# 52 Capvt lii. Svmmarivm. -  1 Praescriptio an sit contra aequitatem naturalem, ardua quaestio. -  2 Meum mihi inuito vt iniquum est adimi, ita aequum me volente. -  3 Praescribi qui rem suam patitur; eam concedere videtur. -  4 Animus hominis solis indicijs colligitur. -  5 Verborum ministerium. -  6 Facti appellatione, & non factum venit. -  7 Poenis sponte subijcimur. -  8 Prodigere nostra possumus. -  9 Praescriptionum leges nos ex nostro consensu ligant; sicque naturaliter & veluti ex contractu. -  10 Lex est vt contractus. -  11 Incertus euentus remouet laesionem interpretatiue. -  12 Lites breuiari expedit reipublicae & principaliter. -  13 Locupletari aliena iactura nisi sit iniuriosa iniquum non est cum Cag. contra Decium. -  14 Praescriptiones etiam contra ignorantes non sunt iniquae, contra communem. -  15 Praescriptio sapit naturam pacti etiam contra ignorantes, contra Gloss. Bal. Fulg. & Barb. -  16 Praescriptio an sponte patientis accidere dicatur, ardua quaestio. -  17 Poenae vt consensum dedisse videamur. -  18 Ius accrescendi est lucrum simile praescriptionis lucro. -  19 Contrahentium tum amittens, quam lucrans consentire dicuntur. -  20 Praescriptionem repellere non potest arbiter assumptus, vt secundum aequitatem iudicet, ardua quaestio. -  21 Intellectus auth. vt eccle. Rom. habeat. QVo ad quintum, nempe [sect. 1] vtrum praescriptio sit contra ius, vel saltem contra aequitatem naturalem, non leuis controuersia est. nam partem affirmatiuam vt contra aequitatem naturalem esse Videatur, affirmat esse communem opinionem Iurisperitorum. Ioannes Andreae de regu. iur. capitu. possessor, post princip. versicul. ex quibus omnibus. Sed Hieronymus Cagn. in leg. iure naturae. numero 4. ff. de regulis iur. ait, communem esse sententiam, vt non dicatur contra ius, aut aequitatem naturalem, sed praeter ius, & aequitatem naturalem: priorem tamen partem affirmatiuam tenent Ang. & Alexan. qui alios allegat in leg. possessio quoque. §. & si possessio. ff. de acquir. possessio. pro qua etiam parte arguit Bald. in l. fin. in repet. colum. 5. C. de longi tempo. praescrip. Partem tamen negatiuam, vt non sit contra naturalem aequitatem, tenent Ioan. Andr. post Gerardum de Senis, quem ipse allegat, & Pet. Anchara. & Philipp. Franc. in dict. capit. possesso. vbi etiam nouissimi, & in hac sententia videtur residere Franciscus Balb. de praescrip. par. 1. q. 5. qua de re plene per Fely. & Philippum Decium in rubr. de praescript. & per Doctores post Gloss. ibi in cap. ius naturale. 1. distincti. quamuis ea Gloss. teneat partem affirmatiuam per Ias. in l. placuit. C. de iudic. per eundem Iaso. post alios in l. nam hoc natura. ff. de condi. indebi. per Bart. & Claudium & alios in l. ex hoc iur. ff. de iust. & iu. & quod sit contra aequitatem naturalem firmat Bald. in l. ancillae. colu. 2. C. de furt. & Azo in summa. C. pro empto. colum. 1. in pr. Quid dicendum [sect. 2] & sane ipsa veritas est non esse contra ius aut aequitatem naturalem, quinimmo omni iuri & aequitati arridet, tantum abest vt aduersari videatur. nam quamuis iure naturae iniquum sit alterum alterius iactura & iniuria locupletem fieri. l. iure naturae. supra allega. l. nam hoc. ff. de condit. in debit. cap. locupletari. de regu. iuris. lib. 6. & iuris praeceptum sit, Alterum non laedere. l. iustitia. 