Capvt lxxxix.
Svmmarivm.
-
1 Decimæ quo iure debeantur, ardua q.
-
2 Decimas quando eas laici habebant an alienare
poßint, ardua quæstio.
-
3 Decimæ præscribi poßunt à
lacio
laico
contra laicum,
cum communi opinione.
-
4 Decimarum posseßione laicus spoliatus an sit restituendus.
-
5 Decimarum posseßione si laicus à lacio spolietur
restituendus est, cum multis contra multos.
-
6 Decimas an laicus poßit præscribere, ard. q.
Intellectus l. 1. §. per seruum qui in fuga. ff. de
acquir. possess.
-
7 Decimas an poßit laicus præscribere tempore immemoriali.
-
8 Decimæ consuetudine an tolli poßint vel minui, ardua quæstio.
-
9 Consuetudo eximens laicos ab decimarum præstatione an sit tolerabilis.
-
10 Decimarum præstandarum libertas quo tempore
præscribatur.
-
11 Decimarum præstandarum liberi & exempti quæ
re esse intelligantur nonnulli Monachorum.
-
12 Præscribi loca publica, & communia nequeunt, &
consuetudine acquiri vel priuilegio possunt, quod
limita, vt infrà nume. 13. cum seq.
-
14 Præscriptione immemoriali quæri possunt loca iure gentium communia.
-
15 Venti an mare præscripserint.
-
16 Venti & Genuenses an reliquos nauigare per sua
gulfa poßint vetare.
-
17 Nauigatio ius regale.
-
18 Nauigatio an tempore immemoriali vel priuilegio
subiaceat.
-
19 Occupatione quæsitum desertione amittitur.
-
20 Venetorum mare commune maneret ea vrbe destructa.
-
21 Occupatio quandiu durat præbet ius excipiendi.
-
22 Piscandi ius in flumine est alienabile.
-
23 Ius diuinum & naturale idem.
-
24 Ius gentium primæuum quid.
-
25 Ius gentium secundarium quid.
-
26 Ius gentium secundarium positiuum dicitur.
-
27 Ius gentium secundarium commutabile est.
-
28 Ius diuinum, naturale, gentium primæuum incommutabilia.
-
29 Historiæ variæ.
-
30 Veneti & Genuenses nequeunt vetare per suum
pelagus nauigantes.
-
31 Mare nunquam desinit esse commune.
-
32 Hispani, aut Lusitani, aut Veneti, aut Genuenses
nunquam mare suum præscripserunt.
-
33 Præscriptio cessat inter exteros.
-
34 Aquarum vsus communis.
-
35 Homo homini prodesse tenetur.
-
36 Loca iuregentium
communta
communia
non quæruntur consuetudine, contra Doctores.
-
37 Terrarum & volatilium & terrestrium & aquatilium acquisitio, & etiam fluminum.
-
38 Piscandi ius præscriptione quæritur contra Docto.
non consuetudine contra eosdem,
id́
idque
ius non natum sed translatum dicitur, contra eosdem.
-
39 Terrarum & fluminum acquisitio non maris permissa.
-
40 Aquæ vsus communis quod sit vt intelligendum.
-
41 Lex iniqua nullo tempore præscribitur.
-
42 Titulus illegitimus quando prosit ad præscribendum.
-
43 Actio nondum orta an præscribatur.
-
44 Præscriptibile quod non est,
ne
neque
annis mille præ
scribitur.
-
45 Præscriptio cessat inter extraneos à iurisdictione.
-
46 Præscriptio cessat in seq. casib. & num. 47.
-
48 Præscriptio an rescindatur malæ fidei aduentu.
-
49 Præscriptio an restitutione rescindatur ob ignorantiam vel absentiam.
-
50 Præscriptio an pacto rescindatur, ard. q.
-
51 Intellectus l. quod si nolit. §. penultimo. ff. de ædil.
edicto.
-
52 Præscriptio rerum corporalium ob bonum
publicũ
publicum
principaliter inducta, ard. q.
-
53 Malam fidem non habet, qui præscribit contra pactum.
-
54 Præscriptione facta contra pactum an agatur ad
interesse.
-
55 Præscriptio rescinditur renunciatione.
-
56 Præscriptio an cesset hic, & nu. 57.
-
58 Præscriptio rescinditur in multis casibus sequentibus.
-
59 Præscriptio quæ nititur legis præsumptione resolubilis est, quod procedit in casibus quinquaginta.
-
60 Iurisdictio an præscribatur reuocabiliter.
-
61 Intellectus l. fin. C. de reuo. dona.
-
62 Intellectus l. si vnquam. C. de reuoc. dona.
-
63 Præscriptio rescinditur si fundus reuertitur ad primum dominium.
ACtvris
de decimarum præ
scriptione præmittendum est,
* quod decimæ quo iure debeantur ecclesijs parochialibus,
leuiter controuersum est, sunt
enim qui putent decimas prædiales iure tam
diuino quàm naturæ deberi, quales sunt Hostiensis in summa, titulo de decimis. §. &
vtrũ
vtrum
,
quæstio. 7. Henricus in c. peruenit, de decimis.
colum. 5. Felynus in cap. causam, de præscript.
col. 1. Cardinalis in c. 1. de decimis, qui
cōmuni
communi
vsu ita receptum esse ait. Gloss. Archidiaconus, Ancharanus & alij in c. 1. de decimis, li. 6.
Innocentius in capit. fina. de parochi. Ioannes
Andreæ in rubri. de decimis. Idem Ioannes
Andr. in cap. à nobis, eodem titu. Antonius in
cap. parochianos, eodem. Panormita. in ca. in
aliquibus. col. fi. eodem tit. Alexand. consi. 60.
lib. 4. Francus in d. c. 1. de decimis, in sexto. secundum quem hæc est communis opinio. &
de origine decimarum tradit eleganter Andr.
Tiraquellus de præscriptio. Gloss. quarta, post
prin. §. 1.
Et cùm omnes
cōueniant
conueniant
decimarum iure
tam naturæ quàm diuino deberi, hoc in præ
dialibus facilè admittunt, non sic in personalibus, quas iure tantùm positiuo non etiam diuino aut naturali deberi firmant Hostiensis,
& Henricus, vbi suprà, & Felynus in d. c. causam, & Cardi. in d. c. 1. de decimis. facit in simili quod habetur in l. 1. & in l. 2. ff. de homi. lib.
exhibendo, & quod not. per Glo. in l. in seruorum. ff. de
pęnis
poenis
. & quod tradit Barthol in leg.
stipulationes non diuiduntur, ad princ. ff. de
verbo. obliga.
Quòd autem decimæ saltem prædiales iure tam naturæ quàm diuino debeantur, videtur probari primum in cap. tua nobis, de decimis ibi, decimæ quas Deus in signum vniuersalis dominij sibi reddi
pręcepit
præcepit
, suas esse decimas & primitias asseuerans. Deinde probatur
ibidem, dum ait, cùm enim Deus cuius est terra & plenitudo eius orbis terrarum & vniuersi
qui habitant in eo, &c. Tertiò probatur in ca.
tua, & infrà, de decimis ibi, imperialis concessio quantumcunque generaliter fiat, neminem potest à solutione decimarum eximere,
quæ diuina constitutione debentur. Quintò
probatur in cap. in aliquibus. §. fin. de decimis
ibi, decimæ necessariò soluendæ sunt, quæ debentur ex lege diuina. Quintò probatur in c.
cùm non sit in homine, de decimis ibi, cùm
autem in signum vniuersalis dominij quendam titulo speciali sibi dominus decimas reseruauerit. Sextò probatur in capit. pastoralis,
eodem titulo ibi, quia penes dominum. Septimò probatur in capit. parochianos, eodem
titulo ibi, cùm
decimę
decimæ
non ab homine, sed ab
ipso domino sint institutæ. Octauò in cap. reuertimini. 16. quæstio. 1. Nonò in ca. omnes decimæ. 16. q. 7. Decimò in cap. 1. de decimis, in 6.
Clemen. fi. de pœnis. Verùm isthæc omnia facilè dissoluuntur per eos qui aduersam partem
tuentur, sunt enim tria tempora inspicienda,
Primùm veteris Testamenti ante aduentum
domini nostri ac redemptoris Iesu Christi, Alterum dum ipse in humanis versabatur legem
q́ue tulit, Tertium postquàm ab humanis secessit, primo tempore decimæ quasi iure diuino debebantur ex veteribus præceptis, quæ
post tempora Christi in desuetudinem abierunt, & ita procedit d. capit. reuertimini. & ita
etiam possunt intelligi iura suprà adducta. Secundo tempore dum Christus in humanis versabatur, neque in Euangelijs,
neq;
neque
in actibus
Apostolorum inuenitur vllum præceptum de
decimis exoluendis, tertio tempore
postquā
postquam
,
ab humanis secessit licet plura iura Pontificia
decimas deberi induxerint, tamen ea iura
nō
non
tam nouum Testamentum quàm vetus imitata fuisse videntur, vt sic nouum ius merè positiuum videatur, inductum tamen ad similitudinem, imaginem & imitationem diuini
iuris,
ꝙ
quod
ante Christi redemptoris nostri
aduentũ
aduentum
viguit,
quodq́;
quodque
iam euanuit, non verò ad
imitationem iuris diuini quod idem redemptor orbis in nouo Testamento mortalibus dereliquit. Neque ad rem pertinuit quòd ecclesiasticæ personæ fidelium animarum curam
exerceant, & circa spiritualium
administrationẽ
administrationem
labores
nō
non
cōtemnendos
contemnendos
subeant, quas ob
res iustum præmium, mercedem, stipendium
referre debent, iuxta illud: Dignus est mercenarius mercede sua, capit. cum secundum, de
præbendis. capit. 1. §. his itaque. decimotertia
quæstio. 1. cap. ex his. 12. quæstio. 1. Matthæi ca.
10. quæ ratio ex iure tam
naturę
naturæ
quàm diuino
profecto eò pertinet, vt vtroque iure has decimas ministris ecclesiasticis deberi videantur,
verùm enim verò hæc ratio, & si suadeat hisce
personis iustum præmium
nō
non
abnegandum,
non tamen vrget, vt decimæ tam laborum
quàm operarum, vel fructuum atque redituum & prouentuum debeantur, aliud enim est
quærere, an quid eis debeatur, aliud verò
quā
tum
quantum
deberi intelligatur, quod enim aliquid
debeatur, id ius ipsum naturæ suadere videtur, quòd autem decima pars tam laborum &
operarum quàm fructuum, redituum & prouentuum præstetur, id ex mero iure positiuo
quin descendat abnegari non debet, & ita tenent
pleriq;
plerique
Theologorum teste eruditissimo
ac disertissimo Episcopo ciuitatis Roderici li.
1. variarum resol. cap. 17. numero 2. post diuum
|
Thomam. 2. 2. quæstione 87. artic. 1. & ibi Caietanus & Cardin. à Turre cremata in cap. reuertimini, suprà allega. Florentinus par. 2. titu. 4.
c. 3. §. 5. Thomas quodlibeti. 2. arti. 8. Syluester
verb. decima. q. 3. & 4. Ioannes maior in tertio
sententiarum dist. 37. Alexan. de Ales in 3. par.
summæ quæstio. 51. membro 6. articul. 1. frater
Dominicus de Soto de iusti. & iure lib. 9. quæ
stione 4. articul. 1. Alphonsus de Castro. lib. de
hæresib. verb. decima. Neque ad rem pertinere debet quod iura Pontificia non solùm decimas deberi testantur, sed etiam integras deberi velint, nullaq́ue ex parte diminutas, cap. ex
transmissa, ibi, sine diminutione aliena, de decimis. c. cum homines, eod. titu. ibi, sine diminutione soluere teneantur. c. peruenit, eod. titul. ibi, cùm integritate persoluant, nam illud
iure Pontificio (quod positiuum est) constitutum esse intelligitur, non autem iure diuino aut naturæ, quod modò vigeat.
Illud autem dubium est, an quo casu laici
*
legitimè decimas possident (quale est cum
eas habuerant ante Lateranense concilium)
possint eas in alterum legitimè alienare de
consensu episcopi, & quidem in ecclesiam de
episcopi consensu sine dubio posset. Gloss. &
communiter Doctores ibi in ca. prohibemus,
de decimis. Gloss. in c. cum & plantare. §. 1. de
priuileg. Glo. & Docto. in cap. cum Apostolica, de his quæ fiunt à prælato. est communis
opinio secundum d. Episcop. ciuitat. Roderi.
lib. 1. variarum resolutionum c. 17. nu. 5.
Cæterùm licet in ecclesiam eas decimas de
consensu episcopi alienare possit, tamen in
alium laicum etiam de consensu prælati alienare non posset, vt tenent Hostiensis, Ioan. Andre. & Abb. in d. c. prohibemus. Zasius de feudis par. quarta. ad finem. Henricus in c. quamuis, de decimis. columna prima. Imola in cap.
2. de feudis. colum. 1. Curtius de feudis par. secunda quæst. 8. Hostiensis in summa, titulo de
feudis. §. quis possit. colum. 1. est communis
opinio secundum Boerium in consuetud. Bituricens. tit. de consuetud. prædi. §. 11. dicit communem opinio. Carolus Molinæ. in consuetud. Parisi. titu. primo. §. 46. numero 16. & est
communis secundum Panormita. in d. c. prohibemus. Sequitur d. Episcopus ciuita. Roder.
vbi suprà.
Contrariam
tamẽ
tamen
partem, vt decimas quas
legitimè laicus possedisset, in alterum etiam
posset de prælati consensu alienare, tenuerunt
Gloss. in d. cap. prohibemus. Imol. in d. c. 2. qui
hanc firmat communem sententiam. Ias. in c.
primo. qui feud. dare poss. columna quarta.
vbi hanc partem firmat communem Cardinal. in c. 2. de feud. Ias. consi. 155. lib. 1. columna
fin. Boer. in d. §. 11. vbi hanc firmat opinion. receptiorem videri. Curt. in d. q. 8. Bart. Cassaneus in consue. Burgun. rubr. 1. §. 6. numero 36.
Cuma. cons. 64. Titius & Sempronius, quinimò per gratiam ipse Cassa. firmat seruari de
consuetudine, vt talis alienatio fiat liberè de
laico ad laicum, etiam sine licentia & consensu episcopi. Guil. Ben. in c. Raynutius, de test.
verb. & vxorem. nu. 69. pro hac posteriore opinione est tex. à contrario sensu in d. c. prohibemus, dum ait, prohibemus ne laici decimas
cũ
cum
animarum suarum periculo detinentes, in alios laicos possint aliquo modo transferre, ergo
si tales decimas sine animarum suarum periculo detinerent, sed iure & titulo legitimo,
tunc eas liberè, & impunè possent de consensu episcopi in alios etiam laicos transferre. Secundò facit de his, quæ fiunt à præla. c.
cũ
cum
apostolica, vbi decima quæ à milite laico non iure
(vt litera innuit) detinebatur, cum
pręlati
prælati
consensu potuit in ecclesiam transferre, & in eo
tantùm quæstio erat, an etiam capituli consensus accedere deberet, ergo multò facilius talis
alienatio admittetur, si licitè ab illo laico ea
decima possideretur.
