C
Caballvs
ab equo eo distat, quod caballus ferè nunquam sine derisione dicitur,
at
atque
ideo Satyrici poëtæ, qui dum risum excutiant nemini parcunt, caballo potius, quàm equo utuntur. Lucilius apud Nonium Marcellum: Succussatori tetri
tardí
tardique
caballi. Et Horat. Satureiano
circũuectare
circumuectare
caballo. Equus uero non dicitur, nisi de apto, &
qualẽ
qualem
Virg. 3.
Georg. describit,
dicẽs
dicens
: Cui ardua ceruix,
Argutuḿ
Argutumque
caput, breuis aluus,
obesá
obesaque
terga,
Luxuriat́
Luxuriatque
thoris animosum pectus, &c. Pomponius |
lib. 33.
tit. de fundo instruc. l. si ita. Caballos, inquit, qui in pistrinis essent. Nam pistrinis non delegantur nisi mali,
& de quibus Iuuenalis dixit: Dominos pretijs mutare iubentur Exiguis,
tritó
tritoque
trahunt
epirhedia
epiraedia
collo Segnipedes
digní
dignique
molam uersare nepotis. Hos Hispani rocines, illos cauallos appellant.
cacabvs
olla
grādior
grandior
est, siue illa sit ex argilla, siue ex stanno, siue ex
argẽto
argento
, uel alia
quacũ
quacunque
metallica materia. Columella lib. 13. de re rustica. In cacabo figlino nouo coquitur uel stanneo musti arbustiui aminæi urna. Ecclesiast. 13. Quid communicabit cacabus ad
ollā
ollam
?
quā
do
quando
enim se colliserint, confringentur. quasi cacabus sit ex metalli
tantũ
tantum
materia, & olla ex creta
dũtaxat
dumtaxat
figlina. Pomponius lib. 34. tit. de auro & arg. leg. l. & si. Certe, inquit, si cacabos argenteos habebat, uel miliarium argenteum. id est, uas ad coquendum milium.
cadvcvm
, ex lege Papia,
legatũ
legatum
erat
relictũ
relictum
sub conditione, qua deficiente, uel uiuo, uel mortuo testatore cadebat, & redibat, uel ad
testatorẽ
testatorem
uiuum, uel ad substitutum eo mortuo. Vnde tit. est in cod. Iustiniano. de toll. caducis. Iuuen. Legatum omne capis, nec non & dulce caducum. Commoda præterea iunguntur multa caducis.
caedvvs
a, um, à
cædẽdo
cædendo
, id est,
scindẽdo
scindendo
dicitur: unde sylua cædua dicta, quod illius arbores
licitũ
licitum
est scindere, siue
lignorũ
lignorum
, siue materiæ causa. Nam sylua
nunquā
nunquam
dicitur nisi de arboribus. Plin. Cæcilius in epistolis: Cæ
duæ, inquit, syluæ cum monte ipso descendunt. Cato de re rusti. Sylua, inquit, cædua &c. Papinia. 24.
dig. ti. solu. matrim. l. diuortio. Si arbores, inquit, cæduæ fuerunt, uel |
germinales. Item de uerborum signific. l. sylua cædua.
caementvm
dicitur à
cædẽdo
cædendo
, nec est quod uulgus putat, ædificij fundamentum, sed sunt lapides, ut ait Nonius, quibus ædificia
cōsurgunt
consurgunt
,
citat́
citatque
Sisennā
Sisennam
in 4.
historiarum: Formidine, inquit, oppreßis quod
humilẽ
humilem
cæ
mentis
instructũ
instructum
oppidi
murũ
murum
sciebat. Vitru. lib. 1. Saxa quadrata, siue silex, siue
cæmentũ
cæmentum
, siue coctus later. Vlp. lib. 41. ti. de riuis. l. Seruius. Si
riuũ
riuum
cæmentitiũ
cæmentitium
uelit facere, audiendum esse. hic pro lapidibus quadratis posuit.
caivs
Iurisconsul. fuit, pace aliorum dixerim, peritißimus
omniũ
omnium
. Eius consulta
cōsultißima
consultißima
citātur
citantur
quam sæpißime in libris
Pandectarũ
Pandectarum
, sed in illis
Florẽtinis
Florentinis
semper per C, Caius: in
recẽtioribus
recentioribus
uero per G, Gaius. Causa uero erroris ab eo est orta, quòd Seruius
grāmaticus
grammaticus
scribit in 1. Georg. Virg. lib. tria esse nomina quæ
scribũ
tur
scribuntur
per c, proferri debent per g, Cneius, Caius, Amurca. de Amurca superius
dictũ
dictum
est in suo loco: de Caio per c, debere scribi, Quintil. est autor lib. 1. orat. instit.
calata
,
comitia dicebantur, autore Gellio, quæ pro collegio
pontificũ
pontificum
haberi solebant, aut regis, aut Flaminum
inaugurandorũ
inaugurandorum
causa. Ea
autẽ
autem
in duo genera diuidebantur, curiata uidelicet, &
cẽturiata
centuriata
, de quibus Dionysius Halicarnasseus, & Liuius in primo ab urb. cond. scripserunt. Comitia uero calata dicebantur ex eo, quod populus uocatus in unum locum ad ferenda suffragia conueniebat. Calo enim est uocare. Comitia præterea à coëundo, hoc est,
cōueniendo
conueniendo
dicta sunt. Iustinianus lib. 2.
Institutionum, tit. de testamentis ordinandis:
Testamẽtorum
Testamentorum
, inquit, duo genera in usu fuerunt, quorum altero in |
pace & otio utebantur, quod calatis comitijs appellabant, id est, ad cuius solennitatem requirebatur populi uocati consensus. de reliquo lege ibidem.
calcaria
est fornax, ubi calx ex coctis lapidibus conficitur. Vnde Plin. in histo. natu. scribit, oliuas cinere ex calcarijs lætari. Imperator in ti. de pœn. l. aut
damnũ
damnum
. pro fodina posuit lapidum, ex quibus igni resolutis calx ipsa conficitur: nam de damnatis ad metallum loquitur, sunt autem lapides in genere metalli. Nam quod Accursius dicit calcariam esse opus calcandi terram, etiam pueri qui nondum
æte lauantur, intelligunt esse perinane.
calcvlator
proprie dicitur, qui per lapillos rusticorum more
cōputat
computat
, nam calculus est lapillus: unde calculare, per
lapillorũ
lapillorum
signa
cōputare
computare
. Martial. Nec calculator inquit, aut notarius uelox.
eosdẽ
eosdem
appellamus & calcularios. Modest. lib. 37. dige. de excus. l.
spadonũ
spadonum
.
Ne
Neque
calcularios, inquit, quos uulgò ratiocinarios dicimus.
calendarivm
,
liber erat rationum, non
quarũcun
quarumcunque
, sed earum
tantũ
tantum
, quæ ad fœnus
pertinebāt
pertinebant
, & in quo
debitorũ
debitorum
nomina scribebantur: dictum calendarium, quia primo
cuius
cuiusque
mensis die, hoc est Calendis, pecuniæ dabantur fœnori, & exigebantur
cũ
cum
usura. Ouid. Si puteal
Ianũ
́
Ianumque
times
celereś
celeresque
calendas. celeres dixit, quia debitoribus cito redire uidetur terminus debiti
soluẽdi
soluendi
. Horatius: Qui nisi cum misero tristes uenere
Calẽdæ
Calendæ
. tristes autem ab effectu uocauit, quæ debitorem faciunt tristem. Idem
quo
quoque
in Epodo de Alphio fœneratore:
Omnẽ
Omnem
redegit Idibus
pecuniā
pecuniam
, quærit Calendis ponere, scilicet ad usuram. Seneca lib. primo de beneficijs: Nemo beneficia |
in calendario scribit, id est, in libro fœneraticiarum rationum, ut inde sortem cum usura recipiat. Idem in quinto eiusdem: Quid fœnus & calendarium & usura, nisi humanæ cupiditatis extra naturam quæsita nomina?
