DE OFFICIO PRAESIDIS. TIT. XVIII.

Section
Qvibvs temporibus iurisconsulti, quorum ex libris Pandectarũ Pandectarum opus compositum est, scripserunt, longè maioris dignitatis erant proconsules & Præ sides prouinciarũ prouinciarum , quā quam temporibus Iustiniani habiti fuerunt. Nam tum quidẽ quidem & ampliores prouinciæ fuisse videntur, & à præsidibus ad Principẽ Principem , vel præfectũ præfectum prætorio rectà ibatur. Sed posterior ætas magistratus quosdā quosdam interiecit, quales præfecti prætorio Africæ, Oriẽtis Orientis , aut Illyrici, qui vniuersas regiones ac velut Satrapias administrarent, atq; atque eo ipsi plerunq; plerunque accederent, remanẽte remanente nihilominus, vt ego arbitror, alio generali ac supremo præfecto prætorio apud Imperatorẽ Imperatorem , vel certè patritiis, aut magistris officiorũ officiorum intendẽtibus intendentibus . Prouincias prætereà exiguiores atque angustiores fecisse vidẽtur videntur , vt proximè admonuimus. Proptereà non mirum videri debet, si nouissimis quibusdam constitutionibus spectabiles præfecti, Præsidibus anteponuntur, aut non tam honorificus de Præsidibus sermo habetur, quàm de præfectis. l. j. C. vt omnes Iud. tam mil. quàm ciui. in prin.

L. I. Macer. Lib. I. De officio Praesidis.

PRaesidis nomen generale est, eo qvod et procōsules proconsules & legati cæsaris & omnes prouincias regentes, licet Senatores sint, præsides appellātur appellantur . Procōsules Proconsules semper vtiq; vtique ex Senatoribus, hoc est, ex cōsularibꝰ consularibus deligebātur deligebantur , at Pręsides Præsides necesse erat ex Senatoribꝰ Senatoribus deligi. Id hoc loco voluit iuriscōsultꝰ iurisconsultus significare. Scribit idẽ idem & Dion lib. liii. vbi plenius rẽ rem totā totam ab Augusto primũ primum institutā institutam explicat.
IN L. II. Vide quæ scripsi, in l. si Consul. suprà de adopt.

L. III. Pavlvs. Lib. XIII. Ad Sabinvm.

PRaeses, &c. Habet interdum imperium & aduersus extraneos homines, si quid in alium manu commiserint. Ita emendauit Haloander. Nam antiquus Codex habebat, si quod malũ malum cōmiserint commiserint . Quicquid sit, puto etsi non manu, sed fraude aliqua, & dolo malo, aut etiā etiam verbis ( quādo quando verborũ verborum magnā magnam vim esse, ad veneficia creditũ creditum est) & ad corrũpẽdos corrumpendos animos aliaq́; aliaq́ue permulta valẽt valent , aut alio quocũq; quocunque modo nocitũ nocitum sit, posse pręsidẽ pręsidem animaduertere, ꝓpter propter generālẽ generalem quā quam subiicit rōnẽ rationem .

