CAPVT V. De initio, & progreſsſsu detectionis Novi Orbis, & ijs, qui in hoc magis meruiſsſse videntur.

SVMMARIVM Captitis V.

  • 1 Hiſspani Duces, qui Novum Orbem detexerunt, laude digniſsſsimi ſsunt.
  • 2 Ioan. Bapt. Ramuſsius notatur.
  • 3 Memoria eorum, qui pro Repub. præclarum aliquod facinus geſsſserunt, ſsemper commendari debet, & quare? Occultator alienæ laudis furi par eſst, ibid.
  • 4 Columbi prima laus in detectione Novi Orbis, & eius patria & mores.
  • 5 Columbus quibus argumetis ductus fuerit ad detegendum Novum Orbem.
  • 6 Columbus à quodam hoſspite naufragiũnaufragium paſsſso Novi Orbis notitiam accepiſsſse dicitur.
  • 7 Hoſspes, qui Columbo Novi Orbis notitiam dedit, cuius nationis fuerit?
  • 8 Navigationes admirãdæadmirandæ fortuitò factæ.
  • 9 Ptolemæus Aegypti Rex qualiter ab Indo naufrago navigationem Indiæ Orientalis edoctus fuerit?
  • 10 Eudoxij Gnidij ingens navigatio.
  • 11 Trapobanæ inſsulæ certior notitia quando & qualiter à Romanis habita?
  • 12 Navis ex India vi ventorum in Germaniæ portum delata.
  • 13 Indi ſseptem Occidentales in portatili cymba tempeſstate in Galliam delati, & eorum deſscriptio.
  • 14 Columbus qualiter Angliæ, Luſsitaniæ & Caſstellæ Reges adierit pro detectione Novi Orbis.
  • 15 Columbus tandem à Regibus Catholicis ad Orbem Novum inquirendũinquirendum mandatur, & de eius claſsſsi & commeatu.
  • 16 Novi Orbis ingens, & quæſstuoſsa detectio ex parvis initijs proceſsſsit.
  • 17 Indiæ Occidentales Hiſspaniæ Regibus utiliſsſsimæ.
  • 18 Initia rerum magnarum ſsolent eſsſse minima.
  • 19 Columbi prima navigatio, & eius labores, & effectus.
  • 20 Columbus plures inſsulas detegit, & pro Hiſspaniæ Regibus earum poſsſseſssionem apprehendit.
  • 21 Columbus cum primitijs inſularũinſularum, quas detexit, ad Reges Catholicos redijt.
  • 22 Columbus à Regibus Catholicis honoratur, & remuneratur.
  • 23 Admirali, ſsive Almirantis dignitas quæ? & de vocis etymologia.
  • 24 Columbus repetit navigationem in Indiam, & plures alias inſsulas detegit, & eius obitus.
  • 25 Columbi hiſstoria de ovo apud convivas.
  • 26 Navigationes in Novum Orbem repetuntur.
  • 27 Blaſschi Nonij de Balboa laudes, & hiſstoria.
  • 28 Mare del Sur primus noſstrorum dete|texit, & conſspexit Balboa, & iter ad illud aperuit.
  • 29 Ferdinandi Corteſsij laudes, & qualiter Novæ Hiſspaniæ Regna detexit, & ſsubegit.
  • 30 Ferdinandi Corteſsij præclarum facinus in navibus perforandis.
  • 31 Naves, qui duces perforaverint, aut incẽderintincenderint, & qui equos, aut ſscalas ademerint, ut milites animoſsius pugnarent.
  • 32 FerdinãdiFerdinandi Corteſsij patria, & qualiter ſsortitus, & expertus fuit patrociniũpatrocinium D. Pet.
  • 33 Ferdinandus Corteſsius natus fuit eodem anno, quo Mart. Lutherus.
  • 34 Ferdinandi Corteſsij honores, præmia, & obitus.
  • 35 Ferdinandi Magallani laudes, & hiſstoria in detegendo freto magallanico.
  • 36 Magallanicum fretum quando, & quomodo detectum?
  • 37 Magallanus quid fecerit in inſsula Zebu, & qualiter occiſsus?
  • 38 Magallani ſsocij ad Moluccas perveniũtperveniunt, & diverſso itinere in HiſpaniãHiſpaniam redeunt.
  • 39 Ioannis Sebaſstiani à Cano, & ſsociorum reditus in Hiſspaniam cum nave Victoria poſst univerſsum Orbem circũdatumcircumdatum.
  • 40 Diem unum Calendarij cur amiſserint nautæ navis Victoriæ?
  • 41 Ioan. Sebaſstiano à Cano honores, & inſsignia à Cæſsare conceduntur.
  • 42 Navis Victoriæ laudes, & memoria.
  • 43 FrãciſciFranciſci Pizarro laudes & hiſstoria in detectione & ſsubactione Regni Peruani.
  • 44 Milites tredecim qui cum Pizarro mãſeruntmanſerunt in inſsula Gorgona privilegijs honeſstantur.
  • 45 Atahualpa, ſsive Atabaliba Tyrannus Peru bello capitur, & temerè occiditur.
  • 46 Præda capti Atahualpæ quanta fuerit, & inter quos diſstributa?
  • 47 Auctores plurimi referantur, qui ex profeſsſso, vel etiam obiter agunt de hiſstoria Indiarum Occidentalium.
  • 48 Americæ hiſstoriæ libri, novem voluminibus comprehenſsi, & ab hæreticis publicati, cum cautione legendi ſsunt.
  • 49 Gundiſs. Fernandez de Oviedo hiſstoria Indiarum Occidentalium laudatur.
IN huius Novi Orbis indagatione, & acquiſsitione adeò enituit HiſpanęHiſpanæ gẽtisgentis induſstria, virtus, atque cõſtantiaconſtantia, ut Græci Herculis facinora, & labores ſsuperaſsſse à multis meritò indicetur. Quapropter
1
neceſſariũneceſſarium eſsſse arbitror, aliqua ex plurimis, quæ ſseſse hac in parte dicẽdadicenda offerebant, breviter delibare, & noſstris quoque, licèt obſscuris, monumentis, eorum Ducum nomina, & præclara geſsta, in MemorięMemoriæ templo conſsignare, qui in re ita utili, pariter atque ardua, magis excelluiſsſse comperiuntur. Nec enim ſscio,
2
quid, præter noſstrorum invidiam, movêre potuerit Ioan. Bapt. Ramuſsium, dum in proœm. 3. vol. ſsuarum navigationum Hiſspanos auctores irridet, quòd libris ſsuis illorum nomina, & patriam ſsedulò inquirere, & commendare ſstuduerint.
Semper
3
quippè iuſstum, & rationi conſsentaneum viſsum eſst, ut benè gerentibus laudis tribuatur aſsſsenſsus, & ut glorioſsa ſsit, & diuturna apud omnes eorũeorum memoria, qui pro Republica præclarũpræclarum aliquod ſsacinus exhibuerint, ut & ipſsi audaciores in poſsterum fiãtfiant, & alij eorũeorum exẽplisexemplis permoveantur, ut tradit Ariſst. lib. 3. Ethic. cap. 6. & lib. 2. Polit. cap. 6. elegãtereleganter Cicer. in orat. pro Milo. & pro Arch. Poët. Theodoſs. Imp. in 1. & virtutum, C. de ſstat. & imagin. Iuſstinian. in §. 1. inſstit. de excuſsat. tut. Caſssiodor. lib. 1. epiſs. 13. D. Gregor. lib. 22. Moral. cap. 7. & D. Baſsil. homil. in Gordia. Marty. ubi ſsic inquit: Sicut enim aromata tunc maximè ſspirant, cùm vel confricantur, vel conteruntur, ſsic virtutum opera tunc maximè movent, cùm laudantis oratione explicantur, ſsicut etiam oves Iacob intuentes virgas maculoſsas, & varias, ſsimiles agnos parie|bant: ſsic iuxta exempla, quæ cernimus, ſsive bona, ſsive mata volunt as hominis operatur.