At
Atque
adhuc in epistolis: Forum conterit, calendarium uersat, fit ex domino procurator. Scæuola libr. 33.
digest. titu. de fundo instru. l. nepoti. Legauerat, inquit, prædia ut structa sunt cum uino, grano, calendario. Item Aphricanus de legatis tertio. l. qui filium. Certa prædia nepoti per fideicommissum dederat, excepto calendario. Atque
ibidẽ
ibidem
l. nomen. Nomina, inquit, ex calendario quæ elegerit. Accursius nomina debitorum calendarium interpretatur, uerè quidem, non sufficienter: neque enim quodcunque debitum uenit appellatione calendarij, sed tantum quod ex fœneratione conflatur.
caligatvs
miles dicebatur, qui erat manipularis. Manipulus autem exercitus. Varro de lingua Latina appellat minimas manus, quæ unum sequuntur signum. ex manipulis
autẽ
autem
cohors componitur. Caligatus
autẽ
autem
dicitur à caliga, hoc est, tibiali siue ocrea, quod erat
crurũ
crurum
armatura, de qua Tranquillus in uita Caij Cæsaris: Caliligula, inquit, cognominatus est, quia manipulari habitu est inter milites educatus. De milite igitur caligato, hoc est, manipulari siue infimæ conditionis, dixit Iuuenalis: Cum duo crura habeas offendere tot caligatos. Quintilianus in declamationibus. Parêre caligatum tribuno lex iubet. & paulò post: Commendem tibi ordinem caligati militis. Vlpianus in titulo, de ijs qui notantur infamia. Ait, inquit, Prætor, qui ab exercitu dimissus erit, dimis
|
sum accipere debemus
militẽ
militem
caligatum, uel si quis alius usque ad centurionem uel præfectum cohortis, uel alæ, siue legionis. Item de custodia & exhib. reorum. l. de militibus. & de re militari. l. omne delictum.
camelasia
, siue camelaria, est curatio camelorum, qui publice & ad usus publicos
alebātur
alebantur
: & Camelarij ipsorum camelorum curatores, quorum duo sunt genera, alterum
bactrianũ
bactrianum
, quod unum
tantũ
tantum
habet tuber, alterum arabicum, quod duo tubera in dorso habet. eosdem & dromedarios ob uelocitatem cursus uocant. Arcadius lib. 50. tit de muneribus. l. munerũ. Camelasia, inquit, personale munus est. Et ibidem de camelario.
cannabis
herba est & materia netilis, ex qua
non modo texta fiunt, sed etiam funes torquentur. Vnde
Persius: Tibi torto cannabe fulto Cœna sit in transtro.
Vlpianus libr. 14. de exercitoria actione. l. j. Præpositus,
inquit, est legumini & cannabi.
cancelli
sunt ligna inter se modicis interuallis in transuersum connexa, quibus tribunalia, scænæ, & fenestræ muniri consueuerunt. Cicero in Verrem: Circundati cancellis uidentur in sua prouincia. Idem primo de oratore: Forensibus cancellis circunscriptam sententiam. utrunque per translationem. Sed proprie Sidonius libro primo de turba satellitum Theodorici regis: Exclusa, inquit, uelis, inclusa cancellis. Canticorum capi. secundo, Hiero. interprete: Respiciens, inquit, per fenestras, prospiciens per cancellos. id est, per foramina cancellorum. Huiusmodi quoque fenestræ Clatratæ dicuntur. Aphricanus libr. 30.
qui est de legatis primus. l. cætera. Si |
cancelli, inquit, sint, uel uela. Item titulo de fundo instructo. l. quæsitum. Cancellos quoque instrumento contineri puto. & alijs in locis.
cancello
as, uerbum uidetur esse ductum à cancellis, in quibus ut transuersaria nectuntur ligna, ita cum scripta expungenda sunt, transuerso calamo lineæ inducuntur: quod proprie illinere, siue allinere est. unde litura. Horatius in arte poëtica: Incomptis allinet atrum Transuerso calamo signum. ac si dicat, cancellabit. Vlpianus libro 28. titu. de ijs quæ in testamento delentur. l. cancellauerat quis testamentum uel induxerat. & ibidem. l. proxima: Si omnem scripturam cancellasset. Item lib. 22.
titulo de probationibus. l. si chirographum cancellatum fuerit.
cantharis
, cantharidis, scarabei quædam species oblongioris est, maculas rubras transuersarias
habẽs
habens
, Hispanè in Bætica mea cubiculas uocant, alijs in locis
Abadeios: in quo falluntur tempestatis nostræ medici, pro cantharidibus utentes quibusdam uermiculis ad muscarum similitudinem. Plinius libro 18. Est, inquit, cantharis dictus scarabeus paruus. Galenus præterea de medicina simplici:
Cātharidum
Cantharidum
, inquit, siue
scarabeorũ
scarabeorum
. Nam cantharus est scarabeus, cantharis uero scarabei habens effigiem. Marcellus libro 48. titulo ad legem Corneliam, de sicarijs & ueneficis. l. eiusdem. Et quòd quis, inquit, lustramenti causa dederit cantharidas.
cantharvs
uas erat, quo utebantur in sacris Liberi patris, habens ansas, atque ut ait Acron, patulum erat. Virgilius in Buco. Et grauis attrita pendebat can
|
tharus ansa. Plinius libro 33.
Cantharis potasse exemplo Liberi patris traditur. Est præterea
cātharus
cantharus
illud aquæ conceptaculum, unde salientes erumpunt,
quemadmodũ
quemadmodum
apud Aphricanum libro 30.
dig. tit. de legatis primo. l. cæ
tera. Canthari, inquit, per quos aquæ saliunt.
capitale
odium, capitale supplicium, capitalis
morbus, quod caput alterius, id est, uitam petit. Capitalis homo, & capitale crimen, propter quod caput committentis peti debeat ad pœnam. Festus Pompeius: Capitalis, inquit, lucus est, ubi si quid uiolatum est, capite
uiolatoris expiatur. Cicero de senectute: Nullam capitaliorem pestem, quàm uoluptatem corporis hominibus à
natura datam. Paulus libro 48. de publicis iudicijs. l. publicorum. Capitalia, inquit, iudicia sunt, ex quibus pœna,
mors, aut exilium est. hoc est aquæ & ignis interdictio:
per has enim pœnas eximitur caput de ciuitate.
capitivm
est capitis tegmen, ut inquit Nonius,
citat́
citatque
Varronem in quarto libro de uita patrum. In libro tamen de origine linguæ Latinæ, ab eo capitium dici putat, quod capit pectus, id est, ut aliqui
putāt
putant
, indutum comprehendit. Iob cap. 30. Quasi capitio tunicæ succinxerunt. ubi interpres capitium pro collario uidetur accipere. Vlpianus libro 34. de auro & argento legato. l. uestis. Muliebria, inquit, sunt, ueluti stolæ, pallia, tunicæ, capitia, zonæ.
capitvlvm
à Plinio libro tertio naturalis historiæ, est oppidum Italiæ: unde posseßiuum gentile ponitur, capitulensis. Paulus libro 50. digest. tit. de censibus.
l. fina. Similes sunt Capitulenses.
dicuntur, qui filijs nobiliorum ciuium ad scholas euntibus, libros deferunt in capsula. Iuuenalis de seruo capsario: Quem sequitur custos angustæ uernula capsæ. Suetonius in Nerone: Constat quosdam cum pædagogis & capsarijs uno
prādio
prandio
pariter necatos. Vlpianus libr. 40. tit. de manumiß. uin. l. si collactaneus. ubi exprimitur capsarij
officiũ
officium
, id est, qui portat libros. Item de iure immunitatis. l. quibusdam.
carevm
genus est aromatis myropolis
cognitũ
cognitum
, nobis uero incognitum, quippe quod peregrinum sit. Plinius lib. 19. Peregrinum, inquit, est careum gentis suæ nomine appellatum, culinis principale. Galenus ad Paternianum, cap. de careo. Vtitur eo quoque Apitius de re coquinaria. Paulus libro 33. digestorum, tit. de penu legata. l. non omne. Sed quod quidam negauerunt piper ligusticum careum, & laser, eiusmodi in penu non esse, improbatum est.
carrvm
siue carrus & carruca, plaustra sunt oneraria: hoc est comparata ad ferendum tantum onera. Cæsar in primo comment. Iumentorum, inquit, & carrorum quammaximum numerum coëmere. In commentario quoque
Hispaniẽsi
Hispaniensi
: Per uiarum angustias carra complura. Martialis: O
iucũda
iucunda
Couine solitudo Carruca magis
essedó
essedoque
gratum. Consultus libro 39. titulo de donationibus. l. si id. Vel grex, ait, uel carrum, uel carruca. Item Scæuola, titulo de auro & argento legato. l. uxori. An carruca dormitoria debeatur.
carthaginienses
post n literam per i,
nō
non
Carthaginenses i litera dispuncta, ut nunc uulgus loqui
|
tur, debere scribi & proferri adstipulantur Florentinorum Pandectæ, in quibus quoties Carthaginiensium fit mentio, sic scribi adnotauit Lodouicus Bononignus, data sibi copia libros illos sæpe legendi. Sed & Priscianus lib. quarto de octo partibus orationis: Si nomina, inquit, sunt tertiæ declinationis, abijciunt s,
extremā
extremam
genitiui, & assumunt ensis, ut pistor pistoris pistoriensis: Carthago carthaginis carthaginiensis: hoc est sex syllabarum. Atque ita in omnibus codicibus uetustis propè semper legitur. Ostendit hunc locum primus omnium Laurentius Abstemius, atque ab omnibus uiris doctis eius inuentio est admissa.