2. resp. ff. de iustit. & iure. §. iuris praecepta. Inst. eodem titulo. & iuris diuini & naturalis praeceptum est, vt Quod tibi non vis, alteri non facias, vt per Cagnolum, vbi supra, ad finem. Tamen haec omnia moderantur, & cessant ex voluntate & concessione ipsius domini: quia tunc ex diuerso nihil tam naturali aequitati conuenit, quam voluntatem domini rem suam in alium transferre volentis ratam esse, ita ait tex. in §. per traditionem. Inst. de rerum diuisione. l. nemo. ff. de pactis. l. prima de sacro. ecclesi. l. traditio. ff. de acquirend. rerum dominio. l. traditionibus. C. de pactis: nec refert ea voluntas expressa, an tantum tacita sit l. certum. ff. si certum petatur. l. cum ex filio, vbi multa per Iaso. in principio. ff. de vulga. l. prima, vbi per Iason. C. qui admitti gloss. not. vbi per omnes in l. 2. §. sed quia veremur. C. de iur. calum. [sect. 3] Nec dubium est quin ex legis interpretatione qui rem suam per tempus a lege definitum ab alio possideri patitur, is alienasse eam videatur vel pro derelicto eam habendo, vel eam possessori concedendo. l. alienationis verbum. ff. de verb. significatio. ibi, vix est enim vt non videatur alienare, &c. iuncta l. prima & 2. ff. pro derelict. Nec ad rem pertinet [sect. 4] quod forte domini animus diuersus fuit. nam & similiter qui expressis verbis se rem suam mihi concedere ait, forte diuersum animum habuit, argumentum l. diuus. ff. de milita. testamento. §. plane. Institutione eodem titu. l. an inutilis. ff. de accepti latio. l. non solum. ff. de acti. & obligation. l. non figura, eodem titul. leg. haeredes mei. §. cum ita. ff. ad Treb. voluntas enim hominis soli Deo certa esse potest, & praeterea nemini. [sect. 5] Nam & ipsa verba indicia tantum non etiam certitudo sunt nostrae voluntatis. l. Labeo. ff. de supel. lega. id quod eleganter Cicero definiuit in oratione pro Cecinna, Verba, inquit, reperta sunt quae indicarent, non quae impedirent nostram voluntatem, propter verbum Indicarent, vnde nec etiam scriptura intelligitur nostram voluntatem certo declarare, sed tantum indicare, verosimiliter d. l. non figura. vnde eleganter idem Cicero, vbi supra, ait, Scriptum sequi, calumniatoris est, boni vero iudicis, voluntatem scriptoris defendere. Cum ergo qui rem suam praescribi patitur, eius alienationi consentire videatur, succedit regula, Quod damnum quod quis sua culpa patitur, sibi & non alij debet imputare. c. damnum, de regulis iuris lib. 6. Nec dubium est, quin id quod nostrum est, licet sine facto nostro a nobis auelli nequeat. l. id quod nostrum. ff. de regulis iuris. tamen appellatione facti etiam non[sect. 6] factum continetur, secundum Philippum Decium ibi per §. si vxor. Inst. de nupti. ibi, melius facerent si se abstinerent. l. in facto. ff. de conditition. & demon. facit l. cum de in rem verso. ff. de vsuris, & quae plene habentur per Gloss.& omnes in l. si certis annis. C. de pactis. l. si quis diuturno. ff. si ser. vendi. ergo ex facto ipsius dominium rei suae abs se recessit interpretatiue. Id quod sufficit: quia, vtiam ostendimus, humana cognitio, quo ad hominum voluntates, secundum interpretationem tantum, non secundum certam scientiam procedit. Quinimmo (quod plus est) etiam is qui[sect. 7] dereliquit rerum suarum amissioni & poenae consentire videtur, vt ff. de iure fisci. leg. Imperatores, ibi. te huic poenae subdidisti. leg. finali. C. ad legem Iuliam maiest. ibi, quodammodo sua mente punitur, tradit Angelus in §. furtorum. Institutione de obligatione ex malefici. Iason in l. prima. §. sublata tam in prima quam in secunda lectura. ff. ad Trebell. an Florianus in leg. inde Neratius. §. finali. ff. ad legem Aquiliam, dixi plene de success. crea. lib. primo. §. 10. ad finem. num. 665. Fit enim ea legis interpretatio, vt is praesumatur maluisse rerum suarum dominio carere, quam a maleficio abstinere, vt dictis legibus, quanto ergo iustius in specie nostra interpretatur lex, vt qui rem suam per tantum tempus patitur ab alio possideri, maluerit aut maluisse videatur rei suae dominio carere quam eam accipere, sine eo quod liberalitatem in possessorem exercere velit, iuxta titulos ff. C. & Institutione, & in decret. de dona. siue quod eam rem pro derel. habere voluerit, id quod licet, vt leg. prima. & 2. ff. pro dereli. [sect. 8] cum & res nostras possimus prodigere aut eis abuti. l. sed & si leg. §. consuluit. ff. de pet. haered. ibi, dum re sua se abuti putant. l. 1. §. & magis, in verbo prodigit. ff. si quid in fraudem patro. leg. quia autem. §. 