis auxilijs proſsperata; multis laudibus ornat, quia non deſsiderio fundendi ſsanguinis agebantur: Sed dilatandæ cauſsa Reipublicæ, in qua Deum coli conſspicimus, quatenus Chriſsti nomen per ſsubditas gentes Fidei prædicatione, circumquaque diſscurrat. Fuit autem,
79
iſste Gennadius | Exarchus AfricęAfricæ anno Domini 591. quem alibi etiam laudat idem Greg. lib. 1. epiſst. 59. indict. 9. dicens: Vos Dei præ oculis indeſsinenter habere timorem, ac ſsectari iuſstitiam ſsubmiſsſsa hoſstium colla teſstantur, & epiſst. 72. quęquæ habetur in cap. ſsicut excellentiam 23. q. 4. & in pluribus alijs epiſstolis, de quibus plenam mentionem facit illuſstr. Cardin. Baron. in Annal. Eccleſs. anno Christi 591. num. 9. 28. & 29. & anno 593. num. 30. & 597. num. 18. & Bernard. Aldrete de antiq. Hiſspan. lib. 4. cap. 25.
Poteſstque in eiuſsdem doctrinæ cõfirmationemconfirmationem expendi celebris
80
text. in cap. diſspar 23. q. 8. iuxta inductionẽinductionem Gregor. Lop. in. dict. l. 2. gloſsſs. magn. col. 4. in princ. Nam cùm ibi Alexand. II. omnibus Epiſscopis Hiſspaniæ reſscribat: Diſsparem eſsſse Saracenorum, & Iudæorum cauſsam: in illos enim, qui Chriſstianos perſsequuntur, & ex urbibus, & proprijs ſsedibus pellunt, iuſstè pugnatur: Hi verò ubique ſservire parati ſsunt. A cõtrariocontrario indicare videtur, quòd ſsi Iudæi, & quilibet alij infideles admoniti, & requiſsiti Christi, & EccleſięEccleſiæ ſsupremum dominium non agnoſscerent, eiq́ue ſservire parati non eſsſsent, iuſstè in eos, ſsicut in Saracenos, bellum indiceretur.
Qvartò, pro eodem titulo cõmuniendocommuniendo multi ex Auctoribus ſsup. relatis perpendunt,
81
Eccleſsiam olim, cum inermis eſsſset, & auxilio Catholicorum Principum diſstituta, inermibus quoq;quoque prædicatoribus uſsam fuiſsſse, qui verbis tantùm, & miraculis, Apoſstolico more, ac modo, Christi Fidem per diverſsas mundi regiones diſſeminarũtdiſſeminarunt. Hiſsce autem poſsterioribus
82
temporibus, cùm iam fines ſsæculorum devenerint, ut inquit D. Paul. 1. Corint. 10. relatus à D. Hieron. in c. quis ignorat 32. q. 4. &
83
Eccleſsia Prædicatores non habeat, qui paris potentiępotentiæ eſsſse poſsſsint in virtutibus, & miraculis cum antiquis Apoſstolis, & Martyribus ob defectum noſstrorum temporum, in quibus corpora, & merita defecerunt ut ait text. in cap. fraternitas 34. diſstinct. & Abb. in cap. Deus qui, de vita & honeſst. cler. habeat autem tum in ſse, tum in plurimis, & pijſssimis Imperatoribus, Regibus & Principibus eius alumnis, plus roboris, & auctoritatis, quàm olim obtinuit, rectè poteſst utrumq;utrumque gladium adverſsus infideles diſstringere, ut Evangelij legem audiant, & recipiant, & ipſsi Romanæ Eccleſsiæ debitum obſsequium exhibeant.
Quo argumento, ex hac temporum diſstinctione deducto, in ſsimili ſspecie uſsus eſst
84
D. Auguſst. in epiſst. 50. ad Bonifacium Comitem, quęquæ habetur apud Gratian. in cap. ſsi Eccleſsia 42. 23. q. 4. docens, Eccleſsiam hodie benê; poſsſse à Principibus Catholicis impetrare, ut eius iura defendant, & impios, atq;atque hæreticos perſequãturperſequantur; & ſstatim ſubdẽsſubdens: Quod autem dicunt, qui contra ſsuas impietates leges iuſstas inſstitui nolunt, non petijſsſse a Regibus terræ Apoſstolos talia: non conſsiderant, aliud fuiſsſse tunc tempus, & omnia ſsuis temporibus agi. Quis enim tunc in Chriſstum crediderat Imperator? qui ei pro pietate contra impietatem leges ferẽdoferendo ſserviret, &c. quem text. omnes huius articuli ſscrupulos tollere affirmat Malferit. dict. conſs. 769. num. 79.
