# 63

 Capvt lxiii. 
 
 Svmmarivm. -  1 Tempus longum inducit praesumptionem actorum, vt teneat sententia. -  2 Longum tempus legitimat executionem. -  3 Tempore ex longo praesumitur authoritas superioris. -  4 Solennitatis praesumptio inducitur ex longo tempore ad firmandam rei Ecclesiasticae alienationem. -  5 Instrumentum rite exemplatum praesumitur post longum tempus. -  6 Instrumentum minus solenne ex longa sui obseruantia fide dignum fit. -  7 Testamentum minus solenne an conualescat. -  8 Tempus pater veritatis. -  9 Populi vetus memoria pro veritate est. -  10 Probatio leuior sufficit in antiquis. -  11 Testamentum an vacillet vnius testis contradictione. -  12 Ecclesiae diu singulis annis solutum non perpetuatur, contra Doct. -  13 Verba enunciatiua probant post longum tempus. -  14 Tempus longum cum scientia & patientia inducit consensus authoritatis licentiae praesumptionem. 
 
TRigesimo qvarto [sect. 1] superioribus arridet, nam & si acta iudicij sint quid facti, tamen si appareat sententia, reliqua vero acta totius processus non appareant, adhuc tamen ex temporis diuturnitate interuenisse praesumuntur, & rite interuenisse, vt est vera communis opinio, quam tenent ita Innocentius & alij in cap. bonae, 1. per text. ibi, de electione, & in c. in praesentia. de renun. & in c. cum inter, de re iudic. Deci. consil. 36. exemplum instrumenti. Alex. consil. 17. viso instrumento. col. penult. lib. 4. Idem Alexand. consil. 30. ponderatis. colum. 3. lib. 5. Corne. consi. 304. rem arduam. lib. 3. colum. 2. per Andream Tiraq. de praescript. §. 1. Gloss. 4. versic. 32. 
 
Trigesimoquinto [sect. 2] his quoque concinit, nam & si sententiae executio sit meri facti, tamen ex temporis diuturnitate rite & cum interuentu omnium solennium, quae in facto consistunt, facta praesumitur. Ita Petr. Anchar. consil. 39. visa petitione. Deci. consil. 385. iuridicam esse, colum. 1. Andr. Tiraquel. vbi supra, versic. 33. & Philipp. Deci. consil. 419: viso. colum. 1. 
 
Trigesimosexto [sect. 3] superioribus consonat, nam & si authoritas superioris sit quid facti, tamen si reperitur instrumentum de alienatione rei Ecclesiasticae, in quo nulla sit mentio de authoritate superioris, tamen post longum tempus ea praesumitur. Ita Petr. Anchar. consil. 136. ex consilijs excellentium. Angel. in l. quod nolit. §. 1. ff. de aedili. edict. Barb. in l. sciendum. colum. 16. ff. de verborum obliga. Andreas Tiraq. vbi supra. versic. 35. Felin. in c. Alb. de testib. plene per Fernandum Loazes, qui alios allegat in consil. pro Marchione de Velez, pagi. ,,,, 
 
Trigesimoseptimo [sect. 4] huc quoque adspirare videtur, nam & si solennia, quae in alienatione rei ecclesiasticae interuenire debent, sint quid facti, tamen licet de eorum solennium vel aliquorum interuentu, in instrumento mentio facta non sit, adhuc tamen ex diuturnitate temporis interuentus eorum praesumitur. Ita Anton. Butr. in c. cura, de iure patronatus. colum. 2. Franc. Aret. consil. 36. casus talis est. col. 2. Andre. Tiraq. vbi supra, versicul. 36. Fernandus Loazes, qui quamplures allegat, vbi supra, pag. 51. Felin. in c. sicut. colum. 19. de re iudic. Philipp. Decius in l. 1. col. 4. C. qui admitti. & d. consi. 36. exemplum. colum. penul. & consil. 152. in causa. col. 2. Alex. consil. 79. circa primum, lib. 1. 
 
Trigesimo octauo [sect. 5] aliorsum non respicit, quod & si producatur instrumentum sumptum ab originali, nec appareat de citatione partis, post longum tamen tempus ea praesumitur, vtcunque facti sit. Ita tenent Raphael Cuma. consil. 167. visis instrumentis. colum. 2. Florianus in l. 2. ff. de fide instrumen. Alexan. consil. 101. super primo dubio. colum. 3. lib. 7. Francis. Areti. consil. 37. colum. penultim. Corne. consil. 304. rem arduam. colum. 2. lib. 3. Philipp. Deci. consil. 36. colum. 1. Ias. in authent. si quis in aliquo documento. colum. 4. C. de eden. Idem Ias. in l. 2. colum. 2. C. de testam. Andre. Tiraquel. ex cuius allegatis apparet, hanc esse communem opinionem tract. praescript. §. 1. Gloss. 4. vers. 37. non paucis tamen repugnantibus, vt ibi per eum. 
 