1. & etiam in princip. ff. quae in fraudem creditorum. in re enim sua quilibet est moderator & arbiter etiam abutendo, vt dictis legibus. & leg. in re mandata. C. mand. l. non vsque. ff. si a parente quis fuer. man. Denique & si omnia superiora cessarent [sect. 9] tamen eo ipso quod a prin. vel a republica lex generalis de praescriptionibus disponens lata fuit, non dubium est quin ea lex obliget ex suo consensu omnes ciues, non secus quam ex contractu quodam obligarentur, [sect. 10] quia lex nihil aliud est quam quaedam sponsio, hoc est firmissima promissio & contractus factus a ciuibus inter se. leg. prima. in verbo, communis reipublicae sponsio. ff. de legibus. dixi plene de succ. progressu libro primo. in praefa. ad princip. & supra libro primo. capi. 28. numero 11. ergo vt qui sub conditione, si nauis venerit, vel sub alia quauis promisit adueniente conditione, manet ex praeambulo consensu suo obligatus. §. ex conditionali. Institut. de verborum obligatio. ita & cum lex de praescriptionibus lata & rogata fuit (rogatur enim lex, cum ipsa fit, vt in §. lex. Institu. de iure natu. c. lex. prima dist. omnes ciues ei consensum praebere dicuntur, velleque vnumquenque rem suam iusúe suum amittere sub hac conditione, & futuro euentu, si ea res idúe ius ab alio per tempus a lege definitum possideri legitime contigerit, nam & ex diuerso ipse quoque lucrifaciet, si rem iúsve alienum per tale legitimum tempus a se possideri contigerit, sicque omnes sunt in parispe, & causa, vel lucri faciendi, vel amittendi, id quod est secundum ius naturale, secundum naturam. ff. de regulis iuris. §. his ita. C. caduc. tollen. [sect. 11] Et propter istum futurum euentum nullus intelligitur laedi. leg. fideicommisso. C. de transaction. l. si pater puellae. C. de in officio. testamen. l. 1. verb. non iniquis rationibus. C. de pact. l. si iactum retis, de action. emp. Vides ergo ius praescriptionum non solum iuribus naturae minime aduersari, sed potius iuri naturae omnino adhaerere, vt interim omittam omnes non minus iustas, quam publice, & priuatim vtilissimas causas, quibus praescriptiones fuerunt inductae, quas supra in tertio quaesito enarrauimus. Quibus, [sect. 12] dum diximus esse ob lites vitandas, adde, in litibus vel vitandis, vel minuendis verti publicam vtilitatem etiam principaliter, adeo vt etiam ex consensu partium praescriptiones non impediantur, nec etiam ex dispositione testatoris, vt plenissime enarrauimus de successio. creat. lib. 1. §. 10. num. 14. cum plurib. sequentib. & §. 7. numero 40. cum seq. quibus in locis apparet has esse communes opiniones. In summa postquam quis rem alienam, iusúe alienum praescripsit tacita ex domini voluntate, & concessione, si dominus ille admitteretur ad rem suam, nónne id esset iniquum & contra naturalem aequitatem, & iustitiam, de qua in leg. prima. ff. de pact. §. per traditionem. Institut. de rerum diuision. dum ait, nihil tam naturali aequitati conuenire, quam voluntatem domini rem suam in alium transferre volentis ratam esse, voluit ille semel, nec naturalis iustitia, aut aequitas permittit poenitere, aut variare, vt dd. iuribus, & cap. primo, de pact. Ergo praescriptiones tam longe absunt ab iniquitate, quod potius naturali aequitati omnino adhaerere, & accedere, adscribique videntur. Amplia vt haec omnia procedant non solum quando sciente, & patiente domino praescriptio contingeret, sed etiam si ex ignaro, iuxta leg. fin. C. de longi temporis praescrip. Nam adhuc ipsa iustitia, & aequitas naturalis dictat, vt ille, cuius res praescripta est, conqueri non possit, quando quidem ipse quoque erat, & hodie est in pari causa, & spe lucrifaciendi. nam iuri tam naturae, quam positiuo approbatum est, emi posse iactum retis, & nautica pericula, & reliqua quae dubiorum euentuum occasione admittuntur, vt tradunt omnes doctores per multa similia in leg. prima. C. de pact. & in l. de fideicommisso. per tex. ibi. C. de transaction. & nos multis ornamus in secundo tomo harum controuersiarum, qui inscribitur controuersiarum frequentium libro tertio. capitul. 