CAPVT XXIV. De eadem temporali Sedis Apoſstolicæ poteſstate: & qualiter Alex. VI. & alij Romani Pontifices ea uſsi reperiantur; quorum Bullæ ſspecialiter referuntur, & de vi argumenti, quod ex auctoritate, conſsuetudine, ſseu obſservatione Eccleſsiæ deſsumitur.

SVMMARIVM Capitis XXIV.

  • 1 Pontificis temporalis poteſstas qualiter à Catholicis auctoribus accipiatur.
  • 2 Papa non niſsi ex iuſsta, & gravi cauſsa | exercere ſsolet, & debet poteſstatem temporalem, quam habet ſsuper Reges, & Principes etiam infideles. Et num. 6.
  • 3 Cauſsa ubi requiritur tanquam fundamẽtumfundamentum iuriſsdictionis, neceſsſsariò diſscuti & præcedere debet.
  • 4 Papa, vel quilibet alius Princeps ſsupremus, non poſsſsunt auferre, nec mutare dominia iure gentium quæſsita, ſsine iuſsta cauſsa.
  • 5 Infidelium bona ſsine cauſsa Papa non tollit.
  • 7 Anaſstaſsij Germonij verba expenduntur, circa modum, quo Pontifices ut ſsolent poteſstate temporali.
  • 8 Paramus iuſstam cauſsam, & prudentum arbitrio diſscuſsſsam, requirit ad exercitium temporalis iuriſsdictionis Papæ.
  • 9 Thomas Bozius eleganter loquitur de modo, & ratione uſsus temporalis poteſstatis romani Pontificis.
  • 10 Dominia temporalia cùm Papa mutat, vel aufert, ea ad Dominum dominorum reducit, & ius gentium potius conſservare ſstudet, quàm frangere.
  • 11 Cauſsæ plurimæ, & urgentiſssimæ intervenerunt ad concedendam conquiſsitionem Novi Orbis.
  • 12 Evangelij propagatio inter Indos facienda, deſsiderabat, eos alicui Principi Chriſstiano ſsubmitti.
  • 13 Orbis Novi iuſsta acquiſsitio, concurrente cum alijs titulis conceſssione Pontificis, in dubium vocari non poteſst.
  • 14 Catholici Reges Ferdin. & Eliſsabeth qualiter Roman. Pontif. certiorem fecerint detectionis Novi Orbis, & illius converſsionem, & conquiſsitionem expoſstulaverint.
  • 15 Alex. VI. ingens gaudium ob detectionem Novi Orbis accepit, & qualiter Apoſstolicis litteris, eius conquiſsitionem Regibus Catholicis conceſsſserit?
  • 16 Bulla Alexandri VI. qua Regibus Catholicis Novam Orbem conceſssit, ad litteram refertur. Et num. 24. aliæ duæ, quibus eandem conceſssionem confirmavit, & ampliavit.
  • 17 Bullam Alex. VI. quæ Novum Orbem Regibus Catholicis donavit, qui referant, & laudent?
  • 18 Alex. VI. qualiter ſsedaverit controverſsiam inter Caſstellæ, & Luſsitaniæ Reges ſsuper Novi Orbis partitione ſsubortam.
  • 19 Alex. VI. non ſsolùm adminiſstrationem, ſsed etiam plenum dominium Novi Orbis Regibus Catholicis indulſsit, cum onere, ut Indorum converſsionem curarent.
  • 20 Orbem Novum pleno iure Catholicis Hiſspaniæ Regibus à Pontifice datum, qui tradant? Iacobi Mainoldi verba de pleno dominio Indiarum recenſsentur, ibidem.
  • 21 Alex. VI. ſsequutus fuit opinionem eorum, qui Pontifici tribuunt temporalẽtemporalem dominationem in Regnis, & bonis infidelium.
  • 22 Bellarminus Cardinalis Illuſstriſsſs. ſseipſsum retractare videtur, & inſspecta bulla Alex. VI. plenum dominium Orbis Novi conceſsſsam eſsſse agnoſscit.
  • 23 Thomas Bozius paſssim agnoſscit per Bullæm Alexandri VI. plenum dominium Indiarum Regibus Catholicis datum fuiſsſse, & dari potuiſsſse.
  • 24 Alexandri VI. vitia, ſsi quæ habuit, ingenti bono & dono detectionis, & converſsionis Novi Orbis penſsantur.
  • 25 Pontifices Romani ſsæpèſsæpius conceſsſsiſsſse reperiuntur terras infidelium Principibus Chriſstianis cum onere converſsionis.
  • 23 Hiberniæ Regnum Adrianus IV. Henrico II. Angliæ Regi ſsubiugandum, & convertendum conceſssit.
  • 27 Adriani IV. memorandum diploma de conceſssione Regni Hiberniæ ad litterãlitteram recenſsetur.
  • 28 Martinus V. Nicolaus V, & Caliſstus III. & alijs Romani Pontifices Luſsitaniæ Regibus, ut regna infidelium debellare, & occupare poſsſsent, conceſsſserunt.
  • 29 Calixti III. & Nicolai V. bullæ de conceſssione Indiarum Orientalium Luſsitanis facta, referuntur.
  • 30 Pontificis conceſssione multum innixi fuerunt Reges Catholici ad occupanda, & poſssidenda Regna Indiarum.
  • 31 Ioan. Lupus de Palacios Rubios fecit generalem quandam requiſsitionem, ſsive proteſstationem, qua Indis præcipuè intimabatur, ut Romani Pontificis obedientiam, & poteſstatem agnoſscerent.
  • 32 Requiſsitionis ſsive proteſstationis forma refertur, quæ Indis olim intimari iubebatur.
  • 33 Iuſstè poſssidet, qui auctore legitimo iudice poſssidet.
  • 34 Sententia à iudice legitimo lata, tribuit dominium.
  • 35 Sententijs, & declarationibus Papæ non eſst negandum, quod alijs inferiorũinferiorum iudicum concedi ſsolet.
  • 36 Papæ una ſsola ſsententia, & declaratio generaliter prolata facit ius in ſsimilibus cauſsis.
  • 37 Calixti III. Bullæ verba expenduntur.
  • 38 Opinio quæ magis favet Eccleſsiæ, & piæ cauſsæ in dubio ſsequenda eſst.
  • 39 Opinio, quæ favet poteſstati claviũclavium prævalet non faventibus.
  • 40 Pontifex poteſst in dubijs opinionibus declarare, quæ ſsit verior & ſsequenda.
  • 41 Papæ pro ſsententijs, & declarationibus ſsemper præſsumendum eſst.
  • 42 Papæ eſst fons iuſstitiæ, & in eo ineſst ſũmaſumma perfectio, & ſsapientia.
  • 43 Papæ deciſsionibus & declarationibus ſstare debemus, licèt totus mundus ſsentiat contra eum.
  • 44 Sententia, & opinio Papæ prævalet opinionibus omnium Epiſscoporum. Et num. 46.
  • 45 Papa quod approbat, vel reprobat, omnes ſsequi tenentur.
  • 47 Principes auctoritate qui contrahunt, vel aliquid recipiunt, decipi non debent.
  • 48 Beneficio iuvari nos oportet, non decipi.
  • 49 Pontificia dignitas reliquas ſsupereminet.
  • 50 Papa appellatur Imperator, & Princeps PrincipũPrincipum, & culmen omniũomnium dignitatũdignitatum.
  • 51 Eccleſsia eſst tutrix iuſstitiæ, & contra eam aliquid fieri non permittit.
  • 52 Papæ facta in dubium vocari non debent.
  • 53 Papæ auctoritati, & poteſstati detrahere iniuſstum eſst.
  • 54 Pontifex Summus ubi aliquid magnũmagnum & inſolitũinſolitum facit, admirari potius, quàm notare debemus.
  • 55 Apoſstolicæ Sedis poteſstas in infinitum pro meliori Eccleſsſstatu ampliari poteſst.
  • 56 Caſsus ubi accidit à Principe non præviſsus, omnia, quæ ipſse poſsſset facere, poteſst is, qui eius vices habet.
  • 57 Mandati fines, aut limites non videtur excedere qui ea facit, quæ dominus faceret, ſsi præſsens eſsſset.
  • 58 Papa quòd aliquid inutiliter, aut fruſstratoriè faciat, aſsſserere temerariũtemerarium eſst.
  • 59 Deus, & natura nihil fruſstra operãturoperantur.
  • 60 Geſsta auctore Deo, vel eius Vicario, cõvenientiſsimaconvenientiſsima iudicanda ſsunt.
  • 61 Eccleſsia nec decipere, nec decipi poteſst.
  • 62 Eccleſsia non ſsolùm eſst expers erroris in articulis Fidei, ſsed etiam ubi de concernentibus ad mores univerſsales diſsponit.
  • 63 Papa recuſsari non poteſst, nec ab eius ſsententia appellari.
  • 64 Papa quod facit, videtur facere ut Deus.
  • 65 Exemplis non eſst iudicandum, ſsed legibus, & quare?
  • 66 Exempla pauca reperiri poſsſsunt in cauſsis iudicialibus, quæ in omnibus circunſstantijs ſsimilia ſsint.
  • 67 Exempla ſsupremorum iudicum, & tribunalium multum attendi, & venerari debent.
  • 68 Exempla ſsanctorum Patrum in iudicãdoiudicando ſsequi debemus.
  • 69 Maiorum actus, & mores pro lege accipiuntur.
  • 70 Papa quod unus fecit, & multo magis quod plures facere conſsueverunt, probare debemus. Papæ auctoritas maior eſst quàm Sanctorum, ibid.
  • 71 Conſsuetudo ex communi PontificũPontificum conceſssione, & ſstylo deſsumpta, in ſsimilibus cauſsis ius, & formam inducit.
  • 72 Eccleſsiæ contra frequentem uſsum diſsputare inſsolentiſssima inſsania eſst, ſecũdùmſecundùm Divum Auguſstin.
  • 73 Cap. per venerabilem, verſs. Quod autem, qui filij ſsint legitimi, expenditur, & illuſstratur.
  • 74 Hæretici negantes in Eccleſsia eſsſse poteſstatem concedendi Iubilæos, & Indulgentias, & Sanctos eſsſse invocandos, ex contrario, & communi eiuſsdem Eccleſsiæ uſsu convincuntur.
  • 75 Eccleſsiam poſsſse diſspenſsare cum monachis in voto caſstitatis, ut matrimonium contrahant, ex eo quòd id pluries fecit, probant Caietanus, & alij.
  • 76 Papam poſsſse temporalem dominationẽdominationem, & iuriſsdictionem in Regnis infidelium exercere, inde multi probãtprobant, quòd ſsæpius ea uſsus ſsit.
  • 77 Pontificem Romanum eſsſse verum caput univerſsalis Eccleſsiæ, ex eiuſsdem communi obſservatione colligitur.
  • 78 Argumentum ab uſsu, & obſservatione Eccleſsiæ validiſssimum eſst.
  • 79 Præſsumendum eſst pro ijs, quæ diu in Eccleſsia Dei agitata ſsunt.
  • 80 Conſsuetum fieri, non dicitur arbitrarium, ſsed neceſsſsarium.
  • 81 Conſsuetudo etiam irrationabiliter, & cum peccato introducta, excuſsat à pœnis, & cenſsuris legis contrariæ.
  • 82 Argumentum à ſsolitis, & conſsuetis fieri, tunc efficacius eſst, cùm antiquioribus & gravioribus exemplaribus nititur.
  • 83 Praxis eſst vera legum interpres.
  • 84 Obſservantia ſsubſsecuta habetur pro lege, & plura de viribus, & effectibus obſservantiæ.
  • 85 Lex de quibus, D. de legibus, l. 1. C. quæ ſsit longa cõſuetudoconſuetudo, & ſsimiles exornantur.
  • 86 ObſervatũObſervatum quod diu fuit, cẽſeturcenſetur prius ita diſspoſsitum, & ordinatum fuiſsſse.
  • 87 Virginius ſsuam filiam necavit, quòd in eius perſsona Appius iuris obſervantiãobſervantiam non cuſstodivit.
  • 88 Obſservantia declaratoria non requirit præſscriptionem, nec plures actus.
  • 89 Solitum dicitur quid ex ſsola una vice.
  • 90 Conſsuetudinis, & obſservantiæ auctoritas, etiam in alienationis materia plurimum operatur.
  • 91 Alienatio, vel infeudatio quorumlibet bonorum etiam Eccleſsiaſsticorum à Regibus, Principibus, vel Prælatis iuxta conſsuetudinem facta, impediri non debet.
  • 92 Pontifex Summus dubia, & ardua negotia nunquam expedire ſsolet, ſsine conſsilio Cardinalium, & aliorum peritiſssimorum virorum.
  • 93 Papa, etiãetiam cùm utitur plenitudinis poteſstate, Cardinalium conſsilium requirere ſsolet.
  • 94 Pontifices Summi qualiter olim iusiurandum præſstarent de petendo in rebus arduis Cardinalium conſsilio.
  • 95 Eccleſsiaſstes locus cap. 12. verſs. 11. exponitur.
  • 96 Pontificis Romani decretorum certitudinem qualiter expreſsſserit Salomon.
  • 97 Pontifices, & Principes ſsuperiores omnia iura in ſscrinio pectoris habere dicũturdicuntur, propter conſsilia peritorum, quos ſsemper ſsecum habere ſsolent.
  • 98 Pontificum Romanorum, & Collegij Cardinalium dexteritatem, & certitudinem in declarandis rebus dubijs, multis probat, & extollit Thomas Bozius.
  • 99 Alexandri VI. Bulla etſsi non faciat mentionẽmentionem conſsultationis Cardinalium, credendum tamen eſst, eam interveniſsſse.
  • 100 Bullæ ſsæpè expediri ſsolent ſsub ſsolo nomine Papæ, quamvis Cardinales ad earum expeditionem conſsilium, & conſsenſsum præſstiterint.
  • 101 Actus ſsemper denominari ſsolet à principali eius auctore.
  • 102 Papa. ſsi nolit, non tenetur de neceſssitate, Cardinalium conſsilium petere.
  • 103 Cardinalium conſsilium ut Papa neceſsſsariò petere debeat, nulla conſsuetudine induci poteſst, & quare?
  • 104 Papæ contra ſsupremam poteſstatem nulla currit præſscriptio.
  • 105 Clauſsula, Ex certa ſscientia, quid præſsupponat, & operetur in Bullis Pontificum.
  • 106 Clauſsula De plenitudine poteſstatis, nunquam uti ſsolet Pontifex, niſsi cum cauſsæ cognitione, & plena negotij informatione.
Haec igitur cùm ita ſse habeant,
1
ſsatis quidẽquidem apparet, Romanum PõtificẽPontificem ex concordi omniũomnium CatholicorũCatholicorum ſscriptorum doctrina, ut minimum dominationem, iuriſsdictionem & poteſstatem temporalem habêre ſsuper omnes Principes tam fideles, quàm infideles, ſsaltem quantum poſstulare videbitur finis ſsupernaturalis, ad quem poteſstas ſspiritualis ordinatur, cuius ipſsum Pontificem ſsupremum caput, & dominum eſsſse, neceſsſsariò ſsecundùm fidem affirmare debemus. Et iuxta aliãaliam magis receptam plurimorum Theologorum, & Canoniſstarum ſsententiam, quam veriorem, & ſecuriorẽſecuriorem eſsſse probavimus; maius etiam & abſsolutius imperium erga eorundem Principum, præſsertim infidelium, Regna, & provincias exercêre poſsſse, Reges nimirũnimirum, & gubernatores earum mutando, & alios Catholicos præficiendo, quoties id ſsibi expedire videbitur. In quo tamen
2
non ex ſsolo arbitrio, aut liberæ voluntatis intuitu procedere debet, ut ſsuprà tetigimus, & noviſssimè tradit Seraph. Freitas de iuſsto Imp. Aſsiat. cap. 6. num. 48. ſsed iuſstâ aliquâ cauſsâ, & bono publicæ utilitatis ſsuadente, & tanquam Deus, qui eſst veritas, ut præclarè ſscriptum reliquit Baldus in tit. de pace conſstantiæ, §. in nomine Chriſsti, ubi allegat doctrinam Innocentij in cap. cùm ſsit generale de for. compet. & in cap. ſsuper litteris de reſscript. & in cap. cùm ſsuper Abbatia de offic deleg. qui tradit,
3
quòd quando cauſsa requiritur tanquam fundamentum iuriſsdictionis, oportet, eam ineſsſse, & veram, & diſscuſsſsam eſsſse, aliàs iudicium eſst nullum ipſso iure.
