Capvt lvi.

Capvt lvi.

QVo ad nonum, vtrùm
1
* præscriptio vel præscriptionis exceptio impediat litis ingressum. cōmunis communis opinio est quòd sic. Ita tenent Bartol. & alij in l. fratris. C. de trans. per text. in l. fin. ff. pro suo, ibi, vt sit litium finis. l. sicut, ad finem ibi, nulli litem mouendi vlterius facultatem patere censemus, & l. omnes. in verb. moueatur. C. de præscript. triginta annorum. vbi notant Bald. & Salyc. & fuse per Felynum rubric. colum. 4. de præscription. Prępositus Præpositus in cap. si quis per triginta. colum. 1. cum sequen. si de feudo fuerit controuersia. Bald. in dict. l. sicut. colum. 2. Idem Bald. in l. fin. opposi. 13. C. de edic. diui. Adria. Idem in repe. l. 2. colum. 20. ff. de iureiurand. Philippus Decius consil. 22. & pro tenui. Alexand. consil. 213. viso & opportunè, in princ. lib. 2. Idem Alexand. in additio. ad Bal. in d. l. sicut, prope finem. Petr. Philipp. Corne. consil. 46. in causa. colum. 1. lib. 2. Franc. Balb. de præscript. part. 1. quæst. 9. Sali. in l. adulter. colum. fin. de adulteri. C. Bald. & Salice. colu. fina. in authent. nisi tricennale. vbi etiam nouissimi. C. de bonis mater.
Intellige primò, quādo quando prior dominus rem præscriptam vendicabat, & antequam de suo antiquo dominio doceret, cœpit liquere de præscriptione, secundum Doctores suprà allegatos per leges iam allegatas. Deinde intellige etiam, si prior dominus de dominio suo docuisset, si pariter liquere cœpit de præscriptione secundum eosdem. Tertiò idem etiam si de exceptione præscriptionis pariter non cœ pit liquere, si tamen incontinenti probatio adducitur: argumento l. ille à quo. §. si de testamento. ff. ad Trebell. & in simili per Bart. col. 2. in l. naturaliter. §. nihil commune. vbi per Alexand. Ias. & Franc. de Ripa. ff. de acquiren. possess. Paria enim sunt, quod aliquid sit liquidum, vel quod possit incontinenti liquidari. Idem Bald. & Salice. per text. ibi in l. neque. C. de compen. & per l. final. C. eod. Alex. consil. 161. viso puncto, ad finem, lib. 2. & consil. 101. super quæsito. lib. 4. colum. final. Bart. & alij in l. 4. §. condemnatum. ff. de re iudi. & per omnes Doctores in l. lecta. §. dicebam. ff. si cert. petat.
Limitant Felinus & Balb. vbi suprà, primùm, quando ad impediendum litis ingressum hæc præscriptionis exceptio opponeretur, vt tunc id procedat, non sic si ad merita causæ opponeretur, vt per Bart. in l. cùm quæ rebatur. ff. iudi. sol. Deinde idem Felin. & Balbus limitant, vt non procedat, quando postquam actor ius suum probauit, exceptio præ scriptionis ad sui probationẽ probationem latiorem requireret indaginem: argumẽ argumen . d. §. si de testamento, cum ibi not. & ita significat text. qui sic intelligendus est in l. emptor. C. de temp. longi præscript. Tertiò limitant Baldus & Salicetus in d. auth. nisi tricennale, vt
2
* procedat quando per præscriptionem quæsitum fuit directũ directum dominiũ dominium , secus si vtile tantùm, tunc enim ea exceptio non impediret litis ingressum. Ratio differentię differentiæ quia priore casu constaret actorem actione ipso iure carere. sicq́ue à limine iudicij repellendus esset, posteriore verò casu non careret actione. Sed hanc limitationẽ limitationem improbant, & rectè Felinus in dict. rubric. & Franc. Balb. de præscript. part. 2. q. 2. num. 8. versicu. 3. effectus. frustrà enim spectaretur euentus, cuius nullus futurus esset effectus. l. non cogendum. §. Sabinus. ff. de procu. l. qui vti. vbi multa in simili per Ias. ff. de verborum obligat. & in rubri. eodem titu. l. hæc stipulatio. §. diuus. ff. vt legatorum nomi. cauea. quid ergo iuuaret præscriptio, si non repelleret priorem dominum vendicantem vel agentem, rursus si ea ad eum excludendum potens est, quid prodesset eum frustrà admittere cùm cōtinuò continuò repellendus foret, si quidem in continenti ab ipso præscribente offerebatur probatio, vel si per confessionem agentis de ea iam liquebat. Quando autem dominium vtile & quando directum quæratur per præscriptionem iam suprà quęst quæst . 7. disseruimus, & secundum opin. Felini & Balbi contra Salicet. & Baldum, erit quarta extensio ad nostram regulam, vt exceptio præscriptionis impediat litis ingressum, non solùm quando præscriptione directũ directum dominium quæsitum esset, sed etiam si vtile tantùm, & de hac materia dicemus multa in simili infrà cap. 87. &c. 88. vnde quæ hic desunt, petenda sunt.