68. per totum. Limita vt non procedat quando possessor rei alienae haberet malam fidem, vel debitor haberet malam fidem, tunc enim praescriptio esset contra naturalem aequitatem, secundum communem opinionem, vt testatur Bald. de praescript. part. prima. quaestio. 5. quae limitatio parum (iudice me) apta est, quia tunc neque iure ciuili neque iure canonico procedit praescriptio, vt infra fuse agemus, & diximus de successio. creation. §. vigesimoprim. num. 179. lib. 3. Ex [sect. 13] superioribus apparet, veram esse opinionem Cagnoli in d. l. iure naturae. ff. de regul. iuris, asserentis, eam legem dicentem iure naturae iniquum esse, alterum alterius iactura, & iniuria locupletari, proprie locutam fuisse dum copulate loquitur, quasi sola iactura si desit iniuria iniquitatem illam non inducere, vt patet in omnibus titulis ff. & C. Instit. & in decre. de donation. & patet ex omnibus supra dictis, & ex multis quae edocebimur infra c. 72. quamuis Philippus Decius in d. l. iure naturae, contendat, & minus recte (iudice me) iniquitatem esse eo ipso, quod alter alterius iactura etiam iniuria cessante locupletetur, motus per l. nam hoc natura. ff. de cond. indeb. & per l. cum pupillus. ff. de cond. & demon. Sed ea iura parum absunt, quia per d. l. iu. natura. declarantur iuxta l. Gallus. & quae ibi late per doct. habentur. §. ille casus, ibi, qua si duobus capitibus legis commistis. ff. de lib. & posth. Apparet [sect. 14] etiam non sat tutam, aut non sat generalem esse responsionem Gloss. in l. nam hoc natura, supra alleg. & Gloss. in l. prima. ff. de vsucapio. cum quibus transeunt Docto. vtrobique. & Balbus de praescriptionibus part. 1. quaestion. quinta. aiunt enim quod praescriptiones ideo inique non sunt, licet praescribens cum aliena iactura locupletetur, quia sua culpa id accidit, qui passus est rem suam ab alio tamdiu detineri, id quod suspectum est, quia inde sequeretur aliud fore, si rem suam detineri ignorasset, quod patet falsum esse, vt supra ostendimus, sic intelligentes, dict. l. fin. C. de longi tempo. praescriptio. Apparet [sect. 15] etiam eadem ratione parum tutam esse opinionem Glo. quam sequitur Bal. ibi. colum. 7. & C. de seruis fugitiuis, & Balb. vbi supra, & Speculator de feudis. §. quoniam. versicul. quaeritur tamen contra. & Gloss. in l. prima. ff. famil. erciscund. aiunt enim quod praescriptio sapit naturam pacti contra eum cuius res praescribitur eo, quod rem suam pati consensit, argumen. l. semper qui non prohibet. ff. de regulis iuris. l. qui patitur. ff. manda. quod suspectum ideo est, quod sic cessaret praescriptio, & illud tacitum pactum quando domino ignorante res praescripta esset, quod est falsum. Longe ergo rectius dixissent, sapere naturam pacti generalis, quod inter conciues initum videtur, quo tempore lex lata fuit, quodque extendit sese etiam ad ignorantes, & procedit etiam quo ad eos qui tempore illius legis latae nondum nati erant, quia populus idem esse intelligitur. l. proponebatur. ff. de iudi. & legibus reipublicae quisque ciuium consensum praebere intelligitur, licet retro abhinc annos mille factae essent, vt diximus in locis, ad quae supra retuli me. Apparet etiam ex superioribus quid respondendum sit in eo