IdẽIdem quoq;quoque Cicero Philip. 14. nos pręclarèpræclarè cum his agere tradit: QuorũQuorum virtutẽvirtutem, nec oblivione eorũeorum, qui ſsunt, nec reticẽtiãreticentiam poſterorũpoſterorum ſsepeliri patimur. Et Plat. in lib. de legib. multũmultum laudat TyrtęũTyrtæum PoëtãPoëtam, quòd ſsuis carminibus viros bello præſstantes extulerit: O divine, inquit, Poëta Tyrtæe, ſapiẽsſapiens certè ac bonus nobis eſsſse videris, quiæ excellẽtibusexcellentibus eos extuliſsti laudibus, qui in bello excelluerũtexcelluerunt. Cui cõvenitconvenit doctrina laſs. in fin. tit. inſst. de actio. ubi occultatorẽoccultatorem alienæ laudis, furi parem eſsſse dicit, per tex. in l. hæreditatũhæreditatum in fin. D. ad leg. Falc. & Plin. Iun. epiſs. 8. lib. 5. ubi ſsic ait: Mihi pulchrum in primis videtur, non pati occidere, quibus æternitas debeatur; aliorumq́ue famam cum ſsua extendere.
Prima
4
igitur tantæ detectionis laus omnium conſsenſsu Chriſstophoro Colono, ſsive, ut alij vocant, Columbo, debetur. Hic natione Ligur, ſsive GenuẽſisGenuenſis ex vico Nervij, non magnæ fortunæ, ſsed acris ingenij fuit, reiq́;reiq́ue nauticæ peritiſssimus, & Coſsmographus ſsolertiſsſsimus, & in LuſitaniãLuſitaniam profectus, ut tabulis nauticis cõficiendisconficiendis, & emendandis quæſtũquæſtum faceret, uxore ex inſsula Madera ductâ, eò cõmigraveratcommigraverat.
5
Ibi, ut plures exiſtimãtexiſtimant, ex Aſstronomica diſscipliana, & nonhullis veterũveterum monumentis, alijſsq́ue argumẽtisargumentis, quęquæ variè varij auctores pro ſsuo captu confingunt, & præcipuè Ant. Herrer. in hiſst. gen. Ind. decad. 1. lib. 1. c. 2. & 3. ſecũſecum cogitare, & tãdemtandem ſstatuere cœpit, ultra noti Orbis terminos magna terrarũterrarum ſspatia, quemadmodũquemadmodum in OriẽtemOrientem, ita etiam in Occidentem Patêre.
Alij verò
6
tradũttradunt in hãchanc notitiam, & ſpẽſpem cuiuſdãcuiuſdam hoſspitis ſsui relationibus motũmotum, qui naufragiũnaufragium in Oceano AtlãticoAtlantico faciẽsfaciens, vi tẽpeſtatistempeſtatis ad terrãterram, nullis anteà Coſsmographis cognitam, reiectus fuit; quam cùm diligenter delineaſsſset, vix tandem ad Maderam appulit, & in domo, & manibus Columbi moriens, ei rẽrem omnẽomnem in hoſspitij mercedem aperuit. Cui traditioni multũmultum noviſssimè defert Torniel. in Annal. ſsacr. to. 1. ann. mũdimundi 1931. n. 48. etſsi in ColũbiColumbi fraudẽfraudem, & ut eum ſsuâ gloriâ privarẽtprivarent, ab Hiſspanis cõſictamconſictam eſsſse, imprudenter affirmet Hiero. Benzo. lib. 1. hiſstor. Novi Orb. cap. 5.
HũcHunc
7
quidãquidam LuſitanũLuſitanum fuiſsſse affirmãtaffirmant, inter quos Pet. Damariz Dial. 4. de var. hiſst. c. 4. fol. 151. qui inde Luſsitanis huius Novi Orbis invẽtioneminventionem tribuendãtribuendam contendit. Sed alij magis frequẽterfrequenter BæticũBæticum, ſsive AndaluſiũAndaluſium nautãnautam, & mercatorẽmercatorem fuiſsſse opinãturopinantur, eiuſsq́ue nomẽnomen & patriãpatriam in obſscuro latêre, Deo ita diſponẽtediſponente, ne alij, quãquam ſsibi negotiũnegotium adeò ingens homines tribuere poſsſsent, ut obſservat Ioſseph. Acoſst. lib. 1. de hiſst. Ind. c. 19. Fr. Greg. Garc. de Indor. orig. lib. 1. c. 4. §. 1. pag. 65. & Fr. Ioan. Torquem. in Monarch. Ind. lib. 18. c. 1. QuãvisQuamvis nuper Garcia Laſsſsus Inca in ſsuis CõmentComment. de Incar. orig. lib. 1. cap. 3 que refert, & ſsequi videtur Aldrete de antiq. Hiſspan. lib. 4. c. 17. pag. 567. nullo, quod ſciãſciam, fundamẽtofundamento ductus, AlphõſumAlphonſum Sanchez nominatũnominatum ſscribat, & eius naufragium circa annũannum 1484. contigiſsſse. ¶ Nec
8
mirũmirum, aut novum videri debet, huius detectionis initiũinitium fortuitũfortuitum fuiſsſse. Nam præter alia noſtrorũnoſtrorum exẽplaexempla, de quibus infrà c. 9. n. 49. ſsi Straboni fidẽfidem habemus lib. 3. Geogr. Plin. lib. 2. c. 67. Pomp. Mel. lib. 3. c. 10. ſsimilis caſsus in Indijs Orientalibus accidit.
9
Cuſstodes quippè ſsinus Arabici IndũIndum quempiãquempiam in navi ſolũſolum mortuo ſimilẽſimilem littori appellẽtemappellentem invenerũtinvenerunt, eũqueeumque ad Ptolemæum EvergetẽEvergetem Ægypti RegẽRegem deduxêre, Is linguâ Græcâ eum curavit inſstitui, quâ perceptâ, ex India ſse tẽpeſtatibustempeſtatibus iactatũiactatum, amiſssis fame comitibus, in ea loca deveniſsſse declaravit. Quòd ſsi liber dimitteretur, aſsſsumptis comitibus, ſse Regi ad Indos uſsque facilem oſtẽſurumoſtenſurum navigationem. Credidit homini Ptolæmeus, & inter alios Eudoxium quoque Gnidium Aſstrologum ei adiunxit.
10
Qui hac occaſsione uſsus, Indiam perluſstravit, & in reditu ad Æthiopiæ littora Gaditanorum gubernaculo, cui equi figura inſsculpta erat | cognito, quod tempeſstatibus eò iactatũiactatum fuerat: ad OccidentẽOccidentem quoq;quoque per MeridionalẽMeridionalem OceanũOceanum viãviam patere deprehẽdensdeprehendens, AlexandriãAlexandriam reverſsus, inde per mare MediterraneũMediterraneum extra colũnascolumnas Herculis evectus, littora Africæ circuivit.
Romanis
11
quoque certiorẽcertiorem notitiãnotitiam inſsulæ Trapobanæ alterius naufragij occaſsione cõtigiſſecontigiſſe, Plin. lib. 6. c. 22. his verbis enarrat: Nobis diligẽtiordiligentior notitia, ſscilicet Trapobanæ, Claudij principatu cõtigitcontigit, legatis etiam ex inſsula advectis. Id accidit hoc modo, Annij Plocami, qui maris Rubri vectigal à fiſsco redemerat, libertus circa ArabiãArabiam navigans, Aquilonibus raptus præter CarmaniãCarmaniam quinto decimo die Hippuros portũportum eius invectus, hoſspitali Regis clemẽtiaclementia ſsex menſsium tẽporetempore imbutus alloquio percontanti poſsteà enarravit Romanos & CæſarẽCæſarem, &c.
