# 24

 Capvt xxiiii. 
 
 Svmmarivm. -  1 Bellum indici non posse infidelibus contra naturam peccantibus, ardua quaestio. -  2 Infideles contra naturam peccantes rebus suis priuari non posse, ardua q. -  3 Peccatum fere omne contra naturam esse. -  4 Animal non saeuit in alterum animal eiusdem speciei. -  5 Infideles licet Papam non recognoscant, non ideo possunt bonis suis spoliari, contra Doct. Idem & si Imperatorem non recognoscant, contra eosdem. -  6 Aequalitas seruanda. -  7 Historia Leonis. -  8 Historia Agesilai. -  9 Historia Curij. -  10 Talionis poena est iuris naturae. -  11 Defensio est iuris naturae. -  12 Princeps an possit remittere talionis poenam, vel aliam parti debitam, ardua q. -  13 Poenam parti, vel fisco applicandam, quando princeps possit remittere. -  14 Principibus & magistratibus laxior potestas circa publica, quam circa priuatorum bona. -  15 Poenam pecuniariam aerario publico applicandam iudex facilius potest remittere, quam parti applicandam. -  16 Talionis poena iusta est, contra nouiss. & approbata iure naturali, & diuino, & gentium, & canonico, & ciuili. -  17 Poena par culpae, vt intelligatur. 
 
HInc apparebit, an verum sit, quod Innocentius in c. quod super, de voto. scriptum reliquit, dum ait, quod [sect. 1] infideles si peccant contra naturam, eis bellum indici poterit, id quod suspectum est, (quamuis Panorm. ibi non bene figat pedes) nullum etenim peccatum est, quod non videatur esse contra naturam, sicque semper posset hac ratione inspecta bellum eis indici, & quod amplius est, firmat idem Hostiensis, quod [sect. 2] eadem ex causa rerum suarum dominio priuari poterunt, quod eadem ratione etiam magis suspectum est, quam superius. Quod autem [sect. 3] omne peccatum sit contra naturam, testatur Cicero 1. de legibus, his verbis: Natura (inquit) duce errari nullo modo potest. Et rursus 3. Officiorum ait: Homo naturae obediens, homini nocere non potest. id quod constat, nam [sect. 4] contra naturam in omni animantium etiam brutorum (siue illa terrestria sint, siue aquatilia, siue volucria) genere est, vt saeuiat aut noceat alteri animanti eiusdemmet speciei. Vnde Horat. Epod. lib. sic scripsit: 
 
 Neque hic lupis mos, neque fuit leonibus Vnquam, nisi in dispar feris. 
 
Et Iuuenal. Satyr. 15. 
 
 Sed iam serpentum maior concordia: parcit Cognatis maculis similis fera. quando leoni Fortior eripuit vitam leo? quo memore vnquam 
 
 Expirauit aper maioris dentibus apri? Indica Tygris agit rabida cum Tygride pacem Perpetuam: saeuis inter se conuenit vrsis. 
 
Denique idem Cicero 3. lib. Offi. ait, Naturam ducem si sequamur, nunquam aberrabimus, & Natura (inquit ipse in Catone maiore) Dux optima est, & 3. lib. Tuscul. idem Cicero ait, Sunt enim ingenijs nostris semina innata virtutum, quae si adolescere liceret, ipsa nos ad beatam vitam natura perduceret, nunc autem simul atque editi in lucem sumus in omni continuo prauitate versamur. In summa Claudianus lib. 1. in Ruffinum sic ait: 
 
 Natura beatis Omnibus esse dedit, si quis cognouerit vti. 
 
Cum enim omne peccatum sit contra naturam, ex quolibet peccato liceret infidelibus bellum indicere, eisque bona sua rapere, secundum opin. Hosti. & Panormi. vbi supra, quos sequi videtur Alphonsus Guerr. in Speculo prin. c. 31. id quod admittere non minus iniustum esset, quam inciuile, & pari ratione Christianis peccantibus eadem mala inferri possent, qui cum omni die, omni hora, omni denique temporis momento innumera peccata, non secus quám reliquae gentes committant, possent inter se perpetuo praeliari quasi bellum iam indictum sibi esse pro comperto & notorio habere deberent, mutaeque rapinae, caedes, incendia passim & impune fierent, id quod iure fieri posse putare, non minus stultum esset quam impium & perniciosum: vt interea omittam quod ipsi nituntur etiam in eo quod putant totius mundi imperium etiam in temporalibus ad Papam spectare, quod proxime improbauimus. 
 