cassiopa
ciuitas & promont oriumest Epiri, Strabone, Ptolemæo, Plinio,
at
atque
alijs autoribus. Vlpian. 12. libro digest. titulo de exercitoria actione, lege prima. Sunt, inquit, naues quæ à Brundusio, uel à Caßiopa, uel à Durachio uectores traijciunt.
castellvm
est aquæ conceptaculum, unde ex aquæ ductu publicitus
distribuẽda
distribuenda
est per
urbẽ
urbem
aqua. Festus ab antiquis ait, castellum diuidiculum fuisse appellatum, ex eo dictum, quòd inde aquæ diuiderentur. Apud Plinium, Vitruuium, & Frontinum, de aquæ ductibus, sæpe castellum in ea significatione legimus. Aphricanus de leg. primo. l. cætera. Si cancelli, inquit, sint, uel uela, legari poterunt, non fistulæ uel castella. Item libro 43. de aqua cotidiana. l. prima, quid sit, Vlpianus satis clare interpretatur: Ex castello, inquit, id est, ex eo receptaculo quod aquam publicam suscipit. Castellanos Frontinus
quo
quoque
illos appellat, qui castellorum curam gerunt.
catadromvs
interpretatur decursus, nam catadromeo est decurro, decursio autem per catadromum non sine periculo erat, quod & Iurisconsultus significat libr. 19. digestorum de actionibus empti. l. si seruus tuus. Eum, inquit, fuisse seruum, qui per catadromum descendere, aut in cloacam demitti solitus esset. Suetonius in Nerone: Notißimus eques Roman. elephanto supersedens per catadromum decurrit. Quod autem ludicri genus catadromus esset, nemo dicit, quod ego sciam, neque ausim diuinare.
cavma
, atis, calor siue incendium interpretatur, cauo enim est calefacio siue incendo. Vlpianus de legatis primo. l. cum res. Si fundus, inquit, caumate perierit.
At
Atque
aliubi: Prædia, inquit, quæ caumate
perierũt
perierunt
.
At
Atque
adhuc alibi: Si caumate alióue casu pars fundi perierit. quibus in locis casma pro caumate legitur. Chasma nanque per chaspiratum aliud significat: hoc est cœli hiatum siue recessum. Autores sunt, Aristoteles in Meteorologicis, Plinius in secundo natur. hist. Seneca in primo
naturaliũ
naturalium
quæstionum. Seruius libro nono Aeneid.
cavillatio
, inquit Nonius Marcellus, est iocosa calumniatio, & cauillari, iocari. Valla: Cauillatio, inquit, est subdola quædam ratio, quam nos conscij nobis mendacij, uincendi causa proferimus. Vlpianus titulo de uerborum significatione. l. natura cauillationis &c. Item de regulis iuris. Ea, inquit, est natura cauillationis, quam Græci scomma uocant.
cavpo
,
dicitur proprie qui uinum uendit: caupona uero est mulier quæ uinum quoque uendit. Est etiam |
caupona locus in quo uinum uenditur, autor est Priscianus. Apuleius libro primo de asino: De quadam, inquit, amica caupona ilico percontor. Gellius libro septimo: Quod in caupona delitesceret, quod ad uesperam perpotaret. Apud iurisconsultos titulus est libro 47.
digestorũ
digestorum
, furti aduersus nautas, caupones, & stabularios. ubi ea propemodum quæ apud Horatium in primo sermonum, leguntur.
cavsarii
dicuntur, qui causam
habẽt
habent
ex morbo ut muneribus uacent. Liuius libro sexto ab urbe condita. Tertius, inquit, exercitus ex causarijs & senioribus. Seneca libro sexto epistolarum. In animo nostro sunt quasi causariæ partes quibus adhibenda curatio est. Spartianus in Hadriano: Omnes causarios subleuauit. Plin. libro 25. Causarijs uel latere uel faucibus. Martianus libro 49.
titulo de re militari. l. milites. Causaria, inquit, mißio est, quæ propter ualetudinem laboribus militiæ soluit. Modestinus de excusationibus: Propter
ægritudinẽ
ægritudinem
, inquit, causariam uocatam, causariam remißionem acceperint.
cavsor
, aris, est causam rei gestæ afferre siue
excusationem. Quintilianus: Ne causanti pupillo sic tutor irascatur. Virgilius in Bucolicis: Causando nostros
in longum ducis amores. Vlpianus libro 40. titulo de fideicommiß. lib. l. generaliter. Neque enim causari debere quo minus illi relictum sit.
cavterivm
,
ferramentum est chirurgicum ad inurendum uulnera. Est præterea cauterium instrumentum pictorium, quo utuntur in ea pictura, quæ dicitur encaustice, de qua Plinius lib. 35.
& Martialis: Encaustus |
Phaëton tabula tibi pictus in hac est. Quid tibi uis Dipyron qui Phaëtonta facis? De eadem
quo
quoque
Ouid. dixit:
Tabulaś
Tabulasque
coloribus uris. Martianus de fundo instructo. l. pictoris. Peniculi, inquit, & cauteria & conchæ. ubi mendose pro cauteria, cautheriæ legitur.
cedere
diem, significat incipere deberi pecuniam. Venire diem, significat eum diem uenisse, quo pecunia peti poßit. Ex Vlpiano in tit. qui est de uerb. oblig. l. cedere diem. Cedere posseßionem uel usumfructum, uel ius, est alteri posseßionem, uel usum, uel ius tradere. Ambrosius ad Marcellum: Quid sibi profuturum quòd iura posseßionis cederes. Virg. 11. Aeneid. Cedat ius
propriũ
proprium
regi. Idem in tit. de leg. ij. l. & similiter. Si usumfructum, inquit, mortis causa cessero. Et in tit. de acq. poss. sæpe.
cellarivm
, dicitur locus à reponendis
celandiś
celandisque
esculentis
poculentiś
poculentisque
dictus. Apud Columellam de re rusti. caput est quo pacto uillica tractare debeat cellaria. Iurisconsultus de leg. iij. Cellarium, inquit, iunctum eidem diætæ. Cellarius uero est qui cellæ uinariæ præsertim præponitur. Plautus in captiuis: Sume, posce, prome quiduis, te facio cellarium. Vlpia. lib. 33. de fundo instru. l. quæsitum. Cellarium, inquit, id est, qui ideo præpositus est, ut rationes saluæ sint. Et aliubi sæpe.
cenotaphivm
interpretatur inane sepulchrum, id est, quod sine cadauere in memoriam tantum defuncti constructum est: quale apud Virg. iij. Aeneid. Hectoreum ad tumulum uiridi quem cespite inanem. Vlpia. lib. 11.
de religiosis &c. l. uel quæ. Si cenotaphium, inquit, sit, uenire dicendum est. & infrà l. monumentum. |
Monumentum, inquit, memoriæ causa factum, quod Græ
cè cenotaphium dicitur. Et tunc scribitur per e simplicem. Nam per æ diphthongum, significat cænotaphium nouum sepulchrum, quale fuit illud in quo Saluator noster fuit sepultus, de quo in Euangel. Sed per œ diphthongum, Cœnotaphium significat commune
multorũ
multorum
sepulchrum, quod Græcè polyandron
quo
quoque
dicitur. Taphos
nan
nanque
sepulchrũ
sepulchrum
interpretatur. Cenos
autẽ
autem
sine diphth. uacuus, cœnos per œ diphthongum significat
cōmune
commune
.
censeo
es, est arbitrari, unde censores dicti, ad quorum censionem, id est, arbitrium censeretur populus, ut scribit Varro de lingua Latina. Festus
quo
quoque
: Censores, inquit, dicti sunt quod rem suam tanti
quis
quisque
æstimare solitus sit, quanti illi censuerint. Hinc
dicũtur
dicuntur
Censiti, quorum res est æstimata certa
quadā
quadam
summa & per eam in classem suam redacti, qui
etiā
etiam
Opitecensi, id est, opibus censiti dicebantur: & Capitecensi, qui nullo aut paruo ære
censebātur
censebantur
. Autor est Gel. lib. 15.