Et ei ſsimilis eſst text. in cap. non invenitur 41. eâd. cauſsâ & quæſst. ubi ipſse D. Auguſst. idem argumentum alijs verbis proſsequitur, & exemplo Nabuchodonoſsoris illuſstrat; in
85
quo utrumque tempus figuratum eſsſse inquit, & quod ſsub Apoſstolis habuit, & quod nunc habet Eccleſsia: Temporibus enim Apoſstolorum, & Martyrum illud implebatur, quod figuratum eſst, quando Rex memoratus pios, & iuſstos cogebat adorare ſsimulacrum, & recuſsantes in flammas mittebat. Nunc autem illud impletur, quod paulò pòſst in eodem Rege figuratum eſst: cùm converſsus ad honorandum verũverum DeũDeum, decrevit in Regno ſsuo, ut quicunque blaſsphemaret Deum Sidrach, Miſsaac, & Abdenago, pœnis debitis ſsubiaceret. Prius | ergo tempus illius Regis ſsignificabat priora tempora Regum infidelium, quos patiebantur Chriſstiani pro impijs. Poſsterius verò tempus eiuſsdem, ſsignificabat tempora poſsteriorum Regum iam fidelium, quos patiũturpatiuntur impij pro Chriſstianis, &c.
Et rurſsus
86
in cap. diſsplicet 38. eâdem cauſs. & q. ad Donatum presbyterum ſscribens, & multis rationibus probans, quòd hæretici ad ſsalutem, etiam inviti, ſsunt trahendi Repetis, inquit, ſsicut audio, quod in Evangelio ſscriptum eſst receſsſsiſsſse a Domino LXX diſscipulos, & arbitrio ſsuæ malæ, atque impiæ diſsceſsionis fuiſsſse permiſsſsos: cæteriſsq́ue duodecim, qui remanſserunt, fuiſsſse reſsponſsum: Numquid & vos vultis ire? Et non attendis, quia tunc primum Eccleſsia novello germine pullulabat, nondumq́ue in illa fuerat completa illa prophetia: Et adorabũtadorabunt eum omnes Reges terræ; omnes gentes ſservient illi; quod utique quanto magis impletur, tanto maiore utitur Eccleſsia poteſstate, ut non ſsolùm invitet, ſsed etiam cogat ad bonũbonum. Hoc tunc Dominus ſsignificare volebat; cui quãvisquamvis haberet magnam poteſstatem: prius tamen elegit commendare humilitatem.
Quam ſsententiam ultra D. Auguſst. probare videtur D. Thom. 2. 2. q. 10. art. 8. & 11. & Gabr. in 4. diſst. 4. q. 2. quos in noſstris terminis refert, & ſsequitur Palacios Rubios de obtent. Regni Navarræ 2. part. §. 8. ad finem, Corduba in quæſstion. lib. 1. q. 57. dub. 5. pag. 503. dum
87
docent, hodie ritus infidelium, & idololatrarum non eſsſse aliqualiter tolerandos: Quia ſsi alicubi, & aliquando eos tolerabat Eccleſsia, ideò eſst, quia tunc non habebat tantum robur ut de facto prævalere poſsſset tantæ multitudini infidelium, ſsine maiori iactura, aut ſscandalo, aut quia habebat ſpẽſpem eos dulcius convertendi ad Fidem per prædicationem eius.
Et ad idem eſst
88
Abulenſs. Matth. 20. q. 96. dicens, quòd diverſsa eſst ratio poteſstatis quoad factum, vel exercitiũexercitium in coërtione corporali per gladium materialem in hæreticos, & infideles tempore Apoſstolorum, à tempore præſsenti. Nam tunc humilitas, & manſsuetudo, & patientia Christi, atque fidelium oſstendenda erat, dum implebatur illud principium Pſsalm. 2: Quare fremuerunt gẽtesgentes, & populi meditati ſsunt inania? & illud Pſsalm. 43. & Roman. 8: Propter te mortificamur tota die, &c. NũcNunc autem non eſst prætermittendum, ut etiam impleatur, quod ſsequitur ibîdẽibîdem: Reges eos in virga ferrea, &c. Pſsalm. 17: Perſsequar inimicos meos, &c.
Pater quoque Franc. Suarez eandẽeandem temporum EccleſięEccleſiæ differentiam agnoſscit in defenſsione fidei contra ſsect. Anglican. lib. 4. cap. 6. ex num. 4. pag. 400.
89
docens, olim Pontifices Romanos, cùm ſsub Ethnicis Imperatoribus conſstituti fuiſsſsent, ſsuâ poteſstate, aut immunitate plenè uſsos non eſsſse, & noviſssimè in tract. de Fide, diſsp. 18. ſsect. 1. num. 10 pag. 285. tradens, aliquo modo infideles hodie coërceri poſsſse, ſsi prædicationi Fidei locum non dederint, hæc verba ſsubnectit:
90
Quod ſsi in principio Eccleſsiæ hic etiam modu coactionis non fuit uſsitatus, non ideò fuit quia non liceret: ſsed quia tunc Eccleſsia non habebat temporales vires ad reſsiſstendum hoſstibus Fidei, voluit etiam Chriſstus Dominus in principio vincere mundum efficacia verbi, & miraculorum, ut potentiam ſuãſuam, & veritatem ſsuæ doctrinæ magis oſstenderet.