Postremò videndum erit, quare tanta vis tẽpori tempori attributa fuit, vt vsucapione dominiũ dominium rerum nostrarũ nostrarum adimeret vel perimeret, & in alium transferret, & sanè quæstio hæc & si primo aspectu affinis videar quæst. 3. suprà peractæ, tamen longè ab ea differt, ibi enim quas ob res vsucapio introducta esset. nunc autem agimus quas ob causas fuerit introducta. sicq́; sicque nostra quæstio causam de præterito inuestigare noscitur, illa autem disceptatio vtilitates futuras intuebatur, atque ita vt differt causa impulsiua, quæ respicit præteritum, à causa fina. quæ respicit futurum futurasq́ue res & vtilitates, ita hæc quæstio differt ab illa, hæc enim causa, de qua modò agere sententia est, non ineptè occasio nominari posset, itaque si quę ras quæ ras , qua causa seu occasione de pręterito præterito moti Iureconsulti prohibuerunt mulieres esse procuratrices causarum, aut vetârunt pactum fu| turæ successionis, aut introduxerũt introduxerunt exceptionem Macedoniani, respondeam, occasionem his rebus dedisse Calphurniæ impudicitia, vel improbitate quorundam, qui insidiabantur vitæ eorum, quorũ quorum successiones ex pacto sperabant, vel nephandam immanitatem quorundam filiorumfamiliâs, qui mole debitorũ debitorum oppressi parentum necem captabant, vt in l. 1. ff. ad Macedo. & quod notant Gloss. in l. fin. C. de pact. & per Bart. & alios in l. demonstratio. §. quod autem. ff. de cōd cond . & dem. l. damus. ff. de cond. cau. da. si quæras his in speciebus, quæ nam esset causa finalis vel vtilitas de futuro, ob quam isthæc introducta fuerunt, respondeam, ne sexus muliebris impudentior fiat, néve liberi parentum vitæ in posterũ posterum mole debitorum excitati insidientur, aut im proba spe hæreditatis futuræ homines contra alios quid machinentur, vt dictis locis habetur, sic ergo & in proposito vsucapio fuit introducta ob has res causásve & vtilitates finales futurasq́ue, ne dominia rerum essent in incerto, néve lites essent innumeræ & immortales, aut ne domini rerum perpetua formidine vexarentur earum amittendarum, vt diximus suprà q. 3. nunc autem id agimus & inuestigamus, qua causa aut occasione moti tantā tantam vim lex tempori possessioni adiuncto dederit, vtrùm id inde descendat quod tempus, vt multis placuit, omnia consumit & peremit. sicq́ue & in specie nostra nihil mirum si rerũ rerum nostrarum dominium perimat. An quia tempus, vt alijs placuit, omnia generatur. sicq́ue dominium non habenti potuit facilè tribuere. An fortè (vt veritati proximius & verosimilius est) quod tempus omnia cōmutat commutat , transfert, traducit. sicq́ue vnius res & dominium ad alios transfert,
3
* & tempus omnia consumere & perimere docemur ab Ouid. 15. Metamor. sic modulante:
Sic magna fuit, censu́ censuque , viris́ virisque ,
4
* Per́ Perque decem potuit tantum dare sanguinis annos,
Nunc humilis veteres tantummodò Troia ruinas,
Et pro diuitijs tumulos ostendit auorum.
Clara fuit Sparte: claræ viguêre Mycenæ,
Nec non & Cecropis, nec non Amphionis arces:
Vile solum Sparte est, altæ cecidêre Mycenæ.
Oedipodioniæ quid sunt nisi nomina Thebæ ?
Quid Pandioniæ restant nisi nomen Athenæ?