& Valerius ubi de Mario. In codicis Iustiniani lib. 11. tit. est de agricolis censitis, & infrà, In quibus causis coloni capite censiti dominos accusare possunt. Pomponius tit. de
acquirẽ
do
acquirendo
rerum dom. l. ergo. Censitorum, inquit, uice fungitur.
centones
sunt cilicia ex pilis
caprarũ
caprarum
, siue
pā
ni
panni
craßiores ex lana diuersorum colorum consuti. Plaut. in Epidico. In alium quæras cui centones sarcias. Iuuenal. Intrauit calidum ueteri
cẽtone
centone
lupanar. Cato de re rust. Prius ueterem sagam accipito, unde fiant
cẽtones
centones
. De huiusimodi rusticis centonibus loquitur consultus Vlpianus lib. 33.
dig. de fundo instru.
Cẽtones
Centones
, inquit, funes perticæ. |
Accursius Vgutij autoritate,
cẽtones
centones
interpretatur puluinaria, id est, opus factum ad modum
puluinariũ
puluinarium
. Quid uero per puluinaria ipse intelligat, ego non uideo, cùm autore Seruio puluinaria sint lectuli qui sterni templis consueuerunt.
Principũ
Principum
quo
quoque
puluinaria
dicũtur
dicuntur
, ut apud Iuuenal. Lupanaris tulit ad puluinar
odorẽ
odorem
. Catullus
quo
quoque
de nuptijs Pelei: Puluinar uero diuæ geniale uocatur.
centvrio
miles dicebatur qui præerat centum militibus, & cohors illa cui præerat, appellabatur
Cẽturia
Centuria
. Centurionis insigne, uitis erat, siue
sarmentũ
sarmentum
ex uite. Plinius:
Centurionũ
Centurionum
, inquit, in manu uitis. Iuuenal. de Mario sub
cẽturione
centurione
cōstituto
constituto
: Nodosam post hæc
frāgebat
frangebat
uertice uitem. Lucanus in 6. de Lælio centurione:
Latiā
Latiam
longo gerit ordine
uitẽ
uitem
. Et Sillius lib. 6. Leuinus ab alto Priuerno uitis Latiæ præsignis honore. Et Martialis: Varre Paretonias Latia modo uite per urbes. De uite
quo
quoque
centurionũ
centurionum
meminit
Iuriscōsultus
Iurisconsultus
lib. 40. dig. ti. de re milit. l. milites
agrũ
agrum
. Si uitem tenuit, militiam mutat.
certamen
pro ludo in quo est contentio, ubi
etiam uictori ab agonotheta præmium proponitur. Scæ
uola tit. de annuis leg. l. liberto. Certamina, inquit, sub nomine ipsius celebrarentur. id est, ludi.
certiorem
facere quempiam eleganter dicitur, & non facere certum. Nam quod Virg. in Aeneid. dixit: Anchisen facio
certũ
certum
. carminis neceßitate excusatur, quòd
certiorẽ
certiorem
in uersu
nō
non
potuit collocare,
quoniā
quoniam
syllaba breuis est inter duas longas, quod
heroicũ
heroicum
carmẽ
carmen
reformidat.
Vtũtur
Vtuntur
Iuriscōsulti
Iurisconsulti
hoc uerbo Certioro, as, quod apud eos qui pure
loquũtur
loquuntur
in usu
nō
non
est. Vlp. lib. 27.
dig. |
de eo qui pro tutore. l. j. Sed necessarios, inquit, pupilli
nō
non
certiorauit. Idem
quo
quoque
lib. 17.
tit. mandati. l. si fideiussor. Cum certiorare posset, inquit, eum,
nō
non
fecit. Certifico uero & certificatio nusquam quod meminerim legitur, nisi in lib. dig. tit. de excusationib. Honores, inquit, & immunitates certificauit scribens. Item de pignoribus & hypothecis. l. cum tabernam. quæ est Scæuolæ, lib. 20.
dig. Non certificationem, inquit, sed suppositionem à me accipere.
cervisa
, uel ceruisia, uel ceruisum, potio est ex hordeo siue tritico, siue ex pane concinnata, & est ferè quam sacræ literæ ex Hebræo sermone
interpretātur
interpretantur
Siceram, & idem quod zithum. Sicera uero, Hierony. ait, est omnis potio quæ potest inebriare, præter uinum. Vlpia. lib. 33. dig. de tritico & uino leg. l. si quis. Nec
camũ
camum
, inquit, nec ceruisa
cōtinebitur
continebitur
. Et paulò ante. Certe zithum quod in
quibusdā
quibusdam
prouincijs ex tritico uel ex hordeo, uel ex pane conficitur. Strabo lib. 27. in descriptione Aegypti, scribit commune illis populis esse poculum & fieri modis uarijs. appellatur autem à Græcis zithum, ab interprete ceruisum.
character
, eris, interpretatur figura, uel signum, uel forma. Cic. ad Brutum in oratore: In omni re difficillimum est
formā
formam
, quæ character Græcè dicitur, exponere. Sed & stili genus character ab autoribus dicitur. Vlpia lib. 28. dig. tit. de testa. l. ad
testiũ
testium
. Dum
tamẽ
tamen
, inquit, habuerit characteres. dixit pro figuris literarum.
charta
est pagina scriptioni apta, ex
quacun
quacunque
materia illa sit, siue ex plumbo, siue ex cortice, siue ex linteis, siue ex papyro, siue ex corio, quæ dicitur membrana. |
De chartarum generibus Plin. multa lib. 23.
Natur. hist. Vlpia. tit. de leg. iij. l. librorum. Librorum, inquit, appellatione omnia uolumina continentur, siue in charta, siue in membrana sint, siue in quauis materia:
ne
neque
enim
mẽ
brana
membrana
excluditur à chartæ appellatione, cum charta
mẽ
brana
membrana
appellatur. Idem
quo
quoque
ibidem: Si quis, inquit, chartas legauerit puras, membranæ non continebuntur. quasi dicat, nisi addatur, charta membrana. Idem
quo
quoque
Vlpia. tit. de bonorum posseß. secundum tab. l. chartæ appellatione, etiam ad nouam chartam refertur.
chirographvm
, est pictura ex manu propria, quam autographum etiam appellant. Sueto. in Augusto: Nihil æquè elaborauerat, quàm ut
imitarẽtur
imitarentur
chirographum suum. Differt autem chirographum à syngrapha, quòd in chirographo
tantũ
tantum
quæ gesta sunt scribi solent, in syngrapha
etiā
etiam
contra fidem ueritatis pactio scribitur. Idem in
eodẽ
eodem
: Cuius pacti non dubitauit à quibusdam
iusiurādum
iusiurandum
, à
quibusdā
quibusdam
syngrapham petere. Per syngrapham intelligit Sueto.
chirographũ
chirographum
propria
eorũ
eorum
qui paciscebantur manu scriptum, in quo talis pactio scripta erat, nec negare possent. Paul. lib. 42. dig. tit. de priuilegijs cred. l. bonis. à chirographo chirographarium formauit, quod significat eum qui à debitore autographum debiti habet. Chirographarijs, inquit, creditoribus.
choma
,
atis, ex Græco interpretatur agger, eris. Est autem agger, ut inquit Seruius in illud Virgil. 10.
Aeneid.
At
Atque
ipsis prælia miscent Aggeribus. terra illa quæ facto uallo propius ponitur. Vnde tit. est apud Iurisconsultos de aggeribus Nili non rumpendis. Illi igitur |
aggeres proprie dicuntur chomata Græce. Vlpia. lib. 47.
dig. tit. de extraordinarijs criminibus. l. saccularij. Chomata, inquit, sunt aggeres qui solent aquam Niloticam
cōtinere
continere
. Et ibidem sæpe. Vbi semper pro choma per ch
& o longum, coma, atis, per c, exile mendosè legitur.
chrysamos
Græcè dicitur, quam ut ait Plin. Hispani balucam appellant, de qua satis multa scripsimus in uerbo baluca, dicta à chrysos siue chrysion, quod est
aurũ
aurum
. Iustiniani codicis lib. 11. tit. de metallarijs. Octones, inquit, scrupulos in baluca, quæ Græcè chrysamos dicitur. Accursius non minus in chrysami delirat interpretatione quàm suprà fecerat in baluca: Chrysamos, inquit, Græcè: Latinè utilitas, ut sit chrysamos, id est, in utilitate publica: cum tantum distet chrysamos à chresmos quod interpretatur utilitas, quantum Thais ab Hermione. Illud
nan
nanque
per ypsilon, hoc per eta scribitur.
cidonivm
mâlum, idem est quod cotoneum, &
uinum cidonium, quod ex malorum cidoniorum conficitur succo. Vlpia. tit. de uino & tritico leg. l. si quis. Cidonia, inquit, & si qua alia sunt uina, quæ non ex uinea
fiant. Ea uero, ut diximus, sub ceruisia siue zitho contineri uidentur.
cymbivm
poculi quoddam genus est, dictum à
similitudine cuiusdam nauigij. Est
autẽ
autem
cymbium in forma diminutionis ab eo quod est cymba. Virg. Inferimus
tepido spumantia cymbia lacte. Paul. 34. dig. tit. de auro
& arg. leg. l. pediculis. Cymbia, inquit, argentea crustis
aureis illigata.
cilicivm
proprie dicitur textum ex lana ca
|
prina, ad usum maxime tentoriorum, siue
castrorũ
castrorum
, ut dicit Virg. lib. 3.