Quo etiãetiam ex fonte
91
deſscendere videmus, quod licèt Eccleſsia olim adverſsus hæreticos, apoſstatas, aut ſschiſsmaticos nullis pœnis, aut coërcitionibus corporalibus uteretur, habitâ dumtaxat ratione, quâ potius admonerentur ab errore diſscedere, quàm pro ſscelere punirentur, ut docet D. Auguſst. in d. cap. non invenitur 23. q. 4. in fine, & conſstat ex Concil. Arelatenſs. cap. 23. & Concil. Elibertin. Can. 1. & 3. ubi propter hęchæc delicta lapſsis ſsolùm imponebatur perpetua Sacramentalis cõmunioniscommunionis privatio, ita ut etiam in articulo mortis eis non daretur, quam|vis reſsipiſscerent, iunctis alijs,
92
quæ ad huius pœnæ explicationem, & qualiter deinceps fuerit immutata, doctè congerit Ferdin. Mend. in notis ad idẽidem Concil. Eliber. & noviſssimè Suar. dict. tract. de Fide, diſsp. 21. ſsect. 4. ex num. 3. Poſsteà tamen, ubi eiuſsdem Eccleſsiæ auctoritas, & poteſstas magis aucta, & corroborata fuit, iure optimo potuit, & cœpit, prędictaprædicta crimina capitalibus ſsupplicijs, & ignis, atque flammarum combuſstione compeſscere, & adverſsus eiuſsmodi delinquentes, & eorum bona, poſsſseſssiones, & regna bella movêre, ſsi moniti non reſsipiſscerent, & ad Fidem, & Religionem non redirent, quam prius voluntariè profeſssi fuerãtfuerant, ut conſstar ex toto tit. & de Decret. de hæretic. tota cauſsa 23. & 24. & ex alijs, quęquæ cap. 19. ex num. 45. trademus.
Nimirum,
93
quia, ut ſsup. diximus, omnia ſsuis conveniunt temporibus, & ex eorum diſstinctione ScripturęScripturæ, & iura ipſsa concordari ſsolent, cap. 1. 2. & 3. diſstinct. 29. cap. quod ſscripſsi 35. q 3. cap. ſsi peccaverit 2. q. 1. & pro varietate temporum varia invenitur diſpẽſatiodiſpenſatio conditoris, & ſstatuta mutantur humana, ut pluribus exemplis docemur in cap. recurrat 32. q. 4. cap. 1. & per totum, diſst. 31. cap. fraternitatis, cap. vidua, diſstinct. 34. Clement. 1. de iudicijs, cap. non debet, de conſsang. & affinit. cum alijs traditis à Claudio Prato lib. 3. Gnoſseon, ſsive regul. gen. iuris, tit. 2. cap. 3. & Petr. Gregor. de Repub. lib. 10. cap. 5. num. 10. ubi ſsingulariter inquit: Vnumquodque tempus ſsuos mores adfert, quibus accõmodãdæaccommodandæ sũtsunt leges, ſsicuti aliæ leges in antiquo TeſtamẽtoTeſtamento Divino, aliæ in novo, aliæ priſscæ Romanorum inter rudem populum, aliæ poſsterioribus ſsæculi probatæ reiectis, vel emendatis primis, aliæ, quæ ſsint ſsenibus, quam fuerint iuvenibus, infantibus, & viris. Sic accidit in Rebuspublicis, quibus non eadẽeadem eſst facies, non vigor, non imperium, nec alia plura quæ his viguerunt.
Quintò facit, quòd non ſsolùm ſsan
94
*ctorum Partum auctoritatibus hæc temporum differentia, & poteſstas Eccleſsiæ ad reducendos infideles inſsinuata videtur: verùm & ipſsa quoque fancti EvãgelijEvangelij doctrina. In quo videmus, quòd in prima miſssione Diſscipulorum à Christo, Luc. 10. quamvis dictum ſsit, ut irent ſsine baculo, & pera: poſsteà tamen tempore perſsecutionis, eiuſdẽeiuſdem LucęLucæ 22. dictum eſst eis, ut tollerent ſsacculum, & peram ad proviſsionem victus, & gladium ad defenſsionem, ſsi expediret. Et priùs Matth. 26. & Luc. 10. permiſsſsum eſst Apoſstolis, ut, ſsi eos perſsequerentur, fugerent, ut conſservarentur, ad prædicandũprædicandum gentibus poſst Paſsſsionem Christi . Poſsteà verò Matth. 10. & 24. dictum eſst ipſsis iam factis Epiſscopis, quod tradendi effent ante Reges, & PręſidesPræſides, &c. Et tunc certè non deberent fugere, ſsi inde periculũpericulum Fidei in ovibus imminêret, ſsed ut boni paſstores perſsiſstere, & animam ſuãſuam ponere pro ovibus ſsuis, ut habetur Ioan. 10. Quæ loca in hanc rem conſsiderat Corduba d. lib. 1. quęſtionquæſtion. q. 57. dub. 5. pag. 503. verſs. Ad quod etiam.
