# 8

 Capvt viii. 
 
 Svmmarivm. -  1 Princeps bis aut pluries quando possit ciues collectare. -  2 Princeps censum antiquum ciuibus inuitis augere non potest. -  3 Charitatiuum subsidium quando exigi possit. -  4 Vocabula rerum immutabilia. -  5 Daemones non homines sunt appellandi, qui vitia induunt virtutis nominibus. -  6 Ciceronis grauis sententia. -  7 Maioratus vni diuitias, multis seruitutem miseram inducit. -  8 Collationes ciuium expilationem praesentem, & seruitutum futuram inducunt. -  9 Principis homines ciues non recte appellari contra Afflictum. -  10 Nobiles, an homines suos cedere plagis possint, ardua quaestio. -  11 Vasallus & dominus an iudicentur a pari. -  12 Iudaeorum paruuli non possunt eripi parentibus vt baptizentur. -  13 Delictum extra fines regni commissum, an puniatur. -  14 Princeps agere potest & debet, pro vexatione, aut damno ciuibus suis illato. -  15 Hospitia gratis, an regis familiae a ciuibus debeatur, not. quaestio. -  16 Ciues regem etiam habentes dicuntur ingenui, & possunt esse testes in causa regis. -  17 Ciuibus a principe moderatam saeuitiam, an inferre liceat? ardua quaestio. -  16 Ciuem male tractatum a domino, Princeps superior eximere potest, etiam non requisitus. -  19 Princeps tyrannice aut perperam regens, an ipso iure desinat esse princeps. -  20 Princeps imperio abutentes, an possint per Papam priuari principatu. -  21 Historia Samuelis. -  22 Historia Innocentij Primi Papae. -  23 Historia Leonis Primi Papae. -  24 Historia Zachariae. -  25 Historia Gregorij Septimi Papae. -  26 Historia Papae Leonis. -  27 Historia Constantini Papae. -  28 Historia Innocentij III. Papae. -  29 Historia Martini IIII. Papae. -  30 Historia Bonifacij Octaui Papae. -  31 Historia Papae Alexandri. -  32 Historia Adriani Papae. -  33 Princeps imperio abutens, quid a ciuibus iure spectet, ardua quaestio. -  34 Publice vtile quid videatur, vtque priuato commodo praeferatur. -  35 Tyrannidis descriptio. -  36 Tyrannorum infelicitas. -  37 Historia Dionysij. -  38 Historia Caracalli. -  39 Historia Caracalli, alia. -  40 Historia Caligulae. -  41 Tyrannorum occisio inculpata est. -  42 Occisionis vitandae praeceptum, egregia declaratio. -  43 Legum verbo aut scriptura non obligamur, sed mente. -  44 Indefinita aequipollet vniuersali. -  45 Verosimilitudo verbis praefertur. -  46 Declarans nihil denuo inducit. -  47 Occidere licet, etiam extra casus veteri lege contentos. -  48 Furem diurnum an occidere liceat, ardua quaestio. & leges contrarium iubentens, an sint noxiae? -  49 Adulteram occidi leges iubentes sunt iustae. -  50 Leges nouare malum. -  51 Poena culpae par. -  52 Iurisdictioni alienae se committere stultitia est. -  53 Imperio omnes initio vtuntur, sed ilico abutuntur. -  54 Fides ideo in terris non est, quod in coelum euolauit. -  55 Fabula Fidei. -  56 Fabula Cuculi. -  57 Hypocrisis. 
 
VIgesimo sexto apparet etiam his casibus & similibus, quibus negauimus tributum imponere ciuibus suis principem merum posse semel, [sect. 1] longe minus bis aut pluries imponere fas ei esse, id quod disputat Boerius, decisi. 131. quae controuersia iustior erit in vasallis feudum accipientibus a tali domino, in quibus lex conuentionalis ipsius feudi seruanda est. 
 
Vigesimo septimo [sect. 2] apparet, talem principem talibus ciuibus non posse augere censum antiquum nolentibus, nec valeat: conclusum ex facto fuit, quod non per textum, in d. l. cum satis. §. caueant. & ibi Iaco. Rebuf. de agrico. & censi. & Ioan. de Plat. in l. domini, eod. tit. & in l. missi, de exacto. trib. lib. 10. & in l. quicunque. & l. penu. de omni agro deserto, & Specu. tit. de censib. §. nunc dicendum. versi. saepe quoque. cum versi. sequen. & Bal. in c. 1. qualiter vasal. iura debeat. fideli. Bertran. de Carpenta. consi. 17. vol. 1. cum alijs per eum alleg. & Iaco. de sancto Geor. in quaest. feud. quaest. vlt. quas posuit in fi. ff. de iure dotium. Petr. Sacco. in sua praxi. & tex. in l. 1. & ibi Bar. Ioan. de Plat. Iacob. Rebuf. & Lucas de Penna. C. in quibus casi. coloni dominos accusa. po. lib. 11. & in l. coloni, ibi, exceptis superexactionibus, eod. tit. & in l. 1. C. de pascuis publ. lib. 11. signantur per Iacob. Rebuf. & Bal. in l. cum multa. C. de bonis quae lib. & Alex. consi. 195. incip. quoniam abunde, & recte, lib. 2. & Lucas de Pen. in d. l. 1. de super indi. col. pen. & ad hoc facit tex. in c. cum Apost. §. prohibemus, & cap. grauis, & c. prohibemus, de censi. & in c. 2. & ibi per Ioan. de Anan. in 3. notab. de Iudaeis. Albe. de Rosa. in l. diuus. §. vsu legato. ff. de vsu & habit. & in l. vlti. C. de offic. praefect. praet. orien. nisi de consensu eorum augmentum factum fuisset. vt volunt Doct. supra alleg. & Philip. Decius. consi. 191. 
 