Et Horatius Oda 7. lib. 4.
Quo pius Aeneas, quo Tullus diues, & Ancus
Puluis, & vmbra sumus.
Et rursum idem Horat. paululum inferius ait:
Cùm semel occideris, & de te splendida Minos
Fecerit arbitria.
Non te Torquate genus, non te facundia, non te
Restituet pietas.
Infernis neque enim tenebris Diana pudicum
Liberat Hippolytum.
Non lethæa valet Theseus abrumpere charo
Vincula Perit hoo.
Et Iuuenalis Satyr. 10.
Longa dies igitur quid contulit? omnia vidit
Euersa, & flammis Asiam, ferro́ ferroque cadentem.
Et Martialis lib. 9. Epigram.
Quid non longa dies, quid non consumitis anni?
Et Ouid. lib. 4. de Ponto:
Tabida consumit ferrum, lapides́ lapidesque vetustas.
Idem lib. 15. Metamorph.
Tempus edax rerum, tu́ tuque inuidiosa vetustas
Omnia destruitis, vitiata́ vitiataque dentibus æui
Paulatim lenta consumitis omnia morte.
Et Claudianus lib. 2. in Eutrop. sic ait:
Quid non longa valebit
Permutare dies.
Hactenus disseruimus vt tempus omnia perimat, vt autem omnia generet, nonnulli voluerunt, quales sunt: Olimpius Nemesianus Eclog. 3. sic modulatur:
Omnia tempus alit.
5
*
Et Ouidius lib. 4. de Tristibus:
Tempus vt extentis tumeat facit vua racemis:
Sed hæc non fiunt à solo tempore. vnde verius est à terra reliquisq́ue elementis temporis tractu id materialiter generari & produci, tẽ pus tempus enim solum de perse est res omninò incorporea,
6
* sicq́ue nihil est nisi nudum ipsius temporis nomen, sicq́; sicque vt ex nihilo, secũdum secundum Philosophum, nihil fit, ita ex solo tempore, quod nihil materialiter est, nihil generari potest. l. obligationum ferè. §. placet. ff. de act. & obligat. Tertia fuit opinio existimantium tempore nullum corpus perimi, sed omnia transformari. Vnde Ouidius lib. 15. Metamorph. sic modulatur:
Quæ quanquam spacio distent, tamen omnia fiunt
Ex ipsis, & in ipsa cadunt: resoluta́ resolutaque tellus
In liquidas rarescit aquas: tenuatur in auras,
Aëra́ Aëraque humor abit: dempto quoque pondere rursus
7
* In superos aër tenuißimus emicat ignes.
Inde retrò redeunt, idem́ idemque retexitur ordo.
Ignis enim densum spissatus in aëra transit,
Hinc in aquas, tellus glomerata cogitur vnda.
Et Manilius libr. 1. Astronom.
Ignis in æthereas volucer se transtulit auras.
8
*
Et Ouid. lib. 15. Metam.
Omnia mutantur, nihil interit: errat, & illinc
Huc venit, hinc illuc.
Et ibidem:
Cùm sint huc forsitan illa
Hæc translata illuc, summa tamen omnia cōstant constant ,
Nil equidem durare diu sub imagine eadem
9
* Crediderim, sic & ferrum venistis ab auro
Secula, sic toties versa est fortuna locorum.
Vidi ego, quòd fuerat quondam solidißima tellus
Esse fretum. vidi factas ex æquore terras.
10
*
Et Ouid. lib. 15. Metamorph.
Nec species sua cui cuique manet, rerum́ rerumque nouatrix,
Ex alijs alias reparat natura figuras.
Vides ergo tres Philosophorum varias, inter se seq́ue dissidentes sententias. Prima est existimantium, tempus omnia consumere, quæ vt simpliciter sumpta, vera non est, ita | benè intellecta ex parte tueri potest, tempori enim nihil tam proprium, quàm omne indiuiduum, omnem figuram seu formam specificatam consumere, vt multis suprà ostẽdimus ostendimus : & congerit non pauca And. Tiraquel. de præ script. §. 1. Gloss. 4. prope finem, à quo nullum verbum mutuati sumus, & ea figura seu forma sic consumpta ad nihilum omninò reducitur, etenim si ex massa auri, argenti, luti, ceræúe formam, speciémve aut effigiem feceris, conflaueris, si rursus eam infectam reddideris, iam semel perijt, nec eandemmet nu. reuocare aut reparare poteris, quamuis aliam eiusdemmet modi eius loco suffeceris: deperijt enim illa semel, & ista eius loco suffecta, & si priori similis esse possit, eandem tamen esse minimè poterit, non magis quàm verbum ab ore semel emissum, quod (teste Horatio) euolat irreuocabiliter.