Denique si ea alienatio illicita, & turpis
esset,
nō
non
sustineretur, eo quòd in
ecclesię
ecclesiæ
fauorem facta esset, non magis quàm si fieret in fauorem cuiusque alterius, quinimò longè minus sustineretur ne impium, aut turpe compendium ecclesia inhonestè agnoscere videretur, contra c. filius noster, de testamen. Tertiò
facit c. 2. de feudis, in primo responso. Quartò
d. c. 2. in 2.
respōso
responso
, vbi feudum ecclesiasticum
in consortem, vel non consortem alienatur
ab laico.
Denique pro hac parte est vniuersa Hispaniæ consuetudo, nam postquàm decimæ semel ex Pontificali priuilegio cœperunt ex parte illa quæ tertia vocatur ad reges nostros potentissimos pertinere liberè hinc indè
alienā
tur
alienantur
sępissimè
sæpissimè
, videnturq́ue esse de facto in
cō
mercio
commercio
laicorum, non secus quàm
reliquę
reliquæ
res
profanæ, & sic seruatur de consuetudine.
Nec ab hac opinione possemus discedere
absque ingenti animarum damnatione & innumerorum contractuum euersione. & similis consuetudo est Galliæ, secundum Cassaneum, vbi suprà.
Denique postquam res semel cœpit posse
alienari, iam exuit antiquam prohibitionem,
vt liberè non semel tantùm, sed & pluries possit alienari, argumen. l. quoties ab omnibus,
cum ibi notatis per Gloss. & Doct. C. de fideicom. & quæ habentur per Bart. & omnes in l.
filiusfamiliàs. §. diui. ff. de lega. 1.
Confirmatur quia
* & laicus contra laicum
decimas præscribere potest, secundum eundem Cassaneum, vbi suprà post Raph. Cuma.
d. cons. 83. causa decimalis. Felinus in capitu.
causam quæ, de præscrip. colum. 1. Car. consil.
146. notum sit vniuersis. Balb. de præscri. in 5.
par. princ. q. 3. in fin. ergo qua ratione laicus à
laico per interuentum
pręscriptionis
præscriptionis
decimas
acquirere potest, eadem ratione & per interuentum alterius tituli seu concessionis. l. traditionibus. C. de pact. l. prima. ff. de vsucapio|
nibus. præsertim cùm acquisitio, quæ contingit per interuentum
pręscriptionis
præscriptionis
, non dubiè sapiat duritiem & iniquitatem, vt notatur
per Barthol. & alios in l. fin. C. de long. tempo.
præscrip. & titulus præscriptionis
ęquiparatur
æquiparatur
reliquis titulis legitimis, quibus rerum iura ac
dominia solent huc atque illuc volare ac reuolare. l. alienationis verbum. ff. de vsucapio. ergo, vt per interuentum præscriptionis ex communi opinione, suprà relata, constat de laico
in laicum posse migrare, & vni ademptas in alterum transferri, ita quoque intelligendum
est, per interuentum alterius cuiusque tituli
legitimi posse de vno in alterum alienari ac
migrare.
Laicus
* erat in possessione decimas percipiendi, is spoliatus fuit, controuersum fuit vehementer, an ante omnia esset restituendus?
videatur non esse restituendum: argumento
cap. ad decimas, de restitutio. spoliato. per contrarium, vt restituendus esset videbatur, argumen. l. 1. §. deijcitur. ff. de vi & vi arma. l. 1. C. si
per vim vel alio modo. capit. redintegrandæ.
cap. licet Episcopus, de præbendis, lib. 6. Item
tollenda est occasio delinquendi, argum. eorum quæ notantur in leg. secunda, & in l. scire.
C. vt in poss. legatorum. l. fina. cum ibi notatis. C. de pact. nec dubium est quin si spoliatores possent sibi ius dicere, nec ante omnia tenerentur, quæ abstulerunt, restituere, tunc inuitarentur ad delinquendum, & ad vim inferendam ius sibi dicentes. Vnde quod vim atque iniuriam possimus repellere pro defensione corporis nostri, iuxta l. vim. ff. de iusti. & iure, vel etiam rerum nostrarum, vt notatur ibi
per Gloss. approbatam
cōmuniter
communiter
. id procedit
dummodo id fiat in continenti, vt tradunt
ibi Doctorum plerique & alibi sæpe, præsertim cùm licet exceptio de iure, vel dominio
incontinenti probando, possit opponi contra
agentem interdicto adipiscendæ possessionis,
vt est Gloss. communiter approbata in l. 2. C.
de edicto diui Adri. tollen. & etiam contra agentem interdicto retinendæ, vt tradunt Decius & alij in l. fin. eod. tit. & est non solùm
cō
munis
communis
, sed etiam receptissima omnium ferè
scribentium opinio, vt plenè disseruimus suprà §. 85. vbi etiam tradidimus quid iuris esset si spoliator de iure suo vellet docere per
sententiā
sententiam
latā
latam
super eadem re inter ipsummet &
spoliatũ
spoliatum
, qui modò
querelā
querelam
mouet,
tamẽ
tamen
non
sic est interdicto recuperandæ quod non impeditur per
exceptionẽ
exceptionem
de iure vel dominio
incōtinenti
incontinenti
probando, vt est vera, &
cōmunis
communis
opinio,
quā
quam
tenuit eadem Glo. & innumeri ferè authores quos retulimus, vbi suprà.
Quid dicendum? & sanè longè fauorabilior causa est, illius qui habet fundatam suam intentionem de iure suumq́ue ius ex legis
præsumptione, & dispositione
probatũ
probatum
habet,
quàm vllius qui nondum habet suam intentionem suumq́ue ius de iure probatum, &
fundatum, licet alleget se illud probaturum
in continenti. Vnde qui me spoliauit requisitus, vt restituat, non debet differre restitutionem eo prætextu, quòd de iure suo docebit incontinenti, nam fortè id non probauit, vnde
sub hoc incerto restitutio spoliati differenda
non est, non sic in eo spoliatore qui de iure suum ius suamq́ue intentionem fundatam, &
probatam habet, prout habet Ecclesia in decimis, quæ proueniunt ex prædijs infra se constitutis. tunc enim spoliato dicenti se ante omnia restituendum, non iniuria replicabit non
expedire, vt ea restitutio fiat, quæ omnino inutilis futura est, cùm rursus statimq́ue huic spoliatori eadem res reddenda esset, argumento
l. non cogendum. §. Sabinus. ff. de procuratorib. l.
hęc
hæc
stipulatio. §. Sabinus. ff. vt legatorum
nomine caueatur, & is est verus sensus d. c. ad
decimas, vbi nihil aliud spoliatus allegauit
nisi se aliquandiu possedisse, de titulo autem,
& iusta causa possessionis nullum verbum, vnde Archidiacon. ibi opportunè ait, quòd fatua
allegatio spoliati coegit Papam ibi, ita iudicare sentiens, quòd si ibi spoliatus allegasset
se iustam causam, & titulum habere possidendi, puta quia titulum habuit à Papa iuxta cap.
dudum, &c. à nobis, de decimis. tunc sanè restitueretur in suam
possessionẽ
possessionem
,
verũ
verum
sanè ille
tex.
nō
non
tā
tam
se fundat in defectu allegationis tituli, quàm in suspicione iniquæ, & illegitimæ
possessionis, patet dum ait, nisi euidenter docuerint quòd earum possessionem legitimè
assecuti fuissent, & iterum dum ait, quia eas
occupasse iniustè verisimiliter præsumuntur,
licet enim regulariter in rebus corporeis, in
quibus non magis fundatam habet suam intentionem, & probatam de iure vnus, quàm
alius, cuiusque possessio iusta regulariter præ
sumatur, vel saltem non iniusta aut vitiosa. §.
commodum. Instit. de interdictis. tamen non
sic est in rebus vel iuribus, in quibus quis de
iure habet suam intentionem, suumq́ue ius
fundatum, tunc enim si ea possessio reperiatur apud alterum, præsumitur vitiosa & clandestina, nec sufficeret allegare eam iustam
esse, nisi
iustũ
iustum
eius initium ostendatur, & probetur, vt d. c. ad decimas, vnde ea possessio iunior, quæ aduersatur alteri, quæ est fundata de
iure, præsumitur clandestina, vt ibi, & est communis opinio, vt resoluit Alexand. consi. 151.
quem refert Sozinus in l. rem quæ nobis, in
prin. ff. de acquirend. possessio. nisi ea possessio esset diutina, puta decem vel viginti annorum, argumento l. si filius. C. de petition. hæ
redita. Nam diuturnitas possidendi induceret
præsumptionem iusti initij, argumen. d. l. si filius, & eorum quæ plenè tradit Aymon Crau.
de antiquitate temporum, in princi. Alexan.
Ias. & alij in lege sciendum. ff. de verborum obligation. & hoc casu non haberet locum dictum c. ad decimas. Vnde cautè summus Pontifex dixit ibi aliquandiu possedisse,
nō
non
enim
|
dixit longo tempore, sed aliquo tempore, vt
planè significaret aliud respondendum esse,
si ibi longi temporis quieta possessio foret, ergò ibi plura simul
concurrebāt
concurrebant
, quæ restitutionem petitam impedierunt.
Primũ
Primum
quòd erat
præsumptio iuris pro spoliatore, quò ad ius
proprietatis.
Secundũ
Secundum
quod erat præsumptio
iuris
cōtra
contra
reum, quò ad ius proprietatis. Tertium, quòd possessio spoliati non erat diutina. Quartum, quòd vis ibi non fuit ablatiua,
nec
cōpulsiua
compulsiua
, nec armis illata, vnde infertur,
quòd si laicus ab alio laico esset
* spoliatus à
iure
percipiẽdi
percipiendi
decimas, in cuius possessione
erat, tunc esset restituendus, etiam si spoliator
contẽderet
contenderet
ad se illud ius pertinere ex concessione Romani Pontificis, argumento d. c. redintegranda, & d. §. dicitur. d. c. licet episcopus, cum alijs suprà allegatis, quia in pari causa potior esse debet conditio spoliati,
quā
quam
spoliatoris, & hoc casu non procederet d. cap. ad
decimas, ita tenent Guido Papæ quæstio. 288.
& ita velle videntur gloss. Ioan. And. Ioan.
Monach. & Domin. dict. cap. ad decimas. Ias.
nu. 48. in l. naturaliter. §. nihil
cōmune
commune
. ff. de
acqui. poss. & ibi Ripa nume. 77. Martinus Nauarrus in repetitio. cap. accepta, de restitutio.
spolia. qui hanc dicit communem
sentẽtiam
sententiam
Episcopus ciuita. Roderi. vbi suprà, licet contrarium, & minus rectè velint, dum generaliter loquuntur Ioannes Andr. in additio. ad
Speculatorem, titulo de restitutione spoliatorum. Antonius & Abba. col. penult. in cap. si
diligenti, de præscriptio. Felynus in c. ad petitionem, de accusationib. nu. 17. Alex. in d. §.
nihil commune, fallentia septima.
Sed verior est prior opinio, vt tales decimæ
vni laico ab alio per vim ablatæ ei sint
restituẽ
dæ
restituendæ
, argumento eorum, quæ suprà diximus, &
text. optimus in §. recuperandæ. Institu. de
interdictis. vbi spoliato restitutio non denegatur, etiam si ipse per prius spoliasset eum,
qui postea eummet rursus spoliauerat, nam
spolium prius non facit, vt posterius impunitum sit, quia posteriorem spoliatorem inuadere priori spoliato non licuit ex interuallo,
licet in continenti liceret, vt ibi not. per glo.
& alios, sic ergò & in specie nostra, etiam si
maximè laicus ille non iure eas decimas possidere videretur, adhuc tamen eum spoliare
non licuit.
Illud non leuiter controuersum est,
* an
laicus possit decimas
pręscribere
præscribere
, mouet quæ
stionem, quòd sine possessione præscriptio
non procedit. c. sine possessione, de reg. iur.
in 6. decimas autem sunt qui putent à laico
possideri non posse, præsertim
cũ
cum
præscriptio
in possessione ciuili, potiùs quàm in corporali
nitatur. l. 1. §. per seruum qui in fuga. ff. de acquirend. possess. vbi per Docto. sed longè verius est, posse decimas præscribi à laicis, non
secùs quàm
reliquę
reliquæ
res, nam laici capaces
sunt percipiendarum decimarum ex conces
sione Pontificis Romani, cap. à vobis. c.
dudũ
dudum
,
de decimis. quod indubitatum est & de iure,
& de consuetudine, & potentissimis regibus nostris Hispaniarum à summis Pontificibus eæ partes decimarum in perpetuum concessæ sunt, quæ vulgò appellantur (
tertias)
eæ
q́ue partes decimarum in commercio apud
nos Hispanos esse & possunt, & sæpissimè solent, cùm alienari à principibus nostris & soleant, & possint, tàm in duces, comites, &
marchiones Hispanos, quàm in alios viros inferioris conditionis, si ergò pater meus decimas possedit (
quę
quæ
vulgò appellantur tertias)
& ego patri meo successi, apprehendiq́ue titulo hæreditario illarum decimarum possessionem, non secus ac aliarum rerum hæreditariarum,
quę
quæ
res impedimento esse poterit, quin
illas præscribere possim, adest enim hic titulus pro hærede sufficiens regulariter ad
pręscriptionem
præscriptionem
. ff. & C. pro hærede, per totum. adest
similiter bona fides præsumpta. l. qui in ius.
ff. de reg. iur. c. is qui in ius, eodem titulo, in
sexto. adest possessio, ergò nihil deerit ad
præ
scriptionẽ
præscriptionem
. l. vnica. de transfor. vsucap. C. Rursus si ponas me, qui bona fide eas decimas possidebam, easdem vendidisse, donasse, in
dotẽ
dotem
dedisse, aliáue ex causa & titulo alicui concessisse, quid impedit, quin ille eas possit præ
scribere tempore legibus definito, postquam
enim legittimè à Pontifice Romano fuerunt
illæ
decimę
decimæ
exemptæ & separatæ à iure ecclesiæ, iam quasi ius profanum, & in commercio
humani generis esse cœperunt, & possunt migrare de persona in personam, quò ad ius tàm
dominij, quàm possessionis, argumen. l. peregrè, in prin. ff. de acquiren. posses. & in leg.
inter stipulantem. §. sacram. ff. de verbo. obligatio. §. 1. Instit. de inutil. stipul. humana enim
res potest sacra fieri, aut religiosa, & per contrarium res sacra, vt religiosa potest ad vsus humanos reuerti, vt d d. iuribus habetur. Pro
nobis textus in cap. de præscriptio. in sexto.
vbi cùm agitur de præscriptione decimarum,
in eo solùm quæstio est, an possessor fuerit in
mala fide præsumpta, vt si non fuerit, possit
præscribere, & licet ibi episcopus non laicus
esset, qui præscribebat, tamen ratio, quæ ibi
exprimitur, generalis est, militans in laico
non secus quàm in episcopo, vnde ratio ipsa
generalis habetur pro lege, & decisio loco
exẽ
pli
exempli
est, quòd non arctat aut restringit legem,
vt est communis opinio, quam tenent glo.
in Clemen. 1. de election. verb. eligatur. glo.
in authen. de hæred. ab intest. §. fin. verb. ordine, quam dicit vnicam Bal. in l. fi. ff. de hæ
red. instit. Idem Bal. in l. fin. C. de liber. præte.
Iaso. in l. stipulatio hoc modo concepta. num.