Sed longè commodior, atque expreſssior eſst locus
95
alter D. LucęLucæ cap. 14. ubi ſsub parabola illa Patris familias ad magnam cœnam ſsuam multos convivas convocari iubentis, mirabiliter triplex legatio Dei ad homines deſstinata videtur, ut ad Evangelij veritatem amplectendam adducerentur. Quatenus primò ſservis ſsuis dumtaxat mandavit, ut convivas vocarent. Secundò, ut eos introducerent. Tertiò, ut venire tardantes, & recuſsantes, intrare compellerent. Hoc enim ſsignificant illa verba: Compelle eos intrare, quęquæ abſsque dubio de compulſsione intrandi ad Eccleſsiam omnes S. Doctores accipiunt, ut conſstat ex D. Gregor. homil. 39. in Evang. Chryſsoſst. hom. 14. in Luc. & ex alijs citatis à Franc. Luca, & Ioan. Maldonat. ibîdem, & P. Franc. Suar. d. diſsp. 18. ſsect. 3. num. 1. Et ante omnes luculenter, & multũmultum in noſstræ | quæſstionis terminis expoſsuit D. Aug. in epiſst. 204. ad Donatum Presbyterum, quæ refertur in. d.
96
cap. diſsplicet 23. q. 4. ſsic inquiens: Hoc & in illa convivij ſsimilitudine ſsatis evidenter oſstendit, ubi miſsit ad invitatos, & venire noluerũtnoluerunt; & ait ſservo: Exi in plateas, & vicos civitatis, & pauperes, ac debiles, cæcos, & claudos introduc huc. Et ait ſservus Domino: Factum eſst, ut imperaſsti, & adhuc locus eſst. Et ait Dominus ſservo: Exi in vias & ſsepes, & cõpellecompelle intrare, ut impleatur domus mea. Vide nunc, quemadmodum de his, qui prius venerunt, dictum eſst: Introduc eos: nunc dictum eſst: Compelle. Ita ſsignificata ſsunt Eccleſsiæ primordia adhuc creſscentis, ut eſsſsent vires etiam compellendi: idem rurſsus expendit ipſse D. Auguſst. epiſstol. 50. ad Bonifac. relatus in cap. 1. 23. quæſst. 6. hæc in verba prorumpens: Vnde & ipſse Dominus ad magnam cœnam ſsuam prius adduci iubet convivas poſsteà cogi. Nam cùm ei ſservi ſsui reſspondiſsſsent: Domine, factum eſst, quod iuſsſsiſsti, & adhuc locus eſst. Exite, inquit, in vias, & ſsepes, & quoſscunque inveneritis, cogite intrare. In illis ergo, qui primò leniter adducti ſsunt, completa eſst prior obedientia in iſstis autem, qui coguntur, inobedientia coërcetur.
Eandem
97
prædicti loci expoſsitionem facit, & ſspecificè ad ipſsos Indos, de quibus tractamus, accommodat Thom. Boz. Eugub. de ſsignis Eccleſs. Dei, lib. 4. cap. 7. 8. & 9. quem tranſscribit Fr. Thom. à Ieſsu de procur. omn. gent. ſsal. lib. 4. part. 1. cap. 1. pag. 122. & ſsequitur Fr. Ioan. à Torquemada in Monarch. Ind. lib. 16. cap. 4. Nam ad primam legationem pertinêre, inquit, homines divites, qui in ſsuis ſsedibus, & medijs civitatibus habitabant, & ut ſsubiungit D. Matth. cap. 22. eandem parabolam referens, nuntios contemnebant, & occidebant, quales olim Romani fuerunt, dum Imperium eorum florebat, in quo tot Martyrum millia trucidata ſsunt: & hos tantùm vocandos eſsſse, Evangeliſsta teſstatur. Ad ſecũdamſecundam verò ſspectant inopes, cæci, claudi, debiles, qui habitant in plateis, & vicis civitatum, quales fuiſsſse, inquit, Paganos & Gentes in Romani Imperij confinibus, quaſsi in ſsuburbibus, plateis, & vicis apertis degentes, qui non ſsolùm vocari, verùmetiam ad convivium adduci iuſssi ſsunt. Ad tertiam denique
98
legationem referendos eſsſse conſstituit populos maximè omnium barbaros, & efferos, qui ad Christvm cultumq́ue Divinum non ſsolùm vocati ſsunt, & beneficijs adducti, ſsed quibuſsdam etiam licitis modis veluti cõpulſicompulſi, & coacti. Quales fuiſsſse videmus hos barbaros, rudes, & incultos Indorum populos, in ſsylvis, & horridis locis habitantes, apud quos Evangelicæ prædicationis munus abſsque vi aliqua, & humanis præſsidijs exerceri non potuit.