Georg. Vnde cilicina saga fiebant ad pluuias
arcẽdas
arcendas
. Exodi cap. 26.
Facies, inquit, & saga cilicina undecim ad
operiendũ
operiendum
tectum tabernaculi. Vegetius
quo
quoque
lib. 4.
de re militari, saga cilicina prætendi præcipit, ad excludendos impetus sagittarum. Vlpia. lib. 33.
dig. tit. de fundo instructo. l. instrumenta. Vela, inquit, cilicina instrumenta esse Caßius ait, quæ ideo parantur, ne
ædificia uento laborent.
cingere
arborem est illam deglabrare, siue delibrare, hoc est decorticare, siue
corticẽ
corticem
detrahere, encernadar Hispani dicunt, quo facto arbores
inarescũt
inarescunt
. Paul. lib. 47. dig. tit. arborum furtim cæsarum. l. cædere. Cingere, inquit, arborem, est illam deglabrare. Item infrà l. furtim. & Alphenus lib. 19. dig. tit. locati & cond. l. in lege locationis. Néue quem cingere, cædere, urere sinito.
circeiensis
, e, nomen posseßiuum gentile ab eo quod est Circeij, orum, oppido Italiæ in Latio ueteri,
at
atque
promontorium eiusdem nominis, quondam insula, ut inquit Plinius autoritate Homeri, uasto mari
circũdata
circundata
. Hic Circe uenefica illa decantatißima regnasse dicitur, quo tempore Vlysses orbem pererrabat. Hinc Plinius de ostreis:
Cādidiora
Candidiora
, inquit, circeiensibus. Liuius: Circeiensium
quidā
quidam
cogniti & coloni à Velitris. Paul. lib. 22. dig. tit. de iuris & facti ignor. l. regula est. Ad opus, inquit, aquæ ductus reipub. Circeiensium.
circenses
ludi appellantur qui in circo magno Romæ fiebant, atque inde dicti ea forma qua ab Hispali Hispalensis. Ex quo Seruij grammatici,
|
& quorundam aliorum error conuincitur, qui
putāt
putant
circenses ludos esse dictos, quod ubi suo tempore metæ fuerunt, olim gladij ponebantur, quos circuibant: unde ludi circenses, quasi circum enses. Virg. lib. 8.
Aeneid. Magnis Circensibus actis. Et Iuuenalis: Si potes auelli Circensibus optima Soræ. Hermog. lib. 50.
dig. tit. de muneribus. l. j. Equorum, inquit, circensium spectacula. Et Paulus lib. 30.
dig. qui est de legatis primus. l. ciuitatibus. Ludos, inquit, scænicos uel ludos circenses.
circitores
dicuntur, qui uigilias nocte circumeunt. Hispani rondas uocant. Veget. lib. 5. de re militari. Tribuni, inquit, eligunt qui uigilias
circũeunt
circumeunt
, ut renuntient si qua emerserit culpa, quos circitores
appellāt
appellant
, nunc militiæ factus est gradus. Ouid. in Priapeia: Quid mecum tibi circitor moleste? Ad me quid prohibes uenire furem? Vlpianus lib. 14. dig. tit. de institoria actione. l.
quicun
quicunque
. circitores uocat, qui circunferunt merces per uicos & urbes, uendendi causa.
circvlatores
circunforani dicuntur qui publicè offucias quasdam & præstigias faciunt, ut uideantur deuorare gladios, & irritare serpentes, & talia quæ
dam facere. Apuleius in primo de asino: Circulatorem
aspexi equestrem spatham præacutam mucrone infesto deuorasse, ac mox eundem inuitamento exiguæ stipis uenatoriam lanceam qua parte minatur exitium, in
ima uiscera condidisse. Paulus lib. 42. digest. titu. de extraordinarijs criminibus. l. In circulatores qui serpentes circunferunt & proponunt, si cui ob eorum metum
damnum datum est.
circvnscribere
est fraudibus
cauillationibuś
cauillationibusque
in iudicio uti, ut causam obtineas,
uincaś
uincasque
aduersarium. Ambrosius in Luc. ca. quarto: Vtitur diabolus testimonijs scripturarum, non ut doceat, sed ut circunscribat & fallat. Idem ad Constantinum: Nec quisquam aut uiduam spernat, aut circunscribat pupillum. & ibidem: Quid circunscribitur frater? fraudatur mercenarius? Inde circunscriptio. Idem Ambrosius ad Irenæum: Omnia plena fraudis, plena circunscriptionis. Et circunscriptor, oris. Iuuenalis: Pupillum in iura uocantem Circunscriptorem. Iulianus libro 44. titulo de exceptionibus. l. exceptiones. Quæ minori, inquit,
uigintiquin
uigintiquinque
annis circunscripto.
circvmvenire
in eadem propè significatione accipitur, qua circunscribo. unde illi proprie dicuntur circumuenti, quos grassatores quasi ex insidijs adoriuntur. Cæsar in
cōmentario
commentario
Hispaniensi: Cum
undi
undique
se
circũueuiri
circumueuiri
animaduertisset. Ambro. in illud euange. Reddite quæ sunt dei deo: Nec interest apud deum
utrũ
utrum
ui aut circumuentione res alienas occupet. titulo de doli mali. l. apud Celsum.
cisterna
, pluuialis aquæ conceptaculum est,
dicta, ut inquit Festus, quòd inest in terra. Martialis: Sit
cisterna mihi quàm uinea malo Rauennæ. Vlpianus lib.
43. dig. de fonte deducendo. l. j. Cisterna, inquit,
nō
non
habet
perpetuam causam, nec uiuam aquam. Sed si uinum condatur in conceptaculo cisternæ simili, cisterna quoque
per translationem potest appellari. Vlpianus lib. 47. de
furtis. l. uulgaris. Et quidem, inquit, si cisterna uini sit.
mensæ, id est, ex citri materia,
celebrātur
celebrantur
apud autores, & fuerunt in tanto precio, ut cum aliquando uiri obiecissent fœminis nimios sumptus, quos in coë
mendis margaritis faciebant: & uos, inquiunt, mensis citreis utimini. Sed cum apud omnes constet, citrum arborem & mala citrea esse quæ postea cœpta sunt cognominari mala rancia, quorum materia
ne
neque
firma
ne
neque
odorata, neque quicquam habens quod laudabile sit, suspicor aliquid erroris subesse circa has arbores iam inde ex antiquitate contractum, ut citrum uidelicet pro cedro accipiatur, hoc est, alerze, cum præsertim arbor illa syluestris sit,
copiosé
copioseque
proueniat in monte Atlante. Vnde Martialis de mensa citrea dixit: Accipe felices Atlantia munera syluas. Idem aliubi: Cum poßint Libycas sustinuisse trabes. Paulus libro 19. digestorum, de actione empti & uenditi. l. si sterilis. Veluti si
mẽsas
mensas
quasi citreas emat, quæ non sint.
clandestinvs
, na, num, à clam particula deriuatur,
notaḿ
notamque
habet significationem, neque ob aliam causam hoc in loco posuimus, nisi quod uulgò accentu barbaro ab omnibus profertur, hoc est accentu in antepenultima, cum penultimam habeat longam, & iuxta regulas latinæ linguæ in eadem accentus debeat collocari. Quod uero penultima sit longa, probatur carmine Manilij in primo Astronomicôn dicentis: Et clandestinis surgentia fraudibus arma. Sillius
quo
quoque
Italicus in libris Punicorum: Ceu clandestino traheretur fœdere bellum.
clavvs
in ueste erat uerruca ex auro, uel ex cocco, aut alijs coloribus uesti intertexta, ad ipsius uestis splen
|
dorem adhibita. Quintilianus libro octauo: Vt affert, inquit, lumen clauus purpuræ solo insertus. Hinc & laticlauij & angusticlauij
dicebātur
dicebantur
ab antiquioribus, qui
poterāt
poterant
huiusmodi genere uestium uti. Varro de lingua Latina: Si quis, inquit, tunicam ita consuat, ut altera plagula sit angustis clauis, altera latis, utraque pars carebit analogia. Suetonius in Augusto: Vsus est togis neque restrictis neque fusis, clauo neque lato, neque angusto. Vlpianus libr. 34.