12. ff. de verborum obliga. Idem Ias. in authen.
quas actiones. nume. 12. C. de sacrosanct. eccle. Idem Ias. in l. transigere. nu. 15. C. de transactio. Ripa num. 50. & Annibal. nu. 349. in l. nemo
pōt
potest
. ff. de leg. 1. Crotus in l. si
constāte
constante
. in 7.
|
quæstio. Bart. lect. secunda. ff. solut. matrimo.
Decius nu. 15. Curtius Iunior nu. 9. Purpuratus nu. 23. in l. fin. C. de pac. Paulus, & Ias. in l.
quamuis. Cod. de fideicomm. Alex. nume. 5.
Corneus num. 15. in l. humanitatis. C. de impuberum. Grego. Nata. in c. fin. de pact. lib. 6.
pro nobis etiam tex. in c. de quarta. de
pręscr
præscr
.
& tex. in c. in aliquibus, in fin. & in c. dudum
de decimis.
Per
contrariũ
contrarium
vt tales decimæ præscribi non
possint, videtur expressum in dicto capitulo
dudum, & in cap. causam quæ, de præscriptionibus. nam si laicus laico decimas dederit,
vẽ
diderit
vendiderit
, aut donauerit, vel in dotem dederit,
nullo tempore præscriptio videtur contingere posse, tum quia deficeret titulus, qui in tali præscriptione videbatur necessarius. cap.
primo, de
pręscriptionibus
præscriptionibus
in sexto. tùm quia
deficeret bona fides, cùm laicus se noscere debeat incapacem tenendi, tales decimas à Pontifice Romano non concessas. d. cap. dudum.
d. c. à nobis. c. tua, & infr. de decimis, ergò, &c.
c. vigilanti. c. fi. de præscrip. tunc etiam quòd
deficit possessio, quia in possessione ciuili
non incorporali nititur vsucapio. dict. leg. 1.
§. per seruum, qui in fuga. ff. de acquir. posses.
sed ciuiliter, & iuridicè decimas præscribere
non potest laicus de concessione cuiusquam,
præterquàm de concessione Romani Pontificis. d. capitulo causam quæ. dicto cap.
dudũ
dudum
.
d. cap. tua, & infrà, ergò cessat
pręscriptio
præscriptio
, vt
d. c. causam, & dict. c. dudum. vnde veritas ea
esse videtur, vt decimæ, quæ à Romano Pontifice semel concessæ fuerunt alicui principi, vel
priuato Laico, & per hoc quasi à Clero & ecclesia, vel diuino iure fuerunt exemptæ, & in
humanum commercium translatæ, possint
per laicum præscribi, non aliter atque reliquæ
res
humanę
humanæ
, & ita procedat opinio,
quā
quam
tenuerunt Cassaneus in consuetudi. Burg. & alij,
quos ipse refert. at verò decimæ, quæ nunquam alicui Laico à Romano Pontifice concessæ fuerunt, eæ minimè possint per Laicum
pręscribi
præscribi
, prætextu concessionis vel tituli, aliundè habiti, ita procedat d. c. dudum, & d. c.
causam quæ. nam & si dicat patri suo successisse se qui eas decimas possidebat, dicemus ei
non obesse impedimentum malæ fidei.
Cæterùm
* superest defectus possessionis,
in qua potissimùm nititur præscriptio. d. cap.
sine possessione, de reg. iur. in sexto. l. 3. ff. de
vsucap. d. l. 1. §. per seruum, qui in fuga. ff. de acquiren. poss. vbi ad effectum præscribendi oportet adesse possessionem ciuilem & iuridicam, hic autem talis possessio non adest, cùm
huius iuris possidendi lex canonica fecerit homines laicos incapaces. d. c. causam quæ, nisi
ex titulo & concessione, quæ re vera à Rom.
Pontifice habita esset. d. c. dudum. d. c. à nobis,
& ita procedat opinio negatiua eorum, qui firmant, laicum non posse decimas præscribere,
quod tenuerunt glo. & Doct. in d. c. causam
quæ, de præscr. Balbus de
pręscrip
præscrip
. 5. parte principali. quæstio. 7. Couarru. variarum resolutionum lib. primo. cap. 17. nume. 6. qui plures
allegat, quæ omnia intelligenda sunt in præ
scriptione longi vel longissimi temporis, non
etiam in præscriptione temporis immemorialis, vt infrà dicam. Nam licet sine possessione
præscriptio non procedat, eaq́ue possessio ciuilis esse debeat, vel ciuilis & naturalis, ita
vt sola naturalis non sufficeret, & longè minus nuda detentatio, vnde incapaces alicuius
rei, & possidendi nullo tempore præscribant
etiam longissimo, quasi nunquam videantur
ciuiliter possedisse, sed tantùm detentasse,
tamen id verum in præscriptione longi vel
longissimi temporis
tantũ
tantum
, sed diuersum esset
in præscriptione temporis immemorialis, ad
quam sola detentatio vel naturalis possessio
sufficeret, argum. l. tertiæ. §. ductus aquæ. ff.
de aqua quoti. c. 1. §. fina. de præscri. lib. 6. cap.
super quibusdam. §. præterea, de verbo. signi.
quę
quæ
iura ad nudam facti detentionem respiciunt, sicq́ue limitandus est, & intelligendus
dic. §. per seruum, qui in fuga.
Amplia vt laicus eas decimas præscribere
*
non possit, etiam per tantum temporis, cuius
initij memoria non existat, ita tenet idem Couarru. vbi suprà post Ioannem Monachum in
c. 2. de præben. in sexto. Idem Couarru. in simili lib. 1. variarum resolut. cap. 10. num. 14.
Phi. Probus num. 7. in d. c. 1. de
pręben
præben
. in 6. est
communis opinio secundum Couarru. d. nu.
14. Abb. Felinus, & alij in d. c. causam, de præ
scri. Idem Felin. in c. accedentes, de præscrip.
& in c. cùm contingat, de foro competen. nu.
4. Hippolytus singul. 80. Franc. Balbus de præ
scription. 5. parte principali. quæst. 7. & in 3.
par. prin. in 2. par. illius tertiæ partis. quæst. 6.
Card. consi. 131. col. 2. Ias. in l. is, qui putat. col.
2. ff. de ac qui. hære.
Ratio huius ampliationis ea est, quia licet
regulariter id tempus, cuius initij memoria
non existit, habeat vim tituli. l. 3. §. ductus aquæ. ff. de aqua quoti. & æsti. c. 1. §. fi. de præsc.
in 6. c. super quibusdam. §. præterea, de verbo.
significa. tamen fallit in materia, in qua per legem præscriptio vetita est, tunc enim vt vis iuris inductiua tempori denegata est, ita quoque vis iuris iam inducti declaratiua denegata videtur, ne quòd vna via prohibetur, alia
via admitti videatur, contra regulam c. cùm
quid, de re. iu. in 6. nèue fraus legi fieret,
lexq́;
lexque
verbis non rebus imposita videretur, contra l.
primam & secundam. C. commu. deleg. quid
enim iuuat negare decimas posse vllo tempore præscribi à laico. dic. c. cùm causam, si laicus posset allegare concessionem à Romano
Pontifice habitam, perq́ue solam hanc allegationem, nihilo etiam probato per interuentum solius temporis immemorialis is titulus
probatus videretur, sic enim fieret, vt solum
tempus præhabita tituli allegatione illi laico
|
pręberet
præberet
ius firmum in illis decimis, quinimò
firmius, quàm si ex præscriptione procederet,
quod absurdum videretur, præsertim
cũ
cum
præ
scriptio nitatur possessione ciuili. l. 1. §. per seruum qui in fuga. ff. de acquiren. possessio. laicus verò has decimas ciuiliter possidere nequeat cessante Papali concessione. d. cap. causamq́ue. ergò cùm non possit videri possedisse ciuiliter, non quoque poterit videri præscripsisse. cap. sine possessione, de regu. iur. in sexto. l. 3. ff. de vsucapion.
Quid dicendum? & sanè magis placet, vt
adhuc per tale tempus, cuius initij memoria
non existat, laicus habeat & assequatur firmum ius in decimis, si sciat allegare
titulũ
titulum
habitum à Romano Pontifice, licet re vera ab illo non habuisset, moueor, quia tempus de sui
natura videtur habere vim iuris inducendi, vt
in §. planè. Institu. de literarum obligatio. ibi,
sic fit, vt hodie dum quæri non potest, Scriptura obligetur, vbi per præteritionem biennij
inducitur obligatio, literis formata sic, & in
proposito per lapsum temporis, cuius initij
memotia
memoria
non extat, inducitur à lege vel concessio decimarum, quasi à Romano Pontifice
habita, vel efficax
pręsumptio
præsumptio
& probatio illius concessionis, quasi habitæ à Papa. d. §. ductus aquæ, cum concord. suprà allegatis. Et
ad d. c. causam quæ, & d. cap. dudum. responde, quòd intelligitur in
pręscriptione
præscriptione
etiam
longissimi temporis triginta vel quadraginta annorum, non sic in præscriptione eius
tẽporis
temporis
, cuius initij non extat memoria, quia
per tale tempus lex inducit ius vel præsumptionem & probationem illius iuris vel tituli,
qui in subiecta materia efficax esset legitimus
& sufficiens.
Nec obstet, quòd laicus non videatur legitimè & ciuiliter possidere decimas propter sui
incapacitatem. d. cap. causam. nam id negamus post tempus immemoriale, cuius interuentus facit, vt is laicus etiam ciuiliter retrò
eas decimas possedisse videatur, quasi retrò
concessionem à Romano Pontifice habuisset,
sicq́ue capax eas possidendi factus fuisset, &
hanc nostram opinio. tenuit gloss. mag. in d.
c. causam quæ. quinimò vbi est tempus immemoriale, ibi non exigimus possessionem ciuilem, nec etiam naturalem, sed nuda rerum
detentatio sat est, vt diximus suprà in quæstionib. præcedentib.
Præterea prohibitio d. c. causam quæ, videtur procedere solum in casu certo, nempe
quā
do
quando
laicus non in
cōcessione
concessione
Papali, sed in concessione aliundè habita suam fundabat intentionem & præscriptionem, sicq́ue virtualiter de non iure suo per ipsiusmet confessionem seu allegationem constabat, nos loquimur, quando sumus in casu dubio, scilicet
quando concessio habita à Romano Pontifice asseueratur & allegatur, & per probationem adducitur quieta possessio tanti tempo
ris, cuius initij memoria
nō
non
existit. Item quid
si re vera laicus impetrauit decimas à Papa sibi
& successoribus suis, deinde amissum fuit instrumentum huius concessionis, nónne post
tempus immemoriale perimi, quum esset
illi non patrocinari & tueri hoc tempus. Idem
ergò futurum est, etiam si re vera is titulus,
eáue concessio non fuerit habita à Papa, si modò ab eo impetrata allegetur, quinimò etiam si non allegetur, adhuc idem esse videtur,
quia vera & communis opinio est, quòd tale tempus non solùm habere intelligitur vim
præsumptiuam vel fictiuam, sed etiam vim
inductiuam, vt sic post tale tempus ille possessor non solùm præsumatur titulum, & ius
eas possidendi habuisse, si iam re vera illud
habere incipiat, vt nec in contrarium admittatur probatio, nec etiam ei sua aperta confessio noceret, non magis quàm si quis,
postquā
postquam
semel præscriptionem impleuisset, palàm fateretur sibi peruenisse scientiam rei
alienę
alienæ
,
quo casu secundum
cōmunem
communem
& veram opinionem tàm tutus esset in
vtroq;
vtroque
foro, tàm canonico quàm ciuili, quàm si id fassus non esset, & etiam in foro conscientiæ, vt tenent glo.
Innocentius & Hostiensis, col. secunda. Imola colum. decimaquinta, firmans hanc esse
communem opinionem in c. fina. de præscriptio. & ibi Abbas colum. septima. Cardin. Baldus, Abb. Felinus in cap. vigilanti, eodem tit.
Tiraquel. decau. cessante. limit. 12. nume. 16.
Iaso. in l. post diuisionem. col. secunda. C. de
iur. & facti igno. Decius in auth. præterea. colum. sexta. C. vnde vir & vxor. Idem Decius
colum. septima, in capit. primo, de constitu.
Aretinus consi. 92. viso legato. colum. secunda. Balbus de præscript. in 9. quæstio. 3. partis
principalis, & quòd tempus immemoriale inducat verum titulum, dico verum ius adeò
vt non sit necesse, quòd titulus probetur, neque etiam quòd allegetur, diximus esse veram & communem opinionem suprà cap. posita possessione. nu. 9. cum seq. vbi multa hac
de re quæ hic iungenda sunt.
Illud autem dubium est,
* an decima ex
consuetudine possit tolli ex toto, an verò
possit saltem aliqua ex parte minui? qua in
re sunt plures opiniones. Prima enim fuit
opinio existimantium decimas prædiales,
neque ex toto tolli posse, nec etiam vlla ex
parte minui. personales verò, & ex toto tolli
posse, & longè facilius minui, ita tenent Hostiensis, & alij in cap. in aliquibus. per text.
ibi de decimis. Rochus Cur. in capitulo fina.
& in Rubric. de consuetu. Cardinal. de Turrecrem. in capit. reuertimini. 16. quæstio. prima. articulo septimo. Petrus Paulus Parisius,
consilio 25. libro 4. colum. secunda. & est à
plerisque recepta sententia, secundum Episc.
ciuit. Roderi. lib. 1. variarum resolut. capit. 17.
nume. 8. Felinus in cap. causam, de præscrip.
Balbus de præscript. quinta parte principalis
|
quæstio. 7. Gregor. Lupus in l. 1. Gloss. 2.
titulo
delos diezmos. parti.
Altera fuit opinio existimantium inter præ
diales & personales decimas quoad vim consuetudinis nullam esse differentiam, quinimmò vtrasque per consuetudinem minui posse
ex parte, vt loco decimæ vicesimæ aut tricesimæ fortè præstetur, tolli autem ex toto decimam, ita vt nulla ex parte præstetur, non posse, & in hac opinione videtur residere Gregor.
Lupus, vbi suprà, post Syluestrum, & diuum
Thomam, & alios quos refert Vincentius &
Abb. in d. cap. in aliquibus. Fulgosius consilio
165. colum. 2. Bald. in l. comperit. C. de præscriptionib. 30. vel 40. anno. Sozin. consi. 297. columna 3. lib. 2. Parisius d. consi. 25. num. 21. sentit diuus Thomas secunda secundæ quæstione 87. articu. 1. & quodlibet secundo articulo
octauo. & in hac opinione residere videtur
Balbus, vbi suprà, dict.
quęst
quæst
. septima,
eamq́;
eamque
sequitur, & receptiorem existimat Nicolaus
Boer. in consuetudi. Bituricensi. titu. de consuetudi. prædi. §. 12.
Tertia fuit opinio existimantium neque
prædiales,
neq;
neque
personales posse tolli ex toto,
neque ex parte etiam per consuetudinem, nisit à Romano Pontifice approbata. Ita tenuit
Glo. in d. cap. in aliquibus, & ibi Innocen. esse
enim hanc decimarum præstationem de iure
diuino, quod nulla ex parte per consuetudinem immutari secundum eos posset.
