Capvt xxi.

Capvt xxi.

Svmmarivm.

QVinqvagesimoqvar to defluit etiam ex nostra principali sententia definitio illius memorabilis articuli, An
1
* summus pontifex sit dominus toti us mundi quò ad iurisdictionem, etiam in temporalibus, non secus quàm in spiritualibus, vt sic si quam habent principes sæculares iurisdictionem in temporalibus, eam non iure proprio, sed quasi defluentem, & mandatam ac concessam à Papa habere videantur: id quod non solùm multi vtriusque iuris interpretum adfirmant, sed etiam non pauci eorum asserunt hanc esse receptiorem opinionem. Ex diuerso contrariam partem, vt summus Pontifex non habeat iurisdictionem in temporalibus, sed tantùm in spiritualibus, non solùm vtriusque iuris interpretum multi contendunt, sed etiam eorum non pauci adfirmāt adfirmant , hanc esse frequentiorem opinionem, quos authores retulimus suprà c. præcedenti ad principium. & hæc pars cum moderamine illico dicendo verior est, & ex nostra sententia principali probatur. Nam cùm vtranque potestatem ad meram subditorum vtilitatem institutam fuisse, iam fusè ostenderimus, nec dubium sit, quin ad hominem vnum spectare vniuersorum hominum, prouinciarum, & uationum priuationum regimen, & iurisdictionum in temporalibus esset noxium, perniciosum, intolerabile, vt proximo capite edocemur, reliquũ reliquum est, talem iurisdictionem in persona solius Papę Papæ residere minimè posse. Id quod dilucidè
2
* apparet ex Domini nostri testimonio, dum dixit, Regnum meum non est de hoc mundo. Et rursus in Euangelio Matthæi dicitur, Vulpes foueas habẽt habent , & volucres cœli nidos, Filius autem hominis non habet vbi caput suum reclinet. Item apparet etiam illinc vbi interroganti respondit, quis me constituit iudicem inter vos? ergo planè significauit non esse sibi tanquam homini iurisdictionem & imperium in temporalibus. Item in Ioanne scribitur, quòd cùm pauisset multitudinem, abscondit se, quia volebant eum populi rapere, ac regem facere. Et rursus in Ioanne legitur, Non venit Filius Dei in mundum vt iudicet mundum, sed vt saluetur mundus per ipsum. Id quod repetitur Lucæ 7. Domine, inquit, vis dicimus vt descendat ignis de cœlo & consumat illos. conuersus increpauit illos, & dixit, non misit Deus Filium suum in mundum vt iudicet mundum, sed vt saluetur mundus per ipsum. Et vltra rationem iam relatam, & sex loca nuper recitata, septimo loco facit. quia potestas datur propter vsum, vt docet Sotus lib. 4. de iustit. & iure. q. 4. articul. 2. l. non cogendum. §. Sabinus. ff. de procur. l. hæc stipulatio. §. diuus. ff. vt lega. nom. caut. sed Dominus noster Iesus Christus nullam sæcularem iurisdictionem exercuit: ergo, &c. quod non exercuerit ostendit Sotus, vbi suprà, art. 1. & 8. loco, facit quod legitur in Psal. 2. Ego (inquit) cōstitutus constitutus sum rex ab eo super Sion mō tem montem sanctum eius (hoc est, vt Sotus d. art. 1. interp̃tatur interpretatur , super ecclesiā ecclesiam p̃dicans predicans p̃ceptũ preceptum eius) & nono loco Matth. 28. Data (inquit) est mihi | potestas in cœlo, & in terra. euntes ergò, docete omnes gentes, &c. ergò illam potestatem interpretatur, & restringit ad solam potestatem docendi & prædicandi. Decimò, teste Esaia c. 9. Regnum suum in sempiternum dixit daturum: ergò non habebat regnum, vt reliqui principes terræ caducum, & temporale. Vndecimò ad idem, quod legitur in Psal. Regnum omnium sæculorum, sic ergò non caducum. Sunt & alia, quæ scitè traduntur per doctissimum Sotum lib. 4. de iust. & iure. quæst. 4. articul. 1. & super Matth. in c. 1. & in c. 20. & per Guerrerium c. 16. in suo specul. prin. Summus ergò Pōtifex Pontifex vt Christi Domini nostri Vicarius (nullum enim ius aliunde habere potuit) eam temporalem iurisdictionem, quam Dominus noster non assumpsit, non potest habere, id quod ita testatur Dominicus d. artic. 1. & colligitur 12. loco ex c. solitæ. de maior. & obed. & c. duo sunt. 96. distinct. vbi summus Pontifex, qui se Imperatore maiorem dicit, quia præest spiritualibus, non tamen negat, quin in temporalibus præcedat Imperator, præsunt ergò diuersis, sed Papa maioribus.
Hactenus de simplicibus, hoc est, de merè spiritualibus, & merè temporalibus. cæterùm Papa habet etiam iurisdictionem in temporalibus, quatenus necessaria sunt ad spiritualium expeditionem. l. 2. ff. de iurisd. omn. iud. c. cùm quid, de regu. iur. lib. 6. sunt enim hæc spiritualis iurisdictionis appenditia. l. si quis ita hæres institutus. ff. de acqui. hære. ibi. sunt enim appendices pręcedentis præcedentis institutionis, id quod admittunt communiter vtriusque partis fautores, & fusius reliquis Dominicus Sotus, & Alfonsus Guerrerius, vbi suprà. Itaque Iesus Christus Dominus noster non dubium est (secundum eos) quin vt Deus esset Dominus, tam in temporalibus, quàm in spiritualibus terrarum, marium & cœlorum, sed vt homo noluit assumere in terris principatum in temporalibus, sed tantùm in spiritualibus, & consequenter in ijs, quæ ad spiritualiũ spiritualium expeditionem, & cōseruationem conseruationem , seu augmentum necessaria erant, sicq́ue Vicario suo Papæ temporalia non reliquit, sed tantùm spiritualia, & quæ ad eorũ eorum expeditionem de temporalibus necessaria esset. Ex quibus omnibus colligitur, quòd
3
* neq; neque Christus, neq; neque Papa, neque Imperator totius mundi Dominus est, aut fuit in temporalibus de iure. Solus Adam primus pater totius orbis Dominus fuisse videtur, quod tamen dic, vt per Sotum d. l. lib. 4. quæst. 3. artic. 1.