Invenio quoque
99
eruditiſssimum Mag. Fr. Lud. Legionenſs. Auguſstinian. ſacręſacræ Scripturæ apud Salmanticenſses olim profeſsſsorem Primarium, melius adhuc & expreſssiùs in ſsavorem prædictæ opinionis eandem parabolam explicuiſsſse. Nam in cõmentarijscommentarijs ad Abdiam cap. ult. pag. 661. omnẽomnem curſsum divulgationis Evangelij in illa comprehendi docet, & tres eſsſse vocationes, ſsive tria hominum genera, qui ad nuptiale illud convivium invitati, atq;atque vocati ſsunt. Primò enim inquit, vocati dicũturdicuntur ij, quibus iam anteà per ſservos ſsuos triclinij magiſster fore ut, vocarentur, prædixerat. Quâ vocatione IudęosIudæos intelligi tradit. SecũdoSecundo loco ij vocati ſsunt, & in triclinium introducti, quos per urbis vias, atque plateas vagos atque palantes ijdem ſservi invenerunt; quod de Romanis, & alijs Romano Imperio ſsubditis GẽtibusGentibus accipiendum notat. Tertio, & ultimo loco, non vocati modò, ſsed
100
ut in triclinium etiam ingrederentur, coacti ſsunt ij qui extra urbem per agros vagabantur, quiq́ue ruri vitam degebant. Quo, inquit, declaravit Christvs, futurũfuturum, | ut ultimo mundi tempore, quidam extra Orbem Romanum egreſssi, progreſssiq́ue ultra notas, & ſsemper pro ultimis habitatas mundi metas, alium Orbem invenirent, agreſstibus cultum, & planè feris hominibus. Quos ipſsi homines, partim vi, partim doctrinâ ingredi in Eccleſsiam facerent, & à feritate, & immanitate, cultuq́ue idolorum vaniſssimo, ad manſsuetudinem paulatim, & ad vitæ magis humanum cultum emollirent, denique efficerent huius ut convivij cœleſstis participes eſsſse vellent, prout his poſstremis temporibus in iſstorum Occidentalium Indorum ad Christvm converſsione contigiſsſse videmus: in qua, vis quædam eſst adhibita, non enim Evangelium illis annuntiatũannuntiatum eſst, ut olim annuntiabatur, per inermes homines, ſsed armati, aut certè ij, quibus armati pręſidiopræſidio erant, pietatis doctrinam ipſsis tradiderunt.
Hactenus Legionenſsis, qui rurſsus eandem alicuius violentiæ neceſssitatem in hac converſsione cognoſscit, in comment. ſsuper Cantic. cap. 8. pag. 435. in differentia illarum duarum ſsororum, quęquæ ibi proponitur, de qua Ego etiam aliqua dixi ſsup. lib. 1. capit. 15. num 39. & idẽidem probat Acoſsta de procur. Ind. ſsalut. lib. 3. capit. 13. pag. 329. docens, quòd hi barbari, quia impetu magis, quàm iudicio ferũturferuntur, ſseveritate quadam ſsalutari in Eccleſsiam intrare compellendi ſsunt.
Quibus auctoritatibus congruentiſssimè & urgentiſssimè addere poſsſsumus aliam,
101
ex Divi Pauli exemplo petitam, qui, ut habetur Act. 9. cùm Eccleſsiam Dei perſsequeretur, in itinere excęcatusexcæcatus, tremens, atque ſstupens, dixit: Domine, quid me vis facere? & ad Deum converti coactus eſst. Vnde rectè argumentatur D. Auguſstin.
102
in dict. capite quis nos 23. quęſtquæſt. 4. & in dict. cap. ſschiſsmatici 1. 23. q. 6. quòd cùm legamus à Christo Paulum eſsſse coactum, benè poteſst, & debet Eccleſsia malos, & infideles ſsub hac imitatione Domini ſsui ad bonum, & Fidem adigere. Et quod mirandum eſst; quomodo ille, qui pœnâ corporis ad Evangelium coactus intravit, plus illis omnibus, qui ſsolo verbo vocati ſsunt, in Evangelio laboravit. Et quem maiot timor compulit ad charitatem, eius perfecta charitas foras miſsit timorem.