Quarta opinio fuit existimantium tam
prę
diales
prædiales
decimas quàm personales posse non
quidem tolli ex toto, nec similiter temerè diminui, sed posse ad eam mensuram, aut quotam partem restringi, & arctari, quæ decenter
sufficiat ad congruam, & honestam sustentationem eorum, qui res sacras administrant, ita
residet dictus episcopus, vbi suprà, nam cùm,
inquit, necessaria sacerdotibus ministrari iuris diuini esse noscatur, quod nulla ex
parte minui per principes, leges, aut consuetudines potest. §. sed naturalia. Institu. de iure natur. l. vt vim. l. veluti. ff. de iusti. & iure.
superest, vt
vsq;
vsque
ad mensuram necessariorum
decima possit deminui, non vltra.
Quid dicendum? & nos sumus in nouissima opinione, vt tam prædiales, quàm personales decimæ possint non solùm minui, sed etiam ex toto tolli, per tex. apertum, si non cauilletur & inuertatur, in d. c. in aliquibus, in pri.
vbi ait, in quibusdam regionibus omni ex parte euanuisse decimarum præstationem. Secundò per d. c. in aliquibus. §. fin. dum ait, hac
in re consuetudini standum. Tertiò per c. cùm
sint homines, de decimis ibi, ad consuetudinem recurrendum. Quartò per c. ad apostolicæ, eod. tit. ibi quoniam à diuersis diuersa consuetudo tenetur. Quintò per c. commissum,
eod. Sextò per pragm. Caroli Cæsaris Hispaniarum regis Catholici, qua anno 1525 c. 14. &
c. 76. cautum fuit, ne à laicis decimæ exigeren
tur, quæ præstari non solerent, & Toleti ea lex
lata fuit. Septimò idem cautum fuit lege expressa Madritij anno 28. l. 19. Octauò idem
cautum fuit Segoniæ anno 32. l. 56. quod &
Franciæ cautum refert dictus episcopus, vbi
suprà.
Isthæc autem iura sustinentur aperta ratione, nam decimas iure tantùm positiuo non
etiam naturali, aut diuino deberi, constitit ex
suprà per me traditis, ergo iure
quoq;
quoque
positiuo
euanescere & exulare possunt. §. sed naturalia.
Instit. de iure natu. ca. omnis res, de regu. iur. l.
nihil tam naturale. ff. de reg. iur. neque ad rem
pertinuit quod sacerdotes qui pro fidelium
animarum salute & incolumitate laborant ab
eisdem sunt exhibendi, nam cessante etiam
ex toto decimatione, possunt & debent ecclesiæ congrua dote honestari in prædijs, & hortis, aut vineis, & similibus, vnde sacerdotes honestum victum quærere & moderatum possint, hoc enim non solùm tolerari potest, sed
etiam summoperè expedire videtur, docet
enim experientia rerum magistra, ab agricolis & reliquis hominum decimas (vbi earum
præstatio in vsu est) minus fideliter præstari,
inspecta tam quantitate quàm bonitate fructuum præstandorum, idq́ue quàm in periculum animarum fiat nullus non videt, ergo
conducibilius est agris, hortis, vineisq́ue ecclesias dotari, vnde earum ministri victum quæ
rant propria manu & authoritate, non spectata aliorum præstatione. Rursus vt nostrorum nonnulli referunt in proœmio ff. Cum
Constantinus Imperator eam Romæ memorabilem donationem fecit ecclesiæ, auditam
vocem è cœlo fuisse ferunt, qua significabatur
tunc infusum esse venenum ecclesiæ, quasi
plus æquo ditesceret, vnde similiter ijdem referunt ecclesiam orientalem paupertate nimia laborasse & euanuisse, occidentalem verò
copia luxit rerumq́ue nimia affluentia & abundantia periclitari, sic & in latissimis
Indodorum
Indorum
regionibus, quam principes nostri potentissimi & subegerunt, & prudenter sanctissimè
q́ue gubernant, cessant decimæ, ecclesiæ verò congrua dote illustrantur, & aluntur
earum ministri, id quod si nostra opinio vera
non esset, interitum innumerabilium animarum cederet, nec à nostris Principibus aut Romano Pontifice toleratur.
Hinc apparet suspectum esse quod ipsemet
episcopus, vbi suprà, versi. 11. attentè & diligenter firmat,
* nempe irrationabilem, & omnino iniquam esse eam consuetudinem, quæ ab
omnium decimarum tam prædialium quàm
personalium præstatione laicos eximeret, esset. n. inquit, nimia hæc
exẽptio
exemptio
, si
quidẽ
quidem
euanesceret,
reuerẽtia
reuerentia
quę
quæ
à laicis decet, vt sacerdotib. ministrantib. exhibeatur,
verũ
verum
sanè
nō
non
cessaret, sed potius augeretur,
dũ
dum
. n. sese à sacerdotib. expilari
vidẽt
vident
, eos
solẽt
solent
& ridere, exibilare
& odio habere,
nō
non
sic se habent erga
parẽtes
parentes
à
|
quibus non expilantur, sed subueniuntur, ergo honestius, sanctius & magis pium est, vt
meritis & beneficijs à sacerdotibus acceptis,
laici inuitentur ad obsequia eis præstanda,
quàm quod ab eis expilentur, cùm sacerdotes
doctrina, sanctitate, & virtute, non opibus &
diuitijs reliquos anteire deceat. Facit in simili l. si quando. §. illud. C. de inoffi. test. dum ait
meritis magis filios, &c. facit. nam in consuetudinibus non illud exigimus, vt sit rationabilis, sed sat est, vt sit tolerabilis non omnino
aduersa pugnans contraria iuri diuino aut naturali. Ita Baldus in c. primo, in princip. col. 2.
de feud. cogn. quem refert & sequitur Andr.
Tiraquel. de retract. in præfa. nume. 75. quinimmò vt sit rationabilis consuetudo minimè exigitur, cùm ipsa ex
authoritae
authoritate
vtentium sumat rationem. Baldus in leg. de quibus.
colum. 10. ff. de legi. versi. & primo quò ad primum. Ioannes Faber in §. ex non scripto. Inst.
de iure natura. & alij plures relati per Tiraqu.
vbi suprà. quanto ergo facilius huiusmodi
cō
suetudo
consuetudo
tolerabitur, cùm nec sit contra ius diuinum, sed tantùm contra ius positiuum, vt
iam docuimus, nec sit irrationabilis, cùm clericis aliunde possit prouideri de congrua sustentatione, & alimentis, nec præbeat occasionem peccandi, sed eam potius remoueat, vt
proximè dicebamus, nec sit res noua, sed in
non paucis Christiani nominis regionibus
vsitata, vt & proximè etiam ostendimus.
Clerici
* vel laici an immunitatem à decimis exoluendis & libertatem possint præscribere non leui contentione tractatum est, &
clericos posse hanc libertatem præscribere
communiter receptum est, quia ipsi non
sunt incapaces spiritualium. Gloss. in capitu.
in aliquibus. cum qua transeunt ibi Doctores, Felinus in cap. causam quæ, de præscript.
columna prima. Balbus de præscriptio. in 5.
parte princip. quæstio. 7. Dominicus in capit.
secundo, de decimis in 6. §. penul. per capit. de
quarta. de præscriptio. quod procedit etiam
quò ad omnem decimationem secundum
eosdem.
Nō
Non
sic, inquiunt, ipsi admittendum
est in laicis, qui secundum communem sententiam Doctorum suprà relatam, talem libertatem à decimis nulla ex parte præstandis
non possent præscribere, quia sunt incapaces
possidendi ius decimandi. c. causam quæ, de
præscrip. quorum ratio nulla sanè est, nam &
seruus qui nihil
suũ
suum
habere potest, & ideo per
præscriptionem sibi acquirere non potest, tamen libertatem potest præscribere, & domus
seruiens quæ sibi acquirere nihil potest, libertatem tamen contra seruitutem acquirere potest, & pro hac opinione contra communem
facit text. in cap. in aliquibus. §. fin. & in capitu. dudum, & in capitulo, cùm sint homines.
ibi, ad consuetudinem, de decimis. & in capitu. ad apostolicæ. eodem ibi, quoniam à diuersis diuersa consuetudo tenetur, & in capi
tulo, commissum, eodem titulo. & in capitulo, ex multiplici, in quibus statur
con uetudini
consuetudini
hac in re. Itaque & si ius decimandi laicus
contra laicum vel contra ecclesiam non satis
certum sit, an præscribere possit,
ꝙ
quod
suprà attigimus, libertatem tamen contra ius decimandi quin
pręscribere
præscribere
possit dubitari non debet,
quia vetitum nullo iure reperitur, neque id
iuri naturæ aduersatur aut diuino, cùm decimæ iure tantùm positiuo non etiam naturali
aut diuino debeantur, vt iam disseruimus. Denique fauorabilior est liberatio, quàm acquisitio, argu. l. Arrianus. ff. de actio. & obli. vnde
cum suprà dixerimus laicos posse decimas
prę
scribere
præscribere
per tempus immemoriale,
sibiq́;
sibique
eas
exigere, multo facilius poterunt ab earum
prę
statione
præstatione
libertatem acquirere, vt sic in eo tantùm quæstio remaneat, quanto scilicet tempore talem libertatem possint acquirere, &
magis est, vt tempore longo vel longissimo
non possint, sed eo tantùm cuius initij memoria hominum non sit, arg. cap. 2. §. contrahentes, de rebus ecclesiæ non alienan. lib. 6. & clarius in c. 1. de præscrip. eod. lib. est enim contra
tales laicos vehemens præsumptio iuris, &
propterea ecclesia contra eos habet de iure fundatam intentionem suam, quæ res eos constituit in mala fide præsumpta, à qua præsumptione lex recedit post
tẽpus
tempus
immemoriale,
non autem post breuius tempus quando nullum aderat priuilegium, vt ibi, &c. cum personæ. §. quòd si tales, de priuileg. libr. 6. sed &
breuiore tempore interdum à tali
pręsumptione
præsumptione
. l. recedit, vt alibi dixi, scilicet in c. qui contra iura. num. 2. suprà.
Illud autem dubium est,
* qua ratione Papa exemerit quosdam Monachorum à
pręstatione
præstatione
decimarum, cum hæ iure naturæ vel diuino debeantur, secundum quosdam, & Glo.
in c. à nobis, ait ius naturale in communi, vel
in vniuerso permanere fixum & immutabile,
sed in quibusdam casibus vel capitulis seu indiuiduis solet & potest immutari, tuncq́ue ea
innouatio sapit quandam dispensationem,
& illam Glos. communiter Doctores sequuntur ibi, teste episcopo ciuit. Rod. vbi suprà, nume. 9. Decius consil. 113. colum. 2. Sozin. consil.
297. libr. 2. Idem Decius in c. cum ordinem, de
rescri. in prin. & ita intelligunt ca. suggestum.
&c. ex multiplici. c. ex parte. ca. à nobis. de decimis, &c. pen. & fin. eod. titu. &c. accedentibus, &c. si de terra. &c. dudum, de priuil. l. 23.
titu. 21. par. 1. verùm hanc receptam rationem
impugnat ipse Couarru. vbi suprà, quod decimæ non iure naturæ, sed positiuo debentur,
quod verum esse ostendimus, nam si, inquit,
iure naturæ deberentur, tunc exprimi id
non liceret Papæ, quod dubium sanè est, &
contra Glo. communiter approbatam in leg.
ius ciuile est. ff. de iustit. & iur. per tex. ibi, etenim constat iuris diuini esse, vt duob. vel trib.
testibus credatur. cap. in omni negotio, de te|
stibus. c. cùm esses, de testam. l. vbi numerus.
ff. de testibus, & tamen in casibus lege positiua longè plures testes requiruntur. l. si vnus. l.
hac consultissima. C. de testa. l. hac consultissima. C. qui test. fa. pos. in prin. & §. sed
cũ
cum
paulatim. Inst. de testam. & alibi sæpè, nec per hoc
ius diuinum aut naturale desinit incolume
seruari, vt per d. glo. vbi omnes.
Loca
* publica & iure gentium
cōmunia
communia
præscribi
nō
non
possunt. l. fi. in prin. ff. de vsucap.
l. quod in littore. ff. de acqui. rer. dom. ibi, rursus in pristinam causam recidunt. l. si
quisnā
quisnam
.
ff. de diuer. & temp. præscrip. l. sanè si maris. ff.
de iniur. §. flumina. verb. omnibus. Institu. de
rerum diui. tradit Bar. in l. quòminus. ff. de fluminibus. quæst. 15. vbi plenè per Iaso. colu. 27.
Paul. Cast. in d. l. fi. Francis. Balbus de præscri.
in 4. par. 5. par. princ. q. 6. Ioannes de Platea &
Angel. Aretin. in d. §. flumina. Cæpolla de seruit. rust. prædio. rub. de pisca. charta pen. Iacob. in tract. feud. verb. fluminibus, ad finem.
Ioannes Faber in dicto §. flumina.
Limitatur
* primò hæc regula, vt procedat
ratione
pręscriptionis
præscriptionis
, sed non ratione consuetudinis, per quam ea,
quę
quæ
sunt iuris gentium, possunt acquiri. Ita tenent Ioannes
Fab. & Angelus Aretinus in dict. §. flumina,
& Franciscus Balbus, vbi suprà, nume. secundo. versic. stat ergò. vnde inferunt ipse Balbus
& Faber, & Angelus, quòd si quis multis annis piscatus fuit in flumine publico, & alios
piscari volentes iugiter sciente & patiente populo prohibuit, per hoc consuetudine magis
quàm præscriptione in eo flumine ius piscandi, & cæteros de populo prohibendi quæsiuit,
sequitur Bal. in rub. ff. de rerum diuisio. Idem
vult glos. 1. & ibi Bart. in d. l. sanè si maris. ff.
de iniur. dum aiunt, quòd in terminis illius
text. ius quæsitum fuerat consuetudine vel
priuilegio. Facit secundum Balbum cap. super quibusdam. §. præterea. de verbor. significatio. Tenet idem Balbus de præscriptio. in
vltima quæstio. secunda
quęstionis
quæstionis
prin. &
Balbus in d. quæstio. sexta, & Baldus in Rubrica. ff. de rerum diuisio. aiunt inter consuetudinem & præscriptionem eam esse
differentiā
differentiam
, quòd præscriptione transfertur ius de vno
in alterum, sed per consuetudinem, de qua egimus, non tam transferri, quàm quòd nullius in bonis antea erat, denuò acquiri videtur, de quorum omnium veritate postea dicemus.
Limitatur secundò,
* vt tempore immemoriali possint, quæ sunt iurisgentium, præ
scribi. Ita Angelus in dicta l. fin. ff. de vsucapionibus. Balbus in dicta
quęstio
quæstio
. sexta. versi.
secundò limita. numero quinto. Ioannes de
Platea, & Angelus Aretin. in d. §. flumina, vnde ijdem Ange. & Platea & Aretinus, & Balbus, inferunt
* quòd sic
tẽpore
tempore
immemoriali
Veneti præscripserunt Gulphum maris.
Idẽ
q́ue
Idemque
in Genuensibus, & idem vult Barto. in l.
iniuriarum, in magna. §. fin. ff. de iniurijs, per
d. l. sanè maris. ait, quòd iurisdictionem maris
per tempus immemoriale quæsiuerunt Veneti. Idem Angelus consilio 289. thema tale est,
& Ias. in l. ex hoc iure. colum. quinta. ff. de iustitia & iure, & Balb. vbi suprà. De quorum veritate infrà dicemus.