Quinquagesimoquintò ex his planè deducitur, veram non esse opinionem eorum, qui contendunt Imperatorem
4
* dominũ dominum esse rerum singularium, etiā etiam in omnibus & quibuslibet mundi partibus existentium, quam opinionem tenuerunt Host. tit. de præscrip. §. quæ autem. quam opinionẽ opinionem rectè improbat Sotus d. articu. 1. ex nostra principali senten tia excluditur, nam si omnis potestas, regnũ regnum , imperium, principatus est ad meram ciuium vtilitatem, non ad regentium commodũ commodum instituta, quis tam insaniat, vt non videat noxium esse ciuibus omnia esse principis sui.
Quinquagesimo sextò colligitur etiam verum non esse, quòd quidam contendunt, omnes
5
* Reges subesse de iure Imperatori Romanorum, quamuis de facto nōnulli nonnulli eorum eum non recognoscant: quales sunt reges Hispaniarum, & Franciæ, & similes, ita Bal. in c. 1. in princ. col. 2. de pace iur. fir. in feud. quem sequitur Marcus Mantua locorum communium lib. 1. c. 12. Bart. in l. hostes. num. 7. ff. de capti. nos autem firmamus, quòd etiam de iure eum non recognoscunt in superiorem, quandoquidem non solùm omnes reges, sed etiam omnes homines sunt per æquè liberi, & ab eius im perio exempti aut separati, præter eos, qui probabuntur esse incolæ suarum ciuitatum, oppidorum & regionum. d. l. quod attinet. ff. de reg. iur. cum alijs suprà relatis, & quod a contrarium noxium esset humano generi.
Quinquagesimoseptimò colligitur
6
* etiā etiam respectu ciuitatum, quæ vt liberæ se gerunt, eum non esse dominum, etiam quò ad protectionem, quamuis contrarium teneat Isernia in prima consti. Neap. col. 3. Cyn. Bar. Bal. Sal. in d. l. cunctos populos. C. de summa Trinit. Marc. Mantua, vbi suprà. Petr. Anchar. consil. 87. omisso. col. 1. Alex. consil. 76. colum. 3. lib. 2. Et ita intelligo dominum non esse quò ad protectionem ciuitatũ ciuitatum Venetiarum aut Genuæ aut similium non magis, quàm rex Vngariæ aut Portugalliæ. Et quia contrarium esset noxium humano generi.
Quinquagesimooctauò defluit
7
* etiā etiam non esse ei liberum magistratus dare aut remouere in omnibus orbis ciuitatibus & oppidis, etiā etiam de iure (nam de facto non est dubium) licet contrarium teneant Bald. cons. 328. Quæritur lib. 1. Marc. Mantua, vbi suprà. Signor. in l. princeps. ff. de legib. colum. 1. Riminal. in rubric. ff. de iurisdict. omn. iud. colu. 2.
Quinquagesimononò apparet etiam veram non esse sententiam eiusdem Marci Mantuæ, vbi suprà, contendentis,
8
* quaslibet ciuitates non recognoscentes Imperatorẽ Imperatorem , non posse hodie de iure regem sibi eligere, quasi Imperator de iure sit dominus totius mundi, quòd à vero remotum esse edocti sumus. verius ergò est regem sibi eligere fas esse, vt tenuit Corsetus de potesta. & excel. regis. q. 2. in princ. Et quia id expedit humano generi, vt Specul. princip. suadet.
Apparet similiter errasse in l. 1. colu. 1. C. de sum. Trin. & fide Cath. Cardin. in clem. pastoralis. §. illud, de re iud. & Marcum Mantuam, vbi suprà, dum aiunt, quòd Deus de cœlo constituit imperium, quod intelligunt immediatè, & vt causa particularis: nam vt causa vniuersalis non dubium est, quin omnia etiam | minima constituerit, & intelligendo, vt causa particularis & immediatè, non est vera opinio, cùm à populi consensu, & electione ciuium immediatè, & particulariter omne imperiũ imperium iustum, & legitimum processerit, vt suprà ostendimus in nostra principali sententia, quod & rectè tenuit Dominicus Sotus de iust. & iur. lib. 4. q. 4. artic. 1. qui tamen continuò sibi ipsi contrarius videtur, dum subijcit hæc verba: Potestatem autem ciuilem Deus per legem naturalem, quæ suæ sempiternæ participatio est, ordinauit, hoc autem sic patet: Deus per naturam dedit rebus singulis facultatem se conseruandi, suisq́ue resistendi contrarijs, non modò quantum ad incolumitatem temporalis salutis, verùm & per eius gratiam tanquam ad prosperitatem spiritualis. hanc autem homines facultatem cùm exequi commodè dispersi nequirent, adiecit eis instinctum gregatim viuendi, vt adunati alij alijs sufficerent: congregata verò Respublica neutiquam se poterat gubernare, hostesq́ue propulsare, malefactorumq́; malefactorumque audaciam cohibere, nisi magistratus diligeret, quibus suam tribueret facultatem. Nam aliàs tota congregatio sine ordine & capite, neque vnum corpus repræsentaret, neque ea prouidere posset, quæ expedirent: ergò eadem ratione doctè diuinitusq́ue instructæ Respublicæ, aliæ annales consules, aliæ alias publicarum administrationum formas sibi instituerunt. atque eodem iure quælibet potuit ac debuit, vbi expediri cognoscet, totam suam potestatem & imperium in vnum regem, qui secundum Aristotelem optimus genere suo est principatus transferre: vt lege sæpè citata, quod principi placuit, sancitur: penes quem summa esset rerum. Ecce quemadmodum publica, ciuilis potestas, ordinatio Dei est, non quod Respublica non creauerit principes, sed quod id fecerit diuinitùs erudita. vnde illud sapientis 14. Tua pater prouidentia ab initio cuncta gubernat. per leges naturales intelligendum est, tam per illas, quas rebus irrationalibus ingenuit, vt mari & ventis, quàm per illas, quas indidit hominibus. & ideò Paul. ad Roman. 13. authoritatem
9
* principum non in Rempublicam tātùm tantum , sed in Deum ipsum refert: Omnis (inquit) anima potestatibus sublimioribus subdita sit. Non est enim potestas, nisi à Deo: quæ autem sunt, à Deo ordinata sunt: itaque qui potestati resistit, Dei ordinationi resistit. Et ad Titum 3. Admone illos, principibus & potestatibus subditos esse, dicto obedientes. neque verò potestates tantùm Christianorum principum, verùm & quæ sunt penes infideles, à Domino Deo sunt, quia fides naturam non destruxit, sed perfecit. & per illas potestates gubernare possunt plebes in his, quæ sunt naturalis iuris. sic enim Daniel. 2. legitur: Deum cœli regnum & imperiũ imperium tradidisse Nabuchodonosor. sic & Christus ait ad Pilatum: Non haberes potestatem aduersum me vllam, nisi tibi datum esset desuper. Ergò à Deo sunt non solùm potestates maximæ, quales sunt Regum & Imperatorum, sed etiam minores, quales sunt illi iudices, qui à Regibus, & Imperatoribus, & similibus subdelegantur & substituuntur. id quod in specie notat Alfonsus Guerrerius in Spec. princ. c. 16. num. 6. per exemplum Pilati suprà relati. ad idem Prouerbiorum c. 8. dum ait: Per me reges regnant, & conditores legum iusta decernunt. Nam dum meminit de regibus, intelligitur (vt notum est) de magnis potestatibus, dum loquitur de legum conditoribus, etiam de minoribus potestatibus intelligi potest, quandoquidem etiam oppidula, quia principibus subsunt, & possunt & solent statuta municipalia sibi condere, vt in l. omnes populi. per illum text. declarant Bart. & communiter Doct. & omnes Doct. per tex. ibi, præsertim Alex. Corneus, Ias. & Decius. C. de testa. in l. fin.