Vigesimo octauo deducitur [sect. 3] etiam ex nostra sententia, quid respondendum sit in subsidijs charitatiuis, quae a subditis exigere possunt Papa, Patriarchae, Cardinales, Primates, Archiepiscopi, Episco. c. fi. de dila. c. ad deliberandum, de Iudae. & in clem. de decimis. c. conquerente, de offi. ordi. c. cum Apostolus. §. prohibemus, de censibus. c. quia plerique de immuni eccle. clem. frequens. §. in exigendo, de excess. praela. quae sane ex mente ipsorum iurium non nisi ex necessitate vrgentissima debent imponi aut exigi, & quando exigens aliunde sibi consulere non potest, qua de re fuse per Nico. Boer. decisi. 133. cum trib. sequen. & decisi. 136. incip. charitatiuum subsidium. ipse post plures, quos allegat, disputat, an is praelatus ad solutionem eius subsidij per excommunicationem procedere possit, quod quasi durum abnegare plerique videntur, ne ipse in causa sua sibi ius dicere videatur, contra l. vnicam. C. ne quis in sua causa iudicet, aut ius sibi dicat. l. magistratibus. ff. de iurisdict. omni. iudi. Ipsi autem isthaec omnia pessime seruant, nam & eorum ditissimi non raro, & necessitate minime vrgente, vel quam aliunde facile reparari licebat, id exigunt a pauperibus subditis, nec pudet falsis mentitisque nominibus teterrimam illam rapinam charitatiuum subsidium appellare, o quam deceptus erat prudentissimus Iureconsultus, qui in l. si quis fundi vocabulo. ff. de leg. 1. scripsit [sect. 4] Rerum vocabula immutabilia esse, [sect. 5] nec suspicatus nimirum fuit ad fere tempus quo vitio etiam turpissima mentitis virtutum nominibus induerentur armarenturque, fierent vt sic inexpugnabiles. Istorum ergo hominum mores (si hominum, & non daemonum nomine digni sunt) praesagiebat prudentissimus Cice. [sect. 6] dum scriptum reliquit ita lib. 1. Off. Nulla generi humano & iustitiae maior pestis est, quam eorum, qui cum maxime fallunt, id agunt, vt boni viri esse videantur, id quod vt nobis videtur, in ijs rectissime ac dilucide inuenies, qui honestis mentitis tamen nominib. sua teterrima facinora tegunt, cuius nefandi, & infausti moris docile in prauis humanum genus probe & nouit & seruat. Quod [sect. 7] si discere cupis quorsum quaeue ad opera tales pecuniarum collationes ab miseris plerunque personis exigantur, paucis exponam, vt immensae spes & diuitiae ad tales praelatos confluant, hocque insuper eorum addatur aceruo, quid inde vt omnes egenorum possessiones, agros, campos, annuos reditus, census & denique omnes fortunas, facultates, substantiam emant, comparent, liberis, nepotibusue suis concedant, relinquant. [sect. 8] sicque ea bona, quibus innumera hominum millia alebantur, ad perpaucos deueniant, quid tunc postea, quid rogas, in promptu pernicies est, nonne si in quadam prouincia per hos modos, aut similes, ad homines (verbi gratia) centum vniuersa regionis substantia defluxit, necesse erit vt innumera reliquorum hominum millia vel fame pereant, vel his ditioribus vt serui & mancipia seruire cogantur, id quod iam euenisse in latissima Hispaniarum regione & patria nostra, & cum magno nostro ac lugubri malo experti sumus, vt iam omnes vniuersique homines illic (paucis diuitibus demptis) tam nudi nascantur quam iumenta, nascanturque quasi serui & mancipia, eo quod aeternum pauculis illis ditioribus seruire necesse habeant, nisi malint fame perire, aut a patria dulci exulare. ergo hoc malum quin omnium perniciosissimum sit, dubium non est, Primum, quia infligit indicitque reliquis omnibus hominum millibus lamentabilem, inuisamque seruitutem, quae mortalitati comparatur, l. seruitutem. ff. de reg. iu. Deinde quia id malum non temporale est, sed aeternum, praesertim ex more nostrae tempestatis, quae induxit, vt istorum bonorum sic cumulatorum semper constituantur vincula & maioratus prohibita in perpetuum omni alienatione & diuisione talium bonorum, & tamen humani generis tanta mentium caecitas est, vt vel hanc rem & vsum maioratuum reliquis omnibus malis longe pestilentiorem fauoribus prosequendum existimauerit. Id quod inducit Taurina lex. Denique vt e diuerticulo ad viam redeamus, cum omnis principatus & superiorum dignitas ad bonum & non ad malum sint creati, ea subsidia charitatiua parcissime & ex necessitate duntaxat vrgentissima admitti oportet & decet, & curare ne denuo tales bonorum maioratus constituantur, neue constituti conseruentur. 
 
Vigesimo nono deducitur etiam ex eadem sententia nostra, vt & supra incidenter attigimus, [sect. 9] veram non esse opinionem Matthaei Afflicti, dum decisi. 307. incip. regia maiestas, num. 2. versi. ad primum. scripsit, omnes regis vasallos homines regis appellari: quia (inquit) dominus rex, est dominus personarum, vox vniuerso generi humano noxia & inimica, & a natura principatus meri longe aliena, vt iam ostendimus. haec tamen opinio ex lege conuentionis saluari posset. In eodem tamen errore fuit ipse Affli. decisi. 551. nu. 2. 
 
Trigesimo apparet similiter, [sect. 10] an sustineri possit sententia Bal. qui in auth. ad hoc. C. delati. libertate tollenda scripsit, quod vt liberum est domino seruum suum capere, & plagis mediocribus caedere, ita idem facere fas est nobilibus quo ad hom ines suos. Idem Bal. consi. 439. Magnificus dominus, colum. 2. lib. 3. Contrarium sentit Ang. in l. sancimus. C. de poenis. & Nicol. Boeri. decisi. 55. quia supra col. fi. quorum opinio ex superioribus veriorem esse constat. Facit, nam [sect. 11] dominus & vasallus iudicantur a pari. Glo. & Doct. in c. 1. qualiter dominus proprietate priuetur. Math. Afflict. decisi. 396. in causa comitis, num. 6. & in decisi. 265. illustrissime, num. 2. & nu. 13. per c. 1. de forma fide. & ibi Bal. & c. de forma. 22. q. 5. Fallit in quindecim casibus, quos enumerat ipse Afflictus in d. decisi. 265. Sed ista procedunt in vasallo feudi, vnde is vasallus per ipsum dominum propria authoritate potest feudo priuari, secundum eundem Afflictum decisi. 392. Rex Ferdinandus, nu. 19. Bal. in c. fi. in fi. per quos fiat inuestit. bene tamen iudicantur a pari quoad hoc, vt si vasallus delinquat in dominum, perdat vtile dominium, & ex diuerso, si dominus delinquat in vasallum, amittat directum. c. 1. qualiter dominus priuetur. Fallit in regibus & principibus superiorem non recognoscentibus in temporalibus. ita Afflictus d. deci. 265. num. 13. versi. tertia fal. Lucas de Penna in l. in sacris. C. de proxi. sacr. scri. lib. 12. ad finem. Bal. in d. c. 1. qualiter dominus propr. priu. sed ipsi sane loquuntur contra iura per eos allegata, quae longe facilius locum habent in principatu simplici & mero quam in iure feudali, vt non semel supra meminimus, & ita vt in tali princeps male regens regis nomen exuat, & tyrannus esse incipiat & appelletur, tenent alij quos allegauimus de succ. crea. lib. 3. §. 26. nu. 47. faciuntque omnes leges sub tit. ff. C. & Instit. de susp. tut. nam vt talis tutor remoueretur, ita & talis princeps qui tutori exequatur, vt supra ostendimus. 
 