L. VI. Vlp. Lib. I. Opinionvm.

ILlicitas, &c. §. Veritas rerum erroribus gestorum non vitiatur, & ideò præses prouinciæ id sequatur, quod conuenit eum sequi ex fide eorum quæ probantur. Ponit Accursius in principio glossæ suæ, aliquot exempla ad sententiam iurisconsulti maximè pertinentia. Nam verus sensus est, debere Præsidem iudicando negotiorum veritatem sequi, non si quid perperam à partibus scriptum, dictum, gestum, aut factũ factum sit, errorem ad calumniam, aut perniciem cuiusquam trahere atque arripere, sic tamen vt fides veri constet, quod probari, ad onus eius incumbere videtur, qui errorem subesse ac rem aliter atque gesta, scripta, aut dicta sit, se habere dicit. Sed quod idem Accur. hinc elicere conatur, non debere eum qui iurisdictioni præest, secundum conscientiam & religionem suam iudicare, sed secundum allegata & probata duntaxat, id nec rectè elici nec vsquequaque verum esse arbitror. Fuit enim alia mens iurisconsulti hoc loco, quam talem quæstionẽ quæstionem diiudicare, vt & Oldendorpius pridem animaduertit in Var. lectionibus. Nam magnam hac de re controuersiam antiquitus fuisse etiam. Aul. Gell. ostendit, lib. xiiii. noct. att. c. ii. Quòd si hodie reuocata antiqua consuetudine, iurare debent iudices, se quod iustius existimauerint statuturos. l. rem non nouam. auth. seq. C. de iud. iam planum est non posse iudicem contra ea quæ ipse nouit iudicare. Ego quod in specie non absimili fecisse se idem Aul. Gel. scribit, facere debere quẽlibet quemlibet iudicẽ iudicem existimo, vt iuret sibi non liquere. nam iudicādi iudicandi necessitate etiā etiam hodie, hoc dato iureiurādo iureiurando , eum solui apparet, nisi ex integro sibi indulgeatur tẽ pus tempus , quò melius cognoscere possit. l. si de meis. §. fi. de arb. l. Pom. de re iud. Neq; Neque enim hoc casu tenebitur omnino absoluere, vt Acc. putauit dict. ll. & arg. §. cō modũ commodum . inst. de interdi. Nam generaliter traditũ traditum est, facti quęstionẽ quæstionem in potestate iudicātis iudicantis esse, iuris verò autoritatẽ autoritatem , ĩ in potestate legis. l. ordine. infrà ad mu. l. j. ad s. c. Tur. quod nihil aliud significat, nisi iudicis arbitrio ꝑmissum permissum esse, quātā quantam ꝗbusq; quibusque ꝓbationibꝰ probationibus fidẽ fidem habeat, vt & alibi expressum est. l. eum quẽ quem . §. j. de iud. l. iij. de test. & ita accipere debemꝰ debemus , quocũq; quocunque loco iudici aliꝗd aliquid ex aspectu ꝓbari probari posse, relatũ relatum est. l. eadẽ eadem . infrà de fer. l. minor xxv. an. adita. de mi. l. si irruptione. com . di. Fatẽdũ Fatendum tamẽ tamen , si lege aut iure etiā etiam de modo ꝓbationũ probationum caueatur, debere iudicẽ iudicem id seꝗ sequi , q quod cō stitutũ constitutum est, cum generaliter traditũ traditum sit, non aliter debere iudicẽ iudicem iudicare quā quam quomodò legibꝰ legibus , aut moribꝰ moribus ꝓditũ perditum est. inst. de of. iu. ĩ in prin. Quòd si eius potestatis iudex sit, vt aliũ alium iudicẽ iudicem dare possit, vel si pars à principe, aut à prętore prætore id petat, dari aliũ alium iudicẽ iudicem debere expeditũ expeditum est gl. ma. ĩ in c. j. de of. or. apud quẽ quem etiā etiam testimonio prioris iudicis causa ĩstrui instrui poterit. c. dilecto. vbi casus, de test. l. ob carmẽ carmen . §. j. ĩfrà infrà de testi| bus. Abb. in c. cùm à nobis. eo. tit. Hodie Romæ iudices à Pontifice delegati etiam leuiore aliqua de causa sæpe iudicatu se soluunt, quod causam ad cancellariam remittere vulgo dicunt: neque enim æquum esse videtur, eum cogi iudicare, qui in talem aliquam perplexitatem incidisse se prætori, aut Principi suadere possit, quod ex dignitate, atque autoritate hominis non difficile accipiendum puto. arg. l. licet autem. cum duabus ll. sequen. infrà. de arb. hoc etiam Corrasio placet. lib. iiii. Miscell. cap. xx. Quòd si superior potestas, aut Princeps huic iudici parum fidei habeat, ideoq́ue excusatione eius non accepta, iudicare eum cogere omnino pergat, ancipiti loco in quo variè laboratum est, in c. pastoralis. §. quia verò. de offi. deleg. vbi Panor. nec appellari posse arbitror, siquidem iudicium iam receperit, quia prætor ex edicto suo perpetuo iudicare eum cogit. d. l. licet. & per tot. tit. infrà de arb. quo casu certi iuris est, appellationem non dari, quamuis doctores nostri hactenus haud satis hoc vel intellexerint, vel animaduerterint. l. fi. infrà de appella. recip. vel non. Si verò non receperit, appellationis auxilium vtique indulgendum esse. Quòd si in prosequenda appellationis causa, per iniuriam succubuerit, vt omnino iudicare necesse habeat: tunc (quando ex philosophorum præceptis potius omnia mala perpeti quàm iniustum, aut indignũ indignum facere admonemur) magis secundum ea, quorum ipse certam scientiam habeat, iudicare ac pœnam æquo animo persoluere & sustinere, quàm secundum ea quæ perperam acta