Quinimò
* quòd plus est, tam Veneti in suo
Gulfu, quàm Genuenses in suo quoque Gulfu, hoc est, Pelago maris, per hoc tempus immemoriale quæsierunt ius interdicendi &
vetandi reliquis mortalibus potentiam nauigandi. Ita tenent Bartol. & Angelus, vbi
suprà. & Iason colum. quinta, in dicta leg. ex
hoc iure. Idem Iason in d. l. quò minus. colum. vndecima. & Franciscus Balbus, vbi suprà, per text. dict. l. sanè maris, vbi idem vult
Raynerius de Forliuio, & Ioannes de Anania
in capitulo primo, & iterum in capitulo secundo de Cler. ven. & Cardinalis consilio 40.
Dominus Comes. Felinus in capitu. de quarta. col. fina. de præscriptio.
* Ius enim nauigandi secundum eos regale est, lege quò minus. ff. de fluminibus. l. secunda. §. viarum, &
ibi gloss. ff. ne quid in loco public.
* sicq́ue
acquiri potest vel priuilegio, vel tanto tempore, cuius initij memoria non sit, secundum
eos. Paulus tamen Castren. in dicta lege fina.
reprehendit Angelum, vbi suprà, qui mouebatur per legem, vsum aquæ. C. de
aquęductu
aquæ
ductu
, libro vndecimo, quam non benè intelligebat secundum Paulum, qui ait, ibi loqui
de aqua priuata, non de publica, nam quò ad
publicam, nec consuetudo nec pręscriptio
opus est, sed sufficit occupatio per dictam legem finalem, non secùs, quàm in rebus,
quę
quæ
cœlo mariq́ue capiuntur, aut terra, lege prima. ff. de acquirendo rerum domi. §. ferè. Institu. de rerum diuisio. de quorum veritate infrà dicemus.
Vnde Paulus infert,
* quod si Venetiarum
Ciuitas funditùs diruta esset, Pelagus illud
maris iurisgen. maneret, non secùs
quā
quam
antea,
quàm ea ciuitas ibi ædificata & extructa esset,
dict. leg. fin. verbo, funditùs diruto ædificio,
& dicta l. quod in littore, & Balbus, vbi suprà, num. 8. ait, hanc esse communem opinionem
*
veriorem, licet agnoscat contrariam esse
communem, quam tenent Ange. vterque,
cũ
cum
Perusinus, quàm Aretinus, & Ioannes de Platea & Cœpolla, & Iacob. & alij suprà relati.
Facit quod ait Fel. in c. accedentes. col. 5. de
pręscriptio. dum negat id, quod
pręscriptibile
præscriptibile
non est fieri præscriptibile, etiam tempore
immemoriali, quamuis eo tempore, si allegetur titulus legitimus, præsumatur (sequitur
Balbus, vbi suprà, nu. 9. reprobantes Panormitanum, qui contrarium tenuit, consi. vigesimosexto, in quæstio. quæ ad præsens. lib. 2.)
quę
quæ
præsumptio cessaret, quando contrarium
esset notorium, vt est in hoc exemplo.
Tertiò limita
* vt quæ sunt publica, aut iu|
re gentium
cōmunia
communia
licet non præscribantur,
tamen tempore acquiri potest ius excipiendi,
vt de tali possessione non expellamur, eritq́ue
duplex effectus, primus vt si turbemur in possessione contra turbantem agere possimus,
alter vt antequam turbemur, possimus prohibere volentem nobis inuitis talem locum
ingredi, per d. l. sanè si maris. secundum Ange.
in d. consi. Balbus, vbi suprà nu. 10.
Quartò limita
* quando princeps vendidisset ius piscandi in flumine publico secundum Balbum, vbi suprà, numero quarto. versi. alios casus. Cœpolla de serui.
rusticorũ
rusticorum
præ
diorum, sub tit. de piscatio. ad finem. Iaco. de
feudis. ver. fluminibus, ad finem, & per quantum tempus, vel per quantam
intermissionẽ
intermissionem
locus occupatus ab occupatore desertus videatur, docent Bar. in d. l. quò minus. quæst.
decimaquinta, vbi Iaso. col. 27. vbi post Ange.
& Paul. in d. l. fi. ff. de vsucapionib. tradunt
cautelam, vt per talem intermissionem non
videatur quis locum deseruisse.
Istarum
* rerum veritas pendet à vera iuristàm
naturæ, quàm gentium cognitione, iura enim naturalia diuina quadam prouidentia immutabilia sunt, non aliter atque ius
diuinum, nam vtrumque ferè idem est, sed
diuinum appellatur, quod ab ipso Deo optimo maximo datum nobis est, naturale eo,
quòd simul cum ipso humano genere proditum fuit, & eo
ꝙ
quod
id ius natura edocti sumus
sine vllo præceptore, vt isthæc omnia probantur in §. sed naturalia. Insti. de iure natu. l. iura sanguinis. ff. de regu. iur. leg. eas causas. ff.
de cap. diminutio. l. 2. ff. de vsufruct. earum rerum. l. omnes populi. ff. de iusti. & iur. §. minus ergò. Institu. de hæreditati. quæ ab intesta. iuncto §. singulorum. Institu. de rerum diuisio. & Doctores communiter in dictis locis, quibus adde Theologorum nostræ tempestatis disertissimum, idem edocentem
fratrẽ
fratrem
Alphonsum Castrensem de potestate legis
pœnalis, libro secundo, capitulo decimoquarto, pagina 561.
Istud
* ius gentium naturale appellatur,
ius naturale simpliciter, & etiam appellatur
ius gentium primæuum, hoc est, cum ipso humano genere simul proditum. d. §. singulorum, & hoc ius gentium naturale vel primæ
uum ab iure naturali simpliciter prolato differt, vt genus ab sua specie. Nam naturale ius
dicitur, quòd omnibus animantibus tàm
brutis, quàm ratione
vtẽtibus
vtentibus
commune est.
ius verò gentium naturale, vel primæuum
dicitur, quod solis hominibus, non etiam reliquis brutis animantibus competit, vt dictis
iuribus habetur per Doctores, & disseruimus
suprà.
Ius
* autem gentium
secundariũ
secundarium
est, quod
non simul cum ipso genere humano
proditũ
proditum
fuit, sed labentibus temporibus à plerisque
earum
gentiũ
gentium
, quæ moribus & legibus regun
tur, nec ritu aut more ferarum syluestrem
vitā
vitam
agunt, receptum reperitur. d. l. omnes populi.
ff. de iusticia & iure. §. ius gentium, & §. ius
autem gentium, & §. sed naturalia. Inst. de rerum diuisione.
idq́;
idque
ius initiò, vt ius tantùm ciuile non etiam
gentiũ
gentium
esset necessaria, & coacta ratione fatendum est, quamuis postea ab
omnibus, vel plerisque
gẽtium
gentium
paulatim aut
successiuè admissum
quoq;
quoque
fuisset, vt sic tale
ius
inuẽtione
inuentione
ciuile tantùm esse intelligatur,
sed approbatione & veluti hospitio gentium
earum ius esse cœperit, etenim cùm initio generis humani nec essent captiuitates, nec seruitutes hominum, nec rerum soli dominia
distincta, sed communia, nec bella, nec emptiones, venditiones, locationes, conductiones, nec societates, mandatum, & cætera id genus, necesse est fateri hasce res, non pariter
in omnibus orbis regionibus inuentas aut
admissas, sed vt verosimillimum est, primum
in vna aut altera prouincia admissum,
inuentũ
inuentum
,
inq́;
inque
vsu esse inchoatum, deinde verò à reliquis quoque regionibus & gentibus paulatim receptum, sicq́ue cùm primum id ius in
vna tantùm, vel in altera prouincia in vsu esse
cœperat, tunc illius tantùm regionis vel gentis ius ciuile erat, cùm verò postea à reliquis
quoque gentibus receptum fuisset, iam de iure ciuili in ius gentium conuersum fuisse apparuisset.
* sicq́ue id ius gentium secundarium non tam naturale, quàm positiuum dicitur esse,
sicq́;
sicque
non fixum, & immobile, sed
cō
mutabile
commutabile
esse dicitur, non secùs quàm ius ciuile, & ferè non difficilius, quàm ius ciuile, vt
de successionum progressu in præfation. lib. 1.
ostendimus numero ... tradit
elegāter
eleganter
Theologorũ
Theologorum
nostrę
nostræ
tempestatis doctissi. frater Dominicus Sotus de iusti. & iur. lib. .. q. .... ar. ...
*
Etenim si qua in prouincia
introductũ
introductum
legibus aut moribus esset, ne dominia essent
priuatorum in rebus soli, sed quòd essent communia, sine dubio ea lex vel consuetudo valeret, id quod apud Lacedæmonas factum
Lycurgo auctore fuisse. Plutarchus apoph. li.
primo, in vita Lycurgi testatur, proinde si receptum fuisset, ne capti serui fierent
capientiũ
capientium
,
ea
quoq;
quoque
lex vel consuetudo valeret, id quod
apud Gallos obseruari fertur, & sic de similib.
Ius
* autem diuinum & naturale, aut gentium primæuum mutari non posse constat, vt
multis legibus iam ostendimus, vnde quòd
apud Lacedæmonas furari liceret, quòd apud
Persas adulterare liberum esset, quòd apud
Mahumetanos cum matribus aut filijs, aut
etiam pecudibus commercium habere fas esset, quódue apud eosdem
Lacedęmonas
Lacedæmonas
vxores ad tempus commodare liceret, vt cum eis
commodatarius rem haberet, aut quòd apud
Anglias gentes Africanas omnes, quotquot
erant ad nuptias inuitati, commercium cum
nupta haberent, aut quòd apud Aethiopes omnes fœminæ sint omnibus viris
cōmunes
communes
, id
|
& similia
vtcunq;
vtcunque
agentium nonnullis in vsu
fuerint, nunquam in ius transire potuerunt,
quia iuri naturali, & diuino, & gentium
etiā
etiam
primæuo aduersari videntur, sed semper tales
ritus, & mores ferini, non humani, corruptelæ & abusus, non mores, leges, aut vsus iustius
dicerentur, nulloq́ue tempore potuerunt præ
scribi, nulla lege lata iustificari, nullo multarum etiam gentium consensu, hospitio, & exercitatione stabiliri, vt præter nostros edocet
huius tempestatis disertissimus Theologorum Alphonsus de Castro de potestate legis
pœnalis. lib. 2. c. decimoquarto. pag. quingentesima sexagesima secunda.
* Et historias suprà relatas referunt Solinus
c. quadragesimo tertio. Pompon. Mela. lib. 1.
c. 8. & Plutarchus de viris illustribus in vita
Lycurgi. & Alphon. Castren. vbi suprà, & Ioannes Boemus de moribus & ritibus
variarũ
variarum
gentium. c. 10. lib. 1.
Ex
* quibus apparet, quàm suspecta sit
sententia eorum, quos suprà numero quarto retulimus, existimantium Genuenses, aut
etiā
etiam
Venetos posse non iniuria prohibere alios nauigare per Gulfum aut pelagus sui maris, quasi æquora ipsa præscripserint, id quod non solùm est contra d. l. quod in littore. ff. de acqui.
rer. domi. l. fi. in prin. ff. de vsucapionib. §. flumina. verb. omnibus. Institu. de rerum diuisi.
l. si quisquam. ff. de diuers. & temporalibus
præscription. l. sanè si maris. ff. de iniur. Sed
etiam est contra ipsum ius naturæ, aut
gentiũ
gentium
primæuum, quod mutari non posse diximus.
quòd sit contra illud ius, constat, quia non
solũ
solum
maria, aut æquora eo iure
cōmunia
communia
erant,
sed etiam reliquæ omnes res immobiles.
* &
licet ab eo iure postea recessum fuerit ex parte, puta quò ad dominium & proprietatem
terrarum, quarum dominium iure naturæ
commune, distinctum, & diuisum, sicq́ue ab
illa communione segregatum fuit. l. ex hoc
iure. ff. de iustit. & iur. §. ius gentium. & §. ius
autem gentium. Institu. de iure naturali. tamen diuersum fuit, & est in dominio maris,
quod ab origine mundi ad hodiernum
vsq;
vsque
diem est, fuitq́ue semper in communi nulla
ex parte immutatum, vt est notum,
* &
quāuis
quamuis
ex Lusitanis magnam turbam sæpe audiuerim, in hac esse opinione, vt eorum rex ita
præscripserit nauigationem Indici occidentalis,
eiusdẽ
q́ue
eiusdemque
vastissimi magis, ita vt reliquis
gentibus æquora illa transfretare non liceat,
& ex nostrismet Hispanis vulgus in eadem opinione ferè esse videatur, vt per vastissimum
immensumq́ue pontum ad Indorum regiones, quas potentissimi reges nostri Hispaniarum subegerunt, reliquis mortalium nauigare,
pręterquam
præterquam
Hispanis ius minimè sit, quasi
ab eis id ius præscriptum fuerit, tamen istorum omnium non minus insanæ sunt opiniones, quàm eorum, qui quò ad Genuenses &
Venetos in eodem ferè somnio esse adsolent,
quas sententias ineptiri vel ex eo dilucidius
apparet, quòd istarum nationum singulæ contra se ipsas nequeunt
pręscribere
præscribere
, hoc est, non
respublica Venetiarum contra semet ipsam,
non respublica Genuensium contra semetipsam, non regnum Hispanorum contra semetipsum, non regnum Lusitanorum contra
semetipsum. l. sequitur. §. si viam. ff. de vsucapion. §. sic itaque. Instit. de action. esse enim
debet differentia inter agentem &
patiẽtem
patientem
,
vt dictis iuribus, & l. cum filio, vbi multa per
Bar. & Iasonem. ff. de leg. primo.
* Contra reliquas verò nationes longè minus præscribere possunt, quia ius præscriptionum est merè ciuile, vt fusè ostendimus suprà part. 1. princip. quæst. 3. & 4. ergò tale ius
cessat, cùm res agitur inter principes, vel populos superiorem non recognoscentes in temporalibus. Iura enim merè ciuilia
cuiuscunq;
cuiuscunque
regionis, quò ad exteros populos, nationes,
vel etiam homines singulos, non magis est
in consideratione, quàm si re vera non esset
tale ius, aut vnquam fuisset, & ad ius commune gentium primæuum vel secundarium recurrendum est, eoq́ue vtendum, quo iure talem maris præscriptionem & vsurpationem
admissam non fuisse
vnquā
vnquam
constat, ergò, &c.
Facit
* nam etiam hodie vsus
aquarũ
aquarum
communis est, non secùs
quā
quam
erat ab origine mundi, vnde Ouid. lib. 6. Metamor. sic modulatur:
Quid prohibetis aquas, communis vsus aquarum.
Idem Ouidius lib. 1. Fastorum ait:
Omne solum forti patria est, vt piscibus æquor.
Ergò
* in æquoribus & aquis nullum ius
est, aut esse potest humano generi,
præterquā
præterquam
quò ad vsum communem.