Vnde etiam apparet recipiendum non esse, quod in d. c. quod super, scripsit Hosti. vt si [sect. 5] infideles non recognoscant dominium Ecclesiae, licite possint spoliari bonis suis, id quod Panormitanus ibi, & Alphonsus Guerrerius vbi supra, excludunt, eo quod ad Imperatorem id pertinere contendant, per totum titulum C. de Iudaeis, & C. de paganis. Sed vtraque opinio ab eodem errore defluxisse videtur. ille enim totius orbis dominium ad Papam, isti vero ad Imperatorem pertinere falsso existimabant, vt iam ostendimus. Vnde hac sola ratione neque a Papa neque ab Imperatore eos posse aut debellari, aut bonis suis spoliari, vel ius est, ad illud Ecclesiastes 10. Transfertur a gente in gentem regnum, &c. in quo niti Guerr. videtur, responde nihil mirum aut nouum, quinimmo nihil vsitatius aut frequentius, sed quo ad quaestionem nostram nihil ad rumbum. Nam vt Cicero ait 3. lib. Offi. Regna, Imperia, honores, nobilitas, diuitiae, opes, atque ea, quae sunt ijs contraria in casu sita, temporibus gubernantur. Guerrerius tamen, vbi supra, vult nullam iurisdictionem aut principatum penes infideles esse posse, cum (inquit) non sit locus in mundo, in quo nomen Christi non fuerit laudatum, & cultum, & de Apostolis dicitur, quod in omnem terram exiuit sonus eorum, vt in c. fundamenta, de elect. in 6. c. ita dominus. 19. distinct. & ipse Saluator dixit Discipulis suis: Eritis mihi testes in omni Iudaea, & Samaria, & vsque ad vltimum terrae, & pro hoc 21. distin. c. in nouo, vbi litera dicit, Discipuli iubente domino in toto omni orbe terrarum dispersi Euangelium praedicauerunt, de Christo enim verificatur, quod omnes reges terrae adorabunt eum, & omnes gentes seruient ei. c. displicet. 24. q. 8. vnde de Ecclesia catholica intelligitur illud, quod Abraham dicit Sarae vxori suae conquerenti de illa infideli ancilla, Ecce, (inquit) ancilla tua in manu tua, vtere ea: per Saram enim ista sancta catholica Ecclesia significatur, per ancillam, illa secta infidelium. Vtatur ergo ista sancta Ecclesia, quae per Saram significatur ista ancilla, vt fuit vsa illa beata Sara, illam affligendo. vtatur etiam ea, vt praecepit Dominus, eam eijciendo, & expellendo filios eius ab haereditate, & possessione, ne partem habeant cum filijs liberae. Nam cum sint filij ancillae, & sic serui, non sunt capaces iurisdictionis, dominij, vel honoris, vt per Augustinum contra Petilianum, vbi dicit, Ad omnes iniquos & impios illa vox Domini valet, Auferetur a vobis regnum Dei spirituale, & temporale, & dabitur genti facienti iustitiam, id est, populo Christiano. An frustra scriptum est? Labores iniustorum pij edent? Quae verba sunt canonizata in c. si de rebus. 23. q. 7. vbi dicit Cardinalis de Turre Cremata exponendo textum, Auferetur regnum non solum spirituale, & aeternum, sed temporale, & dabitur genti facienti iustitiam in populo Christiano, quia infideles vtuntur dominio, & iurisdictione ad percussionem, & offensam Dei. Et voluit Christus, vt omnis homo esset Christianus, vt constat per totam euangelicam doctrinam. 
 