sint, decernere oportere, Panormitano, & quibusdam aliis placuisse video. in d. §. quia verò. Sed ego à Publij Affricani exemplo discedendum non arbitror, quod refert Cicero, & probat in oratione pro Cluentio. Nam is, inquit, cùm esset censor & in Equitum censu C. Licinius sacerdos prodiisset clara voce, vt omnis concio audire possit, dixit se scire illum verbis conceptis peierasse, si quis contradicere vellet vsurum esse eum suo testimonio. Deinde cùm contra nemo diceret, iussit equum traducere. Itaque is cuius arbitrio & pop. Romanus & exteræ gentes contentæ esse consueuerant, ipse sua conscientia ad ignominiam alterius contentus non fuit. Hactenus Cicero. Exemplum autem Affricani etiam Pontificiis decretis approbatum videtur. ij. q. j. §. quando autem crimen. Huc subiungi posset illa quęstio quæstio , an Iudex apud quem causa agitur, supplere debeat etiam in facto, si quid omitti animaduerterit ab alterutra partium. nam in iure supplere eum posse admittunt omnes, sed in facto distingunt, an vt iudici notum sit, an vt priuato, vt sub priuati persona non possit, sub persona iudicis possit. Nos indifferenter & posse & debere iudicem etiam in facto sibi priuatim noto supplere existimamus: si quidem boni viri officio fungi velit, ne aliter contra religionem & conscientiam suam iudicare necesse habeat, nec vllo iure hoc prohiberi, quinimò expressè preceptum esse. l. j. C. vt quæ des. ad. par. vbi dixi. l. eum quem. §. j. infrà de iud. hoc etiam Affricani exemplo superius recitato conuenit, modò vt cum ingenio & dignitate hoc faciat: & tam quod ipse admonuerit, quàm quod partes dixerint, æquo animo & sine vlla differentia affectúve apud se discuti patiatur: nam aliter aduocati potius quàm iudicis partes tenere videretur, quod iuri publico non conuenit. l. quisquis. Codic. de postulationibus.
Illicita ministeria sub prætextu adiuuantiũ adiuuantium militares viros procedẽtia procedentia , &c. Militares viros puto hîc appellari, cohortem exequutorum, quos vulgò birros vocamus, & ministeria illicita intelligi, quos illi secum ducerent, quasi pauciores exequutionem facere non possent: item exploratores & sicophantas, quibus ad concussiones faciendas quandoque vterentur, non inusitata etiam hodie in quibusdam Italiæ vrbibus corruptela.
Sicvti medico imputari euentus mortalitatis non debet: ita quod per imperitiam commisit, imputari ei debet, &c. Sed qua pœna punietur? Respon. olim puniebatur: vt scribit Paul. lib. v. sent. recep. his verbis, si ex eo medicamine, quod ad salutem hominis, vel ad remedium datum erat, homo perierit, is qui dederit, si honestior fuerit, in insulam relegatur, humilior capite punitur. Hodie arbitrio Præsidis hoc relictum est, vt sequentia verba significant, quod iustius est vt variè ex personis causisq́ue & morborum generibus ac circunstantiis statuat. Hoc etiam in omnibus delictis obtinet, vbicunque specialis pœna legibus non est imposita, vt arbitrio præsidis pœna statuatur. l. prima. vbi Bartolus, de effract. §. primo.
Section
§. Qvi vniuersas prouincias regunt, ius gladij habent, & in metallum dandi eis potestas permißa est. Lege Valeria à Valerio Publicola primùm lata. Hæc non lege Portia & Semproniis rogationibus antiquitus prohibitum fuit, ciues Romanos vinciri, verberari, necari, aut quocunque supplicio affici iniussu populi. Soli consuli permissum erat, vt coërcere & in vincula publica duci iubere posset: non tamen vt in caput ciuis iniussu populi liceret ei animaduertere. l. ij. §. exactis deinde regibus. suprà de orig. iur. vbi Zasius. præsertim si ad populum prouocaretur. Nam de prouocantibus loquebatur lex publicolæ, vt Dionisius eam refrt. lib. v. Roma. Antiq. Centuriatis autem comitiis de capite ciuis apud populum agi oportuisse, & quis ordo iudicij eius esse consueuerit, scribit Cicero in oratione ad Pontifices, pro domo sua. & Plutarchus in vita Gracchorum. Hinc actio illa nobilissima eiusdem Ciceronis, in C. Verrem, quæ inscribitur, de suppliciis, quæ scilicet ille in Siciliam Præturam gerens contra ius fasq́ue de Ciuibus Romanis sumpsisset. Denique ipse Cicero non alio magis obiecto crimine in exilium pulsus est, quàm quòd ciues Romanos consul necari iussisset, quamquàm decreto & consulto senatus id fecerat, sed indennatos necasse arguebatur, quòd videlicet populus de his non iudicasset. Durauit hoc priuilegium Ciuium Rom. etiam in tempora Imperatorum. Nam in actis Apostolorum legitur, diuum Paulum tormenta, quæ sibi à Tribuno intentabantur, vitasse: cùm Ciuem Romanum se esse dixisset, Tribunum etiā etiam sibi timusse timuisse , quòd eum vinxisset. Tacitus lib. xiiii. Cùm quidam more maiorum necandum reum censuisset, contradictum scribit, Carnificem & laqueum pridẽ pridem abolita, & esse pœnas legibus constitutas, quibus sine iudicũ iudicum sæuitia & temporum infamia, supplicia decernerentur. Hæc sunt frequentissima