Trigesimo primo [sect. 12] apparet etiam sententiam nostram facere pro parte negatiua existimantium principes temporales nullam habere potestatem super animam ciuium suorum, & consequenter non posse paruulos infantes Iudaeorum, si subditi sint, a parentibus abducere vt baptizentur, quam opinionem tenuerunt Glo. Ioan. theuto. in c. Iudaeorum. 28. quaest. 1. quia si possent eripi in paululum temporis, nullus esset Iudaeus in mundo, & sic non posset adimpleri illa prophetia Esaiae 10. & Roma. 9. c. quod reliquiae Israel saluae fient. hanc Glo. sequitur Card. Florenti. & Marianus in c. sicut, de Iudaeis. tenet S. Thomas de Aquino 2. q. 10. arti. vlti. idem firmat Richardus in quarta sententia, distin. 6. Abb. Sicu. in d. c. sicut, Calderi. in consi. 3. in tit. de Iudaeis. quia nullus ad fidem est cogendus, vt dicit tex. in d. c. sicut. & quia voluntarium militem Christus elegit. 15. quaest. 1. c. non est. & quia iura communia volunt, quod nulla iniuria & nulla violentia debeat fieri Iudaeis, vt in l. Christianis. C. de paga. & sacrifi. eor. & in c. final. c. Iudaeos, de Iudaeis. q. 1. c. si quis. Inde dicit Car. in c. de vxore, in fin. in princ. de sepul. quod quo ad sacramenta seruus liber est, de coniugio seruo. c. 1. hanc sententiam firmant etiam Card. Flo. in clem. 1. in fin. de Iudaeis. & Ioan. de Ana. in d. c. sicut. & Ioan. de Ligna. qui dicit quod probant illam gloss. Ioan. Theu. & idem Alexan. de Imol. in l. 2. ff. de his, qui sunt sui vel alie. iur. & illam Glos. sequitur Stephanus de Caieta in suo sacramentali, in sacro baptismi, quaest. 42. in fi. Laudinus in sacro de baptismo. penul. col. & frater Ang. de Clauasio in summa sua, in verbo, baptismus. §. 2. & Car. Alex. 45. dist. c. qui syncera. & Pet. de Palude in 4. sententiarum, distin. 4. Idem enim in summa Pisanella, in verbo, Iudaeus 3. & in summa confessorum ibi allegata. Quamplures tamen tenent contrarium, vt per Afflict. vbi supra, & per Guerre. in speculo prin. c. 31. nu. 11. 
 
Trigesimosecundo apparet ex nostra sententia, & omnibus eius fundamentis, tenendam esse partem affirmatiuam existimantium regem in subditos perperam agentem regno remoueri, vt attigimus supra & infra latius. 
 
Trigesimotertio [sect. 13] deducitur etiam ex sententia nostra, veram esse opinionem Alexan. consil. 15. lib. 5. colu. 2. & Bald. in c. 1. §. iudices, de pace tenenda. & Matth. Affli. deci. 265. nu. 6. vers. nec tenetur inquirere. aiunt enim vasalli aut subditi de crimine extra fines regni, principem suum inquirere non debere, & recte. Nam quamuis ipsi non probent, patet ex ratione & sententia nostra, principatus enim ille est ad meram subditorum vtilitatem, is autem cum non deliquerit in laesionem alicuius ex subditis, nihil sane interest eorum, deliquerit nec ne. sicque cessat effectus collatae & concessae iurisdictionis, vel cessat finis, & consequenter debet cessare effectus l. cum pater. §. dulcissimis. ff. de leg. 2. l. adigere. §. quamuis. ff. de iure patro. vnde haec opinio par est, vt eo casu moderetur, quo in laesionem alicuius ex ciuibus & subditis ille deliquisset, quamuis extra regni fines, quod nota, quia frequentissimum, & intellige non ex mero officio regis sui, nam ad postulationem damnum passi forte secus, ne alias a rege, vel regione illius bellum inferatur, vt in sequen. collectione. 
 
Trigesimoquarto apparet etiam ex sententia nostra, [sect. 14] Principem agere posse pro vexatione, quae subditis infertur, non aliter atque tutor pro laesione pupilli sui, quia vtriusque munus hanc ad rem proditum fuit, vt per Bald. in dicto §. iudices. Oldra. cons. 206. in causa Carmonensi. Hostiens. in c. licet. in fin. de prob. & haec est iusta causa belli indicendi, & represaliarum concedendarum: vt plene per Bart. in tract. repre. per Alfon. Guer. in speculo principum. c. 4. 
 
Trigesimoquinto apparet ex sententia nostra, [sect. 15] an ciues familiae regis hospitia gratis dare teneantur, id quod Hispaniae in vsu est. Sed de iure communi sunt variae opiniones. nam Bald. in l. obseruare, in princ. ff. de offi. procons. & Andreas de Isern. in c. 1. quae sint regalia. & Matth. Afflict. decisi. Neap. 265. num. final. tenent partem affirmatiuam, loquuntur tamen non satis aperte, nec exprimunt quod fiat gratis. Alij aliter sentiunt. Sed iudice me vbi princeps a regno habet consignatos idoneos census & annuos reditus ad omnem impensam, id gratis fieri non debet, alias vtique. Neque quisquam ciuium in hoc magis oneratur quam reliqui, cum principis officium sit circumire, & visitare omnia oppida omnesque ciues suos, sicque erit huius oneris vicissitudo. 
 