12
QuarũQuarum navigationũnavigationum mẽtionemmentionem facit, ſsed fabuloſsas eſsſse contendit Doct. Freitas ubi ſsup. c. 5. n. 13. & ſseqq.
Otto etiãetiam Friſsingenſsis auctor eſst, ſsub Friderico Æneo Barbo, navẽnavem ex India cum Indis negotiatoribus fortuitò appuliſsſse Lubec Germaniæ portũportum ultra CimbricãCimbricam Cherſsoneſsum. Et CõtinuatorContinuator Palmerij anno DñiDomini 1509. quẽquem refert SimõSimon Maiol. colloq. 23. pag. 534. tom. 1.
13
delatãdelatam fuiſsſse eo anno RothomagũRothomagum uſsque Galliæ LugdunẽſisLugdunenſis oppidũoppidum cymbãcymbam quãdamquandam portatilẽportatilem, ſimilẽſimilem his, quæ in Orbe Novo cõſpiciunturconſpiciuntur, & in ea ſeptẽſeptem ex ipſsis Indis, qui fuligineo colore erãterant, ceu homines ſsylveſstres, groſssis labris, ſstigmata in facie gerẽtesgerentes, ab aure admediũadmedium mẽtummentum inſstar lividæ venulæ per maxillas deductæ, & nudi incedebãtincedebant, ſolũſolum baltheũbaltheum geſtãtesgeſtantes, in quo erat borſsula ad verenda tegẽdategenda. Barba per totum corpus nulla, neq;neque pubes, neq;neque ullus pilus, præter capillos, & ſsupercilia. ¶ Sed utcumq;utcumque
14
* ſsit, cum Colonus incredibili huius rei experiendæ ſstudio flagraret, ſimulq́;ſimulq́ue vidêret, ſsine magno apparatu tẽtaritentari non poſsſse, BartholomæũBartholomæum fratrẽfratrem ad Angliæ RegẽRegem HenricũHenricum VII. expedivit, cuius regnũregnumtẽpeſtatetempeſtate pacatũpacatum erat & opulẽtumopulentum, ut exponeret, ſsi ſsibi naves & facultates darentur, effecturũeffecturum ſse, ut novis & auriferis regionibus repertis Angliæ regnũregnum omniũomnium regnorũregnorum totius Europæ florentiſsimũflorentiſsimum redderetur. Sed paſsſsus hìc repulſsam, non tam odio rei, quàm quòd Italum hominẽhominem lucro inhiãteminhiantem Angli ſuſpectũſuſpectum haberẽthaberent idẽidem Chriſstophorus de eodẽeodem negotio AlphõſumAlphonſum V. Luſsitaniæ RegẽRegem cõvenitconvenit; qui non modò negavit, quod petebat, ſsed tanquam inania & fabuloſsa afferret, eum, ut delirũdelirum hominẽhominem reiecit, & irriſsit, perſsuaſsus à Calçadilla Epiſscopo Viſseenſsi, & Roderico Magiſstro Theologiæ, pręclarispræclaris alioqui Coſsmographis, nec terras, nec aurũaurum eſsſse in Occidente. Tertiò igitur rem tẽtanstentans, ad finitimos Caſstellæ, Legionis & Aragoniæ Reges Catholicos FerdinãdumFerdinandum & EliſabethãEliſabetham eodẽeodem cõſilioconſilio ſse ſse cõtulitcontulit, & ibi cum nihilo magis audiretur, Regibus præſsertim id tẽporistemporis bello GranatẽſiGranatenſi impeditis & exhauſstis, invictâ quadãquadam animi pertinaciâ totũtotum ſsermè ſeptenniũſeptennium cõtrivitcontrivit vorãdovorando repulſsas, urgẽdourgendo, inſtãdoq́ueinſtandoq́ue per ſse, & per amicos.
15
Quouſsque ſsuperatis tãdemtandem Mauris, ac totâ expulſsis Hiſspaniâ, retulit quod voluit, & perbenignè à Regibus habitus, obtinuit, ut in occiduam illãillam navigationẽnavigationem, ſsive inquiſsitione, tria ſsibi regio ſsumptu adornata navigia ad Hiſspalim oræ BęticæBæticæ præberetur, cum cẽtumcentum & viginti hominũhominum comitatu, & ſseptemdecim ducatorũducatorum millibus, ut ſsibi de his, quæ ad talẽtalem expeditionẽexpeditionem neceſsſsaria iudicaret, cõmodiùscommodiùs provideret: quãquam pecuniãpecuniam Ludovicus Sanctangelus regiarũregiarum rationũrationum ſscriba ColũboColumbo numeravit, imò & Regibus mutuam dedit.
Quod ideò advertere volui,
16
ut intelligatur, hoc tam parvo apparatu, tantas, tamq́ue inauditas poſsteà res, quãtęquantæ hodie de his Indijs cõſtantconſtant, origine habuiſsſse: & tantillãtantillam pecuniãpecuniam, tãtumtantum eiſdẽeiſdem Regibus Catholicis auri, argentiq́;argentiq́ue tuliſsſse, ut
17
teſstante Ioan. Metello, quem refert Theatr. vitæ huma. vol. 10. lib. 2. pag. 2417. in fine, eius ſsumma pręterpræter margaritas & gemmas, quęquæ innumeræ fuerũtfuerunt, ſsexaginta, quos vocãtvocant, milliones | feratur exceſssiſsſse, ut taceãtaceam incredibiles provẽtusproventus ſsubinde aliorũaliorum RegũRegum tẽporibustemporibus in HiſpaniãHiſpaniam delatos, de quibus alio in loco dicemus: quorum maximè ſsubſsidio, ut ait Maffæius lib. 1. hiſst. Ind. pag. 18. poſstmodum tantos, tamq́;tamq́ue aſssiduos terrâ, mariq́;mariq́ue ſsumptus propè infinitâ pecuniarũpecuniarum erogatione ſuſtinuerũtſuſtinuerunt, NimirũNimirum
18
quia in hoc, ut in alijs, initia, ſsicuti & femina rerũrerum naturaliũnaturalium ſsolent eſsſse minima, quæ tamen ſsuis progreſssibus augentur, ut docet Cicer. lib. 5. de finibus.
Sed ut ad ColumbũColumbum redeamus,
19
is cum exigua hac claſsſse ex Hiſspanijs ſsolvens anno à Chriſsto nato 1492. tertio nonas Auguſsti, vaſstiſssimo ſse Oceano AtlãticoAtlantico cõmiſitcommiſit, & Canarias primùm inſsulas petijt. Inde, continuatâ dierũdierum aliquot velificatione, gramineũgramineum mare invenit, de quo c. 4. n. 27. locuti ſsumus, ut tanquãtanquam in pratis herba virẽtibusvirentibus navigare viderẽturviderentur. Quo tandem ſsuperato, poſst multa pericula, poſst durãduram toleratãtoleratam famẽfamem, in incognitas, quas quærebat regiones, nudâ, barbarâ, & inermi gente habitatas, fed auri divites appulit, trigintâ triũtrium dierũdierum navigatione, OcciduũOcciduum ſsemper SolẽSolem ſsecutus, Primamq́ue
20
inſulãinſulam, quãquam invenit, quæ ab incolis Guana bani dicebatur, SãctiSancti Salvatoris appellatione inſsignivit, & in ea, aliarũaliarum nomine, quæ poſsteà detegeretur, poſſeſsionẽpoſſeſsionem pro Catholicis Caſstellæ & Legionis Regibus apprehendit: eaq́;eaq́ue de re publicũpublicum inſtrumẽtuminſtrumentum cõſcribiconſcribi, curavit. Mox inde ſsolvens, alias maiores inſsulas adinvenit, quas ConceptionẽConceptionem, FernandinãFernandinam, & IſabellãIſabellam nuncupavit. & ulteriùs progrediẽsprogrediens CubãCubam, & HiſpaniolãHiſpaniolam lõgèlongè maiores, & aurifodinis ditiſssimas, patefecit. Caſtriſq;Caſtriſque
21
ibi idoneo loco, & præſsidio cõmunitiscommunitis, incolas fermè duodecim, aurũaurum, Gallipavos, Pſsittacos varij coloris, & alia invẽtæinventæ regionis argumẽtaargumenta ſecũſecum in HiſpaniãHiſpaniam triũphabundustriumphabundus revexit, vix ſeptẽſeptem menſsibus, poſtquãpoſtquam ex ea ſsolverat, lapſsis; ubi Catholicis Regibus, tũctunc Barchinonæ commorantibus, ea, quæ acciderãtacciderant, retulit,
22
& ab eiſdẽeiſdem honorificè, ut meruerat acceptus, Admirali & Proregis IndiarũIndiarum titulo, & multis alijs privilegijs, ac muneribus donatus fuit: Regijſsq́ue inſsuper armorũarmorum inſsignibus cohoneſstatus, hoc addito elogio, Por Caſstilla, i por Leon, nueuo mũdomundo hallò Colon.