illa pœnarũ pœnarum genera potissimùm sub primoribus illis Imperatoribus vsurpata, aquæ & ignis interdictio, in insulā insulam deportatio, in mettallũ mettallum , vel in opus metalli damnatio, & vt quidam bestiis obiicerentur, quasi in fraudẽ fraudem legum recepta atq; atque introducta. Nam | his pœnis damnati vitæ discrimen vtique adibant, carnifex tamen & gladius ac tormenta ab eorum corporibus abstinebantur, ea videlicet reuerẽtia reuerentia , quòd Ciues Rom. essent. Sed quemadmodùm libera ciuitate nimiùm multis interdũ interdum grassantibus, vbi vel exemplo opus esse, vel trepidis rebus summo ac terrifico imperio contineri oportere animos videbatur, Dictatores creari moris fuit. Isq́; Isq́ue mos vt induceretur, præcipuam causam fuisse eandem legem Valeriam, Dionisius lib. v. scribit, vt essent qui sontes & citra populi autoritatem, etiam si tribuni appellarẽtur appellarentur , aut ad populum prouocaretur, necare, & supplicium de his sumere possent, prout ex vsu Reipub. esse existimarent, id quod & iuris nostri autores tradiderunt. l. ij. §. itaque dictatores. de orig. iur. l. j. de offic. præfect. præt. Alex. ab Alexan. lib. iiii. gen. dierum. cap. xxiii. sic Imperatores postea quàm vniuersi populi partes ac potestatem suscipere, hoc ipsum ius animaduertendi in caput ciuis, aduersus præscripta legum, quibusdam specialiter tribuere instituerunt, præfecti vrbi, præfectis prætorio, legatis suis præsidibus prouinciarum. Quia verò dictatores vti gladio consueuerant, gladiúmque ab his defferri, vel præferri eis moris fuit, præcipuum insigne eorum potestatis atque imperij, quod Cicero in oratione pro Cluentio significat, illis verbis. Non censorium stylum, cuius mucronem maiores nostri multis remedijs retuderunt, æquè posthac atque illum gladium dictatorium pertimescamus. Quanquàm & fascibus vterentur, vt ostendit idem Dionis. lib. v. prope finem. & Liuius, lib. viii. (Non enim idem erant gladius & secures, quæ fascibus inserebantur. l. aut damus. §. j. de pœnis. nec his assentior, qui non de gladio materiali, sed de intellectuali, vt vocant, Ciceronis verba accipienda existimant. Nam hoc modo vitiosa comparatio, seu translatio sine dubio facta esset.) Quia gladio inquam, dictatores vti consueuerant, ideò per antiquæ consuetudinis vestigia obseruatum est, vt quibus principes tantam hanc potestatem darent gladio eos præcipuo eius instrumento adcingerent. Inde cingulum dignitatis dictum videtur, qua voce nihil frequentius in iure nostro. Hunc cingendi gladij morem fuisse ad stolam seu cingulum militare alligati, in signum conferendæ potestatis, vt de capite militis iudicare quis posset, & in damnatum animaduertere, nec alij prætereà id facere licuisse, Dionis. quoque lib. liii. scribit. Significatur etiam duobus capitibus in iure nostro sub titu. de mil. test. l. Titius. & l. penul. quæ pridem Viglius agnouit. insti. de milita. testamento. in Rub. Idem ostendit scitum illud Traiani verbum à Plin. in Panygirico relatum. Ego quidem in me si omnium vtilitas ita posceret, etiam præfecti manum armaui, &c. Et quod Dion scribit, in vita eiusdem Traiani, cùm Tribunatum militum Suræ traderet, parazonium quo pro dignitate accingendus erat, nudum ei porrexisse, dixisséque, Hunc ensem accipe, quem pro me ita demum strinxeris, si iustè imperauero, sin contrà, eo in perniciem meam vtitor. Nam & tribunis militum ac præfectis classium & aliarum ius gladij dabatur: vt militaria delicta coërcere possent, & quidem hoc intererat, quòd ab his prouocatio non erat, ab alijs erat: vt significat Paulus lib. v. sentent. recept. titu. xxviii. & Cicero de legibus, tabula ii. post princi. Hodie quicunque exercitum acceperunt, eosdem & ius animaduertendi in milites caligatos habere voluit. Iustinianus ex responso Venulei, | l. solent. in fin. aliàs. §. de militibus. de cust. & exhib. reor. nec appellatio aduersus horũ horum sentẽtias sententias interdicta videtur, nisi seditionem fecerint. l. si quis filio. §. quod tamen. de iniust. rup. l. cōstitutiones constitutiones . de appel. Extat apud Cassiodorum. lib. vii. variarum formula comitiuæ prouinciæ, hoc est, vt ego interpretor, regiminis, aut administrationis prouinciæ, qua ipsos quoque quibus ea comitiua daretur, gladio armari atque instrui memorat. Hinc etiam nunc mos antiquus durat, vt maioribus his magistratibus ensis pręferatur præferatur , velut Romę Romæ Senatori Capitolino. (Is & morem & nomen hoc à præfecto prætoris duxisse videtur. Præfectũ Præfectum enim prætorio, qui Romæ erat Senatorem populo, Gotticis illis temporibus dictum fuisse suprà annotauimus.) Præfertur gladius etiam prætoribus, quos potestates vocant, in omnibus ferè illustrioribus Italiæ ciuitatibus. Hinc ergo factum, vt ius gladij dicatur, potestas animaduertendi hîc. & lib. ix. Cod. Theodosiani. titu. xxxi. consti. j. Et honores iuris gladij, quibus