Quod etiam latiùs proſsequitur Felinus in cap. quæ in Eccleſsiarum col. 9. declarat. 3. de conſstit. gloſs. & doctores in cap. 1. ſsi de inveſstit. feud. inter domin. & vaſsſsall. Roder. Zamorenſs. in tract. de orig. & differen. Princip. part. 2. Et in ſsimili probant Bart. in l. 1. C. ſsi contra ius vel utilit. pub. & in l. 1. C. de fund. patrimon. lib. 11. Paul. Caſstrenſs. conſs. 156. in fine, Ancharran. conſs. 178. 229. 252. & 287. vol. 1. Decius d. cap. quęquæ in Eccleſsiarum, num. 31. & conſs. 361. col. penult. verſs. Secundò reſspondetur, & conſs. 588. col. 3. Iaſson in l. Barbarius, col. 6. verſs, Circa duas, D. de offic. Prætor. Craveta cõſconſ. 5. num. 2. Hyppolitus Riminald. conſs. 74. num. 43. & conſs. 467. num. 105. & 106. lib. 4. Carolus Tapia in rub. de conſstit. Princip. cap. 1. per totum, & Mar. Anton. Petra de poteſst. Princip. cap. 24. num. 56. & 90. ubi reſsolvunt, quòd
4
Papa, vel Imperator iuri naturali, vel gentium, prout eſst dominium, ſsine cauſsa derogare non poteſst, & quòd Papa non recipit à Deo poteſstatem peccandi, ſsed iuſstè & licitè ligandi, & ſsolvendi. Et quòd ubi vellet id ex cauſsa facere, oporteret, quòd illa reſspice|ret utilitatem publicam principaliter.
Quod
5
etiam in bonis infidelium docuerunt Innocent. & Abb. in cap. quod ſsuper, de voto, Præpoſsit. in cap. 1. 1. diſstinct. Oldrad. conſs. 87. & 264. Abb. num. 22. Decius 109. Beroius 134. in cap. quæ in Eccleſsiarum de conſstitut. Tapia d. cap. 1. n. 54. & Nos ſsuprà cap. 21. ex num. 62.
Et in terminis
6
noſstræ quęſtionisquæſtionis idẽidem docet Epiſsc. Chiapenſs. in d. tract. comproba. fol. 46. Cardin. Bellarmin. d. lib. 5. de Romano Pontif. cap. 6. Sotus, Victoria, & alij, quos refert & ſsequitur Molina d. tract. 2. de iuſst. & iure, diſsput. 29. col. 141. & 146. verſs. Ex dictis, Anaſstaſsius Germon. d. lib. 3. de ſsacror. immunit. cap. 13. num. 38. Vbi inquit,
7
neminem ſanęſanæ mentis dubitare debêre, quin Pontifex Maximus, nec præter eum alius quiſsquam, Imperatores, Reges, alioſsq́ue magnos Principes Principatu, Regno, atque Imperio privare poſssit, nec non alios, cùm libet, & opus ſsit, in eorum locũlocum ſsufficere, & ſsubrogare, ac gladio, non ſsolùm ſspirituali, ſsed & materiali ſstricto, vice Chriſsti, ſsuo munere fungi: Licèt id non agat, niſsi graviſssimis de cauſsis, atque urgentiſssimis, fidem Catholicam, aut Rempublicam Chriſstianam concernentibus, magnaq́ue & prudenti, an expediat, & quando, & quomodo, & per quem faciendum ſsit deliberatione habita. Paramus d. lib. 3. de orig. Inquiſs. quæſst. 1. opin. 4. num. 2. & num. 118. Vbi concludit,
8
in exercitio huius temporalis iuriſsdictionis, non ſsolùm ex animi ſsententia, ſsed ex iuſsta cauſsa prudentium arbitrio inducta Summum Pontificem procedere debêre.
Et melius
9
Thom. Bozius d. lib. 1. de ruinis Gent. cap. 18. pag. 106. ubi ita eleganter ſscribit: Quamobrem Pontifex Summus veræ Religionis iure poterit imperare quibuslibet mortalibus, quoad ſsingulas eorum res, & actiones: ac proinde omnium temporalium dominus erit, non ut pro libito cuncta verſset, immutet, diſstribuat, auferat; ſsed ut ad virtutes, ad Religionem, ſsapientiam, Deiq́ue amicitiam dirigat, ijs modis, qui videbuntur, pro varietate rerum, quas præ manibus habebit, magis eſsſse neceſsſsarij, utiles, & convenientes ad hunc finem; omnes homines erunt illi obligati parere: ad virtutes enim nati ſsunt, ac producti à Deo, magiſsq́ue ac minus erunt obligati parere, quo magis aut minus erit neceſsſsarius, utilis, & conveniens modus pro conditione rerum, quæ contingunt; quod ad ipſsum iure ſspectabit iudicare. Et poſst alia: DominiũDominium
10
quippe Pontificis Summi diſsponit, atque ut loquuntur, ſsubordinat ſsibi reliqua dominia, non auferens illa dominis, verùm ſtabiliẽsſtabiliens, cùm reducat ad primum dominum dominorum, per quem ſsunt alij domini. Quod ſsi quando aufert, aufert ne maximè imminuantur ac pereant alijs eiuſsdem gentis, aut Regni, tum illa, tum cætera, ſsicut multoties periere. Nam vaſstitates, ac ruinæ temporalium naſscuntur ob defectum virtutum, virtutum defectus ob defectum religionis, ſsapientiæ, & amicitiæ Dei, à quo ſsunt, moventur, conſservantur, augentur cuncta; ut ipſsum, quantum fert eorum natura, participent, & idcirco reducantur ad ipſsum, à quo omnis boni multiplicatio & perpetuitas emanat.
Vnde
11
cùm eiuſsmodi iuſstæ, & legitimæ cauſsæ nuſsquam cumulatius, & urgentius militaſsſse, & concurriſsſse videantur, quàm in Barbaris iſstis Occidentalibus, & Meridionalibus Novi Orbis nationibus: rectè potuit Alexander VI. Pontifex Maxim. prædicto iure, & poteſstate utens, Catholicis noſstris Hiſspaniæ Regibus, non ſsolùm earum ad Fidem convertendarum curam committere, ut prioris opinionis auctores exiſstimant, quorum dicta latè recenſsuimus in cap. præcedenti ex num. 2. Sed ſsimul etiam plenum, & ſsupremum dominium, ac iuriſsdictionem concedere, & ubi opus fuiſsſset, debellationem, & conquiſsitionem, iuxta magis receptam aliorum ſsententiam, de qua etiam diximus in eodem cap. ex | num. 53. quoniam, ut præclare, & multum in noſstris terminis tradit idem Thom. Bozius dict. lib. 4. de Ital. ſstatu, cap. 5. & 6. & de temp. Eccleſs. Monar. lib. 1. cap. 1. & cap. 23. & de iure lib. Eccleſs. lib. 2. cap. 9. cum ſsequentib. Fran. de Vargas in d. tract. de Epiſscop. iuriſs. confir. 10. num. 4. & ſsequent. Anaſstaſs. Germon. d. cap. 13. num. 29. & 30. & alij ſsuprà in favorem eiuſsdem opinionis citati,
12
hoc Chriſstianæ fidei, & Evangelij propagatio neceſsſsariò deſsiderabat, & ipſsorum Barbarorum remota, inacceſsſsa, & nuſsquam vel de nomine nota colluvies, feriniq́ue, crudeles, & inhumani mores, tyrannides, ſsuperſstitiones, idololatriæ, cruẽtacruenta ſsacrificia, & alia fœdiſssima, & ſspurciſssima crimina, quibus Deum graviter offendebant, & ipſsam humanam naturam miſserè deturpabant, de quibus latiſssimè egimus in hoc libro ex cap. 12. ad 16.
Qvae
13
omnia, licèt per ſse tantùm conſsiderata, ad infideles debellandos, ſsubijciendos, & ſsuis bonis, ac dominijs privandos, aliquibus non omnino ſsufficere videantur: alijs tamen coniuncta, imò & ſsingulatim conſsiderata, iuſstiſssimam cauſsam debellationis, & pleniſssimum, & ſsecuriſssimum acquiſsitionis titulum Regibus noſstris præbêre potuiſsſse, conſstantiſssimè placet, ut in dictis capitibus copioſsè tractavimus. Et accedente hac Pontificiâ conceſssione, in dubium vocari non poſsſse, ultra Auctores ſsuprà cap. præced. ex num. 63. relatos, expreſssè affirmat Fr. Ioan. Marquez in Gubernat. Chriſst. lib. 1. cap. 27. pag. 164. & Anton. de Herrera in hiſst. gener. Ind. decad. 1. lib. 2. cap. 4. pag. 51. & ſsequent. Vbi elegãtiſsimèelegantiſsimè loquitur, & ex hiſstoriæ fide recenſset,
14
qualiter Catholici Reges FerdinãdusFerdinandus, & Eliſsabeth Romanam Sedem Orbis Novi, à ſse nuper Columbi induſstriâ detecti, certiorem fecerint, & ab ea donationem, ſsive cõfirmationẽconfirmationem illius expoſstulaverint, quo tutiùs, & ſsecuriùs inventis potiri, & invenienda occupare, & poſssidêre valêrent, licèt plures eruditiſssimi eius tẽporistemporis viri hanc conceſssionem nullatenus neceſsſsariam ad iuſstitiam huius cõquiſitionisconquiſitionis exiſstimarent.
Quo
15
Nuntio, ut idẽidem Herrera ſsubiungit, Alexander VI. Pontifex Max. qui tũctunc Petri Cathedram occupabat, non minorem admirationem, quàm lætitiam recepit, ob ingentem Eccleſsiæ, & ChriſtianęChriſtianæ fidei propagationẽpropagationem, quam inde eventuram conſsideravit, & poſst maturam ſsacri Cardinalium Collegij conſsultationem, & approbationem, iuſstis, ac pijs Regum Catholicorum precibus inclinatus, quartâ die menſs. Maij, ann. 1493. eiſdẽeiſdem, & eorum in Regno Caſstellæ, & Legionis hæredibus, & ſsucceſsſsoribus, omnes inſsulas, & terras firmas verſsus Occidentem, & Meridiem eo uſsque ipſsorum curâ, & expenſsis detectas, & in poſsterum detegendas, auctoritate Omnipotentis Dei ſsibi in Beato Petro cõceſſaconceſſa, & Vicariatus Ieſsu Chriſsti, quâ in terris fungebatur, motu proprio, & ex certa ſscientia, ac de Apoſstolicæ poteſstatis plenitudine, in perpetuum pleno iure donavit, conceſssit, & aſssignavit. Ita tamen, ut linea quędamquædam à Polo Arctico ad Antarcticum duceretur, quæ centum leucis verſsus Occidentem, & Meridiem à Gorgonum ſsive Heſsperidum inſsulis, quæ vulgò vocantur: De los Azores, & de Cabo Verde, diſstaret, & pars Orbis, quæ in Oceano ad Occidentem Solem iacêret, ea Catholicis Regibus cederet, quæ verò ad Orientem ſspectaret, iuris Regum LuſitanięLuſitaniæ cenſseretur, ne occaſsione huius novæ gratiæ præiudicium aliquod fieret, alijs ſsibi prius circa Indiæ OriẽtalisOrientalis navigationẽnavigationem, & conquiſsitionem indultis, de quibus etiam ſstatim agemus. Sed præſstat ipſsius Bullæ verba ad litteram recenſsere, utpotè in qua unũunum ex præcipuis noſstræ tractationis fundamentis conſsiſstit: Ea igitur ſsic habent.
ALEXANDER
16
Epiſscopus ſservus ſservorum Dei, Chariſssimo in Chriſsto filio FerdinãdoFerdinando Regi, & Chariſssimæ in Chriſsto filiæ Iſsabellæ Reginæ Caſstellæ, Legionis, Aragonum, Siciliæ & Granatæ illuſstribus: ſsalutem, & Apoſstolicam benedictionem. Inter cætera Divinæ Maieſstati beneplacita opera, & cordis noſstri deſsiderabilia; illud profectò potiſssimum exiſstit, ut Fides Catholica, & Chriſstiana Religio, noſstris præſsertim tẽporibustemporibus exaltetur, ac ubilibet amplietur, & dilatetur, animarumq́;animarumq́ue ſsalus procuretur, ac barbaricæ nationes deprimantur, & ad Fidem ipſsam reducantur. Vnde cùm ad hanc ſsacram Petri Sedem, Divina favẽtefavente clementia (meritis licèt imparibus) evecti fuerimus, cognoſscentes vos tanquam veros Catholicos Reges, & Principes, quales ſsemper fuiſsſse novimus, & à vobis præclarè geſsta, toti penè iam Orbi notiſssima, demonſstrant, ne dum id exoptare, ſsed omni conatu, ſstudio, & diligentia, nullis laboribus, nullis impenſsis, nulliſsq́ue parcendo periculis, etiam proprium ſsanguinem effundendo, efficere, ac omnem animum veſstrum, omneſsq́ue conatus ad hoc iam dudum dedicaſsſse, quemadmodum recuperatio Regni Granatæ à tyrannide Saracenorum hodiernis temporibus per vos, cum tanta Divini nominis gloria, facta teſstatur, dignè ducimus non immeritò & debemus illa vobis etiam ſsponte, & favorabiliter concedere, per quæ huiuſsmodi ſsanctum, & laudabile ab immortali Deo cœptum propoſsitum indies ferventiori animo ad ipſsius Dei honorem, & Imperij Chriſstiani propagationem, proſsequi valeatis.
Sanè accepimus, quòd vos, qui dudum animo propoſsueratis aliquas inſsulas, & terras firmas, remotas, & incognitas, ac per alios hactenus non repertas quærere, & invenire, ut illarum incolas & habitatores ad colendum Redemptorem noſstrum, & Fidem Catholicam profitendum reduceretis, hactenus in expugnatione, & recuperatione ipſsius Regni Granatæ plurimum occupati, huiuſsmodi ſsanctum, & laudabile propoſsitum veſstrum ad optatum finem perducere nequiviſstis; ſsed tandem ſsicut Domino placuit, Regno prædicto recuperato, volentes deſsiderium adimplere veſstrum, dilectum filium Chriſstophorum Columbum, virum utique dignum, & plurimum commendandum, ac tanto negotio aptum, cum navigijs, & hominibus ad ſsimilia inſstructis, non ſsine maximis laboribus, & periculis, ac expenſsis deſstinaſstis, ut terras firmas, & inſsulas remotas, & incognitas huiuſsmodi, per mare, ubi hactenus navigatum non fuerat, diligenter inquireret; qui tandem (Divino auxilio, facta extrema diligentia, in mare Oceano navigantes) certas inſsulas remotiſssimas, & etiam terras firmas, quæ per alios hactenus repertæ non fuerant, invenerunt, in quibus quamplurimæ gentes pacificè viventes, & ut aſsſseritur, nudi incedentes, nec carnibus veſscentes, inhabitant, & ut præfati Nuntij veſstri poſsſsunt opinari, gentes ipſsæ in inſsulis, & terris prædictis habitantes, credunt, unum Deum Creatorem in cœlis eſsſse, ac ad Fidem Catholicam amplexandum, & bonis moribus imbuendum, ſsatis apti videntur, ſspeſsq́ue habetur, quòd ſsi erudirentur, nomen Salvatoris Domini noſstri Ieſsu Chriſsti in terris, & inſsulis prædictis faterentur; ac præfatus Chriſstophorus in una ex principalibus inſsulis prædictis, iam unam turrim ſsatis munitam, in qua certos Chriſstianos, qui ſsecum iverant, in cuſstodiam, & ut alias inſsulas, ac terras firmas remotas, & incognitas inquirerent, poſsuit, conſstrui, & ædificari fecit: in quibus quidem inſsulis, & terris iam repertis, aurum, aromata, & aliæ quamplurimæ res pretioſsæ diverſsi generis, & diverſsæ qualitatis reperiuntur. Vnde Omnibus diligenter, & præſsertim Fidei Catholicæ exaltatione & dilatatione (prout decet Catholicos Reges, & Principes) conſsideratis, more progenitorum veſstrorum claræ memoriæ Regum, terras firmas, & inſsulas prædictas, illarumq́ue incolas, & habitatores vobis, Divina favente clementia, ſsubijcere, & ad Fidem Catholicam reducere propoſsuiſstis.
Nos igitur huiuſsmodi veſstrum ſsanctum, | & laudabile propoſstium plurimum in Domino commendantes, ac cupientes, ut illud ad debitum finem perducatur, & ipſsum nomen Salvatoris noſstri in partibus illis inducatur, hortamur vos quamplurimum in Domino, & per ſsacri lavacri ſuſceptionẽſuſceptionem, qua mandatis Apoſstolicis obligati eſstis, & viſscera miſsericordiæ Domini noſstri Ieſsu Chriſsti attentè requirimus, ut cum expeditionibus huiuſsmodi omnino proſsequi, & abſsumere proba mente orthodoxæ Fidei Zelo intendatis, populos in huiuſsmodi inſsulis, & terris degentes, ad Chriſstianam Religionem ſsuſscipiendum inducere velitis, & debeatis, nec pericula, nec labores ullo unquam tempore vos deterreant, firma ſspe, fiduciaq́ue conceptis, quòd Deus omnipotens conatus verſstros fœliciter proſsequetur.