Quinimò
10
* non solùm mali, sed etiam pessimi iudices à domino Deo dicuntur habere potestatem, vt per Guerrerium & Dominicum Sotum, vbi suprà, vtq́ue constat ex Dei verbo, nuper relato, ibi, Non haberes potestatem aduersum me vllam, nisi datum esset tibi desuper, & tamen iudicum omnium pessimum & iniquissimum fuisse cōstat constat Pilatum. Ad idem Prouerbiorum 28. ibi, Propter peccata terræ multi principes eius. & Iob 34. Qui regnare fecit hominem hypocritam propter peccata populi. Rursus
11
* ijdem isti iniqui principes aut iudices dicuntur regnare, & non per Deum aut per Dei ordinationem, vt per Oseam c. 4. dum ait: Regnauerunt, & non ex me principes extiterunt, & non cognoui, de quibus Esaias cap. 10. ait: Væ qui condunt leges iniquas. & Ezech. c. 34. Principes eius in medio eius, quasi lupi rapaces positi ad effundendum sanguinem. & alibi dicitur per Prophetam: Væ pastoribus Israel, qui pascebant semetipsos. ita Guerrer. vbi suprà c. 54. Cùm ergò
12
* mali principes & iudices dicantur à Deo domino habere potestatem, rursusq́ue ijdem à domino Deo negẽtur negentur habere potestatem, concordia est (ex mente Dominici Soti, vbi suprà, ad finem) vt mali à domino Deo permissore dicantur habere potestatem, non aũt autem domino Deo iussore aut iubẽte iubente . vel rectius omnes iudices & principes intelligũtur intelliguntur esse à Deo tanquam causa vniuersali, quæ concurrit in omnibus, & cum omnibus, tam rebus, quàm actionibus humanis. sicq́ue vt sunt priuatorum hominum multi latrones, homicidæ, parricidæ, hæretici, proditores, adulteri, falsarij, & similes, ita iudicum & principum non pauci sunt eiusdem modi, vtrique autem sunt à domino Deo ab eiúsve ordinatione diuina, tanquam causa vniuersali in omnibus & cum omnibus humanis concur| rente, non solùm
13
* vniuersaliter, sed etiam singulariter, & particulariter. Vnde Cice. 1. de diui. scripsit:
Deorum prouidentia mundus administratur, ijdemq́ue consulunt rebus humanis, neque solùm vniuersis, verùm etiam singulis. idem Cicero: Sit hoc à principio persuasum hominibus, dominos esse omnium rerum, ac moderatores deos, eaq́; eaque quæ gerantur eorum geri ditione, atque numine, eosq́ue optimè de genere hominum mereri, & qualis quisq; quisque fit, quid aget, quid in se admittat, qua mente, qua pietate colat religionem intueri, piorumq́ue & impiorum habere rationem. 2. de leg. ita ipse Cicero scriptum reliquit. Et Manilius lib. 2. Astrono.
Hic agitur Deus & ratio, quæ cuncta gubernat.
Claudianus lib. 1. in Ruffinum:
Signa quidem ô sociæ diuos attollere contra
Nec fas est, nec posse reor.
Lucianus lib. 9. bell. ciuil.
Iuppiter est quodcunque vides, quocun quocunque moueris.
Virg. lib. 4. Georg.
Deum nanque ire per omnes
Terras́ Terrasque , tractus́ tractusque maris, cœlum́ cœlumque profundum,
Hinc pecudes, armenta, viros, genus omne ferarum,
Quen́ Quenque sibi tenues nascentem arcessere vitas.
Boëtius Metro. 9. lib. 5.
O qui perpetua mundum ratione gubernas.
Silius Italicus lib. 6. bell. pun.
Iustitiæ, recti́ rectique dator, qui cuncta gubernas.
Statius lib. 5. Theba.
Cuncta hæc superûm demissa suprema
Mente fluunt.
Horat. Ode 12. lib. 1.
Qui res hominum ac Deorum,
Qui mare & terras, varijs́ varijsque mundum
Temperat horis.
Virg. Eclog. 5.
Nec curare Deum credis mortalia quenquam.
Horat. Ode 4. lib. 3.
Qui terram inertem, qui mare temperat
Ventosum, & vrbes, regna́ regnaque tristia
Diuos́ Diuosque mortales́ mortalesque turbas
Imperio regit vnus æquo.
Titius Calphurnius Eclog. 4.
Deus ipse canatur,
Qui populos vrbes́ vrbesque regit, pacem́ pacemque togatam.
Boëtius Metro. 5. lib. 1.
Omnia certo fine gubernas.
Vides igitur omnes omninò tam Philosophorum quàm Poëtarum turbas in eo conuenire, vt per Deum Optimum Maximum fiat prouidentia in rebus humanis non solùm vniuersis, verùm etiam singulis.
Cùm ergò Dei prouidentia omnia regantur, & non solùm vniuersa, sed etiam singula, vt est communis & vera opinio tam Sanctorum, quàm omnium ferè Philosophorum, vt tradit Saluius Alexandrinus lib. 1. 2. & 3. de prouid. Dei cum libris seq. cur Deus permisit, vt essent principes, aut iudices mali? respon deo, fortè ad punitionem iustam populi, vt Iob 34. Qui regnare facit regem hypocritam propter peccata populi. Cur ergò permittit, vt ciues priuati sint mali (puta fures, homicidæ,
14
* latrones, falsarij) respondeo, fortè propter eandem ferè rationem, vt per istorum molestias & damna populus similiter puniatur. Cur ergò cùm posset omnia non effecit, vt & populus ita bonus esset, quòd non egeret principum, aut iudicum, aut priuatorum hominũ hominum punitione, nec eam mereretur. Respondeo, ad pulchritudinem huius mundi nihil tam necessarium quàm varietas. Vnde Poëta ait:
E per tal variar natura è bella.
