Lemma
VAna gloria

VAna gloria

vno modo dicit appetitiuũ dignitatis ⁊ excellẽtie ⁊ sic ẽ idẽ cũ suꝑbia ⁊ est capitale vi ciũ  animus directe mouet̃ ad dignitatẽ ⁊excellẽtiā appetẽdā. Alio mō dicit appetitũ laudis ⁊ sic ẽ filia suꝑ bie. hec ex. S. Bo. in. ij. di. lxij. q. ij.
¶ Vtꝝ sit mortale pctm̃. rñ. ẜm q colli
1
*go ex Alexan. ij. ij. ⁊ Tho. ij. ij. q. cxxxij. ⁊ Heñ. de gan. in quoł. j. q. xxxiiij. ꝙ vana gloria  se nō dicit aliq̇dq sit ↄ̃ charita tem dei vel ꝓximi attñ dupłr pōt ↄ̃riari charitati dei. Prĩo rōne rei suꝑ qua q̃rit̃ laus vel gloria. Et hoc mō pōt esse pec catũ mortale tripliciter. primo qñ głiat̃ de re q̃ est ↄ̃ deũ. s. q̃ est mortalis peccati de q̇bꝰ r ĩ psal. Quid gloriaris ĩ malitia. Secus esset si głiaret̃ de re pctĩ ve nalis solum  sic nō esset mortalis vana gloria. Sco est mortale pctm̃ qñ id de quo gloriat̃ prefert deo sicut ille de qͦ Eʒze. xxviij. Eleuatũ ẽ cor tuũ dixisti deꝰ ego sum. Jstud euenire solet quando hō ꝓpter inaneʒz gloriā prefert testimoniũ hoĩm testimonio dei puta propter gloriam humanam non perdẽdam nō con fitet̃ deum vel fidẽ tempore debito vel nō vult p̃dicare vel dicere veritatem lo co ⁊ tꝑe qñ tenet̃. tertio ẽ mortale pctm̃ qñ ea q̃ sunt ordinata ad gloriā dei. vt sunt sacr̃a ⁊ ea q̃ ꝑtinent ad fidẽ speʒz ⁊ charitatem principaliter facit ad glori am suam. Vnde dicit Aug. lib. j. de doc. christiana. Ad fidẽ spẽ ⁊ charitatẽ tota militat diuina scriptura q̃ principaliter ordinat̃ ad honorem dei in quo deꝰ cōtemnitur si principaliter ad alteriꝰ ho norem ordinetur. hec ille. Vnde si quis principaliter propter gloriā predicaret vel diceret missā ⁊ huiusmodi peccaret mortaliter. Secus si aliquid ali q nō pertinet ad diuinā scripturam vel sacra mẽta propter gloriā faceret  peccaret venialiter. ⁊ amitteret fructũ bone ope rationis. Contrariat̃ secũdovana gloria charitati dei ratione finis seu intẽtiōis ipsius gloriantis. vt puta  cōstituit fi nem vltimũ in gloria vana paratus fa cere quecũ propter illā. Et sic est peccatum mortale. si est in deliberationevo luntatis. ⁊ hoc est quod dicit Aug. v. de ciui. dei hoc vitiũ tunc est inimicũ pie fi dei. si maior sit ĩ corde cupiditas glorie  dei timor ⁊ amor. hec ille. Alias est cō muniter peccatum veniale.
¶ Que sunt eius filie. rñ. Prima ĩmode
2
*stia ornatꝰ vide ornatꝰ. Sca inobediẽ tia. Tertia iactātia. Quarta pertinacia. Qnĩta hypocrisis. Sexta discordia. Se ptima cōtẽtio. de quibus in suis locis.
Vasa

Vasa

sacre ecclesie debẽt esse sacrata ⁊ honesta ⁊ tantum ab homini bus sacratis tractari si sint facta inutilia vel vetustate cōsumpta debent conburi ⁊ cineres condi in loco honesto ne pedibus intrantiũ cōculcent̃. de ↄse. di. j. c. altaris. c. in sancta ⁊. c. vestimẽta. ⁊  reli. do. c. ad hec. de rerũ ꝑmu. mācipiũ. de eorũ cōsecratiōe vide. s̃. bñdictto ⁊cō secratio de eorũ mũditia dr̃ in. c. ij. de cu sto. euchar. in fine p̃cipimꝰ quo vt ora toria vasa corporalia ⁊ vestimenta ministrorũ pale altaris nec non ⁊ ipsa cor poralia mũda ⁊ nitida conseruent̃. Nimis enim videt̃ absurdum in sacris sor des negligere que dẽdecẽt etiam in pro phanis hec tex. ibi ⁊ c. Ex quo patet ꝙ peccat mortaliter qui illa tenet ita immunda ac si essent ꝓ seruitio rusticorũ.
Vasallus

Vasallus

dicitur qui habet feudum ab aliquo vide supra feudum.
Vectigal

Vectigal

est quod prestat̃ ex his rebus que venduntur. Tributum vero vel annona vel publica pẽ sitatio seu functio est q̃ ratione fundi vel soli a possidẽte prestatur. Jd dicicitur census secundum Aʒzo. in sum. Et ideo. vide pedagia.
Velatio

Velatio

virginum vide supra cōse cratio virginum.
Venatio

Venatio

triplex vna oppressiua ho minum ⁊ hec semper prohibita. vj. distin. §. his ita in fi. Alia dicitur arenaria scilicet que fit in arena cum fera detenta ⁊ hec similiter prohibita. lxxxvj. dist. c. qui venatoribus. ⁊. c. seq. Tertia dicit̃ saltuosa q̃ fit in siluis ⁊ saltibus ⁊ hec omnibus prohibita tẽ pore quo homines tenent̃ esse in eccłia ⁊ orare. lxxxvj. di. an putatis. de ↄse. di. iij. irreligiosa. ⁊ dist. v. ieiunia nisi forte necessitate famis ingruente. c. lʒz de ferijs aut alia similia. Alijs autẽ diebꝰ est licita laicis de deci. c. non est in potesta te. Clericis vero ⁊ religiosis est ꝓhibita nisi ex necessitate ecclesie vrgente vt dictuʒz est. Possunt tamẽ prelati ⁊ alij ec cle siastici causa recreationis vel excitā di appetitũ ⁊ hmōi cũ retibꝰ ⁊ laqueis ⁊ ẽt canibus cuʒz silentio ⁊ modestia ali qñ venari nisi tꝑe quo debẽt visitare vel p̃dicare extra. de cẽ. capi. cum aposto lus §. archidiaconi. Et sic ĩtellige illud ne cleri. vel mona. c. j. ⁊ iura que videntur contraria secunduʒz Host. sunt ĩtelli genda de illis qui nimis mentem talibus inplicant.
¶ Vtrum serui teneantur obedire do
1
*minis volentibusveneri tempore ꝓhibito. Rñ. Roma. q non. An auteʒz excu sentur a peccato propter metum. dic vt supra metus. §. vj.
¶ Vtrũ venatores qui cōculcāt agros
2
*vineas ⁊ segetes ⁊ quorum canes occi dunt galinas ⁊ animalia pauperum ⁊ alioꝝ: teneantur ad restitutionem. rñ. Asteñ. ꝙ sic ad extimationem alias pec cant mortaliter nisi ita modicum sit dā num ꝙ probabiliter non curarent.
¶ Quid de dominis qui occidũt vł mu
3
*tilāt homines propter lepores et sylue stria animalia capta. rñ. Astens. q mor taliter peccāt si faciant libidine vindicte vel amore huiusmodi animalium aut venandi. Credo etiam quod si sit cō suetudo loci vel statutuʒz quod pro vno actu venationis tanta pena infligatur quod non excusat a mortali omnes ob seruantes eam. vt notat. Jac. c. qui condunt leges iniquas. ⁊ Trancre. in summatitu. de rapina.
Venditio

Venditio

Vide supra emptio

De hic notatis ⁊ quod vendere est facti non iuris. not. in. l. consilio. §. fina. ⁊ ibi glo. in versi. facte. ff. loca ⁊ q potest etiā pro vno numero fieri vt per gl. ⁊ Barto. in. l. si quis ante. in. ij. oppo. ff. de acquirẽ. posses.
¶ Vtrum quis possit compelli ad ven
1
*dendum inuitus. Rñ. quod regulariter non sicut nec emere. Vnde dicit tex. in l. inuituʒz. C. de contrahẽ. emp. Jnuitũ cōparare vel distrahere postostulantis iustam causam si continet desiderium hec ibi facit. l. nec emere. C. de iure deli be. Fallit hoc in multis casibus de qui bus vide gl. in. l. iulianus. §. idem celsus. ff. de ac. emp. ⁊ ven. ⁊ in p̃allegatis legibus.
Beneficium

Beneficium

vide supra sortilegiũ.
Veniale

Veniale

vide supra peccatum.
Verberatio

Verberatio

vide supra percussio.

Adde an verberare sit ritum publi cum Barto. no. quod non nisi in tribus casibus ibi per eum notatis in. l. lege iulia. in. iij. nobili. ff. ad legem iulia. de vi. pub.
¶ Vtrum ille qui non valens soluere
1
*in ciuibꝰ luit in corpore si veniat ad pinguiorẽ fortunam teneatur amplius sol uere. rñ. Bald. in. l. fina. de in ius vocā. ꝙ non quia luitio corporalis cedit loco solutionis. facit. l. sed si vnus. §. si ante ff. de iniu. glos. est in. c. sicut dignum de homicid. vide glos. in regula peccatum li. vj. Limita. s̃. solutio. §. xxij.
Vestis

Vestis

⁊ cetera indumenta ecclesie debent esse sacrata ⁊ honesta nec debent tangi a non sacratis hominibus. de conse. dist. j. capi. in sancta et duobus. c. seq. nec femine etiam sacrate debent ea tangere. dist. xxij. sacratas. ꝙ | ĩntelligit̃ ẜm Hosti. in sum. ti. de euch. quādo sunt per pontificeʒz benedicta. c. ad hec. de religio. do.
¶ Vtrum de veste alicuius domine pos
1
*sit fieri casula. Rñ. gl. in. c. ad nuptiarũ. de conse. di. j. ꝙ nō. Cui nō assentio. immo eo ip̃o quo dedicatur deo purgatur omnis macula. Facit. c. non liceat. xvj. q. vltima.
¶ Vtrum vestes ⁊ manutergia ecclesia
2
*stica possint deputari ad vsus laicorũ. Rñ. gl. quod non in. c. mancipia. de re. permuta.
Vicarius

Vicarius

est qui vices alterius gerit. siue in officio non contentioso. vt extra. eo. titu. per totum siue in contentioso. C. de offi. eius qui vi. al. ge. per totum.

De notatis in hoc. §. vicarius ⁊ delegatis differunt: sed in quo not. Bart. in. l. j. §. fi. ad finem versiculo sed quero. ff. quis ⁊ a quo. ⁊ omnes per Alexan. in rubrica. ff. de officio ordi. ⁊ in. l. preter. ĩ fine. ff. de iurisdi. omnium iudicium.
¶ Quot sunt species vicariorũ. Rñ. do.
1
*Car. in cle. vnica. eo. ti. ꝙ quatuor. Quidam sunt perpetui ecclesiarum parochialium ⁊ tales facit ep̃s ẜm Lau. ex quo suscipiunt curam animarum. vnde quotiens quis est deputatus autori tate episcopi curato beneficio vicarius eo ipso est perpetuus ⁊ immutabilis. ꝑ c. vnicum. de capel. mo. lib. vj. ⁊ non debent deputari nisi in parochialibꝰ habentibus latitudinẽ parochie vel aliā necessitateʒz. Et talis habere debet. xxv. an. ⁊ ordinari ad sacerdotium. infra an nũ. d. clem̃. vnica. alias priuatus est ipso facto ⁊ si recipiat ecclesiam aliā cum cura perdit vicariam. extra. eo. titu. cap. ad hec.
¶ Quid si deputent̃ ad ecclesias nō pa
2
*rochiales puta rurales. Rñ. ꝙ nō erunt ꝑpetui. ⁊ sic poterũt mutari ad velle p̃lati ꝙ tʒz etiam gl. in. d. cle. vnica.
¶ Vtrũ talis vicarius ꝑpetuus habeat
3
*indistincte curā animaꝝ. Rñ. d. Car. in d. cle. vnica ꝙ sic quo ad omnẽ effectuʒz  possidet suo noie ad instar conducẽ tis nō ad modicũ tempꝰ. l. fi. ff. si ager. vec. pe.
¶ Vtrũ possit instituere aliũ vicarium.
4
*Rñ. do. Car. ibidẽ ꝙ nō ꝑpetuũ. sʒz bene temporalem vt communiter tenẽt doc. ¶ Quidā sunt vicarij temporales sicut
5
*mercenarij qui ad tp̃s assumunt̃ ad ad iuuandum ad curā aĩarũ ⁊ tales pñt as sumi ĩ curatis etiā sine lnĩa ep̃i de iure ↄmuni nisi statuto ep̃i ꝓhiberet̃. vj. q. j. illud. ⁊. c. nihil. Et lʒz tali assumpto cōfiteri lʒz nō habeat curā aĩaꝝ. ẜʒz Pa. quā do rector ꝑ viā delegationis ei cōmittit autoritatem audiẽdi.  pōt etiā nō ha bẽti curā aĩaꝝ. Et hoc verũ nisi sit ꝓhibitus ad exercitium cure vt peregrinꝰ ⁊ ignotus. de cle. ꝑe. per totuʒz. quia tũc nō teneret talis cōmissio quia ad soluʒz ep̃m ꝑtinet de cle. ꝑe. c. tue. ⁊. c. fi. ⁊ simi liter dic quādo cōmittit̃ religieso cui a regula vel suo p̃lato prohibetur. de hoc dic. vt. s̃. iij. §. iiij.
¶ Quidam sunt vicarij q̇ deputant̃ ad
6
*aliquam ꝓuinciā aut diocesim vel locũ de quibꝰ extra. eo. ti. c. pe. ⁊. xvj. q. j. adicimꝰ. ⁊ tales vicarij iurisditionales tātā potestatẽ habẽt tuʒz mensuramꝰ ex eoꝝ cōmissiōe. pro hoc de priuil. accepi mus. ⁊. c. porro.
¶ Quidā sunt vicarij q̇ constituunt̃ ad
7
*omnia incōbẽtia p̃lato nō solũ respectu cure. sʒz etiā respectu oĩum incubẽtiũ et est dr̃ia ĩter istos ꝓprie ⁊ officiales ep̃o rũ.  officiali solũ committit̃ cognitio causarũ totiꝰ diocesis. non aut eʒz inquisitio correctio excelsuum amotio a bñfi cijs nisi spāliter sit eis commissuʒz. Vica rij aũt generales oĩahec pñt excepta be neficioꝝ collatiōe. vt in. c. cum in generali. eo. ti. li. vj. Sʒz in Jtalia rata est differẽtia ⁊ iō videat̃ eoꝝ ↄmissio vt sciat̃ autoritas. ⁊ istos ↄstituit ep̃s sine ↄsen su capituli. ẜm Hosti. allegat. c. ea nosci tur. de his que fi. a prela.
¶ Vtruʒz vicarij tꝑales. s. secundi. tertij.
8
*⁊ quarti possint aliũ vicariũ instituere. Rñ. ꝙ nō extra eo. tit. c. clericos. Fallit ĩ archip̃sbytero q̇ cum sit vicarius ep̃i in spũalibꝰ. de of. archipresbyte. c. ministe|rium. Aliũ tñ vicariuʒz pōt instituere. vt ibidem r. Et intellige nō posse nisi spe cialiter eis committatur.
¶ Vtruʒz p̃lati possint vices suas alicui
9
*cōmittere sub ānuo cẽsu. Rñ. ꝙ nō sine simonia. extra. ne p̃lati. vi. suas. c. ij. ⁊. iij.  sicut ꝓ cōmissiōe iurisditionis nō lʒz recipere certā pecunie titatẽ ita multominus lʒz recipere quotā ꝑtẽ ꝓuẽtuũ ẜm Ho. Bene pōt vicario tale salarium constituere. immo ad hoc tenet̃. xij. q. ij. charitatẽ. habet etiā talis vicarius ius petẽdi sibi assignari congruā portionẽ de redditibꝰ eccłie ex quibꝰ comode pos sit sustẽtari extra eo. ti. c. adhoc ẜm Ho. ⁊ ideo posset dicere. Ego do tibi ꝓ salario tuo centum ⁊ totũ lucrũ dabis mihi de exercitio iurisditionis ẜm Jnno.
¶ Qui sunt casus ĩ q̇bꝰ licite ꝑ aliũ de
10
*ferunt̃ eccłie. Rñ. ꝙ multi. s. si parochia sit lata si cecidit ĩ infirmitatem sine sua culpa debilitatẽ vel deformitatem vel necessitas abñtandi seu vtilitas eccłie⁊ hmōi. Et de hoc habes. s̃. Clericꝰ. vij.
Vidua

Vidua

ꝓprie ex significatione vocabuli seu ẜm etymologiam r quelibet mulier sine viro etiā si nũ vi rũ habuisset quasi sine diuitare. Et r a vi. ꝙ est sinevecors. s. sine corde ita dicit tex. ĩ. l. inatũ. §. viduas. ff. de verb. signi. ⁊ tex. in. c. vidua. iij. dis. ⁊ gracianus ibi vult ꝙ dicat̃ illa cuiꝰ maritꝰ mortuꝰ est. Dʒz intelligi ex cōmuni vsu loquendi. ⁊ ĩntellige si ab eo fuit cognita alias non vt ibi. ⁊ iō in quacũ materia etiā penali vsus loquẽdi p̃fert̃ ꝓprio significa to verboꝝ siue ꝓprium significatũ eliciatur ex etymologia seu ex diffinitiōe siue ex autoritate iuris. l. libroꝝ. §. ꝙ tñ cassius. ff. de leg. iij. ⁊. l. cũ delaniōis. §. asinā. ff. defun. ĩstru. instr.  le. ⁊. l. labeo ff. de sup. le. no. Bar. in. l. oẽs populi. ff. de iust. ⁊ iur. ⁊ Jnno. in. c. olim de ꝟ. sig. ⁊ gl. in. c. nonnulli. de rescriptis.
Vilicus

Vilicus

r ville custos ⁊ q̇ fructibus percipiẽdis ⁊ colligẽdis im ponit̃. ff. de instito. l. si cum vilico.
Vindicatio

Vindicatio

Vtrum sit peccatũ. Rñ. ꝙ ad satisfactionẽ animi irati ⁊ in malum proximi solum nũquā licet: immo est peccatum mortale. xxiij. q. iiij. si ecclesia. ⁊. c. quisquis christianus. ⁊ ca. ea vindicta. Si vero fit ex ʒzelo iustitie ⁊ ad correctionem peccatorum ⁊ ab eo qui ex officio potest sic meritoria est. vt in dictis capitu. et. qō. v. non vos.

