# 91

 Capvt xci. 
 
 Svmmarivm. -  1 Conditio illa ei qui primus metam attigerit praemium dabitur, non verificatur in equo metam attingente sine sessore, egregia quaest. -  2 Conditio illa, qui primus metam attigerit praemium feret in ludo equestri, non est potestatiua, contra nouissi. -  3 Conditionis verba formaliter intelliguntur cum agitur de lucro captando. -  4 Conditio illa, equo qui primus metam attigerit praemium dabitur, non verificatur in equo qui sine sessore primus metam attigit in ludo equestri, contra communem opin. -  5 Conditio illa, ei qui primus metam attigerit praemium dabitur, si ex decem currentibus duo anteriores pariter metam attigerunt, an impleta videatur, egregia quaestio. -  6 Totum venit cum res quae sub vno spiritu continetur, simpliciter nominatur. -  7 Victor qui extitit simul cum alijs non tanto praemio dignus est, quam si solus victor existeret. -  8 Interpretatio pia quae fit in actu reiterabili cessat, quando actus ille reiterabilis est. -  9 Victor extitisse quando quis videatur in ludo schachorum vel in congressibus & pugnis seu certaminibus quos Hispane (iustas torneos) appellamus. 
 
PRopositvm [sect. 1] fuit praemium concurrentibus ad brauium, vt qui primus metam attingeret illud ferret, ex equitibus currentibus vnus cecidit, quem equus dorso depulerat, equusque sine sessore, aut equite caeteris prior metam attigerat, an praemium domino acquireretur? vehementer fuit controuersum, qua in re sunt tres casus inspiciendi. Primus quando verba ita habebant (equo qui primus metam attigerit, &c.) & tunc etiam si sine equite ille equus metam primus attingeret, praemium domino acquireret, ista est communis opinio, quam tenent Barthol. Bald. Angel. Paul. Alexand. & Iason, numero 43. & Zasius colum. pen. in fin. & columna fin. in l. 1. §. item acquirimus. ff. de acqui. poss. quia licet acquirere nihil possimus per rem inanimatam, vt in dict. §. item acquirimus, & leg. quemadmodum. ff. de acquiren. posses. tamen hic acquisitio contingit per ipsummet acquirentem, licet per rem inanimatam (hoc est per equum) impleta conditio fuerit, sub qua ad illud lucrum fuit inuitatus non aliter atque si relictum esset sub conditione, si nauis ex Asia venerit, per nauis aduentum impleri conditio potest. l. si quis haeredem. C. de instit. & subst. fere per totum. ff. de condit. & dem. Secundus casus est, quando verba dicebant (ei qui cum equo primus metam attigerit, &c.) & tunc communis opinio est Barthol. & aliorum, vbi supra primum non deberi equiti cadenti, licet eius equus se expulso primus metam attigisset, quasi equiti non equo praemium sit propositum sub conditione hac, si primus metam tangeret, ipse autem non primus metam attingit, sed ipsius equus, sicque euanuit aut defuit conditionis aduentus & implementum. Tertius casus est, cum verba non sunt ita clara, sed sumus in dubio, quia verba ita habeant (primo metam attingenti, &c.) & hoc casu communis sententia est domino praemium acquiri per equum, qui se expulso primus metam attigerat, ita tenentin dict. §. item acquirimus. Ioannes de Imo. numero vigesimoquinto. Cumanus, Romanus, Alexand. numero decimoseptimo. Iason, numero quadragesimotertio. Salicet. in l. non dubium. C. de legibus. Baldus in leg. qui fundum. ff. quemadmod. serui. amitt. Imola in leg. secunda. ff. de cond. & dem. Aretin. nume. 60. in dict. §. item acquirimus, & est communis opinio secundum Iason. vbi supra, numero 43. quam etiam firmat esse communem Zasius ibi, numero 21. licet contrarium teneat, eandem tenet & firmat esse communem Alberi. in l. 1. §. per eum. ff. de acqui. pos. Idem Alberi. in l. cum seruus. ff. de verbo. oblig. vbi firmat ita seruari. & quod ita tenuerunt multi & magni Doctores, & est communis opinio secundum Alexand. vbi supra, mouentur, quia animus eorum qui cursum ordinauerant praemiumque exposuerant, esse videbatur, vt virtuti & velocitati equorum precium daretur, hoc est, vt daretur dominis propter equorum velocitatem & virtutem, quasi inter ipsos equos non inter equites certamen esset, nec dubium est quin, vt diximus, conditio illa per equum posset impleri, vt ea impleta dominus acquireret, etiam si casu impleta esset. le. si quis haeredem. C. de insti. & substi. l. 2. cum ibi notatis. ff. de cond. & dem. 
 