Sicq́ue Cicero 3. de Oratore ait: Ad aures nostras & sermonis suauitatem nihil est vicissitudine, & varietate, & cōmutatione commutatione aptius. Et rursus idem Cicero lib. 5. Episto. famil. ait: Nihil est aptius ad delectationem lectoris, quàm temporum varietates fortunæ q́ue vicissitudines, quæ & si nobis optabiles in experiundo non fuerunt, in legendo tamen erunt iucundæ. Vt autem hæc varietas tam ad pulchritudinem huius operis mundi necessaria cōtingeret contingeret , oportebat aut aptum erat & conducibile, vt homines varijs rebus singuli dediti essent, puta, quidam dediti ad venandum, quidam ad rem piscatoriam, quidā quidam ad fabrilem, quidam ad agriculturam, quidam ad pascenda pecora, quidam ad regenda armenta boum, equorum & omnium quadrupedum, quidam ad Respublicas gubernandas, quidam ad nauigationem, & cætera id genus. vt autem isthæc diuersitas ingeniorum humano generi inesset, prospexit summus ille parens ac opifex Deus, vt in cœlis essent duodecim signa varias influentias ex se gignentes, & similiter reliqua cœli sydera ferè quotidiè variantia. Vnde de duodecim signis cœlestibus Virg. sic scriptum reliquit:
Primus adest Aries, Taurus́ Taurusque insignibus auro.
15
* Cornibus, & fratres, & Cancer aquatile signum.
Tum Leo terribilis Nemees, atque innuba virgo.
Libra subit, cauda́ caudaque animal quod dirigit ictum,
Armatus́ Armatusque arcu Chiron, & corniger Hircus:
Fusor aquæ simul, & fulgenti lumine Pisces.
Et Manilius lib. 2. Astrono.
Aurato princeps Aries in vellere fulgens
Respicit admirans aduersum surgere taurum,
Submisso vultu Geminos & fronte vocantem.
Quos sequitur Cancer, cancrũ cancrum Leo, Virgo leonem,
Aequato tum Libra die cum tempore noctis
Attrahit ardenti fulgentem Scorpion astro,
In cuius caudam contentum dirigit arcum
Mixtus equo, volucrem missurus tam́ tamque sagittam,
Tum venit augusto Capricornus sydere flexus,
Post hunc inflixam diffundit Aquarius vrnam
Piscibus assuetas auidè subeuntibus vndas.
Quos Aries tangit claudentibus vltima signa.
Et similiter summus ille parens & opifex rerum mundi conditor Deus bruta quoque | animantia non secus quàm humanum genus
16
* varijs donauit inclinationibus, vnde Manilius lib. 2. Astronom.
Ad Lunæ motum variant animalia corpus.
Ergo sidera cœlestia habent potestatem
17
* influẽdi influendi in animalia terrestria, volucria & aquatilia.
Manilius lib. 2. Astronom.
Deni Denique sic pecudes, & muta animalia terris
Cùm maneant ignara sui, legis́ legisque per æuum:
Natura tamen ad mundum reuocante parentem
18
* Attollunt animos, cœlum́ cœlumque ad sydera seruant,
Corpora́ Corporaque ad Lunæ nascentis cornua lustrant
Venturas́ Venturasque vident hyemes, reditura serena.
Horarius Horatius lib. 1. Saty. 1.
Paruula (nam exemplo est) magni formica laboris,
Ore trahit, quodcun quodcunque potest, at atque addit aceruo,
Quem struit haud ignara, ac non incauta futuri.
Quæ, simul inuersum contristat Aquarius annum,
Non vsquam prorepit, & illis vtitur antè
Quæsitis patiens.
Ouid. lib. 4. Metamor. de Cygni natura:
Carmina iam moriens canit exequilia Cygnus.
Martialis in Xenijs.
Dulcia defecta modulatur carmina lingua
Cantator Cygnus funeris ipse sui.
Iuuenal. Saty. 12.
Imitatus Castora, qui se
Eunuchum ipse facit, cupiens euadere damno,
Testiculorum ad eò medicatum intelligit inguen.
Claudianus in præfat. 3. Honorij Aug. consulatu:
Paruos non aquilis fas est educere fœtus,
Ante fidem solis, iudicium́ iudiciumque poli:
Nam pater excusso salijt cum germine proles,
Oua́ Ouaque maternus rupit hiulca tepor:
Protinus implumes conuertit ad æthera nidos,
Et recto flammas imperat ore pati.
Consulit ardentes radios, & luce Magistra
Naturam, vires, ingenium́ ingeniumque probat.
Degener & refugo torsit qui lumina visus
Vnguibus hunc sæuis ira paterna ferit.
Exploratores oculis, qui pertulit ignes,
Sustinuit́ Sustinuitque acie nobiliore diem.
Nutritur volucrum́ volucrumque potens, & fulmine hæres,
Gesturus summo tela trisulca Ioui.
Cùm ergo deceret acconduceret, vt Deus, qui omnipotens est, vt docemur ab sacrosancta Ecclesia, & tenuerunt plerique omnes Philosophorum, & Virg. dum ait:
Iuppiter omnipotens precibus si flecteris vllis.
Et rursus idem Virgilius:
Iuppiter omnipotẽs omnipotens adigat me fulmine ad vmbras.