de auro & arg. lega. l. cum aurum. Claui aurei & purpuræ pars sunt uestimentorum.
clavvs
morbus est in similitudinem tuberculi coloris albi: fit in plantis
digitiś
digitisque
pedum maxime. Celsus libro quinto de clauo
eiuś
eiusque
curatione multa ponit: Clauus, inquit, nonnunquam etiam alibi, sed in pedibus maxime nascitur, sed præcipue ex contuso: à Græcis helos dicitur, ut apud Galenum libro decimo & undecimo, de medicina simplici. Hoc morbo perijt Sillius Italicus, ut autor est Plinius Cæcilius in epistolis. Vlpianus libro 21.
titulo de ædili. edicto. l. qui clauum. Qui clauum, inquit, habet, morbosus est.
clivosa
dicuntur loca in sublime clementer surgentia, nam cliuus est montis latus. Vnde decliuis ex monte descendens, accliuis ad montem ascendens. Virgil. primo Georg. Cliuosi tramitis undam Elicit. Et Iuuenalis: Cliuosæ ueheris dum per monumenta Latinæ. Vlpianus libro 43. titulo, ne quid in loco. l. prætor. Via cum plana fuerit, si cliuosa fiat.
cloaca
alueus est per mediam urbem in quem latrinarum sordes confluunt. Itaque latrinæ sunt quemad
|
modum Hispani dicunt, priuatæ: dictæ ab eo quod lateant, Cicerone autore. Cloacæ uero sunt publicæ, quod eleganter Columella uno uersu expreßit, dicens: Immundis quæcunque uomit latrina cloacis. id est, quod ex foricis priuatis sordes confluunt in cloacas publicas, & inde emictuntur extra urbem. Vnde Iuuena. de Tiberino pisce dixit: Pinguis torrente cloaca. Vlpianus libro 43.
de cloacis. l. j. Cloaca est, inquit, locus
cōcauus
concauus
, per quem colluuies quædam fluat. Inde cloacarius qui cloacæ
curā
curam
habet. Vlpianus libro septimo de usufructu, & quemadmodum quis utatur. l. si pendentes. Si quid, inquit, cloacarij nomine debeatur.
coallvere
est per alluuionem aliquid augere. Pomponius libro 41. titulo de acquirendo. l. ergo. Paulatim aliquid coalluendo locum eminentem supra alueum fecit, & eum alluendo auxit.
coccvm
,
est granum quod in quisquilia inuenitur frutice, grana Hispani appellant, unde purpura adulteratur. Plinius libro nono: Coccum Galatiæ rubens granum, aut circa Emeritam Hispaniæ in laude est. Idem libro 16.
Quercus dotes ilex solo prouocat cocco. Granum hoc,
primó
primoque
ceu scapus fruticis paruæ aquifoliæ ilicis. cusculium uocant: pensionem alteram tributi pauperibus Hispaniæ donat. Vlpianus libro 32.
digestorum, qui est de legatis tertius. l. si cui. Purpura, inquit, & coccum quia nihil natiui coloris sunt, contineri arbitror. Quod Accursius exponens nescio quas nugas affert: Coccum, inquit, bis tinctum in constructione tabernaculi erat quidam pannus sericeus duorum colorum, & ui
|
detur extra uiridis, & intra ruber.
coeliaci
dicuntur fluxu uentris laborantes, qui
à Latinis aluini dicuntur. Nam cœlia Græcè, Latinè interpretatur aluus. Consistit autem morbus ille in uentriculi porta, quæ à Græcis piluros dicitur. ex Cornelio Celso lib. quarto. Iurisconsultus in tit. de ædilitio edicto.
coemiterivm
interpretatur dormitorium, dictum à cœmonæ quod est dormio, non cimiterium quemadmodum uulgus nunc loquitur. Conditoria uero siue sepulchreta
mortuorũ
mortuorum
in nostra religione dicuntur cœmiteria, id est, dormitoria, quoniam propter spem resurrectionis, mortuos consueuit dormientes appellare, & eosdem dormire in domino.
coenacvlvm
, inquit Valla, & si formam diminutiui habet, diminutiuum non est, neque est locus in quo cœnatur tantum, sed superior domus contignatio. Festus: Cœnacula dicuntur ad quæ scalis ascenditur. Liuius libro 39. ab urbe cond. Cœnaculum super ædes datum est scalis ferentibus. Paulus lib. 43. dig. tit. uti poßidetis. l. si duo. Sed si supra ædes quas poßideo, cœnaculum sit. & ibidem sæpius. Item in titulo de ijs qui eiecerunt aut effuderint, sæpißime.
coetvs
, conuentus est siue congregatio, à coëundo dictus. Virgilius primo Aeneid. Et cœtu cinxere polum. Vnde in decre. distinctione decimaquinta. Qui cœ
tum fecerit, ut inquit Seneca in declamationibus, capitale est. id est, dignus morte.
collegivm
,
ut scribit Neratius Priscus titu. de uerborum significa. l. Neratius. à tribus fieri potest, |
quum plures uideantur in collegio
cōtineri
contineri
. Sed cum duo tantum sint consules, atque alter alterum collegam appellat, non'ne dicemus collegium consulum? quandoquidem collega &
collegiũ
collegium
coniugata sunt. Numa Pompilius instituit collegium tibicinum, aurificum, architectorum, tinctorum, coriariorum, fabrorum, & figulorum. Erit itaque collegium illorum qui sunt eiusdem ordinis
& profeßionis: ut Papin. libro 27.
titulo de excusationibus. l. qui in collegio
pistorũ
pistorum
sunt, à tutela excusantur. Item lib. 47.
dig. de collegijs illicitis, sæpe.
collvdere
, in
fraudẽ
fraudem
tertij est
cōuenire
conuenire
. Vnde est collusio dictum, quòd simul ludant, id est, illudant
tertiũ
tertium
: quod in libris dig. sæpe legitur. Est præterea titulus de collusione detegenda.
colvm
niuarium, instrumentum erat ad percolandum aquam siue uinum ex niuibus,
erat́
eratque
colum illud aut ex uiminibus, ut apud Virgilium in secundo Georgicorum: Tu spisso uimine quallos
Colá
Colaque
prælorum fumosis diripe tectis. aut ex sacco cilicino, siue lineo: ut Martia. in disticho cuius index est, Saccus niuarius: Attenuare niues norunt & lintea nostra. Frigidior colo non salit unda tuo. Aut erat ex argento: ut Pomponius de auro & argento lega. l. in argento. In argento, inquit, potorio, utrum id duntaxat sit in quo bibi poßit, an etiam id quod ad præparationem bibendi comparatum est, ueluti colum niuarium & urceoli. pro quo mendose legitur, columnarium, nihili uerbum. Ex Martiale poëta, in disticho cuius titulus est, Colum niuarium: Setinos moneo nostra niue frange trientes. Sed de hoc in obseruatio
|
nibus nostris plura.
comes
cum sit nomen ad aliquid dictum,
referatuŕ
referaturque
ad ducem, quod utrunque nomen est honoris, aliquando tamen dicitur absolute. ut apud Horatium in primo Sermonum. Hospitio modico rhetor comes Heliodorus. Comitatus uero dignitas multiplex fuit, puta comes consistorij, comes largitionum, comes sacri palatij, comes rerum priuatarum, comes prouinciæ, comes orientis, comes
scholarũ
scholarum
, de quibus cum alijs in locis, tum in Codice Iustiniani multa leges.
comitia
dicebantur apud Romanos, conuentus populi: dicta à coëundo, hoc est conueniendo in unum locum ad suffragia ferenda, aut aliquid aliud faciendum. Fuerunt autem comitia calata, quæ rursus in centuriata
& curiata diuidebantur, quemadmodum suprà diximus, in uerbo calata comitia.
commeatvs
duo significat, nam omnia quæ ad uictum publicum pertinent, commeatus nomine continentur. Sallustius in Catilina: Commeatus abundè, municipia atque coloniæ patebunt. Est præterea
cōmeatus
commeatus
facultas quæ datur militi abeundi ex exercitu ad præscriptum tempus. Festus: Commeare, inquit, est ultro
citró
citroque
ire: unde commeatus dicitur tempus quo ire & redire quis poßit. Liuius libro 21.
ab urbe condita, de Hannibale milites suos post expugnatam Saguntum alloquente: Si quis, inquit, uestrûm suos uisere uult, commeatum do. Idem libro uigesimosecundo: Magna pars militum sine commeatibus dilabebatur. Marcellus libro 48.
digestorum, titulo de pœnis. l. relegati. Commeatum, inquit, re
|
meatum'ue darem. Item de re militari. l. j. &. l. desertorem. Item ad municipales. l. quoties. &. l. titius.