Sed re vera isthaec omnia nullius momenti quo ad praesentem quaestionem sunt, Nam, vt non semel admonuimus, intelliguntur, quo ad spiritualia, non quo ad temporalia, in quibus etiam ipsemet Dominus noster Iesus Christus, vt homo dominium aut iurisdictionem noluit habere, sicque eam Papa eius Vicarius longe minus habebit, aut Imperator. Et per hoc illorum fundamentum omnino excluditur, qui in eo nituntur, quod eis mentitum orbis dominium adscribunt. constat enim in fidelibus nullum omnino ius, imperium, aut iurisdictionem, Papam habuisse vnquam aut habere. Ergo neque ea ratione quod illi sint fideles, neque eo mentito colore quod Papa aut Impetator totius mundi domini sint, secundum veras & communes Theologorum sententias eos debellare fas est, sed ea duntaxat ratione, quod sint nostri inimici, nobis noxij & molesti ac periculosi, idque notum & indubitatum sit: tunc enim ipso iure prouocati (& vt ita loquar) diffidati, videntur ad bellum & praelia, vt [sect. 6] seruetur aequalitas iuri naturae & positiuo debita, vt l. 1. per totum ff. quod quisque iuris. l. illud. l. illam. C. de colla. l. cum oportet, in prin. C. de bo. quae lib. Vnde Plutarchus Apoph. lib. sic scriptum reliquit: Leon [sect. 7] Eutycratidis filius interrogatus, in qua tandem vrbe aliquis possit tuto vitam agere, in ea (inquit) quam qui incolunt neque plus possident, neque minus, & vbi iustitia vigeat, iniustitia sit imbecillis, grauiter admonuit, aequalitatem esse pacis & tranquillitatis altricem, inaequalitatem seditionis esse, vbi vt quisque potentior est, ita licentius opprimit imbecilliorem. & idem Plutarchus Apoph. eo. lib. 1. sic etiam scripsit [sect. 8] de Agesilao Lacedaemonum Principe. 
 
Quoniam intelligebat ad aequalitatem & ad frugalitatem & ad concordiam in primis conducere, fecerat nouam agrorum partitionem, & in singulos ciues aequam portionem distribuerat. fertur ita que cum deinde ex peregrinatione rediens iter faceret per agrum recens demessum, conspiceretque manipulorum aceruos ordine positos & aequales, delectatus eo spectaculo, cum risu dixisse comitibus, vt tota Lacedaemon videtur multorum esse fratrum, qui nuper interse diuiserint haereditatem, bono Principi nihil iucundius est ciuium concordia: rursum tyranno nihil formidabilius. Rursus idem Plutarchus lib. 6. Apoph. sic scriptum reliquit: 
 
Curius [sect. 9] deuictis Sabinis, quum ex Senatusconsulto ei ampliaretur agri modus, quem consummati milites accipere solent, recusauit, & gregalium portione contentus fuit, dicens, esse malum ciuem, cui non esset satis id, quod caeteris esset satis. 
 
Et cum tam debita, tam laudabilis, tam optata sit aequalitas inter homines atque omnibus in rebus. Hinc [sect. 10] fit, vt per calumniam accusanti alterum de crimine capitali talionis poena, & sic mors ei immineat: vt l. mulier. & l. quaesitum. ff. ad Turpil. Dominicus Sotus de iust. & iur. lib. 5. q. 5. arti. 4. ergo par est, vt infideles, a quibus nobis imminet periculum (vt notum est) eis quoque a nobis formidandum sit: est enim haec iusta defensio, quandoquidem eis saluis existentibus salus nostra periclitatur. Nec enim (vt Ouidius cecinit) lex iustior vlla quam necis artificis arte perire sua. vt [sect. 11] de hac naturali defensione multa supra, quibus adde Propertium lib. 2. Elegiarum, sic modulantem: 
 
 Non solum taurus ferit vncis cornibus hostem, Verum etiam instanti laesa repugnat ouis. 
 
Tenendum est ergo ob eam solam causam, quod illi sint infideles, aut ob eam etiam causam, quod Papam in superiorem non recognoscant, aut Imperatorem non posse debellari, nec bonis suis spoliari, nec etiam si omnes hae tres causae iungantur, quod nec Papam recognoscant, nec Imperatorem, nec dogmatis catholici sint sectatores. 
 