Et sæpe alij tam Poëtæ, Philosophiq́ue, vt iam edocti sumus, cùm inquam deceret ac conduceret vt opus huiusmodi à summo Deo fabricatum tam pulchrum esset, quantum maiestas tanti opificis postulabat, consequens erat, vt esset opus omnimoda varietate ornatum, cùm ad cuiusq; cuiusque operis pulchritudinem nihil tam conducibile quàm varietas, ad hanc autem varietatem animalium, tam rationabilium, quàm rationis inexpertium necessariæ, aut saltem maximè conducibiles fuerunt diuersæ inclinationes & appetitus ipsorum, sic q́ue eis dedita & appetentia vehementer esse ostendimus, vt autem essent varijs inclinationibus dedita, oportuit, aut saltem conducibile fuit, varias esse naturas syderum & signorum cælestium à quibus reliqua pendent, vt ostendimus. Has ergo
19
* causas vniuersales ex quibus reliqua omnia procedunt, Deus Optimus Maximus permittit vt secundum naturas suas influant, & operentur in omnia particularia, generalia, aut indiuidua inde descẽ dentia descendentia . Sicq́ue hominum, quidam ad nauigandum, alij ad venandum, alij ad piscandũ piscandum , alij ad docendum, alij ad scribendum, alij ad regendum, alij ad furandum, alij ad occidendum, necandum, alij denique ad bonum, alij ad malum procliues & proni sunt ac dediti & appetentes, non secus quàm brutorum animantium alia alijs rebus & actionibus sunt procliuiora, vt iam edocti sumus: nisi quòd inter homines & bruta hæc differentia est, quòd homines ex libero arbitrio operantur, bruta autem cogente natura (non secus quàm elementa, puta ignis, aqua, aer.) Vnde hominibus liberum est naturales inclinationes & appetitus reprimere, frænare, vincere, superare, id quod reliquis animantibus rationis expertibus, aut etiam elementis liberum minimè est. Vnde
20
* si homines (sinistris appetitibus superatis) ad arduam virtutis viam se cō ferant conferant , præmia à Deo Optimo Maximo consequentur, aut pœnam, si contra fecerint: bruta verò & elemẽta elementa pro suis operationibus aut actionibus, nec præmium, nec pœnam referẽt referent , quia non ex libero arbitrio, sed cogente natura operantur. Quæ autem ex libero arbitrio non fiunt, sed coactione & impulsu violento, in consideratione non sunt quò ad pręmium præmium , aut pœnam. l. iam dubitari, verb. sua sponte. ff. de hær. insti. l. si filius, qui patri. ff. de vul. verb. non sponte susceptis. l. si fideiusso. §. si necessaria. ff. qui satis. cog. vbi multa in simili per Ias. & per Barth. Soz. in d. l. si filius qui patri. Ergo quòd cœlestium, terrestrium aquatiliumq́ue animalia rapinam, cędésve cædésve exerceant (quale est cùm aquila columbas, & reliqui accipitres, alias auiculas, aut leo armenta, vel lupus oues dilacerant, aut proceriores, pisces minores deglutiunt) id neque ad præmium spectat neque etiam ad pœnam, non magis quā quam cum ex diuerso ciconia pijssima parentes suos senescentes plumis suis operiri alereq́ue studet & properat: quia pietate nullum præmiũ præmium meretur, quia ad id non tam ex arbitrio quàm cogente natura impellitur, plenè per Plutarchum in lib. an brutis ratio insit.
Cùm ergo tanti opificis maiestas requirere videatur operis huius mundi pulchritudinem, quæ potissimùm in varietate consistit, | hæcq́ue varietas humanarum actionum ex varietate sententiarum, appetituum, inclinationumq́ue descendat: hicq́ue varij appetitus descendant ex varia syderum natura, & potentia, consequens, & conducibile fuit ad mundi talem pulchritudinẽ pulchritudinem in varietate consistentem, mortalibus liberum esse arbitrium, vt sic alij ad nauigandum, alij ad præliādum præliandum , alij ad legendum, alij ad scribendum, alij ad agros colendos, alij ad pascenda pecora applicarent sese, ac subinde alij ad bonum, alij etiam si luberet ad malum, vt sic quò maior actionum varietas, eò maior operis pulchritudo ac subinde opificis authorísve sui appareret maiestas.
Ergò quòd omnes Doct. suprà alleg. & tex. in auth. de fide instr. §. quia verò, aiunt, quòd
21
* Deus de cœlo constituit imperium, variè intelligi oportet, Primum in bonis principibus & bonis iudicibus. Deinde etiam in malis. Tertiò q́ue vt procedat, vt Deus concurrat tanquam causa vniuersalis, quæ similiter in creatione volucrum terrestrium, & aquatilium concurrit. Quartò vt
22
* concurrat etiam tanquam causa particularis. nam & similiter tanquam causa particularis concurrit in reliquis omnibus tàm ad aëreum genus, quàm ad terrestre, nec non ad aquatile etiam spectantibus, ex sententia Ciceronis & reliquorum Philosophorum, de quibus iam mentionem habuimus adfirmantium, quòd dominus Deus disponit & prouidet in omnibus, & non solùm vniuersis, verùm etiam singulis. Ergò data paritate terminorum, nulla omninò differentia est inter imperium & reliquas res humanas, quod attinet ad Dei ordinationem. nam & reliquæ res quælibet tam ex Dei ordinatione aut cōstitutione constitutione sunt, quàm imperium. Quintò intellige, quòd
23
* est imperium etiam de iure naturali (quod ius gentiũ gentium appellari suprà c. 16. num. 11. ostendimus) nam ea dicuntur esse iuris gentium, quæ à plerisque gentium humanis necessitatibus exigentibus obseruantur & vsu recipiuntur. §. ius ciuile. & §. ius autem gentium. Institut. de iure nat. nec dubiũ dubium est, quin (vt suprà edocemur) humani generis necessitates desiderent, vt homines non syluestrem more ferarum, sed socialem vitam ac politicam agant. Socialis autem vita desiderat & deposcit imperium (hoc est, iudices aut magistratus) tum quòd humanum genus est ad dissentiendum procliue, vt notum est, tum maximè quòd omnes homines quasi ad tyrannidem, vel saltem ad sui amorem adeò sunt procliues, vt omnes natura sibi melius esse malint, quàm alteri, vt suprà disseruimus. Sicq́ue cùm nullus sit, qui in re aut causa sua æquũ æquum iudicem arbitriumq́; arbitriumque præbeat, & societas ac communio pariat discordias. l. cum pater. §. dulcissimis. ff. de leg. 2. necesse est, vt ad eas discordias litesq́; litesque sedandas sint magistratus, ne ad rixas, tumultus, seditiones, rapinas, pugnas & ad arma passim venire contingat. & Imperium capimus pro omni magistratu, vt in princ. Inst. de perp. & temp. act. & suprà c. 1. & 2. exposuimus. Cæterùm cùm id ius siue naturæ, siue gentium non inducat necessitatem præcisam, sed tantùm causatiuam, nempè, vt commodius liceat degere vitam, superest, vt nulla gens possit compelli inuita & repugnans viuere sub imperio, cùm, quia ius hoc naturale, est natiua & recta quædam ratio, nullam inducens necessitatem compulsiuam, vim aut violentiam, vt edocemur c. 35. num. 15. tum etiam quia cùm ad nostram id vtilitatem spectet, vnicuique liberum est suis commoditatibus renunciare. l. pen. cum simil. C. de pact. vt suprà attigimus.