Contrariam partem [sect. 2] tenet Dinus in l. 1. §. caeterum. ff. de verb. oblig. & ibi Paul. nu. 3. Dinus in d. §. Idem acquirimus. Idem in l. 1. §. quaesitum. ff. de aqua quot. vt refert Alberi. vbi supra. contrariam etiam partem tenet nouissime Zasius in d. §. Item acquirimus. col. fi. primum, quia, inquit, illud praemium promissum videtur sub hac conditione potestatiua, si primus metam attingeret. potestatiua autem conditio non sufficit quod fato, aut casu impleatur, sed oportet impleri ex animo eam implere debentis, communis opinio est Bar. & aliorum per text. ibi in l. 2. ff. de cond. & dem. per Doct. in d. l. si quis haeredem. & in l. 1. eo tit. sed hic licet perequi priorem aduentum conditio videretur impleta, tamen non ex animo equitis, sed casu, aut fato impleta videretur, sicque non sufficeret. Sed hoc argumentum suspectum est, hic enim conditio pendebat non ex libera & expedita equitis voluntate, sed ex facto ipsius, & virtute equi sui, & ex facto, aut non facto aliorum eadem de re contendentium, quo casu constat conditionem esse ineptam. l. 1. C. de instit. & substi. cum ibi plene notatis per Gloss. & alios. leg. 2. ff. de cond. & dem. l. si iam facta, eod. titul. l. si quis haeredem. C. de insti. & subst. mixtam autem conditionem sufficit fato, & casu impleri. d. l. si iam facta. d. l. si quis haeredem, & vtrobique per omnes. 
 
Item licet per rem inanimatam possit ius quaesitum retineri. l. aquam. ff. quem ad. ser. amit. tamen acquiri denuo non potest, dict. §. item acquirimus. l. si a furioso. ff. eod. tit. de acqui. pos. in quaestione autem nostra non de retinendo agitur, sed de acquirendo, ergo, &c. Quid dicendum? & sane licet Zasij argumentum euanuerit, eius tamen opinionem veriorem puto contra communem, hunc enim ludum, quo de agimus, nec equinum dicere possumus (hoc est ad equos tantum pertinentem) nec pedestrem (id est ad pedites tantum pertinentem) sed equestrem intelligere debemus. Vnde in tali ludo, qui neque equinus tantum erat, nec pedestris tantum (hoc est nec equorum tantum, nec hominum peditum tantum) sed equestris, nempe hominum & equorum simul, probabilius est, vt siue homo solus sine equo, siue equus solus sine homine insessore metam attingeret, nihil fecisse videretur, cum eques (hoc est homo equo insidens) si qui ad tale lucrum, seu praemium fuit inuitatus, & hanc fuisse mentem eorum, qui talem ludum instituerunt, nullus modo sanus abnegabit, [sect. 3] & cum in conditionibus implendis, praesertim cum agitur de lucro acquirendo, verba conditionum sint strictissime accipienda. l. qui haeredi. l. Maeuius. ff. de cond. & dem. & formaliter vt ex communi opi. resoluit Decius in l. 1. colum. 1. & 2. C. de insti. & subst. verbaque ista secundum subiectum ludum, & materiam sint intelligenda. l. si vno. ff. locati. l. quibus diebus. §. dominus, vbi Soz. in pri. ff. de cond. & dem. l. stipulatio ista. §. hi qui. & §. haec quoque. ff. de verb. obliga. ludusque subiectus sit equestris, hoc est hominum simul, & equorum, illa conditio lucri propositi de metam attingendo, intelligitur de meta attingenda ab equite, hoc est, ab homine equo insidente, vel equitante, non ab equo solo, vel pedite solo. Praeterea mentem eorum qui hunc ludum ordinauerunt, talem fuisse intelligere debemus, qualem inducunt communiter accidentia. l. semper in stipulationibus. ff. de regu. iur. l. nam ad ea. ff. de legibus. nullus autem modo sanus negabit, quin hunc casum de equo solo, vel pedite solo metam ante alios equites attingente, non venerit verosimiliter in mentem eorum, qui hunc ludum instituerant, & consequenter quod praemium equitibus non etiam equis solis, aut solis peditibus proposuerunt, quod si dixeris at si in eorum mentem is casus venisset, quid nam statuissent, & tunc magis est, vt equo solo praemium non concederetur, quia nullus ignorat quod velocius equi currant sine insessore, quam cum insessore onerati, vt sic nec caeteris velocior, nec palma dignus videatur is equus, qui equite expulso primus metam fugiens attigisset, praesertim cum aequalitas hisce, & similibus in rebus videatur seruanda. l. cum oportet. C. de bon. quae lib. l. illud. C. de colla. sicque pro nobis faciet ratio illius Glo. approbatae in leg. tale pactum. §. fin. ff. de pact. dum ait pro cauto habere debere, quod agentes expresse sint verisimiliter, si de eo meminissent. 
 