Admirali autẽautem,
23
ſsive Almirantis, ut Hiſspanè vocamus, Vox, & officium pro eo illuſstri pręfectopræfecto uſsurpatur, cui maris imperiũimperium, & littorũlittorum à Rege cõcreditumconcreditum eſst: qui claſsſses & navalia curat, uti ſsarta tecta ſsint, & ut exarmata reparẽturreparentur, piratæq́ue arceantur, aut fugentur, ut de eiuſdẽeiuſdem ColũbiColumbi hiſstoria loquẽsloquens advertit Forcat. lib. 2. de GallorũGallorum Imperio fol. 83. & melius lex noſstra 24. tit. 9. par. 2. & l. 3. tit. 24. eâdẽeâdem part. Nomenq́ue ſsub Oct. Auguſsto adinventum, & probatũprobatum, idẽidem Forcat. tradit, ob id, quòd quẽdamquendam Galliæ legatum, qui multa admiranda maris portẽtaportenta à ſse viſsa reſserebat, claſssi Gallicæ præfecit, & AdmirandũAdmirandum appellavit. Quod tamẽtamen ridendũridendum videtur, cùm teſste Leone Africano, & alijs, quos refert Sebaſst. Covar. in Theſsaur. ling. Caſstellanæ, verb. Almirante, hęchæc vox Arabica ſsit, quæ Architalaſsum, ſsive ſummũſummum maris DucẽDucem, aut præfectũpræfectum ſsignificat: de quo etiãetiam alia non contemnẽdacontemnenda noviſssimè tradit doctiſssimus vir Pet. de Salazar & MẽdoçaMendoça Canonicus Toletanus in lib. 2. de origin, & progreſsſsu dignitatum, & titulorum Hiſspaniæ cap. 15. & Barnab. Morenus de Vargas de nobil. Hiſspan. diſscurſs. 13. num. 18.
Poſst hæc
24
autem idẽidem Columbus ab eiſdẽeiſdem Regibus cum maioribus copijs & claſssibus iterũiterum, tertiò, & quartò ad eaſdẽeaſdem inſsulas incolẽdasincolendas, & gubernãdasgubernandas, & ad alias inquirendas reverſsus eſst. Quod ita fœliciter geſssit, ut poft innumeras, quas detexit, & ſsubegit, tandẽtandem in cõtinentemcontinentem devenerit, & oſstia totius Americani Orbis primus, ut diximus, refera verit. Obijtq́;Obijtq́ue in Hiſspania anno ſsalutis 1506. ubi conſstans
25
traditio eſst, quòd cùm fortè celebri quodãquodam cõvivioconvivio exciperetur, in quo ſsimul plures HiſpanięHiſpaniæ proceres diſscumbebant, & orto inter | eos ſsermone de Novi Orbis detectione, eſsſsent nonnulli, qui præclarum hoc Columbi facinus extenuaret, quaſsi ab alijs quoque pręſtaripræſtari potuiſsſset: ille ad ea nihil reſspondens, ovũovum in mẽſammenſam inferri iuſssit, & convivas omnes experiri rogavit, ut illud in apicẽapicem, nullis adminiculis fultũfultum, ſsive nixũnixum ſstans & erectũerectum in menſsa conſstituerent id nullus cum poſsſset, ipſse altero eius faſstigio menſęmenſæ illiſso, & leniter quaſsſsato, rectum, firmumq́ue conſstituit: quod cùm cæteri, ſse etiam eodem modo facturos, offerrẽtofferrent, Nunc, inquit, quia vidiſstis. Sic innuere volens, inventam iam Indiam inventu facilem tunc videri, cùm priùs eſsſset difficillimũdifficillimum, & vel à nemine cogitatũcogitatum.
CreſcẽtibusCreſcentibus verò
26
deinceps magis atq;atque magis apud iſstos Occiduos Indos HiſpanorũHiſpanorum rebus, & iuſsſsu Ferdin. Reg. Cathol. & Carol. V. lmp. Max. qui ei in Regno, & virtute ſsucceſssit, claſssibus, & auxilijs indies renovatis, plures alij ſstrenui Duces, & Navarchi claruerũtclaruerunt; qui non minus gloriæ. quàm divitiarũdivitiarum ſspe incitati, & allecti, ColũbiColumbi veſstigia premẽtesprementes, aliquid novi aggredi ſsemper meditabãturmeditabantur. Inter quos
27
magnãmagnam quidem laudem mihi promeruiſsfe videtur Blaſsc. Nuñez de Balboa. Ab eo cnim diu pervagãtepervagante Pariæ terræ, & Darienis regionis littora, anno tandẽtandem 1513. die 25. SeptẽbrisSeptembris repertus eſst Iſsthmus ad VrabanũVrabanum ſinũſinum, quo duo ingẽtiaingentia maria dirimuntur, quęquæ vulgò, Del Norte, y del Sur appellantur. A Comagre ſsiquidem ingẽtisingentis amnis oſstio, Darieniſsq́ue littore, per inacceſsſsos prope montes mõſtrãtibusmonſtrantibus iter Indigenis, Blaſschus ſsumma iuga tenuit,
28
& ſubiectũſubiectum in adverſso littore vaſstiſssimi pelagi ſinũſinum conſspexit; poſstquem ditiſssima auri, argẽtiargenti, & unionũunionum regna, & inſsulæ repertæ ſsunt. Itaque invento multo auro Blaſschus breviorẽbreviorem tranſsitum quærens, quo duo illa maria coniungerentur, non plus inter ſse diſstare. quàm cetum milliaribus deprehẽditdeprehendit. Verùm itinere adeò dẽſiſſimisdenſiſſimis nemoribus, abruptis petris, & frequentibus fluvijs impedito, ut non niſsi magno cum labore, periculoq́ue illac Noſstri permeare poſsſsent: præſsertim cum paſssim inhoſspitæ, ac inſsidioſsæ BarbarorũBarbarorum gentes, venenatis inſstructæ. ſsagittis, occurrerẽtoccurrerent. Quibus de cauſsìs Blaſschus eius tractus regulis, aut muneribus delinitis, aut cruẽtâcruentâ acie ſsubactis, quatuor caſstella opportunis intervallis cõſtituitconſtituit, ut cõmeantibuscommeantibus ab utroq;utroque mari tutiſssimus eſsſset receptus: ædificatâ etiam claſssiculâ in proximo portu, cui D. Michaëlis nomẽnomen dedit. Quibus egregijs & fœlicibus auſsìs ad RegẽRegem delatis, Præſsidis illarũillarum provinciarũprovinciarum nomine & honore remuneratus fuit, & magnãmagnam ſsui apud Hiſspanos & Indos exiſtimationẽexiſtimationem pepererat, Cæterùm, dira auri ſsitis, novique Imperij libido effecit, ut Petrus Arias Davila Blaſschi ſsocer, qui ſummũſummum in eiſdẽeiſdem provincijs Regio diplomate imperiũimperium exercebat, illũillum perduellionis accuſsatum in carcerẽcarcerem duceret, eo rerum exitu, ut affectati Regni crimine damnatus, capite plecteretur. Indignus herclè co ſsupplicio (quod multi tradũttradunt, iniuriâ & invidiâ magis, quàm perfìdięperfidiæ ratione perpeſsſsum) cùm ad lævãlævam maris à ſse primum reperti Peruana, & Cuzcana regna auro & argẽtoargento, ac gemmis ſscatentia Franciſsco Pizarro, & Didaco Almagro ſsucceſsſsoribus demonſstrârit. Et qualiter mare del Sur, ab eo ſsalutatum fuerit, tradit additionator Benzonis pag. 110.