His tamen omnibus vehementer obesse videtur, quòd
24
* non paucæ brutorum species gregatim vitam degunt, non secùs quàm homines (vt videmus in ouibus, capris, arietibus, porcis, equis, equabus, asinis, mulis, mulabusq́ue, in tauris & similibus) ergo consequens esse videbatur, vt iure quoque naturæ, aut diuina ipsa quoque bruta inter se viderentur imperium habere, vt esset, qui pareret, & qui imperaret: id quod admittere stultum ridendumq́ue esset, eiusq́ue contrarium euidentius est, quàm longa contentione egeat. Vnde operæ precium erit intelligere, cur diuersum? Et sanè ratio differentiæ non obscura est. nam vt nuper dicebamus, animalia bruta (siue illa volatilia sint, siue terrestria, aquatilia) operantur cogente natura, sicq́ue nunquā nunquam discrepant, aut separantur, aut discedunt à naturali Dei ordinatione, & lege sibi natura insita: sicq́ue nulla alia lege nulloq́ue rege indigent: homines verò cùm ex libero arbitrio operentur, ius, ratioq́ue naturalis eos non cogit aut compellit, sed tantùm suadeat, & moneat: sæpissimè ab eo iure naturæ discedunt. vnde regibus & magistratibus egent, qui inuitos legibus, iuri & rationi parere compellat, sicq́ue parum est ius habere hominibus, nisi sint magistratus, qui eos ad ius seruādum seruandum compellant. l. 2. §. post originem. ff. de orig. iu. At brutis animantibus sat est legem naturæ habere, nec egent Imperatore, Rege aut magistratu, qui cogat ad eam seruandam, quandoquidem ab ipsa natura hanc ad rem adiguntur, & compelluntur: vti
25
* hanc differentiam eleganter tradit Plutarchus in libro suo: An brutis ratio insit? sic etsi homo homini sæpè noceat, teste Horatio libro primo Epistolar. sic dicente:
Vt iugulent homines surgunt de nocte latrones.
Et Plautus in Asinaria:
Lupus est homo homini.
Et Ausonius in bie. senten.
Pernicies hominum, quæ maxima solus homo alter.
At longè sanè diuersum est in reliquis animantibus, quæ legis naturæ tenacissimi | obseruatores minimeq́; minimeque violatores, nunquam animantibus suæ speciei nocent, sed tantùm diuersæ. Vnde Horatius Epod. lib.
Neque hic lupis mas, neque fuit leonibus
Vnquam nisi in dispar feris.
Et Iuuenalis Saty. 15.
Sediam serpentum maior concordia: parcit
Cognatis maculis similis fera, quando leoni
Fortior eripuit vitam leo? quo nemore vnquam
Expirauit aper maioris dentibus apri?
Indica Tygris agit rabida cum Tygride pacem
Perpetuam: sæuis inter se conuenit vrsis.
Postremò in fauorem tam Imperatoris quàm etiam summi Pontificis facit ratio illa, quæ satis congrua esse videbatur. Nam
26
* vt in vno populo expedit esse principem, ne fortior omnia possit, improbiq́ue & audaciores reliquos bonos, innoxios, mitioresq́; mitioresque ciues opprimāt opprimant , expilent, & perdant: ita in toto orbe Imperatorem esse, qui sit dominus, & monarcha totius mundi, conuenit, ne ex regibus, & principibus, vel ciuitatibus liberis vnum alterum impunè opprimere possit. Parum enim est singulæ ciuitates aut prouinciæ suum principem habere ad talem ciuium audaciam, & improbitatem reprimendam, id enim eò pertinet, vt in quaque ciuitate singuli ciues innoxij sint respectu aliorum conciuium, non autẽ autem vt principi illius ciuitatis aut prouinciæ desinat esse liberum, alteram ciuitatem liberam vel principem impetere, armisq́ue adoriri ac opprimere, vt quo tidiè fit. Ad hanc ergo temeritatem, & iniustitiam reprimendam vtile, cō sultum consultum , & conducibile esse videbatur orbi vniuerso, esse vnum totius mundi dominũ dominum , hoc est, Principem Romanum. Et ideo (quo magis hæc ratio iustificetur) dictum est ad exemplum ecclesiæ triumphantis Ecclesiam militantem fuisse exemplatam aut institutam. Vnde vt ponere duo principia, aut duos Deos hę reticum hæreticum esset, ita & negare non esse vnum principem totius mundi, tale esse videretur, id quod significari videtur in c. præcipimus. 11. q. 1. c. duo. &c. si Imperator. 96. dist. Glo. no. in c. non autem. 8. q. 1. tex. in c. ad Apostolicæ. de re iudic. libro 6. c. venerabilem. de electi. Vnde
27
* Hostiensis in c. quanto. de transl. prælatorũ prælatorum ait, quòd tribunal Papæ & tribunal Christi idem sunt, sicq́; sicque vult vtranque iurisdictionem tam in temporalibus quàm in spiritualibus esse penes Papam, sicq́ue eum solum posse deponere Reges, & Imperatores, licet exercitium in temporalibus ab eo in Imperatorẽ Imperatorem descendat, & transitum fecerit quo ad executionem & exercitium, ne Papa humanis rebus impeditus, diuinis parum vacaret. Ita etiam tenet Cardi. Iacob. in tract. de concil. pag. 130. lib. 3. art. 1. Alphonsus Guerrerius in Specu. c. 16. Fernan. Loa. in consi. pro March. de Velez, dubitatione 1. pag. 398. vers. & non solùm. Bart. Bal. Paulus Castrensis, & alij in l. fi. C. de legibus. idem Bal. in l. rescripta. C. de precibus Imperatori offeren. Ioannes Imol. in c. dilectus. l. de præbend. Restaurus Castaldus de optimo Imperatore. q. 81. Petrus Albinus de Pontifi. potest. fol. 25. Alciatus in l. bona ciuitatis. ff. de verb. signi. Ioannes de Selua de benefi. 4. parte. q. 8. vers. 16. & 17. And. Alcia. in l. inter claras. C. de Sum. Trin. Petrus de Monte in Monarchia. q. 4. ad finem. Martinus Laudensis de principibus in 10. & 11. notab. Sanctus Bernardus ad Eugenium Papam argu. Ioan. 8. dum ait ex ore Christi ad Petrum, Cō uerte Conuerte gladium tuum in vaginam, sic ait, tuus ergo tuo forsitan nutu, & si non tua manu euaginandus, sed iussu Imperatoris: sic leo Papa 4. vt c. igitur. 23. q. 8. contra Sarracenos iubet populum congregari, & ad littus maris accedere. Denique huc etiam spectant, quæ scripsimus suprà in præfatione, dum
28
* negauimus licuisse Alexandro Magno, orbem vniuersum ferè armis vexare inuestareq́ue, eo colore quòd humano generi id expediret. Cùm (si verum amamus, & vilissimorum adulatorum morem missum facimus) nihil re vera à genere humano, & à consultissima Dei Optimi Maximi ordinatione, & prouidentia magis remotum esse aut excogitari potuerit, vt iam post doctissimum Sotum lib. 4. q. 4. art. 1. de iust. de iure attigimus. Quibus adde præstantissimam nouamq́ue rationem. Nam cùm cognationem quandam inter nos natura constituerit, hominem
29
* homini periclitanti iniuriámve patienti non subuenire, indecorum, inhumanum, & impium est, art. l. vt vim. ff. de iur. & iur. Hinc est, quòd fratrem contra fratrem peccantem ad monere tenemur, secundũ secundum cōmunes communes opiniones, vt plenè disseruimus suprà c. 16. sicq́ue opem, egenti nostro auxilio, ferre omnes homines & naturaliter optamus, iureq́ue naturæ debemus, & etiam iure positiuo, vt plenè etiam docent Hieronymus Cagnolus, & Philippus Decius in l. culpa caret. ff. de regulis iuris. hinc videmus naturaliter, quòd si quæcunque auicula vim patiatur, reliquæ eiusdem speciei auiculæ pręstò præstò adsunt comitantes, condolentes, auxiliumq́ue suum veluti pollicëtes pollicentes , & si ad id etiam val entre ipsa præstantes. Idem faciunt animalia terrestria, vt videmus in porcis, in equabus, in tauris, inq́ue similibus. Vnde Ouid. lib. 2. de Ponto sic cecinit:
Brachia delassæ potius prendenda natanti,
Nec pigeat mento supposuisse manum.