hæc potestas accederet, Lampridio in Seuero. Hactenus de verbi ratione. Nũc Nunc de re ipsa dicamus. Gladij potestatem ego sic accipiendam puto: vt Magistratus aliquem necare possit, lictoris, aut Carnificis manu adhibita. Si hoc facere non possit, nec merũ merum Imperium, nec ius gladij habere hunc interpretor: huic autem potestati, corporales pœnas quæ vitam non adimunt, sic inesse, vt species suo generi. qua de re suo loco plenius disserā disseram , in. l. imperiũ imperium . infrà de iur. om. iu. Hæc potestas præsidibus prouinciarum datur. Inferioribus autẽ autem magistratibus non cōpetit competit , sed superioribus quoq; quoque concessa est, veluti præfectis. arg. l. si quis fortè. §. fin. de pœn. l. saccularij. §. sunt prætereà. de extraord. crim. l. iij. de crim. stell. l. si quid erit. suprà de offic. procons. l. j. de offic. præf. vrb. Nam ferè aut de præside, seu proconsule, aut de præfecto agi animaduertas, vbicunque de intelligenda pœna corporali tractatur. Non sola autem traditione gladij materialis, hæc potestas conferebatur, sed & scripta principum mandata præsidibus dabantur, quibus hoc ius gladij specialiter eis concedebatur. arg. l. iij. supra eod. l. mādatis mandatis . infrà de pœn. l. annonam. de extraord. crim. Hæc mandata posteà perpetua esse cœperunt, & pro legibus recepta sunt. arg. l. diuus. vers. sed &. infrà de cust. & exhib. reor. Ideò passim apud Iureconsultos veteres sic referuntur, vt habentia vim principalium constitutionum. Hodie etiam nouella Iustiniani cōstitutione constitutione , quam Haloander inscribit: præcepta præsidum, olim De mandatis principum. titulus erat. §. deinde verò. specialiter hoc exprimitur, vt præsides supplicia secundum leges inferant. Nam legibus compluribus suppliciorum pœnas delinquẽtibus delinquentibus proponi necesse fuit, antiquissimarum legum tenore neglecto, ne aliter nunquam contra facinorosos exemplum ederetur, cùm omnes imperio subiecti ciues se Romanos esse dicere possent. Quibus autem casibus certa pœna crimini à lege non imponitur ipsorum magistratuum arbitrio, causa cognita statui posse descriptum est. l. j. §. idcirco. de effracto. vbi Bart. Antiquitus quoq; quoque dum Respub. viguit, imperium nominatim plerunque decernebatur. Inde frequentissima illa loquendi genera imperium, aut prouinciam cum imperio decernere, aut obtinere. Proconsulem cum imperio proficisci, sine imperio rem militarem administrari non posse. Speciali enim Senatusconsulto, aut lege imperium dabatur. Ea propter dixisse videtur Papinianus, imperium quod lege datur, &c. l. j. §. verius, infra tit. iii. | Cassiodorus quoq; quoque loco superius citato. Vide quo iudicio fueris euectus, quando alijs vigorem fascium, videamus esse creditum, tibi autem ab ipsis legibus ferrum constet esse porrectum. tum lib. i. epistola altera ad Senatum, qua præ fecturam vrbis Arthemidoro datam scribitur. Quanquàm, inquit, præfecturæ vrbanæ hanc potestatem dederint leges, nos tamẽ tamen specialiter delegauimus &c. Loquitur de potestate animaduertẽdi animaduertendi . Nam leges quæ de singulis proconsulibus antiquitus fierẽt fierent , posteà de omnibus præsidibus perpetuò sancitæ sunt principalibus mandatis, aut constitutionibus. Ex his constare arbitror, quod dicitur, præsides habere ius gladij, exaudiendum esse specialiter mādatum mandatum legibus, aut principalibus constitutionibus, vel senatusconsultis, quòd ad illos attinet, qui à Senatu mitti consueuerāt consueuerant , qui propriè proconsules dicebantur. Specialiter mandatum intelligo præsidibus omnibus perpetuò atque in vniuersum, ad differentiam inferiorum magistratuum, vt puta, municipalium. Item aliorum qui præ sidibus fortè in prouincijs dignitate, aut administratione pares essent, veluti procurator Cæsaris. Nostra interpretatio antiquorum omnium sententiæ conuenit, qui in l. j. infrà de offi. eius. specialiter mandari consueuisse merum imperium tacito quodam consensu admiserunt, & verbum specialiter, sic accipiendum esse dixerunt, tanquàm in priuilegium & signum cuiusdam præeminentiæ ac iuris præcellenti. Quanquàm non satis certa ratione, vt sic dicerem, moti fuerint. Illud quoque his consequens, vt Lotharij opinionem quam Alciatus lib. ii. parad. c. vj. probat, dum merum imperium soli principi competere existimat, veram non esse dicamus. Quinimo secundum Allonis sententiam quam communiter ferè omnes hactenus sequuti sunt, etiam quibusdam magistratibus merum imperium competere & eorum proprium esse credamus. arg. l. cognitio. §. cùm propriam. de offi. eius. l. more. de iur. om. iud. specialiter tamen tributum. Enimuerò quatenus magistratuum creandorum cura ad principem spectat, hactenus ab eo magistratum accipiendo etiam imperium & illius exercitationem accipere videntur. Hoc vno intuitu Lotharij opinio defendi potest. Aliter haud quaquàm eam esse veram arbitror.