Adde an possit ꝑ statutuʒz permitti vide ⁊ an iure alteri possit demandari Bal. no. ꝙ nō in. c. j. §. j. col. j. ꝟ. ⁊ hoc facit ad statutuʒz. in ti. de pace iur. fir. ⁊ in l. iij. in. fi. c. cum diui.
¶ Vtrũ aliquis possit vindicare suā in
1
*iuriam. Rñ. Host. ꝙ non etiam si superiorẽ nō habet vnde licet princeps non subsit legibꝰ. l. digna vox. C. de legibꝰ. tamẽ ipse delegat de iudi. c. j. uis ipse punire posset ⁊ sic intellige ⁊ limita ca. olim. el. j. de resti. spo. c. significasti. el. ij. de homi.
Violentia

Violentia

que est filia auaritie. vide rapina.
Virginitas

Virginitas

ẜm Ri. in. iiij. di. xxxiij. dupliciter sumitur. Pri mo modo ĩproprie ꝓ ĩtegritate carnis ⁊ sic quilibet nascitur virgo ⁊ istud non est virtus. Secũdo modo virginitas su mit̃ pro habitu quo voluntas determinat̃ ad respuenduʒz prōpte ⁊ faciłr oẽm delectactionẽ veneream etiam licitā vt mens liberius spũalibꝰ vacet.  vt r ad corĩ. vij. Virgo cogitat q̃ domini sũt vt sit sancta corpore ⁊ spũ ⁊ hec est virtꝰ ⁊ diffinit̃ ab aug. li. de nup. Virginitas est in carne corruptibili incorruptiōis ꝑpetua meditatio. i. ꝙ virgo dʒz gerere ĩ ꝓposito vt in hoc ꝑseueret ꝑpetuo. Et ex hoc pʒz ꝙ integritas carnis nō est de essentia virginitatis. sed est quidā eiꝰ decor accidẽtalis extrinsecus exñs qui perdi pōt sine dimi nutiōe virtutis vir ginitatis. vt pʒz. xxxij. q. v. in princi. ⁊. c. tolerabilius.
¶ Vtrũ virginitas sit virtꝰ spālis. Rñ.
1
*ẜm Ri. vbi. s̃. ꝙ nō. sed addit vltra casti tatẽ cōiugalẽ statũ ꝑfectionis ⁊ magis plʒz  opinio illoꝝ qui volũt ꝙ sit virtꝰ spālis.  sic sequeretur q virtus amit | ti posset sine peccato nec valet respōsio ꝙ votum requiritur in virginitate  non est verum sed bene propositum q tamen posset mutari sine peccato alijs occurrentibus de nouo.
¶ Que requirunt̃ vt amittat̃ virgini
2
*tas. Rñ. ꝙ requirit̃. Prĩo polutio cōple ta. Vbi sciẽdũ ꝙ triplex humor de genttalibꝰ stillat. s. semen. Secũdus humor similis semini q̇ est mediꝰ ⁊ stillat quādo ex solo tactu. vel auditu turpium. Tertiꝰ est vrina. ꝑdit̃ aũt virginitas ꝑ solā seminis resolutionẽ q̃ locũ coitus supplet vel eiꝰ cōplet delectationẽ. Secũdo requirit̃ vt amittatur ꝙ talis dele ctatio sit ex voluntate operante vel con sentiẽte vel nō dissentiẽte. vel nō tuʒz pōt renittente. Alij tamen volunt ꝙ si etiam polutio nō sequatur vt in illis q̇ sunt ante tempus seminis. qui tamẽ ex plẽt coitum vel per turpẽ tactum. vel ꝑ commixtionẽ cum alio ⁊ hmōi amittatur. ⁊ placet tamen recuperabitur ꝑ penitentiam.
¶ Quid si ante pollutionẽ nec in ip̃a in
3
*teruenit volũtas sed post est contenta. Rñ. ꝑdit virginitatẽ. sed recuperat̃ per pnĩam alij dicũt ꝙ nō recuperat̃ ex quo polutio est secuta ⁊ cōsẽsus mẽtis siue ante siue post sʒz ṗmũ mihi videt̃ veriꝰ. ¶ Vtrũ illi q̇ corrũ punt̃ in somnijs vel
4
*ebrietate ⁊ hmōi amittant. Rñ. ꝙ non amittunt virginitateʒz ẜm Tho. iiij. di. xxxiij. nisi hac intentione fuerint dormi tum vel se inebriauerint. ⁊ idem dicendum de habentibus fluxũ seminis. ⁊ si post sint contenti amittet̃: sed per pnĩaʒz recuperatur.
¶ Vtrum puelle ante coitum possint
5
*explere aliquid carnale committentes perdant virginitatẽ. Rñ. ꝙ si sunt doli capaces ꝑdũt quidem mentaliter solũ sed ꝑ penitentiam recuparabũt Si ve ro nō sunt doli capaces sic nec etiā mẽtaliter ꝑdũt. dicit em̃ alex. ij. ij. ti. de luxuria ꝙ quo ad mẽtẽ req̇rit̃ ꝑpetuitas quo ad finalem incorruptionẽ mentis quo vero ad corpus requirit̃ ꝑpetua in corruptio tuʒz est de volũtate mentis aliter non potest esse virgnitas.
¶ De consecratione virginuʒz. Vide. s̃.
6
*consecratio virginum.
Virtus

Virtus

nomen vel nobilitatem dat. de pe. di. j. §. sinauteʒz. ⁊ quid sit. xxxij. q. v. de pudicitia vbi dicit glos. ꝙ est habitus mentis bene constitute. de pe. di. iij. ille rex. et ꝙ virtutes sunt velamenta anime. de pe. di ij. sapiens et ꝙ sunt gradus etiam in eadem virtute. de pe. dist. ij. §. hec que de chari tate.
Vis

Vis

q̇d est ⁊ in quo differt a metu vide. s̃. Metꝰ. §. vltimo. Dicit̃ etiaʒz vis pro omni violentia.

Adde de hic dictis ⁊ ꝙ vis nō est si ne dolo sʒz bene dolꝰ est sine vi. no. in. l. ij. §. doli. ff. de bo. rap.
¶ Quotuplex est vis. Rñ. duplex. vna di
1
*citur publica ⁊ hec est que fit nedũ cum armis vt. l. j. ff. de vi. pu. sed etiam cum omni quod potest nocere. vt in. l. armatos. ff. eodem titulo. armatos non vti solum intelligere debemꝰ eos qui tela habuerint. sʒz etiam eos qui aliud quo nocere possunt hec ibi et hac lege tene tur non solum in vi facta cum armis. sed etiam si armate intrat domum vel possessionem alterius sine causa legiti ma puta pro vsu venandi itineris nauigationis vel mercationum. vt in. l. j. ⁊ ij. ff. de vi pu. Alia dicitur priuata. que scilicet fit sine armis alicui etiā coadunatis hoĩbus vel si res debitoris sine iudicis autoritate occupet̃. De hac ple ne habetur per totum. ff. de vi priuata. ¶ Que est pena inferẽtis vim. Rñ. pre
2
*vi publica deportatur. vt not. glo. in. c. qui dolo in fin. de vi pu. Pro vi priuata punitur in tertia parte bonorũ ⁊ nō potest esse sudex senator vel alium aliquem honorem habere tan infamis. vt ĩ. l. j. ff. de vi priuata ⁊ alijs alle. in gl. in. c. cum dilectus. de or. cog.
¶ Vtrum liceat alicui hostium aut mu
3
*rum frangere ⁊ vim inferre. Rñ. ꝙ si q̇s habet possessionem alicuius rei potest tam in personam impediẽtem  in ho stia ⁊ muros illiꝰ locj vt valeat vti iu|re suo nedum iudex. sed ⁊ quilibet vt in c. j. de immu. ec. no. Pa. quia nō vult ali quid de nouo sed solum ius suũ defendere vel perditam incontinenti recuperare. Si vero non habet possessioneʒz in re aliqua licet habeat actionem hypothecariam vel aliam ad illam cōsequẽdam tunc non potest etiam si sit iudex vel prelatus propria autoritate. Et isto modo loquitur. c. eum qui. de prebend. lib. vj. ⁊. l. si quis in tantam C. vnde vi. Jste enim non debet propria autoritate violentiā inferre quia dicere sibi in cōtra. l. vnicā. C. ne quis in causa sua.
¶ Vtruʒz liceat vim vi repellere. Rñ. dic
4
*vt. s̃. defensio. siue inferat̃ in personam propriam vel proximi vel in rebus.
Visitationem

Visitationem

potest facere quilibet habens ordina riam iurisditionem in aliquos sicut archiepiscopus in tota prouincia. de censi. capi. romana. ⁊ capi. perpetuo lib. vj. ⁊ episcopus in sua diocesi. de offij. ordi. conquerente. Jtem archidiaconus ⁊ de canus. de censi. cum apostolus. de offic. archi. cap. mandamus. Jtem abbates ⁊ prelati religiosorum visitant monasteria ⁊ monachos secundum eorum in stituta. vt in capi. peñ. ⁊ vlti. de sta. mo. Jtem legati opostolice sedis. ⁊ quibus committitur a papa vel a prelatis ordi narijs existentibus ipsis impeditis. x. q. j. episcopum. de offi. ord. cap. inter cetera. ⁊ eo. ti. c. si episcopus. li. vj. Quidā tamen dicunt inferiores episcopis non posse per aliũ visitare cōsuetudine obstante exceptis prelatis religiosorũ qui visitant etiam per alios.
¶ Quem ordinem debet tenere visita
1
*tor. Rñ. ꝙ archiepiscopus debet primo propriam diocesim visitare totam. inci piendo a capitulo sue ecclesie. primo et sic tota visitata transibit ad alias dioceses vt dicittur in. c. romana. de censi. lib. vj. Similiter faciat episcopus Primo incipiendo a suo capitulo. Legati autem de latere non tenentur istum or dinem seruare ẜm Hostien. nec visitato res religiosorum. sed seruabunt eorum statuta. vt dicitur in. d. c. romana. et ibi vide quod not.
¶ Quomodo dʒz fieri visitatio. Rñ. prĩo
2
*debet proponere verbũ dei. ⁊ demuʒz de vita ⁊ conuersatione ministrantium in ecclesijs ⁊ locis alijs diuino cultui deputatis. ac ceteris que ad officium suũ spectant inquirat. ⁊ sine iuramẽto ⁊ coactione ad eorum emendationẽ per salubria ↄsilia inducat lenibus ⁊ asperis sicut sibi videbit̃ expedire. Quod si de aliquibus orta fuerit infamia cōtra ali quem ordinario denunciet vt inquirat. notoria vero corrigere poterit ⁊ punire vt in. d. capi. romana. ⁊ ista forma est de p̃cepto omnibus prelatis ordinario iu re visitātibus exceptis religiosoꝝ consuedinibus ⁊ regularibus institutis. vt in. d. c. romana.
¶ Vtruʒz visitator possit aliq̇d recipere
3
*a visitatis. Rñ. ꝙ sic ad procurationẽ. ⁊ aduerte ꝙ opʒz primo ꝙ ꝓcuratio soluʒz recipiat̃. Secũdo solum a locis visitatis. ⁊ non ab alijs. Tertio ꝙ solũ sit pro victu illius diei siue sit in victualibꝰ siue sit ĩ pecunia. Quarto ꝙ tātũ vna die vnam procurationem recipiat siue vnā vel plures visitet ecclesias. Quinto q ipse ordinariꝰ ꝑfonałr visitet ałs istis nō cōcurrẽtibꝰ reciꝑe nō pōt. Et si quid alio mō receperit ipse vel aliq̇s de suis familiaribus tenet̃ duplũ restituere ecclesie a quaillud receptũ est infra mensem alioquin patriarche archiep̃i ⁊ ep̃i sunt ĩterdicti ip̃o facto ab ĩgressu eccle sie. Jnferiores vero a p̃dictis sunt suspẽ si ab officio ⁊ bñficio donec dictum dupluʒz restituāt nec vʒz remissio vel dātiũ liberalitas seu gratia eos liberare nisi restituāt. hoc colligũt̃ ex. c. exigit iũcto. c. felici. de cẽsi. li. vj. ⁊ in. d. c. romana.
Viciatus

Viciatus

corpore vide. s̃. corpore vi ciatus.
Vicium

Vicium

Vide. s̃. Peccatum.
Vnanimiter

Vnanimiter

de suo significato req̇ rit nullam discrepentiā ꝙ ꝓbat̃ ĩ. c. bone. el. ij. de posth. prel. ⁊ in. c. ⁊ si vnanimiter. e. ti. ⁊ tʒz Jnno. in | c. cũ ecclesia de cā pos. ⁊ proprie. ⁊ ibi se quitur Pan.
Vniuersitas

Vniuersitas

Vide supra collegiuʒz
Vnctio

Vnctio

extrema est vnũ de sacramẽtis ecclesie de quo hẽs in ca. vnico de sacra vnctione.
¶ Que est eiꝰ materia. Rñ. oleũ vt ĩ. d. c.
1
*vnico. Pe. aureo. ĩ. iiij. dist. xxiij. dicit ꝙ oportet sit oleũ oliuaruʒz ⁊ cōsecratum ab ep̃o soluʒz nō ab inferiore vt dicit ma gister in. iiij. di. xxiij.
¶ Que forma. Rñ. est illa de qua ĩ ordi
2
*nario. s. dicendo per istā sanctam vnctionẽ ⁊ suā pijssimam misericordiā in dulgeat tibi dñs quicquid oculorũ vicio deliq̇sti Jn noĩe patris ⁊ filij ⁊ spũssctĩ amẽ. Et sic de ceteris sensibus.
¶ Quis pōt eā ↄferre. Rñ. solꝰ sacerdos
3
*vt patet in. d. c. vnico. ⁊ de ver. sig. c. q̃siuit. ⁊ si vnus deficeret alter dʒz supplere vbi primus omisit.
¶ Quibꝰ pōt cōferri. Rñ. infirmis existẽ
4
*tibꝰ ĩ ꝑiculo mortis. de q̇bꝰ ꝓbabiłr du bitat̃ de morte. pueris aũt vel eũtibus ad belluʒz aut alio mō in ꝑiculo casuali mortis nō dat̃ ẜm cōiter doc. nec etiam amẽtibꝰ nisi anteamẽtiā ip̃aʒz petijssent ⁊ dādo nullā irreuerẽtiā facerẽt. sʒz ⁊ ẜʒz S. Bo. ĩ. iiij. di. xxiij. tm̃ dʒzdari infirmis q̇ in mortali nō sunt. ⁊ rōne vtẽtibꝰ ⁊ in articulo mortis eũtibꝰ ⁊ veniale pecca tũ habentibus. alijs non.
¶ Que ꝑtes corꝑis debent iungi. Rñ.
5
*ꝙ instr̃a quin sensuum. s. oculi aures manus nares labia pedes ⁊ renes. mu lieribus tamẽ non vngunt̃ renes propter honestatem. Mutilati ꝟo vel ceci vngunt̃ in locis magis propinquis p̃dictis si nō habẽt p̃dicta membra.
¶ Quis effectꝰ. Rñ. ꝙ vel agit vł auget
9
*ĩuisibilẽ vnctiōeʒz spũssctĩ si digne acci piat̃ vt dr̃ ĩ. c. vnctio. Aureolꝰ ĩ. iij. di. xxvij. ponit. vij. fructꝰ. primꝰ diectiovenia liũ. Scs diminutio pene debite pctō mortali. Tertiꝰ gratie augmẽtatio q̃ vi huiꝰ sacr̃i augeri hʒz nō tm̃ ex deuotiōe mĩstrātis ⁊ suscipiẽtis. sʒz etiā ex ꝟtute oꝑis oꝑati misericordia deiasistẽte oꝑi suo ⁊ aucta gr̃a auget̃ ⁊ głia. Quartꝰ est ĩterior leticia ⁊ robur ↄ̃ demonis insidiasq̃ potissime tũc ĩsũt. Quĩtꝰ arctatio diabolice ptātis.  nō ẽ ita potẽs sumpto isto sacr̃o. Sextꝰ corꝑis sanatio. vbĩ expedit saluti. Vñ i ṗmitiua eccłia mul ti sanabant̃. Jacobi. vj. oĩoalleuiabit in firmũ. Septimꝰ ꝓtestatio decedẽtis ꝙ permanserit in fide militantis eccłie. ex quo signo vadit ad eccłiā triũphanteʒz tan qui fideliter pugnauit. Octauus ẜm. S. Tho. ĩ. iiij. di. xxiij. tollit pctm̃ ve niale ⁊ mortale etiā tum ad culpam dummodo non opponatur obex ex par te recipientis.
¶ Vtrũ ist sacr̃ʒz sit de necessitate. Rñ.
7
*ẜm. S. Bo. ĩ. iiij. di. xxiij. ꝙ si tñ omit tatur ex cōtemptu dānabile est. Secꝰ si ex negligentia.
¶ Vtrũ sit iterabile. Rñ. ẜʒz Tho. vbi. s̃.
8
*ꝙ sic sine iniuria etiam in eadem infir mitate. dũmodo sit casus diuersus pu ta hidropicus nunc est in articulo mor tis postea euadit ⁊ durante infirmitate aliquo tempore longo iterum venit ad articulum mortis potest ei iterũ dari  status ⁊ casus est diuersus licet sit eadẽ infirmitas.
Voluntas

Voluntas

Section
bona vtrum sufficiat sine bono opere. Rñ. vt. s̃. intentio. §. iiij. vnde dicit Amb. lxxxvj. distinct. capi. non satis est benevelle ni si studeas bene facere. facit in. ar. capitu. j. de eo qui mit. in pos. ⁊ in capi. cum aliquibꝰ de sen. ⁊ re iu. ⁊. l. promissor §. constituto. ff. de consti. pe. vide glos. in di. capitu. j.