Et Virgilius lib. 2. Aeneid. scripsit:
Per te, per superos & conscia numina veri,
Fer, si qua est, quæ adhuc mortalibus vsquam
Intemerata fides, oro miserere laborum
Tantorum, miserere etiam non digna ferentis.
Et Ouidius lib. 1. de Tristibus:
O pauci rebus succurrite læsis,
Et date naufragio littora tuta meo.
Et Virg. 1. Aeneidos:
Ad te confugio, & supplex tua numina posco.
Sicq́ue apparet iure naturæ & periclitantis, & vim iniuriámve patientes solere & petere, & recipere auxilium, idq́ue
30
* auxilium non patitur moras, teste Ouidio, lib. 4. Metamor.
Ad opem breuis hora ferenda est.
Ouid. lib. 11. Metamorph.
Sed mora damnosa est, nec res dubitare remittit,
Dum superest aliquid, cuncti coëamas ad arma.
Lucanus lib. 2. bell. ciuil.
Tolle moras, semper nocuit differre paratis.
Seneca in Thyeste:
Serum est cauendi tempus in medijs malis.
Silius Italicus lib. 4. bel. pun.
Pelle moras breuis est magni fortuna fauoris.
Manilius lib. 4. Astrono.
Mors sæpè malorum
Dat causas.
Ouid. lib. 1. de remedio amoris:
Vidi ego quod fuerat primo sanabile vulnus,
Dilatum longæ damna tulisse moræ.
Ibidem:
Nam mora dat vires, teneras mora percoquit vuas,
Et validas segetes quod fluit herba, facit.
Quæ præbet latas arbor spaciantibus vmbras,
Quo posita est primum tempore, virga fuit.
Tunc poterat manibus summa tellure reuelli,
Nunc stat ad immensum viribus aucta suis.
Denique quàm teneatur iure naturæ homines hominibus auxiliari edocet Cicer. lib. 1. Offic. dum scriptum sic reliquit: Homines hominum causa sunt generati, vt ipsi interse, alij alijs prodesse possent. Idem 2. Officiorum ait: Proximè & secundum Deum, homines hominibus maximè vtiles esse possunt. Idem Cicero lib. 3. Offic. sic ait: Hoc natura præscribit, vt homo homini quicunque sit, ob eam ipsam causam tantùm, quòd is homo sit, consultum velit. Idem Cicero in Lælio sic ait: Sic nos nati videamur, vt inter omnes esset societas quædam. Idem Cic. lib. 2. de finib. ait: Impellimur natura, vt prodesse velimus quamplurimis, in primisq́ue docendo, rationibus q́ue prudentiæ tradendis, itaq; itaque non facilè est inueniri, qui quod faciat ipse, non tradat alteri, ita non solùm ad discendum propensi sumus, verùm etiam ad docendum. Statq́ue
31
* faceta fabella de Boue & Camelo à Plutarcho Apoph. lib. 8. relata, Bos sub onere deficiens rogauit Camelum conseruum, vt se oneris parte recepta subleuaret, cui recusanti, Bos, imò (in quit) & me ipsum & hæc omnia portabis, id quod effectum mortuo Boue est. Ita etiā etiam idem Plutarchus libro de tuenda valetudine, quo exemplo admonemur lepidè non solùm homines hominibus auxiliari iure naturę naturæ debitum esse, sed etiam periculosum in tali officio deficere futurum tam ipsis, qui debito auxilio carent, quàm ipsis opem auxiliumq́; auxiliumque debitum denegantibus, quibus præterea est fuitq́ue semper turpe & indecorum. Vnde Ouidius lib. 13. Metamorph. sic eleganter canebat:
Et eget auxilio, qui non tulit, vt́ vtque reliquit,
Sic linquendus erit, legem enim sibi dixerat ipse.
Quàm mora periculo sa & noxia sit, significauit etiam Iulius Cesar, vt refert Plutarch. Apoph. lib. 4. de Cęsare Cæsare dum meminerit, cùm inquit, Pompeius instructam aciem apud Pharsalum inibi consistere, & hostem operiri iussisset, Cęsar Cæsar dixit, illum errasse, qui vim, impetum & diuinum afflatum animorum ad incursionem paratorum mora relaxasset.
Sat ergò ex historijs & Philosophorum sententijs edocti sumus, & iure naturę naturæ nefas esse, hominem homini non auxiliari, & id auxilium moram non pati, quia serò medicina (vt dixi) paratur.
Cùm mala per longas inualuêre moras.