Eandem argumentationem urget idem Auguſst. dict. capit. diſsplicer 24. quęſtquæſt. 3. docens, quòd etſsi homines liberum arbitrium habeant, non tamen ideò malæ ſuęſuæ voluntati impunê, & crudeliter permittendi ſsunt; ſsed ubi poteſstas datur, & à malo prohibendi, & ad bonum cogendi: Quare enim Paulus non eſst permiſsſsus uti peſsſsima voluntate, qua perſsequebatur Eccleſsiam; ſsed proſstratus eſst, ut excæcaretur: excæcatus, ut mutaretur: mutatus, ut mitteretur: miſsſsus, ut qualia fecerat in errore, talia pro veritate pateretur. Et hoc etiam ſsequitur D. Gregor. homil. 16. ſsup. dict. cap. 14. D. LucęLucæ: Compelle eos intrare
Sextò, & ultimò, in favorem eiuſsdem tituli & ſsententiæ cõſideroconſidero, quòd etſsi coactione abſsolutâ, & præciſsâ nullus ad Fidem recipiendam compelli poſssit, ut infrà dicemus,
103
non ideò tamen improbanda videtur illa receptio Fidei, quæ tandem voluntariè ſsuſscipitur, quamvis metus, & timor belli præcedentis, aut imminentis, vel quælibet alia vis indirecta, & cauſsativa ei forſsitan occaſsionem prębueritpræbuerit, ut notanter inſsinuat D. Auguſstin. in epiſstol. 48. ad Vincent. relatus in
104
cap. vides 23. quęſtquæſt. 6. ubi concludit, eiuſsmodi coactiones licitas eſsſse, & interdum efficere, ut quis timendo, quod non vult pati, vel relinquat impedientem animoſsitatem, vel ignoratam agnoſscat veritatem: ut timens, vel reſspuat falſsum, de quo contendebat, vel quærat verum, quod neſsciebat, & volens iam teneat, quod nolebat.
Idem docet in epiſst. 167. ad FeſtũFeſtum, quæ refertur in cap. quid faciet 23. q. 4. docens, Eccleſsiam, quæ ſsalutem omnium maternâ charitate conquirit, tanquam inter phreneticos, & lethargicos æſstuans, medicinali ſsemper ſseveritate curare, ut mali, quamvis inviti, ad bonum cogantur; quia licèt illis, quamdiu ęgriægri ſsunt, medicina moleſsta ſsit, poſsteà tamen ſsanati gratulantur.
Et melius in epiſst. 48. ubi prędictosprædictos terrores probat, ſsi ad melioris diſsciplinæ viam aperiendam dirigantur, ſsic inquiens: Si terrerentur, & non docerentur, improba quaſsi dominatio videretur: & rurſsus ſsi docerentur, & non terrerentur, vetuſstate conſsuetudinis obdurarentur, & ad capeſsſsendam viam ſsalutis priùs moverentur.
Quibus ſsimilis eſst text. in dict. cap. diſsplicet, cap. quis nos, cap. non invenitur 23. quæſst. 4. & cap. Schiſsmatici 23. quæſst. 6. in quorum ſspecie reſsolvit Archidiac. ibîdem, Ioan. Andr. in cap. 2. de hęrethæret. in 6. & Marquard. dict. tractat. de infidel. cap. 14. num. 1. pag. 57. vim talem non eſsſse vitio vertendam, quia
105
ex eo quòd multoties agitur ſsecundùm rationem, etiam contra nolentes, imprimitur forma rationis in vi appetitiva, quęquæ impreſssio nihil aliud eſst, quàm virtus moralis. Et ad eam reſspiciens D. Gregor. Magn. lib. 3. epiſstol. 26. ad Ianuar. Epiſscop. Caralitan. quęquæ habetur in
106
cap. iam verò 23. quæſst. 6. docet, homines ruſsticos, & ignaros, qui tantæ perfidiæ, & obſstinationis ſsunt, ut ad Deum minimè venire conſsentiant, tanto penſsionis onere gravandos eſsſse, ut ipſsa exactionis ſsuæ pœna compellantur ad rectitudinem feſstinare. Et lib. 4. epiſstol. 6. inquit,
107
ex tali coactione magnum cõmodumcommodum ſsperari poſsſse. Nam, licèt fortaſsſse illi, qui coguntur, minus fideliter, aut fictè convertantur: eorum ſsucceſsſsores, qui multo plures erunt, faciliùs credant, & multi parvuli innocentes per Baptiſsmum ſsalvabuntur. Quod etiam conſsiderat Ioſseph. Acoſsta de procur. Ind. ſsal. lib. 1. cap. & Pat. Suar. dict. tract. de Fide, diſsp. 18. ſsect. 3. n. 1. & 3. in fine.
Neque deficiunt exemple, quibus hoc ſsatis commodè comprobetur. Nam de
108
Conſstantino Cæfare, Theodoſsio Magno, & alijs Romanis Imperatoribus legimus, plurima bella adverſsus Paganos, hęreticoshæreticos, apoſstatas, IudęosIudæos, Cœlicolas, & alios infideles ſsuſscepiſsſse, ut Romanum Imperium a perverſsis erroribus, & idolorum cultibus liberarẽtliberarent, & Domino noſstro Iesv Christo, eiuſsq́ue ſsanctæ & Apoſstolicæ Fidei, omnes ſsub eo degẽtesdegentes adijcerent. QuęQuæ bella plenè commemorat hiſst. Eccleſs. lib. 10. ex cap. 9. & Illuſstr. Cardin. Baron. in Annal. Eccleſs. ann. Christi 326. & ſseq.