Trigesimosexto [sect. 16] deriuatur etiam ex sententia nostra, vasallum, hoc est, ciuem ratione tantum iurisdictionis subditum, praeter feudum, ingenuum esse, vt tenet Matthaeus Afflict. decisi. Neap. 304. in causa baronis, nu. 6. & 7. Bal. in c. ego Episcopus, de iureiurand. & ideo talis ciuis potest esse testis in causa principis sui, vt per eosdem ibi. & ita Hispaniae seruat consuetudo, qua in re sunt vndecim diuersae Doctorum sententiae, quas refert Afffi. vbi supra. 
 
Trigesimoseptimo [sect. 17] apparet etiam ex sententia nostra, suspectam esse opinionem Angeli Aretini in §. in potestate. col. 3. in Instit. de his, qui sunt sui vel alieni iur. & quae notat ibi Ioan. Christoforus Portius colu. 3. in addi. incip. adde quod hodie. & ibi etiam Ias. in addi. incip. not. quos refert & sequitur Thomas Gran. in addi. fi. ad Matth. Affli. deci. Nea 265. aiunt enim dominorum in subditos moderatam saeuitiam permissam esse, id quod verum non est simpliciter, quia nec moderata, nec etiam minima saeuitia principis meri permissa est in ciues ingenuos & liberos, vt ex omnibus superioribus luculenter constat. Sed illud procederet in domino respectu seruorum. §. sed maior asperitas. Inst. de his qui sunt sui vel alien. iur. l. in suis. ff. de lib. & posth. Idemque in filijs, vt ibi. Quinimo [sect. 18] si dominus subditum enormiter & atrociter oneraret, Princeps superior posset talem vasallum ex toto eximere a sua iurisdictione, etiam tacente ipso subdito, & nihil petente. Ioan. Fabr. in §. fi. Insti. qui sunt sui vel alie. iu. Guid. Papa in suis decis. parlamenti Grati. decis. 62. si quis Baro. Thom. Gram. vbi supra. Quinimo ipso iure talem iurisdictionem amittere videretur, vt probaui de succ. crea. lib. 3. §. 26. nu. 47. [sect. 19] Et talem dominum, quod Imperator vel Papa possent ab ea iurisdictione priuare, vel ipso iure priuatum esse declarare, tenent Alber. in l. bene a Zenone. C. de quadri. praescri. & Tho. Gram. vbi supra in simili, per Bal. in 1. rub. ff. dum ait quod tales vasalli oppressi non tenentur domino obedire. Idem Bal. in c. 1. §. publici latrones, de pace tenen. qui loquitur in fortioribus terminis. nempe in feudo quo priuatur dominus vasallos perperam tractans, & Bal. in c. 1. qualiter dominus propr. priu. ait [sect. 20] quod abutentes dominio vel iurisdictione facit se indignum dominari, sequitur Iacob. de sancto Geor. in tract. de homo mag. in quinque, col. vlti. per Franc. Curt. de feudis. par. 6. prin. colum. 1. versi. quaero ergo. Fel. in c. cum nobis. colum. 3. de praescrip. 
 
Denique Papa Imperatores etiam ac Reges imperio, ditione, principatu abutentes, potest deponere & priuare, vt refert doctissimus Archi. Tarra. vbi supra, pagi. 398. in haec verba, ita inquit, notant Bar. Bal. Pau. de Cast. & communiter Doct. in d. l. fi. C. de legibus. Idem Pau. de Cast. in d. l. fi. ff. eodem ti. Bal. in l. rescrip. C. de precib. Impera. offeren. Ioan. de Imo. in c. dilectus, el primo. colum. 1. de praeben. Petr. de Monte in sua monarchia, in 4. q. in fine. Martinus Lauden. in trac. de principibus. in 10. & 111. notabili. Praepo. Alex. in c. si Papa. col. 5. 40. dist. Io. de Selua in d. tract. de beneficio, in 4. par. in 8. q. versi. 16. 17. & 18. & Andr. Alcia. in l. bona ciuitatis. ff. de ver. si. & in l. inter claras. C. de summa Tri. & fide catho. Card. Iacobatius in d. tract. de Concilio, lib. 4. arti. primo, pag. 130. Restaurus Castaldus in tra. de optimo Imperatore, in 81. quaest. & Petrus Albinianus in tractatu de pontificia potestate, fol. 25. 
 
Et [sect. 21] patet de Samuele, qui vt scribitur Regum primo, c. 16. Saulem Regem deposuit, & in locum illius Dauidem Regem constituit. 
 
Et [sect. 22] patet de Innocentio primo Pontifice, & post Petrum 40. in ordine, qui vt Baptista Fulgo. exemplorum lib. 6. de seueritate refert, Archadium Augustum & Eudoxam eius vxorem extra communem fidelium gregem fecit, eo quod Chrysostomo Patriarchatus sui honore depulso, Theophilum Alexandrinum Patriarcham suffecit. 
 
Et de Leone Primo & summo Pontifice, &[sect. 23] quadragesimo quinto post Petrum in ordine, qui (vt Matthae. Palmerius Florentinus in chronic. Eusebij tradit) Theodosium Imperatorem deposuit, qui sacerdos inde effectus reliquum suae vitae tempus priuata quiete peregit. 
 
Et [sect. 24] de Zacharia summo Pontifice, qui, vt habetur in c. alius. 15. quaest. 6. Ildebrandum Gallorum Regem, tam pro suis iniquitatibus, quam pro eo quod tantae potestati erat inutilis, a regno deposuit, & Pipinum Caroli Imperatoris patrem in eius locum substituit, omnesque Francigenas a iuramento fidelitatis absoluit. 
 
Et [sect. 25] de Gregorio Septimo, qui (vt idem Matth. Palmerius tradit, & Baptista Fulg. in d. lib. 6. retulit) Henricum Tertium imperio priuauit, post cuius priuationem Rodulphus Imperatoriam maiestatem per electionem obtinuit. 
 
[sect. 26] Et de Leone Trigesimo quinto Constantinopolitanorum Imperatore, qui, quia sanctorum imagines a templis abradi atque auferri iusserat, a Gregorio summo Pontifice Imperio simul & fidelium communione priuatus, maledictus interijt. 
 
[sect. 27] Sic & Constantinus Papa Philippum ab Imperio expulit, & Adrianus Desiderium, Longobardorum Regem, regno priuauit. 
 