Vnde [sect. 4] infero quod etiam suspecta est per eandem rationem communis illa opinio supra relata, quae habet, quod si verba talia forent (equo qui primus metam attigerit, &c.) tunc praemium acquiret eques expulsus, cuius equus vacuus prius metam attigerat, nam & hoc casu verba illa ad mentem eorum, qui talem ludum ordinarunt, trahenda sunt, vt de equite metam attingente, dum equo insideret, intelligenda sint, non de equo solo metam attingente, per rationes supra relatas, quas non expedit repetere, verba enim solent, & debent impropriari, vt ad mentem trahantur agentium. l. stipulatio ista. §. hi qui. & §. haec quoque. ff. de verb. oblig. l. haeredes mei. §. cum ita. ff. ad Trebel. l. 3. C. de lib. praete. l. 3. C. de inoffici. testamen. l. fin. C. de haered. institu. l. fundus qui locatus. ff. de fundi instruc. l. qui haeredi. §. dominus. ff. de condit. & dem. iuncta l. hi qui. §. Flauius. ff. de sol. etiam si per talem interpretationem recedatur a proprietate verborum, vt dictis legibus, ergo, &c. 
 
Ludus [sect. 5] vulgaris est per Italiam, & contentio non inamoena ad brauium concurrere, vt qui in tali concursu, & contentione superior euaserit, is praemij loco, aut palmae, seu victoriae nomine quippiam referat, qua in re a nostris summis viribus controuersum saepe fuit, si decem forte ob brauium concurrebant, quorum duo reliquis longe velociores pariter metam attigerunt, vter eorum praemium propositum laturus sit, an ambo forte, an neuter? Sunt enim qui putent vtrunque praemium in solidum habiturum, sunt qui firment dimidium praemij cuique dandum, sunt qui neutri eorum quicquam concedendum velint, sed iterum ad cursum secundum, vel certamen deueniendum esse, vt qui in hoc certamine repetito superior extiterit, palmam ferat, eorum autem, qui in hac vltima opinione sunt quidam aiunt illos duos tantum ad repetitum certamen admittendos esse, qui reliquis priores metam attigerant, quidam vero existimant, vt vniuersi admitti debeant. 
 