Et ſsimiliter ijdem Imperatores plures leges tulerunt, ut prędictiprædicti errores ceſsſsarent, & ſsubditi ſsui, pœnis, & præmijs propoſsitis, ore, atque humero uno, Dei veri veram, & puram Religionem, piè purè, & verè, ut oportebat, ubique profiterentur. De quibus legibus agitur in titulis C. de ſsum. Trinit. & Fide Cathol. de HęreticisHæreticis, & Manichæis, & Samaritis: de Apoſstatis, de Iudæis & Cœlicolis, de Paganis, & ſsacrificijs, & templis: & in l. 2. 4. 6. & 7. eodem tit. de Paganis in C. Theodoſsian. Quas
109
leges eximiè laudat, & extollit D. Auguſst. in dict. cap. non invenitur, verſs. Quis noſstrum, & in cap. ad Fidem 23. q. 5. & in dict. cap. vides 23. q. 6. ibi: Ad unitatem Catholicam timore legum ImperialiũImperialium converſsa eſst, D. Ambroſs. epiſst. 30. & Ioan. Azor. 1. tom. inſstitut. Moral. lib. 8. cap. 24. q. 5.
Et in cap. hortatu 23. q. 8. legimus, hortatu, & precibus Adriani Romanæ urbis Epiſscopi, Carolum
110
MagnũMagnum Francorum Regem, bellum contra LõgobardosLongobardos ſsuſscepiſsſse, ut eorum impietates, & idololatrias cohiberet; cuius text. meminit D. Thom. in 2. 2. q. 40. | art. 2. verſsic. Tertiò præterea. Eâdẽq́ueEâdemq́ue de cauſsa Saxones etiam debellavit, ut tradit Marquard. dict. cap. 14. verſs. Non obſstat, & Eguinar. Paul. Æmilius, Aimoinus, Gaguinus, & Maſsſsonius in eius vita.
Hinc
111
& Iuſstinianus Imperator, ut Paulus Diaconus in eius vita recẽſetrecenſet, tertio ſsui Imperij anno legem tulit, quâ ex ſuęſuæ ditionis terris Paganos, & hęreticoshæreticos excluſsit, datis inducijs triũtrium menſsium, ut ſsi vellent, ad Christvm converterentur.
Siſsebutus
112
quoque Hiſspaniæ Rex anno Domini circiter 616. IudęosIudæos omnes in Hiſspania degentes, ad ſuſcipiẽdumſuſcipiendum Baptiſsmum, ſsub graviſssimarum pœnarum interminatione, coëgit, eaq́ue re nonaginta millia hominum averſsa à peſstifera illa ſsecta referuntur, ut conſstat ex Concil. Tolet. 4. cap. 56. relato in cap. de. Iudæis 45. diſstinct. & in cap. maiores, verſs. Item quæritur, de Baptiſsmo: ubi tamen nihilominus Rex idem Religioſsiſssimus appellatur.
Cuius actionem imitati Dagobertus, Philippus Pulcher, & alij Galliæ, & Angliæ Reges, & Sabaudiæ, & Mediolani Duces, idem in ſsuis Regnis, & dominijs iuſsſserunt, ut ſscribunt Iacob. Meyerus hiſstor. Oland. lib. 1. Camillus Borrell. de pręſtanpræſtan. Reg. Cathol. cap. 69. num. 43. Iuſstus Lipſsius in lib. de una Relig. adverſsus Dialogiſst. verſsic. Divinum illud, Guillerm. Bened. in capit. Raynuntius, de teſstam. verbo, Duas habens filias, numer. 97. Maiol. in colloq. de perſsid. Iud. pag. 33. & 60. Vincentius in ſspeculo hiſstoriali, lib. 2. capite 25. Ab exea in repetit. capit. CanonũCanonum ſstatuta, de conſstit. num. 254. & ſsequenti, Carol. Tapia in 1. lib. iur. Regni ſsup. prag. 2. de Iudæis, numer. 1. & ſsequent. Stephan. Gratian. qui de his, & alijs IudęorumIudæorum ex varij provincijs expulſsionibus agit in 4. parte, diſscept. forenſs. cap. 658. & alij, quos citabimus infrà cap. 18. num. 51. & noviſssimè Anton. Mornacius in notis ad leg. 4. D. de ferijs, & ad l. 33. C. de Epiſscop. & Cler. pag. 94. & Fr. Iacob. Bleda in hiſstor. Mauror. lib. 1. capite 12.
Quod non eſst mirandum à Chriſstianis Principibus factum,
113
cùm de Tiberio Cæſsare memoret Tacitus lib. 2. Annal. eoſsdem Iudæos Vrbe Româ expuliſsſse, illorumq́ue ſsacrificia interdixiſsſse.