Præterea de iure naturali & diuino est illud
præceptum, vt: Quod tibi non vis, alteri non
facias, vnde cùm nauigatio nemini possit esse
nociua, nisi ipsi nauiganti, par est, vt à nemine possit aut debeat impediri, ne in re sui natura libera, & permissa, sibiq́ue minimè noxia
nauigantium libertatem impediat, & lædat,
contra dictum præceptum, & contra regulam
l. libertas. ff. de statu hominum. §. libertas. Institut. de iure personarum. leg. prima, & secunda. ff. de homine libero exhibendo. l. 1. §. quæ
onerandæ. ff. quarum rerum actio non datur. l. si quando. §. illud. verb. adstringendos.
C. de inoffi. testa. præsertim cùm omnia intelligantur esse permissa, quæ
nō
non
reperiuntur expressim prohibita. l. nec
nō
non
. §.
ꝙ
quod
eis. ff. ex quib.
caus. maiores. l. super statuas. C. de religiosis.
Quinimò non
solũ
solum
contra ius naturale esset, velle impedire talem nauigationem præ
textu præscriptionis, cùm impedienti id minimè prosit, & impedito noceat, sed etiam tenemur contrarium facere, hoc est, prodesse ijs,
quibus possumus, cùm id sine damno nostro
fieri potest, & ita edocemur à domino nostro
Iesu Christo in Euangelio, dum calumniantibus Iudæis curauit die Sabbathi ægrotum.
Hæc est illa charitas, de qua per diuum Ioannem Euangelistam Epistola quarta ad finem
dum ait: Mendacem esse, qui dixerit, se diligere Deum quem
nō
non
videt, si quidem nec iuuat
nec diligit fratrem suum, hoc est, proximum,
quem videt, hoc est, quòd docemur à Iurecon.
in l. in illa stipulatione per te
nō
non
fieri. ff. de ver.
ob. vbi no. Bar. & reliqui, non sufficere abstinere à malo, nisi fiat quod bonum est, hoc
elegā
ter
eleganter
disseruit Cicero Officiorum 1. & 2. & depinxit comicus Terentius in Andria, dum introduxit Cremetem senem alteri seni prædiuiti
obiurgantem, quòd se ipsum summis noxijs
q́ue ac assiduis curis & laboribus maceraret,
nam illi excipienti sic, tantum, in quit, ocium
est tibi rerum tuarum, aliena vt cures,
eaq́;
eaque
nihil quæ ad te attinent. Replicauit Cremes sic:
Homo sum, humani à me nihil
alienũ
alienum
puto,
non obscurè significans propter illam naturalem cognitionem, quam inter nos natura constituit, teste Iureconsulto in l. vt vim. ff. de iustit. & iure, hominem homini non auxiliari,
nefas esse, præsertim cùm id sine vllo incommodo suo, iactura, aut impensa fieri potest,
quale est ei, qui inops consilij est,
consiliũ
consilium
præ
bere, comiter erranti monstrare viam, ex suo
lumine alterius lumen accendere, & similia,
vt plenius per Ciceronem, vbi suprà, & hoc est
illud diuinum præceptum: Quod tibi non
vis, alteri ne facias, ergò quantò magis tenebimur non obesse, præsertim quando nostra nil
interest.
Ex
* superioribus etiam apparet suspectam
esse sententiam Ioannis Fabri, Angeli, Baldi,
& Francisci Balbi, quos suprà retulimus, existimantium loca iurisgentium communia,
& si acquiri non possint præscriptione, posse
tamen acquiri consuetudine, quod omninò
falsum est, eaq́ue traditio cæca, & nubila est,
omniq́ue rationis lumine carens, legemq́ue
verbis non rebus imponens, contra l. secundam, cum vulgatis. C. commu. de lega. in
exẽ
plis
exemplis
enim de mari Hispanorum,
Lusitanorũ
Lusitanorum
,
Venetorum, Genuensium, &
reliquorũ
reliquorum
constat consuetudine ius tale nauigandi, & alios
nauigare prohibendi non magis acquiri,
quā
quam
præscriptione, vtroque enim casu, vt patet, par
ratio est, ergò, &c. l. illud. ff. ad leg. Aq. & quia
per iura & rationes suprà relatas id esset contra
naturalẽ
naturalem
æquitatem, nec
vllā
vllam
induceret vtilitatem, sed solam læsionem,
sicq́;
sicque
vt lege expressa introduci non possent. c. erit
autẽ
autem
lex, quarta distin. l. 1. & 2. ff. de legib. ita etiam nec lege
tacita, qualis est
cōsuetudo
consuetudo
. l. de quibus, cum
seq. ff. de legib. & tempore id non iustificaretur, sed potiùs deterius & iniurius indies fieret. c. fi. de præsc. & in exemplis suprà relatis,
de furtis & adulterijs, & similibus facinoribus suprà relatis. nu. 15. loca verò publica
etiā
etiam
præscriptione
quęruntur
quæruntur
, vt infrà dicam, contra Bald. Angel. Fabrum, Francis. Balbum.
Denique
* ad perspicuam
istorũ
istorum
cognitio
nem
agendũ
agendum
est de ijs
quę
quæ
in terra, quæ in
mari, quæ in cœlo reperiuntur, etenim licet iure
naturali, &
gentiũ
gentium
primæuo omnis terra erat
omnibus gentibus communis, quò ad vsum,
& quò ad proprietatem, vel dominium nullius omninò erat, tamen iuregentium secundario cœpit ab illa omnium
gentiũ
gentium
communione segregari ac separari, vt exempli gratia,
Hispania esset Hispanorum, Gallia
Gallorũ
Gallorum
,
& sic de reliquis gentibus & regionibus, &c.
d. l. ex hoc iure, cum similibus suprà allegatis,
& qua ratione vna prouincia à reliquis gentibus & prouincijs potuit segregari, & distingui, eadem ratione, in vna eademq́ue prouincia potuit pars
quędam
quædam
à reliquis
eiusdẽ
eiusdem
prouinciæ partibus, & gentibus separari, vniq́ue,
vel quibusdam applicari, argu. de toto ad partem. l. 1. & 2. l. an pars. ff. pro de relict. l. quæ de
tota. ff. de rei vendi. l. hæredes mei. §. cùm ita.
ff. ad Trebellia. & vt cum vna prouincia à reliquis separatur, intra ipsum
prouincię
prouinciæ
, & eius
terræ ambitum sunt flumina, quæ à reliquis
quoque gentibus, etiam quòad communem
vsum separata videntur, non secus quàm humus ipsa, ita quoque cum vnius prouinciæ
pars à reliquis
prouincię
prouinciæ
ipsius partibus separata, vni vel quibusdam hominibus applicatur, flumina etiam quæ intra illam
particulā
particulam
erant, à reliquis prouinciæ partibus & gentibus separata videntur, non secus quàm ipsamet terra, & vtrumque tàm terra, quàm aqua
fluens fit proprium illius domini, & intra illam particulam volatilia quoque nidificantia
ad eundem in habitu pertinebunt, non secus quàm terrestria, aut etiam aquatilia, quæ
in fluminibus reperientur, verùm quia nimis
difficilia impossibilibus
enumerātur
enumerantur
. l. apud
Iulianum. §. constat, vbi notant Bar. Paul. Castren. Alex. Iaso. & alij communiter. ff. de leg.
1. & ferarum apprehensio nimis (vt constat)
difficilis est, siue illæ sint terrestres, siue cœlestes, siue aquatiles, consequens fit, vt qui est
dominus illius particulæ terræ, &
aquarũ
aquarum
pro
fluentium, fluminumúe, adhuc tamen is ferarum, quæ ibi sese continent, siue illæ cœlestes sint, siue terrestres, siue etiam squameæ dominium habere non intelligatur, poterit tamen sibi soli
cōpetere
competere
ius piscandi in suo suisúe fluminibus, vel venandi in nemoribus suis, vel aucupandi in syluis suis, ita vt alios venari, aucupari, piscariúe festinantes prohibere
iure possit. Cùm ergò iuregentium secundario admissum generaliter sit, vt hæc terrarum
aquarumq́ue fluentium ab antiqua communione separatio, & particularis applicatio fieri iure possit, in eo tantùm quæstio erit, quibus quotúe modis id fieri possit, & sanè fieri
poterit, primùm ex populi expressa concessione. arg. c. super quibusdam. §. præterea. ff.
de verbo. signi. Idem ergò in concessione tacita. l. cùm quid. ff. si certum pet. gl. no. in simili.
in l. 2. §. sed quia veremur. C. de iuramen.
calũ
calum
.
|
l. cùm ex filio, in prin. vbi multa per Ias. ff. de
vulg. l. 1. vbi etiam multa per Iaso. C. qui admitti. tempore quoque, cuius initij memoria
non sit, acquiri poterit. l. 1. 2. & 3. ff. de aqua
pluuia. arc. l. 1. §. ductus aquæ. ff. de aqua quot.
quo casu Ioannes Faber, Angelus, Franciscus
Balbus, & alij relati in prin. huius c. contendunt
* non tàm præscriptione quàm consuetudine id ius acquisitum videri, per d. l. sanè
si maris. ff. de iniur. & mouetur etiam Baldus
in rubr. ff. de rerum diui. & Franciscus Balbus
de præscrip. 4. par. 5. par. prin. q. 6. quia, inquiunt, consuetudine acquiritur ius in specie nostra, quod antea nullius in bonis erat, vel ad
nullum pertinebat, præscriptione verò ius,
quod in bonis vnius erat, transfertur ad alterum, quod nihil est, si rectè inspexeris, nam
in specie nostra, qui tempore immemoriali
ius quæsiuit, is id
Reipublicę
Reipublicæ
ademit, sicq́ue
quod ad
rẽ
rem
publicam,
quodq́;
quodque
ad omnes, vel
etiam ad singulos de populo pertinebat ad
præscribentem, vel acquirentem translatum
fuit, nec enim verum est, ad nullum antea pertinuisse, propterea quòd ad omnes pertineret,
id enim non minuit, sed auget, argumento d.
authen. res quæ. C. commu. delegat. Reiecta
ergò eorum ratione definitio quoque principalis suspecta est, nam tale ius præscriptione
potiùs, quàm consuetudine
acquisitũ
acquisitum
videri
debet, nam consuetudo est lex tacita. l. de quibus, cum multis legibus seqq. ff. de legib. lex
autem omnibus debet esse æqualis. c. erit autem lex. 4. dist. l. 1. & 2. ff. de legibus. sed hic cessat æqualitas, quia solius acquirentis conditio
melior fit, reliquorum verò deterior, ergò, &c.
Item lex debet esse vtilis, sed hic esset nociua
omnibus præter acquirentem, ergò, &c. vt d.
c. erit autem lex, cum similibus.
Præterea ad consuetudinem inducendam
longum tantùm tempus desideratur. d. l. de
quibus, cum seq. vbi fusè per Barto. & Ias. &
nouiores, sed hic desideratur immemoriale
tempus, ergò, &c.
Deniq; quòd id ius tempore acquiratur,
cũ
cum
in confess. sit,
sciendũ
sciendum
est ad talem
acquisitionẽ
acquisitionem
tria concurrere oportuisse.
Primũ
Primum
, quòd
iste fuerit piscatus per
tẽpus
tempus
, cuius initij
nō
non
sit
memoria.
Alterũ
Alterum
, quòd per id tempus nullus
alius de populo piscatus fuerit, nisi fortè de
cōcessione
concessione
istius, vel clandestinæ. Vltimum,
quòd alios piscare volentes ipse sciente, & patiente populo prohibuerit,
nā
nam
& si ipse piscatus semper fuisset, & quosdam de populo piscari volentes prohibuisset semper, sed tamen
non omnes, quia alij fuerunt prohibiti ab eo,
alij verò liberè piscati fuerunt, id
ꝗdem
quidem
nō
non
sufficeret ex
mẽte
mente
doctorũ
doctorum
cōmuniter
communiter
, vbi suprà.
Hactenus quòad terram vel flumina, Quid
*
autem quòad mare? & in eo magis est,
ꝙ
quod
etiā
etiam
concursus istorum trium non sufficeret ad acquirendum ius. Ratio differentiæ inter mare
ex vna parte, & terram, vel flumina, ex altera,
quia illo casu, vt olim, ita & hodie, & semper,
tàm quò ad piscandum, quàm quòad
nauigā
dum
nauigandum
mansit integrum ius
gentiũ
gentium
primæuum,
neq;
neque
vnquam fuit à communione hominum
separatum, & alicui, vel aliquib. applicatum,
posteriore autem casu, nempe in terra, vel fluminibus aliud fuit, vt iam disseruimus, sed
quare ius gentium secundarium, vt eam separationem, quòad terras & flumina fecit, eandem quòad mare facere desijt, responde, quia
illo casu expediebat ita fieri, hoc autem casu
non expediebat, constat enim, quòd si multi
venentur, aut piscentur in terra, vel flumine,
facilè nemus feris, & flumen piscibus euacuatum redditur, id quod in mari
nō
non
est ita. Item
fluminum nauigatio facilè deterior fit, & impeditur per ædificia, quod in mari non est, per
totum. ff. ne quid in flumine pub. Item per
aquę
aquæ
ductus fac ilè euacuatur flumen, non ita
in mari, ergò in
vtroq;
vtroque
non est par ratio.
Nec ad rem pertinet, quod suprà diximus,
* communem esse vsum aquarum, fontium etiam & fluminum, nam intelligitur quòad
bibendum, & similia, quæ fluminis dominium aut ius habenti vel minimè vel leuissimè
nocent, minima. n. in
cōsideratione
consideratione
non sunt,
l. scio. ff. de mino. dixi multa lib. 1. de suc. reso.
c. 7. Pro nostris
sentẽtijs
sententijs
facit, quia iniqua nullo tempore præscribuntur,
* & ideò lex iniqua nullo tempore præscribitur, aut iustificatur. Ita Balbus de præscrip. 5. q. prin. in q. 11. illius 5. quæstionis princip. gloss. in cap. inter
cætera. 16. q. 3. Alphonsus de Castro Theologorum doctissimus de potestate legis pœnalis.
lib. 2. c. 14.
Quæ possunt
quęri
quæri
priuilegio, an possint
acquiri consuetudine vel præscriptione, vide
per Panor. & plenè Felinum in c. accedentes,
de præscrip. Balb. de præscr. 5. q. in princ. glo.
in c. catholica. 11. dist. vbi Dominicus, & præ
pos. Ant. in d. cap. accedente, & præscriptionem posse causari à priuilegio insufficienti, &
posse cum eo concurrere, tradunt Bal. in leg. 1.
*
col. pen. C. de seruis fugitiuis. c. cùm personæ,
de priuileg. lib. 6. vbi Ioannes Andreæ, & Geminia. c. veniens, cum glo. vbi Panor. de præ
scrip. Balbus in 5. q. princ. post prin. Imola in
repetitio. c. fi. col. 9. de præscrip. vbi tradunt, an
contra tenorem priuilegij possit priuilegiatus
præscribere, & an videatur renunciare præscriptioni per impetrationem priuilegij.
Et
* actioni
nōdum
nondum
ortæ, sed quæ speratur
competere, an præscribi possit, præsertim contra eum, qui poterat efficere, vt ipsa oriretur,
tradit Balbus, vbi suprà 5. q. princip. in versi.
tertiò quæro. Bal. consi. 292. super eo. lib. 3. glo.
in l. empti. C. de euictio. Ancha. in c. sine possessione, de reg. iur.