L. X. Hermogenianvs. Lib. II. Ivris Epitomarvm.

EX omnibvs &c. Annotat hîc Accursius quod & suprà admonuit, in l. illicitas. §. qui vniuersas. quanuis generaliter tradatur, præsidem in prouincia sua agere omnia quę quæ omnes Romæ magistratus possunt: non tamen permitti ei in insulam deportare, quod tamẽ tamen præfecto vrbis facere licet, ex speciali indulto, quod epistola diui Seueri ad Fabium Silonem continebatur. l. inter pœnas. de interd. & releg. Huius rei rationem illam esse putat, quod in generali concessione & translatione facultatum, non veniat speciale priuilegium, quod quis habuit. Ego an verisimiliter princeps & tale priuilegium concessurus fuerit, dispiciendum censeo. arg. l. obligatione. cum ibi nota. de pign. Quod autem ad hunc locum attinet, nec lege vlla hoc cautum fuisse vt exęquatis exæquatis priuilegijs ac potestate præsides haberent tantam facultatem in prouincijs, quantam in vrbe magistratus, nec responsis de hac materia loquentibus hic & l. si aliquam. §. fina. & | l. seq. suprà de offic. procons. & d. §. qui vniuersas. hoc expressum puto, sed illud duntaxat nihil esse in prouincia quod non per pręsidẽ præsidem expediatur. Quare cùm præfectus prætorio legem condere possit. l. formam. C. de offic. præfecti præto. nec à sententijs eius appelletur. Cùm consules xii. fascibus vtentur, alij alia insignia habeant, nemo captatis verbis hæc eadem præsidibus competere rectè dixerit. Quippe sine his administrare & regere prouincias rectè possunt. Sontes quoque meritis pœnis & citra deportationis miseriam posse affici nemo dubitat. l. capitalium. cum seq. infrà de pœnis.

L. XV. Marcia. Lib. I. De Ivdiciis pvblicis.

ILlvd observandvm est, ne qvi provinciam regit, fines eius excedat, nisi voti soluendi causa, dum tamen abnoctare ei non liceat. Idẽ Idem ferè statuerunt Arcadius & Honorarius. l. nullus. C. de offi. rect. pro. Sed videbatur his aduersari cōstitutio constitutio lib. xii. C. sub tit. de dignitatibus, qua clarissimis & spectabilibus vniuersis etiā etiam sine comeatu ad genitale solũ solum proficiscendi, & vbi voluerint cōmorandi commorandi facultas permittitur. Nam spectabiles & clarissimos etiā etiam præfectos & pręsides præsides prouinciarũ prouinciarum his temporibus appellari ostendimus, proptereà nos eam constitutionẽ constitutionem de his spectabilibus, & clarissimis interpretandā interpretandam duximus, qui non gerunt administrationẽ administrationem . l. clarissimis. & l. fin. C. de dig. vel certè clarissimorum appellatione, ibi significari Senatores, quos Augustus Italia excedere prohibuerat: vt Dion scribit, lib. lii. in fi. ídque etiā etiam suo tempore obseruatum affirmat. Per spectabiles autẽ autem designari Equites Rom. de quibus eadem ratione fortassè dubitatũ dubitatum erat. Hæc de his qui discedũt discedunt animo redeundi. Quòd si præses, aut proconsul de prouincia excederet, non reuersurus principe inconsulto: lege Iul. maiestatis sine dubio teneretur. Videtur enim decreuisse imperium pop. Ro. l. ij. ad leg. Iul. ma. Conuenit cum hoc respōso responso & quod apud Aulum Gellium legitur. Tribunis plebis vrbe egredi non licuisse. Sanè quod Accur. subdit, videri hodie præsidem voti soluendi causa etiā etiam abnoctare posse, quòd generaliter in sacris literis scriptũ scriptum sit. Vouete & reddite domino Deo vestro. Sacras autẽ autem literas in his quæ ad religionem pertinent, leges nostræ sequi non dedignantur. aut vt clerici apud prop. episcop. §. fi. Equidẽ Equidem non arbitror admittẽdum admittendum esse, pręsertim præsertim si votum posteà susceptum est, quàm prouinciam regendam acceperit. Non enim posse anterius susceptæ obligationi nec per votum quidem præiudicare. arg. not. per Host. in summa, tit. de voto. §. quis vouere possit. vers. sed nunquid. Ac ne id quidem arbitror, & si anteà vouisse se dicat, tali cōmento commento rectè eum se excusaturum: cùm non ideò minus principem consulere potuerit, vel solutionis voti dilationem à pontifice impetrare. c. non est voti, extra de voto. Nam Seruator noster ea quæ sunt Cæsaris, Cæsari reddi vult, nec ad soluendam venisse se, sed ad implẽdam implendam legem professus est. Quare nihil exemplo perniciosum sub prætextu religionis permitti debet.

L. XVI. Macer Lib. I. De Offic. Praesid.

SEnatvsconsvlto, &c. Aut sisti exhiberíve satisdato promittatur. Sisti accipe eum, qui iniuriam, vel furtũ furtum fecerit, exhiberi rem quæ ablata esse dicetur.