Sed longè magis
29
NoſtrorũNoſtrorum, & exterorũexterorum hiſstorijs celebratur FerdinãdusFerdinandus Corteſsius, qui, fœliciori auſsu, & ſsucceſsſsu, res maximè claras ac memorabiles in eiuſdẽeiuſdem Novi Orbis indagatione, & acquiſsitione perſsecit. Etenim cum anno 1517. à Franc. Ferdin. de Cordova, & Did. Velazquez HavanãHavanam gubernãtegubernante, ad dextrãdextram terreæ Pariæ navigãtibusnavigantibus, Iucatana Provincia reperta eſsſset, & aliarũaliarum notitia ſsumeretur, quæ tunc ab eis plenè inquiri non potuerũtpotuerunt. Anno ſequẽtiſequenti 1518. die 18. Novemb. miſsſsus fuit Corteſsius ab eodem Gubernatore cum un|decim navibus, & quingentis hominibus, ut regiones illas penitùs perluſstraret, & commodis locis HiſpanorũHiſpanorum caſstra & colonias cõmuniretcommuniret. In qua expeditione ſse ita prudenter & Viriliter geſssit, ut quamvis DidacũDidacum Velazquez facti pœnituerit, & mandata, quæ ei dederat, revocaverit, adhuc Corteſsius milites ſsibi parentes habuerit, & in poſstremum Occidui littoris ſsinum delatus, IucataniãIucataniam & Cozumeliam provincias inviſserit, TavaſcũTavaſcum expugnaverit, & ulterius progrediens, alias ditiores & vaſstiores regiones pateſsecerit, quas Novae Hispaniae titulo cõmendavitcommenda. Portuq́;Portuq́ue congruenti reperto, qui dicitur San Iuan de Vllua, & ibi oppido Veræ Crucis ædificato, cùm
30
ad opulentiſssima Mexicana Regna terreſstri itinere cõtenderecontendere niteretur, timeretq́ue ne milites de fuga cogitarent, naves, quibus vecti fuerant, & revehi poterant, clanculum perforavit, ut omni ſspe reditus interciſsâ, fortiùs atq;atque animoſsius inſstitutum iter adorirentur.
Quo in facto,
31
licèt aliquos ex antiquis Ducibus habuerit, quos ſsibi imitandos proponere potuit, nempe Alexandrum Magnum, victis ad GranicũGranicum Darij Ducibus, captâq́ue Mileto: Menecrarem, SalaminẽSalaminem in Cypro capere volentẽvolentem: Agathoclem SyracuſiorũSyracuſiorum tyrannum adverſsus Carthagineſses pugnantẽpugnantem: Tymarchum Ætolum, dum locum Aſsiæ multitudine hominum abũdantẽabundantem expugnaret: Quintum Fabium MaximũMaximum, & alios, qui veriti ne quâ fiduciâ navium, ad quas refugium erat, minus conſstanter pugnaret exercitus, incendi eas, vel ſsolvi iuſsſserunt, priuſquãpriuſquam prælium inirent. Sicuti eâdem ratione equos dimittere ſsolebat Caius Iulius Cæſsar, & Philippus Macedo ſscalas amovêre, per quas milites in muros iam aſcẽdiſſentaſcendiſſent ut referũtreferunt Diod. Sicul. lib. 17. & 18. Polyænus lib. 4. & 5. Sueton. in Iul. Frontinus lib. 1. c. 51. & Theat. vitæ humanæ vol. 7. lib. 3. pag. 1795. Negari tamen non poteſst, quin Corteſsius quantũquantum tempore ſsuperioribus cedit, tantum magnitudine huius præclari facinoris illos antecellat, cum in terris incognitis, & adeò remotis, & inter tot BarbarorũBarbarorum millia, omni prorſsus auxilij ſspe deſstitutus, & cum paucis militibus, longinquis navigationibus feſssis, tãtistantis ſse bellis & periculis expoſsuerit, & redeũdiredeundi viãviam volũtarièvoluntariè pręcluſeritpræcluſerit.
Sed nec cum fefellit eventus: nam varijs bellis proſsperè geſstis Tlaxcatecas & Mexicanos expugnavit, potentiſssimo illo Imperatore Motezumâ deleto. Et anno tãdemtandem 1521. die Auguſsti 13. celebri illâ Themiſstitanâ, ſseu Tenuxtitlanâ urbe potitus eſst, quãquam hodie MexicũMexicum vocant, & ſsalſso in ſstagno poſitãpoſitam, ædificijs & incolarũincolarum frequentiâ VenetęVenetæ urbi ſsimilem faciunt. Alia deinde Novæ HiſpanięHiſpaniæ Regna detexit & ſsubegit, & per Occidentalem lineam terreſstri itinere èex Mexicanâ regione profectus, non longè abeſsſse maria ab incolis didicit, pauciſq́;pauciſq́ue diebus ad littus exterioris Oceani, quod del Svr dicũtdicunt, pervenit. Vnde (nec ſsruſstra, ut poſsteà docuit experiẽtiaexperientia) cõiecitconiecit, ſsi claſsſses adeſsſsent, peti poſsſse per Antipodas SinarũSinarum Regna, Catainaſq́;Catainaſq́ue oras ad OrientẽOrientem noſtrũnoſtrum iam anteâ Luſsitanis aditas t necnõnecnon & Moluccas inſsulas, multo aromate, atq;atque unionibus beatas, & ab omnibus expetitas, quæ ſsub Æquinoctiali linea ſsitæ eſsſse dicerẽturdicerentur. Natus
32
fuit ſsummus hic vir anno 1485. in oppido de Medellin Provinciæ Bæturiæ, vel VectonũVectonum, quæ vulgò, Estremadvra vocatur: & cum in puerili ætate morbo quaſsi deſsperato laboraret, parentes eum voverũtvoverunt duodecim Apoſstolis, ductâq;ductâque ſsorte, exijt D. Petrus, cui ſolẽnesſolemnes quaſdãquaſdam oblationes, aliaq́;aliaq́ue ſsacrificia fecerũtfecerunt: & cùm ita ſservatus eſsſset, ſsemper DivũDivum hunc, quẽquem patronum & tutelarem nactus ſsuerat, maximâ coluit veneratione, eiuſq́;eiuſq́ue auxilio in magnis & arduis negotijs clarus & victor evaſsit, ut poſst Gomaram cap. 21. obſservat Cardanus de rerum varietate lib. 16. cap. 92 | Theatr. vitæ humanæ vol. 5. lib. 4. pag. 1362. & volum. 27. lib. 3. pag. 4153. & Mart. Delrius diſsquiſsit. mag. 1. tom. lib. 4. cap. 2. d. 7. ſsect. 3. pag. 292. ubi benè advertit, decuiſsſse Evangelium in illis adeò remotis regionibus plantaturo, rigatorem ſsavêre, quo rigante nunquãnunquam non incremẽtumincrementum dat Chriſstus Iesvs.