[sect. 28] Sic etiam Innocentius Tertius Otthonem, Saxoniae Ducem ac Romanorum regem, deposuit, & Innocentius Quartus, vt habetur in c. ad Apostolicae, de re iudi. lib. 6. Federicum Imperatorem in Lugdunensi concilio ab imperio abdicauit, indignumque imperio fecit. 
 
[sect. 29] Sic Martinus Quartus Petrum, Aragonum regem, deposuit, & secundo genito regnum contulit. 
 
[sect. 30] Sic etiam Bonifacius Octauus, Lusitaniae Regi remisso ac negligenti (vt habetur in c. grandi, de supplen. negli. praela. lib. 6.) nobilem virum Bononiensem Comitem, illius fratrem collegam dedit. Et quod id facere possit Papa, tenet etiam Alphonsus Guerrer. in speculo principum. c. 31. nu. 17. vers. ideo Papa. referens quemadmodum summus Pontifex Imperium a Graecis ad Romanos transtulerit, per c. venerabiles, de elect. 
 
[sect. 31] Et vt Alexander VI. Pontifex max. Fernandum Regem Hispaniarum catholicum Imperium noui orbis transtulerit, hoc est concesserit. 
[sect. 32]
 
Idem refert Guer. in eod. tract. c. 16. 13. num. versi. sed Papa Adrianus. Sic Iulius Secundus Pontifex max. Ioannem, Regem Nauarrae, regno priuauit, illudque regi Catholico Ferdinando concessit. Stat ergo quod Princeps, qui principatu abutitur, ius principatus ipso facto amittit, vt multi disseruerunt quos supra retulimus & diximus, §. 26. num. 47. de succ. cre. Et, vt alij tradiderunt, ei possunt ciues obedientiam denegare, & potest per Imperatorem si eam recognoscit principatu remoueri, sin minus per Papam. 
 
Quinimo [sect. 33] si principatu intolerabiliter abuteretur, posset per ipsos ciues interfici, secundum sanctum Thomam. 2. senten. dist. 46. quaest. 2. art. 2. vt eum refert, & ita intelligit Tho. Gram. in add. fi. ad Matthae. Affli. decisi. Neapo. 265. in fine. quem doctrinam ipsemet S. Tho. repetit opusculo 20. de regimine prin. c. 6. cuius doctrinae aliquantulum aduersari videtur concilium Constan. sessione 15. & ab illa doctrina recedere videtur Fely. in c. cum nobis. colum. 3. de praescri. & Tho. Gram. vbi supra, & Augusti. de Anchona in tract. de potesta. eccle. quaesti. 54. arti. 3. & Prixiensis in reper. in verb. tyrannus. Quid dicendúm? & sane (si non longe fallor) verus sensus diui Thomae in duobus locis supra allegatis non is est, quem ipsi perceperunt, aut collegerunt. Vnde sunt duae species inspiciendae, prima quando loquimur in Principe illegitimo, qui per tyrannidem vi & armis aut dolis principatum adeptus est, & is a quouis ciuium interfici potest, Quia iure naturae vim vi repellere licet, vt l. vt vim. ff. de iust. & iure, vbi plene per omnes. Intellige dupliciter, Primum, quando incontinenti post ademptam tyrannidem interfectus fuisset, vt ibi. Deinde etiam si ex interuallo, quia eadem vis perdurare, & veluti in eodem vis statu perseuerare semper videtur, ita sentiunt diuus Thomas in locis supra citatis, & clarius doctissimus Dominicus de Soto de iust. & iure. lib. 5. quaest. 1. artic. 3. Altera species est, nempe, quando initio legitimus erat princeps, forte per ciuium electionem vel successionem, & tunc si quidem quempiam ciuium tyrannice aggrederetur, vt ipsum trucidaret, vel eius bona raperet, poterit ille ciuis eum occidere vim vi repellendo, cum ijs qualitatibus, de quibus per Gloss. & Doct. in d. l. vt vim, ita vult Dominicus, vbi supra ex sententia diui Thomae in locis supra allegatis, quod si is princeps in vnum tyrannidem attentabat, alius vel alij ciues non possunt eum occidere, praeter eum, qui vim patiebatur. quamuis ipsa Resp. possit armari ad resistendum, vel adire Imperatorem si erat superior, vel Papam, vt eos ciues tueretur, quod si nec id sufficeret, tunc Deus (inquiunt) est orandus. ita ex mente diui Thomae distinxit Dominicus, vbi supra, contendens hunc ad modum accipiendam esse sessionem & definitionem concilij supra relatam. Quae res alterius stat iudicio, eam enim ideo attigimus, ne D. Thomae sententia tam acerbe & rigorose intelligeretur, vt alij eam acceperunt, quando quidem non desinit eam interpretationem, de qua supra, recipere, quae lenior aliquantulum est. 
 
[sect. 34] Huiusmodi autem necem ideo fieri missam intellige, quia salus publica priuatae personae vtcunque egregiae praeferenda est, non aliter atque salus totius corporis saluti vnius membri, ita idem Sotus vbi supra, artic. 2. & artic. 3. auth. res quae. C. com. de lega. nec dubium est, quin stante principe tyranno salus vniuersorum ciuium periclitetur. vnde scriptum reliquit Claudianus de bel. Gildon. 
 
 Instat terribilis viuis, morientibus haeres, Virginibus raptor, thalamis obscoenus adulter. Nulla quies, oritur praeda cessante libido. Diuitibusque dies, & nox metuenda maritis. Quisquis vel locuples pulchra vel coniuge notus, Crimine pulsatur falso: si crimina desunt Accitus conuiua perit, mors nulla refugit [sect. 35] Artificem, varios succos, spumasque requirit Serpentum virides, & adhuc ignota nouercis 
 
 Gramina si quisquam vultu praesentia damnet Liberiúsve gemat, dapibus crudelis in ipsis Emicat ad nutum stricto mucrone minister. Fixus quisque toro tacita formidine libat Carnifices epulas, incertaque pocula pallens Haurit, & intentos capiti circunspicit enses. Splendit Tartareo furialis mensa paratu, Caede madens, atrox gladio, suspecta veneno. 
 
Et idem Claudian. de 4. Honorij Consul. 
 
 Qui terret, plus iste timet, sors ista tyrannis [sect. 36] Conuenit, inuideant claris, fortesque trucident, Muniti gladijs viuant, septique venenis Ancipites habeant arces, trepidique minentur. 
 