L. XVII. Celsvs Lib. III. Digestorvm.

SI forte, &c. Probatur hîc proconsulem postquā postquam ei successum est in prouincia, non habere voluntariā voluntariam iurisdictionẽ iurisdictionem , quamuis insignia imperij retineat, quicquid Accur. contradicat, in l. fi. suprà titu. ii.

L. XIX. Callistratvs Lib. I. De Cognitionibvs.

OBservandvm, &c. Id enim non est constantis & recti iudicis, cuius animi motum vultus detegit. Quæstionis antiquæ fuit, an iudicẽ iudicem cognoscendo indicia, quædam motus & sensus sui facere cō ueniat conueniat , an cōtra contra nunquā nunquam significare quid sentiat, ne si aliter faciat, quandoq; quandoque fluctuare videatur, & sæpius mutare sententiā sententiam necesse habeat. quod indecorum putant: vt scribit Aulus Gell. lib. xiiii. c. ij. Videtur eam quæstionẽ quæstionem temperamẽto temperamento quodā quodam Calistratus hoc loco decidere. Hodie Romæ & ferè vbique per Italiam iudices hactenus consueuerunt exprimere sensus suos, vt litigatores difficultatibus ijs, quæ eorũ eorum animos suspensos tenent, occurrant, & certiorem iuris dispositionem suggerāt suggerant atque aperiant: quod probabile esse videtur. arg. l. iudices. C. de iudi. si non modò leuibus de causis sæpius quàm par est hæ sitarent, dum vel imperitia turbantur, vel studiorũ studiorum laborem vitant. Id litigatoribus dispendium, causidicis & aduocatis emolumentum præstat.