Sed hæc tamen cura, Hiſspanorum Regum magis propria fuiſsſse
114
videtur, cùm ſsub ipſsis regnãdiregnandi auſspicijs, hac de re Sacramentum præſstarent, ut patet ex CõcilConcil. Tole. 6. cap. 3. cui S. Eugenius Toletan. Archiepiſscopus præfuit, ubi hoc ita conſstitutum reperitur: Inſspiramine ſsummi Dei, excellentiſsſsimus, & Chriſstianiſssimus Princeps, ardore Fidei inflammatus, cum Regni ſsui Sacerdotibus, prævaricationes, & ſsuperſstitiones Iudæroum eradicare voluit funditus, nec ſsivit degere in Regno ſsuo eum, qui non ſsit CotholicusCatholicus: & ut quiſsquis ſsuccedentium temporum Regni ſsortitus fuerit apicem, non antè conſscendat Regiam ſsedem, quàm inter reliqua conditionum SacramẽtaSacramenta pollicitus fuerit, nullum non Catholicum in Regno ſsuo ſse permiſsſsurum. Cuius
115
Canonis, cum ſsumma eius laude, & commẽdationecommendatione meminerunt Albertin. in rubr. de hæret. in 6. q. 3. n. 6. & ſseq. Lucius Martin. Sicul. de reb. Hiſspan. lib. 19. Simanc. in Cathol. inſstit. tit. 35. num. 9. Azor. d. cap. 24. q. 4. & Illuſstr. Garſsias à Loaiſsa in notis eruditiſssimis, quas ad hiſspaniæ Concilia vulgavit, Bleda in d. hiſst. Mauror. lib. 8. cap. 2. pag. 873. & noviſssimè atque elegantiſssimè Pet. Fern. Navarrete in diſscurſs. Politicis, cap. 7. Et cùm illius implemẽtumimplementum lapſsu, & malitiâ temporum obliterari cœpiſsſset, tandem renovatum fuit per celebratiſssimum illud
116
edictum RegũRegum Catholicorum Ferdinandi, & Eliſsabeth; qui ut habetur in l. 2. 3. & 4. tit. 2. lib. 8. Recopil. plus quàm octoginta IudęorumIudæorum, & Maurorum millia èex toto ſsuo Regno intra quadrimeſstre exulare | iuſsſserunt, quia Baptiſsmi optionem ſsibi oblatam recipere recuſsarunt, & ut Emanuel LuſitanięLuſitaniæ Rex, eorum gener, idem faceret, obtinuerunt. Quod factum referunt, & tanquam pientiſſimũpientiſſimum laudant plurimi Auctores, quos infrà cap. 18. num. 51. reperies, Picus Mirandulan. lib. 5. adverſsus Aſstronom. Valera, Nebriſsſsenſs. Tarapha, Mariana, & alij in vita Regum Cathol. Zurita ibîdem lib. 1. cap. 6. idem Zurita lib. 2. Annal. cap. 2. anno 1492. Albertin. & Simancas ubi ſsuprà, numer. 8. Illeſscas in hiſstor. Pontif. 2. parte, lib. 6. cap. 20. §. 2. & plurimi alij congeſsti per Cenedum in collectan. 15. ad Decretal. numer. 2. Didac. Valdes de Dignit. Reg. Hiſspan. capite 19. numer. 68. fol. 171. eruditiſss. Dom. Greg. Lopez Madera in Monarchia Hiſspa. cap. 6. fol. 41. Simon Maiol. in colloq. de perfidia IudęorumIudæorum, pag. mihi 188. Pat. Gordonus in Chronograph. ann 1492. pag. 441. Fr. Ioan. à Ponte in conven. utriuſsque Monarch. lib. 1. cap. 8. pag. 47. & 50. & lib. 3. cap. 3. pag. 21. & 22. Fr. Iacob. Bleda in hiſstor. Mauror. lib. 5. cap. 27. Pet. Aznar. in hiſstor. expulſs. Moriſsc. 2. part. cap. 5. & 6. Bernard. de Aldrete de antiq. Hiſspan. lib. 3. cap. 28. pag. 464. & Camillus Borrell. dict. capit. 69. per totum, & præcipuè num. 44. & Petr. Ferdin. Navarrete dict. diſscurſs. 2. ubi referunt
117
Baiacetem Turcarum Imperatorem, IudęosIudæos à Regibus Catholicis, & Emanuele expulſsos, in ſsuo Imperio alacriter recepiſsſse, & barbaro ingenio ſsuo, præclarum illud facinus ſsuccenſsentem, eorum ſstoliditatem, ſsive imprudentiam mirari dixiſsſse, quòd ſse tantis viribus voluntariè privaverint. Quod longè magis mirari potuiſsſset in noviſssima Maurorum expulſsione anni 1610. de qua infrà cap. 19. num. 92. ſsermonem habebimus. (? §? )
Loading...