Adde de hic notatis ⁊ ꝙ voluntas sola sufficit ad obliganduʒz deo. l. si q̇s. ratio. §. voto. ff. de polli. ⁊ bar. in. l. gerit. colũ. j. ver. probo. per rationeʒz. ff. he acqui. here.
Additio

Additio

mala vero voluntas quo ad peccatũ sufficit sed quo ad incurrendam penam iuris que imponitur ipsi facto non sufficit nisi perfecto actu. vt disputat. Joan. an. in mer cu. in regula in penis de regulis iuris. libro sexto.
¶ Vtrum voluntas homĩs duret post
1
*mortẽ eiꝰ. Rñ. ꝙ sic pʒz in. c. fi. de p̃cario ꝙ nō expirat morte cōcedentis. Secus de bñplacito  illud expirat ꝑ mortem c. si tibi gratiose  rescrip. li. vj. ⁊ hec no.  faciũt ad q̃stioneʒz. Judex posuit aliquẽ ↄsinatũ dōec reuocaret: moritur an expiret cōfiniũ dic ꝙ nō. ĩ. l. centesimis §. fi. ff. de ver. obl. ꝑ bal. ĩ. j. cōstitutione ff. ⁊ in. l. j. C. de postu. ⁊ ꝑ Salyc. in. l. in ementis. C. de contrahen. ẽp. ⁊ in. l. hec venditio. ff. de cōtrahen. ẽp. Jtem. ad q̃stionẽ ꝙ prior claustralis nō reuocatur morte abbatis. lʒz posset reuocare qñ vo luisset ⁊ ad predicta est tex. clarus in. d. c. si tibi gratiose.
¶ Quot modis dr̃ voluntas bona. Rñ.
2
*ꝙ volũtas accipi tur tripliciter. Prĩo ꝓpotẽtia aĩe. ⁊ sic est bona ex virtute et habitu bona. bonũ em̃ est quod habet qualitatẽ bonā. Primo topicorũ. Secũ do accipitur pro habitu siuedispositiōe seu affectiōe volũtatis derelicto ex actu volũtatis siue ex vsu. ⁊ hec bona vł ma la ẜm actiōes  tales generantur habitus vel dispositōes quales sunt actꝰ. iij. ethicoꝝ. Tertio accipit̃ ꝓ actu ip̃iꝰ voluntatis potentie ⁊ iste est bonus ex ordine eius sufficienti ad debitũ fineʒz ⁊ vt hoc sit quatuor requirunt̃. Primuʒz ꝙ finis sit bonus in se. Secundũ ꝙ sit ipse finis melior his q̃ appetũtur propter ip̃m. vñ dicit Aug. xix. de ciui. dei c. iij. ꝙ qui laudant deum propter pecu niam non habent bonũ finẽ ne bonam voluntatem. Tertium ꝙ illa sint ẜm rationeʒz rectam ordinabilia ⁊ apta ad talem finem consequendum. Quartum ꝙ voluntas ordinantis ratione re gulata ordinet vel velit bona in generelin differentia ad bonuʒz finem. aliter his deficientibus non erit bona voluntas hec ex. S. Bona. in. ij. distin. xxxviij. qō. j. ar. j.
¶ Vtrũ vniꝰ solius bone voluntatis sit
3
*vnus solus finis. Rñ. ꝙ sic. s. prĩcipalis. Vnde sciendũ ꝙ actus pōt habere plu res fines tripłr. Primo ꝙ vnꝰ sit sub al tero. ⁊ ꝑꝑ illũ. Secũdo ꝙ vnꝰ sit princi palis sinis. alter nō prĩncipalis. ita tũ ꝙ non principalis non refert̃ ad princi palẽ. Tertio ꝙ vter sit prĩcipalis. exẽ plũ de eo q̇ vad it ꝓ distributionibꝰ ad ecclesiā.  aliqñ intẽdit principaliter dei honorẽ. ⁊ cũ hoc sił habere pecun ā illā ad hoc vt ad dei honorẽ illaʒz distribuat vel in alios vsus licitos cōuertat. Aliquādo intendit dei honorẽ ⁊ vult si mul acquirere pecuniā. ita tamen ꝙ ac quisitionẽ pecunie non redegit ad honorẽ dei. nec etiā pecuniā illā finẽ prin cipalẽ statuit.  eā propter se non diligit  ẽt si nō daret̃ iret. nec ꝑꝑ eā hñdā aliquid cōtra deũ cōmitteret. Aliquan do intendit deo placere. ⁊ sił etiā pecuniā acquirere. vt possit thesaurum suũ augere ⁊ in eo delectari. Primo mō ire ad eccłiam est meritoriā ⁊ pertinet ad bonaʒz voluntatẽ. Secundo modo non est bone volũtatis loquẽ do formaliter non tñ ei sic repugnat. quin in ea stare possit. ẽ em̃. ibi pctm̃ venialenō mortale ⁊ hoc est q dicit Augu. li. cōfes. minꝰ te amat q̇ te cũ aliquid amat ꝙ nō ꝓpter te amat. Tertio mō est cōtra bonaʒz vo lũtatẽ quia nemo potest duobus dñis seruire. Math. vj. cum enim sit vnuʒz so lumverum bonum. ꝙ quietat humanũ desiderium oportet ꝙ voluntas ab hoc vt sit bona ⁊ recta statuat sibi vnicum sinem vltimum. hec ex. s. Bona. in. ij. di. xxxviij. ar. iij. q. j.
¶ Vtrũ bonitas actualis volũtatis ad
4
*dat aliquā bonitatẽ suꝑ bonitatẽ ipsiꝰ habitus gratie. vide. s̃. intentio. §. v.
¶ Vtrum teneamur conformare volun
5
*tateʒz nostrā volũtati diuine in volito. Rñ. fuit diuersa inter theologos opi. ĩ primo sen. di. vlt. Sed ista vr̃ mihi ꝟior scʒz ꝙ teneamur conformare tum ad illa volita q̃ exprimunt̃ a deo signo pre cepto in lege explicite vel implicitevł q̃ nobis manifestaret sic velle de p̃cepto. Sʒz tũ ad alia cōsiliũ est nō p̃ceptum ↄsiliũ dico si sunt expressa sub signo cō silij tacite vel expresse. Si vero nō sunt exp̃ssa nec etiā de ↄsilio teneamur nisi ↄueniat nobis ill velle sicut dicit Aug. | in enchi. c. lx. Aliqñ inquit bona volũtate vnlt hō ꝙ nō vult deꝰ sicut bonꝰ hō vult pr̃em viuere quem deus vult mori et glo. illa. s̃. psal. que dicit. cor tortum hʒz homo qui non vult ꝙ vult deus. Jn telligitur de his que nobis patẽt ꝙ de precepto vult nos ea velle.
¶ Vtrũ teneamur ↄformare volũtatem
6
*in mō volẽ di cũ deo. Rñ. ẜʒz alex. lōbar. in ṗma di. xlviij ꝙ nō absolute  si hō honorat patrẽ. suũ nō ex caritate. sed ex beniuolẽtia nō peccat sʒz tenet̃ cōditionałr. s. si vultmererivitā eternā. S. bo. ĩ ṗmo di. vl. dicit ꝙ tenemur conformare volũtatẽ nr̃aʒz volũtati diuine t̃ mō volẽdi affirmatiue. s. ꝓ loco ⁊ tꝑe qñ vlʒz te nemur exire ĩ actũ charitatis  sicut te nentur ꝙ nun ↄtraria velimus deo s. ex libidine cũ deꝰ velit ex charitate. Jta tenemur vt sub eadem ratione velimꝰ pro loco ⁊ tempore et hoc si habe mus charitatẽ. Si auteʒz nō habemus nō te nemur ad hoc. sed ad equiualens quia tenemur facere q ĩ nobis est vt eaʒz ha beamꝰ ⁊ hoc ꝓ loco ⁊ tempore vt dictũ est. Et si querat̃ qñ locꝰ ⁊ tempꝰ est dicit idẽ bona. ibidẽ ẽꝙqñ dominꝰ visitat ta lem interiori locutiōe vel exteriors p̃di catione vel aliquo tali ĩ quo est oportunitas redeũdi ad cor. Vñ tũc si negli gat incidit ĩ cōtemptũ ⁊ omissiōis pec catuʒz. Alex. vero de alex. ẜa ẜe. tractatu de negligẽtia. q. viij. dicit ꝙ quādo pec cator cogitat depeccato suo q sit tantũ malũ ⁊ graue ⁊ ↄuertit̃ suꝑ ipsuʒz ⁊ exci tatur a gratia dei ad conuertendum  hoc modo excitat euʒz qñ facit peccato rẽ cogitare  peccato suo tũc tenet̃ actu dolere de illo ⁊ si nō dolet ⁊ conteratur. tũc peccat ꝑ negligẽtiā ⁊ innouat̃ pec catum aliq ꝙ est negligẽtia mortalis Hec ille. Et sic patet qñ tenetur. ↄforma re volũtatẽ in modo volendi cũ deo de precepto quod no. bene.
Votum

Votum

secundum Ricar. in. iiij. di. xxxvi. ij. arti. iij. questi. ij. est pro positi supererogātis promissio deo facta propter bonum finem ex deliberatione firmata.

De notatis in hoc. §. cũ seq. ⁊ ꝑ eoꝝ discursum puta ꝑ legistas ⁊ q votũ a quo ⁊ ait Bar. no. post gl. in. l. ij. in fine ff. de publi.
¶ Notāter dicit̃ suꝑerrogātis boni 
1
*in voto de re necessaria ad salutẽ nō ꝓ prie inuenit̃ rō voti. Rō votũ proprie loquẽdo est q̇d volũtariũ respectu prin cipij a quo ꝓcedit ⁊ respectu eius qvo uet̃ lʒz large dicatur votũ ꝙ fit de neces sario ad salutẽ. de quo habet̃. xvij. q. j. c. j. Vñ grauius peccat qui preuaricat̃ p̃ ceptũ diuinũ q vouit  qui nō vouit. ¶ Secũdo dicit̃ notāter ꝓmissio deo fa
2
*cta ad differẽtiaʒz ꝓmisitōis facte hoĩ q̃ nō proprie hʒz rationẽ voti. Nā solꝰ deꝰ est cui se totuʒz homo pōt obligare quia solũ ei ↄuenit potestas suꝑ totum hominem et ideo proprie votum fit deo qui totũ homineʒz obligat. Sanctis ꝟo  aliquo modo cōuenit potestas super totũ hoĩem intũ ꝑ eorũ orationes to ta salus hoĩs promouet̃. Jdeo fit eis alĩ quo mō votũ. non tamen habens plene rationem voti nec est necesse ꝙ ista ꝓmissio exprimat̃ oresed sufficit ẽt si fit in corde qͦ ad deũ ⁊ cōscĩam.
¶ Tertio dicit̃ notāter propter bonũ fi
3
*nẽ ad excludendũ vota q̃ fiũt ꝓpter ma lũ finẽ vt cũ quis vouet se ieiunaturuʒz vt possit ĩterficere inimicũ ⁊ huiusmodi q̇ nō valẽt sed grauiter peccāt talia vouẽtes. Sicut nō valeret votũ factũ  re mala  deus nō acceptat aliq̇d ↄ̃ se. ¶ Sed q̇d si vouet ꝓpter finẽ indifferẽ
4
*tẽ. Rñ. q valʒz accipiendo indifferens respectu ademptiōis vite eterne. Sicut cũ quis vouet aliq̇d ꝓpter aliq bonũ tẽporale ꝙ habere nō est vtilius ei ad vitā eternā  carere eo. Si tamẽ veniret casus ꝙ esset maluʒz. tunc non obligaret vt in voto. Jethe.
¶ Vtrum votũ possit fieri de re inutili
5
*⁊ d salutẽ. Rñ. ꝙ no de iure  q nō eũ ad dei honoreʒz necvtilis ad saluteʒz offerẽtis per quācũcircũstautiā additā nō acceptat deus. Er ideo talis obliga tio nō tʒz ipso iure. ⁊ sic sunt vota stulta mulierum. s. de nō pectinando caput iu | sabbato ⁊ hmōi. non cōme dere de capi te aliquo ꝓpter decol ati onẽ ioānis ba ptiste ⁊ hmōi ẜm. Albe. ⁊ Ray. potiꝰ sunt frāgẽda  seruāda. Tutiꝰ tñ credo sit petere dispẽsationẽ seu declarationem a confessore saltẽ ꝓpter reuerẽtiam.
¶ Quarto dr̃ ex deliberatiōe firmata ad dr̃iam votoꝝ q̃ fiũt ex surreptione. ⁊ si
6
*ne deliberatiōe sicut faciũt aliqñ aliq̇ ĩ angustijs q̇ nō obligāt de necessitate. sʒz tm̃ ex q̃dā congruitate. Jō ↄ̃ ip̃a venire etiā ex propria autoritate non est pctm̃ mortale. Et qñ hoc fitpōt ꝑpẽdi ex hoc. qñ statim trāsacto ꝑiculo seu angustia sunt male cōtenti se tale votũ emisisse.  vr̃ indeliberate factũ. Secus qñ deli berate vt euadant periculuʒz vouent.  obligantur.
¶ Addit̃. v. ẜʒz aliquos ꝓ intẽtione obli
7
*gādi se ad ĩpleñ. ꝓmissuʒz  ẜʒz eos sola deliberatio nō firmat ꝓmissionẽ. Et lʒz Ric. ĩ. iiij. di. xxxviij. a quo p̃dicta sũt ex tracta nō firmet se in hoc. sʒz ꝑtranseat solũ recitando. Tñ mihi vr̃ ꝙ verisimi le req̇rat̃ eo mō quo intra dicā. s. saltẽ ta cite. sicut tʒz gl. ĩ. c. lr̃aturam eo. ti. Vñ de bes aduertere ꝙ votũ hʒz diuersos statꝰ ẜm quos diuersa fortitur vocabula et effectus. Primus status est in origine s. cũ quis disponit aliquid boni facere. ⁊ tunc dr̃ deliberatio. de qua dr̃. xvij. q. j. q̇ bona agunt. ⁊ hoc cōfriugere nō est pctm̃. Scs statꝰ est professus cũ proce dẽdo proponit firmiter se facturũ. ⁊ tũc dr̃ propositũ. vt. xvij. q. ij. nos nouimus ⁊ sic nō obligat ad mortale. sed veniale vt pʒz in. c. lr̃aturā devoto. Et seq̇tur ibi Pa. ⁊ etiā vr̃ gl. hoc tenere ibideʒz si be ne tota legatur. ⁊ glo. xvij. q. j. in sum. lʒz allegẽt Hug. tenere ꝙ peccat mortaliter talis. sʒz nō loquit̃ in isto casu. sed de eo q̇ fecit votũ in corde. lʒz ore nō expresserit. vt pʒz si bene attendat̃. Sequit̃ etiaʒz hoc ar. in. d. ca. qui bona. s. ꝙ non obligat̃ ad mortale Tertiꝰ statꝰ est cōsũmationis. s. cuʒz q firmiter ꝓposuit ꝓmittit animo obligādi se  nemo obligat se nisi q̇ aluʒz obligandi se habet. l. obli gationuʒz. la. j. ff. deact. ⁊ obli. ar. l. si ego. ff. si cer. pe. nec etiā sufficit habere asuʒz obligādi se nisi se ꝑ ꝓmissionẽ obliget siue promissio fiat corde sine ore. et iō ra q̃ vident̃ dicere ꝙ ꝓpositũ deliberatũ siue absolutũ obligat vt in. c. nuptia rũ. xxvij. qō. j. ⁊. d. c. qui bona agũt. ⁊ ĩ. c. cōsulti. de regul. cũ similibꝰ intelligẽde sunt de ꝓposito cũ promissiōe firmato. ẜm Pa. in. d. c. lr̃aturuʒz. Q no.  facit ad multa. Aduerte tamẽ ꝙ lʒz ꝓmittendo nō habuerit aĩuʒz exp̃sse obligādl se. si tamẽ nō habuit aĩum cũ ꝓmittebat nō obligari ex tali ꝓmissione nihilomi nus obligat̃.  tacite intelligit̃ obliga tio. Quartꝰ status voti est solẽniʒzatiōis s. q fit ore alicui homini vł solenniʒzat̃ ꝑ aliquẽ institutũ ab eccłia. vt est ordo facer. ⁊ religionis professio.
¶ Quot sunt generavotoꝝ. Rñ. tũ ad
8
*nos spectat duo. s. simplex ⁊ ẽ hodie oẽ aliud votũ a voto solẽni tumcũ cuʒz multis solẽnitatibꝰ sit factuʒz. aliud dici tur solenne ⁊ istud est solũmodo illud q solẽuiʒzat̃ ꝑ susceptionẽ sacroꝝ ordi nuʒz aut ꝑ ꝓfessionẽ tacitam vel expressaʒz factā alicui de religionibꝰ approbatis. vt no. ĩ. c. vnico. de voto li. vj. Et de hocvide. s̃. nouitiꝰ. §. xij. cũ duobꝰ seq. ⁊ s̃. religiosus §. iiij. cũ duobꝰ se. ⁊ ꝓfessio §. j. Jtẽ votorũ quoddā purũ siue abso lutum. s. sine aliqua cōditione factum aliud cōditionale. vt cũ quisvouit face re si deus dederit mihi salutem corporis vel filiũ ⁊ hmōi. ⁊ tunc non obligat nisi extāte cōditione de condi. appo. c. verum. ⁊ tex. a contrario in capi. vnico. xxxij. q. vlti.
¶ Sed nũquid lʒz facere votum sub tali
9
*ↄditiōe. Jnn. tenuit ꝙ non.  simonia cũ est:  vult emere sanitatem a deo ꝓ tꝑali. Facit. c. q̇ studet. j. q. j. sʒz egocredo ꝙ nō sit illicitũ  cum deo simonia fie ri nō potest. Rō  dedicare deo aliquid etiaʒz sub cōditione est spũale. Sʒz spũale ꝓ spũali potest commutari sine simo nia. c. ad qōnes de re. ꝑmu. Ethoc sequi tur ho. ⁊ Pa. in. c. scripture de voto. alle gat. c. medicina. de pe. dis. vbidicit̃ pctā tua eleemosynis redi. ⁊. xiij. q. ij. auime | defunctorum.
¶ Vtrũ faciẽs votũ sub cōditiōe ex cu
10
*ius culpa cōditio non ĩplet̃ teneat̃. Rñ. Ri. vbi. s̃. ar. iij. q. v. ꝙ sic. ar. c. sicut ex li teris de spon. Vnde ille q̇ fecit votũ vt deus eum preseruaret ab aliquo pecca to si non facit ꝙ in se est. vt preseruetur sicut fecisset si votum non emisisset vel sicut intendebat facere quando votum emisit. vel si volũtarie se p̃cipitat in pec cato. nihilominꝰ obligatur voto facto. ¶ Vtrum votum sub conditione quam
11
*quis nollet impleri obliget. Rñ. Ri. vbi s̃. q. vltima ꝙ votum factum sub condi tione de re bona ⁊ ꝓpter bonuʒz finẽ. q vouens intendit consequi per executio nẽ illius boni quod vouit est obligatorium extante conditione siue illa condi tio sit bona siue mala. siue vouens illaʒz malam conditionem velit impleri sicut cum quis volens concubere cuʒz mulie re vouet religionem intrare. si sibi consenserit in illo malo facto siue nolit eaʒz impleri. Sicut cũ quis horrẽs aliquod malũ cōmittere vouet si commiserit intrare religionẽ. Et uis nolit etiam ab solute intrare religionẽ ĩmo abhorreat nō ꝓpterea minus obligat̃:  nō requi rit̃ ꝙ absolute aliq̇d velit. sed q velit ⁊ potest quis velle sub cōditiōe q tamẽ nolet absolute.
Votum. ij.