Denique [sect. 37] Plutarchus in Apoph. dum de Dionysio, Siculorum tyranno, meminisset, sic ait in lib. 6. 
 
Omnibus Dionysio tyranno exitium imprecantibus, vna foemina anus quotidie diluculo Deos comprecari solet, vt esset incolumis, sibique superstes. Accita a rege mulier rogata est, vnde tanta in Regem beneuolentia, quoniam, inquit, quum puella essem & grauem tyrannum haberemus, optabam mortem illius, eo interfecto deterior arcem occupauit, & huius exitium optabam. Nunc cum te habeamus superioribus etiam grauiorem, vereor ne si tu pereas, succedat etiam deterior te, eoque caput meum pro tua salute deuoueo. tam facetam audaciam Dionysius punire erubuit. 
 
Et Bassianus [sect. 38] praefectus suadebat Caracallo, vt ad mitigandam inuidiam fratricidij, fratrem Getam appellaret diuum, Sit, inquit, diuus, dum non sit viuus, & fratrem in diuos retulit. nescit pietatis iura regnandi cupiditas. ita scripsit Plutarchus in Apoph. in dictis Caracalli Romanorum Imperatoris, vbi etiam ita subdit: 
 
Antonini Caracalli nouerca, [sect. 39] quum esset pulcherrima, veluti per imprudentiam corpus magna ex parte nudauit, cumque dixisset Caracallus: Vellem si liceret, si libet, inquit, illa, licet, an nescis te Imperatorem esse, & leges dare, non accipere. ea mulieris vox Caracallum ad detestabile facinus pertraxit. 
 
Trigesimooctauo & idem Plutarchus lib. 6. Apoph. & Erasmus in add. ad eum referunt sequentia de Caio Caligula Romanorum Imperatore [sect. 40] Antoniae auiae pro sua authoritate momenti, vt quaedam secus ageret, Memento, ait, mihi omnia in omnes licere, talia portenta tum principum titulo pertulit mundus, quae non commemorarem, nisi vt ex his principibus prodigiosae feritatis horror incutiatur. merito ergo Cicero ait [sect. 41] sub praecepto illo, non occides, non comprehendi tyrannorum neces. nam lib. 3. Officiorum sic scripsit: Non se obstrinxit scelere si quis tyrannum occidit, quamuis familiarem. Idem Cic. Phil. 13. ait: Quem discordiae, quem caedes ciuium, quem bellum ciuile delectat, eum ex numero hominum eijciendum, ex finibus humanae naturae censeo exterminandum. Et idem scripsit, Nulla nobis cum tyrannis societas est, sed summa potius distractio: neque est contra naturam spoliare eum, quem honestum est necare. 5. Tuscul. sic scriptum reliquit. 
 
His tamen non obstantibus, non desunt qui velint homicidium fieri nefas esse, exceptis ijs dumtaxat casibus, qui lege diuina nominatim comprehensi reperiuntur, & ita tenuit Scotus per doctiss. Dominicum de Soto lib. 5. de iust. & iur. q. 1. art. 2. relatus in haec verba. 
 
At vero, inquit, hoc occurrere cuique potest argumentum, contra hanc assertionem prohibitio haec, non occides, est diuina eademque generalis, que cunctos mortales, nemine excepto, occidere vetat, nemini autem inferiorum facultas suppetit dispensandi in lege superioris: ergo nullo humano iure constitui potest vt homo quantumuis peccator occidatur, hoc argu. Scotus in 4. distinct. 15. q. 3. persuasus quatuor asseruit, Primum illud praeceptum esse generale, nam Exodi 20. absolute ponitur, & Matthaei 5. sub eadem forma refertur Non occides. Secundo ex hoc infert quod nullum nocentium hominem, priuata publicaúe authoritate interficere licet, nisi in casibus veteri lege exceptis, ideo neque vero lex humana vllum potest aliud crimen, morte vlcisci, illud probat eodem argumento. nam cum hoc sit praeceptum diuinum, nulli possunt homines supereo dispensare. Tertio infert non esse licitum, furem interficere diurnum: scilicet illum, qui latenter furatur. hoc probat: quia vt patet Exodi 21. vbi denarrantur crimina & scelera quae erant capite plectenda, casus iste connumeratur: quin vero capite statim 22. exprimitur vt nocturnus fur inflagranti delicto captus morte opprimatur: diurnus vero minime: & bullam, inquit, super hac exceptione nullam audiuimus. Quando demum infert, [sect. 42] quod neque inter Christianos adulteram interficere fas est, quoniam licet olim Leut. 20. id praecipiebatur, tamen Ioan. 8. Christus idem praeceptum reuocauit. vbi adulteram impunitam dimisit. quare secundum Scotum leges quae contrarium praecipiunt, non sunt iustae. hanc opinionem ipse Dominicus de Soto improbans, ita se tamen circa argumenta dissoluenda inuoluit, vt vix appareat quid sentiat, eaque non minus forte caeca quam antea erant reliquerit, quae tamen recipiunt tres solutiones (& si non fallor) satis superque dilucidas. Prima est, [sect. 43] quod legum quidem verbis non tam obligamur quam earum mente & sensu. l. non figura literarum. ff. de act. & oblig. vnde vt in regula iuris est, scire leges, est non earum verba tenere, sed vim ac potestatem, verba enim reperta sunt non quae impedirent sed quae indicarent nostram voluntatem. ita Ci. in Ora. pro Cecinna. facit. l. Labeo. ff. de supellect. leg. sicque transgredimur proprietatem verborum siue illa scripta sint, siue ore prolata, vt mentem sensumque loquentium sequamur. l. haeredes mei. §. cum ita. ff. ad Trebell. l. pater Seuerinam. §. conditionum verba. ff. de cond. & demon. l. ita stipulatus. in magna. ver. Sabinus. verbo, ex mente. & ibi notant Paulus Castren. & Ias. ff. de verb. oblig. l. quibus. §. dominus. & ibi notant Bart. Sozinus. ff. de cond. & dem. l. stipulatio ista. §. hi qui, & §. haec quoque. ff. de verb. obligatio. vbi notant ferre omnes Doct. [sect. 44] Sic ergo & in specie cie nostra qui priuata manu tyrannum principem interfecerit. vel authoritate publica tamquam princeps, aut magistratus malefactorem occiderit. quin contra praeceptum illud diuinum (non occides) fecerit, dubitari non oportet inspectis quidem praecepti verbis, quae sunt generalia. l. si is qui ducenta. §. vtrum. ff. de rebus dubi. l. quis cum totum. ff. de excep. rei iud. l. Maeuio, in pr. in verb. totus. ff. de leg. 2. l. si separatim. l. haec scriptura. ff. de cond. & dem. l. coniunctim. ff. de lega. 3. l. vnica. §. sin vero non omnes. C. de cadu. tollen. §. si eadem res. cum §. seq. Instit. de lega. 
 