Et ut tanti negotij provinciam Apoſstolicæ gratiæ largitate donati, liberius, & audacius aſsſsumatis, motu proprio, non ad veſstram, vel alterius pro vobis ſsuper hoc Nobis oblatæ petitionis inſstantiam, ſsed de noſstra mera liberalitate, & ex certa ſscientia, ac de Apoſstolicæ poteſstatis plentitudine, omnes inſsulas, & terras firmas inventas, & inveniendas, detectas, & detegẽdasdetegendas verſsus OccidentẽOccidentem, & MeridiẽMeridiem fabricando, & conſstruendo unam lineam à Polo Arctico, ſscilicet Septentrione, ad Polum Antarcticum, ſscilicet Meridiem, ſsive terræ firmæ, & inſsulæ inventæ & inveniendæ ſsint verſsus Indiam, aut verſsus aliam quamcunque partem; quæ linea diſstet à qualibet inſsularum, quæ vulgariter nuncupatur de los Azores, i Cabo-verde, centum leucis verſsus Occidentem, & Meridiem: ita quòd omnes inſsulæ, & terræ firmæ repertæ, & reperiendæ, detectæ, & detegendæ, à præfata linea verſsus Occidentem, & Meridiem per alium Regem, aut Principem Chriſstianum non fuerint actualiter poſsſseſsſsæ uſsque ad diem Nativitatis Domini noſstri Ieſsu Chriſsti proximè præteritum, à quo incipit annus præſsens milleſsimus quadringenteſsimus nonageſsimus tertius, quando fuerunt per nuntios, & capitaneos veſstros inventæ aliquæ prædictarum inſsularum, auctoritate omni potentis Dei nobis in Beato Petro conceſsſsa, ac Vicariatus Ieſsu Chriſsti, qua fungimur in terris, cùm omnibus illarum dominijs, civitatibus, caſstris, locis, & villis, iuribuſsq́ue, & iuriſsdictionibus, ac pertinẽtijspertinentijs univerſsis, vobis, hæredibuſsq́ue, & ſsucceſsſsoribus veſstris (Caſstellæ, & Legionis Regibus) in perpetuum tenore præſsentium donamus, concedimus, & aſsſsignamus, voſsq́ue, & hæredes, ac ſsucceſsſsores præſsatos illarum dominos cum plena, libera, & omnimoda poteſstate, auctoritate, & iuriſsdictione, facimus, conſstituimus, & deputamus. Decernentes nihilominus per huiuſsmodi donationem, conceſssionem, & aſsſsignationem noſstram nulli Chriſstiano Principi, qui actualiter præfatas inſsulas, & terras firmas poſsſsiderit uſsque ad dictum diem Nativitatis Domini noſstri Ieſsu Chriſsti, ius quæſsitum ſsublatum intelligi poſsſse, aut auferri debere.
Et inſsuper mandamus vobis in virtute ſsanctæ obedientiæ (ut ſsicut pollicemini, & non dubitamus pro veſstra maxima devotione, & Regia magnanimitate vos eſsſse facturos) ad terras firmas, & inſsulas prædictas viros probos, & Deum timentes, doctos, peritos, & expertos ad inſstruendum incolas & habitatores præfatos in Fide Catholica, & bonis moribus imbuendum, deſstinare debeatis, omnem debitam diligentiam in præmiſsſsis adhibentes, ac quibuſscunque perſsonis cuiuſscunque dignitatis, etiam Imperialis, & Regalis ſstatus, gradus, ordinis, vel conditionis ſsub excommunicationis latæ ſsententiæ pœna, quam eo ipſso, ſsi contrà fecerint, incurrant, diſstrictius inhibemus, ne ad inſsulas, & terras firmas inventas, & inveniendas, detectas, & detegendas verſsus Occidentem, & Meridiem, fabricando, & conſstruendo lineam à Polo Arctico ad Polum Antarctium, ſsive terræ firmæ, & inſsulæ Indiam, aut verſsus aliam quamcunque partem, quæ linea diſstet à qualibet inſsularum, quæ vulgariter nuncupantur de los Azores i Cabo-verde, Centum leucis verſsus Occidentem, & Meridiem, ut præfertur, pro mercibus habendis, vel | quavis alia de cauſsa accedere præſsumant abſsque veſstra, ac hæredum, & ſsucceſsſsorum veſstrorum prædictorum licentia ſspeciali: non obſstantibus conſstitutionibus, & ordinationibus Apoſstolicis, cæteriſsq́ue contrarijs quibuſscunque. In illo, à quo imperia, & dominationes, ac bona cuncta procedunt, confidentes, quòd dirigente Domino actus veſstros, ſsi huiuſsmodi ſsanctum & laudabile propoſsitum proſsequamini, brevi tempore cum fœlicitate, & gloria totius populi Chriſstiani veſstri labores & conatus exitum fœliciſsſsimum conſequẽturconſequentur. Dat. Romæ apud ſsanctum Petrum anno Incarnationis Dominicæ milleſsimo quadringenteſsimo nonageſsimo tertio, quarto Nonas Maij, Pontificatus noſstri anno primo.
Hactenus Alexander VI. cuius Bulla oringinalis in Regijs Archivis ſservatur, &
17
eam refert, quibuſsdam notis adiectis, Summarium ConſtitutionũConſtitutionum Pontificum Petri MatthęiMatthæi pag. 150. Idem Pet. Matthæus in ſseptimo volumine Decretalium lib. 1. tit. 9. de inſsulis Novis Orbis, & Laërtius Cherubinus in 1. tom. Bullarij, pag. 392. Et de eâdem, tanquam de re admodum notabili, &
18
de nova controverſsia, quæ rurſsus cum Luſsitaniæ Regibus interceſssit, & ab eodem Alexandro compoſsita fuit, prædictis centum à linea leucis, ad trecenteſsimam ferè, & quadrageſsimam leucam extenſsis, ducto à Septentrionibus ad Auſstralem Polum circulo, atque ita toto terrarum Orbe ex æaquo bifariam diviſso, latè etiam meminerunt Auctores, quos plenè congeſssimus ſsuprà lib. 1. cap. 6. numer. 73. & in cap. præcedent. ex num. 63. & 137. & Alphonſsus Alvarez in Specul. Roman. Pontiſs. cap. 31. Ioan. Laurentius Annania in fabrica mundi, tract. 4. Lucius Marinæus Siculus in hiſstor. Hiſspan. lib. 19. cap. 16. Franciſsc. Lopez Gomara in hiſstor. Ind. Occident. 1. par. in princip. Ioan. de Barros in ſsuis commentar. lib. 1. Petrus de Cieza in hiſstor. Regni Perù, 1. part. in princ. Alan. Cop. dialogo 6. cap. 9. Ioan. Bodin. lib. 1. de Repub. cap. 9. Ioan. Nicolaus Dolionus in compend. hiſstor. lib. 4. GaudẽtiusGaudentius Merula in ſsylva variæ lect. lib. 5. per totũtotum, Petr. Meſssia in ſsua ſsylva, par. 4. cap. 1. Peter. Martyr in ſsuis decadibus Novi Orbis, decad. 1. elegantiſssimus Petr. Ioan. Maffeius hiſstor. Ind. lib. 1. pag. 18. & noviſssimus Pat. Ferdinandus Rebellus de oblig. iuſstitiæ, 2. part. lib. 18. quęſtquæſt. 23. ſsect. 2. num. 7. & noviſssimè poſst hæc ſscripta alios referens Auguſst. Barboſsa in Paſstorali, 1 par. tit. 3. cap. 2. num. 41. & ſseqq. & Seraphin. Freitas de Imp. Aſsiat. cap. 7. ex num. 1.
Ex cuius Bullæ tenore,
19
& ex his, quæ circa eam prædicti Scriptores obſservant, & Nos in cap. Prædicti retulimus, num. 63. & ſsequentib. & lib. 3. cap. 1. ex num. 13. referemus, ſsatis quidem colligitur, Romanum Pontificem plenum, & integrum dominium, & iuriſsdictionem harum Novi Orbis regionum, & infidelium in illis habitantium Catholicis Regibus concedere voluiſsſse, ſsub eo onere, & conditione, ut de Fide, ac Religione Chriſstiana inter eoſsdem prædicanda, propaganda, & conſservanda, ſsedulam operam exhiberent.
Quod
20
idem diſsſsertè etiam tradit Germonius d. cap. 13. num. 30. Rutil. Benzon. lib. 1. de. anno Iubilæi cap. 10. pag. 53. ubi ait, Alexan. VI. ut agnovit Novi Orbis notitiam, indies excreſscere, & HiſpaniarũHiſpaniarum Reges eo animo eſsſse, ut non minus temporale ipſorũipſorum Regnum, quàm, imò præcipuè, Regnum Dei amplificarent, hoc illis demãdaſſedemandaſſe, eoſsq́ue adſstrinxiſsſse, ut maximâ, quâ poſsſsent diligentiâ, in illorum populorum converſsionem incumberẽtincumberent, quod ut fortius exequerẽturexequerentur, ipſsis quidquid acquirerent, omni meliori modo conceſssit.
Et Ioan, Metellus apud Theat. vitęvitæ humanæ vol. 28. lib. 2. pag. 4236. ubi prææfatam Bullam in compendium deducens, ita ſscribit: Alexander VI. PP. | Ferdinando Regi, & eius poſsteris Caſstellæ, Legioniſsq́ue Regibus, Cardinalibus adprobantibus, in perpetuum plenèq́;plenèq́ue conceſsſsit, donavit, & attribuit omnes inſsulas, continentiſsq́ue provincias, repertas, & quæ in poſterũpoſterum à ſsuis reperirentur, Occidentem & Meridiem verſsus: ducta ab Arctico, Borealive Polo ad Antarcticum, hoc eſst, Auſstralem Polum linea; quæ centum milliaribus (lege leucis) diſstaret, OccidentẽOccidentem Meridiemq́ue verſsus, ab ea inſsula, quæ vulgò Hiſspanis Azores à falconibus dicitur: & ab altera, quam nunc illi Viridi caput, antiqui autem Heſsperides appellabant. QuarũQuarum omnium inſularũinſularum, & continẽtiscontinentis provinciarũprovinciarum quæſitarũquæſitarum, & quærendarũquærendarum, idem Pontifex eundem Regem, & eius ſsucceſsſsores dominos cum libera omnimodaq́ue in ijſsdem poteſstate conſstituit.
Relatu etiam digna videntur verba Iacobi Mainoldi in tractat. de titulis Regis Catholici, fol. 3. qui poſstquàm latiſssimas & ditiſssimas Novi Orbis provincias connumeravit, & earũearum cõquiſitionẽconquiſitionem, ſsic concludit: Ex quibus omnibus ſsatis quiſsque intelligere poteſst, Philippe Rex, MaieſtatẽMaieſtatem veſstram non immeritò huius Novi Orbis dominatur tenere, cum auſspicijs, atque armis Hiſspaniæ RegũRegum fuerit in ChriſtianorũChriſtianorum poteſtatẽpoteſtatem adductus. Nam & ſsub Ferdinando Catholico, & Carolo V. Imperatore patre veſstro Hiſspaniæ Regibus hæ omnes Novæ Regiones fuerũtfuerunt additæ, atque armis ſsubactæ. Cùm autem multa, maximaq́ue Regna contineant Maieſstas veſstra tribus dumtaxat RegnorũRegnorum titulis omnia complectitur; quando nimis eſsſset laboris, illa omnia Regna numerando percenſsere. Quæ quidẽquidem Hiſspanis Regibus ingẽtemingentem gratiam habere debent, quòd poſst multa tandem ſsæcula, abrogatis idolorum ſsuperſstitionibus, veram Chriſsti religionẽreligionem nunc ſsuſsceperint, & perpetua civili pace fruãturfruantur. Cum invictæ gentis præſsidio terra, mariq́ue munitiſsſsima, nihil amplius à quoquam finitimo hoſste vim & arma extimeſscant.
A quibus
21
non abſsunt plures doctiſssimi Theologi, quos refert P. Ioan. de Salas in tract. de legib. q. 95. diſsp. 7. ſsect. 4. n. 31. verſs. Ad illud, pag 123. qui quamvis ſsentiant, PontificẽPontificem non poſsſse provincias infideliũinfidelium plenè, & abſsolutè concedere; inſspectis tamen, & conſsideratis prędictæprædictæ BullęBullæ verbis, fatentur, Pontificem ibi plenam atq;atque omnimodãomnimodam donationem feciſsſse, & abſq;abſque dubio eorum opinionẽopinionem ſsequutum fuiſsſse, qui Romanæ ſsedi hanc poteſstatem, & auctoritatem concedunt.
In qua etiam ſsententia
22
tandem reſsidere videtur Illuſstr. Card. Bellarm. Nam licèt d. lib. 5. de Roman. Pontif. cap. 2. §. ult. affirmaſsſset, Alexand. VI. ſsolùm cõcedereconcedere voluiſsſse Regibus HiſpanięHiſpaniæ ius mittendi Prædicatores ad has provincias noviter repertas, & eos, & infideles, qui converterentur, tuẽdituendi, ut latiùs diximus ſsup. cap. prox. n. 5. Poſsteà tamẽtamen in recognitionibus, ſsive retractationibus ad eundẽeundem librũlibrum, & caput, pag. 508. ita ſcriptũſcriptum reliquit: Quod attinet ad Bullã Alexandri VI. de diviſsione Orbis nuper inventi, & debellatione Indorum OccidentaliũOccidentalium, cùm ea ſscriberem, Bullam non videram, & ideò ſsequutus ſsum doctrinãdoctrinam Cardinalis Caiet. in 2. 2. q. 66. art. 8. Fran. Victor. in 2. relect. de iure belli, & Dom. à Soto in 4. ſentẽtſentent. diſst. 5. q. unica, art. 10. ad 5. arg. tum propter eorum rationes, tum quia Caiet. vixit tẽpoporetempore Alex. VI. & ſsupervixit, proinde facilè ſscire potuit, quid ſsibi voluerit AlexãderAlexander Pontif. cùm OrbẽOrbem recèns inventũinventum diviſsit. Quibus verbis ſsatis oſstendit Bellarminus, quòd poſstquàm vidit Bullam, cognovit ſsuam, & prędictorumprædictorum patrũpatrum expoſsitionem illius menti, & verbis non convenire.
Quod etiam
23
plenius, ac planius ſsupponit Tho. Boz. lib. 10. de ſsign. Eccleſs. Dei cap. 13. & lib. 17. cap. 4. & de ItalięItaliæ ſstat. lib. 3. cap. 5. pag. 342. & 343. & lib. 4. cap. ult. pag. 445. & alibi paſsſsim in omnibus ſsuis operibus, ubi huius Orbi Novi detectionẽdetectionem, & AlexãdriAlexandri VI. donationẽdonationem extollit, & qualiter per illãillam Hiſspanorum ImperiũImperium provectũprovectum, & | amplificatum fuerit, quia tanquãtanquam Vicarius Christi, cui data eſst omnis poteſstas in cœlo, & in terra, partitus eſst inter Caſstellanos, & Luſsitanos quęcunquequæcunque illi ignota loca inveniſsſsent in Occidente, & Oriente, neque ullus poſsſset interturbare acquirendas ab ipſsis terras, ſibiq́;ſibiq́ue ullo modo parare.
Et iterum lib. 7. de ſsign. Eccleſs. cap. 6. ad finem, Lutheri, Calvini, & aliorũaliorum hæreticorum calumnijs ſsatisfaciens, qui Eccleſsiam Dei aliquâ notâ inurere volunt, quod
24
hunc Alexandrum VI. Pontificem habuerit, quem pluribus vitijs deditum fuiſsſse contendunt (in quibus etiam enarrandis nimis excedit Franc. Guicciardinus in ſsua hiſstoria Italiæ lib. 1. pag. 3. ) reſspondet, hæc vitia, quęquæ illi opponuntur, multis alijs virtutibus, quibus enituit, & rebus, quęquæ pręclarèpræclarè geſssit, longo intervallo ſsuperaſsſse; & vel hanc conceſssionem Novi Orbis, quam Regibus Catholicis fecit, & curam, quam adhibuit, ut Occidentales Indi ad humanitatem, & Christi cultum adducerentur, tantum boni peperiſsſse, quantum neque omnium hæreticorũhæreticorum auctoritate ab Orbis conſstitutione unquam proficiſsci potuerit.
Sed verò pręteriripræteriri iuſstè non poſsũtpoſsunt aliæ duæ eiuſdẽeiuſdem Alexand. VI. conſstitutiones, quæ licèt omnes præfatos Auctores latuerint, ad rẽrem tamẽtamen de qua agimus valdè pertinere vidẽturvidentur, & Rom. Pontificis voluntatem & poteſtatẽpoteſtatem in conceſssione harum ProvinciarũProvinciarum enixius, & geminatius oſstendunt. Prior, eodẽeodem ipſso die edita, quâ ſsuperior, Catholicis Regibus, ea omnia privilegia concedit, quæ Luſsitanis in Guineæ & Indiæ Orientalis conquiſsitione conceſsſsa fuerant, & ita ſse habet.