Votum. ij.

q̇s pōt facere. Rñ. ꝙ q̇libet q̇ est sane mẽtis ⁊ sui iuris quo ad illud q vouet ⁊ non ꝓhibitus a iure. ex quo pʒz ꝙ. viij. sunt q̇ vo uere non possunt.
¶ Prĩo ep̃i ⁊ alij suꝑiores p̃lati nō pñt
1
*facere votũ quo vinculũ inter ipsos ⁊ ec clesias suas dissoluat̃ sine licẽtia pape. de renũ. nisi cũ pridẽ. vel quo diu ab ec clesia sua habeant absentari. de voto. c. magne. si tamen fecerit votũ peregrinatiōis soluet expẽsas q̃s fecisset in eũdo ⁊ redeũdo. ⁊ laborẽ vigilijs ⁊ oratiōibꝰ cōpẽsabit vt valeat in sui preiudicium. ẜm q no. in. d. c. magne. Nō pōt etiam facere votũ quo graue p̃iudicium fieret eccłie sue. viij. q. j. clemens. Jn alijs aũt sic ex quibꝰ prebeat bonũ exemplum. ¶ Secũdo clerici beneficiati in benesit
2
*cijs in q̇bꝰ requirit̃ residẽtia nō possun facere votũ longe peregrinationis sine licẽtia ep̃i. dictis. c. magne. ⁊. c. nisi cum pridẽ. de cōse. di. v. nō opʒz. el. ij. posset ta men facere votũ religionis. vt. s̃. religio sus. §. xij. Et ẜm aliquos de accipiendo crucẽ. c. ex multa. de voto.  vident̃ licẽ tiati a papa qͦ ad illos qui possunt esse vtiles terre sancte. sed contrarium. s. q nō possunt. nisi tempore generalis pas sagij est verius secundum Ho. pa. in. c. fin. de voto soluẽt tamẽ expensas ⁊ redi ment laborẽ secũdũ ꝙ dictũ ẽ  episcopis. Jn alijs autem possunt.
¶ Tertio religiosi nullũ votum facere
3
*possunt. Rō ꝓpter altitudinẽ religiōis ita ius statuit. xx. q. iiij. monacho nō lʒz vouere sine cōsensu abbatis. Si aũt vo uerint frangendũ erit ⁊ placet magis  opi. eoruʒz qui distinguunt aut possit sine p̃iudicio prelati quia a monachis ⁊ religiosis est abdicatum velle ⁊ nolle ⁊ ideo non credo ꝙ possint vouere sine peccato nisi p̃supponāt cōsensum prela ti tacitum nec ꝙ vouerũt exequi debẽt nisi habeant consensum expressum pre lati si eius presentia haberi potest nisi sit de quo nullũ p̃iudiciũ fit prelato vel regulari vite ⁊ hoc sequitur Ric. in. iiij. ⁊ Tho. ij. ij. q. lxxxviij. ⁊ Ray.
¶ Quarto abbates ⁊ p̃lati religiosoruʒz
4
*nō possunt facere votũ ꝑ q p̃iudiciuʒz generet̃ in eoꝝ officio sine licẽtia suoꝝ superiorum. xviij. q. ij. abbates. de alijs vero possunt vouere.
¶ Quinto filiusfamilias non pōt voue
5
*re aliquid quod sit cōtra regimen domꝰ vel familie seu de pertinẽtibus ad illaʒz nisi de licentia patris. nisi votum religionis. ar. l. ti. ff. de polici. ⁊ votum terre sancte quod pōt. c. ex multa extra. eo. itẽ oẽ votũ quo nihil derogat̃ cure ⁊ regimini rei familiaris. Jtẽ si hʒz peculiũ ca strense vel quasi de illo pōt vouere:  ĩ hmōi est sui iuris.
¶ Sexto ĩpubes nō pōt facere votuʒz re
6
*ligionis. etiam de cōsensu patris. ⁊ si fa cit nō tenet̃ ẽt post pubertatẽ q̃łrcun | itẽderet eũ fecit. c. ad nostrā. de regula. requirit̃ em̃ pubertas cōpleta. vt. s̃. nouitius. §. j. Tho. ij. ij. q. vlt. tʒz ꝙ si impu bes hʒz vsum rōnis ꝙ obligat̃ tuʒz est ex se. nisi irritet̃. de quo dicto ego dubito.  cōtra ipsum est tex. in. c. j. de regu. li. vj. Vbi ille q̇ fecit ꝓfessionẽ añ. xiiij. annũ libere pōt redire ad seculum q non esset si aliqualiter teneretur. Alia autem vota facere possunt sicut ⁊ filius familias si est doli capax. ⁊ sane mentis. c. ij. de voto. Verũtamẽ tutores possunt irritare. ⁊ etiam curatores si votuʒz est reale vs ad. xxv. an. nisi veniret accessorie vt in intrante religionem cum quo transeunt bona sua. Si tamẽ ratuʒz hʒz in pubertate tenetur ẜm Tho. ij. ij. q. lxxxviij.
¶ Septimo seruus qui non potest face
7
*re votum de operibus corporalibꝰ aut temporalibus in preiudicium domini sui qui quo ad talia est ei subiectꝰ. De spũalibus vt dicere orationes ⁊ hmōi q̃ nullũ preiudiciũ faciunt domino pōt ar. in. c. relatum. de sent. excō. ⁊. c. si seruꝰ sciente. liiij. di.
¶ Octauo vir ⁊ vxor nō possunt facere
8
*votũ ꝑ q p̃iudiciũ generet̃ alteri qͦ ad debitũ reddẽ.  quo ad hoc sunt pares c. gaudemꝰ. de diuor. ⁊ ideo cũ vxor nō possit vouere abstinẽtiā sine consensu viri vt in. c. manifestũ ⁊. c. noluit. xxxiij. q. v. Siłr nec vir ẜm Jnn. Sed Pa. ĩ. d. c. scripture tenet ꝙ vir aliquod votuʒz ab stinentie facere pōt dũmodo non sit in p̃iudiciũ vxoris. Sed vxor nullum pōt facere sine cōsensu viri. immo dicit ꝙ si vir consentit ꝙ nihilominus poterit re uocare. lʒz male faciat necvxor poterit ↄ̃ dicere vt est tex. in. d. c. manifestuʒz. et. c. noluit lex. Sʒz ego teneo ꝙ sicut vxor nō pōt aliq̇d in p̃iudiciũ viri vouere vt de ab stinẽtia dormire cũ camisia surgere ad maiutinũ. ⁊ hmōi sic nec vir. nec in hoc sunt im pares. Sed quo ad eleemo synas ⁊ ea que ꝑtinẽt ad curā rei fami liaris sunt bene impares. ⁊ ideo pro re gula tene sicut videt̃ velle gl. ĩ. d. c. manifestum ꝙ vxor pōt vouere ea que nō sunt in preiudiciũ viri. ⁊ ecōtrario vir. Vnde si vxor hʒz p̃ter dotẽ potest facere votum de ipsis dandis ⁊ similia. Verũ est ꝙ caueat ne in scandalũ iuris aliq̇d voueat nisi sit scādalũ phariseoꝝ vt. s̃. dixi. Scādalũ. §. iij. Fallit in voto pere grinationis in subsidiũ terre sancte q vir sine lnĩa vxoris pōt facere. c. ex mul ta. de voto. De voto religiōis qũo tenet quādo fit a viro vel vxore vide. s̃. matri monium. iiij. §. ix. cum sequenti.
¶ Sed nunq̇d peccāt tales vouentes
9
*q̃ iplere nō possunt. Rñ. ꝙ si quādo vouent sciũt se non posse vouere. ⁊ aduer tunt de hoc sic videt̃ ꝙ peccent mortali ter nisi p̃sumāt de volũ tate eoꝝ quorũ interest. Si ꝟo de hoc nō cogitāt sic nō peccant.  subintelligit̃ ꝙ vouẽt tũ in eis est. ⁊ multo magis non peccāt. si explicite hoc intendunt.
¶ Vtrũ p̃latus abbas. tutor. maritus.
10
*dominꝰ. ⁊ hmōi peccẽt reuocando vota p̃ fatoꝝ q̃ non potuerunt facere. Rñ. q nō. nisi cōsensum eis dederint.  tunc peccarẽt lʒz p̃fati nō peccẽt obediendo eis vt in. d. c. manifestum.
¶ Pone p̃fati votũ fecerũt añ essent
11
*sub tali ĩpedimẽto. Rñ. ꝙ nihilominꝰ non poterunt implere.
¶ Sed nunq̇d peccauerunt mortaliter
12
*tale impedimẽtũ acceptando puta ep̃s q̇ ante esset ep̃s fecerat votũ religionis acceptando ep̃atum vel mulier cōsentiẽdo mr̃imonio. Rñ. vt colligo ex. c. per vestras. de voto q sic si de hoc aduertebat quādo tali impedimẽto assen sit. si vero tunc nō aduertebat nec cogi tabat ꝙ assumebat impedimẽtum quo votum implere nō posset. sic non credo mortaliter peccauerit. lʒz debeat dolere ꝙ votum implere nō pōt. ⁊ recom pensa re in eo in quo pōt. Potuit bene forsitā peccasse mortaliter ex tardatione vt infra dicā. Excipit̃ ab hoc ille q̇ religionẽ assumit  non peccat. sed meret̃ ⁊ pōt oĩa vota in istud commutare si vult. Et ip̃o iure erit ab oĩbꝰ absolutꝰ sine alia dispẽsatione ⁊ autoritate. vt no. Jnno. ⁊ Pa. in. c. scripture. quia prima obliga | tio vr̃ cōfusa in posteriori. facit q not. in cle. si domũ. de reli. ⁊ vene. sanctoꝝ.
¶ Vtrũ p̃fati qui existẽtes in talibꝰ im
13
*pedimentis facerũt aliqua vota teneātur ĩplere sublato impedimẽto tali. puta filiusfami. post factus est sui iuris vel vxor mortuo viro ⁊ hmōi. Rñ. Jnn. ⁊ hug. ⁊ multi alij tenẽt ꝙ sic. Pa. in. c. scripture eo. ti. dicit se dubitare ꝓpter. c. q̇dā. c. plʒz. de cōuer. cōiu. Vbi pʒz ꝙ maritus q̇ intrauit religionẽ contradicente vxore restitutꝰ nō tenet̃ ea mortua religionẽ intrare.  emisit votũ tꝑe inhabi li ergo idẽ erit in filiofami. Ex quo com missionẽ erit voti nō cōtulit ad tp̃s habile. ⁊ pro hoc videt̃ tex. ff. de pollici. l. ij. facit q no. in. l. si non sortẽ. §. libertꝰ. ff. de cōdi. inde. ⁊ hoc dicit verius Pa. Sʒz ego distĩguo ꝙ aut votũ erat perpetuũ ⁊ tũc aut fuit irritatũ ꝑ eũ q̇ potuit. ⁊ sic amplius nōtenet̃ nisi ad id ad q se po tuit obligare. ⁊ iste proprie est casus in d. c. quidā. ⁊. c. plʒz. Nā reuocatꝰ ille qui fecerat votũ religionis sine lnĩa alteriꝰ cōiugis nō tenet̃ illo mortuo redire ad religionẽ. sʒz solũ viuere caste.  ill potuit ꝓmittere. s. nō exigere. ⁊ ideo serua re tenet̃. Aut votũ ꝑpetuũ nō fuit irrita tum ab eo q̇ potuit. ⁊ sic dic ꝙ soluta pa tria potestate vel vinculo quo impediebat̃ tenet̃ illud implere. ⁊ iste est casus. c. ↄsuluit. de ↄuer. ↄiug. vbi vir ĩgressus religionẽ vxore ipsum nō petente in vi ta ea mortua cogit̃ stare in religiōe. Si vero votum nō erat ꝑpetuũ sed tẽporale sic nō tenet̃. nisi intẽtio fuisset ad obliganduʒz se ad tp̃s illud facieñ. in quo nō erat se obligare. similiter tenet̃ si qñ fecit votũ intẽdebat se obligare saltem post solutā patriā potestatẽ vel si remo to impedimẽto ratificauit vt in. c. ij. in tex. ⁊ in glo. eo. ti. Si vero de nullo istorũ cogitabat sed solũ de illo impedimẽ to tempore patrie potestatis si fuit irritatum non tenetur ⁊ ẜm hanc distin. cōcorda opi. contrarias.
Votum. iij.

Votum. iij.