articulo, quo quaeritur, [sect. 16] an cuiusque rei praescriptio ex voluntate domini contingere videatur: qua in re variae sunt nostrorum sententiae. Sunt enim qui negent ex domini voluntate id contingere, ita Glo. in l. 1. §. fi. & Gloss. fi. ff. de dolo. Bal. in §. si quis per triginta, ad finem. si de feudo fuerit contro. sentit Balb. de praescrip. part. 1. q. 5. num. 6. versi. addo etiam. dum ait, inuito rem suam praescribi. Sunt tamen qui existiment ex voluntate domini ficta, vel praesumpta id contingere, ita Bart. in l. fi. colu. penul. C. in quib. caus. integ. resti. non est. Ioan. Imo. in repe. cap. fi. col. 26. versi. item aduerte. de praescrip. Balb. in authen. adhaec. col. 3. C. de vsuris. Ioan. Andreae in d. cap. possessor. col. fin. arti. vlti. de regulis iuris. lib. 6. per l. alienationis verbo. ff. de verborum signification. Est & tertia opinio Alexan. distinguentis inter praescriptionem, quae contra scientem & patientem currebat, vt ea sponte illius contigisse dicatur: argu. l. cum de in rem verso. ff. de vsuris. l. semper qui non prohibet. ff. de regulis iuris. l. qui patitur. ff. mandat. & inter praescriptionem inscio domino currentem, vt ea citra domini voluntatem contigisse videatur. Ita Alexand. in l. filiusfamilias. §. diui. colum. 7. ff. de lega. 1. quem refert, & sequi videtur Franciscus Balb. vbi supra, num. 5. qui sibi ipsi parum constare videtur, quid dicendum: & sane vt istarum opinionum nulla simpliciter (iudice me) vera est, ita forte aliqua ex parte tueri poterunt. Et enim veritas est, quod in genere dominus rei praescriptae non potuit non videri consensum praebuisse: nam cum legibus Reipublicae de praescriptionibus disponentibus omnes ciues consensum praebere, & praebuisse intelligantur, vt[sect. 17] d. l. 1. in verb. communis reipublicae sponsio. ff. de legibus. consequens fit vt si res meas praescribi contigerit, iam olim & retro tali praescriptioni consensum praebuisse videar: nam & eadem ratione qui legi poenali ferendae consensum expressim, aut interpretatiue praebuit si postea deliquerit, licet nullus compos mentis puniri velit, adhuc tamen sponte sua puniri videtur, eo quod iam olim hunc consensum praebuisse, quasi sub hac conditione si deliquisset, videretur, vt iam ostendimus per d. l. Imperatores, ibi, te huic poenae subdidisti. ff. de iure fisci, & d. l. fin. C. ad legem Iuliam maiesta. & si per fluminis alluuionem aliquid de fundo meo detractum, inque fundum tuum translatum fuit, tu licet cum iactura mea ditior fias, non ideo minus desinis esse in bona fide, quia iam retro a tempore legis latae, vel approbatae huic rei singuli ciues consensum praebuisse videntur, & vnusquisque eorum in pari causa, & potentia erat lucrandi, vel amittendi, iuxta §. praeterea per alluuionem. Instit. de rerum diuisio. l. adeo. §. praeterea per alluuionem. ff. de acquiren. rerum domi. Et sic [sect. 18] ex voluntate hominis descendere dicitur acquisitio, quae per ius accrescendi contingit. l. si. Titio & Maeuio. §. Iulianus. ff. de leg. secundo. & tamen id ius accrescendi quasi quopiam alluuionis incrementum est. l. si Titio. ff. de vsufruct. & ius accrescendi dicitur quoddam aduentitium, & veluti fortuitum lucrum. l. scimus. §. repletionem. C. de inofficio. testamen. & nihilominus saltem immediate, vel in genere dicitur descendere a voluntate & ordinatione testatoris. d. §. Iulianus. sic ergo & in hoc lucro praescriptionis retro videtur interfuisse voluntas domini propter consensum olim praestitum in lege hac de re disponente, quae vt damnum, ita & lucrum, potuit afferre. Simile [sect. 19] in l. si voluntate. C. de rescindenda venditio. vbi & si vnusquisque contrahentium non amittere, sed lucrari studeat & conetur, tamen toti rei consensum praebuisse non minus videtur is qui amisit, quam