commeatalis
miles, dicitur qui in stipendij partem accipit alimenta ex commeatu, id est, ex alimento publico: nam, quemadmodum diximus, commeatus in priori significatione accipitur pro cibarijs atque alimentis exercitus. Iustinianus in titulo de præfecto prætorio Aphricæ. l. quas deo. Nullum audeant duces uel tribuni commeatalem de ipsis dimittere, ne dum sibi lucrum student conficere, incustoditas nostras relinquant prouincias. & infra: Non de commeatibus militum, aut de eorum stipendijs lucrum facere.
commentvm
, ti, est fictio, ab eo quod est comminiscor comminisceris. Terentius in Andria: Ipsis commentum placet. Virgilius in secundo Aeneidos: Timidi commenta retexit Naupliades animi. Papinianus libro 48. digestorum. l. miles. Socer cum nurum adulterij accusaturum se libellis præsidi datis testatus fuisset, maluit ab accusatione desistere, & lucrum ex dote magis petere: quæritur, an eiusmodi commentum eius admitti existimes? Accursius pro commento, commeatum legit. Item Marcellus libro 49. digestorum. titulo de iure fisci. l. res quæ. Dignum fuisse puniri pro tam turpi
taḿ
tamque
inuidioso commento. hic Accursius pro uoluntate inspecta exponit. Item Vlpianus titu. de rebus
eorũ
eorum
. l. quamuis. Tam callidum
cōmentum
commentum
in exemplum coërcere debeat.
commentariensis
ab Asconio Pediano is dicitur qui præest à commentarijs, id est, libris & rationibus publicis. Hierony. in secundo Regum, cap. octauo: |
Iosaphath autem præerat à
commẽtarijs
commentarijs
. Paulus lib. 49.
dig. de iure fisci. l. in fraudem. Ea, inquit, manu commentariensis annotanda sunt. Neque dictus est quia acta ei
cōmittuntur
committuntur
, ut ait Accursius. Aliàs pro carceris custode accipitur, ut C. de custod. reo. l. ad commentarienses.
committere
inter alia significat etiam pugnam conserere: ut apud Lucanum in primo:
Exiguũ
Exiguum
dominos commisit asylum. & Martialis: Victores
cōmitte
committe
Venus. Iurisconsultus lib. 9. dig. ti. si quadrupes
pauperiẽ
pauperiem
. l. j. Cum arietes, inquit, & boues commisissent, & alter alterum occiderit. subaudiendum est enim pugnam.
commvne
pro repub. ut uulgò dicitur communidad. Ouidius 12. Metamorph.
Gentiś
Gentisque
simul commune Pelasgæ. Horatius 2. Carm. Priuatus illis census erat magnum commune. Cicero tertio in Verrem: Quomodo iste commune miliadum uexauit. Scæuola lib. 46. tit. de appellat. l. Imperator Alexander communi &c.
compendivm
, in uia est contractio quædam,
& breuitas, quàmmaxima esse potest, sicut econtrario
dispendium uia per ambages. Modestinus lib. 50. digest.
tit. de legationibus. l. eundem. Itineris, inquit, compendium subeat. & per translationem tit. de administratione. l. Titium. Vtrum
compẽdium
compendium
negocij, an usuras præ
stare debeat &c.
competenter
,
pro eo quod est mediocriter
& conuenienter, & competentia pro ipsa mediocritate
& conuenientia. Gellius lib. j. Omnium
membrorũ
membrorum
inter se competentia. Idem lib. 13.
Plures simul ad
eandẽ
eandem
competentiam nasci non queunt. Martianus: Memoratum arbi
|
tror competenter quæ sint fastigia literarum. Iurisconsultus ti. sol. mat. l. si
cũ
cum
patri & filiæ
cōpetenter
competenter
cōsulatur
consulatur
.
compilare
, est facto impetu in
quempiā
quempiam
grassari, quod proprie latronum est. Horatius primo Serm. Serui ne te compilent. id est, te adorti
trucidẽt
trucident
.
Aliquādo
Aliquando
accipitur pro eo quod est aliorum scripta & inuenta furari: ut idem in eodem, Ne Crispini scrinia lippi Compilasse putes. Macrobius lib. 1. Saturn. Possem pluribus edocere, quantum se mutuo compilarint bibliothecæ ueteris autores. Paul. lib. 48. tit. ad leg. Iuliam pecul. l. sacrilegi. Sunt, inquit, sacrilegi qui publica sacra compilauerint.
compingere
, est res diuersas in unum
coagmẽ
tare
coagmentare
at
atque
conglutinare. Vnde est illud Iob cap. 10. Hieronymo interprete: Oßibus & neruis compegisti me. Celsus lib. 6. Tenuißimis
minutißimiś
minutißimisque
oßiculis caput compingeret. Paulus lib. 46. dig. de solutionib. l. qui res. Si nauem, inquit, eisdem tabulis compegerit.
concameratio
, est structura fornicata siue testudinea: nam camera est fornix siue testudo, unde concamerare est
camerā
cameram
struere. Plinius lib. 34. Dinocrates Alexandri architectus Archinoës templum
cōcamerare
concamerare
instituerat. Vitruuius lib. 2.
Ne
Neque
paries, inquit, concamerationes recipit.
Idẽ
Idem
lib. 6. Si hypogea
concamerationeś
concamerationesque
instituerentur. Labeo lib. 32. dig. de legat. iij. l. si cui ædes. Aliquod, inquit, conclaue, quod supra concamerationem.
conclave
,
quid sit omnes norunt: nam est in domo locus secretior. sed ideo posuimus hoc in loco, quia in proferendo accentu
pleri
plerique
omnes peccant: cum enim in penultima collocari debeat, in tertia à fine ponunt. Ho
|
ratius 2.
Serm. Currere per totum pauidi conclaue. Clauis
nan
nanque
primam producit. Vlpia. lib. 25.
titu. de uentre inspic. l. j. In quo, inquit, conclaui mulier paritura erit. Item Neratius lib. 39.
dig. tit. de damno infe. l. quod Cornelius. Conclaue, inquit, binarum ædium.
concinnare
, inquit Festus, est apte componere: nam cinnus, ut ait, mixtio est. Plinius lib. 14. Cato iubet uina concinnari ad cinnum. Inde
cōcinnatorius
concinnatorius
, a, um, res ad concinnandum apta. Paulus lib. 33. dig. tit. de penu legata. l. instrumentum. Vasa, inquit, concinnatoria instrumento non continentur.
conditvra
, est illud quod ferculis
alijś
alijsque
esculentis concinnandi condiendíue gratia solet adhiberi. Apud Columellam lib. 3. de re rust. caput est de
oliuarũ
oliuarum
conditura. Vlpianus lib. 33. dig. de tritico & uino leg. l. si quis. Quod potius, inquit, condituræ loco fuit.
congiarivm
, sportula erat quæ diurni cibi nomine comitibus, anteambulonibus, asseclis,
stipatoribuś
stipatoribusque
suis potentiores ciues distribuebant: dictum à congio uini mensura sextarios sex capiente. Plinius lib. 14. Tribus
cō
gijs
congijs
epotis uno impetu. hinc
cōgiarium
congiarium
. Martialis: Centum miselli iam ualete quadrantes Anteambulonis congiarium laßi. Paulus lib. 33. de fundo instru. l. tabernæ. Vrnæ, inquit, æreæ & congiaria & sextaria.
contignatio
,
est trabium coassatio ad tabulata
cœnaculá
cœnaculaque
cōstruenda
construenda
. Plin. lib. 35.