quo ad obligationem. ⁊ querit̃. vtrũ oẽ votum licitum sit obligatorium. Rñ. Ri. vbi. s̃. ar. v. q. j. ꝙ sicut promissio licita facta cũ intentione obligandi se ⁊ ex deliberatione si acceptetur ab eo cui fit ⁊ qui eā acceptare pōt obligat ꝓmittentẽ nō tm̃ ex p̃cepto legis diuinc sed etiā legis na ture. sic cũ votum sit promissio vt. s̃. dictum est ⁊ deus illud acceptet cui fit. iō est obligatoriũ extra de vo. c. licʒz. Fallit hoc in quatuor casibus ẜm eundem Ri car. ibidem. Primus propter impotentiā implendi. Vnde ille qui vouit ieiunium q sine magno detrimento corporis seruare nō potest si facultas adeun di superiorem deest pōt ꝓpria autoritate frāgere ẜm Tho. ij. ij. q. lxxxviij. ar. ij. peccat tamẽ vouens q sibi est impossibile. nisi speret fieri possibile. scs propter autoritatem dispensantis. Jntelli ge si subest legitima causa alias nō. vt in. c. magne. eo. ti. ⁊ in glo. in. c. nō est. e. ti. Tertius propter defectum cōditiōis apposite. xxxij. q. viij. c. non solum in fi. vel ꝓpter defectum cause principaliter mouentis. puta mulier fecit votum ieiunādi vt obtineret salutẽ filij q̇ morit̃. nō tenet̃. Quartꝰ casus qñ id q tꝑe facti voti erit licitũ factũ est illicitũ postea. puta  fecerat votũ continẽtie ante mr̃imoniũ post ↄ̃ctũ nō pōt licite denegare debitũ petẽti. ⁊ hmōi ⁊ ꝓpterea di cit Tho. in. iiij. ea. di. ꝙ q̇cq̇d votũ fieri impediret si pñs esset obligationẽ etiā voto facto aufert. Q bene no. Adde. v. qñ irritat̃. ab eo qui pōt vt puta prelato viro tutore ⁊ hmōi.
¶ Vtrum votũ de minori bono sit obli
1
*gatorium. Rñ. Rica. vbi. s̃. ar. iij. q. ij. q nō si est exclusione strictioris q limita verum quādo illud minus bonũ nō est sufficiẽs ad salutẽ. s. quod tũc nō teueat Secus si est sufficiens ad salutẽ.  tunc tʒz tũ ad illud sed nō tũ ad exclusionem maioris boni.
¶ Quādo tenet̃ quisvotũ implere. Rñ.
2
*Pan. in. c. non est voti de voto ꝙ statim nisi autoritate superioris q̇ suꝑ hoc pōt dispensare vt differat. ar. d. c. a ↄ̃rio. ricar. ꝟo dicit ꝙ statim intẽdebat se obligare sic statĩ tenet̃. Si vero ad tp̃s. sic ẜʒz | ꝙ se intendebat obligare faciet. ego ve ro credo sic distinguendũ. Q aut q̇s si cut vouebat sic de impiendo cogitabat vel statim vel ad tp̃s ⁊ sic obligat̃ ẜʒz ꝙ se obligare intẽdebat quādo vouit Si ꝟo de tꝑe nō determinauit aut nō cogi tauit aut si cogitauit nō tamẽ ad illud se obligauit ex voto. Sic distinguẽdum etiā ꝙ aut differt.  deuotiꝰ ⁊ quietiꝰ. aut cōmodiꝰ tardādo sperat ĩplere. ⁊ sic nō peccat saltẽ mortaliter. ⁊ sic ĩtelligo gl. veram in. d. c. nō est q̃ dicit ꝙ in voto subintelligit̃ si cōmode pōt tuʒz vt nō statim teneat̃ ⁊ difficultas sicut in iura mento sic ⁊ in hoc excusabit. Aut differt solũ ex negligẽtia ⁊ si est ꝓbabile periculũ imminẽs impossibilitatis in ĩplẽdo si tardat̃vt puta  q̇ vouit religionẽ nisi hoc anno ingrediat̃ postea nō erit aptus vel nō poterit sic peccat mortali ter differẽdo si hoc auertit. Si aũt tale periculũ nō ĩmineat vel si iminet nō ad uertit sic dicere ꝙ sit pctm̃ mortale differre videt̃ duꝝ uis forte sit verũ per arg. a ↄ̃rio sensu. d. c. nō est voti trāsgressor q̇ autoritate aplice sedis q vouit distulit ergo erit trāsgressor si sine auto ritate differat. ⁊ ideo dicet̃ ꝙ aut iste ex citat̃ a gr̃a ad impleñ. q ꝓmisit puta  sepiꝰ sibi ad mentẽ reducit̃ ⁊ cogitat quod illud dʒz implere⁊ hmōi ⁊ sic velle differre erit pctm̃ mortale. q̃si a deo sit monitꝰ vt illud ꝑficiat ⁊ sic cōstitueret̃ in mora. Aut differt  de eo nō cogitat vel nō recordat̃. ⁊ sic nō erit pctm̃ morta le. nisi sit notabilis ⁊ valde lōga dilatio ar. corũ q̃. s̃. dixi. Obligatio. ⁊ §. viij.
¶ Vtrũ ille q̇ vouit ad certũ diem. puta
3
*ieiunare vigiliam assumptionis glorio se virginis Marie immediate sequentem. ⁊ huiusmodi ⁊ seruauit teneatur alio die illud implere. Rñ. pa. in. c. per tuas. de vot. ꝙ sic quasi sit obligatꝰ ad duo sicut ille q̇ se obligat certo die dare decem alicui si die statuto non dederit. tamen obligatꝰ remanebit. Facit. c. cuʒz dilecti. de do. ⁊ contu. ⁊. l. celsus. ff. de ar bi. §. j. vbi iussus dare. x. j. kał. septemb. dicitur duo habere precepta. vnum dādi. x. aliud. j kal. Et est tutior opinio  aliud tenere nisi vnde vouens non habebat animum obligandi se nisi ad illũ diẽ  sic nō tenet̃ alio die ieiunare sed penitere de voto facto.
¶ Vtrũ votum de nō vouendo aliquid
4
*nisi in scriptis vel ĩmanu talis ⁊ hmōi valeant. Rñ. ẜm Ric. vbi. s̃. ar. ij. q. iij. ꝙ sic  nō simpliciter ꝓhibet factionẽ vo ti sʒz p̃cauet p̃cipitationẽ ⁊ ideo si ↄ̃riũ facit. s. vouẽdo nō ĩ scriptis. vel sine cōditiōe apposita peccat vt transgressor primi voti. ⁊ sic est mortale ⁊ nihilominus tenet̃ seruare votũ ꝙ fecit sine illa cōditione  votũ de nō vouendo non obligat. licet obliget votum ꝙ nō voue bit nisi cum tali circũstātia. vt illud ser uet in vouendo.
¶ Vtrũ cessante causa ꝓpter quā quis
5
*vouit obliget̃. Rñ. Host. tʒz ꝙ sic lʒz sit fa cilior redemptio alle. c. magne. §. fin. de vo. Gofr. tʒz ꝙ non obligat̃ per. d. c. fina. nisi in voto religiōis quod ex falsa cau sa non viciat̃. c. dudum. de conuer. coniu. Sed ego dico ꝙ si causa erat finalis ita ꝙ non intendebat obligari ipsa nō extante non obligatur. c. cum cessante. de appe. Si vero causa erat impulsiua vel inductiua sic lʒz cesset obligabit̃ nihilominus facit. c. ex parte el. ij. de conuer. coniu. Jn dubio dico ꝙ obligatur quando ignorat si fuit finalis vel nō. l. quicquid astringende. ff. de ver. ob. Nā ĩ omni voto causa finalis vt esse vt pla ceat deo. ⁊ ideo alie cause videntur im pulsiue ⁊ ideo ipsis cessantibus remanet obligatio.
¶ Vtrũ q̇s possit obligare aliũ ex voto
6
*suo. Rñ. ꝙ non nisi aliter consentiat vñ mater licetvoueat q filiꝰ ieiunabit Et hmōi nisi ipse cōsenserit non obligabi tur. sed quo ad res tẽporales bene posset obligare heredem suum sed non ad aliquidpersonale si ipse non censentit. vt. j. patebit.
¶ Vtrũ ille q̇ nō pōt ꝑficere votum per
7
*se teneat̃ ꝑ aliũ ꝑficere. Rñ. ꝙ non  in omni voto intelligit̃ illa ↄditio genera lis si deo placuerit si potero⁊ hmōi etiā | si nō exprĩmat̃ vt no. in. c. quẽadmodũ. de iureiu. ⁊ in. c. beatus. xxij. q. ij. q̃ si nō extat tollit̃ voti obligatio vt no. glo. ĩ. c. nō est. e. ti. Ad cap. ꝙ suꝑ his de voto re sponderi pōt ẜm Pa. in. c. j. devoto ꝙ lo quit̃ quādo impedimentũ nō est omni no impeditiuum. Sed solum difficulta tiuum. Distinguit tñ Jnno. in. c. scriptu re. e. ti ꝙ si q̇s vouit visitare terrā sācrā ꝓ subsidio impendendo ꝙ licet tunc vi sitare non possit tamẽ subsidium tenet̃ ĩpendere meliori modo quo potest que sit ad hoc obligatus. ⁊ idem dicas in eo q̇ fecit votũ visitādi. S. Jacobũ. ⁊ aliq̇d dādi. ⁊ hmōi. Si ꝟo soluʒz vouitvisitare ob deuotionẽ. tũc nō tenet̃ ꝑ aliuʒz exeq̇ impedimẽto suꝑueniẽte. Pa. in. ca. lʒz. e. ti. addit aliā limitationẽ. s. ꝙ non tenet̃ nisi tꝑe voti emissi erat certꝰ ꝙ impedi mentũ erat ꝑpetuũ.  sic teneret ꝑ aliũ implere ne votũ fit derisoriũ. Secus si nō erat certus de impedimẽto ꝑ petuo lʒz eũ haberet tꝑe voti  tũc solũ tenet̃  primũ comode poterit. ar. in. l. nepos proculo. ff. de ꝟ. signi. licʒz Hosti. idistincte velit ꝙ teneat̃ ꝑ aliũ qñ impedimen tũ erat tꝑe voti. Sed videt̃ verior opin. Pau. Addo ⁊ tertiā limitationẽ. s. ꝙ nō teneat̃ ꝑ aliũ verũ nisi prius fuisset in mora in executione voti. quia tunc tene tur vel commutare vel redimere. vt patet leui. xxij. vbi dicitur ꝙ si mortuꝰ fue rit imputabitur sibi in peccatum. ar. l. ij. in prin. ff. si quis cau. ⁊ in cap. fin. de iniur.
¶ Vtꝝ heres teneat̃ implere vota sibi
8
*imposita ab illo cuiꝰ est heres. rñ. ꝙ aut expresse essent sic tenet̃ dũmodo acceptet hereditatẽ si sub spe habendi here ditatem solũ ↄsensit alias si simpliciter ꝓmisit sic teneret̃. ⁊ ita intelligo do. an to. in. d. c. lʒz. Nec distinguovt q̇dā. an sit peregrinationis vel abstinẽtie.  qualecun sit tenet̃. Facit l. veteris. §. de cō mi. stipula. ⁊. C. vt ac. abhere. vel contra here. inci. l. vnica. c. q suꝑ his ⁊ ca. licet eo ti. Si vero nō assensit heres. tunc si votũ est ꝑsonale. s. obligans ꝑsonā suā nō tenet̃ Si ꝟo est ꝑsonale ad incertā ꝑ sonā puta mittere aliquẽ ad sctm̃ Jaco bũ sic tenet̃. Siłr si est reale solũ vt face re monasteriũ. vestire paupereʒz ⁊hmōi: sic etiā tenet̃. Jtẽ si ẽ reale simł ⁊ ꝑsona le ⁊ exp̃ssum vtrũ. vt ire ad scrm̃ Jaco bũ. ⁊ ibi offerre. x. sic tenet̃ ad offerẽdũ x. sed nō ad eundũ vel mittendũ aliquẽ nisi secũdũ ꝙ supra dixi ĩ §. vij. qñ oblĩ gat̃ ꝑ aliũ implere. Si aũt estreale ⁊ ꝑsonale. sed ꝑsonale exp̃ssum solũ est. vt pnta ire ad sanctũ Jacobũ. lʒz accessorie veniāt expense nō tenet̃  sublato prin cipale. i. ꝙ nō teneat̃ ire. nō tenet̃ ad ex pẽsas. Si ꝟo nihil ĩ hoc disposuit sic dic ꝙ si defunctus tenebat̃ ꝑ aliũ votũ suũ ĩplere. vt ĩ casibꝰ de q̇bꝰ. s̃. dictũ est sic si militer etiā tenet̃ ⁊ hoc ex quo adijt he reditatẽ.  adeũdo quasi ↄtraxit Facit q legit̃. ⁊ no. in. l. ij. ff. de pol. ⁊ in. l. mor te. ff. de acq̇r. here. ꝓ quo tex. ĩ. c. si heredes. ff. de te. ⁊ hoc ĩtellige ĩ tũvireo he reditatis patiũt̃. Credo tñ ꝙ si filiꝰ gra uaret̃ in legitima ꝓ hmōi votis implẽdis ꝙ haberet causaʒz legitimā impetrā di dispensationem.
¶ Quid de illo q̇ defũcto ꝓmisit imple re votũ ab eo emissuʒz. rñ. ꝙ in oĩ casu ꝓ
9
*mittẽdo ĩtellexit ꝑsonā suā obligare sic tenet̃ implere ob ꝓmissionẽ factā. Sed si ꝓmittebat tan heres sperans here ditateʒz addire a qua mutato ↄsilio po stea abstinuit nō tenetur. ar. cap. venerabilem. §. fi. de elec. ⁊ no. Jnno. ⁊ Ber. in. d. c. licet.
¶ Vtrũ ille q̇ vouit religionẽ aliquā in trare q̃ eũ nō vult recipere sit absolutꝰ.
10
*rñ. ẜm Ri. vbi. s̃. ar. j. q. v. ꝙ si intẽtio sua erat determinata solũ ad vnā religionẽ sic nō tenet̃ aliā ĩtrare si illa eũ nolit recipere.  factũ est ei impossibile votum suũ. Si ꝟo intẽtio sua erat indetermĩa ta fic tenet̃ se tot religionibꝰ offerre q vnā inueniat q̇ pōt q̇ eũ recipiat nisi sit talis religio de qua ꝓbabiłr credit q si de ea cogitasset nullo mō intrare con sensisset nec credo ꝙ teneat̃ per mundũ discurrere vt vnam inueniat que eũ recipiat  hoc cogitauit nec ad hoc veri similiter se voluit obligare.
¶ Sed q̇d faciet ille q̇ indeterminate
11
*voluit religionẽ cũ tñ nullā inueniat q̇ cũ velit. rñ Jnn. voluit q ꝑmaneat sub obedientia ep̃i. ⁊ sit monachus eius. Sed ego hoc nō teneo de necessitate sʒz ꝙ pōt nubere ⁊ stare in seculo.
¶ Quid si dubitat an determinatā in
12
*tentionẽ habuerit vel ne. rñ in dubio tu tior pars est eligẽda. c. iuuenis de spō. ⁊ idẽ faciat sicut q̃ in terminate ꝓmisit. ¶ Vtruʒz quẽ penitet eo ꝙ fecit votum
13
*peccet mortaliter. rñ. ꝙ nō.  sicut ante votum poterat nō vel vouere ita post pōt nōvoluisse vouere dũmodo pur impleat ex quo fecit.
¶ Vtrũ ille q̇ fecit votũ de nō intrādo
14
*reilgionẽ sit obligatus ad nō intrādũ. rñ. Ricar. in quol. iij. q. xiiij. ꝙ nō  sicut illicitũ est iurare nō facere bonum ĩta ⁊ illicitũ estvouere nō ĩtrare religionem q̃ est maximũ bonũ. Hos. tñ. distin guit ꝙ illectus nō pōt intrare. ⁊ votum obligatvt nō intret illud mōasteriũ. q ꝓpter lucrũ habendũ ip̃m circũuenit ⁊ alicit sed aliud monasteriũ pōt vt. xx. q. iij. cōstituit de cōuer. cōiu. dudũ. Jnspiratus aũt a dño pōt ĩtrare. c. gaudemus de diu or. ⁊ plʒz ⁊ ꝓbat̃ in. c. beatus. xxij. q. ij. ⁊ ĩ. c. ij. de iureiurā. Nec cures de di cto Grati. xxij. q. iij. §. vlti. in fi. qui nō est tenẽdus in hoc vt infra patebit.
¶ Vtrũ ille q̇ habet votũ relig ionis eli
15
*git̃ in ep̃m teneat̃ priꝰ intrare. Rñ. ꝙ sic de voto. c. per tuas.
¶ Vtrum ille q̇ vouit religionẽ intrare
16
*possit aliā intrare. rñ. ꝙ nō laxiorẽ. sʒz bñ strictiorẽ ⁊ ẜm distinctionẽ de qua. s̃. re ligio. vj. §. xxxiiij. excepto ꝙ nō tenet̃ pe tere licentiā si est strlctior.
¶ Sed q̇d si de facto intrat religionem
17
*laxiorem. Rñ. tenet ingressus ⁊ penitere debet de facto voto de regu. capi. qui post lib. vj.
¶ Vtrũ ille q̇ vouit ĩntrare religionẽ
18
*satisfaciat voto si ĩtrat ⁊ postea egreditur. Rñ. ẜʒz Ri. in. iiij. di. xxxviij. ar. viij. q. iij. ꝙ aut ille qui intrare religione vouit actualiter ꝓponebat in religione mane re. ita tñ ꝙ illud ꝓpositum nō cadit sub voto. sed ipsum comittat̃ tm̃. Aut actua liter ꝓpōit exꝑiri vt si sibi placuerit stet sinauteʒz egrediet̃. Aut de nullo illorum cogitat actualiter sed tm̃ vouet intrare:  sibi vr̃ bonũ aĩe sue aut duʒz vouet hʒz ꝓpositũ exeũdi post intrauit. Si primo modo vonit ⁊ ĩtrat ⁊ postea exijt satisfecitvoto. Et lʒz hoc dictũ nō ꝓbet Ri. pōt tñ sic ꝓbari. Nam vt dicit Henri. de gā. in. iij. quol. qō. xix. lʒz quis cōcipiat di uersa ꝓposita circa idẽ puta visitandi li mina sancti Petri pedibꝰ nudis die ve neris ⁊ vni istoꝝ apponat votũ ⁊ sub ꝓ missione voti. astringat se ad implendũ vnũ illorũ tm̃ licʒz alia maneāt absolute sub rōne ꝓpositi tñ nō tenet̃ ad ea sicut ad votũ. Sic in ꝓposito. Jtem alia rōne posset ꝓbari ꝙ satisfecit sic.  sicut iura mentũ factum in materia iuris recipit oẽs limitationes iuris sic ⁊ votũ cũ am bulent pari passu vt dixi. s̃. iuramentũ iiij. §. j. Ergo intelliget̃ vt ꝓbaret ẜm ꝙ statutũ est in iure. ⁊ cũ hac opiōe Rica. cōiter cōcurrũt theologi immo plus dicit Ri. ibideʒz ꝙ etiā si intrauit aĩo exeũ di cũ volũtate tñ dandi operā vt deꝰ in mutet ꝓpositũ suũ ꝙ satisfecit voto. Et idẽ dicẽdũ si vouit mō secũdo. s. cũ volũ tate experiẽdi Aut tertio mō. s. de nullo istoꝝ cogitās. s. ꝙ satisfecit. si tñ ĩtraret cũ ꝓposito exeũdi. ⁊ nũ dādi operam vt mutet̃ suum ꝓpositũ nullo mō apud deũ satisfecisset  plus deus ponderat affectũ  manũ. xiiij. q. v. Si q̇d ĩuẽisti. Et talis est ĩ malignitate nō in infirmi tate. sicut ille qui intrando habet aĩum exundi tamen mutandi si aliud inspire tur. Si autem quarto modo quis vouet s. cum proposito exeundi post intraue rit. Hoc potest esse tripliciter. Primo  vouet intrare vt exeat. Secundo quia vouet introitum ⁊ exitum. Tertio quia solum vouet introitũ sed cōcomittat̃ ꝓposito exũdi. ⁊ quōcũ istoꝝ modorum illicitũ est votũ. Vouẽre em̃ vt exeat est vouere ꝓpter finẽ malũ. ⁊ sic nō tʒzvotũ. Vouere etiā ĩtroitũ ⁊ exitũ ẽ temerariũ ꝓpt̃ cōiũctionẽ ꝑtis male. s. exitꝰ. Siłr intrare religionẽ cũ voluntate exeundi | est dictũ. ⁊ iō temerarioꝝ si nōvult dare operā vt mutet̃ ꝓpositum suũ. q not.  sepius in practica cōtingit.
¶ Vtrũ votũ factũ ex metu obliget vi
19
*s̃. metus. viij.
¶ Vtrũ votũ factũ de re licita nō tñ vti
20
*li ad salutẽ sit obligatoriũ. rñ. ẜʒz Ri. vbi s̃. ar. xix. q. iij. ꝙ nō vñ qñ aliquis vouet aliquid q in vno casu pōt esse vtile ad saluteʒz ⁊ in alio casu inutile obligat̃ ad obseruantiā voti ĩ illo cāu ĩ quo est vtile ad salutẽ non in alio ĩ quo ẽ inutile ad falutem puta aliquis vouit nun pete re dispẽsationẽ votoꝝ euenit casus ꝙ ꝓ babiłr timet de trāsgressiōe alicuius vo ti. sic pōt petere dispẽsationẽ nō obstan te voto p̃fato. Si ꝟo casus talis non eue nit sʒz magis sibi expedir ad salutẽ ẜua re. sic tenet votũ ꝑditũ. ⁊ nō poterit pe tere dispẽsationẽ nistfuerit intẽtiovouẽ tis. ꝙ si nō obligat ĩ oĩ casu non obliget̃ in aliquo.
¶ Vtꝝ votũ de aliquo faciẽdo vel nō fa
21
*ciẽdo. qͦ salꝰ corꝑalis amittit̃ sit obligatorium. rñ. ẜm Ho. ꝙ nō vt puta quisvouit nō comedere carnes. a medicis dici tur ꝙ est in periculo mortis nisi vtat̃. sic nō obstāte voto vtet̃. No. hoc etiā Hu. ẜa ẜe. q. iiij. c. non solum.
¶ Quid de illo q̇ vouit dare vnā mensu
22
*rā grani annuatiʒz pauꝑibꝰ ⁊ nō termi nauit de qua mẽsura. rñ. ẜʒz Ho. ꝙ ĩ arbi trio eiꝰ erit dare ad quā mẽsurā vouerit. extra de cẽsi. c. ex parte. vel dic ꝙ ad eam de qua cogitabat.
¶ Vtrũ vouẽs ex dnabꝰ causis. puta vt
23
*visitaret romā. ⁊ vt ibi inueniret germa nũ suũ teneat̃ si vna illarũ de ficit. puta  germanꝰ inde recessit. rñ. ꝙ sic. l. celsus. ff. de arbi. Jntellige si intẽdebat se obligare vna illarũ extāte. ałs non in consciẽtia.
¶ Quid si q̇s fecit duo vota diuersa. rñ.
24
*ẜm Tho. ĩ. iiij. di. xxxviij. ꝙ si vtrũ pōt ẜuari tenet̃. Si vero sunt ĩ cōpassibilia seruet maiꝰ: ⁊ satisfaciat de minori ẜʒz ar bitriũ p̃lati. Pōt etiā dici ꝙ nō peccat q̇ votũ in maiꝰ bonũ cōmutat vt infra pa tebit. Si vero sunt equalia tmpleat q prius promisit.
¶ Vtrũdñiũ ret q̃ ex voto est deo vel ali
25
*cui eccłie ꝓmissa maneat penesvouẽtẽ rñ. pe. de ꝑusio tractatu de canonica por tiōe ep̃i. c. iiij. ꝙ sic sʒz ꝑsonali obligatiōe tenet̃ votũ ĩplere. de quo plene ĩ. l. si q̇s rẽ. ff. de polli. vbi dr̃ ꝙ ꝑsona obligatur nō res. trāsit tñ ĩ heredẽ talis obligatio vt ibidẽ fi. Facit. l. pactũ. ibideʒz Et sic coget̃ ꝑsonali obligatōe. c. ex ꝑte. de cẽsi. Q limita quo ad heredẽ. vt. s̃. §. viij. ¶ Sʒz q̇s aget. Rñ. q̇. s̃. Q sicut ille cui
26
*liciũ est solũ legatũ agit  iure. ⁊ nō aliꝰ l. j. ⁊. ij. C. cōta de leg. sic ⁊ ille cui factũ ẽ votũ. Et ex quo infert ꝙ legatũ factum imagini xp̃i nō acquirit̃ ecclesie nec p̃la to nec cōtẽplatione ecclesie vel p̃lati est factum: lʒz imago sit ĩ parochia. ⁊ vr̃ ca sus in. c. nimis. el. j. de exces. p̃la. Facit. c. requisiti. de testa. Sed cẽset̃ deo factũ ⁊ eiꝰ cōtẽplatiōe. vt vr̃ esse casus. xij. q. ij. p̃ dia. ⁊ iō aget ep̃s qui hʒz cogere. d. ca. ex ꝑte. ⁊ dabit̃ eccłie vbi testator habuitdo micilitũ. s. cathedrali. vel si nō sit dignio ri. ar. eorũ que no. in aũt. de ecclesia. tit. .§. si quis in nomine magni dei. Si aũt factũ esset cōtẽplatōe ecclesie parochia lis siue sit talis imago in ea. sine non ec clesie parochiali acquirit̃. capi. cũ inter vos. de versi. sig. Et sic ager rector ipsiꝰ ecclesie de rudi. cap. cum deputati cle. j. de rescrip. Sic idem dicendum in voto facto per respectum ad ecclesiam vt puta ad beatũ Jacobum. Et sic p̃latus illius ecclesie. d. c. ex ꝑte. Jn voto vero facto simpliciter deo vel magni ⁊ huius modi aget episcopus. Aduerte hic quia multi decipiuntur credentes quod q̇s vouens dare vni ecclesie puta imaginẽ vel cereuʒz ⁊ huiusmodivel alicui paupe ri. x. teneatur taliter adimplere votuʒz ꝙ nec etiam per dispensationem possit liberari ex quo tales possunt agere qua si sit eis ius ac quisitum ex tali voto. Sʒz decipiuntur  tales non acquirunt ali quod ius in re quaʒz sic talis vouit eo ꝙ nec eis vel aliquibus pro eis acceptāti bus fuit facta pollicitatio sed solũ deo. Et ideo tales agunt seruent vt votũ so|lũ ↄditiōe. d. c. exparte. ⁊. c. scimꝰ. xij. q. j. ⁊ similibꝰ. Cũ ergo autoritate su ꝑi oris cōmutat̃ ĩ eq̃ gratũ deo talis liberatꝰ est ab obligatiōe quā cōtraxerat cũ deo. ⁊ ꝓpterea absol utꝰ est. Et ideo sic tene qñ ↄmutatio fit ĩ maius vel eque gratũ deo vel etiā ĩ mi nus gratũ causa exñte in vouẽte. Fallit. hoc in voto in quo q̇s aliq̇d ꝓmisit in subsidiũ terre sctẽ. Facit c. ex multa eo. ti. ꝙ sine autoritate pape cōmutari non pōt.
¶ Vtrũ peccet mortalirer totiẽs qͦtiens
27
*q̇s frāgit votũ. rñ. ꝙ sivotũ est negatiuũ nulli dubiũ q sic. si ꝟo est affirmatiuũ puta de ieiunādo nō nisi prima vice  comedit nō secũda vel tertia vice come dẽs fi facit sine ↄtẽptu sʒz quasi reputās sibi impossibile plus illo die ieiunare. Secꝰ si ex cōtẽptu. puta  si etiā possit iuuare nō faceret ⁊ similia tʒz etiā. Pe. de palu. in. iiij. dist. xv. ꝙ qñ quis vouit ad certum diẽ non biberevinũ puta die sabbati q solũ peccat mortaliter ṗma vice. Secus si fecisset votũ ad tp̃s ꝑpetuuʒz vel ad certos dies  si ad tẽpus ꝑ petuũ totiẽs quotiẽs bibit peccat mortaliter  oẽ tẽpus est in obligatiōe. Si ad certos dies solum dies est in obliga tione. ⁊ nō totũ tp̃s. Et ideo non peccat nisi semel ꝓ quolibet die. Et dat exemplum de indulgẽtia que est in perpetuũ in ecclia quia totiẽs habetur quotiens intrat. Si est ad diẽ solum habebit qui semel nec plus qui płies in eodem die visitauerit. Si ad diuersos dies sic quo libet die visitauerit. ⁊ satis est benigna ista opi. sed prima est verior. c. tutior  exemplum de indulgentia est valde dis simile.
Votum. iiij.