Et semel (inquit) emissum volat irreuocabile verbum.
Ergo vt etsi illud verbum priori omninò simile ore formaueris, non idem verbum est, sed aliud vtcunque priori simillimum, ita cùm homines armenta, pecudes, genus omne ferarũ ferarum , aut volucres, aut pisces occidunt, eædem res nume. non redeunt, quoad eandem formam & figurā figuram , & hac habita ratione tempus rectissimè dicitur omnia perimere.
Cæterùm
11
* quia materia illius rei formatæ, & pereuntis ad nihilum reduci non potuit. (Vt enim ex nihilo nihil fit, ita aliquid ad nihilum reduci non est possibile, secundum Philos.) ideo tempus habita materiæ ratione dicitur omnia nouare, permutare, commutare, transformare, traducere, transferre, vt enim nihil manet sub imagine eadem, ita omnia manent sub diuersis formis & imaginibus seu figuris: primùm enim occidunt, deinde corrumpuntur, postremò transformātur transformantur seu cō uertuntur conuertuntur , nam secundum Philosophum corruptio vnius est generatio alterius, id quod non minus eleganter, quàm verè Philosophi & Vates, suprà relati, cecinerunt. Etenim
12
* Qualia sunt principia, talia, secundum Philosophum, sunt principiata, tradit Bald. in l. 1. ad fi. C. si quis omi. cau. test. & Andr. Tiraq. de præscrip. §. 1. Glos. 2. sed principia, hoc est, quatuor elementa, ex quibus omnia gignuntur, sunt cōuertibilia conuertibilia , nam terra in aquas, aqua in aërem, aër in ignes vicissim conuertuntur, ergo necesse est, vt omnia corpora inde nascentia similiter sint conuertibilia, quòd elementa autem inuicem sint conuertibilia suprà authoritate Poëtarum ostendimus, quòd verò ex ipsis elementis reliqua omnia generentur, indubitata Poëtarum & Philosophorum sententia est. Vnde Ouid. lib. 15. Metam. sic cecinit:
13
* Quattuor æternus genitalia corpora mundus Continet.
Deniq; Denique cùm ius naturam anxiè imitetur. §. minorem. Inst. de adoption. l. adoptio. ff. eod. tit. l. si quis posthumus, in princi. l. filio quem. ff. de liber. & posthu. cumq́; cumque ipsa natura nullũ nullum corpus semel generatum perimat, & ad nihilũ nihilum reducat, sed duntaxat conuertat, & transformet (vt iam disseruimus) cōsequens consequens fit, vt prę scriptiones præscriptiones à iure inductæ nullum dominium perimant, aut aliud ius, sed tantùm de vno ad alium transferant,
14
* & ita est nouè declaranda l. 3. ff. de vsucapion. ibi, dominij adiectio.
Deniq; Denique cùm tempus, quod nullũ nullum omninò corpus extinguit, sed omnia permutat, tradit & transformat, vt iam disseruimus, consentaneum sit, vt non extinguat, sed tantùm transferat ius præscriptum, vt sic lex naturam imitetur, operæ precium est videre, quare ius proprietatis transferat ad habentem ius momentaneæ, & vilis possessionis, cùm ex diuerso potius fieri debere videretur, vt ius possessionis tanquā tanquam vilius, & debilius sequeretur ius proprietatis, vtpotè principalius: argumen. l. 1. & 2. ff. de pecul. cap. accessorium, de regu. iur. lib. 6. iuncta rubric. C. si de momenta. possession. fuerit appella. sed non est verum, quòd inter se habeant se tanquam principale, & accessorium. l. naturaliter. §. nihil commune. ff. de acquirend. possess. vbi possessionem, & proprietatem nihil inter se commune habere affirmat Iureconsultus, & possessio antiquior, & prior est, quàm dominium, ipsaq́ue possessio tanquàm causa materialis, aut mater parit & generat dominium. l. prima, in princip. ff. de acquirend. possess. ibi, dominiumq́ue ex naturali possessione cœpisse. sicq́ue mirum non est, si dominium reuertatur ad possessionem tanquam ad suam causam, quia omnis res facilè reuertitur ad suam causam. l. si vnus. §. pactus ne peteret. ff. de pact. Vnde Boëtius lib. 3. Met. 2. sic cecinit:
Repetunt proprios quæ  quæque recursus,
Reditu́ Redituque suo singula gaudent.