Trigesimonono his & illud consequens est. nam & si consensus, vt constat, sit res facti, tamen si monacha reperitur migrasse de vno monasterio ad aliud, in posterioreque diu commorasse, praesumitur id factum de voluntate prioris monasterij, sicque posteriori acquiret, non etiam priori. ita Barthol. Sozinus consil. 83. placet mihi, in princip. & in alijs consilijs relatis per Andream Tiraq. qui idem sequitur, vbi supra. vers. 41. 
 
Quadragesimo [sect. 6] ratio istorum omnium stat in vi & potestate temporis, quae tanta est vt instrumentum, quod vndequaque solenne non erat, si tamen diu quae in eo continebantur obseruata fuerunt, habetur perinde ac si vndequaque solenne foret, pleneque probat, quasi illa solennitas defectus tempore suppleatur. Ita egregie Bart. inter consi. Baldi consil. 400. super primo puncto. colum. 2. lib. 4. Felin. in cap. sicut. colum. 18. de re iudic. Andreas Tiraquell. vbi supra, versic. 24. [sect. 7] Vnde cum plura quam quadraginta requisita ad testamenti firmitatem desiderentur, vt plenissime disseruimus lib. secundo de succ. crea. per totum, quae omnia requisita vix vnquam satis ex integro obseruata inuenies. dicebam, quod si ex testamento, quod non satis ex integro habuit solennium obseruationem (dummodo principaliora non deessent) coepi haereditatem possidere, longoque tempore eum tenui, cum haeredes legitimi testatoris huius rei ignari non essent, per hoc videretur testamentum integras vires sumere, in posterumque tutus essem, quod dic vt proxime repetam. 
 
Quadragesimoprimo [sect. 8] est & alia ratio superioris quasi contigua, quod tempus dicitur esse pater veritatis, vt plene disserit Andre. Tiraq. vbi supra cap. 25. 
 
Quadragesimosecundo [sect. 9] est & alia ratio proxima superiori, quod longa populi memoria pro veritate est. Ita Bald. consil. 84. res prohibitae, lib. 1. Tiraquell. vbi supra, versi. 26. qui refert Ouidium sic modulantem Metamor. lib. 1. 
 
 Quis hoc credat nisi sit pro teste vetustas. 
 
Et vox populi vox Dei est, dixi supra cap. 11. num. 34. 
 
Quadragesimotertio [sect. 10] est & alia ratio, nam generale est, vt ex temporis diuturnitate leuior probatio sufficiat, vt per Bart. in l. si quidem. C. solut. matrim. & in l. de minore. §. tormenta. quaest. 2. de quaestio. Idem Bartol. in l. continuus. §. cum ita. ff. de verborum obligation. Ioann. Imolen. in capitulo, cum causam. colum. 1. de probation. Andre. Tiraquel. vbi supra, versicu. 29. per rationem, quam signauimus supra ad princip. huius capitis, nempe, quia tempus rerum obliuionem inducit, sic etsi [sect. 11] testamentum sole at vacillare contradictione vnius testis testamentarij, tamen fallit, postquam quis sciente, & patiente haerede legitimo longo tempore possedit haereditatem, secundum eundem ibi, versi. 38. post Fulgosium, quem allegat consilio 79. columna tertia. 
 
Quadragesimoquarto [sect. 12] tantaque est vis temporis, vt si per decennium quis libere, ecclesiae, vel piae causae, quid soluerit, ex hoc inducta censetur consuetudo, vt in posterum tantundem soluere teneatur, secundum eundem Andream Tiraquellum, vbi supra, versicu. 42. per capit. veniens. 1. de testibus, vbi idem tenet Panormitan. nota. 3. & Felinus not. 4. Panormitanus & Felinus in capitu. ad Apostolicam, de simonia. Panormitan. consil. 6. colum. 3. lib. 2. quae conclusio vera non est, si non allegetur vel probetur idoneus tit. iuxta l. cum de in rem. ff. de vsur. cum ibi not. per Barto. & Florian. & per l. obligationum fere. §. placet. ff. de actio. & obligation. tempus enim sui natura nihil generat, sed potius omnia consumit. §. placet, iuncta l. sicut. l. omnes. C. de praescription. triginta annorum, in princip. Institut. de perpe. & temp. actio. & d. cap. veniens. nihil probat, & Ecclesia ab huiusmodi tyrannide abstinentior esse debet quam reliqui, capitu. primo. §. primo. de alienation. feud. in princip. in auth. de monachis. Andreas Tiraquell. de priuileg. piae ca. priui. 100. 
 