Votum. iiij.

quo ad commutationem vel dispensationem queruntur plura.
¶ Vtrum votũ sit cōmutabile in aliud
1
*opus pietatis. rñ. ꝙ sic. tex. ẽ ĩ. c. magne. .§. cũ igitur. de voto.
¶ Vtꝝ possit q̇s sine autoritate supe
2
*rioris votũ suũ in melius commutare. rñ. ẜm. Pa. in. c. scripture. de voto quod sic lʒz sit tutiꝰ habere dispensationẽ ⁊cũ hoc transeunt cōiter docto. ⁊ facit. d. ca. scripture ⁊ ca. peruenire el. ij. de iureiu. Sed cōtra est. c. primũ. de voto vbi fine arbitrio p̃sidentis nō debet fier i etiam in melis ⁊ sequit̃ Ri. vbi. s̃. arti. viij. q. j. Jtem facit ↄtra. l. ij. si cer. peta. insti. q̇. mo. tol. ob. in prin. vbi patet ꝙ non libe ratur ꝙ soluit rẽ etiā meliorẽ nisi solua tur ꝙ debetur. Et ideo dic ꝙ aut cōmu tatur in religioneʒz ⁊ sic potest fieri sine autoritate suꝑioris. d. c. scripture. Nam ẜm Ri. vbi. s̃. ar. viij. q. ij. cuʒz quis profitetur actualiter vel habitualiter intendens nō amplius teneri ad vota q̃ priꝰ secerat: sed solũ voto religionis absoluitur ab illis ipso iure. Secus si quādo professionẽ fecit ĩtẽdebat actualiter vel habitualiter velle remanere obligatus illis votis q̇ priꝰ fecerat quia sic ĩdiget dispensatiōe. Posset etiā esse tale votuʒz de qͦ ꝓbabiliter possʒz dubitari an meliꝰ eẽt ill seruar̃ aut eo dimisso religionẽ ĩtrar̃ aut si aliq̇s magnꝰ rex fecisset votũ de acquirẽda terra sctā ⁊ hmōi. in q̇bus tũc papa esset ↄsulendus ⁊ ẜm eius au toritate ꝓcedẽdum nō simpłr in religio nẽ cōmutandũ. Similiter non cōmutat̃ ĩ religiōis votuʒz illud quo q̇s vouit aliq̇d dare in sub sidiuʒz terre sctẽ sine lnĩa pape scm Rodo. Se cus si solũ fecisset votũ peregrinatiōis  absolueret̃ ꝑ re ligionem. Aut cōmutatio voti vult fieri in aliud a religiōe. ⁊ sic requiritur auto ritas suꝑioris. aliqñ solũ petita licet nō obtẽta. vt qñ est certuʒz q illud in q cō mutat est meliꝰ ⁊ magis deo acceptum vt ĩ. c. lʒz de voto si etiā fieret sine lnĩa su ꝑioris cōmutatio in melius qñ est claꝝ q est melius nō peccaret ꝑ. d. c. ꝑuenit si ꝟo nō est claꝝ ꝙ sit melius sic oportet autoritas obtineat̃. ⁊ multo magis qñ commutat̃ in eque bonum vel minus bonum est necessaria dispensatio superioris.
3
*¶ Sed q̇d si votũ erat factũ deo intuitu alicuius certe ꝑsone vel loci puta tał monasterij vel talis pauꝑis de dādo si bi aliq̇d. rñ. ꝙ licet actio acq̇rat̃ talibus ad agẽdũ. vt cōpellat̃ redder̃ q vouit | s̃. dictum est. tamẽ in religionẽ commu rādo absoluit̃ ab illa obligatiōe cũ fuis set ꝑsonalis. Secus esset si nō ex voto so lum deo facta. Sed ex aliquo alio respectu se homini obligasset  sic nō absol ueret̃ per religionis ingressum nec etiā per dispensationem superioris. nisi ẜm ꝙ dixi. s̃. papa. §. vj. ⁊ iuramentum. vj. in principio.
¶ Vtrũ ille qui promisst patri aut alteri
4
*votum eorũ implere possit illud in religionem cōmutare. Rñ. Tho. in quadā . de quol. ꝙ sic quia sicut sufficit ꝓ se. ⁊ ita pro patre.
¶ Vtrũ oẽ votum possit commutari au
5
*toritate superioris. Rñ. ẜm Ri. vbi. s̃. ar. ix. qō. j. ꝙ sic. ⁊ de hoc. s̃. papa. §. j. ⁊ hoc firmiter teneas.  nullum est votuʒz vo luntarium quin possit in melius ↄmutari. ⁊ nō ipsi cui cōmutat̃ salteʒz commu nitati. Jtẽ aliqñ votũ militaret ↄ̃ saluteʒz propriam. vt pʒz in illo qui castitatẽ vouit quā tñ ex fragillitate sua videtve risimiliter se fracturũ. Et ideo superioris autoritas nobis dimissa est a deo in huiusmodi prouidendis. ⁊ nō cures de tenentibus aliud.
¶ Quis est superior cuiꝰ autoritate vo
6
*ta possint cōmutari. Rñ. ꝙ quo ad qua tuor vota solus papa dispẽsat. s. in voto religiōis. Jn voto hierosolymitano voto sancti Jacobi. ⁊ voto visitandi limina apłorum Petri. ⁊ Pauli. ⁊ sic seruat̃ in facto. licʒz nullo iure inueniat̃ expres sum nisi de voto ꝓ subsidio terre sancte vt in. c. ex multa devoto vbi tenet Pau. ꝙ etiā legatus de latere nō pōt dispẽsa re cũ requirat̃ specialis delegatio. vt iu d. c. ex multa patet. Sed si factum esset solum pro deuotione non pro subsidio sic tenet idẽ Pau. ibidem ꝙ episcopus potest dispẽsare. Et similiter si vouisset solum ex deuotione ire ad sctm̃ Jacobũ non in subsidium prestañ. et facit pro hoc tex. c. ꝙ super his ⁊. c. ex multa. e. ti. q̃ fũdant se super subsidia terre sancte. Et licet istud sit verum de iure. Quia tñ ↄsuetudo ita se habʒz vt etiā ex deuotione factũ ꝑtincat ad papā eius dispẽ satio. ⁊ etiā  maiores cause ad papaʒz sunt referẽde vt in. c. maiores. de bap. Jdeo ↄsulo recurrendum fore semꝑ ad papam in hmōi. Si tamẽ ep̃s dispẽsaret sequendo opi. Pau. credo valeret  posset dici ꝙ licet communiter remittā tur ad papam non tamen propter hoc est casus papalis. pōt enim quis mitti ad papā aliquādo ad terrorẽ. aliquādo ꝓ maiori cautela. aliquādo ex reueren tia. ⁊ iō hoc nō ꝓbat esse q ad hoc con tingit abesse. l. ne natales. C. de ꝓba. Jn alijs aũt votis a p̃dictis pōt ep̃s di spensare qͦ ad suos subditos. Abbas et alij p̃lati religiosorum pñt quo ad religiosos eis subditos. siue votũ fecerint ante ingressum religionis siue postea. Alij aũt inferiores ep̃is q̇ nō sunt p̃lati religiosoꝝ dispẽsare nō possunt nisi tales haberẽt iurisditionẽ ep̃alẽ in perso nas de iure spāli. Facit gl. ĩ cle. j. de re. ecc. nō alie. ⁊q no. Jnn. ĩ. c. statuimꝰ. de ma. ⁊ obe. ⁊ pa. ĩ. c. significasti. de fo. cōpe. vel ex speciali iure vel cōcessiōe hoc eis cōcederet̃. Et hoc sequuntur cōiter doct. in. c. fi. de post p̃la. Host. tamẽ in. c. j. de voto. dicit ꝙ text. d. c. j. ꝓbare videt̃ ꝙ quilibet p̃sidẽs in istis votis dispẽsa re posset. Fatet̃ tñ ꝙ de cōsuetudine ser uat̃ vt ĩferiores ep̃is nō possint dispẽsa re nisi vt dictum est ⁊ minime mutāda q̃ longa consuetudine ĩterpretationem acceperunt. l. minime. ff. de legi.
¶ Vtrũ ep̃s. ⁊ similes possint dispensa
7
*re in votis a se emissis sicut pñt dispen sare in subditorum votis. Rñ. Pa. in. c. magne de voto ꝙ non. et facit istud. c. magne iuncta gl. ꝓ hoc nam non debet quis autoriʒzare in facto suo ꝓprio vt in clemen. ij. de re. ec. non alien. ⁊. in. l. j. ff. de auto. tuto.
¶ Vtruʒz abbas vel prelatꝰ religiosus q̇
8
*cōcessit licentiam eius subdito vouendi possit cũ eo postea dispẽsare. Rñ. Ric. vbi. s̃. ar. iiij. q. iij. q ante votũ emissuʒz pōt licentiam reuocare ⁊ sic nō tenebit postea factũ sed post votuʒz emissum di cit tutius esse ꝙ subditꝰ recurrat ad superiorẽ sui prelati vel ad papā si alium | nō hʒz ⁊ ista opinio est satis equa ne videat̃ autoriʒzare in facto suo sʒz tamẽ de veritate iuris pōt dispensare. ar. c. mani festum. Et q ibi no. xxxiij. q. v. Jtẽ sicut rōnabiliter cōcessit licẽtiā pōt etiā rōnabiliter si cā occurrat dispensare nec est istud in facto ꝓprio sed alieno nisi forte solũ vellet dispẽsare ꝓpter suũ cōmodũ  sic non posset ałs sic ꝓpter ne cessitatem subditi.
¶ Quid de voto castitatis an inferior
9
*a papa possit dispẽsare. Rñ. diuersa fuit opi. sʒz saluo meliori iudicio credo dicẽdũ ꝙ aut votuʒz castitatis est simplex et ꝑpetuũ ⁊ tũc ꝓpter duo ep̃s pōt dispẽsa re. Primũ si votũ castitatis fuit aliqua liter meticulosum a prin. lʒz non fuerit iustus metus vt vult gl. in. c. veniens. qui cle. vel vo. Scm ꝓpter periculum fornicationis quādo verisimiliter time tur de incōtinẽtia. Et hoc etiā tʒz. d. car. ⁊. d. An in. d. c. veniens. ⁊ sic limito dictũ Spec. ti. de le §. nũc. de ep̃oꝝ. ꝟ. ciij. ⁊ Jo. an. ⁊ doc. q̇ dicũt ep̃m posse dispẽsare quādo votũ castitatis est simplex ⁊ ꝑpetuũ ⁊ gl. in. c. rursus qui cle. vel vo. q̃ dicit ecclesiā posse dispẽsare. Jn alijs aũt casibus solꝰ papa dispẽsabit. Et sic ĩtellige gl. ĩ. c. j. de vo. cũ alijs doc. tenẽtibꝰ ꝙ nō pōt ep̃s dispẽsare. A fortiori pōt dispẽsare cũ eo q̇ fecit votũ non nu bẽdi  ꝓprie nō est votũ castitatis: q pʒz  si fornicaret̃ nō frangeret votũ lʒz peccaret mortałr. Si ꝟo nō fit simplex sʒz ad tp̃s puta vs ad annũ ⁊ hmōi. sic potest ep̃s dispẽsare. Similiter dispẽsat ep̃s in voto castitatis emisso ab altero ↄiuguʒz ratione periculi. vt etiā exigere possit vt notāt doc. ĩ. d. c. rursus. Et ibi do. Jo. an. de sancto Georgio ep̃s. Alex. Si vero votũ sit solẽne. sic solus papa si miłr dispẽsat ẜm oẽs in. c. cũ ad monasteriuʒz. de sta. mo. vbi etiam aliq̇ voluerunt ꝙ nec etiā papa possit licet nō sit verum secundum Arch. in. c. sunt q̇daʒz xxv. q. j
¶ Quid req̇rit̃ vt dispẽsatio vel cōmu
10
*tatio sit ltĩma. Rñ. Jnn. in rub. de obser ieiu. ⁊ Arch. ĩ. c. p̃sbyter. lxxxix. dis. dicũt ꝙ duo requirunt̃. s. cā legitima in vouẽ te. Et scm ꝙ votũ cōmutet̃ in meliua vel deo magis acceptum. Pa. ꝟo in. c. j. de vo. dicit ꝙsi cā legitima snbsit ĩ vouẽ te lʒz non cōmutet̃ in aliquid meliꝰ tñ ẽ legitima dispẽsatio. dũmodo cōmutet̃ in aliud simile. facit. c. magne. de vo. et legit̃ ⁊ no. ĩ. c. j. de re. ꝑmu. ĩ simili. Ego tamẽ credo ꝙ etiā si nō cōmutet̃ ĩ aliud simile ꝙ valeat dũ necessitat̃ vł vtilitas id ꝑsuadeat. Necessitas puta  est debilis. Jtẽ familiam magnaʒz habet quā oportet sustẽtet ⁊ hmōi. Vtilitas puta  maiꝰ bonum est cōitati cōmunicatio  si seruaret. ⁊ similia q̃ arbitrio suꝑioris sunt relinquẽda vt in. c. ex multa cir ca fi. de vot. vbi textus alternatiue loq̇tur dicẽs. si necessitas exigit vł vtilitas ꝑsuadet. Si vero cā legitima nō subsit in vouẽte tũc oportet fiat cōmutatio in meliꝰ. Et ita ĩtelligo ⁊ limito tex. c. j. de voto q vult vt in meliꝰ fiat cōmutatio vel saltẽ in eque bonum ⁊ gratuʒz deo.
11
*¶ Vtrum dispensatus sine causa legiti ma sit tutus in cōscĩa vide. s̃. dispensatio ꝙ non.
¶ Quid dʒz attendere dispensator voti.
12
*Rñ. q̇d liceat scm equitatem quid deceat scm honestatẽ q̇d expediat secun vtilitatẽ vel necessitatẽ. Jtem qualitatẽ ꝑsone causam ⁊ qualitatẽ ⁊ titatẽ cōmutatiōis. Nā si cā cessat facilius dispẽsatur. Qualitas ꝟo vt fit votum pere grinatiōis eximet expensas quas fecisset eundo ⁊ redeũdo ⁊ ipsas ĩ pios vsus cōuertat laborem itineris ⁊ ipsum ieiu nioꝝ ⁊ or̃onum labore cōpenset Si aũt sit votũ ieiunij attẽdat ꝙ pauper homo parua pecunia redimere pōt sed nō diues. itẽ vtrũ impedimentuʒz sit tꝑale. ⁊ sic solum dilationẽ cōcedat aut perpetuuʒz vt facilicer absoluat hec habent̃. ĩ c. magne. de voto. ⁊ ꝙ ibi no.
¶ Vtruʒz habens aliena incerta. qui ea
13
*vouit in subsidium terre sancte possit ꝑ ep̃m dispẽsari vt in alios vsus ↄuertat. Rñ. ẜm Rodo. ꝙ non etiam si religionẽ ingrediat̃.
¶ Vtrũ votũ de sabbato festando sit cō
24
* | mutādũ. Rñ ꝙ. si fecit ex quadā suꝑstitione credẽs ꝙ sit melius initi lr̃e vete ris testamenti sic votũ nō tʒz. Si ꝟo fecit ex deuotiōe vel reuerẽtia virginis tũc si haberet inducere iudaiʒzationem  cohabitat vbi multi sunt iudei sic com mutandũ est omnino. alias nō. sed pōt seruari. Jdẽ dic de voto ieiunādi in do minica ꝙ si q̇s fecit vt magis sit dispositꝰ ad spũale gaudiũ aut contẽplationem diuinorum sic licite fit ⁊ seruat̃. si vero vt fit afflingẽdo carnẽ satisfaciat deo de peccatis ⁊ carnẽ subijciat spiritui tunc non dʒz ieiunare in dominica. sed in sabbato precedenti ẜm Jo. de ncapo. in quoli. viij. q. xxv. quia debet tale ieiunium interpretari. vt facit ecclesie vniuersitas. siaũt non cogitauit ne de spirituali gaudio ne de afflictione carnis. sed simpliciter ieiunare vouit in dominica sic consulenduʒz est. vt potius ieiunet in sabbato. vt xp̃ianis se cōformet ẜm eũdẽ Jo. ne videat̃ singularis.
Votum. v.