Et
*
quę
quæ
sunt
inpræscriptibilia
impræscriptibilia
ex legis dispositione, vt via publica, homo liber, res sacra, nec
per annos mille præscribentur. Bal. in fi. & ibi
Ange. in l. omnes. C. de
pręscrip
præscrip
. triginta an|
norum. Ioannes de Platea in l. si quis decurio.
3. C. de decur. lib. 10. glo. in l. 2. C. de ingenui.
manumiss. gl. in l. fi. C. de præscrip. longi tempor. quæ pro lib. Felinus in Rubr. de præscrip.
Idem Felin. in c. accedentes. col. 4. eodem tit.
Balbus, vbi suprà par. 5. quæstio. 19. contra Panormi. consi. 26. lib. 2. Et legem iniustam nullo tempore posse
pręscribi
præscribi
, tenet Balbus, vbi suprà, quæstio. 12. per c. erit autem lex. 4. distinct.
post glo. in cap. inter cætera. 16. quæstio. 3. &
Balbus, vbi suprà, quæst. 14. ait incolatum seu
domicilium decennio præscribi, vel acquiri,
& priuilegia ciuilitatis, & Bal. in rub. de præ
scriptio. ad fi. l. 2. & ibi glo. & Bar. C. de incolis.
lib. decimo.
Denique
* præscriptionum materia locum
non habet in sequentibus casibus. Primus,
quando res ageretur inter duos populos liberos, vel inter plures.
Secundus quando ageretur inter principes non recognoscentes superiorem.
Tertius quando ageretur inter extraneos
respectu iurisdictionis, etiam si illi essent priuati homines, & consequenter idem est respectu ambasciatorum seu legatorum, & reliquorum peregrinorum, vt plenè disseruimus
suprà part. 1. istius præscriptionum tractatus
in primo cap. illius par. 1.
Præterea
* actionum personalium præscriptio actiuè (hoc est, quò ad inducendam obligationem personalem) etiam hodie locum
non habet, vt edocemur suprà par. 1. in q. 10. illius partis 1.
Et alios casus, in quibus cessat præscriptio,
colliges suprà par. 2. in c. inci. quò ad
materiā
materiam
pręscriptionum
præscriptionum
. & Balbus enumerat
quāplures
quamplures
in 6. par. prin. ad fin. in tract. de præscrip.
Alios
* quàm plures casus, in quibus cessat
præscriptio, enumerauimus & tradidimus varijs in locis in tract. de succ. crea. quos casus vt
ex integro repetere non expedit, cùm ibi inueniri possint, ita eos summatim referre oportuit,
estq́;
estque
vtile referendo ea loca, quibus plenius peraguntur, quæ sunt sequentia.
Præscriptio triginta annorum iure ff. incognita, cum communi. §. 21. nume. 234. in tract.
de succes. creatio.
Præscriptio an impediatur alienatione vetita. §. 26. nume. 127.
Præscriptio longi temporis non rescinditur per restitutionem, contra communem. §.
26. nu. 232.
Præscriptio immemorialis an detur inter
dominum, & vasallum. §. 22. nu. 24.
Pręscribi
Præscribi
an possit ius facultatis. §. 22. nu. 26.
Præscriptio immemorialis non procedit,
vbi non est possessio, vel quasi. §. 22. nu. 25.
Præscribi an possint alienari vetita. §. 26.
nu. 112.
Præscrip. nunquam rescindi restitutione
contra communem. §. 26. nu. 111.
Præscriptio impeditur, quando iurisdictio
aliqua in parte exercetur. §. 26. nu. 123.
Præscrip. mala fide non contingit, etiam in
actionibus, cum communi contra alteram
communem. §. 21. nu. 119.
Præsc. fauorabilis non facilius pacto impeditur, quàm odiosa, cum Alcia. contra Fel. &
alios §. 10. nu. 19.
Præscriptio iuris personalis refert, fundetur in negligentia non potentis, an verò in
præsumptione solutionis, noua decla. contra
Fel. Rom. Crotum, & alios. §. 10. num. 19.
Præscriptio virtualiter impeditur, si conuenitur, vt ea impleta iterum actio renasceretur,
cum communi. §. 10. nume. 23.
Præscriptio cum peccato non inchoatur
cũ
cum
communi. §. 10. nume. 33.
Præscriptio pacto
pōt
potest
renunciari ex permissione legis, vel statuti,
cũ
cum
cōmuni
communi
. §. 10. nu. 21.
Pręscriptio
Præscriptio
non impeditur per pactum de
non
præscribẽdo
præscribendo
, etiam ante inchoatam præ
scriptionem, contra Fel. §. 10. nu. 14.
Præscriptio 30. ann. procedit etiam de iure
cano. in casibus cum communi. §. 10. nu. 150.
Præscribi non potest personalis actio cum
mala fide, cum communi contra Bar. & sequaces. §. 10. nu. 14.
Præscriptio per pactum prorogari non potest cum Croto contra
cōmunem
communem
. §. 10. nu. 24.
Præscriptio iure
fforum
forum
incognita,
cũ
cum
communi. §. 10. num. 16.
Pręscriptio
Præscriptio
etiam
sumẽs
sumens
originem ab ipso
contractu renunciari non potest, contra Bald.
Feli. Ripam. §. 10. nume. 18.
Præscriptio contingit
cũ
cum
bona fide orta etiam ex iniusta causa, cum
cōmuni
communi
. §. 10. nu. 13.
Præscriptio actionum & seruitutum non
fit cum mala fide de iure canonico, cum communi contra Barto. §. 10. nume. 12.
Præscripta actione personali, debitor est tutus in foro contentioso, cum Felino, & alijs
contra Couar. §. 10. nume. 35.
Præscribitur vel finitur 30. annis ius offerendi, cum communi. §. 10. nu. 17.
Præscriptioni etiam in
merũ
merum
fauorem
prę
scribentis
præscribentis
inductæ renunciari non potest, contra commun. §. 10. nume. 16.
Præscriptionem an testator vetare possit,
noua declaratio. §. 10. nume. 38.
Pręscriptio
Præscriptio
cum mala fide non procedit, etiam in actionibus temporalibus, contra commu. §. 10. num. 36.
Præscriptio cœpta contra
priuatũ
priuatum
, cui successit, ecclesia non variatur. §. 10. nu. 41.
Præscriptio longi temporis non impeditur
per pactum de non præscribendo, contra Fel.
Bar. & Ripam. §. 10. num. 11.
Præscriptio non impeditur per pactum etiam iuratum, cum quibusdam contra communem. §. 10. nume. 9.
Præscriptio præterita pacto renunciari potest, cum Feli. & alijs, quod fallit in rebus corporeis. §. 10. nume. 10.
Præscriptio non potest per
pactũ
pactum
impediri,
cum
cōmuni
communi
, contra quam plures. §. 10. nu. 6.
SEXTA ET VLTIMA
PARS, QVAE AD RESOLV
TIONEM SEV RESCIS
sionem præscriptionum
vergit.
PRaescriptio
* semel completa
ex multorum sententijs
rescinditur
malę
malæ
fidei aduentu,
post finitam seu expletam præ
scriptionem
cōtingente
contingente
, quam
rem vehementer controuersam peregrinus
suprà cap. 84. dic vt ibi.
Secundus casus
* quo ex multorum sententijs
rescinditur vsucapio, est per restitutionis
interuentum, quæ concediturei, contra quem
absentem, aut ignorantem, aut absentem simul & ignorantem, præscriptio contigerat,
iuxta leg. fin. C. de temp. longi præscri. quam
rem à nostris inter sese
dissidẽtibus
dissidentibus
, vehementer controuersam similiter disseruimus suprà
cap. 75. dicito vt ibi.
Tertius casus est
* ratione pacti quod efficit,
vt præscriptio semel
cōpleta
completa
infirmetur. Ita tenent Ang. in l. 1. C. ne rei domi. vel temp. Din.
& Io. Imol. in l. nemo potest. ff. de l. 1. And. Alciat. in rub. de præsc. nu. 58. Ioan. And. ad Spec.
in rub. de præsc. col. 2. & hæc opinio erat
cōmunis
communis
ante tempora Bart. secundum Alciatum,
vbi suprà, Bar. & Bal. in l. 1. ff. de vsucap. estq́ue
communis opinio, secundum Bald. in d. l. nemo potest, vbi eam tenet etiam Florianus, &
Bal. in l. 1. C. de senten. quæ pro eo quod interest. col. 4. Anto. Butr. in c. cùm non liceat, de
præsc. sed aduerte quòd omnes hi partes minimè dicunt
præscriptionẽ
præscriptionem
impletā
impletam
pacto infirmari, sed
tantũ
tantum
impediri
antequā
antequam
inchoetur.
Contrariā
Contrariam
partem quæ hodie receptior est,
secundum And. Alcia. vbi suprà, tenent Barto.
col. pe. in d. l. nemo potest,
quā
quam
& sequuntur,
& receptiorem appellant Francis. de Rip. numero 104. ibi, & And. Alciat. vbi suprà, Raphael Cuma. Areti. & Alex. nume. 25. & Ioan.
Crotus nu. 45. in d. l. nemo potest. sequitur, &
affirmat esse receptiorem sententiam Ioan.
Annibal, in d. l. nemo potest. nu. 685. & est
cō
munis
communis
opin. secundum Præpositum, qui eam
sequitur in c. 1. §. præterea, de cap. Cor. tenet
Fran. Balb. de præscript. in 5. par. 5. par. prin.
q. 6. qui alios allegat. Bal. in l. si postquam. ff.
de fideiuss. Panor. in rub. de præscrip. col. fi. Ludouicus Roma. in Rubri. ff. de arbitr. colum.
vigesima. & idem Roman. consi. 201. pro decis.
præsentis, quem refert & sequitur Iaso. hanc
partem secutus in d. l. nemo potest. num. 111.
lect. 2. & idem Ias. ibi nume. 80. in lect. 1. sed
aduerte quòd hi Doctores nil aliud dicunt, nisi quòd pacto impediri
nō
non
potest præscriptio.
Quid dicendum? & præmitte longam esse
differentiam, vtrùm agatur de præscriptione
iurium realium, an verò de præscriptione iurium personalium, priore enim casu ob
bonũ
bonum
publicum fuerunt introductæ vsucapiones.
l. 1. ff. de vsuca. posteriore autem casu non ita.
sed magis, vel saltem potissimùm propter vtilitatem priuatam,
* ideò tunc iurium personalium
pręscriptio
præscriptio
videbatur posse renunciari,
arg. l. si quod nolit. §. pen. ff. de ædil. edict.
Sed cur magis ob bonum publicum videtur inducta iurium realium
pręscriptio
præscriptio
, quàm
iurium personalium? respondeo ea ratione,
quod possessioni naturali & apparenti magis
fauendum erat, quàm vbi vel nulla possessio
omninò erat, vel erat improprijssima & latens, sicq́ue si contra me habebam aliquam
actionem, præsertim datiuam, & breuissimæ
vitæ, mirùm non est, si
cōueniri
conueniri
possit, vt eius
vita breuietur, vel prorogetur, vt d. l. quod si
nolit. §. pen. non sic in remouendo tempore
rebus corporalibus
pręscribẽdis
præscribendis
definito, quia
ex rebus corporalibus nascuntur fructus, ex
quibus sustinetur vita hominum, sicq́ue vt earum rerum dominia non sint in incerto, longè magis interest reipublicæ, quàm respectu
dictarum actionum personalium
* & sic vsucapionem rerum corporalium ob
bonũ
bonum
publicum etiam principaliter introductam esse,
tenendum est, per d. l. 1. ff. de vsucapio. si non
violetur, vt est ex mente
omniũ
omnium
eorum, quos
suprà retulimus, tenere hanc
opinionẽ
opinionem
negatiuam, vt nequeat pacto renunciari præscriptioni, licet
contrariũ
contrarium
teneant ij, qui partem
contrariam tuentur, &
potissimũ
potissimum
Franc. Balb.
vbi suprà, post Ang. Imo. & Ale. col. pe. in d. l.
nemo potest, id quod nos tenuimus (sed minus rectè) in §. 10. num. 6. vers. pro priore, in tracta. de succ. crea. & ad confirmationem istius
differentiæ, quam inter præscriptionem
rerũ
rerum
corporalium, &
actionũ
actionum
personalium constituimus, conducunt, quæ non minùs vtiliter,
quā
quam
nouè disseruimus, suprà par. 2. q. 1.
cũ
cum
seq.
His præmissis
* finge me redemisse seruum
ab hostibus, quem tibi hac lege donaui, ne
eũ
eum
posses præscribere, certè post tempus ad talis
rei præscriptionem à lege definitum tali pacto minimè obstante, iuxta superiorem conclusionem eum te præscripsisse credo. Addo
optimum text. hanc ad rem à nemine
vnquā
vnquam
allegatum in leg. si id quod. ff. pro derelict.
vbi vxor marito rem donauit alienam, quam
maritus accepit, cùm vxoris esse putaret, sic
q́ue nec possidebat cogitatione dominij, nec
putabat se posse præscribere, quia ille titulus,
vtpotè à lege improbatus pro non titulo habebatur. leg. 2. C. pro empto. leg. 1. C. de bon.
mater. leg. 2. §. si à pupillo. ff. pro empto, adhuc
tamen is maritus eam rem
pręscripsit
præscripsit
, quia
vt præscriptio contingat, sufficit possessionem vitio carere, prout ibi contigerat, quæ
vt vitio careat, sufficit possessorem putare sese
|
domini ex
volũtate
voluntate
possidere, vt ibi, dum ait
quasi volente & concedente domina: Sic & in
proposito, ergo sciebam te habere dominium
istius serui reuocabiliter eo ipso
quæsitũ
quæsitum
quòd
eum ab hostibus redemisti. l. in bello. §. si quis
seruum. ff. de capt. sicq́ue legitimè eum te donante possidebam sciebamq́ue me eum posse
præscribere (si nullum pactum interpositum
fuisset) post transactum tempus, quod priori
domino lex ad eum seruum redimendum
concedebat, iuxta dict. §. si quis seruum. certè
non obstante pacto eum præscribam, quia tale pactum non constituit me in mala fide, vt
d. l. si id quod, licet contrarium & malè tenuerit Ripa in l. nemo potest. ff. de leg. 1. num. 105.
quem improbauimus de succ. crea. §. 10. num.
12. vide suprà 71. c.
Cùm
* ergo dominium irreuocabile illius
serui præscriptione illa quæsierim, in eo duntaxat quæstio manebit, an qui mihi eum donauit ad interesse, vel fortè ad ipsius serui dominium restituendum ex vi pacti agere contra me possit, prout dominium, semel quæsitum in mille iuris speciebus restitutioni subiectum esse apparet, in l. videamus 2. ff. de vsuris, & quidem contra me agere non poterit si
eius non intersit. l. ex conuentione. C. de pact.
l. 1. C. sine censu vel reliquis. l. stipulatio ista. §.
alteri, & §. si stipuler, & vtrobique per Bartho.
Alexand. & Iason. ff. de verb. obliga. sin autem
eius intersit, agere poterit, vnde si eidem donatori verus dominus eum seruum (hoc est facultatem & ius eius redimendi) donasset, legasset aut aliàs concessisset, iam eius interesse
inciperet, & sic agere posset, dictis legibus, sic
q́ue illa vsucapio fortè rescinderetur, quod obtinet si ea donatio vel legatum fieret ante perfectam serui præscriptionem.