Et eòdem
33
reſspiciens, conſsiderat Fr. Ioan. à Torquemada in Monarch. Ind. lib. 4. in proœmio pag. 373. eo ipſso anno, quo Islebij apud Saxones execrandus ille hæreſsiarcha Lutherus natus fuit, Corteſsium quoque apud Hiſspanos in lucem prodijſsſse, veluti providente Deo, ut damnũdamnum, quod illius malitiâ Eccleſsia acceptura erat, huius virtute, & induſstriâ uberrimè ſsarciretur. In quorum
34
præmium à Carolo V. Cæſsare gubernationem, & præfecturãpræfecturam ſsupremam Novæ Hiſspaniæ, tam togatam, quàm militarem accepit, & Marchionatum Vallis de Guaxaca, & aliorum locorum cum viginti tribus millibus vaſsſsallorum tributariorum, de quo expeditum fuit Regium ſsatis honoriſsicum diploma Barchinonæ 6. Iulij anno 1529. & ipſse poſstmodum anno 1547. in fata conceſssit, die ſecũdâſecundâ Decembr. in oppido de Caſstilleja prope Hiſspalim, ætatis ſsuæ anno 63.
Dignum quoque eſst,
35
vt ſsilentio non involvatur memorabile & inſsigne incœptum, quod Ferdin. Magallanes natione Luſsitanus tẽtaretentare auſsus eſst, cui fretum, quod ex eius nomine Magallanicum vocant, unâ navigatione ſsimul & immortalem gloriam, & mortẽmortem attuliſsſse perhibetur, ut ſsusè & eleganter præter alios, quos inſsrà referemus, licèt in multis variãtesvariantes, enarrant Paul. Iovius lib. 34. hiſst. Oſsſsor. de rebus Emanuel. lib. 11. Maffæius lib. 8. hiſstor. Ind. Genebr. lib. 4. Chronograph. pag. 707. Hieron. BẽzoBenzo in hiſst. Novi Orb. lib. 1. cap. 15. ex pag. 65. & Theat. vit. human. vol. 3. lib. 9. pag. 985. vol. 5. lib. 2. pag. 1218. vol. 8. lib. 4. pag. 2137. vol. 12. lib. 3. pag. 2734. & volum. 20. lib. 2. pag. 3653. & ſseqq. Is enim à Luſsitano ſsuo Rege deficiens, quòd pro meritis ſse non ſsatis remuneratũremuneratum quereretur, cum priùs publico teſstimonio fidem, & Regi & patriæ debitam abiuraſsſset, ad CarolũCarolum V. Imper. Caſstellæ & Legionis Regem confugit, ei perſsuadens, ſsi ſsibi ſsocij, & naves darentur, non anteà à navigatione deſstituturum, quàm aut moreretur, aut fretum aliquod inveniret, quà Occidentem verſsus cõpendioſiorecompendioſiore viâ, & omnino diversâ, quàm qua Luſsitani navigarent, ad inſsulas Moluccas aditum patefaceret, quas ad Caſstellæ limites pertinêre aſsſserebat, & ab Emanuele LuſitanięLuſitaniæ Rege cõtracontra pactionem iam initam uſsurpari. Rex ergo ei quinque navium claſsſsem, CommeatũCommeatum, armamenta, ducentos & viginti tres homines in comitatũcomitatum ſsuppeditavit, & anno 1519. decimâ die Auguſsti mari vaſsto ſse commiſsit, ut terras, atque regiones perluſstraret, quas neque viderat, neque ab alijs exploratas audierat; ſsed ſsuſspicione tantùm adiri poſsſse coniectabatur. Ad tractum itaque Peruanum curſsum dirigens, inde Meridiem verſsus littora legens, poſst acerbas quaſsdam clades, amiſsſsâ unâ navi, & alterâ invito eo ad Hiſspaniam reverſsâ,
36
ſsretum, quod cogitârat, invenit, quinquageſsimo ſsecundo latitudinis gradu ad Auſstrum, anno 1520. die octavâ Octobris, & poſst vigeſsimum ſseptimum diem, ex quo ſinũſinum intrârat, in apertiſssimum OceanũOceanum evectus eſst: indeq́ue ad Moluccas Occaſsum verſsus deflectens, in diverſsas, nunquam viſsas, lectas, aut auditas inſsulas incidit. In quarũquarum una
37
nomine Zebu, cùm Magallanus regulũregulum ſsibi amicũamicum, & deinde Chriſstianum, cum uxore, ac liberis, & popularibus circiter octingẽtîsoctingentîs, effeciſsſset, atq;atque hic armis eo tẽporetempore cum finitimo Mathani Rege contẽderetcontenderet, & à Magallanio ferri ſsibi ſsuppetitias poſstularet, ille & Chriſstiano, & Hoſspiti eas negare non potuit: belloq́;belloq́ue illato, ſsemel, iterumq́;iterumq́ue hoſstes fuderũtfuderunt: tertiò verò ex inſsidijs circunventus, cõfoſſusconfoſſus, & | dilaceratus à Barbaris, multis quoque ex ſsuis deſsideratis, gloriâ, quæ tanto facinori debebatur, frui non potuit.
Nihilo
38
tamen ſsegnius, qui ſsupererant ſsocij, iter inſstitutum proſsecuti ſsunt, & ad Moluccas pervenerunt anno 1521. die octavâ Novembris. Atque hîc tertiâ nave ob remigium deſsectum crematâ, & Serrano amiſsſso, qui Magallano ſsuffectus fuerat, Cariophyli, & Cinnamomi, nuciſsq́ue miryſsticæ ſsurculos ex natali ſsolo colligentes, ut teſstimonij certam fidem referrent, ad duas, quæ reſstabant, quaſsq́ue reſsecerant naves, ſse receperunt; quarum alteri Trinitatis, alteri Victoriæ nomen erat: Euriſq́;Euriſq́ue vela dantes, non quà venerãtvenerant redire, ſsed totum Orbem circuire volentes ab Oriente in Occidentem rectà Procurrunt, omnes ſsinus, & emporia à Luſsitanis in illis oris occupata prætervecti. Et Trinitas quidem in Novum Orbem properans, ut ibi reficeretur, circa Heſsperides inſsulas contra Praxium promontorium à Luſsitanis inſsulæ præſsidibus capta fuit, ubi viginti duo non amplius homines, qui in ea vivi pervenerant, & totum undique ambitum Orbis emenſsi, Barbatorum mille inſsidias, & omnem maris ſsævitiam evaſserant, cuſtodięcuſtodiæ traditi ſsunt.
39
Victoriâ verò Luſsitanis elapſsâ, cum decem & octo vectoribus, quibus præerat Ioannes Sebaſstianus à Cano inſsignis nauclerus ex oppido Guetaria Vardulorum ad Pyrenæum, poſst enavigata duodecies mille milliaria Germanica, hoc eſst, iter quatuordecim millium leucarum noſstrarum, poſst ſsexies ſsine læſsione tranſsmiſsſsam Torridam Zonam, tertio tandem anno, quàm ex Hiſspanis ſsolverant, eòdem cum maxima Caroli Imperatoris Regiſsq́ue Catholici voluptate redierunt, cùm diem unum in Calenda
40
*rio anticipaſsſsent: nam diem illi Mercurij putabant eſsſse, cùm eſsſset dies Iovis. Cuius erroris cauſsam eruditè exponit Ioſseph. Acoſsta in hiſstor. Ind. lib. 3. cap. 25. & Anton. Herrera decad. 3. lib. 4. cap. 1. pag. 140.