Sexagesimo apparet etiam ex conclusione principali nostra, veram esse opinionem doctissimi Dominici de Soto, de iust. & iur. lib. 5. q. 4. 22. q. dum ait, [sect. 12] poenam talionis vel aliam partem debitam, a Principe remitti non posse. Nam si is principatum ad nostram vtilitatem tenet, vt fuse ostendimus, non poterit talem poenam nobis debitam adimere, ne nobis noceat, contra l. quod fauore. ff. de legibus. l. non ideo minus. ff. de procu. l. legata inutiliter. ff. de lega. 1. Sed si [sect. 13] qua ex parte ea poena Reipublicae quoque applicanda erat, ea ex parte eam ex arbitrio poterit Princeps relaxare, secundum eundem Dominicum de Soto, mirantur multi: nam qua ratione nobis is Princeps nocere non potest, eadem & maiore ratione non poterit nocere Reipublicae sibi commissae. argum. auth. res quae. C. com. de lega. procuratio enim duntaxat Reipublicae, non etiam dissipatio sibi commissa fuit, vt fuse in nostra principali opinione & sententia docuimus, adhuc tamen eius sententia (iudice me) defendi ex parte poterit. Nam cum plenissimam potestatem populus Principi suo commiserit & concesserit. l. 1. ff. de const. prin. ibi, omne suum imperium ei, & in eum contulit. §. sed & quod principi. Instit. de iure nat. l. 2. §. deinde quia difficile. ff. de orig. iur. l. princeps. ff. de legibus. sub illa sane generalitate verisimiliter intelligendum est circa ea, quae leuiora sunt, laxiorem Principi potestatem & liberum forte arbitrium commissum fuisse, in quantum attinet ad res & bona publica. arg. l. scio. ff. de minoribus, cum multis similibus a nobis congestis in tract. de succ. res. lib. 1. §. 7. per totum. Nec dubium est, quin (vt naturaliter sentimus) vnusquisque [sect. 14] ciuium laxius arbitrium principi circa res & bona publica concessurus esset, & concessisse intelligatur, quo tempore ei Reipublicae cura commissa fuit, quam circa suas res, aut bona quisque eorum ei concederet. Vnde cum a concessione populi pendeat principis potestas, qui non tam priuatas singulorum res & familias, quam publicas res & gubernationem commisisse videtur, par est, vt laxior pleniorque potestas principi circa eas res publicas poenamque Reipublicae applicandam remittendam, ei competere intelligatur, quam circa remittendam poenam parti applicandam. Simillimum est, quod etiam [sect. 15] iudex ordinarius licet mulctam parti laesae applicandam remittere nequeat. Bal. in l. rescripta, ad fin. C. de preci. Imper. off. glo. & Doct. in l. venia. C. de in ius vocand. Barba. consil. 11. colum. antepenult. lib. 4. Albericus de Rosa. in l. quicunque. colum. 2. C. de seruis fugitiuis. Nicol. Boerius decis. 349. quaeritur an ciuiliter. num. 3. Lucas de Penna in l. praedia. C. de locat. praedi. ciuilium. lib. 11. tamen eam mulctam aerario publico applicatam iudex potest remittere ob paupertatem damnati, vt ex communi opinione resoluit Boerius ipse, vbi supra per l. illicitas. §. fi. vbi ita tenent glo. Bart. Alberti. & Ange. ff. de off. praesid. l. fi. vbi Ioan. Faber. C. de modo mulctae. Limita tamen vt talem poenam talionis Princeps remittere possit, quae ex leuioribus esset: nam si esset magna, ita vt verosimiliter populus talibus ausis aut facinoribus veniam dare non concederet, aliud esset, vt supra diximus, & in d. §. 7. 
 