Caeterum iste diuinorum illius praecepti verborum transgressor contra mentem tamen diuinam nihil egisse intelligitur. nam verosimillimum est, ipsummet Deum optimum maximum interrogatum, an talem hominem interficere liceret, responsurum esse vtique, nam viginti tria millia hominum neci tradita iussu ipsius propter peccata eorum, vt refert idem Dominicus, vbi supra, & habetur in libro Moysi. 
 
Nec [sect. 45] dubium est quin id a legislatore praeceptum iussumque videatur quod praetermisit si verosimile est quod interrogatus id vt fieret, responderet Glo. communiter ibi approbata (per l. cum auus. ff. de cond. & demonstra.) in l. tale pactum. § fin. ff. de pact. Ias. in auth. quas actiones. C. de sacr. ecclesi. Idem in l. de quibus. ff. de legibus, & in l. quamuis. C. de fidei com. ergo quod ille malefactor necetur lege diuina tam praeceptum fuisse intelligendum est, quam fuit ea lege vt homo innocuus non occideretur. Altera solutio est, quod nullum argumentum certius aut tutius est, quam a coniunctione duarum legum. l. Gallus. §. ille casus, ibi, quasi duobus capitibus legis commist. ff. de lib. & posth. sed ipse Deus optimus maximus Exodi 23. dixit, insontem & iustum non occides, ergo palam declarauit vt quod nuper eod. lib. c. 22. dixerat Non occides, intelligeretur de insontibus hominibus, non de nocentibus, quando quidem eadem lex diuina ita vlterius processerat se ipsam declarando. idque a Legislatoribus frequentissime fit, vt lib. 1. de succ. crea. §. 4. num. 4. cum pl. seq. fuse disseruimus. nec tutior aut iustior solutio inueniri posset. quamuis eam Dominicus, vbi supra (nullo iure vt nobis videtur) mordere studeat. Tertia solutio est, quod quando ius diuinum positiuum nihil denuo adijcit, sed id tantum, quod iure naturali indictum erat, tunc non tam ius nouum induxisse, quam antiquum ius naturale repetijsse, vel detegisse videtur, ita eleganter Dominicus, vbi supra: quod licet ipse non probet, probatur tamen per tex. elegantem in l. adeo. §. cum quis ex aliena. ff. de acqui. rerum dominio. l. haeredes palam. §. 1. ff. de haere. institu. l. illa institutio, eodem titu. l. si ita scripsero. ff. de cond. & dem. [sect. 46] Hinc vulgo dicitur, qui declarat, nihil denuo agit, vt dd. ll. ergo cum non occidere, praeceptum esset iuris naturalis (l. vt vim. ff. de iust. & iure. ibi, nam cum cognationem quandam inter nos natura constituerit, hominem homini insidiari nefas est, vbi per omnes Doctor.) & diuina lege repetitum tantum, non etiam denuo inductum fuisse constat, & consequenter vt iure naturae ad incolumitatem multorum & bonorum noxium interficere licebat. l. omnes. C. de ferijs, cum alijs supra allegat. ne, vt Paulus 1. ad Corinth. ait, modicum fermentum totam massam corrumperet (hoc est, vnus malus pluribus bonis noceret) ita & post illud ius diuinum positiuum iuris naturalis repetitiuum aut declaratiuum idem licebit, adde S. Thomam 1.[sect. 47] 2. q. c. arti. 8. Ergo dum Scotus supra relatus ait illud praeceptum (non occides) esse generale, quod negat Dominicus. Veritas est, generale esse, quo ad verba, & ita saluetur Scotus, sed minus generale quo ad mentem, & ita saluetur Dominicus. Item deinde dum Scotus nocentium hominum nullum occidere priuata aut publica authoritate licere, nisi in casibus veteri lege exceptis nominatim contendit, id quod Dominicus negat, magis est, vt liceat etiam in alijs, in quibus Deus Opt. Max. idem concessurum verosimillimum est, verosimile autem est id, non aduersaturum quoties ad bonorum tranquillitatem & incolumitatem noxium perire expediret, vt supra ostendimus. 
 
Tertio, dum Scotus contendit diurnum[sect. 48] furem occidi non licere, id quod Dominicus negare videtur, & humanae leges in prouinciarum plerisque, sane Scoti sententiam probo regulariter, nisi ille incorrigibilis esset, tunc. n. admitterem Dominici sententiam. Poena. n. debet commensurari delicto. l. sancimus. C. de poenis. Homo autem reliquis omnibus rebus caducis preciosior est. §. fin. Instit. de iure perso. l. filiusfamilias. §. secundum vulgarem. ff. de lega. 1. l. libertas. vbi in simili per Deci. & Cagno. ff. de reg. iur. homo enim cum caeteris omnibus rebus dominari natus sit, pro eis permutari, eísve comparari non licet, nec est par aut aequum. Quod sit natus reliquis rebus dominari, patet ex Psalmista: Omnia subiecisti sub pedibus eius. Vnde Ouid. lib. 1. Metam. sic cecinit: 
 
 Sanctius his animal mentisque capacius altae, 
 
 Deerat adhuc, & quod dominari in caetera posset, 
 
Natus homo est. Ergo leges contrarium iubentes sunt noxiae. 
 
Quod si is incorrigibilis esset, tunc iam non tam de solis rebus, quam de reliquorum quoque ciuium tranquillitate agi videretur, sicque Dominici sententia admitti posset, & hoc casu procederet, quod Cicero pro Milone scriptum reliquit: Insidiatori & latroni non potest afferri iniusta nex. 
 