Quæ omnia fusius suprà c. 16. num. 10. modò sic, cùm Deus optimus Maximus terram per maris vastissimi interpositionem diuiserit, non semel sed pluries, certè si in nouo fortè Indorum orbe vnus princeps ab altero principe, vel vna ciuitas ab altera, vel vna prouincia, & regnum ab altera alteróve vim pateretur (vt quotidiè fit) & necesse esset ab Romanorum Imperatore auxilium implorare, certè non solùm multi anni, sed multa ferè sæcula necessaria essent, vt is Imperator negocij illius iustitiam & causam addiscere posset, totidemq́; totidemque anni aut sæcula, vt intellecta rei veritate auxilia vim patienti mittere posset. sic q́ue interea plerunque periret commoditas auxiliandi, quæ, vt diximus, non patitur moras. Nihil
32
* ergo (credite mihi) magis alienum aut remotum à summi Dei prudentia, prouidentia, & iustitia dici aut cogitari vnquam posset, quàm ob illam auxiliandi causam imperium penes vnum Imperatorem esse oportere, cogitare aut adfirmare, & quæ rere legem (secundum Philosophum) vbi naturaliter sentimus nihil aliud est, quàm infirmitas intellectus. Quod autem vulgo dicitur, Ecclesiam militantem ad triumphantis imaginem exemplatam fuisse, nihil obest, quando quidem quod simile est non est idem. l. q. Nerua, cum ibi not. ff. deposi. tradunt Docto. in auth. si quis in aliquo documento. C. de edendo. & illa est quædam imitatio, in illis duntaxat seruanda, in quibus eadem aut par ratio est, vt tradunt Doct. in §. minorem. Inst. de adop. l. adoptio. ff. eod. ti. l. filio quem. ff. de lib. & posthu. vbi autem diuersa ratio est, cessant omnes illę illæ limitationes, vt tradunt plenè Alex. Corneus, Ias. Deci. Corasius, Curtius iunior & alij per text. ibi in l. humanitatis. C. de impuberum, dum plures differentias enumerant inter substitutionem exemplarem, & substitutionem pupillarem, quamuis d. l. humanitatis, proclamat ad exemplum pupillaris exemplarẽ exemplarem fuisse creatam, & inuẽtam inuentam , vt lib. 2. de succ. prog. in materia exẽplaris exemplaris plenè | disseruimus. §. 17. Sic ergo, & in specie nostra nulli (modo sanè & Catholico, dubiũ dubium est, quin sit plusquam manifesta differentia inter Ecclesiam triumphantem, & militantem, quia illa regitur à Summo Deo, qui vbiq; vbique est, sicq́; sicque ad nutum omnia perfectissimè potest disponere, ordinare, & prouidere. hæc autem regenda si esset per vnum hominem, qui in vno duntaxat loco esse potest, non ita ab eo regi posset quò ad temporalia, quæ exigunt frequẽtissimas frequentissimas rerũ rerum dispositiones, mutationes, ordinationes, quæ cùm notissima sint, & ea naturaliter sentiamus in his legem quærere, esset (vt Philosophus ait) infirmitas intellectus. Quinimò
33
* (si vera proloqui fas est) nephanda (iudice me) temeritas, audacia, superbia est, vnum homunculũ homunculum (qualis est Imperator) summo maximoq́ue Deo se similem iactare, suamq́; suamque pusillam, imbellẽ imbellem , tantillulam prouidentiam & potentiam, immensæ & ineffabili illius potentiæ, & prouidentiæ velle conferre, assimilare, adæquare, dæmonumq́; dæmonumque superbiam è cœlo cadentium imitari, & æmulari videretur (ne dicam superare) quæ omnia intelligo quò ad temporalia. Nam in spiritualibus diuersam esse rationem ostendit Sotus, vbi suprà, & idem etiam ex diuo Bernardo suprà relato apparet. in temporalibus autem, quæ ad spiritualium expeditionem necessaria non sunt, ijsdem iuribus, & rationibus apparet Papam non esse, nec esse posse dominum totius mundi, non magis quàm Imperatorem.
Denique
34
* hæc omnia, vt nec Imperator, nec summus Pōtifex Pontifex sit dominus totius mundi in temporalibus, etiam quò ad iurisdictionem iustificantur planè ex principali conclusione, & sententia nostra, quæ habet vtriusq; vtriusque iurisdictionem, & principatum non ad ipsorum, sed ad reliquorũ reliquorum hominum vel ciuium vtilitatem introductam esse. Nam si ipse Imperator vel Papa in orbe vniuerso talem iurisdictionem haberet, non posset vllus alter vim aut violentiam patienti opem auxilium q́ue ferre, non magis quàm homo priuatus homini priuato, qui vim aut iniuriam pateretur, qui ei armis subuenire minimè potest, sed superior adeundus est. Nam armis vim vi repellere fas est, ipsi quidem iniuriam passo, dummodò incontinẽti incontinenti id faciat, & cum moderamine, & ad defensionem corporis, honoris, aut rerum suarum. l. vt vim. ff. de iust. & iure, cum ibi plenè not. per Gloss. & Docto. & ferè per totum ff. de vi & vi arma. & per totũ totum titul. C. vnde vi. reliquis verò priuatis præter iniuriam passo id non licet, vt dd. iuribus. aliter enim esset aperta via, neces, rapinas, tumultusq́ue exercendi, & superioris, iudicis, principis, magistratúsve authoritatem vsurpandi, diuina humanaq́ue miserandi, & turbandi.
Ergò si quis Princeps, si quáve Respublica ab altero principe tyrannicè vim aut iniuriā iniuriam pateretur apud nouũ nouum fortè Indorum orbem, & tota iurisdictio aut protectio esset Imperatoris aut Papæ, iam reliqui principes etiam iniuriam passo finitimi aut vicini, non possent ei opem ferre, ne alienam iurisdictionẽ iurisdictionem (hoc est, Papæ aut Imperatoris) iniurij vsurpasse ac irreuerentes viderentur. Rursusq́ue Papa aut Imperator remotissimi per multos annos aut sæcula opem ferre, aut rem, & iustitiam percipere ac intelligere, non valerent, sicq́; sicque ipsi non solùm in eo noxij essent, quòd opem patienti iure naturæ debitam non ferrent, sed etiam in eo, quòd vicinis & finitimis illius impedimento essent, quò minus ipsi opem & auxilium suum pręstarent præstarent , quod quàm absurdum, & perniciosum humano generi foret, nullus modò sanus ignorabit. Iustificantur hæc, nam
35
* vetitum est alienam iurisdictionem inuadere, & vsurpare, vt occidens priuata authoritate eum, qui aliàs occidẽdus occidendus erat, puniatur capite. Petr. de Bella perti. Cyn. Bald. & Barthol. de Capua in l. addictos. C. de Episc. aud. Roman. sing. 747. Boër. decisi. 84. Carr. de homicidio. §. 2. nu. 146. &c.
Loading...