Quadragesimoquinto [sect. 13] & tanta est vis temporis, vt verba enunciatiua, quae regulariter non probant post temporis diuturnitatem, cum alijs adminiculis probationem inducant, vt videtur voluisse Bald. Albericus, Salicetus, Paulus Castrens. in l. cum quis. C. de iure. deliber. & ibi Alexand. & Ias. Panormit. consilio 54. casus talis est. colum. 2. lib. primo. Andreas Tiraquell. vbi supra. versicu. 28. Florianus in l. in finalibus. ff. finium regundorum. Decius consil. 13. an appellatione, & alij multi per eum ibi relat. 
 
Quadragesimosexto, isthaec omnia augentur, nam & si iuris sui remissio vel abiectio nun quam praesumatur, fallit tamen ex tempore etiam vnius interdum anni. §. fin. Instit. de iniur. 
 
Quadragesimoseptimo, facit egregius tex. in l. si ego. §. primo. ff. de publiciana in rem action. ibi, per traditionem forte, aut per patientiam, vbi longi temporis scientia, & patientia tantum operantur, quantum alienatio & traditio, & tamen traditio constat esse quid facti etiam extrinseci. 
 
Quadragesimooctauo facit l. alienationis verbum. ff. de verborum significat. ibi, vix est enim, vt non videatur alienare, &c. vbi qui ab alio diu rem suam possideri patitur, vix est, vt non videatur titulum possidenti praebere, hoc est, eam concedere. l. si quod ibi, quasi volente & concedente domina. ff. pro dereli. 
 
Item facit l. si quis diutino, in princip. ff. si serui. vendi. quae in scientia & patientia domini nititur, nec desiderat alium titulum, vt seruitutis praescriptio contingat, quasi ipsa scientia & patientia inducant titulum, hoc est, concessionem illius seruitutis, & ista quatuor iura posterius allegata probant conclusionem nostram a fortiori, nam multo minus est ex diuturna possessione praesumere titulum allegatum, quam eum inducere, hoc est, inducere concessionem, etenim quando tituli praesumptio duntaxat inducitur, admittitur allegatio in contrarium, at non sic quando ex solo tempore ipsemet titulus inducitur, sicque hoc longe grauioris praeiudicij est, quam illud. 
 