Denique ea [sect. 16] poena talionis, de qua proxime mentionem habuimus, iam fere in desuetudinem abijt: arg. tex. cum ibi notatis in §. de Inst. de iniur. & non immerito secundum Dom. Sot. vbi supra, quia nimis dura (inquit) erat cum satis ac satis esse deberet, si occidens cum effectu occidatur, absque eo quod etiam occidatur ille, qui occidere conatus est, licet id perficere non potuerit, sed eam poenam iustissimam esse omni iure incomperto est. Nam iure regio Hispanorum ita cautum reperitur per l. Taurinam fi. l. 42. ti. 16. par. 3. l. 13. ti. 8. lib. 2. fori. l. 3. titu. 12. lib. 4. eodem volu. l. 115. l. 128. in legibus Styll. l. 2. titu. 6. lib. 8. ordin. & iure ciuili idem statutum per d. l. mulier, & l. quaesitum. ff. ad Turpi. & idem de iure canonico per c. Paulum, &c. si quis iratus. 2. q. 3. cum similibus, &c. calumniator, &c. qui non probauerit. ead. cau. & q. Idem iure diuino, vt Exodi 21. ibi, Oculum pro oculo, dentem pro dente. & Deuteronom. 19. cum diligentissime perscrutantes inuenerint falsum testem dixisse contra fratrem suum mendacium, reddent ei sicut fratri suo facere cogitauit. Idem est de iure naturali vel gentium, vt significat Ouidius dum cecinit: 
 
 Nec enim lex iustior vlla, Quam necis artifices arte perire sua. 
 
Has autem leges si quaeras, in desuetudinem, vt durae abierunt, fatetur id Dominicus, vbi supra, & non iure, vt nobis videtur, cum, vt proxime diximus, nulla lex iustior quam necis, artifices arte perire sua, quod si dixeris, non debet quis bis puniri pro eodem delicto, iuxta illud Naum 1. Non iudicabit Deus bis in id ipsum. Sed vt dd. iuribus patet, calumniator ille, qui accusabit fit infamis, ergo nulla alia poena debet puniri, ita Sotus, vbi supra. sed nihil est, nam semel tantum punitur, vnaque punitio est, etiam si varias poenarum species aut formas continere videatur: id quod etiam in leuibus delictis fit: in quibus solet quis & infamiae, & pecuniarum, & aliarum rerum poenas subire, vt in princip. & per totum titulum Instit. de poena temere litig. & §. fi. Instit. si quadrup. paupe. ibi. nunquam enim actiones praesertim poenales alia aliam consumit. l. nunquam. ff. de priua. delict. & auth. bona damnatorum, cum ibi not. C. de bon. dam. & quod tradit Hieronymus Cagnol. in l. seruitutem, ad fi. ff. de reg. iu. Neque ad rem pertinet. quod Sotus ait, non [sect. 17] debere poenam excedere metam aut mensuram damni dati. vnde & si, qui cum effectu occidit vt moriatur par sit, tamen, qui non occidit, sed tantum occidere tentauit, si moreretur, poena esset maior quam damnum datum. Sed quid dices in furto? vbi manifestum sit, poena quadrupli est: si non manifestum, dupli. §. quadrupli, & §. dupli. Inst. de act. & fere per totum Insti. de vi bon. rap. Quinimmo id tantum abest a vero, quod potius poena delicti semper excedit damnum datum, idque ideo fit, vt reliqui ciues sic perterriti a similium facinorum perpetratione abstineant. l. 1. ff. de iust. & iure. 
 
Quinimo hic aequalitas est, Nam qui capitaliter me accusauit per calumniam, tunc & ego & ille sumus in pari periculo, quia si ille mentitis forte testimonijs probauerit crimen obiectum, peribo, si non probauerit, ipse peribit, ergo sumus in pari periculo, quamuis non in pari culpa, cum ille esset noxius, ego innocens: ergo longe mitius cum illo, quam mecum agitur. 
 
Denique aut ille fuit in dolo, & tunc poena talionis iustissima est, aut in culpa tantum, & tunc alia mitiore puniendus est, aut nec in dolo neque in culpa, & tunc puniendus non est. Et poenam talionis contra dolosum accusatorem non imponere, quo liberius impurissimi hominum viros bonos impetant, procedit ab impurissimorum iudicum, aduocatorum, scribarum & similium praua consuetudine & cupiditate, quae non consuetudo, sed corruptela est.