L. XX. Papinianvs Lib. I. Responsorvm.

LEgatvs Caesaris, vel praeses, vel corrector pro uinciæ abdicando se non amittit imperiũ imperium . Olim legebatur legatus Cæ saris, idest, præses, vel corrector &c. nec hoc loco solùm sed & sub tit. de accusatio. l. hos accusare. in prin. Id an rectè mutatum sit, ex Pandectis Florentinis iudicandũ iudicandum est. Correctorũ Correctorum autẽ autem mẽtio mentio etiā etiam ex Hermogeniano paulò antè facta est. l. de omnibus. suprà eo. ti. Et Correctores eos propriè dici, qui habẽt habent id officium in Italia, quod præsides in prouincijs Accursius admonet. Alij singularum Italiæ ciuitatũ ciuitatum propriè Correctores dici exaudiunt, sed hoc loco correctorẽ correctorem prouinciæ dici vides. Nec sanè vllo loco legi, Correctores Italiæ ciuitatibus ab Imperatoribus datos: quāuis quamuis Exarchas & Duces in Italiā Italiam olim missos legamus, sed hi velut præsides regionũ regionum erant. Hodie tamẽ tamen singulas ciuitates quæ proprium regimen & territorium habent, pro singulis prouincijs accipi, non dubium est. glo. in l. fi. C. de præs. long. temp. Ratio huius responsi ex Vlpiano relata esse videtur, sub tit. de offic. cons. l. meminisse. Quod scilicet vsq; vsque in aduentum successoris omnia debet proconsul agere: quinimò lege Iulia maiestatis tenetur, qui inconsulto principe se abdicans imperium popu. Rom. deserit. l. iij. prope fin. infrà ad leg. Iul. ma. Sed an Magistratus Romæ abdicando se, amittant imperium, quæri potest. Et cùm ratio huius rei cesset, quia scilicet Senatus, vel Imperator alium statim subrogare possunt, nec periculum est, vt Respublica interim detrimentum capiat, puto hunc amittere imperium, sic videor legisse in multis locis, quosdam Romæ, dum libera fuit Ciuitas, semper prout cuique libitum fuit magistratu se abdicasse. Liuius libro quinto, Valerius curia egressus dictatura se abdicauit. Cicero de diuinatio. At Tiberij Gracchi literis, Scipio & Figulus, quòd Augures eas indicassent, vitio creatos esse, magistratu se abdicauerunt. Nam certè eo est ingenio Papinianus, vt non | sine causa de legato Cæsaris, aut præside prouinciæ loquutus sit, non in vniuersum de omnibus magistratibus. Quòd si principem, aut Senatum ab vrbe abfuisse proponeretur, si modò Senatus vnquàm abesse dici potest, vt puta, cum latinarum causa creato præfecto, omnes in montem Albanum concedebant, contrarium respondendum existimatum. Veruntamen siue resignatio imperij in manu principis, aut Senatus fieri debeat, siue alio quocunque modo facta valeat, vt imperium admittat is qui se abdicat, non rectè videtur Iacobus Butrig. hoc responsum inducere aduersus donationem vrbis Romæ Pontifici maximo à Constantino factam. Non enim Constantinus donando vrbem Romam abdicabat à se imperium, sed vnius vrbis dictionem dumtaxat, quæ particularis alienatio, saluo in cæteris vrbibus & prouincijs Romano imperio, cur fieri non potuerit? non secus ac si quælibet alia vrbs ab Imperatore donata decederet. Nam & ratio suprascripta in hac donatione cessat, cùm imperiũ imperium in suspenso non remanserit, sed in Rom. Pont. illico translatum fuerit. Enimuerò cùm quæritur an Imperator res ad Rom. imperium pertinẽtes pertinentes , alienare possit? de rebus soli expedita quæstio est. l. cùm multa. vbi notant omnes. C. de bon. quæ liber. posse scilicet Imperatorem eas in quem velit conferre: sic denique Imperator Iustinianus Constantinopolitanæ & alijs ecclesijs permultas possessiones & prædia donauit. Sic post eum & ante eum alij fecerũt fecerunt . Sed & si regno aliquo iure belli potitus sit, non videtur prohiberi id alienare, antequàm in prouinciæ formam redactum sit. Nam Augustum Cæsarem hoc interdum fecisse legimus, apud Suet. in Augu. cap. xlviii. Cæterùm si ditionis antiquæ populi Rom. prouincias, aut ciuitates alteri subijcere velit, vt Imperator Constantinus vrbem ipsam Syluestro Papæ donasse dicitur, cuius donationis exemplum, verum an falsum Albericus refert, in l. j. ff. de offi. præf. vrb. non putat Iacobus Butrig. Imperatori hoc facere licuisse, arg. huius responsi, debuisse enim si imperij, vel partis alicuius administrandæ eum pœnitebat, populo Romano, à quo acceperat, id restituere, non aut alteri tradere, aut illius quasi vacuam & desertam possessionem relinquere. Nam & Cicero ad Quin. fratrem Cæsarem, vel mortuum reprehendit, ob talem causam: Minuebat, inquit, vectigalia, donabat ciuitates ex commẽtario commentario &c. Ego ad ea quæ suprà dixi, illud quoq; quoque cōsiderandum considerandum arbitror, non ex toto similem hac in re præsidis & Imperatoris causam esse. Præ sidem enim præfinitam & quasi præcariam potestatem habere, prouinciam vt regat atque administret: res verò principis, aut fisci, quarum ad procuratorem Cæsaris administratio & cura pertinet, ne attingat quidem. l. nec quicquam. in princip. suprà de offic. procons. At Imperator propriam & perpetuam atque, vt videtur, infinitam potestatem habet, quantam scilicet vniuersus populus: cùm enim lege Regia omnis potestas populi in ipsum translata esse intelligatur. lege prima. vbi dixi suprà de constitutio. princip. consequens est, vt omnia facere possit, quæcunque vniuersus populus vnquàm potuit. Non dubium autem est, quin populus tale aliquid facere potuerit. Prætereà siue populus Romanus, lege illa potestatẽ potestatem omnem perpetuò ab se abdicasse intelligitur: certè nihil posthac eius interfuit, siue solam duntaxat procurationem & administrationem, quod verius est, cur quemadmodùm nationes & gentes ciuitate Romana do| nando participes imperij facere superioribus Imperatoribus licuit. l. in orbe. suprà de statu hominum. non sic vrbem, aut prouinciam vnam alienare potuit Constantinus? Quid enim interest rem meam alteri communicem, an pro concurrenti quantitate donem, aut alio quouis titulo tradam? l. j. & ij. infrà pro soc. Quòd si ita planè res est, vt post legem regiam imperij ius penes populum nihilominus remanserit, nulla iam relinquitur dubitatio, si quis id quoque ęquus æquus iudex inspiciat, quod eam vrbis Romæ donationem diuturnus quoque non solùm populi Roma. consensus, hoc est, totius Italiæ & Occidentalium populorum, qui tam sub Imperio Romano erant, verùm etiam Imperatorum omnium qui post Constantinum fuerunt, tacitus consensus atque expressa quorundam approbatio confirmauerit: vt ex historijs rectè memorat Idem Alber. in rub. ante proœm. Digest. Illud potius dubitari conuenit, num creandi Imperatoris ius Romanus Pontifex ad Germanos transferre, seu certè eorum principibus delegare potuerit. Sed hoc quoque ratione illa defendi potest, quia vniuersus populus, & quod reliquum erat Romani orbis Pontificum, arbitrio ac fidei & potestati tũc tunc se commiserant, atque etiam decretum & legem illam diuturno ac tacito consensu posteà approbauerunt. Ex his apparet, non solùm diuino iure, quo maximè Pontifices nituntur, verùm etiam humanis constitutionibus & legum nostrarum placitis, Romanorum Pontificum causam defendi, vt etiam ab eorum nutu pendeant Imperatores. Hæc de alienationibus quas antiqui Imperatores fecerunt, in vniuersum dicta sint. Hodie non viderentur Imperatores citra periurij reatum, quicquam ex pertinentibus ad imperium alienare posse, cùm id nunquàm se facturos, electi statim iurare & conceptis verbis obligare se soleant. Reliqua ad hunc locum pertinentia, quæ nobis in mentem venire potuerint, superius scripsimus, in l. non ambiguitur. de legibus. & in l. j. de const. princip.
Loading...