Votum. v.

quo ad commendationem.
¶ Vtruʒz expediat homini vouere. Rñ.
1
*ẜʒz Ri. vbi. s̃. ar. vj. q. j. Aut homo vouet bona quorũ obseruatio vr̃ ꝓbabiliter ꝓportionata infirmitati sue ⁊ sic expedit homini vouere  ꝑ hoc firmat ampliꝰ volũtatẽ suā in bono ⁊ pro magna ꝑte excludit a se libertatẽ male faciẽdi ⁊ facit actũ virtutis latrie ⁊ ideo vouẽdo meret̃. Si ꝟo vouet ĩproportionate sic nō expedit nec lʒz. Tale em̃ votũ nō haberet discretionẽ comitem. cũ ꝑ hoc vouens magis videret̃ se illaqueare  augere securitatem de sua salute.
¶ Vtrũ sit magis meritorium opus bo
2
*nũ factum cũ voto  sine. Rñ. Ric. vbi s̃. q. ij. ꝙ sic. ⁊ probat primo  opꝰ inferioris virtutis magis est meritoriũ impetratũ a suꝑiori virtute  ab ĩferiori sed latria est suꝑior virtꝰ  abstinẽtia peregrinatio ⁊ hmōi. Ergo cuʒz vouere sit actus latrie est magis meritorium bonum abstinentie factũ ex voto. vt po te impetratum a latria  sine. Secũdo  to opus ꝓcedit a volũtate magis firmata in bono tāto est virtuosius ⁊ cō sequenter magis meritoriũ. Ad operari virtuose requirit̃ firmiter ⁊ immobiliter operari ẜʒz phil. iiij. eti. c. iiij. sed ce teris paribus volũtas est firmior in vo to sine. ergo ⁊ c. Ponit ansel. li. de simĩ litudinibus exemplũ. s. ꝙ qui facit opꝰ cum voto quasi qui dat arborem cũ fru ctibus. sed qui sine quasi qui dat solum fructꝰ. Hoc ꝓbatur. xxxiij. q. v. tũc salua bitur. xxviij. q. j. iaʒz nũc vide gl. in cle. si dominum. de reli. ⁊ vene. sanctorum.
Vsucapio

Vsucapio

est acquisitio dominij ꝑ continuationem possessionis tẽpore lege diffiniti dicit text. in l. ij. ff. de vsuca. trienniũ est tempus q hʒz locum tātum in vsucapiōe. insti. de vsucap. in princip. not. Jo. xv. qō. iij. in summa.
¶ Quare fuit inducta. Rñ. ꝓ bono pu
1
*blico ⁊ vtilitate publica ne dominia re rum sint incerta. ff. de vsuca. l. j. insti. e. .§. j. Et vt finis litibus ponatur. ff. pro suo. l. fina.
¶ Que requirunt̃ ad vsucapioneʒz. Rñ.
2
*ꝙ quatuor. Primuʒz ꝙ requiritur est bo na fides nedum in vsucapiente toto tẽ pore vsucapiōis. sed oportet quod fuerit bona fides in prin. cōtractus ex par te tradentis ⁊ accipiẽtis. ar. ff. de emp. l. ij. §. si eam. Jteʒz quod res sit mobilis. quia circa immobile est p̃scriptio. Jteʒz ꝙ res tradat̃ vel q̃si aliter possessio non haberet̃ sine traditiōe. C. de pac. l. tradi tionibus. instit. de re. diui. §. per traditionem. vel alio modo possideat̃ tẽpore debito. s. triennio. Jtẽ titulus verus nō putatiuus nec falsus. ff. ꝓ lega. l. ij. ⁊. iij. C. de vsuc. pro here. l. fi. ⁊ ibi aʒzo. et q̇ sint veri tituli ĩfra subijciā si tamẽ esset putatiue verꝰ titulus ex errore facti non iuris nō ĩpediret. vt. l. j. C. de vsuc. pro dote ⁊. l. quod vulgo. ff. pro emptore. ⁊. l. iiij. ⁊ vlti. ff. pro lega.
¶ Que possunt vsucapi. Rñ. ꝙ oĩa exce
3
*ptis que prohibentur vt furtiue res et que vi possidẽtur. vt no. gl. in sum. xvj. q. iij nec res sacra vel religiosa nec deci | ma. de prescrip. cām q̃. Jtẽ nec seruꝰ fugitiuus. Hec ꝓbant̃ insti. de vsuca. §. sʒz aliquādo. ⁊. §. sequẽti. Jtem quicũ ꝓhibet̃ alienatio. ⁊ vsucapio regulariter ꝓhibet̃. ff. de fun. dota. l. si fundũ. ff. de verb. sig. l. alienationis.
¶ Quis pōt vsucaꝑe. Rñ. oĩs q̇ pōt lici
4
*te possidere. vt paterfamili. filiusf. ĩ peculio pupillꝰ si hʒz aĩm possidẽdi. lʒz nō interuenerit autoritas tutoris ⁊ furiosus si sane mẽtis vsucapere cepit sʒz ĩcipere nō pōt durāte furore. ff. devsu. l. iij. .§. j. ⁊. ij. ⁊. iij. Sʒz seruꝰ vsucapere nō potest  nihil pōt possidere. l. labeo. ff. de vsuc. l. j. §. itẽ acquirimus. ff. de acquir. pos. nisi peculiariter ex scientia domini possidere. vt in dictis legibus.
¶ Qui sunt tituli trāsferẽtes dominiũ
5
*vt sciamꝰ qũo vsucapio currat. rñ. sũt. x. Primꝰ ꝓ soluto q̇ hʒz locũ qñ ego credo tibi debere. puta cẽtũ ex q̃cun cā ⁊ tu idẽ credis. ⁊ sic soluo vel aliq̇d loco eiꝰ. ⁊ sic vsucapies. ff. ꝓ so. l. j. ⁊ sic iustꝰ error dat cām p̃scribẽdi. Fallit quādo cā em ptionis q̃ nō p̃cessit soluit̃ aliq̇d.  nec pro emptore cũ nō precesserit. nec ꝓ soluto.  ex cā emptiōis tradit̃. l. ij. Rñ. ij. ff. pro emptore. ꝓ sol. l. pe. Secũdus pro emptore ⁊ q̇ hʒz locũ cuʒz q̇s in veritate emit reʒz alienā. vel a furioso quẽ crede bat sane mẽtis ⁊ bona fide. vt. ff. e. l. pignori. §. j. ⁊. ff. ꝓ emp. l. ij. §. si a pupillo. ⁊ in isto requirit̃. vt dixi bona fides in rebꝰ mobilibꝰ tā tradẽtis  accipientis. Jtẽ ꝙ emptio sit pura nō cōditiona lis. ff. pro emp. l. ij. §. si sub cōditiōe. Jtẽ ꝙ precium soluat̃ vel fides habeat̃ de precio.  aliter nō trāsferet̃ dominium insti. de re. diui. §. vendite. Jtẽ ꝙ eadẽ res q̃ est empta tradat̃:  si alia daret̃ nō vsucaperet ꝓ emptore. l. ij. §. cum sti chũ. ff. pro emp. Tertius pro transacto qui habet locum in re tradita vt a lite recedat̃ ab eo q̇ credebat̃ dominꝰ. C. ꝓ transacto. l. ex cā. C. de transa. l. si ꝓfundo. Quartus ꝓ herede q̇ hʒz locũ vbi q̇s est verus heres vel saltẽ iuste ⁊ probabiliter hoc putet. Sed non habet locũ tu suis heredibꝰ.  quodā modo ↄuiuẽ te eo hereditariarũ rerũ dñi extimant̃ l. ij. §. filiũ ꝓ here. C. pro her. l. nihil pro herede. Sed in extraneis heredibus di stingue ꝙ aut res est vitiosa. puta quia furtiua. vel vi possessa vel res fisci. que nullo tꝑe p̃scribi pōt. C. cōmunia devsu ca. l. iā pridẽ. vel res pupilli. vel res da ta p̃sidi contra. l. iul. repetundarum. ff. de acq̇r. re. do. l. bonefidei. ⁊ sic heres ge neralis. vel successor specialis rei alicu ius prescribere nō potest. ff. de publi. l. sʒz hi. §. actionũ hāc. de quo vide. s̃. prescriptio. §. xxxiiij. Si vero res non est vi tiosa sic dic. vt. s̃. p̃scriptio. §. j. Quintꝰ ꝓ donato qui habet locũ in vero nō in opiniōe aliquid est donatũ bona fide. C. de don. l. vlt. itẽ ꝙ donatio teneat  si pr̃ donat filio ⁊ decedat nō vsucapiet ꝓ donato filiꝰ  donatio nō valuit rōne patrie ptātis. ff. ꝓ dona. l. j. §. j. ff. pro here. l. ij. §. filiũ lʒz tamẽ rẽ alienā q̇s nō possit donare quo ad hoc vt dñiũ trans ferat̃ in p̃iudiciũ veri dñi  ꝙ q̇s non hʒz trāsferre nō pōt. C. de donat. l. si filiꝰ. Valet tamẽ vt vsucapiat̃. ff. ꝓ dona. l. si is q̇ alienā. ⁊. l. fi. de tur. pat. c. cura. Sex tus ꝓ derelicto qui habet locũ in ea re q̃ credebat̃ a dño derelicta ⁊ aliꝰ possidere ĩcipit uis ignoret a quo sit derelicta. ff. ꝓ dereli. l. si id ꝙ ꝓ derelicto. Se ptimus pro legato qui hʒz locum cũ ali cui res legat̃ aliena bona fide. ff. ꝓ leg. l. ꝓ legato. la. j. Et uis legatum adem ptũ sit tamẽ vsucapio currit. d. l. ꝓ leg. ⁊. l. vlt. dũmō ꝓbabiłr error excuset. puta credit testatorem fuisse sane mẽtis. cũ tamen foret furiosus. vel ignorat legatum vel codicillum ademptum esse. Octauꝰ pro dote qui hʒz locuʒz cum res aliena pro dote bona fide datur. l. vlti. ff. pro dote. Nonꝰ pro suo q̇ habet̃ cum quis possidet rem quam credit suā aliquo iusto tit. ff. pro suo. l. j. ⁊ vltima. Decimus pro iudicato qui habet locuʒz cũ res est iudicata a qua nō est appellatũ spacio decem dierum vsucapit̃  transit in rem iudicatam. ij. qō. vj. anteriorum. vñ. in vsucapione requiritur aliquis de istis titulis ⁊ bona fides. ⁊ q | res non sit vitiosa. ⁊ capi. vt dictum est ¶ Quis effectus vsucapionis. Rñ. secũ
6
*dum omnes est vt rei vsucapte dñium directum acquiratur. C. de pactis. l. traditionibus. ff. de vsucapi. l. j. ⁊. iij. ff. pro suo. l. fina.
¶ An habeat locuʒz ĩ ↄsciẽtia dic vt. s̃. p̃
7
*scriptio. §. xlix. ⁊ multa ibi ad hoc faciũt per tantum.
Vsura