ALEXANDER Epiſscopus ſservus ſservorum Dei, Chariſsimo in Chriſsto filio FerdinãdoFerdinando Regi, & Chariſsſsimæ in Chriſsto filiæ Eliſsabeth Reginæ Caſstellæ, Legionis, Aragonum, & Granatæ, illuſstribus, ſsalutem & Apoſstolicam benedictionẽbenedictionem. Eximiæ devotionis ſsinceritas, & integra Fides, quibus Nos, & Romanam reveremini Eccleſsiam, non indignè merentur, ut illa vobis favorabiliter concedamus, per quæ Sanctum, & laudabile propoſsitum veſtrũveſtrum, & opus inceptum in quærendis terris, & inſsulis remotis, ac incognitis indies melius & facilius ad honorem Omnipotentis Dei, & Imperij Chriſstiani propagationem, ac Fidei Catholicæ exaltationem proſsequi valeatis. Hodie ſsiquidem omnes, & ſsingulas terras firmas, & inſsulas remotas & incognitas, verſsus partes Occidentales, & mare Oceanum conſsiſstentes, per vos, ſseu nuntios veſstros, ad id proptereà non ſsine magnis laboribus, periculis, & impenſsis deſstinatos, repertas, & reperiendas in poſsterum, quæ ſsub actuali dominio temporali aliquorum dominorum Chriſstianorum conſstitutæ non eſsſsent, cum omnibus illarum dominijs, civitatibus, caſstris, locis, villis, iuriſsdictionibus univerſsis, vobis, hæredibuſsq́ue, & ſsucceſsſsoribus veſstris Caſstellæ, & Legionis Regibus in perpetuum, motu proprio, & ex certa ſscientia, ac de Apoſstolicæ poteſstatis plenitudine donavimus, conceſsimus, & aſsſsignavimus, prout in noſstris inde confectis litteris pleniùs cõtinẽturcontinentur. Cùm autẽautem aliàs nonnullis Portugalliæ Regibus, qui in partibus Africæ, Guineæ, & Mineræ auri, ac alias inſsulas etiam ex ſsimilibus conceſsſsione, & donatione Apoſstolica eis facta repererunt, & acquiſsiverunt, per ſsedem Apoſstolicam diverſsa privilegia, gratiæ, libertates, immunitates, exẽptionesexemptiones, facultates, litteræ & indulta conceſsſsa fuerint. Nos valentes etiam (prout dignum & conveniens exiſstit) vos, hæredeſsq́ue & ſsucceſsſsores veſstros prædictos, non minoribus gratij, prærogativis, & favoribus proſsequi. Motu ſsimili, non ad veſstram, vel alterius pro vobis ſsuper hoc oblatæ petitionis inſstantiam, ſsed de noſstra mera liberalitate, ac eiſsdem ſscientia, & Apoſstolicæ poteſstatis plenitudine, vobis, & hæredibus & ſsucceſsſsoribus veſstris prædictis, ut in inſsulis, & terris per vos, ſseu nomine veſstro hactenus repertis huiuſsmodi, & reperiendis in poſsterum, omnibus, & ſsingulis | gratijs, & privilegijs, exemptionibus, libertatibus, facultatibus, immunitatibus, litteris, & indultis Regibus Portugalliæ conceſsſsis huiuſsmodi, quarum omnium tenores ac ſsi de verbo ad verbum præſsentibus inſsererentur, haberi volumus pro ſsufficienter expreſsſsis, & inſsertis, uti, potiri, & gaudere liberè, & licitè poſsſsitis, & debeatis in omnibus & per omnia, perinde ac ſsi illa omnia vobis ac hæredibus & ſsucceſsſsoribus veſstris præfatis, ſspecialiter conceſsſsa, auctoritate Apoſstolica tenore præſsentium de ſspecialis dono gratiæ indulgemus, illaq́ue in omnibus & per omnia ad vos, hæredeſsq́ue, ac ſsucceſsſsores veſstros prædictos extendimus pariter, & ampliamus, ac eiſsdem modo & forma perpetuò concedimus. Non obſstantibus conſstitutionibus, & ordinationibus Apoſstolicis: necnon omnibus illis, quæ in litteris Portugalliæ Regibus conceſsſsis huiuſsmodi, conceſsſsa ſsunt non obſstare, cæteriſsq́ue contrarijs quibuſscunque. Verùm quia difficile foret, præſsentes litteras ad ſsingula quæque loca, in quibus expediens foret, deferri, volumus, ac motu & ſscientia ſsimilibus decernimus, quòd illarum tranſsumptis manu publici Notarij inde rogati ſsubſscriptis, & ſsigillo alicuius perſsonæ in Ecleſsiaſstica dignitate conſstitutæ, ſseu Curiæ Eccleſsiaſsticæ munitis, ea prorſsus Fides in dubia, in iudicio, & extra, ac aliàs ubilibet adhibeatur, quæ præſsentibus adhiberetur, ſsi eſsſsent exhibitæ, vol oſstenſsæ. Nulli ergo omnino hominum liceat, hanc paginam noſstrorum indulti, extenſsionis, ampliationis, conceſsſsionis, volũtatisvoluntatis, & decreti infringere, vel ei auſsu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare præſsumpſserit, indignationem omnipotentis Dei, ac Beatorum Petri, & Pauli Apoſstolorum eius, ſse noverit incurſsurum. Dat. Romæ apud ſsanctum Petrum, anno Incarnationis Dominicæ milleſsimo quadringenteſsimo nonageſsimo tertio, quarto Nonas Maij, Pontificatus noſstri anno primo.
Poſsterior autem Bulla, ſsive conſstitutio eiuſsdem Alexand. VI. eodem anno, vj. Kalend. Octobris expedita, eiſsdem Regibus alias etiam terras cõceditconcedit, quęquæ fortè verſsus Orientem navigando à ſsuis nuntijs, & vaſsſsallis detegerentur, dummodo prius ab alijs Principibus Chriſstianis occupatæ non fuiſsſsent: cuius verba ſsic habent.
ALEXANDER Epiſscopus ſservus ſservorum Dei. Chariſsſsimo in Chriſsto filio Ferdinando Regi, & Chariſsſsimæ in Chriſsto filiæ Eliſsabeth Reginæ Caſstellæ, Legionis, Aragonum, & Granatæ, illuſstribus, ſsalutem & Apoſstolicam benedictionem. Dudum ſsiquidem omnes, & ſsingulas inſsulas, & terras firmas inventas & inveniendas verſsus OccidentẽOccidentem & Meridiem, quæ ſsub actuali dominio temporali aliquorum dominorum Chriſstianorum conſstitutæ non eſsſsent vobis, hæredibuſsq́ue, & ſsucceſsſsoribus veſstris Caſstellæ & Legionis Regibus in perpetuum motu proprio, & de certa ſscientia, ac de Apoſstolicæ poteſstatis plenitudine donavimus, conceſssimus, & aſssignavimus: voſsq́ue ac hæredes, & ſsucceſsſsores præfatos de illis inveſstivimus: illarumq́ue dominos cum plena, libera, & omnimoda poteſstate, auctoritate, & iuriſsdictione conſstituimus, & deputavimus, prout in noſstris inde confectis litteris, quarum tenorem, ac ſsi de verbo ad verbum præſsentibus inſsererentur, haberi volumus pro ſsufficienter expreſssis, plenius continetur. Cùm autem contingere poſsſset, quòd Nuntij, & Capitanei, aut vaſsſsalli veſstri verſsus Occidentem, & Meridiem navigantes, ad partes Orientales applicarent, ac inſsulas, & terras firmas, quæ inde fuiſsſsent, vel eſsſsent, reperirent, Nos volentes etiam vos favoribus proſsequi gratioſsis, motu, & ſscientia, ac poteſstatis Apoſstolicæ plenitudine ſsimilibus, donationem, conceſssionem, aſssignationem, & litteras prædictas, cum omnibus & ſsingulis in eiſsdem litteris contentis clauſsulis ad omnes, & ſsingulas inſsulas, & terras firmas inventas, & inveniendas, ac detectas, & detegendas, quæ navigando, aut itinerando verſsus Occidentem, aut Meridiem huiuſsmodi, ſsint, vel fuerint, aut apparuerint, ſsive in par|tibus Occidentalibus, vel meridionalibus, & Orientalibus, & Indiæ exiſstant, auctoriate Apoſstolica tenore præſsentium in omnibus, & per omnia, perinde ac ſsi in litteris prædictis de eis plena & expreſsſsa mentio facto fuiſsſset, extendimus, pariter & ampliamus. Vobis ac hæredibus & ſsucceſsſsoribus verſstris prædictis per vos, vel alium ſseu alios corporalem inſsularum, ac terrarum prædictarum poſsſseſsſsionem propria auctoritate liberè apprehendendi, ac perpetuò retinendi, illaſsq́ue adverſsus quoſscunque impedientes, etiam defendendi, plenam & liberam facultatem concedentes, ac quibuſscunque perſsonis etiam cuiuſscunque dignitatis, ſstatus, gradus, ordinis, vel conditionis ſsub excommunicationis latæ ſsententiæ pœna, quam contra facientes eo ipſso incurrant, diſstrictius inhibentes, ne ad partes prædictas ad navigandum, piſscandum, vel inquirendum inſsulas, vel terras firmas, aut quovis alio reſspectu, ſseu colore, ire, vel mittere quoquomdo præſsumant, abſsque expreſsſsa vel ſspeciali veſstra, ac hæredum & ſsucceſsſsorum prædictorum licentia. Non obſstantibus conſstitutionibus, & ordinationibus Apoſstolicis, ac quibuſsvis donationibus, conceſsſsionibus, facultatibus, & aſsſsignationibus per Nos, vel prædeceſsſsores noſstros quibuſscunque Regibus, vel Principibus, Infantibus, aut quibuſsvis alijs perſsonis, aut Ordinibus, & Militijs de prædictis partibus, maribus, inſsulis, atque terris, vel aliqua eorum parte, ex quibuſsvis cauſsis, etiam pietatis, vel Fidei, aut redemptionis captivorum, & alijs quantumcunque urgentiſsſsimis, & cum quibuſsvis clauſsulis etiam derogatoriarum derogatorijs, fortioribus, efficacioribus, & inſsolitis, etiãetiam quaſcunq;quaſcunque ſsententias, cenſsuras, & pœnas in ſse continentibus, quæ ſuũſuum per actualẽactualem & realem poſsſseſsſsionem non eſsſsent ſsortitæ eſsſsectum, licèt forſsan aliquando illi quibus donationes & conceſssiones huiuſsmodi factæ fuiſsſsent, aut eorum Nuntij ibidem navigaſsſsent. Quas tenores illarum etiam præſsentibus pro ſsufficienter expreſssis & inſsertis habentes, motu, ſscientia, & poteſstatis plenitudine ſsimilibus omnino revocamus, ac quoad terras, & inſsulas per eos actualiter non poſsſseſsſsas pro infectis haberi volumus, necnon omnibus illis, quæ in litteris prædictis voluimas non obſstare, cæteriſsq́ue contrarijs quibuſscunque. Dat Romæ apud ſsanctum Petrum anno Incarnationis Dominicæ, milleſsimo quadringenteſsimo nonageſsimo tertio, ſsexto Kalend. Octobris, Pontificatus noſstri anno ſsecundo.
Neqve exiſstimet quiſspiam ſsolùm Alexandrum VI. hac dumtaxat occaſsione prędictâprædictâ poteſstate uſsum ſsuiſsſse: cùm
25
ſępèſæpiusſæpèſæpius alij plures Romani Pontifices varijs temporibus, & occaſsionibus idem feciſsſse reperiantur, quoties ſsanctæ Romanæ Eccleſsiæ, ac Chriſstianæ Religioni expedire cenſsuerunt, ut pręterpræter alios ex ſsuprà relatis, noviſssimè oſstendit Marta dicto tractatu de iuriſsdict. 1. part. cap. 24. num. 32. & ultra ea, quęquæ ipſse tradit,
26
melius conſstare poterit ex exemplo Regni Hiberniæ, quod eâdem fermè ratione ac iſstud Indiarum Occidentalium Adrianus Papa IV. Henrico II. Anglorum Regi, & ſsucceſsſsoribus eius conceſssit, & alij ſsubſsequentes Pontifices confirmarunt, certo tributi genere adiecto., quod RomanęRomanæ Eccleſsiæ, veluti in feudi recognitionem penderetur, ut conſstat ex his, quęquæ refert Illuſstriſssimus Cardin. Baronius in Annal. Eccleſs. tom. 12. anno Christi 1159. num. 21. & 22. & ann. 1171. num. 12. & 1186. numer. 16. Matth. Pariſsienſs. in hiſst Angl. ſsub Herico II. ann. 1155. Polidor. Virgil. Neubrigenſs. Genebrard. OrlãdusOrlandus Rogerius, & Ribadeneira in eâd. hiſst. AnglięAngliæ ann. 1171. Cardin. Bellarmin. in Apologia contra Iacob. Reg. Angliæ c. 3. & in Chronic. ann. 1154. Pat. Iacob. Gretſserus in alia Apologia contra eundem Regem capit. 5. & 7. Sanderus de Schiſsm. Angl. lib. 1. ann. 1542. & Marta d. 1. par. cap. 26. num. 39. & ſsequentibus.
Ad quod
27
Adrianus Pontifex diploma quoddam expediri mandavit, quod ex Vaticano Codice deſscripſsit Baronius dicto anno 1159. num. 21. & quoniam elegantiſssimum eſst, & huic Alexandr. VI. de quo agimus, valdè conſsentaneum, hîc illud inſserere opportunum exiſstimamus. Illud igitur ſsic ſse habet:
ADRIANVS Epiſscopus ſservus ſservorum Dei, Chariſsſsimo in Chriſsto filio illuſstri Anglorum Regi, ſsalutem, & Apoſstolicam benedictionem.
Laudabiliter, & fructuosè de glorioſso nomine propagando in terris, & æternæ fœlicitatis præmio cumulando in cœlis, tua magnificentia rogitat, dum ad dilatandos Eccleſsiæ terminos, ac declarandam indoctis, & rudibus populis Chriſstianæ Fidei veritatem, & vitiorum plantaria de agro Dominico extirpanda, ſsicut Catholicus Princeps, intendis, & ad id convenientius exequendum, conſsilium Apoſstolicæ ſsedis exigis, & favorem. In quo facto, quanto altiori conſsilio, & maiori diſscretione procedis, tanto in eo fœliciorem progreſsſsum te, præſstante Domino, confidimus habiturum, eò quòd ad bonum exitum ſsemper, & finem ſsoleant attingere, quæ de ardore Fidei, & de Religionis amore principium acceperunt. Sanè Hiberniam, & omnes inſsulas, quibus Sol iuſstitiæ Chriſstus illuxit, & quæ documenta Fidei Chriſstianæ cœperunt, ad ius Beati Petri, & ſsacroſsanctæ Romanæ Eccleſsiæ (quod tua & nobilitas recognoſscit) non eſst dubium pertinere. Vnde tanto in eis libentius plantationem fidelem, & germen gratum Deo inſserimus, quanto id à nobis interno examine districtius proſspicimus exigendum. Significaſsti ſsiquidem nobis, fili in Chriſsto Chariſsſsime, te Hiberniæ inſsulam, ad ſsubdendum illum populum legibus, & vitiorum plantaria inde extirpanda, velle intrare, & de ſsingulis domibus annuam unius denarij Beato Petro velle ſsolvere penſsionem, & iura Eccleſsiarum illius terræ illibata, & integra conſservare. Nos itaque pium, & laudabile deſsiderium tuum cum favore congruo proſsequentes, & petitioni tuæ benignum impendentes aſsſsenſsum, gratum, & acceptum habemus, ut pro dilatandis Eccleſsiæ terminis, pro vitiorum reſstringendo decurſsu, pro corrigendis moribus, & virtutibus inſserendis, pro Chriſstianæ religionis augmento, inſsulam illam ingrediaris, & quod ad honorem Dei, & ſsalutem illius terræ ſspectaverit, exequaris: & illius terræ populus honorificè te recipiat, & ſsicut Dominum veneretur: iure nimirum Eccleſsiaſstico illibato, & integro permanente, & ſsalvo Beato Petro, & ſsacroſsanctæ Romanæ Eccleſsiæ de ſsingulis domibus annua unius denarij penſsione. Si ergo quod concepiſsti animo, effectu duxeris complendum, ſstude, gentem illam bonis moribus informare, & agas tam per te, quàm per illos, quos adhibes, quos fide, verbo, & vita idoneos eſsſse perſspexeris, ut decoretur ibi Eccleſsia, plantetur, & creſscat Fidei Chriſstianæ Religio, & quæ ad honorem Dei, & ſsalutem pertinent animarum, per te taliter ordinentur, ut à Deo ſsempiternæ mercedis cumulum conſsequi merearis, & in terris glorioſsum nomen valeas in ſsæculis obtinere. Hucuſsque in Codice Vaticano.