Quod autem neuter eorum palmam laturus sit, tenent Cinus in prooemio digestorum, Ang. in leg. eum qui. ff. ad Trebel. & ibi Paul. & Ludo. Rom. & Alexand. columna fina. sequitur & firmat esse communem opinio. Ant. Corse. in trac. de brauio. quaest. 1. colu. 1. 2. & 3. tenet Alexand. qui alios refert in leg. qui filiabus. §. 1. ff. de leg. 1. sequitur, & ait esse communem sententiam Felin. in cap. capitulum sanctae Crucis. num. 18. de rescrip. Aret. in leg. 1. §. idem acquirimus. num. 60. ff. de acqui. posses. dicit communem sententiam And. Tiraquel. de primogeni. quaest. 17. opin. 4. numero duodecimo. & eadem quaest. opini. 6. numero decimo. Guidus de Suza. & And. Zassius, quos refert Alb. in prooe. forum. §. discipuli, vbi Bald. & alij. Ab. in l. si fuerit. ff. de reb. dub. Idem in l. cum qui. ff. ad Treb. Iacob. de Arena, Richardus Oldrad. & Andr. de Pisis in d. §. discipuli, vt eos refert Alberi. ibi. 
 
Contrariam partem, vt ambo victores fuisse videantur, praemiumque propositum equis ex partibus diuisum ferant, tenent quam plures quos referunt Alexand. & Felin. vbi supra, & And. Tiraquel. de primogenitura. quaestio. 17. opin. 6. numero 10. quia primus is esse intelligitur, quem nemo praecedit. l. ex duobus, in princip. ff. de vulga. l. qui duos. ff. de reb. dub. l. 2. §. haereditas. ff. de suis, & leg. haered. l. si quis Titio. §. fin. ff. de leg. 2. vnde si duo priores pariter metam attigerunt, verum est neutrum ab altero praeuentum fuisse, & longe minus a reliquis, qui tardiores extiterunt, sicque vtrunque primum fuisse iure dicemus, & dignum palma, & praemio proposito, verum quia integra res cuique dari nequit, partes concursu fient, argumen. text. in leg. si pluribus. ff. de leg. 1. §. si ea. res. Institu. de leg. l. re coniuncti. ff. de leg. 3. l. vnic. §. vbi autem, cum §. seq. C. de cad. tol. 
 
Tertia fuit opinio existimantium solidam rem praemij, palmae, seu victoriae nomine propositam cuique eorum dandam esse, quam tenuerunt plures relati per Andr. Tiraquell. vbi supra, & plenius in dict. quaestio. 17. opinio. 4. numero duodecimo. & huius iudicij fuisse videtur Achilles ab Homero libro vigesimotertio Iliados relatus. nam cum praemium propositum esset ei qui in palaestra vicisset, Vlyssesque, & Aiax Telamonius ita certassent, vt neuter alterum vicisset, decreuit praemium vtrique dandum, prout refert Tiraquel. vbi supra, pro hac opinione fortiter facit text. in leg. qui filiabus. §. 1. ff. de leg. 1. vbi illa verba (si qua mihi filia nata erit, centum ei haeres meus dato) hunc sensum habere videntur, vt si plures filiae postea nascantur singulis filiabus vniuersa centum praestentur, nec distinguit vtrum omnes filiae simul nascerentur, an successiue. 
 
Quarta opinio fuit quod sit locus gratificationi, argumen. leg. fin. ff. de relig. & sump. fune. & leg. in naue Saupheli. ff. locati. leg. si quis seruum. §. si inter duos. ff. de legatis secundo. 
 