alter qui suam conditionem meliorem fecit, vt ibi: quia huic futuro euentui sese commisisse videtur. sic ergo, & in specie nostra is, cuius res praescripta est, legi de praescriptionibus loquenti praebuisse consensum videtur, nec eum iuuabit dicere se solum lucrari, non etiam amittere velle, seque alienas res praescribere, non autem suas praescriptione amittere voluisse, argum. l. si voluntate. C. de rescinden. vendi. simile est in l. fideicommisso. C. de transaction. & in l. 1. C. de pactis. Simile in l. si pater puellae. C. de in officioso testament. & multa similia congessimus secundo tomo harum controuersiarum. lib. 3. cap. 68. & infra c. 72. Stat ergo quod is, cuius res praescripta est, praescriptioni tali consensum olim praebuisse visus est, etiam si ignoret eam praescribi. nam & in exemplo de alluuione, & de iure accrescendi, & de lege lata idem contingit. Idemque in fera, cuius dominium habebam, & aufugit, inque alterius potestatem recidit, nam mea esse desinit. §. ferae. Institu. de rerum diui. l. adeo. §. ferae. ff. de acqui. rerum domi. quo casu ignorantia vel scientia mea non inspicitur, vt ibi. In specie vero consensum praebuisse videtur quando id sciebat, non sic si ignorabat, secundum opinionem Alexa. supra relatam per iura iam allegata, iuncta l. mater decedens. ff. de inoffic. testamen. & secundum hanc distinctio. varietates superiores & possunt & debent conciliari, iunge alia fundamenta ex c. sequen. Ex superioribus apparet quid respondendum sit in illo articulo, quo quaeritur, [sect. 20] an arbiter qui habet pronuntiare secundum veritatem & aequitatem, possit repellere exceptionem praescriptionis? qua in re sunt qui velint, posse eum talem exceptionem repellere, ita tenent Angelus in l. sequitur. §. si viam. ff. de vsucap. Idem Angelus in rep. l. 1. ad fi. C. de iudi. sentit Bald. in l. prima. C. de praescript. tringinta an. Ludouicus in rubr. ff. de arbitris. colum. 1. Contrariam partem, vt talem exceptionem non possit reficere, tenent Barthol. in extrauag. ad reprimendum. in verb. videbitur, prope finem. Feli. in rubr. colum. 1. de praescriptio. Idem Feli. in c. 1. colum. penul. de consti. Est & tertia opinio distinguentium referre vtrum ille cum bona fide praescriberet, vt tunc exceptio praescriptionis non possit repelli, an vero cum mala fide, vt tunc repelli fas sit. & vtrunque membrum huius distinctionis communiter receptum esse testatur Francisc. Balb. de praescriptio. par. 1. q. 5. numero 8. cum seq. vbi similiter affirmat cum mala fide non procedere praescriptionem de iure ciuili, non magis quam de iure canonico. Ergo commodius & certius trademus regulam negatiuam, talem exceptionem praescriptionis ab arbitro reijci non posse, sed tantum reijci posse mentitam praescriptionis allegationem, quale esset cum constaret malam fidem interfuisse, tunc enim qui se praescripsisse diceret falsum diceret, sicque arbiter eum repellens non tam praescriptionem quam mentitam praescriptionis assertionem repellere diceretur. Tenendo [sect. 21] nostram principalem opinionem vt praescriptio non sit contra aequitatem naturalem, tunc ad tex. in auth. vt ecclesia Romana. §. habeat itaque, ibi, nec iniquis hominibus impium remaneat praesidium, nempe praescriptionis respo. nihil obess. nam ait, tunc demum impiam esse praescriptionem, cum iniquis hominibus & sic malam fidem habentibus contigit, non sic ergo si bonam fidem haberent, tunc enim non impium sed pijssimum, & Reipublicae vtilissimum praesidium diceretur, prout est, praescriptiones saepissime contingunt cum mala fide, quamuis ea probari nequeat, quia ex animo pendet. l. pe. C. de euict. & quia bona fides praesumitur, licet forte adsit mala. l. merito. ff. pro socio. plene per Andream Tiraquel. de praescrip. §. 1. Glo. 2. in princip.