Poſsterioribus etiam
28
temporibus, ut tetigimus ſsup. lib. 1. capite 3. numero 21. cùm Henricus PortugallięPortugalliæ Infans, Alphonſsi Quinti Regis patruus, fœlicibus auſsis, & auſspicijs, novas ac periculoſsas per vaſstum Oceani ęquoræquor navigationes inſstituiſsſset, illiſsq́ue mediantibus plures inſsulæ, nunquam antiquis cognitæ, inventæ eſsſsent, & Chriſstianæ Fidei ad Heſsperios Æthiopas, aliaſsq́ue inacceſsſsas anteà nationes aditus patefactus, ne conquirẽdiconquirendi ardor in poſsteris refrigeſsceret, anno demum à partu Virginis 1420. à Martino V. PõtificePontifice Max. impetravit, ut quidquid à Ganariæ promontorio, vulgò dicto, ad ultimam uſsque Indiam patefieret, id quàm optimo iure, & cõditioneconditione LuſitanicęLuſitanicæ ditionis eſsſset. Quod ipſsum ab alijs deinde Pontificibus, nẽpènempè Nicolao V. & Calixto III. confir|matum eſst, & ad plures alias Africæ, & Aſsiæ oras, ac regiones extenſsum, quas Sereniſssimi Luſsicaniæ Reges virtute, & induſstriâ bellicâ, & navali invenerunt, ac ſubiugarũtſubiugarunt, & ditioni ſsuæ adijciendas curarunt, ut latiùs cõmemoratcommemorat Pet. Ioan. Maffæius hiſstor. Ind. lib. 1. pag. 5. Petrus Damariz in varięvariæ hiſstoriæ dialogo 4. cap. 4. Fr. Anton. de San. Roman in hiſstor. Ind. Orient. lib. 1. capite 3. pagina 10. & cap. 6. pagina 27. Rebellus de obligat. iuſst. dict. 2. p. lib. 18. quæſst. 23. ſsect. 2. ubi prolixitatis vitandæ cauſsâ, ſsolùm quædam capita, ex Bulla Calixti III. decerpta, recenſsuit, in qua etiam inſserta eſst Bulla Nicolai Quinti, quæ, quoniam maximè ad noſstrum pertinent inſtitutũinſtitutum, Nos quoque hîc tranſscribere non gravabimur.
CALIXTVS
29
ſservus ſservorum Dei ad perpetuam rei memoriam, &c. DudũDudum ſsiquidem fœlicis recordationis Nicolaus Papa Quintus prædeceſsſsor noſster litteras conceſsſsit tenoris ſsubſsequentis. Nicolaus Epiſscopus ſservus ſservorum Dei, ad perpetuam rei memoriam, &c. Romanus Pontifex Regni cœleſstis claviger, omniumq́ue nationum in illis degentium qualitates paterna conſsideratione diſscutiens, ac ſsalutem quærens, & appetens, &c.
Ad noſstrum ſsiquidem nuper non ſsine ingenti gaudio pervenit auditum, quòd dilectus filius nobilis vir Henricus, Infans Portugalliæ, Chariſssimi in Chriſsto filij Alfonſsi Portugalliæ, & Algarbij RegnorũRegnorum Regis illuſstris patruus, &c. cùm olim ad ipſsius Infantis perveniſsſset notitiam, quòd nunquam, vel ſsaltem à memoria hominum non conſsueviſsſset, per huiuſsmodi OceanũOceanum mare ad Meridionales, & Orientales plagas navigari, illudq́ue nobis Occiduis foret incognitum, ut nullam de partium illarum gentibus certam notitiam haberemus, credens, ſse maximum in hoc Deo præſstare obſsequium, ſsi eius opera, & induſstria mare ipſsum uſsque ad Indos, qui Chriſsti nomen colere dicuntur, navigabile fieret, ſsiq́ue cum eis participare, & illos in Chriſstianorum auxilium adverſsus Saracenos, & alios eiuſsmodi Fidei hoſstes commovere poſsſset, ac nonnullos Gentiles, & Paganos nefandiſsſsimæ Mahometicæ ſsectæ nomine infectos populos, inibi in medio exiſstentes, continuò debellare, eiſsq́ue incognitum ſsacratiſsſsimi Chriſsti nomen prædicare, ac facere prædicari, regia tamen ſsemper auctoritate munitus, à viginti quinque annis citra, exercitum ex dictorum RegnorũRegnorum Gentibus, maximis cum laboribus, periculis, & expenſsis in velociſssimis navibus, ad perquirendum mare, & provincias maritimas, verſsus Meridionales partes, & Polum Arcticum annis ſsingulis ferè mittere non ceſsſsavit, &c.
Cùm autem ſsicut accepimus, licèt Rex, & Infans præfati, qui cum tot tantiſsq́ue periculis, laboribus, & expenſsis, necnon perditione tot naturalium Regnicolarum huiuſsmodi, &c. Provincias illas luſstrare fecerunt, & portus, inſsulas, & maria huiuſsmodi acquiſsiverunt, & poſsſsederunt, ut præfertur, ut veri earum Domini, timẽtestimentes, ne aliqui cupiditate ducti ad partes illas navigarent, & operis eiuſsmodi perfectionem, fructum, & laudem ſsibi uſsurpare, vel ſsaltem impedire cupientes, prætereà ſseu lucri commodo, aut malitia ferrum, arma, lignamina, aliaſsq́ue res, & bona ad infideles deferri prohibita, portarent, vel tranſsmitterent, aut ipſsos infideles navigãdinavigandi modum edocerent, propter quæ eis hoſstes duriores ac fortiores fierent, & huiuſsmodi proſsecutio impediretur, vel forſsitan ceſsſsaret, non abſsque offenſsa Dei magna, & ingenti totius Chriſstianitatis opprobrio, ad obviandum præmiſsſsis, ac pro ſuorũſuorum iuris, & poſsſseſsſsionis conſservatione, ſsub certis tunc expreſsſsis graviſsſsimis pœnis prohibuerint, & generaliter ſstatuerint, quòd nullus niſsi cum ſsuis nautis, & navibus, & certi tributi ſsolutione, obtentaq́ue prius deſsuper expreſsſsa ab eodem Rege, vel Infante licentia, ad dictas provincias navigare, aut in earũearum partibus contractari, ſseu in mari piſscare præſsumeret; tamẽtamen ſsucceſsſsu temporis evenire poſsſset, quòd aliorum Regnorum, ſseu nationum perſsonæ invidia, malitia, aut cupi|ditate ducti, contra prohibitionem prædictam, abſsque licentia, & tributi ſsolutione huiuſsmodi, ad dictas provincias accedere, & ſsic in acquiſsitis provincijs, portubus, inſsulis, ac mari navigare, contractare, & piſscari præſsumerent, & ex inde inter Alfonſsum Regem, ac Infantem, qui nullatenus ſse in his deludi paterentur, & præſumẽtespræſumentes, quòd inter prædictos quàm plurima odia, rancores, diſsſsenſsiones, guerræ, & ſscandala in maximam Dei offenſsam, & animarum periculum veriſsimiliter ſsubſsequi poſsſsent, & ſsubſsequerentur.
Nos præmiſsſsa, & ſsingula, debita meditatione penſsantes, quòd cùm olim præfato Alfonſso Regi quoſcunq;quoſcunque Chriſsti inimicos, ubicunq;ubicunque conſstitutos, ac Regna, Ducatus, Principatus, dominia, poſsſseſsſsiones, & mobilia bona quæcunq;quæcunque per eos detenta, ac poſsſseſsſsa, invadendi, conquirendi, expugnãdiexpugnandi, debellandi, & ſsubiugandi, illorumq́;illorumq́ue perſsonas in perpetuam ſervitutẽſervitutem redigendi, ac Regna, Ducatus, Comitatus, Principatus, dominia, poſsſseſsſsiones, & bona, ſsibi, & ſsucceſsſsoribus ſsuis applicandi, appropriãdiappropriandi, ac in ſsuos, ſuorumq́;ſuorumq́ue uſsus, & utilitatẽutilitatem convertẽdiconvertendi, alijs noſstris litteris plenãplenam, & liberãliberam inter cætera cõceſſerimusconceſſerimus facultatẽfacultatem. Dictæ facultatis obtentu idẽidem Alfonſsus Rex, ſseu eius auctoritate prædictus Infans, iuſstè, & legitimè inſsulas, terras portus, & maria huiuſsmodi acquiſsivit, & poſsſsedit, ac poſssidet, aliaſsq́ue res quæ ad eundem Alfonſsum Regem, & ipſsius ſsucceſsſsores de iure ſspectant, & pertinent nec quivis alius Chriſsti fidelis, abſsque ipſsorum Alfonſsi Regis, & ſsucceſsſsorum ſsuorum licentia ſspeciali, de illis ſse hactenus intromittere potuit, neque poteſst quoquomodo, ut ipſse Alfonſsus Rex, eiuſsq́ue ſsucceſsſsores, & Infans eò ferventius huic tam pijſsſsimo operi, in quo cumillo animarum ſsalus, Fidei augmentum, & illius hoſstium depreſsſsio procurentur, &c.
De præmiſssis omnibus, & ſsingulis informati pleniſssimè, motu proprio, &c. auctoritate Apoſstolica, &c. & ex certa ſciẽtiaſcientia, de Apoſstolicæ poteſstatis plenitudine, litteras facultatis præfatas, quarum tenores de verbo ad verbum præſsentibus litteris volumus pro inſsertis, &c. quæcunque etiam alia ante data dictarum facultatum acquiſsita, & ad ea, quæ in poſsterum nomine dictorum Alfonſsi Regis ſsuorumq́ue ſsucceſsſsorum, & Infantis in ipſsis, ac circumvicinis, & ulterioribus ac remottoribus partibus de Infidelium, ac Paganorum manibus acquiri poterunt, provinctas inſsulas portus, & maria quæcunque extendi, & illa ſsub eiſsdem facultatis litteris comprehendi, ipſsarumq́ue facultatis, & præſsentium litterarum vigore iam acquiſsita, & quæ in futurum acquiri contigerit, poſstquàm acquiſsita fuerint, ad præfatos Regem, & ſsucceſsſsores ſsuos, ac Infantem, ipſsamque conqueſstam, quam à capitibus de Boiador, & de Nom, uſsque per totãtotam Guineam; & ultra verſsus illam Meridionalem plagam extendi, harum ſserie declaramus etiam ad ipſsos Alfonſsum Regem, & ſsucceſsſsores ſsuos, ac Infantem, & non ad aliquos alios ſspectaſsſse, & pertinuiſsſse, ac in perpetuum ſspectare, & pertinere de iure, &c. HęcHæc Caliſstus III.
Vltimò in eâdem Bulla rogat, & exortatur Summus Pontifex omnes perſsonas cuiuſscunque qualitatis, etiãſietiamſi Imperatores ſsint, vel Reges, &c. & diſstrictè prohibet omnibus, ne ad pręfataspræfatas provincias, portus, & loca deferant, nec deferre faciant merces ullas abſq;abſque ſspeciali licẽtialicentia præfati Regis, vel Infantis, vel eorum ad quos ipſsa conquiſsitio pertineat, nec ullâ ratione ſse intromittant in præfata maria; vel regiones; quòd ſsi contrà fecerint, ſsi fuerint perſsonæ particulares; ipſso iure ſsententiam excõmunicationisexcommunicationis incurrant: ſsi verò fuerit civitas, vel univerſsitas, ſsive communitas, ipſso iure ſsubiaceant interdicto Eccleſsiaſstico, à quibus cenſsuris nullâ Apoſstolicà auctoritate valeant abſsolvi ante ſsatisfactionem, vel compoſsitionem cum pręfatispræfatis Rege, Infante, vel ſsucceſsſsoribus factãfactam. Quæ omnia fideliter ex Bulla Caliſsti Tertij decerpſsimus.
Et adeò
30
ſsecurus hic conceſssionis Pontificiæ titulus eo tempore vi|ſsus fuit, ut Catholici Reges FerdinãdusFerdinandus & Eliſsabeth ex conſsilio doctiſsſsimorum virorum, quos ſsemper ſsecum habebant, & præcipuè
31
magni illius ſsæculi Iuriſsonſsulti Ioannis Lupi de Palacios Rubios (ſsi credimus Anton. de Herrera in hiſstoria genereligenerali Indiarum, decada 1. libro 10. capite 17. pagina 348.) generalem quandam proteſstationem, ſsive requiſsitionem ordinari mandaverint, quæ per eorum Duces Barbaris infidelibus, ubi primum ad eos appuliſsſsent, intimaretur, in qua nihil magis enixè, & expreſssè continebatur. Cuius exemplar extat apud eundem Antonium de Herrera dicta decada 1. libro 7. capite 14. pagina 249. & ſsequenti, & iterum decada 2. lib. 1. capite 14. pagina 27. & decad. 4. libro 1. capite 8. pagina 18. Et eadem formula data eſst ab Imperatore Carolo Qvinto, Franciſsco Pizarro anno 1533. ubi ad conquiſsitionem huius Regni Peruani miſsſsus fuit, & cæteris ſsubinde Ducibus, qui ad eiuſsmodi expeditiones delegabantur, ut conſstat ex 4. tom. ſschedul. impreſsſs. pagina 226. & ſsequenti, cuius copiam his etiam noſstris ſscriptis inſserere, ut neceſsſsarium, ita lectoribus valdè gratum futurum exiſstimamus.
Yo
32
N. criado de los mui altos, i mui poderoſsos Reyes de Caſstilla, i de Leon, Domadores de las gentes barbaras, ſsu menſsagero i Capitan, vos notifico i hago ſsaber, como mejor puedo, que Dios nueſstro Señor, Vno i Eterno, criò el cielo, i la tierra, i un hombre, i una muger, de quien voſsotros i noſsotros, i todos los hombres del mundo fueron, i ſson decendientes procreados, i todos los que deſspues de noſsotros vinieren: mas por la muchedumbre de generacion que deſstos ha procedido deſsde cinco mil i mas años, que ha que el mundo fue criado, fue neceſsſsario que los unos hombres fueſsſsen por una parte, i los otros por otra, i ſse dividieſsſsen por muchos Reinos i provincias, porque en una ſsola no ſse podian ſsuſstentar i conſservar. De todas eſstas gentes Dios nueſstro Señor dio cargo à uno, que fue llamado ſsan Pedro, para que de todos los hombres del mundo fueſsſse Señor i Superior, à quien todos obedecieſsſsen, i fueſsſse cabeça de todo el linage humano, do quier que los hombres eſstuvieſsſsen, i vivieſsſsen, i en qualquier lei, ſsecta, ò creencia: i diole à todo el mundo por ſsu ſservicio i juriſsdicion: i comoquiera que le mandò, que puſsieſsſse ſsu ſsilla en Roma, como en lugar mas aparejado para regir el mundo: tambien le prometio, que podia eſstar, i poner ſsu ſsilla en qualquier otra parte del mundo, i juzgar i governar todas las gentes Chriſstianos, Moros, Indios, Gentiles, i de qualquier otra ſsecta, ò creencia que fueſsſsen. A eſste llamaron Papa, que quiere dezir, Admirable Mayor, Padre, i Guardador, porque es Padre, i Governador de todos los hombres. A eſste ſsanto Padre obedecieron, i tomaron por Señor, Rei i Superior del univerſso los que en aquel tiempo vivian: i aſssimeſsmo han tenido à todos los otros, que deſspues de èl fueron al Pontificado elegidos: i aſssi ſse ha continuado haſsta aora, i ſse continuarà haſsta que el mundo ſse acabe.