Quinta fuit opinio, quod forte dirimatur, argu. l. in tribus istis. ff. de iudi. l. si ad princip. C. communia de legatis, vt refert Corsetus, vbi supra, & Albe. in prooe. digestorum. §. discipuli. columna 2. Quid dicendum? & sane verior, & aequior videtur secunda opinio supra relata, vt ambo admittantur, non vt solidam rem quisque assequatur, sed vt dimidiam illius rei partem alteruter capiat. Primo, quia ex proprietate verborum nullus eorum excludi potest, cum primus dicatur, quem nemo praecedit, hi autem a nemine praeuenti fuerunt, ergo, & c. d. l. ex duobus, in princip. d. l. qui duos. l. quod de pariter. ff. de reb. dub. l. si ita fuerit. ff. de condit. & dem. Deinde quia quando pluribus eadem res legatur siue separatim, siue coniunctim, & dubitatur istum quisque solidam rem assequi debeat, an dimidiam an forte nihil, obtinuit eligi mediam viam debere, vt partes viriles collegatarij ferant, text. in l. si pluribus. ff. de lega. 1. qui est melior de iur. l. coniunctim, & l. re coniuncti. ff. de leg. 3. l. Maeuio, in prin. ff. de lega. 2. §. si eadem. Instit. de leg. l. vnica. §. vbi autem. & §. seq. de cad. tol. sic & in proposito, cum duo pariter metam attigerunt, qui ad eandem rem praemij loco propositam fuerunt inuitati, licet dubitari possit, an singuli solidam rem, an partem tantum, an forte nihil laturi essent, aequius & moderatius est mediam viam eligi, vt partem vilem quisque assequatur, nec quenquam mouere debet, quod mens pollicentis fuisse videretur, vt ad solidam rem vnus solus, qui caeteros velocitate anteiret inuitatus videretur. Nam & similiter qui mihi fundum, deinde tibi eundem fundum legauit, inspecta proprietate verborum solidum mihi fundum, ribique similiter solidum legasse videtur, & nihilominus partes concursu fiunt, nec per hoc legatum vitiatur, aut fit inutile, vt iuribus proxime adductis. 
 
[sect. 6] Quod autem solidum cuique fundum legasse videretur, probatur expressim in dict. l. si pluribus. ff. de leg. prim. & in l. Maeuio, in principio. verbo, totus. ff. de leg. 2. in l. coniunctim. in verb. solidam. ff. de lega. 3. l. si separatim. ff. de condit. & demon. d. §. vbi autem, ad fin. l. 1. §. interdum. l. inde Neratius. ff. de vsufru. accres. Denique pro hac parte videtur tex. expressus in leg. si quis Titio. §. fina. ff. de lega. secundo. vbi qui vni ex libertis legauit cum plures haberet, nec appareret de quo sentiret, omnes inuitasse ad partes viriles videtur. 
 