Quartus casus in quo rescinditur vsucapio
*
est, quando post eam completam tali præscriptioni renunciatum fuit, ita tradunt communiter Doctor. vt per Francis. Balbum de præ
scrip. in 5. par. 5. partis princip. q. 6. Fel. in rubr.
de præscrip. num. 10. Francis. de Ripa in dict. l.
nemo potest. ff. de leg. 1. num. 106. per l. si postquam. ff. de fideiusso. quæ conclusio & si in
præscriptione actionum fortè vera sit, non sic
in præscriptione rerum corporalium, vt diximus de succ. crea. §. 10. num. 10.
Quintus casus est quando renunciatio
fit iuramento, vt per Balbum, vbi suprà, num.
3. quod impugnaui in d. §. 10. num. 9.
Sextus casus est,
* quando conuenit, vt si
actionem, quam contra te habebam, præscriberes, iterum eadem quantitas, vel res deberi
inciperet. Ita Bar. in d. l. nemo potest. col. pen.
per l. sicut in annos. ff. quib. mod. vsusfr. ami.
sicq́ue impleta semel præscriptio virtualiter &
in effectu rescinditur per modum alterius obligationis renascentis, sequitur Balb. vbi suprà
num. 3. Angel. in prin. Insti. de vsucap. colum.
4. de quo per Fel. in d. rub. de præscri. col. pendixi in d. §. 10. num. 23.
Septimus casus est,
* quando per legem liceret pacisci super præscriptionibus breuiandis, prorogandis, vel perimendis, tunc enim
post impletam præscriptionem posset agi, vt
rescinderetur inter partes, ita in simili tenet
Franciscus Ripa, num. 107. in d. l. nemo potest.
confirma quia præscriptiones sunt meri iuris
positiui, vt plenè diximus suprà par. 1. q. 2. ergo per ius positiuum poterit eis addi, detrahi
vel commutari. l. nihil tam naturale. ff. de reg.
iur. c. omnis res, eo. tit. §. sed naturalia. Instit. de
iur. nat. & in specie ita tenet Felin. in dict. rub.
de præscrip. Bald. in leg. 2. per illum text. C. de
const. pec.
Octauus casus est,
* si actum fuit inter partes, vt actio quæ fortè per annum vel biennium præscriptibilis erat non præscriberetur, nisi tempore longiore, vel vt res
quę
quæ
triennio vel
decennio præscriptibilis erat, non
pręscriberetur
præscriberetur
, nisi longiore tempore, in his enim speciebus & similibus in effectu videtur per pactum
rescindi præscriptio, eo quòd ea præscriptio,
quæ tali pacto cessante contingeret, nunc per
talis pacti interuentum contingere desijt, ita
videntur tenere communiter Doctores, vt per
Accursium, & Baldum & alios in authe. quas
actiones. C. de sacrosanc. eccle. Angel. in auth.
vt Ecclesia Romana, in prin. & alij quos retulimus de succes. creatio. §. 10. nu. 24. vbi ab hac
opinione recessimus post Crotum nu. 45. in
d. l. nemo potest. & suprà num. 37.
Nonus casus est, quando testator, qui
rẽ
rem
bona fide emit, postea dubitare cœpit, an fortè esset aliena, & iussit, ne
eā
eam
hæres possit
pręscribere
præscribere
, si fortè aliena appareret, quo casu adhuc puto perfici
pręscriptionẽ
præscriptionem
mero iure,
verũ
verum
in effectu rescinditur, quia quasi ex causa
fideicōmissi
fideicommissi
eam hæres sic
pręscriptā
præscriptam
tenebitur restituere,
arg. l. cum pater. §. filius matrem. ff. de leg. 2. l.
vnum ex familia. §. si rem. ff. eo. tit.
Decimus casus traditus fuit per nos de suc.
crea. §. 10. nu. 40. versi. denique ex dictis.
Vndecimus casus
quādo
quando
ex forma statuti debitum
decẽnio
decennio
præscribi poterat præscriptum
fuit
decẽnio
decennio
mox partes conuenerunt, vt per
aliud biennium actio duraret,
sicq́;
sicque
in effectu
rescissa fuit vsucapio, quod dic vt d. §. 10. num.
26. versi. in summa.
Duodecimus casus est, in præscriptione inducta in merum partis fauorem, arg. eorum
quæ diximus d. §. 10. numero 16. versic. quintò
limi.
Tertiusdecimus casus est,
quādo
quando
rescinditur
vsucapio per
interuentũ
interuentum
restitutionis
concessę
concessæ
minorib. vel militibus, vel ecclesijs, & is casus
alios multos contineat sub se, vt diximus plenissimè de succe. crea. §. 10. nu. 40. cum multis
seq. per l. fi. C. in quib. ca. in integ. restitu. non
est necessar. l. 1. C. si aduer. vsuc.
Quartusdecimus, casus fauore paupertatis
rescinditur præscriptio, vt diximus suprà primo capit. 136.
Quintusdecimus casus, lex iussit, vt mercedes
*
famulorum præscriberentur triennio, ea
ratione mota, quia qui post triennium mercedem ab hero suo petit, præsumitur retro suam
mercedem recepisse, & iterum eam exigere
velle, contra ca. bona fides, de regu. iur. lib. 6.
certè hoc casu si post triennium is famulus probat sibi mercedem nunquam fuisse solutam,
rescindetur ea præscriptio, ipseq́ue obtinebit,
vt dixi de success. creation. §. 10. num. 36. quod
nota ad intelle. prag. ann. 1528. capit. 157. quod
tamen non affirmo, sed dicito, vt disseruimus
de succ. crea. §. 10. nu. 33. dic vt in sequentibus
tribus versiculis.
Decimussextus casus est, vt omnis præscriptio, quæ nititur in præsumptione solutionis,
vel numerationis, rescindatur quoties
ꝓbatur
probatur
contrarium, exempli gratia, lex concedit exceptionem non numeratæ pec. contra hanc exceptionem debitori competentem, præscribitur biennio. l. in contractibus. C. de non num.
pecu. in princip. Institut. de literarum obliga.
Ratio est, quia post biennium lex præsumit
veram pecuniæ numerationem à creditore factam fuisse, vt dictis iuribus, ergo contra hanc
præscriptionem admittitur probatio in contrarium, sicq́ue si debitor etiam post biennium probat sibi pecuniam non fuisse num eratam, ea biennij præscriptio quasi rescissa sibi
nihil oberit. Ita (multis tamen repugnantibus) plenè tradit Philippus Decius in leg.
iure naturæ. ff. de regu. iur. Emanuel de Acosta in l. 3. C. de non nu. pecu. vl. fall. dixi plenè
multisq́ue ornaui de success. crea. §. nono. numero 22.
Decimus septimus casus est, vt omnis præ
scriptio quæ nititur in præsumptione obligationis, si probetur eam obligationem re vera
non interfuisse, cessare aut rescindi dicatur,
vnde in terminis l. cum de in rem verso. ff. de
vsur. vbi is qui certum quid annuum per
cōtinuum
continuum
decennium recepit, dicitur illam annuam
pręstationem
præstationem
in posterum
pręscripsisse
præscripsisse
,
vt in æternum tantundem singulis annis sibi
præstandum sit, quia causa & titulus obligatorius eo ipso præsumitur, quod talem titulum & causam allegauit, quo casu ea præscriptio (si modò eam præscriptionem appellare
fas est) si reus probauerit, nullam causam obligatoriam præcessisse, rescindetur, illeq́ue in
posterum liber manebit, vt est vera, & communis sententia, de qua plenissimè egimus, &
pluribus quàm quinquaginta similibus ornauimus, suprà par. 3. princip. & suprà capitu. 84.
cum præceden. & seq. dum disseruimus materiam d. l. cum de in rem.
Qua ratione in omnibus illis quinquaginta iuris speciebus, de quibus mentionem habuimus, in quibus inducitur præsumptio &
quasi quædam probatio post longum tempus
responderem, facta sufficiente in contrarium
probatione, à tali legis præsumptione recedendum esse, & consequenter eam præscriptionis
imaginem rescissam videri, vt dictis in locis
attigimus.
Decimusoctauus casus est,
* quando præ
scribitur iurisdictio, nam talis præscriptio resoluitur aut rescinditur voluntate seu pœnitentia ipsorum ciuium in quibus exercetur,
moueor, nam omnis iurisdictio est, ad meram
subditorum tantùm, non etiam ad regentium
vtilitatem, vt tradunt Plato, Cicero, sanctus
Thomas, sanctus Ireneus, &
deniq;
denique
est communis opinio tam sanctorum doctorum,
quā
quam
Philosophorum, & omnium scribentium, vt
plenè disseruimus suprà libro primo. capitu. 1.
Quidquid autem ad nostram vtilitatem receptum est, tandiu durare debet, quandiu nobis
placuerit, & non vltra, idq́ue liberè repudiare, prodigere, & abijcere possumus. l. penu. C.
de pact. l. si quis in conscribendo. C. de episco.
& cle. l. egregius, in l. stipulatio ista. §. inter certam. ff. de verbo. oblig. l. filiusfamiliâs. §. diui.
ff. de leg. 1. l. cum pater. §. rogo. & §. mando. ff.
de leg. 2. l. 1. ff. mand. in prin. Institu. eod. titu. l.
sub hac. ff. de actio. & obliga. l. sed & si lege. §.
consuluit, ibi, dum re sua se abuti putant. ff. de
peti. hæred. leg. non vsque. ff. si à parente quis
fuerit manu. l. 1. §. & magis. verbo, prodegit. ff.
si quid in frau. patroni. l. inuito. ff. de reg. iur.
§. præterea, cum ibi no. Institutio. de actio. vbi
Glo. ait, Id portat leuiter, quod portat
quisq;
quisque
libenter. omnes enim homines æquè liberi
sunt. l. quod attinet. ff. de reg. iur. & ad suam
duntaxat vtilitatem sese aliorum submittunt
iurisdictioni, non quò minus, sed quò magis
libertate sua potiantur, dum principum armis, potentia & consilio aduersus facinorosos
conciues, vel exteros tuentur, vt dixi suprà c. 1.
& 20. 21. 22. ergo si quoties libitum esset,
nō
non
liceret ab ea subiectione sic sponte facta discedere, iam ea ad suam vtilitatem duntaxat facta in læsionem & perniciem suam contra omne ius omnemq́ue rationem conuerteretur. l.
legata inutiliter. ff. de leg. 1. l. legata inutiliter.
ff. de adim. lega. l. non ideo minus. C. de procu. l. quod contra. ff. de legib. id quod innumeris authoritatibus, legibus, & rationibus ornauimus, in l. si quando, in princip. C. de inoffic. testamen. cuius tituli interpretationem
callocauimus
collocauimus
in lib. vlt. de success. resolution.
Nec immemoriale etiam tempus huic rei impedimento est, quia omnes præscriptiones
etiam immemorialis temporis (vt notum est)
sunt iuris ciuilis Romanorum merum inuentum, vt diximus suprà parte 1. q. 2. cum seq. sic
q́ue populum Romanum duntaxat non etiam reliquas gentes tenent, sicq́ue reliquæ gentes iure tantùm naturali & gentium, non etiam hoc iure ciuili Romanorum vtuntur. porro ius naturale & gentium
pręscriptiones
præscriptiones
non
|
nouit, vt dict. quæst. 2. cum seq. disseruimus.
quinimmò nec ipsi populo Romano aut alteri populo, qui similibus præscriptionibus vteretur, id impedimento esset, quia, vt
sępe
sæpe
diximus, tantum præscriptum quantum possessum. d. c. sine possessione, de regu. iuris. libr. 6.
vbi per omnes. nec dubium est, quin & si quis
dux, comes, marchio aut baro, & similes eius
q́ue prædecessores iurisdictionem in quodam
populo per immortale tempus exercuissent,
adhuc in illius iurisdictionis possessione, vel
quasi & modò esse & retro semper fuisse sub
hac limitatione, moderamine, modo aut conditione videntur, vt ea meram ciuium duntaxat vtilitatem intueri videatur, & consequenter, vt ad libitum ipsorum resolubilis sit, vnde
ciuibus domicilium & iurisdictionem mutare liberrimum est, vt diximus de succes. creat.
libro tertio. §. 30. nume. 298. cum præcedentibus & sequentibus. veritas tamen istorum
pendet ab triplici illa principatus specie, de
qua suprà libr. 1. ca. 1. disseruimus. sicq́ue isthæc
interea non adfirmamus.
Decimusnonus casus est,
*
quādo
quando
rem alienam,
quam meam esse putabam, tibi bona fide accipienti donaui, qui eam præscripsisti, deinde erga me ingratus extitisti, tunc enim rescissa tali præscriptione eam rem (vt quibusdam placuit) reuocare potero, argumento l.
fina. C. de reuoc. dona. quod fortè non est tutum, quasi donatarius, postquàm rem præscripsit, iam non tam à me quàm iure suo habere
videatur, arg. l. si id quod. ff. pro derelicto, &
quia beneficium d. l. fina. ad res proprias non
ad alienas donatas videtur pertinere, nisi fortè verus dominus eam rem postea huic donatori donasset aut legasset.
Vigesimus casus,
* quando in terminis l.
si vnquam. C. de reuocan. don. postquam donatarius res alienas bona fide donatas & acceptas
pręscripsisset
præscripsisset
, liberi donatori
nascerẽtur
nascerentur
,
tunc enim per talem liberorum superuenientiam quasi rescissa illa præscriptione res donatæ ad donatorem (vt quibusdam placuit) reuerterentur, præsertim si verus dominus eas
res mihi ante impletam à donatario præscriptionem donasset, aut legasset, tunc enim duplex ius mihi competeret & dominij & iuris
seu beneficij. d. l. si vnquam. sed ius dominij
mihi superueniens nihil prodesse, quia per
hoc transiret illico dominium in legatarium,
beneficium verò, d. l. si an prodesset, pendet ab
illa q. intra quantum tempus. d. l. si vnquam
beneficium possit intentari.
Vigesimus primus casus, quando quod mihi debebas præscripsisti, deinde errore soluisti,
& vis repetere, sed tibi obijcienti præscriptionem replico, quòd naturaliter obligatus mihi
permanebas etiam post præscriptionem, quæ
obligatio naturalis etiam hoc casu secundum
quosdam parit exceptionem,
sicq́;
sicque
in effectu
rescindit aut elidit præscriptionem, id quod
tutum
nō
non
est, vnde dicito, vt suprà 1. par. princip. quæst. 7.
Vigesimus secundus casus, nam si fundus
*
vel alia res corporea reuertitur, postquam præ
scripta fuit, ad primum dominum, ipsi datur
retentio contra ipsum præscribentem in præ
scriptione longi temporis, secundum Accursium & Dynum & Doctores communiter, id
quod nos impugnamus suprà part. 1. princip.
quæstio. 7. numero antep. ergo illo casu secundum eos rescinderetur præscriptio, non sic secundum nos.
Vigesimus tertius casus, nam si fundus,
longo tempore præscriptus perueniat etiam
ad tertium, domino priori datur rei vendicatio contra illum tertium, secundum Doctores, quales sunt Dynus, Balbus, & alij, sic
q́ue in effectum ea præscriptio rescinditur,
nos contra, vt diximus suprà par. 1.
quęst
quæst
. 7. nu.
penul.