41
Sebaſstianus autem à Rege arma, ſsive inſsignia gentilitia accepit, Orbem terrarum ſphęricoſphærico globo delineatũdelineatum, hoc addito ſsymbolo, Hic primvs Geometres, ſsive Tv primvs circvmdedisti me. Eius
42
verò navis reliquięreliquiæ Hiſspali memoriæ cauſsâ iure, meritòq́ue poſsteritati reſservantur: ut cum Ioan. Metello teſstatur Theat. Vitæ humanęhumanæ volum. 3. lib. 9. pag. 985. Alanus Copus Dialog. 6. cap. 34. pag. 942. Stephan. Garibay lib. 3. hiſst. Hiſspan. cap. 5. pag. 70. Thomas Canus in ſsuis Dialog. fol. 5. Petr. Opmeerus in opere Chronograph. pag. 464. Maluenda de Antichriſst. lib. 3. cap. 25. Anton. de Herrera in hiſstor. gener. Ind. decad. 1. lib. 1. cap. 3. & decad. 3. lib. 4. cap. 1. & cap. 4. & cap. 24. Vbi aliorum etiam nomina ponit, qui cum Sebaſstiano à Cano in eâdem navi redierunt: & qualiter à Rege accepti, & remunerati fuerint. Sed lubet Ioſsephi Acoſsta verba
ſsubijcere, qui lib. 1. de natur. Novi Orbis cap. 2. ſsic inquit: Vna navis Victoria prorſsus inclyta de toto terrarum Orbe, ſsimul de veterum immenſso inani triũphavittriumphavit, Oceani magnitudinem curſsu ſsuo emenſsa, minoremq́ue terræ quantamcunque molem, vel ipſsis veſstigijs hominis exemplo novo declarans. Sed poſsteà idem iter annis duobus & decem menſsibus fecit Franciſscus Dracus, & alij plures fœliciori etiam ſsucceſsſsu tentarunt: de quibus infrà cap. 8. ex num. 44. tractabimus.
Plurimi quoque alij, & Præclariſssimi Duces extiterunt, qui egregiam ſsibi laudem in eiuſsdem Novi Orbis detectione, & expugnatione pararunt, quorum ſsi peculiarem ſsermonem habêre vellemus, plus nimio ab inſstituto opere excedere videremur. Sed omitti tamen non poteſst
43
Franciſscus Pizarrus, vir animi fortitudine, peritiâ gubernandi, & inauditis expeditionibus, quas intrepidê, & fœliciter geſssit, | ſsanè promeritus, ut ipſsius, ac patriępatriæ nomen nullus unquam caſsus, nulla teporis longinquitas obruat. ls enim anno 1524. cum Didaco de Almagro, & Ferdinando de Luque ſsocietate initâ in PanamẽſiPanamenſi portu ad mare del Svr, quod, ut ſsuprà retulimus, Blaſscus Nonius Balboa primus omnium detexerat, exigua in quandam claſsſsem cõſtruxitconſtruxit, & Dux eius Conftitutus, multis periculis & laboribus exantlatis, Orientalem oram continentis Americanæ terræ perluftrans Peruanam hanc regionem invenit quam cùm auri, & argenti nimis feracem cognoviſsſset, in Hiſspaniam redijt anno 1528. ubi Carolo Cæſsari quae viderat & gefſserat, prolixè narravit. A quo benigniſssimè habitus, & multis honoribus ſsibi, & ſsocijs, & militibus impetratis, præcipuè tredecim illis, qui
44
ſsecum in inſsula Gorgona manẽtesmanentes, tot ac tantas ærũnasærumnas & famem ſsuſstinuerunt: quorum nomina & privilegia refert Regia ſschedu. dat, Tolet. 26. lulij ann. 1529. quæ habetur in 2. to. impreſs. pag. 11. & Anton. Herrera decad. 4. lib. 6. cap. 5. ad eandem expeditionem proſsequendam reverſsus eſst: priùs urbem Truxillo in Eftremadura, in qua ortus erat, inviſsens, & quatuor, quos habebat, fratres ſsecum adducens, nempe FerdinandũFerdinandum, Gundiſsalvum & Ioannem cognomento Pizarros, & Franciſscum Martinum de Alcantara.
Initio igitur anni 1530. ex Hiſspania ſsolvens, & in Panamam fœliciter delatus, compoſsitis quibuſsdam querelis, quæ inter eum, & Didacum de Almagro exortæ fuerant, & eandem, quãquam cœperat oram ulterius & penitius inquirens, tandem latiſssimo & ditiſssimo hoc Peruano Regno, & alijs provincijs ei adiacentibus ſsub auſspicijs Caroli V. potitus eſst,
45
Bello capto eius TyrãnoTyramno Atahualpa, ſsive, ut alij vocãtvocant, Atabaliba, qui tunc adverſsus fratrem natu maiorem, & Regni verum hæredem, Guaſscarum nomine, exercitum moverat, illumq́ue à ſsuis ducibus captũcaptum interfici iuſsſserat.
46
Fuit verò adeò ingens victi Atahualpæ prędapræda, ut vel teſstante Pet. Opmeero in opere Chronograph. pag. 463. auri tricies cẽtumcentum & ſsexaginta mille ſsolidos ſsuperaverit, & argenti puri Centum & quinquaginta mille marcas, pluraq́ue indies Tyrannus in pretium libertatis, uti pactus erat, inferret, niſsi à Pizarro & ſsocijs ob ſsuſspicionem tentatæ adverſsus Hiſspanos conſspirationis, capite damnatus fuiſsſset, non parvâ Caſsoli Imper. iactura, ut tradunt Surius Comment, ſsub anno Domini 1558. SimõSimon Maiolus 1. tom. dier. Canicul. colloq. 19. pag. 427. & Anton. Herrera d. hiſstor. gener. Ind. decad. 5. lib. 3. per totum, ubi cap. 3. ſsigillatim commemorat eos omnes, qui in hac expeditione contra Atahualpam militarunt, & prædam cum eo habitam, partiti ſsunt.