Quadragesimonono [sect. 14] si cum scientia, & patientia, diuturnitas temporis fluxerit, talis diuturna scientia atque patientia, idem, quod expressus consensus, authoritas, seu licentia operatur, etiam in casibus, in quibus a lege vel statuto Principis, Episcopi, capitul. parentum, vel propinquorum, seu alterius consensus, seu authoritas, vel licentia, ad aliquem actum expediendum requiritur, vt probat textus in dicta l. secunda. C. de his, qui sponte publica munera subeunt, libro decimo. & in l. ne in arbitris. C. de arbitris. & in dicta l. si filius, vbi hoc notant Baldus & Doctores. C. de petitione haereditat. & in l. penultim. C. communi diuidundo. & in l. final. C. arbitrium tutelae, & in l. quidam. ff. de euictio. & in dicta l. secunda. §. voluntate, vbi hoc notant communiter Docto. praecipue Alexan. qui hanc dixit esse communem opinionem. ff. solut. matrim. & in d. l. qui in aliena, in princip. ff. de acq. haer. & in l. si quis forte. §. caeterum. ff. de poenis, & in cap. 1. §. praeterea, vbi hoc notant do. Afflictus, & alij, in 2. colum. 3. titu. quibus modis feudum amittatur. & in cap. 1. §. fin. vbi hoc etiam notat Gloss. si de inuestitu. feudi inter dominum & vasallum lis oriatur, & in d. cap. ea nascitur, de his, quae fiunt a praelato sine consensu capituli, & in c. peruenit, & ibi Gloss. de emptione & vend. & in cap. peruenit, de censibus, & cap. accedentibus, & in cap. finali, de priuil. & notant Doctores in l. si certis annis. C. de pactis, &. in l. prima. C. qui admitti. Gloss. Barto. & Doctores in l. cum de in rem verso. ff. de vsucapion. & in l. prima. §. finali. ff. de aqua pluuia. arcenda. Idem Barto. in disputatione sua, incip. mulier habens amplum patrimonium, & in l. quae potis. & ibi latissime Alexand. & Iason, qui hanc dixerunt magis communem esse opinionem. ff. soluto matrimonio. Hostien. & Ioannes Andreae in capitul. illud, de praescription. Panormitan. & Doctores in capitulo, caeterum, & ibi. Philippus Decius post alios in quarta colum. de iudicijs. Oldra. in consilio 183. incip. factum tale est, vacante Ecclesia, in 4. colum. Bald. in libro statutorum, in verbo, filios. Cardinal. in capit. requisisti, de testament. Alexand. in consil. 78. colum. 3. volum. 1. & in consilio 8. volum tertio. & in consil. 111. incip. viso & diligenter considerato. colum. penult. volum. 4. & in consilio 133. incip. clementissimi. colum. 5. eodem volum. & in consil. 39. incip. ponderatis his, colum. 1. & 2. volum. 5. Francisc. de Aret. in consil. 36. casus talis est. Aym. Crauet. consil. 148. nobilis Antonia. colum. final. Hierony. Gratus resp. 9. facti speciem, & in resp. 94. in causa excellentissimi. colum. final. Stephan. Bertrand. consil. 1. lib. 1. colum. 10. Ludou. Gozad. consil. 73. circa dubia. colum. 4. Carolus Ruinus consil. 69. circa processum. colum. 4. lib. 1. Fernandus Loazes Archiepisc. Tarra. consil. pro Marchione de Velez, pag. 260. Ias. cons. 56. circa primum, lib. primo. Idem Ias. consil. 25. quaestio vertitur. lib. tertio, & consilio 89. ad consultationem. colum. fin. lib. 1. Vnde plane colligitur (id quod hi omnes taciti tenere videntur) quod si fundum tuum te sciente & patiente longo tempore possedi, eum praescripsisse videbor, etiam si tituli aliunde; ne adsit interuentus, neque probatio, neque etiam allegatio, sed sola illa tacita concessio, quae post longum tempus colligitur, id quod probat text. in l. alienationis verbum, ibi vix est enim, vt non videatur alienare. ff. de verborum significat. Ad idem l. si ego. §. 1. ibi. per traditionem, aut per patientiam forte. ff. de pub. in rem act. vbi quod attinet ad concessionem tantum operatur patientia quantum traditio. iuncto §. per traditionem. Institu. de rerum diuis. Ad idem §. fin. Instit. de iniur. vbi per taciturnitatem vnius anni actio iniuriarum remissio videtur. Ad idem dictum capit. illud. de praesumpt. Ad idem l. si quid diuturno, in princ. ff. si ser. ven. Ad idem Gloss. communiter approbatam in l. penult. C. com. diuid. vbi diuisio praesumitur ex longi temporis scientia, & patientia. Haec conclusio varie intelligitur, Primum cum agitur de dominio plenario praescribendo, vt dict. l. alienationes, Deinde cum agitur de praescribendo vsufructu, idque facilius: argum. dict. l. Tertio cum agitur de praescribenda seruitute: arg. d. l. & in spem, per d. l. si quis diuturno. Quarto cum agitur de praescribenda actione personali liberatorie seu ad liberationem debitoris, & ita procedit text. in l. sicut, & in l. omnes, & l. cum notissimi. C. de praescript. triginta annorum, & text. in l. 1. C. si aduersus creditorem. Postremo etiam si agatur de praescribenda actione personali ad nouam obligationem acquirendam, vt in terminis l. cum de in rem verso. ff. de vsuris. Quae omnia obtinent, quando is, contra quem praescribi contentio est, rem suam iúsve suum possideri sciebat, & patiebatur, nam si ignorabat non aliter longi temporis praescriptio procedet, quam si titulus interueniat & allegetur, & probetur. l. nullo. C. de rei vend. & dicam plenius in cap. sequen. itaque data scientia & patientia domini non est necessarius titulus aliunde proueniens ad possessionem praescribentis iustificandam, nam satis superque iustificatur per solam domini scientiam & patientiam. Verum domino ignorante, tunc demum titulus aliunde requiritur ad iustificandam talem possessionem, vt ei sic iustificatae legale vsucapionis lucrum merito possit accedere, facit text. egregius in l. si id quod pro derelicto ibi, quasi volente, & concedente domina, vbi ad iustificandam possessionem sufficit, quo ad praescribendum voluntas domini, nec alius tit. exigitur, iunge dicta infra cap. seq. num. 3. cum seq.