Tenendo istam partem ad legem, duo sunt Titij. ff. de testamento tutela. & leg. si ita fuerit. ff. de condition. & demonstrationib. cum si. in quibus nititur communis opinio, responde, ibi fuisse incertitudinem inter personas agentium, actor enim suam intentionem probare debet & fundare. leg. prima. leg. actor, quod asseuerat. C. de probat. §. commodum. Insti. de interdi. l. qui accusare. C. de eden. idque certo non contingenter. l. non hoc. C. vnde cognati. in dictis autem iuribus, & in l. eum qui. ff. ad Trebel. cum sim. actor non certo & indubitanter, sed contingenter tantum probabat se ad relictum illud inuitatum fuisse. Titio enim relictum fuerat, & erant duo Titij. Item in partem illius impuberis, qui vltimus moreretur substitutus eram, nec docebam vter eorum nouissimus moreretur, sicque mea petitio, & intentio incerta erat omni ex parte, non sic in specie nostra, nam cum ambo metam primi, & pariter attingeremus, negari non potest quin verum & certum sit vtrunque nostrum ad solidum praemium inuitatum fuisse, licet concursu partes faciamus. quia solidam cuique dari natura non sinit. l. 3. §. ex contrario. ff. de acq. poss. cum & similiter si eadem res separatim mihi & tibi legaretur ad solidum quisque inuitatus videretur, & per concursum partes faceremus, nec per hoc videretur esse vlla incertitudo quo ad viriles partes ferendas, vt d. l. si pluribus, cum sim. supra citatis, licet id incertum haberi deberet, an testator vellet solidam rem vni dari, alteri vero eius aestimationem, vt ibidem. Vnde apparet non obesse d. l. qui filiabus. §. 1. de leg. 1. ff. vbi illa verba (si qua mihi filia genita erit centum ei haeres meus dato) hunc habent sensum, vt si plures nascantur singulis singula integraque centum praestentur. nam ibi non primam tantum nascentem testator inuitauit ad lucrum, hic autem eum qui primus metam attigisset inuitauimus, sicque verisimiliter de vno tantum praecurrente, & de vnico tantum praemio cogitatum fuit. At in d. l. qui filiabus. verisimiliter cogitari potuit plures filias nascituras, sicque nec de vnica nascente, nec de vnica summa, aut relicto cogitatum fuisse intelligendum est, sicque vbi de vnica persona, & vnico praemio verisimiliter cogitatum fuit, fiunt partes concursu, vbi vero de pluribus personis & pluribus emolumentis verisimiliter cogitatum fuit, non fiunt partes concursu, sed solidum cuique conceditur. [sect. 7] Praeterea quando virtuti, excellentiae, eminentiae, victoriaeque praemium pollicetur, non tanto praemio, & palma dignus videtur is qui simul cum alijs victor extitit, quam ille qui omnes omnino superauit, vt & patet ad sensum, & probatur arg. l. 1. ff. de orig. iur. dum ait, id demum perfectum esse quod ex omnibus suis partibus constat. Nam & similiter nihil actum esse intelligimus, cum aliquid superest agendum, argu. l. penult. & fin. C. ad Syll. vnde etiam in poenalibus, si dies dicta ad opus faciendum aduentauerit opere nondum perfecto tam poena promissa commissa intelligitur, quam si operis nihilominus factum esset. l. cum ita stipulatus sim mihi a Proculo. ff. de verb. oblig. vbi per omnes, tunc sic ea conditio (praemium ei qui primus metam attigerit dabitur) [sect. 8] hunc habet sensum, vt qui cursu, ac velocitate reliquos omnes vicerit & superauerit, is demum praemium ferat, ergo licet is omnes alios praeter vnum vicerit, quia aliquid ei superest agendum, nihil omnio egisse videtur, vt dd. ll. Neque ad rem pertinet d. l. si pluribus, cum sim. ff. de leg. 1. nam illud procedit magis quidem ex legis interpretatione, quam ex proprietate verborum, & ita etiam procedit d. l. qui duos. d. l. quod de pariter. ff. de reb. dub. cum sim. Praeterea procedunt illa iura in re non reiterabili, aut repetibili, & sic ad piam legis interpretationem necessario recurrendum est, aliud est in specie nostra, vbi cursus erat reiterabilis. Sicque intelligendum etiam est quod diximus supra ca. praeced. de praemio proposito ei qui primus vrbis obsessae moenia ascenderet, nam si duo pariter ascenderunt vrbe capta, cum res repetibilis, ac reiterabilis non sit, ad piam interpretationem necessario recurrendum est, quae habet praemium inter eos diuidi, ergo in specie nostra verissimum est ex mente pollicitantium neutrum eorum victorem extitisse, sicque certamen iterum repetendum esse, & in eo tantum quomodo manebit, an ab omnibus simul decem, an vero a solis illis duobus is cursus repetendus sit, pro nostra & communi sententia facit, quia etiam in conditionalibus, dispositionibus etiam a proprietate sermonis recedimus, vt mentem agentium sequamur. l. haeredes mei. §. cum ita. ff. ad Trebel. l. quibus diebus. §. dominus. ff. de condit. & demon. & vtrobique per Sozi. Ex superioribus apparet nullo colore defendi posse opinionem eorum quos supra retulimus tenuisse solidum praemium cuique dandum esse, id enim palam aduersatur repugnatque menti ipsorum pollicitantium, qui praemium dare voluerunt, ei soli quod ad veram gloriam contendens caeteros omnes nullo dempto superaret, nec dubium est quin neuter istorum verum erit dicere quod omnes omnino superasset, ergo praeter mentem & sensum eorum esset ei praemium pactum praestari. [sect. 9] Non quoque tenenda est sententia existimantium locum esse gratificationi, & longe minus sententia eorum qui omnibus pariter iubet praemium denegari, cum adhuc integra res sit ad certamen repetendum, & hanc nostram sententiam (quae ex mente communis opinio est) vsus hominum probat, nam in ludis, & certaminibus qui Hispaniae frequentantur (quos iustas Hispaniae dicimus) si in congressibus designatis neuter alterum superauit, certamen quasi re infecta, sed integra tamen repetitur. Idemque vsu fit in ludo schacorum, quoties in tali ludo, aut certamine neuter alterum vicerat, quod accidit quando ludus iuxta sermonem Hispanum se haze manana. Idemque in similibus certaminibus.