Vno de los Pontifices paſsſsados, que he dicho, como Señor del mundo, hizo donacion deſstas islas i tierra firme del mar Oceano a los Catolicos Reyes de Caſstilla, que entonces eran Don Fernando i Doña Iſsabel, de glorioſsa memoria, i à ſsus ſsuceſsſsores, nueſstros ſseñores, con todo lo que en ellos ai, ſsegun ſse contiene en ciertas eſscrituras que ſsobre ello paſsſsaron, ſsegun dicho es (que podeis ver, ſsi quiſsieredes. ) Aſsſsi que ſsu Mageſstad es Rei, i Señor deſstas islas, i tierra firme, por virtud de la dicha donacion, i como à tal Rei i Señor algunas islas, i caſsi todas, à quien eſsto ha ſsido notificado, han recebido à ſsu Mageſstad, i le han obedecido i ſservido, i ſsirven, como ſsubditos lo deben hazer, i con buena voluntad, i ſsin ninguna reſsiſstencia, luego ſsin ninguna | laciondilacion como fueron informados de lo ſsuſsodicho, obedecieron a los varones Religioſsos que les embiava, para que les predicaſsſsen, i enſseñaſsſsen nueſstra ſsanta Fè: i todos ellos de ſsu libre, i agradable voluntad, ſsin premio, ni condicion alguna ſse tornaron Chriſstianos, i lo ſson: i ſsu Mageſstad los recibio alegre, i benignamente, i aſssi los mandò tratar como a los otros ſsus ſsubditos i vaſsſsallos: voſsotros ſsois tenidos, i obligados a hazer lomeſsmo. Porende, como mejor puedo, vos ruego, i requiero, que entendais bien eſsto que os he dicho, i tomeis para entendello, i deliberar ſsobre ello el tiempo que fuere juſsto, i reconozcais a la Igleſsia por ſseñora, i ſsuperiora de el univerſso mundo, i al summo Pontifice, llamado Papa, en ſsu nombre, i à ſsu Mageſstad en ſsu lugar, como ſsuperior i ſseñor, Rei de las islas, i tierra firme, por virtud de la dicha donacion: i conſsintais, que eſstos Padres Religioſsos os declaren, i prediquen lo ſsuſsodicho. I ſsi anſsi lo hizieredes, hareis bien, i aquello que ſsois tenidos i obligados, i ſsu Mageſstad, i yo en ſsu nombre, vos recebiran con todo amor, i caridad, i vos dexaràn vueſstras mugeres, i hijos libres, ſsin ſservidumbre, para que dellas, i de voſsotros hagais libremente todo lo que quiſsieredes, i por bien tuvieredes, como lo han hecho caſsi todos los vezinos de las islas: i aliende deſsto ſsu Mageſstad vos darà muchos privilegios, i exempciones, i vos harà muchas mercedes. Si no lo hizieredes, ò en ello dilacion malicioſsamente puſsieredes, certificoos, que con el ayuda de Dios yo entrarè poderoſsamente contra voſsotros, i vos harè guerra por todas las partes, i manera que yo pudiere, i vos ſsujetarè al yugo, i obediencia de la Igleſsia, i de ſsu Mageſstad, tomarè vueſstras mugeres, i hijos, i los harè eſsclavos, i como tales los vendere, i diſsdondre de ello como ſsu Mageſstad mandare: i vos tomarè vueſstros bienes, i vos harè todos los males, i daños que pudiere, como à vaſsſsallos que no obedecen, ni quireren recibir à ſsu ſseñor, i le reſsiſsten, i contradizen. I proteſsto que las muertes, i daños que de ello ſse recrecieren, ſsea à vueſstra culpa, i no de ſsu Mageſstad, ni nueſstra, ni de eſstos Cavalleros que conmigo vinieron: i de como os lo digo i requiero pido al preſsente eſscrivano, que me lo dè por teſstimonio ſsignado.
Ivxta quæ omnia ſsuprà dictus titulus magis ac magis communiri, imò & inconcuſsſsus reddi videtur. Nam ſsi iuſs
33
poſssidet, qui Auctore iudice poſssidet, l. iuſstè poſssidet, D. de acquirenda poſsſseſssione: &
34
ſsententia à quolibet legitimo, & competenti iudice lata, ſsufficit ad verum dominium uni tollendum, & in alium tranſsferendum, ut voluit gloſsſsa in l. ex hoc iure, D. de iuſstitia & iure, verbo, Dominia, & ibîdem Bartolus numero. 6. & plenius in l. Pomponius, §. ſsi iuſsſsu, D. de acquirenda poſsſseſssione, gloſsſsa in §. ultimo, verbo, Cui adiudicatum, inſstitutionum de officio iudicis, & in capite propoſsuiſsti, verbo, Vacare, de conceſssione præbendæ, & notat Innocentius in cap. quia plerique, poſst principium, de immunitate Eccleſsiarum, Divus Thomas in 2. 2. quęſtionequæſtione 62. articulo 3. Baldus in l. id quod pauperibus, quæſstione 7. C. de Epiſscopis & Clericis, Petrus de Ancharranis in regula poſsſseſsſsor, de regulis iuris, lib. 6. col. 36. verſsic. Tertiò quæro, Iaſso ex numero 4. Lancellotus Decius colum. 3. in dict. l. ex hoc iure, Cumanus, & Iaſs. numero final. Ripa numero 1. in rubr. D. de re iud. Bertachinus in repertorio, verbo Dominium transfertur, numero 3. & alijs, quos in ſsimilibus noſstræ quæſstionis terminis loquens, nempè de adiudicatione Regni NavarręNavarræ per Iulium Secundum eiſsdem Regibus Catholicis facta, refert & ſsequitur Palac. Rubios in tractat. de obtent. Regni NavarręNavarræ, 5. parte, §. 3. poſst medium: longè
35
magis hoc in conceſssione, & declaratione Romani Pontificis admittere | debemus, qui eſst ſsupremus, & competens omnium fidelium, & infidelium iudex in ſspiritualibus, & etiam in temporalibus, iuſstâ cauſsâ exiſstente, ut ſsuprà probavimus. Et
36
cuius vel una ſsola ſsententia faceret ius, & in ſsimilibus cauſsis vim, & auctoritatem legis haberet, iuxta text. vulgarem, & ſsummè notandum in l. final. C. de legibus, & in l. apud Iulianum II. in fine, D. ad S. C. Trebellian. capit. in cauſsis, de ſsentent. & re iudicata, cap. unico, in fine, quæ fuerit prima cauſsa beneſs. amitten. in uſsib. feud. l. 14. titul. 1. part. 1. l. 14. titul. 22. part. 3. ubi Gregor. Lopez, cum alijs, quæ obſservat idem Palac. Rubius in eâdẽeâdem 5. part. §. 2. circa finem, Ioan. Fab. in §. ſsed quod Principi, inſstit. de iur. natur. Felin. in cap. cùm olim, col. 10. de re iudicata, Iaſs. in l. 1. col. 4. C. de edendo, Decius conſsil. 191. Roman. ſsingul. 668. Afflict. deciſs. 6. num. fin. idem Afflict. poſst Andr. de Iſsernia in cap. 1. §. prætereà Ducatus, de proh. feud. alien. Guillerm. de Perno conſsil. 14. num. 17. fol. 246. inter conſsil. feudal. Roder. Xuarez in l. quoniam in prioribus, C. de inoffic. teſstament. in declar. ad leg. Regias, lim 1. dub. 2. numer. 13. Molin. de primogen. lib. 4. cap. 8. num. 3. Menoch. conſs. 501. vol. 6. ubi loquitur de nobili illa cauſsa Comitatus de Palma, Gama deciſsio 33. numer. 2. 1. par. ubi eius additio, Did. Perez in l. 8. titul. 4. lib. 2. ordin. col. 405. verſsic, Neque obſsat, Boërius conſsil. 8. numer. 10. Burſsatus conſsil. 56. lib. 2. num. 4. & 5. Covarr. in 4. 2. part. cap. 7. §. 4. num fin. & Pat. Gabr. Vazquez in 1. 2. diſsput. 157. cap. 5. apud quos communis ſsententia eſst, id, quod Pontifex, aut Princeps in aliquo negotio decernit, non per viam ſsententiæ particularis, ſsed veluti per modum legis generalis, vel eius praxis, aut interpretationis, iu utique in ſsimilibus facere, & ad cauſsarum deciſsionem rectè allegari poſsſse. Et
37
hûc nimirum tendere videntur verba illa Bullæ Calixti Tertij ſsuprà relatæ, ibi: Dictæ facultatis obtentu, idem Alfonſsus Rex iuſstè, & legitimê inſsulas, terras, portus, & maria huiuſsmodi acquiſsivit, & poſsſsedit, ac poſssidet.
Rurſsus, quia etſsi circa poteſstatem Romani Pontificis in hoc articulo diverſsæ fint Doctorum ſsententiæ, & dicendi modi, ut ex ſsuprà dictis apparet. Ea
38
quidem, quæ pro Eccleſsia, & eius auctoritate facit, magis probanda, & admittenda eſst, argum. text. in cap. fin de re iudicata, & in l. ſsunt perſonęperſonæ, D. de Religioſs. & ſsumpt. funer. l. Titia 40. §. Seia teſstamento, D. de auro & argen. legato, l. lege Iuliâ, D. de manumiſssionib. cum notatis à Decio in l. ſsemper in obſscuris, la 1. numer. 3. D. de regulis iuris, Sarmiento lib. 3. ſselect. cap. Petr. Pechio de Eccleſs. reparan. cap. 1. Petr. Surdo de aliment. quæſst. 10. numer. 17. Tiraquel. de privileg. piępiæ cauſęcauſæ, privileg. 146. & ſsequentibus: &
39
eorum, quęquæ magis in ſspecie notat Hoſstienſsis, & Ioan. Andreas in capit rurſsus, qui cleric. vel voventes, & eos referens Felinus in cap. 1. de conſstitution. num. 104. Marta de iurſsdict. 2 part. cap. 6. num. 7. & Beltranus à Guevara in propugnaculo contra Venet. aſsſsert. 2. §. 2. num. 55. qui docent, quòd opinio, quæ favet poteſstati clavium, pręvaletprævalet non faventibus.
PręſertimPræſertim
40
cùm expreſssè deciſsum extet à Clemente Tertio in capit. Capellanus, de ferijs, poſsſse Summum Pontificem in dubijs opinionibus declarare, quæ ſsit verior, & ſsequenda, quod in hoc caſsu, de quo ſsermonem habemus, toties, ut vidimus, non ſsolùm verbis, verùm & factis ipſsis, in negotijs graviſssimis declaravit, l. de quibus, verl. Quid enim intereſst, D. de legibus, l. Paulum, D. rem ratam haberi, cum alijs, quæ adduximus ſsup. hoc lib. cap. 21. num. 3.
Vnde nemini permittendũpermittendum videtur, | hoc amplius in dubium revocare, quia ſsemper
41
præſsumere debemus, Papæ ſsententias, & declarationes eſsſse iuſstas, & legitimè, ac canonicè promulgatas, ut ait text. in cap. cùm inter vos, §. final. de ſsent. & re iudic. cap. abſsit 11. quęſtquæſt. 3. & alia congerens Alvar. Pelagius de planctu Eccleſs. lib. 1. cap. 26. Quoniam
42
eſst fons iuſstitiæ, ClemẽtClement. unic. de probation. gloſsſs. notab. in l. relegati, verb. Reliqua, de pœnis, cum alijs traditis à Gailio lib. 2. pract. obſservat. cap. 55. & in eo ineſst ſsumma perfectio, & ſsapientia, ut probat Cardin. Paleotus in tractat. de ſsacro Conſsiſstorio, par. 2. quæſst. 2. pag. 59. Et ideò licèt
43
totus mundus ſsentiret contra Papam, ſstandum eſsſset eius ſsententiæ, & declarationi, iuxta ea, quæ latè, & copiosè tradit Cardinal. Iacobat. de Concil. lib. 3. art. 1. n. 36. & lib. 6. art. 2. num. 45. DD. per text, ibi, in cap. hæc eſst Fides 24. quæſst. 1. Philip. Probus in addition. ad Ioan. Monach. in cap. ſsuper eo, numer. 29. de hæret. ubi
44
dicit: Papæ ſsententiam prævalere ſsententiæ omnium Epiſscoporum, quæ fuit opinio gloſsſs. in cap. in iſstis, diſstinct. 4. quam pluribus ornat Ioan. Baptiſst. Valençuela in monitor. contra Venet. part. 6. ex numer. 91. qui etiam in parte 7. ex num. 122. alia de hac re brocardica congerit, nempè,
45
quod Papa approbat, vel reprobat, omnes approbare, vel reprobare tenentur, & qui non eſst cum Papa, eſst contra Christvm, & qui non eſst Christi, Antichriſsti eſst, & quòd graviſssimè peccat, qui EccleſiãEccleſiam, quam defendere debet, impugnat. Cui addo Navarr. lib. 3. cõſilconſil. tit. de ijs quæ fiunt a maiori parte Capit. num. 1. pag. 169. ubi
46
probat, PapęPapæ ſsolius ſsententiam præferri ſsententiæ omniũomnium aliorum Epiſscoporum, & Doctorum, qui in Concilio generali congregati ſsint, & eo refragante, nihil fieri poſsſse, argument. cap. ſsignificaſsti, de electione, ubi Ioan. Andr. & Panormit. notab. 7. & aliorum, quæ latiùs congerit Anton. Roſsellis in tractat. de Concilijs, quęſtquæſt. 17.
Tertiò
47
conſsidero, quòd ſsi ij, qui auctoritate cuiuslibet Principis contrahunt, vel ab eo aliquid recipiunt, decipi non debent, neque aliquãaliquam moleſstiam, aut vexationem ſsubire, l. 2. l. benè à Zenone 3. C. de quadrien. præſscript. l. 1. C. de his, qui veniam ætat. impetraver. cum pluribus alijs, quæ congerit Dueñas regul. 238. Peregrin. de iure Fiſsci lib. 6. tit. 4. num. 15. cum ſsequentibus, Cavallinus in tractat. de eviction. §. 5. num. 88. & latiſssimè D. Ioan. del Caſstillo lib. 2. controverſs. quotidian. cap. 5. Iuvari
48
quippè nos beneficio oportet, non decipi, l. in commodato 17. §. ſsicut, in fine, D. de commodat. cap. un. eod. tit. & iniuriæ occaſsiones inde naſsci non debent, unde iura naſscuntur, l. meminerint, C. unde vi. Multò planius idem illis ſservari oportebit, qui donatione & cõceſsioneconceſsione Pontificiâ muniti, has infidelium provincias tot periculis, expenſsis, & laboribus detexerunt, converterunt, & ſsubiugarunt; Pontificalis quippè
49
dignitas & maieſstas reliquas alias ſsupereminet, ut aliàs de Imperiali dicitur in l. cùm multa, C. de bonis quæ liber. &
50
ita Papa Imperator appellatur in cap. Conſstantinus, 96. diſstinct. & per Præpoſsit. in cap. per venerabilem, num. 136. qui filij ſsint legit. & Princeps Principum mundi, aliàs ſsuperiorem non recognoſscentium, & culmen omnium dignitatum, capit. corpora, de conſsecrat. diſstinct. 1. capit. venerabilis, de præbend. cap. ſsolitæ, de maiorit. & obed. cum latè traditis à Valençuela dict. monitor. 5. par. ex num. 100. & 6. part. ex num. 80. & à Nobis ſsup. cap. proximo, ex num. 50. Et
51
Eccleſsia, quęquæ eſst tutrix, & cultrix iuſstitiæ, non patitur aliquid fieri contra iuſstitiam, capite 1. §. diverſsum, de alienat. fendi, Baldus conſs. 24. in fine, lib. 2. Ancharran. conſsil. 231. num. 3. Romanus conſs. 298. n. 2. | Caſstrenſsis conſsil. 116. numer. 2. in fine, lib. 1. & Decius conſsil. 329. in fine.
Quapropter
52
Papæ facta in dubiũdubium vocari non debêre, docet text. in cap. in memoriam, 19. diſstinct. Anton. de Butrio in cap. 2. num. 60. de translat. PręlatPrælat. Franc. de Curte inter conſsilia Martianeſsij conſsil. 10. num. 6. & alij apud Valençuel. ſsup. 5. parte ex num. 146. Neque quiſsquam
53
iuſstè eius poteſstati & auctoritati detrahere debet, ut ait Hieronym. Alban. in tractat. de poteſst. Papæ, 1. par. num. 123. & 2. par. num. 237. & 249. & Lælius Iordanus in tractat. de RomanęRomanæ ſsedis origine, cap. 12. num. 23. Quin
54
potius ubi aliquid magnum, & inſsolitum, & quod ordinarias iuris regulas excedat, à PõtificePontifice fieri videamus, præſsertim ſsi in Eccleſsiæ augmentum, & Fidei propagationem, aut conſservationem dirigatur, id magis admirari, quàm reprehendere, aut notare debemus, ut optimè in noſstris terminis advertit Epiſscopus Chiapenſs. in dict. tractat. comprobat. fol. 65. Quia
55
poteſstas ſsedis ApoſtolicęApoſtolicæ, cùm in ſse maxima, & ampliſssima ſsit, tum tamen magis extendi, & uſsque in infinitum, ut aiunt, ampliari poteſst, quoties SũmusSummus Christi Vicarius univerſsalis EccleſięEccleſiæ cõmodioricommodiori, & perfectiori ſstatui id viderit convenire, ut tradit D. Thom. lib. 3. de regim. Princip. cap. 19.
Et idẽidem Chiapenſsis probat
56
ex ſsimili à Bart. Bald. & alij Doctoribus tradito in l. ſsi hominem 30. D. manda. per text. ibi Iaſs. in l. non ſsolùm, §. morte, col. 21. D. de novi oper. nuntiat. & in l. 1. C. de precib. Imper. offeren. Panormit. in cap. at ſsi clerici, §. de adulterijs, col. 5. de iudicijs, & in cap. final. col. 14. de conſsuetudine, Felin. in cap. 1. numer. 48. & ſsequentibus, de conſstitution. dum docent, quòd quoties aliquis caſsus occurrit, à Principe non cogitatus, vel à lege non pręviſuspræviſus, poteſst is, qui vices eiuſdẽeiuſdem Principis gerit, vel aliàs generale mandatum habet, ea omnia facere, quæ præſsens cauſęcauſæ utilitas, vel neceſssitas exigit, etiamſsi mandati fines, excedat, vel eidem aliquatenus contraveniat.