Nec manet vlli traditus ordo,
Nisi quòd fini iunxerit ortum,
Stabilem́ Stabilemque sui fecerit orbem.
Denique
15
* tempus nil est materialiter, sed est nudum nomen, non secus, quàm mors, quę quæ , teste Seneca, nihil est, nisi terminus vitæ, ergo sentit Seneca, terminum quoque quemlibet & sic tempus nihil esse, nisi nudũ nudum nomen non aliter atque mors, quam nihil esse, eleganter demonstrauit.
Cùm
16
* ergo tempus materialiter nihil omninò sit, sitq́ue nudum nomen & vmbra, ex eo, quòd generari nihil possit, Quia ex nihilo nihil fit, ex sententia Philosophorum, quos suprà retulimus, exinde colligitur, quod non potuit quicquā quicquam alicui dare: quia nemo dat quod non habet. l. traditio. ff. de acquiren. rerum domi. sicq́ue dominium post tempus lege definitum, quod alicui dat alteri prius, vt ademisset necesse est. sicq́ue non tam dare, quàm id ius transferre videtur, non secus quàm ventus, qui flatu violento siccas arenas hinc trās| p. [146]v fert tran sfert illuc, sed eas minimè generauit. Vnde si piscandi ius in flumine publico aliosq́; aliosque piscari prohibendi tempore quæsiui id ius, vt reliquis ciuibus per prius ademptum videatur. sicq́ue non tam datum quàm translatum intelligatur necesse est, licet contrarium tenuerint Bald. & Angel. & Faber, & Francisc. Balb. vt diximus infrà cap. 89. num. 38. Vnde cum similiter in terminis l. cum de in rem verso. ff. de vsuris, & in pluribus quàm quinquaginta iuris speciebus, quas argum. illius legis definiunt Doctores, vt plenè retulimus infrà part. 3. per totam, ipsi intelligant contingere præscriptionem temporis cursu, nos aduertimus, eam non esse præscriptionem, aut substantiam, sed duntaxat iuris ex varijs causis anteà nati præsumptiuam probationem, sicq́; sicque in contrarium admitti probationem ad illius iuris præsumpti exclusionem, quòd non fieret, si præscriptio vera esset, vt etiam attigimus prope finem huius tractatus. Vnde impossibile est, quod solum tempus per se pariat obligationem personalem in futurum sine vlla conuentionis, vel alterius modi præexistente materia, cùm ipsum tempus nihil sit, & ex nihilo nihil fiat,
17
* & is est verus sensus l. obligationum ferè. §. placet. ff. de actio. & obligatio. dum ait, quòd tempus non est modus inducendæ obligationis, illi enim Iureconsulti enixè naturalem Philosophiam, & naturam sequebantur, & imitabantur. l. adoptio. ff. de acquiren. rerum domi. § minorem. Insti. eodem titul.
18
* Et hac ratione etiam tempus actionem personalem perimere non poterat, vt dicitur in d. §. placet, & in l. nemo potest. ff. de leg. primo. quia secundum veram & naturalem Philosophiam, vt ex nihilo nihil fit, ita econtrà quod aliquid est, nunquam reducitur ad nihilum, vt suprà ostendimus ex Philosophis, nisi eodem modo dissolueretur, quo colligatum esset. l. nihil tam naturale. ff. de regu. iur. capit. omnis res, eod. tit. per totum, Instit. quib. mod. tolli. oblig. Sicq́ue solo tempore obligatio semel nata perimi non poterat, vt dd. ll. & in prin. Insti. de perpe. act.
19
* Sed ab hoc iuris rigore Imperatores postea recesserunt, vt ibi, & l. sicut. l. omnes. C. de præscript. triginta annorum. Id quod & fecerant ipsi Iureconsulti in actionibus & obligationibus, quæ non ex materia consensus expressi, aut præsumpti præexistente, sed ex quadam naturali æquitate dabantur, vt §. fina. Institut. de iniur. l. quod si nolit. §. penult. ff. de ædil. edi. l. fin. cum simil. C. de dolo. l. fin. & per totum. C. de temp. in integ. resti.
Loading...