Quartum quod firmat idem Scotus leges [sect. 49] iubentes adulteram occidi non esse iustas, idem probo, sed eget declaratione, quam scripsimus in tracta. de succ. crea. lib. 1. §. 10. num. 499. & §. 7. num. 22. Nec miremur eas leges durissimas latas fuisse, nam id descendit ex naturali hominum ingenio. Nemo enim, vt Poeta ait, sine crimine nascitur, quamuis alij in alia vitia sint procliuiores. Vnde Propert. lib. 2. elegiarum ad Herennium sic cecinit: 
 
 Vnicuique dedit vitium natura creato, Mi fortuna aliquid semper amare dedit. 
 
Sed tamen hac in re omnes homines iniqui iudices sunt, quia vnusquisque magistratus aut princeps cum leges poenales fert, vitia quibus ipse deditus est, leuiora existimat ac censet, quam ea, quibus alij homines vexantur, sicque illis de vitijs puniendis siue leges ferendae sint mitiores siue sententiae ferendae sint mitiores, profert sententias ac condemnationes, acerbiores laturus siue leges siue sententias si de vitijs, quibus alij homines notantur, ageretur. Vnde adolescens, vt Terent. ait, iniquitatem patris sui hac re denotans aiebat, Quam iniqui sunt patres in omnes adolescentes iudices. Et subiungit, Qui nos volunt ilico nasci senes. Et Horatius ait: 
 
 Cum tua peruideas oculis mala lippus inunctis, Cur in amicorum vitijs tam cernis acutum? 
 
Ergo non miremur si legislatorum alij acerbius quam par erat adulteria punientes leges tulerint, alij vero non ita, hinc est quod & si Romani poenas mortis huic rei definierint, alij tamen nullam omnino poenam definierunt, quasi rem inculpatam vel nulla poena & coerctione dignam, quales (teste Ioanne Boemo lib. de varijs gentium moribus) fuerunt Persae & aliae gentes, vt lib. 2. de succ. crea. §. 15. attigimus. Et quum tanta mentium discordia sit, ideo non facile ad leges nouas ferendas veteresue nouandas accedendum est, adeo vt Tucidides scriptum reliquerit, [sect. 50] Melius agi cum Republica quae malis moribus constanter vtitur, quam cum ea quae bonis, sed inconstanter, & cum in poenis mitior pars sit eligenda, vt in regula iuris, & leges acerbae poenales minime sint ferendae, sed tantum vel eatenus [sect. 51] vt peccati mensuram & fines non egrediantur, Iudice Horatio Satyra 3. lib. 1. 
 
 Adsit (inquit) Regula peccatis, quae poenas irroget aequas. 
 
Et Claudianus in Epig. satisfactionis: 
 
 Me dolor incautus, me lubrica duxerit aetas, Me timor impulerit, me deuius egerit ardor: Te tamen haud decuit paribus concurrere telis. 
 
Et Ouidius Epistola 5. 
 
 Leniter, ex merito quidquid patiere, ferendum est, Quae venit indigne, poena dolenda venit. 
 
Quum (inquam) [sect. 52] leges poenales peccati metam egredi non deberent, & poenales leges tam impie & intolerabiliter eam metam excedentes passim videamus, inde edocebimur, quam periculosum sit confidere alicui, aliquibusue facultatem legum nobis imponendarum praesertim poenalium. Quod periculum (ne dicam stultitia) inest in omni ditionis imperijúe concessione. [sect. 53] Nam iurisdictione & imperio plerunque vtimur initio, sed paulatim eo deinceps abuti non cunctamur. Isthinc iure legitur in sacra pagina, Maledictus homo qui confidit in homine. Et rursum illud, Omnis homo mendax. Pulchre Manilius lib. 2. Astron. canebat: 
 
 Cum fortuna fidem quaerat, vix inuenit vsquam. 
 
Et Vergilius lib. 4. Aeneidos: 
[sect. 54]
 
 Nusquam tuta fides. 
 
Et Ouidius lib. 1. Metamor. 
 
 Nusquam tuta fides, non hospes ab hospite tutus. 
 
Et Silius Italicus lib. 2. bell. pun. dum preces humani generis ad finem referret, ait: 
 
 Fer coelo auxilium, & fessis da surgere rebus. 
[sect. 55]
 
Et ibidem fingit fidei responsionem ad Herculem in hunc modum: 
 
 contra cui talia virgo: Cerno equidem, nec pro nihilo est mihi foedera rumpi, Statque dies ausis olim tam tristibus vltor. Sed me pollutas proper antem linquere terras, Sedibus his, tectisque Iouis succedere adegit Foecundum in fraudes hominum genus: impia liqui. 
 
Huc alludit faceta illa fabella Cuculi &[sect. 56] auicularum cui percontanti cur ipsam fugerent, quoniam (inquiunt) suspicamur te aliquando futurum accipitrem, hanc fabellam Plutarchus Apoph lib. 6. Dionysio Siculorum tyranno accommodat. 
 
Id [sect. 57] autem vitium hypocrisis peculiare est, qui principio mansuetudinem lenitatemque praeseferunt, mox acerbam rapinam immanemque crudelitatem exercent, falsa & mentita nomina, rebus accommodantes, nam cum vt in Prouerbio est proxima sint nonnulla vitia virtutibus, facile eis est componere fraudes honesta nomina suspectis improbisque rebus aptantes, de quibus sentiebat Ouidius lib. 11. Metamor. dum ait: 
 
 Nascitur Autolicus furtum ingeniosus ad omne, Qui facere assueuerat patriae non degener artis Candida de nigris, & de candendibus atra. 
 
Et Iuuenalis Satyra 3. 
 
 Maneant qui nigrum in candida vertunt. 
 
Et Seneca in Hippolyto: 
 
 O vita fallax abditos sensus geris 
 
 Animisque pulchram turbidis faciem induis. 
 
De his loquitur Cicero lib. 1. Offi. cuius meminit Hiero. Cagnolus in l. fraudis. ff. de regulis iuris dum ait, Aut vi, aut fraude fit iniuriae fraus quasi vulpeculae vis Leonis, vtrunque alienissimum ab homine est, sed fraus odio maiore digna. Totius autem iustitiae nulla pestis capitalior est quam eorum qui dum maxime fallunt id agunt, vt boni viri esse videantur. Quae omnia eo pertinent vt edoceamur hypocritarum morem declinare, qui leges paenales acerbissimas humano generi perniciosissimas peccatorumque metam longe cruenta & luctuosa immanitate excedentes edere solent: quo magis ipsi videantur sanctimoniae sectatores vitiorumque abstinentes ac inimici.