Quibus addere etiam poſsſsumus tex. in
57
l. ult. §. fin. D. mandati, & in l. 4. §. ult. D. de re militari, & tradita à Iaſsone in l. Barbarius, D. de offic. Prætor. ex numer. 24. & in l. nemo poteſst, col. 1. de legat. 1. Hippol. de Marſsilijs in l 1. §. fin. num. 29. D. de quæſstionib. Tiraquel. de pœn. temper. in præfat. numer. 25. & in l. ſsi unquam, verb. Libertis, num. 48. C. de revocand. donat. Pinel. in l. 1. C. de bonis mater. 3. part. ex numer. 23. & in rub. C. de reſscind. vendit. 2. parte, capit. 2. numer. 6. & Caldas Pereira de nomin. emphyt. q. 15. num. 19. ubi eum minimè mandati fines excedere notant, qui facit aliquid vicinum, & annexum mandato.
Qua de cauſsa
58
magnæ audaciæ, & temeritatis, imò & impietatis eſsſse videtur, aſsſserere, vel attentare, quòd Pontifices non poſsſsunt prædictas donationes facere, vel quòd eas fruſstratoriè fecerunt, & tanquãtanquam aërem verberantes. Nam
59
ut Deus, & natura, ut inquit Philoſsophus, ex poſssibilibus ſsaciunt, quod melius eſst; nec unquam aliquid fruſstra efficiunt; ita
60
quod Deo Auctore, vel eius Vicario fit, licitum, & convenientiſssimum eſsſse, dicendum eſst, ut ait Clemens Alexand. lib. 6. Stromat. D. Auguſst. lib. 3. de libero arbitr. cap. 5. & lib. 1. contr. adverſs. leg. & Proph. cap. 14. & eos referens Rutil. Benzon. de anno IubilęiIubilæi, lib. 2. cap. 1. pag. 62. &c. 21. pag. 144. Eccleſsia
61
quippè nec decipere, nec decipi poteſst, ut multis probat Thom. Bozius de ſsign. Eccleſs. Dei, lib. 6. cap. 7. & 8. Pat. Fran. Suarez de defenſs. Fidei lib. 1. cap. 3. & in tract. de Fide, diſsput. 5. ſsect. 6. per totam.
Et
62
non ſsolùm erroris eſst expers, ubi de rebus, & articulis Fidei decernit, ut in dict. cap. hæc eſst Fides 24. | quæſst. 1. verumetiam, ubi de temporalibus, & concernentibus ad mores univerſsales diſsponit, ut eſst commune dogma omnium Theologorum, & copiosè probat Turrecremata in ſsumma de Eccleſsia, Cardin. Bellarminus in controverſs. de Conciliorum auctoritate, lib. 2. cap. 2. & lib. 4. de Rom. Pontif. cap. 5. Gregor. Lopez in l. 22. tit. 4. par. 3. Avendan. in cap. Prætor. 2 par. cap. 23. nmum. 13. Rebuff. in conſst. 3. tit de recuſsat. Roland. conſs. 19. vol. 3. Benzonius dict. cap. 21. pag. 142. verſs. Nam Eccleſsia, & Menoch. de arbitrar. cent. 5. caſsu 458. ex num. 28. & latiſssimè, m & elegantiſssimè Thom. Bozius de ſsign. Eccleſs. Dei lib. 16. cap. 8. & lib. 18. cap. 6. & Nos iterum infrà lib. 3. cap. 2.
Vnde
63
naſscitur, quòd Papa recuſsari non poſssit, neque ab eius ſsententia appellari, ut reſsolvunt Abbas in capit. querelam, num. 14. de electione, Felinus in capit. inquiſsitionis, num. 14. de accuſsation. & in capit. in cauſsis, numer. 4. de ſsent. & re iudicata, & alij plures, quos refert, & ſsequitur Menoch. ubi ſsuprà, num. 58. & Valençuela dict. monitor. 6. par. n. 89. & 90. Quia quod
64
ipſse Papa facit, videtur facere ut Deus, iuxta notata in c. ſsi quando, & cap. cùm à Deo, de re ſscript. cap. propoſsuit, de conceſsſs. præben. Præpoſsitus in dict. cap. per venerabilem, num. 145. qui filij ſsint legit. Bald. in cap. 1. de nova forma fidel. in uſsib. feud. & in l. fin. num. 2. C. ſsententiam reſscindi non poſsſse, Paul. CaſtrẽſCaſtrenſ. conſsil. 415. num. 1. part. 1. Ioan. de Salas conſs. 68. nu. 14. Et cùm ſsit Dei vicarius, eius facta Deo attribuuntur, cap. quanto, de translat. Epiſscopi, ubi Anton. de Butrio num. 5. Ioan. Nevizan. in Sylva nuptiali lib. 1. verb. Non eſst nubendum, num. 155. neque præſsumitur, quòd aliter iudicet, vel faciat, quàm Deus ipſse eſsſset iudicaturus, ut argum. cap. novit 43. de appellat. & l. unicæ, D. de offic. Præfect. Prætorio, optimè notat Ioan. Andr. in cap. cum veniſsſsent 12. num. 7. de iudicijs, & facit text. in cap. non nos, 40. diſstinct. & alia, quęquæ cumulat Valençuela d. 6. par. ex num. 86.
Qvartò
65
ad eiuſsdem tituli comprobationẽcomprobationem non minus efficaciter cõſiderariconſiderari poteſst, quòd etſsi regulariter non exemplis, ſsed legibus iudicandum ſsit, l. nemo 13. C. de ſsentent. & interlocut. omn. iud. cum ſsimilibus ibi allegatis à gloſsſs. Bart. Baldo, Saliceto, & Caſstrenſsi, & à Zepola conſs. crimin. 8. Aſsflict. deciſs. 383. num. 8. Menoc. cõſconſ. 507. num. 3. lib. 6. & de pręſumptpræſumpt. lib. 1. quæſst. 1. num. 19. quia ut prudenter advertit idem Menoch. conſsil. 57. numer. II. lib. 1. ſsi exemplis iudicandum eſsſset, ſsemper res inter alios acta alijs præiudicaret, & rei iudicatæ exceptionem produceret, contra totum titulum, C. res inter alios acta, l. ſsæpè, D. de re iudicata, l. & an eadem, cum ſsequentibus, D. de except. rei iudicatęiudicatæ. Quibus alia addit Anton. Theſsaur. in præfat. ad deciſsion. Pedemont. num. 33. inquiens,
66
quòd Curtius Iunior dicere ſsolebat, ſse, quamvis ætate provectum, ex pluribus exemplaribus, quęquæ ad deciſsiones occurrentium cauſsarum allegari audierat, pauca, vel nullum vidiſsſse, quod in omnibus ſsimile eſsſset, & æquales circunſstantias haberet, de quo etiam optimè tractat Anton. Mornatius in obſservation. ad l. 38. D. de legibus, pag. 30. & 31.
At tamen
67
quando exempla ſsupremorum iudicum ſsunt, & in magnis tribunalibus uſsitata, multum ponderis, & auctoritatis habent, ut eâdem forma in ſsimilibus caſsibus procedatur, ut in l. filius, D. ad legem Corneliam, de falſsis, l. 1. §. ſsi vir, D. ad Syllanianum, l. 1. C. quęquæ ſsit longa conſsuetudo, l. 3. C. de ędificijsædificijs privat. ibi: Probatis ijs, qui in oppido frequenter in eodem genere cõtroverſiarumcontroverſiarum ſservata ſsunt, cum traditis ab Afflictis deciſsione 45. | & 190. Gama deciſs. 33. numer. 2. & deciſs. 228. per totam, ubi eius additio Vincent. de Franchis deciſs. 81. num. 2. & deciſs. 91. num. 16. 1. parte, Oſsaſschana deciſs. Pedemont. 22. Anton. Theſsaur. deciſs. 21. Petr. Herodio in pręfatpræfat. ad lib. rerum iudicat. Pinel. in l. 2. C. de reſscindend. 2. par. cap. 4. numer. 2. Parlador. lib. 2. quotidian. cap. fin. 5. parte, §. 10. num. 7. Perez de Lara de anniverſsar. & capellan. lib. 1. cap. 10. num. 43.
Et hac de cauſsa exempla
68
ſsanctorum Patrum ſsequenda eſsſse, & ſsecundùm ea iudicandum, docet text. in cap. de quibus 20. diſstinct. cap. qui de menſsa 37. diſstinct. cap. legimus, 81. diſstinct. cap. omnes 7. quęſtquæſt. 1. cap. ult. 9. quæſst. 3. cap. non eſst culpandus 32. q. 2. Et
69
maiorum actus pro lege accipiuntur, l. capitalium, §. ult. D. de pœnis, l. minimè, D. de Religioſs. & ſsumpt. funer. l. 2. D. de vulgar. l. more 8. D. de adquir. hæred. & de iuriſsd. omn. iudic. l. non omnium 20. D. de legibus, cum multis alijs, quæ circa eas obſservat Lud. Gomez in reg. de trien. poſsſseſsſs. quęſtquæſt. 2. pag. 672. Fredericus Nauſsea in princ. inſst. quibus ex cauſs. manum. non licet, Mantua in Enchirid. rer. ſsing. c. 163. Menoch. de arbitrar. caſsu 32. numer. 2. Cuiac. lib. 8. obſservat. cap. 12. & lib. 17. cap. 15. & relati ab Alfano collect. 740.
Vnde multo
70
fortius auctoritas ſsupremi Principis, prout eſst Papa, ſequẽdaſequenda, & veneranda eſst: maior enim eſst quàm auctoritas Sanctorum, ut tetigimus ſsup. hoc lib. cap. 11. num. 25. & tradit gloſsſs. in cap. de libellis, 20. diſst. Baldus in l. reſscripta, numer. 7. C. de precib. Imp. offeren. latè Felin. in cap. quæ in Eccleſsiarum, num. 29. de conſstit. Alvarot. in titul. Epiſscop. vel Abbat. num. 5. & Peregrinus de iur. Fiſsci, lib. 1. tit. 2. num. 2.
Et omnino tenendum, credendumque eſst licitum, & validum eſsſse, quod non ſsolùm unus Pontifex, ſsed plures in aliquo genere cauſsarum fecerunt, & declararunt. Nam
71
tunc videtur inducta quædam conſsuetudo, quæ ſsimiliter ius in negotijs ſsimilibus facit, l. de quibus, l. ſsi de interpretatione, l. minimè ſsunt mutanda, l. in ambiguitatibus 38. D. de legibus, gloſsſs. fin. in dict. l. nemo, C. de ſsentent. & interlocutionibus, Palacios Rubios, in noſstris terminis loquens, in dict. tractat. de obtent. Reg. Navarr. 5. parte, §. 2. ad finem.
Et hac ratione
72
utens Divus Auguſstinus epiſst. 118. ad Ianuarium: Si quid horũhorum (inquit) per Orbem frequentat Eccleſsia, quin ita faciendum ſsit diſsputare, inſsolentiſsſsimæ inſsaniæ eſst. Et
73
InnocẽtInnocent. III. in cap. per venerabilem, in princ. verſs. Quod autem, qui filij ſsint legit. inde probat, Sedem Apoſstolicam habêre poteſstatem diſspenſsandi cum illegitimis, non naturalibus tantùm, ſsed etiãetiam adulterinis, tam ad ſspiritualia, quàm ad temporalia, quòd illud, diverſsis cauſsis inſspectis, ſsæpè feciſsſse comperiatur.
Eodemq́ue
74
argumento poſst Div. Thomam utitur Rutil. BẽzoniusBenzonius dict. lib. 2. de anno Iubil. cap. 21. pag. 142. ad convincendos hęreticoshæreticos, qui perfidè negant, Eccleſsiam poſsſse Iubilæos, & Indulgentias concedere. Nam uſsus inquit, Pontificum, qui per tot annos eas uniformiter conceſsſserunt, abſsque dubio probat, in Eccleſsia eſsſse hãchanc poteſstatem.
Et Pat. Leonard. Leſssius de iuſstit. & iure lib. 2. cap. 37. num. 30. verſs. Quartò idem, pag. 506. eodem modo cõvincitconvicit aliam aliorum hæreticorum hæreſsim, qui dicebant, Sanctos non eſsſse invocandos, nec ad eos preces fundendas.
Caietanus
75
quoq;quoque in 2. 2. q. 88. art. 11. cõtracontra S. Thom. conſtãterconſtanter aſsſseruit, poſsſse Eccleſsiam cum monachis diſpẽſarediſpenſare, ut non obſstante Religionis, & caſstitatis voto, matrimonium contrahere valeant, & hoc præcipuè ratione | defendit, quòd Eccleſsia ſsæpè eiuſsmodi diſspenſsationes cõceſſeritconceſſerit: quod noviſssimè etiam recenſset, & pluribus exemplis probat D. Ioan. Briz Martinez in hiſstoria S. Ioannis de la Peña, lib. 5. cap. 31. pag. 818.
Et in
76
noſstro caſsu, de temporali poteſstate Pontificis loquens, idem argumentum expendit Ancharranus in dict. regula peccatum, Ægidius Bellamera in cap. futuram 12. quęſtquæſt. 1. Præpoſsit. in cap. cùm ad verũverum 96. diſstinct. col. 3. Paramus lib. 3. de origin. Inquiſs. quæſst. 1. opin. 3. ex num. 67. & magis in ſspecie circa eandem Alex. VI. donationem Epiſscop. Chiapenſs. in d. tract. comprobat. fol. 30. Gregorius Lupus in dict. l. 2. tit. 23. part. 2. gloſsſs. magn. col. 3. verſs. Standum ergo, Fran. Vargas in tract. de aucto. Epiſscop. confir. 10. num. 5. Anaſstaſs. Germonius lib. 3. de ſsacror. immunit. cap. 13. num. 30. Anton. à Corduba in quęſtionarquæſtionar. lib. 1. q. 57. dub. 5. pag. 503. verſs. Tertiò principaliter.
Et ad probandum, quòd
77
Romanus Pontifex, ut verus D. Petri ſsucceſsſsor, eſst caput univerſsalis Eccleſsiæ, Marta de iuriſsdict. 1. p. cap. 12. n. 3. & 4. & cap. 24. num. 32. & 35. Qui omnes concludunt,
78
validiſssimum, & urgentiſssimum eſsſse hoc argumentum: Eccleſsia fecit, ergo poteſst fieri.
Præſsumendum
79
eſst enim pro his, quęquæ diu in Eccleſsia Dei agitata ſsunt, cap. conſstitutus, ubi Abbas de Religioſs. domib. Et ut Baldus notabiliter inquit in l. quicunque, C. de ſservis fugitivis, notab. 4. Id,
80
quod conſsuetum eſst fieri, non dicitur arbitrarium, ſsed neceſsſsarium. Et
81
conſsuetudo paulatim vires legum, earumq́ue pœnas & cenſsuras abrogat, & enervat, etiam ſsi ab initio irrationabiliter, & cum peccato fuerit introducta, iuxta doctrinam Panormit. in cap. 1. de tregua, & pace, Sylveſstri, verb. Conſsuetudo, quęſtquæſt. 6. Caietani 1. 2. quæſst. 97. art. 3. Soti lib. 1. de iuſst. & iur. quæſst. 7. art 2. ad 2. Avila de cenſsuris, 1. part. dub. 8. & colligitur ex cap. cùm venerabilis, de conſsuetud. ubi gloſsſs. Ioan. Andr. & Panormit. num. 5 Iaſs. in l. de quibus, num. 8. D. legibus, Ancharranus, Hoſstienſs. Alexand. & alij plures, quos refert, & ſsequitur Covarruv. in cap. quamvis pactum, 1. par. §. 7. num. 12. Tiraquel. de pœn. temperan. cauſsa 42. num. 1. & ſsequentibus, Anton. Gabr. lib. 7. commun. concluſs. tit. de maleficijs, concluſs. 8. num. 16. & Ioan. Gutier. conſs. 38. num. 1. & tetigi ſsup. cap. 14. num, 72. & Cardin. Tuſschus, verbo, Conſsuetudo, concl. 848.