De quibus omnibus,
47
de alijs, quæ ad hiſstoriam huius Novi Orbis expectant, & ad cognoſscendos antiquos, & præſsentes incolarum mores, & religionem, & quantum in eius inquiſsitione, & veręveræ fidei propagatione à noſstris laboratum fuerit, qui pleniores Commentarios deſsideraverit, legat librum, qui inſscribitur Relationes Novi Orbis, ubi ipſsius Columbi, Americi, & Alberici Veſspucij navigationes inveniet, Ioan. Bapt. Ramuſsium de eiſsdem, & alijs agentem, & eruditas octo decades Petr. Martyris de Angleria Mediolanenſsis, & ea, quæ FerdinãdusFerdinandus Columbus de vita genitoris ſsui, & Alphonſsus Oxeda, Ferdinandus Corteſsius, & Nunius Guzmanius de ſsuis factis ſscripſserunt: necnon libros Ioan. Metelli, Maximiliani Tranſsylvani, Hieronymi Benzonis, & aliorũaliorum,
48
qui continẽturcontinentur in undecim voluminibus, ſsive partibus diverſsis titulis, & editionibus diſstinctis de hiſstoria AmericęAmericæ, qui tamen cautè legendi ſsunt; nam hæretici, qui illos ſscripſserunt, congeſsſserunt, & evulgarunt, nihil magis curaſsſse | videntur, quàm ut veręveræ fidei, & Hiſspanorum gloriæ, & præclaris facinoribus tenebras offunderent, ſsub prætextu aliquarum crudelitatum, quas in Indos commiſsiſsſse recenſsent: & ita meritò in tertia claſssi librorum prohibitorum Cathalogi anni 1612. Illuſstriſs. & Reverendiſs. Cardinalis Sandovalis numerantur, & expurgari iubentur ex pag. 49. ad 52. Et præcipuè legat Gundiſs. Fernandez de Oviedo, Petr. ZiezãZiezan
49
* Legionenſsem, & Franc. Lopez de Gomara, qui de eiſsdem hiſstorijs Hiſspano ſsermone pleniſssimos commentarios ediderunt, iam tamen varijs linguis traductos. Et Oviedus quidem ita luculenter, & eruditè, ut hunc ſsolum inter hiſstoricos noſstræ ętatisætatis antiquis adnumerari dignum, cenſseat Cardanus de ſsubtilitat. in lib. de metallis, & Theatr. vitæ humanæ volum. 6. lib. 2. pag. 1587. Fumus quoque Gallicâ linguâ Indiarum Occidentalium hiſstoriam edidit, & Auguſstinus de Zarate, Chriſstophorus Stella Calvete, & Lævinus Apollonius de rebus Peruenſsibus. Extatq́ue liber ex his, & alijs cõfarcinatusconfarcinatus, qui inſscribitur Chronica Peruenſsis tripartita, editus Venetijs anno 1560. Didacus Fernandez Palentinus de bellis civilibus, & ſseditionibus eiuſsdem provinciæ egit: & Ioſsephus Acoſsta èex Societate Iesv tum Latinis, tum Hiſspanis commentarijs naturalem & moralem harum Indiarum hiſstoriam elegãtereleganter proſsecutus eſst. Extat etiam Latinum Poëma Ioan. Bapt. Stellæ, quod vocavit Columbeidem, ſsive de Chriſstophori Columbi geſstis, & navigationibus. Et aliud eiuſsdem nominis, & argumenti auctore Iulio Cæſsare, duobus libris partitũpartitum, in quorum ſsecundo aliquid non poſsitum eſsſse præſstaret, ut ait Anton. Poſsſsevinus in Bibliothec. 2. tom. lib. 17. cap. 29. pag. 457. qui alios auctores de eodem Novo Orbe agentes connumerat in eodem tom. lib. 6. cap. 14. pag. 389. & in apparatu pag. 52. & 53. Plures etiam alios citavit Anton. de Herrera in initio ſsuæ hiſstoriæ generalis Indiarum Occidentalium, qui cæteris plenius, & fidelius quatuor in hunc uſsque diem volumina edidit in octuaginta annorum decadas, & viginti libros diſstributa.
Nuper item de rebus Peruenſsibus, & Incarum origine, & Imperio Commentaria quædam Hiſspano ſsermone vulgavit Garcilaſsſsus Inca, qui ſse ab eiſsdem Regibus per maternam lineam prognatum eſsſse cõmemoratcommemorat. De quibus anteà tres libros non contemnendos ſscripſserat Michaël Balboa Cabello Peruenſsis Presbyter ſsub nomine Miſscellaneæ Auſstralis, qui apud me manuſscripti ſservantur. Et de eorundem Occidentalium Indorum origine in communi integrum tractatum edidit Fr. Gregor. Garcia Dominicanus. Noviſssimè quoque de hiſstorijs, & rebus huius Novi Orbis, & præcipuè de his, quæ ad Novam Hiſspaniam pertinent, viginti duos libros tribus voluminibus contentos, prælo & luci mandavit Fr. Ioan. de Torquemada Franciſscanus, quibus Monarchiæ Indianæ titulum fecit. Et aliud ingens volumen Fr. Pet. Remeſsal de hiſstoria provinciæ Guathemalenſsis.
Atque hi quidem ex profeſsſso Americani Imperij hiſstorias contexuiſsſse videntur. Cæterùm ex alijs, qui alias diverſsorum temporum, vel nationum ſscripſserunt, nullus ferè eſst, qui, licèt obiter, aliqua ad idem argumentum ſspectantia non referat, ut conſstabit ex Paulo Iovio in elogijs illuſstr. virorum lib. 6. & lib. 18. & 34. hiſstor. Petr. Bemb. lib. 6. hiſstor. Venet. Mambrino Roſseo de Fabriano 3. part. lib. 1. Tarcañota lib. 21. fol. 517. Natal. Comite in hiſstor. ſsui temp. lib. 1. fol. 8. & lib. 21. ſsol. 445. Guiciardin. lib. 17. Theatr. vitæ humanæ volum. 20. lib. 2. pag. 3653. Bapt. Fulgoſs. lib. 8. memorab. cap. 11. in fin. Alphonſs. Alvar. in ſspecul. Rom. Pontif. cap. 31. Alano Copo Dialog. 6. | cap. 9. Anaſstaſs. Germon. de ſsacror. immunitat. lib. 3. cap. 13. num. 30. & 31. Ioan. Laurent. Anania in fabr. mundi tract. 4. Lucio Marinæo Sicul. in hiſst. Hiſspan. lib. 19. cap. 16. Ioan. Bodin. de Repub. lib. 1. cap. 9. Ioan. Nicolao Doliono in Compendio hiſstor. lib. 4. Gauden. Merulâ in Sylva var. lectio. lib. 5. per totum, Pet. Mexia in ſsua Sylva 4. part. cap. 1. Fr. Hieron. Romano in libris de rebus pub. mundi 3. part. lib. 1. de Republic. Indiarum Occident. pag. 125. Stephan. Garibai lib. 19. & 28. cap. 1. & Zuritâ in ſsuis annal. Hiſspan. ex anno 1492. Maffæio in hiſstor. Ind. Orient. lib. 1. pag. 17. & 18. & lib. 8. pag. 172. Genebrard. lib. 4. Chronogr. ex pag. 1493. Laurentio Surio in ſsuis Commentar paſssim ex anno 1500. Petr. Opmeer. in opere Chronograph. pag. 437. 455. & 463. Hieron. Giglio de moribus gentium lib. 4. & Fr. Tamarâ in eodem tractat. lib. 3. Illeſscas in hiſstor. Pontif. lib. 6. cap. 22. §. 2. ex pag. 279. uſsque ad 284. & cap. 24. §. 8. & cap, 26. §. 14. Ioan. Bctero in relation. 1. part. volum. 2. & 3. ubi ſsex integros libros in hoc conſsumit, & 2. part. ex pag. 217. Ioan. Marianâ de rebus Hiſspan. lib. 26. cap. 3. Pet. Damariz de var. hiſstor Dialog. 4. pag 211. Pet. Gordonio in Chronograph, anno 1492. pag. 441. & 450. Maluendâ de Antichriſsto lib. 3. cap. 15. ex pag. 143 Tho. Bozio de ſstat. Ital. lib. 4. cap. 1. Didac. Valdeſsio de dignit. Reg. Hiſspan. cap. 12. & cap. 19. num. 52. cum ſseqq. Camillo Borrel. de præſstant. Reg. Cathol. cap. 46. ex num. 217. & cap. 42: ex n. 38. Gregor. Lop. Maderâ in Monarch. Hiſspan. cap. 6. fol. 44. Rutolio Benzon de anno Iubil. lib. 1. cap. 10. & Moſsquerâ de Barnuevo in Numantina cap. 10. qui omnes multa de prædictorum, & aliorum DucũDucum laudibus memorant, & progreſsſsum extollunt, quem Fides Catholica noſstrotum Regum, & gentium curâ in his regionibus accepit. Quod argumentum latè etiam, & optimè proſsequitur Boterus in dict. relation. 4. part. lib. 1. 2. & 3. Fr. Auguſstin Davila in hiſstoria Mexicana Ordin. Prædicat. eleganti admodũadmodum ſstylo conſscriptâ, Fr. Alphonſsus Ferdin. Dominican. in hiſst. Eccleſs. noſstri temporis lib. 1. per totum, Frat. Thomas à Iesv de proc. omn. gen. ſsalute lib. 2. part. 1. cap. 5. pag. 52. & paſssim Thom. Bozius Eugubinus in libris de ſsignis Eccleſs. Dei præſsertim lib. 4. cap. 3 pag, 131. & feq. lib. 6. c. 6. pag. 236. & cap. 7. pag. 240. & lib 20. cap. 6. pag. 333.
Loading...