Sesquipedalis paries non amplius qui unam
contignationẽ
contignationem
sustinet. Liuius lib. 21.
ab urbe cond. Bouem in tertiam contignationem sua sponte scandisse refert. Papinianus lib. 8.
de seruitut. |
urb. prædio. l. binas quis. Binas, inquit, quis ædes habebat una contignatione tectas.
continens
plerun
plerunque
pro continuus, hoc est, continuatus accipitur. Cicero primo Tusc. quæst. Continentem orationem audire malo. Celsus lib. 3. Et multo magis si continentes febres sine remißione sunt. Triphonius lib. 27. de excusationibus. l. Titius. Testamento, inquit, Romæ concepto ut in continentibus. Item Vlpia. lib. 39. de aqua pluuiali arc. l. j. Noceat loco qui est intra continentia ædificia. Paul. de uerborum significat. l. urbis. Romæ, inquit, continentibus ædificijs.
contvrbo
, as, præter illum significatum quem habet in promptu, significat etiam decoquere, siue fidem frangere, nec creditori uelle aut posse soluere. Martialis: Conturbabit Atlas & non erit uncia cœlo. Decidat
tecũ
tecum
qua pater ipse deûm. Iuuenalis: Sic pedo conturbat, Matho deficit, exitus hic est. Alphenus lib. 11. in tit. de in
rẽ
rem
uerso. l. quidam fundum. Postea, inquit, conturbauerat qui boues uendiderat. Idem de institoria act. l.
quicun
quicunque
. Si quis pistor seruum suum solitus fuit ad
certũ
certum
mittere locum ad panem uendendum, deinde conturbauerit. Accursius, id est, non fecit quod conuenit, exponit.
corbis
,
textum est
uimineũ
uimineum
, quod Græcè, ut Priscianus ait, cophinus appellatur, sed proprie corbis est quo messes excipiuntur. Varro de lingua latina: Corbis, inquit, dicta ab eo quod spicæ aliud'ue quid eo corruebat. Sed cum grammaticis sub genere fœminino relinquatur. Seruius in primo Georg. autoritate Ciceronis sub fœminino proferendum esse dicit, qui dixit messoria se |
corbe
cōtexit
contexit
. Vlpia. lib. 33.
dig. de fundo instr. l.
instrumẽ
ta
instrumenta
. Instrumenta, inquit, cogendi fructus,
quemadmoũ
quemadmodum
torcularia, corbes, falces messoriæ, falces fœnariæ.
corinthivm
æs, & uasa corinthia, ab ære corinthio dicta, quod Corintho urbe Achaiæ Romanis euersa & incensa, ex uarijs sit metallis conflatum. Plinius de ære corinthio: Casus inquit, hoc miscuit, Corintho cum caperetur incensa. Sed autor ostendit opifices nobiles corinthiorum uasorum Corinthi excidium præ
ceßisse. Martialis: Consuluit nares an olerent æra Corinthon. Suetonius in Augusto: Propter uasa, inquit, corinthia inter proscriptos curasse referendos. Iabolenus Priscus, de legat. iij. l. hæres. Cui Corinthia inquit, uasa legata essent, & sequitur: Proculus uero recte ait, si æneæ quidem sint abaces: si autem corinthiæ,
nō
non
deberi. Accursius corinthiæ, id est, de uili materia, puta palea uel herba palustri exponit, putans preciosiora esse uasa ænea, quàm uasa corinthia:
at
atque
ita lectionem cum sensu perturbat. Erit igitur ordo & literæ sensus talis: Proculus uero recte ait, subaudi abaces deberi, quia uasa corinthia erant in tanto precio, ut una libra permutaretur
aliquā
do
aliquando
quingentis. Aequitas
ita
itaque
legis in hoc consistit, quod abaces ex uiliori materia debentur, ex preciosiori tamen non debentur.
corpvs
pro collegio à Iurisconsultis
nōnunquam
nonnunquam
accipitur, ut Calistratus lib. 27.
de excusat. l. non tantum. Non omnia, inquit, corpora uel collegia uacuationem tutelarum habent. Item Pomponius lib. 41.
tit. de ususcapionibus. l. rerum. Corporum, inquit, tria genera. Iusti
|
nianus quoque Codice de legibus & constitutionibus. l. quæ ex relationibus. Quibuslibet corporibus, inquit, aut legatis.
corradere
pecunias, est
undecun
undecunque
illas, eruscare
at
atque
conquirere. Terentius in Adelph. Minas
decẽ
decem
corradet alicunde. Idem in Phormione: Munus hoc ei corraditur. Vlpianus tit. de bonis damnatorum. l. diuus. Plerunque, inquit, corrasas pecunias Præsides ad fiscum transmiserunt.
corrivales
, dicuntur qui ex eodem riuo simul aquantur, & per translationem, qui eandem amicam habent communem. Vlpianus lib. 43. de aqua æsti. l. j. Corriuales, inquit, id est, qui per eundem riuum
aquā
aquam
deducunt.
cotidie
per c, & non quotidie per q, debere scribi Quintil. est autor lib. 1. de Orator. instit. Frigidiora, inquit, his alia, ut, quicquid, c,
quartā
quartam
haberet: & quotidie, non cotidie.
uerũ
uerum
hæc iam inter ineptias
euanuerũt
euanuerunt
. Frigida esse & inter ineptias numerat Quintil. quod quotidie per q, literam debeat scribi. Victorinus
quo
quoque
in lib. de orthographia cotidie per c, literam debere scribi his uerbis ostendit: Quamuis, inquit, coccus à coquendo, & cotidie à quoto & die deriuata sint, per c, non per q, scribenda sunt. Adnotarunt & hoc Angel. Politianus, & Laurent. Abstemius, & Ludouicus Bonogninus in adnotationibus suis.
cotoria
,
æ, uena est unde cotes
excindũtur
excinduntur
, sicut Sulphuraria, unde sulphur eruitur, Stypteria unde alumen. Alphenus lib. 39.
de publican. & uectigal. l. Cæsar |
cum insulæ Cretæ cotorias locaret, legem dixerat.
cretaefodina
, dicta est unde creta effoditur. Sed cum multa sint Cretæ genera, cymolia, sarda,
umbrica, saxea, argentaria, figula: de cymolia creta intelligendum est dixisse Iurisconsultum lib. 27. dig. tit. de reb.
eorum qui. l. sed si. Cretæfodinas, inquit, uel argentifodinas, uel aliud simile. Caius lib. 39. de publicanis & uectig.
l. sed & ij. Est autem creta cymolia qua utuntur in lanificio pannarij, ad lanæ duriciem molliendam.
crinale
, ornamentum capitis est ad fingendum capillos ne turbentur
euagentuŕ
euagenturque
. Ouid. iij. Metamor. Nec torques collo, nec habens crinale capillos. Idem in 5.
Curuum crinale capillos. Virg. Aeneid. 11. Pro crinali auro pro longæ tegmine pallæ. Vlpia. lib. 34. de auro & argento leg. l. argumento. Fasciæ, inquit, crinales
peduleś
pedulesque
. Philippus Beroaldus non legit crinales, sed fasciæ crurules
peduleś
pedulesque
: quasi fasciæ sint crurum
peduḿ
pedumque
munimenta quædam.
cvcvma
,
quid sit nondum liquet mihi,
ne
neque
enim ego is sum, qui incognita pro cognitis habeam. Angelus Politianus obseruationem fecit de cucuma, sed quid ea esset non ostendit. Nam cum dicit Martialis ad Torquatum, Cucumam fecit Otacilius. uidetur esse genus ædificij tugurij pauperis. Ambrosius in uita beatæ Agnes pro uase quodam æreo uidetur posuisse: Dij, inquit, tui ærei sunt, ex quibus cucumæ melius fiunt. Vnde cucumelam inter uasa posuit libro octauo digest. Vlpianus, titulo si seruitus. l. si quando. Seius inquit, syluam seuisset, in qua labra & crateras & cucumelas positas haberet. |
Pro genere uerberis cuiusdam posuit Martianus lib. 24.
ad legem Corneliam de sicarijs. l. j. Si claua, inquit, percusserit, aut cucuma. Petronius arbiter pro fornace uidetur posuisse.
cvllevs
, uter est ex corio bouis, capiens uiginti amphoras. Priscianus de ponderibus &
mẽsuris
mensuris
: Culleus hac maior nulla est mensura liquoris. Plinius lib. 14. Septenos culleos singula iugera musti. Vlpia. lib. 33. dig. de fundo instructo. l. quæsitum. Cuppæ, inquit, & cullei.
Itẽ
Item
Scæuola eodem lib. tit. de annuis legatis. l. legatum. Vini, inquit, falerni quod domi nasceretur quotannis binos culleos. Est præterea culleus mensura frumentaria tantundem capiens. Scæuola, lib. 13. dig. tit. de pignoratitia actione. l. ultima. Pecuniam sub pignore culleorum accepit. Est præterea culleus publica paricidarum pœna ex lege Pompeia. de paricidis. Hinc Iuuenalis de Nerone paricida: Cuius supplicio non debuit una parari Simia, nec serpens unus, nec culleus unus.
cvppa
& cuppula, uasa sunt uinaria, hoc est, in
quibus uina conduntur. Nonius Marcellus de generibus
uasorum cuppas ponit & tinas. Vlpianus de fundo instructo. l. instrumenta. ubi cuppas exponit uasa uinaria
lapidea, uel de terra facta, cum illa sint dolia, cuppæ uero
ex lignis constent. Item de legatis tertio. l. cuius. Vasa,
inquit, uinaria: id est, cuppæ & dolia, quæ in cella defixa
sunt. Inde cuppula parua cuppa, ut de tritico & uino legato. l. si cui. In cuppis, inquit, siue cuppulis.