Atque ita utriuſsque iuris DD. multum
82
ſsemper huic argumento deferre ſsolent, quod à ſsolitis, ſsive conſsuetis deſsumitur, & tanto efficacius illud eſsſse cenſsent, quanto conſsuetudo eſst antiquior, & univerſsalior, aut à magnis viris inducta, ut conſstat ex l. certi condictio 9. §. ſsi nummos; ibi: Cum quotidie, D. ſsi cert. petatur, ubi Bart. Angel. Alexan. Iaſs. & reliqui LegiſtęLegiſtæ cõmunitercommuniter, & ex Canoniſstis in cap. cùm M. Ferrarienſs. de conſstitut. ubi Butrius, Immola, Panormit. Felin. & alij, & ex plurimis alijs, quæ latiſssimè in eandẽeandem rem congerit Everardus in locis argumẽtorumargumentorum, loco 10. & 63. Eſst enim
83
praxis vera legum interpres, ut ait Bald. in cap. 1. num. 2. de feud. ſsine culp. non amitten. Natta conſs. 167. n. 7. & conſs. 147. num. 17. Roland. conſs. 2. num. 7. & ſsequenti, ol. 2. Et
84
obſservantia ſsubſsecuta, & uniformiter continuata, ius ęqualeæquale ac lex ipſsa conſstituit, dict. l. de quibus, D. de legibus, l. nulli 3. D. quod cuiuſsque univerſsit. nom. l. prohibere 3. §. ſsi quis, D. quod vi aut clàm, l. obſservare 4. §. 5. D. de officio Proconſsul. Et non
85
minus quàm lex cuſstodienda eſst, l. 1. C. quæ ſsit longa conſsuetudo, ibi: Nam & conſsuetudo præcedens, & ratio, quæ conſsuetudinem ſsuaſsit, cuſstodienda eſst, & ne quid contra longam conſsuetudinem fiat, ad ſsolicitudinem ſsuam revocabit Præſses provinciæ. Creditur enim à | titulo præcedenti, ac ſsufficienti fluxiſsſse, ita
86
ut diſpoſitũdiſpoſitum cenſseatur, quod fuit obſservatum, l. quædam mulier, D. de rei vend. l. ſsi à te, D. ſsi ſserv. vind. l. prædia, D. de acquir poſsſseſsſs. Alexander conſsil. fin. lin. 4. ex num. 9. Tuſsch. verb. Conſsuetum, concluſs. 959. & dubietas, ſsi quæ in eo erat, vel opinionũopinionum diverſsitas ex eventu, & obſservatione ſsubſsecuta optimè declaretur, ita ut deinceps illa ſsit tenenda, quæ fuit obſservata, non obſstante iuris diſspoſsitione, l. 1. circa finem, C. de imponen. lucrat. deſscrip. lib. 10. ibi: A primordio enim tituli poſsterior formatur eventus, l. ſsed & Iulianus, §. penult. D. ad Macedon. l. ſsi ſservus plurium, §. fin. D. de legat. 1. l. conſstitutionibus, in fine, D. ad municipal. ibi: Cui conſsequens, ut ne in futurum à forma obſservata recedatur, d. l. minimè, & l. ſsi de interpretatione, & l. in ambiguitatibus, D. de legibus, iunctis alijs, quæ notant DD. in cap. cùm dilectus, de conſsuetudine, Roman. conſs. 61. num. 1. & conſs. 271. num. 4. Fulgoſsius conſs. 121. num. 3. Bald. conſs. 235. lib. 2. Angel. conſs. 99. num. 5. & conſs. 345. num. 4. Corneus conſs. 83. num. 11. lib. 4. Socin. Senior conſs. 145. num. 11. lib 1. Socinus Iunior conſsil. 2. num. 24. & 28. lib. 1. Laurent. Sylvan. conſsil. 88. num. 28. lib. 2. Ioan. Zephal. conſs. 28. num. 32. vol. 1. & conſs. 320. num. 37. & ſsequentibus, vol. 3. Aymon Cravet. in tract. de antiq. temp. 1. par. num. 15. & conſs. 10. conſs. 101. num. 7. & conſsil. 118. Riminaldus in l. 1. num. 110. D de offic. eius, Vldaric. Zaſsius conſs. 14. à num. 86. lib. 1. Ioan. Gutierr. conſs. 2. n. 10. Burgos de Paz in proœm. leg. Tauri ex num. 226. & in l. 3. à n. 212. uſsque ad 217. Roder. Suarez in l. poſst rem iudicatam, in princ. D. de re iudic. ex num. 18. Redin. de maieſstat. Princip. verb. Sed etiãetiam, per legit. tram. num 166. Rolandus conſs. 70. num. 12. vol. 1. Ioſseph. Ludovicus, qui hos, & plures alios notablies effectus obſservantiæ latè congeſssit concluſs. 38. per totam, & deciſs. Peruſsin. 29. num. 32. Molina de Hiſspan. primog. lin. 2. cap. 6. num. 58. Molina de Medrano in allegatione Proregis extranei Regni Aragoniæ ex numer. 174. ad 180. Zevallos practic. commun. tom. 3. quæſst. 762. num. 16. Hieron. Gonçal. ad Reg. 8. Cancel. gloſsſs. 5. §. 7. num. 87. CęſarCæſar de Graffis deciſs. 2. elect. num. 3. & deciſs. unica, de Magiſstris, num. 5. & 6. & noviſssimè Anton. Mornacius in obſservat. ad d. l. minimè, & adl. 2. de conſstiut. Princip. & ad. & l. 2. §. Appius, D. de orig. iur. Vbi
87
Virginius indignatus, quòd vetuſstiſssima iuris obſservantia in perſsona filiæ ſuęſuæ defeciſsſset, eam necaſsſse narratur. Leander Galganetus in tract. de condit. & demõſtrdemonſtr. 1. par. cap. 8. num. 60. & ſsequentibus, Bobadilla in Politica lib. 2. cap. 7. ex numer. 7. & cap. 10. numer. 36. & Ioan. Baptiſst. Valençuela conſsil. 52. num 49. & ſsequentibus, & conſs. 53. ex numer. 8. & conſs. 63. num. 196.
Quod adeò verum eſst, ut
88
in iſsta obſservantia declaratoria non requiratur præſscriptio, ſsed ſsufficiat ita aliquãdoaliquando fuiſsſse obſervatũobſervatum, ut expreſsdocẽtdocent Zaſs. Molina de Medrano, Gutierrez, & Ioſseph. Ludovic. ubi ſsuprà, Burgos de Paz dict. l. 3. Tauri, num. 215. ubi aiunt, hoc abſsque dubio procedere, ſsi per decem annos ita fuerit obſservatum, Beroius conſs. 94. num. 13. lib. 2. & Valençuela dict. conſs. 53. num. 11. ubi tradunt, hanc conſsuetudinem, ſsive obſservantiam induci ex unico actu, etiam ſsi ſsuper ipſsa iudicatum non fuerit; nam
89
ſsolitum dicitur quid ex ſsola una vice, l. Mella, §. ſsed ſsi alimenta, D. de alim. & cibar. legat. ubi Bart. Curtius Iunior conſs. 19. num. 4. Angel. & Paul de Caſstro in l. conſsentaneum, C. quomodo & quando iudex, Gozadin. conſs. 23. num. 5. & Zephal. d. conſs. 28. num. 31. vol. 1.
Cuius
90
cõſuetudinisconſuetudinis, & obſervãtiæobſervantiæ, etiãetiam in alienationũalienationum materia, magnam vim, auctoritatẽauctoritatem eſsſse Doctores fa|tentur, inde
91
communiter deducentes, Reges vel Barones, aut Eccleſsiæ Prælatos, qui iuxta conſuetudinẽconſuetudinem cõtrahuntcontrahunt, vel alienant, aut in feudum concedunt, rectè facere, & impediri non poſsſse, cap. 1. ubi omnes, qui feud. dare poſsſsint, gloſsſs. & DD. in cap. 2. de feudis, gloſsſs. in cap. 2. 2. 4. quęſtquæſt. 1. Guido Papæ deciſs. 560. Natta conſs. 367. num. 6. Socin. Iunior conſs. 94. num. 29. vol. 2. Calderin. conſs. 11. in tit. de feudis, col. 1. Alex. conſs. 40. col. fin. & conſs. 92. col. 2. vol. 6. Paul. de Caſstro conſs. 146. col. 2. & plures alij, quos refert, & ſsequitur Roland. à Valle omnino videndus conſsil. 1. ex num. 81. ad 87. vol. 1. Et vide alia plura quæ de hac conſsuetudine, ſsive obſservantia interpretativa tradimus infr. lib. 3. cap. 1. num. 25.
Qvintò & ultimò facit, quòd cùm Romani Pontificis dignitas, & ſsapientia per ſse, ut diximus, maxima, & potẽtiſsimapotentiſsima ſsit, ut eius factis, & deciſsionibus ſstare debeamus; tum verò ex eo illis
92
magis ſsecurè aſsſsentiri tenemur, quod certum ſsit ardua, dubia, vel gravia negotia nunquam ſsine illuſstriſssimorum Cardinalium, & aliorum ſsapientiſssimorum virorum conſsilio diſscernere, expedire, aut declarare ſsolere, quos ad hoc ſsibi tanquam coadiutores aſsſsumit, cap. per venerabilem, §. ſsunt autem, qui filij ſsing legit. cap. fundamenta, de elect. lib. 6. ubi Ioan. Monachus, Dominicus, Ioan. Andr. & alij, Abbas in cap. quæſsivit, num. 3. de is, quæ fiunt à maior. par. Capituli, Paul. Caſstrenſs. in l. 1. num. 5. D. de legibus, & plures alijs, quos refert, & ſsequitur Riminald. conſs. 689. num. 72. & conſs. 738. num. 9. Rolandus à Valle conſs. 2. num. 101. vol. 1. Benincaſsius in tractat. de conſstit. quęſtquæſt. 7. per tot. Anton. Cardoſsus in Repert. verb. Papa, num. 5. Ioan. Garcia in tractat. de nobilit. gloſs. 24. num. 2. & gloſs. 48. numer. 52. Menchaca lib. 1. controverſs. illuſstr. cap. 23. Zevallos 1. tom. pract. commun. q. 645. num. 1. Morla in emporio iuris 1. par. q. 1. & 2. & Cardin. Paleotus omnino videndus d. tract. de ſsacr. Conſsiſstor. 1. par. q. 3. ubi conatur oſstendere,
93
Summum Pontificem etiãetiam cùm poteſstatis plenitudine utitur, Cardinalium conſsilium in eiuſsmodi rebus requirere debêre, idq́ue iure Divino, naturali, & gentium probari, & in libro cæremoniali, ſsive rituum Eccleſsiaſsticorum S. R. E. paſssim adverti: ac prętereàprætereà
94
de hac re olim ab ipſsis Romanis PõtificibusPontificibus ſsimul cum Fidei profeſssione iusiurandum præſstari ſsolitum fuiſsſse, quod hac formâ concipiebatur: Si qua verò emerſserint contra Canonicam diſsciplinam, ego cum filiorũfiliorum meorum S. R. E. Cardinalium cõſilioconſilio, directione, & rememoratione miniſsterium meum geram, & emendare curabo: & conducũtconducunt alia quæ de eorundem CardinaliũCardinalium officio, & dignitate notamus infr. lib. 3. cap. 2. num. 27. & ſseq.
Vnde hîc inſserere licet
95
illud Eccleſsiaſstès cap. 12. verſs. 11: Verba ſapiẽtumſapientum quaſsi ſstimuli, & quaſsi clavi in altum defixi, quæ per magiſstrorum conſsilium data ſsunt à paſstore uno. Quo in loco Bellarmin. tom. 1. controverſs. lib. 3. cap. 4. quod eſst de iudice controverſsiarum Eccleſsiæ, Summi Eccleſsiæ Paſstoris, & Pontificis munus ſsignificari inquit, & auctoritatem regendi, & docendi, quam habet. Cui
96
Salomon penitus acquieſscendum tradit, quando ſentẽtiaſententia data eſst à Summo Paſstore, adiũctoadiuncto præſsertim conſsilio ſapientũſapientum, & eo quidem Paſstore, qui ampliſssimas à Christo promiſssiones accepit. Quam expoſsitionem admittit etiam & defendit Gretſserus adverſsus Novatores lib. 3 cap. 4. & Pat. Ioan. Pineda in cõmentcomment. ſsup. Eccleſs. ad illum locum, num. ult. pag. 1204.
Et cùm hoc conſsilium in prędictaprædicta Alexand. donatione, de qua agimus, & ſsimilibus intervenerit, par eſst, ut in eis Pontifices nullatenus erraſsſse credamus, qui
97
omnia Divina, & humana | iura in ſscrinio pectoris ſsui habere dicuntur, cap. 1. de cõſtitutconſtitut. lib. 6. l. omnium, C. de teſstament. l. penult. C. de ijs, quibus ut indign. habitâ nimirum conſsideratione ad dictorum Cardinalium, & ſsapientum conſsultationem, quos ſsemper ſsecum habêre ſsolent, ut notatur in dict. cap. 1. & in l. humanum, C. de legibus, & per Panormit. in cap. tum ex litteris, de in integr. reſstit. col. 5. & in noſstris terminis per Epiſscop. Chiapenſs. dict. tractat. comprob. fol. 30. & Ioan. Garcia, & alios ſsup. relatos.
Quibus addere
98
poſsſsumus Thom. Bozium lib. 6. de ſsign. Eccl. cap. 8. ubi nimis extollit, & multis teſstimonijs, exemplis, & rationibus probat eximiãeximiam ſscientiam, prudentiam, dexteritatem, & certitudinem, quâ Maximi Romani Pontifices, & ſsacrorum Cardinalium CollegiũCollegium, privilegio Divinitus cõceſſoconceſſo, in declarandis rebus dubijs, & arduis uſsi fuerint, & quid verum, quid falſsum, quid bonum, quid malũmalum diſscernendo.
Quibus
99
non adverſsatur, quòd in dicta Bulla Alexandri VI. nulla mentio de conſsilio, aut conſsenſsu Cardinalium habetur, quæ in alijs Bullis inſseri ſsolet; nam
100
frequentius eſst, ut etiam adhibito Cardinalium conſsenſsu, & ſsuffragio, ſsolùm ſsub nomine Papæ, & non aliorum Bulla expediatur, ut reſsolvit Quintil. Mandoſs. ſsup. reg. 8. Cancell. q. 5. num. 5. & 6. eam rationem adducens, quòd
101
actus denominatur ab eo, qui principalis eſst, & principaliter facit, non autem à conſsenſsu, ſseu conſsilium præſstante, l. ſsi pater, in fine, D. de manumiſsſs. vind. l. aliud eſst vẽderevendere, D. de regul. iur. Bald. in l. 2. quæſst. 20. num. 24. C. de reſscind. venditione. Præſsertim, quia
102
ut benè advertit Paul. CaſtrẽſCaſtrenſ. ubi ſsup. Panormit. in cap. 2. num. 3. de cleric. non reſsident. & plures alij relati ab Anton. Petra de poteſst. Princip. cap. 15. num. 83. & Valençuela d. monitor, contra Venet. p. 6. num. 97. & 98. pag. 367. Papa ſsi nolit, non teneatur de neceſsſsitate, fratrum Cardinalium conſiliũconſilium petere; neque
103
contrarium præcisè conſsuetudine induci poſsſset, quia eſsſset præſscribere contra ſsupremam poteſstatem PapęPapæ; contra
104
quam, ut ijdẽijdem Doctores advertunt, nulla currit præſscriptio, iuxta text. & ibi notata in cap. cùm non liceat, de præſscript. & doctrinam Innocentij communiter receptãreceptam in cap. bonæ, el 2. de poſstulat. Prælator. Franc. Marc. 2. par. deciſs. 1297. num. 5. & 6. Balbum de præſscript. 2. par. 5. princip. q. 2. num. 3.
Necnon
105
etiam, quia in dicta Bulla apponitur clauſsula, Ex certa ſscientia, quæ virtualiter præcedentem includit, & Pontificem certioratum eſsſse præſsupponit de omnibus, quæ illum movêre poſsſsunt ad negandum, aut concedendum; aliter enim non diceretur concedere ex certa ſscientia, ſsed per ignorantiam, & ſubreptionẽſubreptionem, cap. nihil, de electione, cap. Paſstoralis, §. prętereàprætereà ubi Abbas num. 4. de offic. delegati, cap. cùm olim, de ſsent. & re iudicata, l. 1. C. ſsi ſservus, aut libertus ad Decurionat. cum plurimis alijs, quæ latè congerit Vital. de Cambanis in tract. clauſularũclauſularum, pag. 23. & Cardinal. Tuſschus pract. concl. iur. litt. C. concl. 340. & ſseq. Quod etiãetiam
106
importat clauſsula altera, De plenitudine poteſstatis, quæ in eâdẽeâdem Bulla proponitur, quâ nũquãnunquam uti pontiſsex ſsolet, niſsi cum cauſsæ cognitione, neque aliter quàm ſsi plenè de negotio fuerit informatus, ut tradit Aretin. cõſconſ. 163. n. 13. Felin. in cap. quæ in EccleſiarũEccleſiarum, num. 66. verſs. Sextò limita, de conſstitution. Tiraq. in tract. res inter alios acta, limit 7. ad finem, & plures alios allegans Ferretus cõſconſ. 31. num. 31. vol. 1. Cravet. conſs. 241. verſs. Quartò reſspondeo, Molin. de primogen. lib. 2. cap. 7. num. 26. & ſseq. Menoch. conſs. 1. num. 426. Tuſschus ſsup. concluſs. 342. & Marta de clauſsulis, 1. par. clauſsula 259. num. 13. & 14.
Loading...