Vsura

secundũ Host. in summa est quodcun solutioni rei mutuāte accedit ipsius rei vsus gratia pactiōe ĩterposita. vł hac ĩtentiōe habita ĩ cōtractu. vel exactione habita post con tractuʒz. Pro cuius declaratione attende quod primo dicitur quodcun scili cet quodcun nomine cẽseatur siue cō sistat in dando siue ĩfaciendo dummodo precio sit extimabile. Et vltra sorteʒz exigatur eritvsura. xiiij. questio. iij. vsura ⁊ capitu. pleri. Secundo aditur rei mutuate. quia in solo mutuo vero vel inter pretatiuo consistit vsura secundũ omnes docto. dicitur. Tertio ipsius rei vsus gratia. quia si non vsus gratia. i. cōsum ptionis. sed si pene vel interesse loco apponeretur non esset vsura vt infra patebit. Concluditur in quarto pactione interposita ⁊ c. quia sine pactione vel exactione aut intentione et gratis aliquid datur non erit vsura ꝓut in fra plenius patebit per dubia sequẽtia
De vsuris ⁊ ꝙ sint ꝓhibite ẽt de iu re ciuili. no. ĩ aut̃. de ec. ti. §. j. ⁊ ĩ. l. j. ⁊ ibi Guil. de cũg. Bar. Bal. ⁊ Saly. C. de sũ. tri. ⁊ in aut̃. ad hec. C. de vsuris.
¶ Vtrum sola spes recipiendi vltra sor
1
*tem faciat vsurarium. Rñ. vt colligo ex glo. super Luc. vj. mutuũ date ⁊ c. quod aliquis potest mutuare dupliciter pro pter spẽ lucri. Vno modo principaliter ita quod non mutuaret nisi lucrum inde speraret. ⁊ tunc vsurarius est vt patet in capi. j. ⁊. c. ↄsuluit. de vsur. ⁊. xiiij. questio. iij. si feneraueris. Et in hoc con cordant communiter Joan. and. Arch. ⁊ Gemini. in ca. primo. eod. titu lib. vj. ⁊ in. d. ca. cōsuluit. ⁊ theologi in. iiij xv. di. Sed attẽde ꝙ ista intẽtio tripliciter potest contingere. Primo ante mutuũ. Vnde si post mutuũ cognoscens peccatum mutuat ĩtentionem poterit sponte donata recipere sine vsura. Secũdo sub sequenter  post mutuũ sperat aliquid ⁊ sic etiam vsurarius est. Tertio cōcomi tanter puta  mutuās nullũ sperabat lucrũ. sʒz debitor ꝓpter mutuũ dat sibi p̃miũ ⁊ mutuās ꝓpter eandẽ causaʒz re cipit. Et sic etiam vs urarius est ⁊ talis tenet̃ restituere secundũ ꝙ dixi. Restitu tio. j. in verbo vsurariꝰ. Alio modo q̇s sperat lucrũ scʒz. secũdario  etiaʒz fi cre deret nō haberevltra sortẽ mutuaret ni hilominꝰ ꝓpter charitatẽ ⁊ talis spes nō facit vsurariũ ẜm Ri. in. iiij. dist. xv. ar. v. q. v. ar. c. q̇d proderit. lxj. dist. ⁊. c. in singuł. lxxvij. di. lix. di. si officia. j. q. ij.  pio. in hoc concor. Jnno. Ber. ale. Pa. ⁊ multi alij in di. ca. consuluit ⁊ dicit Jo. an. in regula pctm̃ li. vj. q comuniter hoc tenet̃ a doc. Cũ enim aliq̇s dat ali cui mutuũ scire dʒz esse sibi debitorẽ ad antidota naturaliter obligatũ. de testa. c. cũ offi cijs. l. sed ⁊ si lege. §. cōsuluit. ff. de peti. here. Aduerte hic ꝙ mutuans hac spe siue intentione vt ille sibi remu tuet alia vice nō ex vimutui sed ex acci piẽtis charitate non est vsura ẜm alex. in. iij. ꝑte sũme ti. de p̃cepto mutui caret tñ merito si prin cipałr ꝓpter hoc facit Rod. Go. ⁊ Ho. vero tenent ꝙ est vsura. Sed verius dicit Alex. ⁊ prefati verũ di cũt qñ deducitur simpliciter in pactũ. Facit ꝙ infra dicā. §. iiij.
¶ Vtrũ mutuās ad captandũ amorem
2
*sit vsurarius. Rñ. ẜm Tho. ẜa. ẜe. q. lxx viij. non limitat hoc Jo. ā. cal. in. c. fi. de vsu. veꝝ nisi spes vlteriꝰ procedat quia si quis mutuaret pape vel imꝑatori. ⁊ huiusmodi ad captandũ beniuolẽtiā vt post posset cōsequi beneficiũ vel castrum aliquod esset vsura. Hoc limito verum qñ ex mutuo separaret. sed quādo ex amore concepto erga ipsuʒz ex mu tuo facto nō esset verũ immo licite posset separare. quia illud non seperat ex mutuo sʒzex amore ⁊ q liceattenet Th. vbi. s̃. argu. ij. in. Rñ. tertij argumenti.
¶ Vtꝝ mutuare ad hñda ea q̃ pecunia nō mẽsurantur sitvsura. Rñ. tho. vbi. s̃. ꝙ nō ex qͦ p ꝙ lʒz saperare rẽ cuiꝰ vsus ĩter amicos ↄcedisolet si comodat̃ liber Jteʒz iniurie remissionẽ ab illo q̇ me in iusteꝑse quebat̃ cũ multo meo dāno. c. dilectꝰ el. j. ⁊. c. ad aures de simo. Secus eẽt si iuste.  nō liceret sine vicio vsure mutuũ dare sub tali spe. et sic intellige glo. ĩ. c. qm̃ multi. xiij. q. iiij. que dicit ꝙ vsure pñt peti. vt dānũ euitet̃.
¶ Vtꝝ liceat petere munꝰ a linguavel
4
*abobseq̇o ꝓpter mutuũ. rñ. ẜʒz Tho. vbi s̃. ꝙ nō  extimat̃ pecũia vt pʒz ĩ illis locāt ad hoc oꝑas suas. Nec ob. ꝙ obq̇ gat̃ ad antidotavt dictũ est  vt di li gl. in. d. c. si feneraueris nō pōt deduci in pactũ. Rō ẜʒz Ar. ibidẽ  antidotũ ẽ debitũ simplex. sʒz cũdeducit̃ in pactũ nascit̃ obligatio ciuilis ꝙ est plꝰ. Et iō plus exigitur q pōt extimari pecunia ⁊ ꝓpterea essetvsura. Addit tñ gl. predi cta ꝙ si eguerit talis mutuās ꝙ poterit ꝑ modũ gratitudinis petere talia serui tia non ex necessitate vł ex. l. sʒz ex grati tudine sine vsura ego tñ credo ꝙ qñ na turalis obligatio deducit̃ tali modo in pactum ꝙ non magis tenetur  ex ip̃a naturali obligatiōevt puta dicẽdo. ego mutuo tibi. vt tu mutues postea mihi si indiguero ⁊ hoc comodefacere potue ris. quia non sit vsura. Quod etiam tenet Ho. in sum. quia istud non est exige re plus velit natura contractus. Facit ad hoc. c. significasti de elect. Secus esset qñ simpłr deduceretur in pactum vt sibi remutuaret. q̇a sic eẽt vsura ⁊ sic intellige ⁊ limita p̃dicta. ⁊ Tho. vbi. s̃. qui cum Archidia. cōcordat.
¶ Vtrũ dñi qui mutuant rusticis. vt eo
5
*tuʒz possessiones colāt sint vsurarij. Rñ. ẜm Grego. de armino in quest. de non te. ꝙ non si istud concurrat. s. ꝙ alias sa tisfaciet ipsi rustico deoperibus positis ad colendam possessionẽ ẜm ꝙ iustum est. Secus esset si subtraheret aliq̇d ꝓ pter mutuũ  vsura eẽt. Jdẽ dicẽdũ est de eo qui ↄcedit terminũ. vt trahat emptores ad suā apothecam velad suum molendinũ vł ad scolas. er huiusmodi si nullũ dannũ incurrũt. ⁊ ita bene ⁊ fa ciliter ei satisfit ab ipsis mutuantibꝰ si cut fieret ab alijs ꝑ eādẽ rōnẽ. Et ideo Jo. cad. in. d. c. fi. ⁊ Jo. and. in mercu. su per regula peccatũ. ⁊ Lau. de rodo. flo rẽti in. ij. ꝑte cōtractuũ suoꝝ. q. xxxviij. ⁊ Rod. ⁊ multi alij qui tenent ꝙ sitvsu ra debẽt intelligi qñ ꝓpter hoc magis grauant̃ vel nō ita bene satisfit eis ab ipsis mutuātibꝰ sicut fieret ab alijsvel qñ hoc deducit in pactũ simpłr. Secꝰ si mutuatvs qͦ vadat ad scolas. Nec. ob. ꝙ efficitur maioris cōcursus ⁊ fame.  tale q̇d sperat non facit vsuram cũ non ematur pecunia siłr nō ob. ꝙ aufert̃ eis lib ertas indirecte ex qͦ reuocat mutuũ  non est veꝝ. Nā cuʒz mutuans possit tp̃s sui mutui limitare. l. vinũ. ff. si cert. pet. nō aufert eis libettateʒz si mutuat donec vadant ad eiꝰ scolas vel molendina sed p̃figit terminũ mutui sui. ⁊ sic tene sicut tʒz etiam San. Bernardinus in suis ↄ̃ctibus ałr oĩs multitudo esset vsuraria cũ nō possint hodie fundi sine mutuo locari colonis.
¶ Vtrũ mutuās centum Joanni cũ pa cto ꝙ det sibi. l. in numeratis ⁊ alia. l. in
6
*debitoribus vel ĩ rebus puta in pāno ⁊ hmōi ⁊ ipse ꝓmittit sibi soluere centuʒz in numeratis quos debitores ⁊ res steriles nō accepisset Johānes nisi ꝓpter mutuũ de. l. sit vsurariꝰ. Rñ. ẜʒz Lau. de re. ĩ suis ⁊ōtractibꝰ ꝙ fit in fraudẽ ⁊ iō cũ grauet Johāneʒz noĩe mutui eritvsu ra ⁊ concor. Bal. q̃ alle. bar. ĩ. l. vir. ab eo ꝑ illũ tex. de iu. do. ĩ. l. cũ ałr. C. de vsur. Jdeʒz dic cũ ratione mutui aliq̇d vẽdit debitori plus debito p̃cio. xiiij. q. xiij. si feneraueritis. Jdẽ dic qñ emittit̃ minꝰ iusto p̃cio ꝓpter anticipationẽ solutionis Tho. vbi. s̃. q bene no.  multum practicatur iste contractus.
¶ Vtrũ gerẽtes negocia stipẽdiarioruʒz
7
*s. recipiẽdo pagas eorum et faciendo alia obsequia ⁊ mutuando eis in neces sitatibus eorũ recipiendo certum salariũ sint vsurarij. Rñ. Lau. in suis ↄ̃ctibꝰ. ꝙ nō tũ ad id ꝙ ꝑcipiũt rōe labo|rum sed tũ ad id ꝙ recipiũt rōne mu tui sunt vsur arij. item dic de collectori bꝰ dñoꝝ q̇ a cōitatibꝰ aliq̇d accipiũtvt mitiꝰ cũ eis agāt expectādo ꝙ licite ac cipiunt si rōe laboruʒz ⁊ expensarum ac cipiunt sed si rōne expectationis. sic est vsura. concor. Tho. vbi. s̃.
¶ Vtrũ ciuisq̇ mutuat cōicati vt euitet
8
*collectas sit vsurariꝰ. Specu. ti. de vsur. tenet q nō  aliud est de suo nō tribue re. ⁊ aliud nō caꝑe. l. proculꝰ. ff. de dā. in fe. ⁊ aliud nō acq̇rere aliud nō admitte re. l. j. §. si his bona. ff. de col. bo. ⁊ aliud lucrũ aliud sumptꝰ qͦs erat facturꝰ. l. cũ filiꝰ. ff. de leg. ⁊ aliud penā euadere ali aliq̇d lucratiue percipere. C. de vsur. l. cumallegas Joan. and. ⁊ do. Anto. in. c. consuluit de vsu. limitant dictum Spe cu. qñ collecta esset incerta ⁊ sic onꝰ extraordinarium. Sed si esset certa ⁊ ordi naria esset vsura. Rō quia idem est remittere. ꝙ dare. c. veniẽs el. j.  testamẽ. viij. q. iij. talia. l. quinetiaʒz. ff. de calum. Et hoc tene.
¶ Vtruʒz ille q̇ mutuat. x. illi q̇ sibi debe
9
*bat alia. x. q̃ sibi denegabat. cuʒz tali pacto q satisder sibi opportune . xx. sit vsurariꝰ. Rñ. ꝙ nō ẜm Hos. ĩ sum. eo. ti. ⁊ iō ill verbũ qcũpositũ ĩ diffinitione intelligit̃ qcũ. s. ad lucrũ vel suꝑ habũdātiā. vł qcũ extĩabile pecũia ꝙ sit plꝰ. d. c. ↄsuluit. ⁊. xiiij. q. iij. ꝑ totũ. ¶ Jn quibꝰ casibus accipit̃ vltra sortẽ
10
*sinevsura. Rñ. ẜʒz glo. ⁊ doc. i. c. ↄquestꝰ. de vsur. inuenio. xij. casus.
¶ Primus qñ ecclesia vel laicꝰ recipit
11
*a suo va sallo feudũ in pignus. de quo s̃. feudum. §. xxxj.
¶ Secũdus qñ emphyteota vł vsufru
12
*ctuarius pignoret dñs vł proprietario. De quo. s̃. feudũ §. xxxij. ⁊. iij.
¶ Tertius qñ q̇s retinet possessionem
13
*meaʒz possum in pignore accipiẽdo fru ctꝰ meos facere sine vsura. quia recipio tantum meũ. de vsu. d. c. j. ⁊. d. c. conquestus. secus esset in possessione alterius in pignore accepta quia vsura esset faciendo fructus suos quia reciperet vltra sortẽ non suum de pigno. c. illovos. ¶ Quartus qñ sine omni pacto ⁊ spere
14
*cipit̃ gratis oblatũ. vnde. j. q. ij. sic nullā inquit tex. ob suscipiẽti culpe maculā ingerit q̇ nō ex ambientis petiōe pro cedit. intellige ꝙ dans liberaliter dat sciens se non teneri nec credens creditorem hoc exigere ⁊ recipiens recipit li beraliter vt. s̃. dictum est. Restitutio. j. in verbo vsurarius.
¶ Quintus qñ q recipit̃ ratiōe inter
15
*esse recipit̃. ⁊ no. ẜm Pet. de ancha. ⁊. d. anto. in. c. salubriter. eo. ti. ⁊ Pan. in di. c. ↄquestus. ꝙ interesse cōsistit nō solum in dāno habito. sʒz in lucro cessante dũmō lucrũ cessans esset in actu vel quasi in actu hoc ẽ ꝙ probabiliter fuisset. q̇a sic dr̃ peti q aliquo mō est: secus esset si solũ esset in possibilitate.  sic dr̃ potiꝰ nō esse hoc pʒz ꝑ. l. si iactũ retis. ff. de ac. em. ⁊ ven. Vbi pʒz ꝙ licita est emptio q̃ fit de sola spe probabili quasi in actu. ⁊ idẽ de partu futuro. l. nec emptio. ff.  cōtrahen. emp. Secus esset de eo ꝙ est solũ ĩposibilitate. ex qͦ pʒz quid dicendũ de multis casibus quos inferam ꝓ maiori declaratione.
¶ Quid de illo qui non soluitex culpa
16
*sua creditori solito mercari in termino debito. Rñ. ꝙ tenet̃ ei ad lucrũ cessans iudicio bonoꝝ mercatoꝝ. Et ideo talis creditor licite recipit vltra sorteʒz. Jdem dic de illo q̇ volebat negoctari vel possessionẽ emere quod licite recipit vltra sortẽ tātũ tũ lucratꝰ fuisset verisimili ter vł habuisset de fructibꝰ possessiōis aut alteriꝰ rei dũmodo. v. cōcurrāt. Pri mũ ꝙ cōputet pericula ⁊ expẽsas  lucruʒz intelligit̃ deductis expẽsis. s. laboribꝰ etꝑiculis. l. j. C. de fruc. ⁊ lit. exp. et l. fructꝰ. ff. sol. ma. Secũdũ ꝙ nō sit eiꝰ in tẽtio lucrādi principaliter ꝑ hāc viam sʒz potius ꝑ mercātiā vł emptionẽ. Tertium ꝙ nō cōtrahat pactũ ad semꝑ sed ad aliq tp̃s  aliter qͦ ad iudiciũ hũa nũ videretur ꝙ potiꝰ vellet lucrari isto modo  ꝑ aliāviā. Quartum ꝙ ille cui mutuat nō sit in tamarcta necessitate ⁊ creditor in tali opulentia ꝙ nō teneat̃ gratis mutuare q qñ sit. vide eleemo|syna §. j. quintũ ꝙidꝙ accipit fit vere ĩ teresse suũ ꝓbabiłr ⁊ ꝓ ĩteresse accipiat aliter eẽt vsura idẽ dic ẜʒz ĩno. ⁊ Ray. de illo q̇ merces volẽdi deferre ad aliũ ꝙ licite plꝰ accipit quātũ extimat̃ lucrum q habuisset si p̃fata ↄcurrāt. Sʒz Host. dicit ꝙ hec opi. Jnn. ⁊ Ray. multos duxit ad ĩfernũ. Jo. an. ꝟo cōcor dicẽdo ꝙ si statim p̃ciũ soluit̃ cessat rō Ho. ⁊ ẽ ꝟa opi. Jnn. si ꝟo p̃ciũ nō statĩ soluitur sic nō lʒz. ⁊ inn. ĩtellexit qñ p̃ciũ statĩ soluit̃. Et hāc distinctio. Jo. an. sequũt̃ Jo. cal. Pe. de ancha. ⁊ henri. boic. ĩ. c. ĩ. ciuitate de vsu. ⁊ La. de rodul. ĩ suis ↄ̃ctibꝰ. sʒz d. Anto. ĩ. d. c. ĩ ciuitate dicit ꝙ etiā si p̃ciũ nō statĩ soluit̃ ꝙ licet qñ ꝓbabiłr est certũ ꝙ lucratꝰ fuisset. Et q dicit Ho. ⁊ Jo. an. Dicit ꝙ loquunt̃ p̃sumptiue. Sʒz qñ certũ est ꝙ nulla fraus interuenit lʒz ⁊p̃sumptio ceditꝟitati. idẽ tenet Pa. ibidẽ ⁊ sic tene ĩ conscĩa. Nec ob. dictũ Tho. vbi. s̃. q̇ dicit ꝙ nō licet deducere in pactũ id q de pecunia nō lucrat̃ in telligit̃ em̃ qñ p̃dicta nō ↄcurrũt. vt ptʒz ex rōne sua cũ dicit  nō debet vendere q nondũ habet ⁊ pōt multipliciter impediri  istis concurrẽtibꝰ non pōt impediri ałr nisi sic intelligeret̃ ↄ̃diceret sibpijsi ibidem vbi tʒz licere deduce re in pactũ recōpensationẽ dāni per q subtrahitur sibi aliq ꝙ dʒz habere. ⁊ ↄ̃ id ꝙ expresse tenet sca sce. qō. lxij. ar. iiij. de quo. j. §. lxxvij.
¶ Quid de illo q̇ hñs ducẽtos ducatos
17
*tradit. c. Joāni ꝓ suis necessitatibus ex pẽdendos cũ pacto ꝙ tātũ sibivltra sor tẽ redderet quātũ lucrabũtur alij. c. que ponit ĩ negociationẽ. Rñ. Jnn. ⁊ Jo. an. in. c. fi. de vsu. tenẽt esse vsurariũ. Qve ruʒz credo qñ nolebat eas in negociatio nẽ ponere. sʒz si oẽs ducẽtos volebat in negociationẽ ponere ⁊ ad instantiam Joannis sibi taliter dedit erit licitus cō tractus dum modo cōcurrant p̃dicta. v. precedentis. q.
¶ Vtrũ ille qui vendit possessionẽ vel
18
*quid simile ⁊ tradit emptori possit si em ptor nō sibi soluit in termino. post terminũ fructꝰ possessionis suos facere sinevsura. Rñ. gl. ĩ. d. c. cōquestꝰ. ꝙ potest in pignus accipere trāsacto termino ⁊ fructꝰ suos facere ẜm doc. ⁊ in hoc casu habet actionẽ ex contractuvel officio iu dicis ad interesse ẜm Ho. C. de ac. em. ⁊ vẽ. l. ij. ⁊. ff. de act. em. l. ij. ⁊ ꝙ liceat habes gl. in. l. ij. C. de vsu. ⁊ in. l. curabit. C. de ac. em. ⁊ ven. Et id em dic si non vult soluere preciuʒz tradẽdovult ⁊ conuenit vt sibi soluatur fictuʒz seu pensio debita donec preciũ soluerit tex. est in di. l. curabit. ⁊ vide. s̃. emptio. §. v. ⁊ ex his patet ꝙ lucrũ cessās licite extgitur sinevsu ra. ⁊ ꝓ hoc est tex. in. l. iij. in fi. ff. de eo ꝙ cer. lo. ⁊ in. d. l. curabit. ⁊ facit ꝙ no. in. l. Julianus. §. offerri. ff. de acti. em. ⁊ ven. ⁊ q no. Jnn. in. c. sacro de sen. ex. ⁊ doc. in. d. c. conquestus.
¶ Respectu damni emergẽtis sʒz Tho.
19
*vbi. s̃. licere. Pro cuius declaratiōe que ritur vtrũ fideiussor qui ꝓ defectu debi toris compulsus fuit accipere sub vsuris vt solueret creditorivł soluit vsuras et capitale creditori.  iurauerat possit ipsas exigere a debitore. Rñ. ꝙ sic ⁊ oĩa damna que occasione debiti habuit:  seruari debet indemnis de fideius. c. ij. de foro compe. ca. fi. li. vj. ff. de ac. em. et ven. l. si sterilis. §. cum per venditorem. ff. mand. l. si mandato §. si fideiussor. ff. de admi. tu. l. ij. §. vltimo. Et hec est cōmunis opi. licet Alanus cōtradicat de vsuris solutis. Sed tu dic secunduʒz eā distinctionem de qua habes supra fideiussor. §. xvj.
¶ Vtruʒz liceat exigere vsuras quas sol
20
*uit ab eo qui nō soluit in termino. Rñ. ꝙ sic si duo concurrant. Primum si illi qui dixit ꝙ erat eis necesse accipere sub vsuris. Secunduʒz si non poterat aliter inuenire mutuum nisi sub vsuris secũdum Alexan. de ales. Facit pro hoc ca. quoniam. xiiij. q. iiij. ⁊. c. si quis de clericis. xij qō. ij. Posset etiam dici ꝙ etiam si mutuum potuisset inuenire gratis. quod nihilominus poterit exigere vsuras solutas:  nō tenetur se alteri obligare. quod faceret si mutuo acciperet gratis. Sed tamẽ primum est equius. | ¶ Vtrũ ille a quo emi lapides tigna et
21
*huiusmodi ex quibus non percipit̃ ali quis fructus teneat̃ mihi soluere vsuras quas solui. vt sibi satisfacereʒz si ip̃e non mihi tradidit p̃dicta in termino. sʒz fuit in mora. Rñ. ẜm Bal. in. l. vsuras. C. de vsuris ꝙ sic tan interesse. Facit tex. no. in. l. luciꝰ titius ẜm vnam lectu ram. ff. de actionibus. empti ⁊ venditi. Jdẽ tʒz Jnn. dicẽdũ esse in similibꝰ contractibꝰ. puta locationibus vẽditionibus ⁊ hmōi. cōcor. Lau. de Rodo. ĩ suis cōtractibus. sed Saly. in. d. l. vsuras reprobat Bal. dicens ꝙ interesse vsurarũ quas soluit nō debet imputari debitori ante moram. sed tu tene primam opi nionem quando accipit sub vsuris taliter quod alio modo non accepisset ni ss propter complacentiam vel vtilitatẽ quam consecutus erat ex tali emptiōe. et ideo cum talis ex falsa promissione priuauerit eum tali vtilitate vel cōplacentia quam plus vel tanium extimabat quantum interesse vsurariũ. Jdeo talis ei tenetur Et sic concorda.
¶ Vtruʒz recipiẽs denarios sub vsuris
22
*qui postea autoritate ꝓpria alicui ami co sub eadeʒz vsura mutuat sit vsurariꝰ. Rñ. Monaldꝰ tenet q sic. Sed Jo. cal. in repetitione. c. fi. de vsuris distĩguit. ꝙ aut facit vt vsurario satisfaciat ⁊se in demnem preseruet. Et sic licet  nō fit stipulatio vsurarum: sed vt euitet dānũ ꝙ licet vt in. c. si quis clericꝰ xiiij. q. iiij. quoniam non tenetur cũ suo damno al teri subuenire. ff. de prescrip. ver. l. q̇ ser uandaruʒz in principio aut facit alio re spectu quā vt se seruet indemnẽ. Et sic non licet. ⁊ esset vera opi. Monal. puta  licet non mutuasset amico non propterea. volebat soluere vsurario. Cōcor. Pe. de ancha. post Jo. an. in. c. j. eodem libro. vj.
¶ Vtrum ille qui occasione mutui labo
23
*res subijt vel damna possit in recōpen sationem facere fructꝰ pignoris suos si ne vsura. Rñ. Hosti. in sum. ꝙ sic de re. ec. non alie. c. ad nostraʒz. vel etiā aliq̇d pro labore licite percipit vltra sortẽ ẜm eundem ibidem.
¶ Vtrum liceat mutuare sub vsuris il
24
*li qui vsurpat mea que aliter non possum habere donec sim satisfactus. Rñ. secundum Alexand. lomba. quod sic quia non recipio alienum sed meum. facit. capitu. ab illo. xiiij. questio. iiij. et c. j. ⁊. ij. de vsu. Quod limitat nisi scandalum sibi ĩmineret vel alij: quia tunc non liceret.
¶ Vtrũ gener qui accipit in pignꝰ cer
25
*tas possessiones a socero pro dote non soluta faciat fructus suos. Rñ. ꝙ sic. tex. est in. c. salubriter. de vsu. quod intellige si primo concurrat quod sustineat onera matrimonij vt in fin. d. c. salubriter ⁊. l. pater in princip. ff. de dol. excep. Secundo quod dos sit promissa simpli citer. Nam si dedisset terminum de dote soluenda nihil posset recipere.  ante moram nihil debetur ⁊ potuit vxorẽ acciꝑe sine dote. dicat ergo gener. Ego lustineo onera matrimonij vel ducẽdo sustinebo da dotem. ⁊ si socer non pōt dicat ei sustine onera matrimonij dando mihi possessionẽ in pignꝰ vt ex fructibꝰ sustineā. Dicit etiam pañ. in. d. c. salubriter quod si gener accepit pignꝰ ⁊ postea dedit terminũ socero de soluẽ do dotẽ quod nihilominus poterit bona conscientia tenere fructꝰ pignoris: quod verum credo quādo dedit terminũ ad redimendum pignus aliter nō. Tertio quod fructus non excedāt one ra quia causa cessante cessat effectus de appella. cum cessante. ⁊ cōmuniter one ra extimantur secundum quantitatem dotis. nam mulier secundum quantita tem dotis est alimentanda. l. si cum do tem. §. sinautem. ff. sol. ma. ⁊. capitu. per vestras. de do. ĩter vi. ⁊ vx. Quarto secũ dum Jo. an. do. Anto. ⁊ Joan. de lig. in d. capitulo salubriter. ⁊ Lau. de Rodo. ĩ suis contractibus oportet quod fructꝰ subijciantur fortune. Vnde secundum eos non liceret genero recipere cautio nem vel promissionem cum pacto ꝙ ĩte rim ꝙ dos non soluat̃ ꝓ oneribꝰ detur sibi certa quātitas annuatim. cōtrariũ | scʒz ꝙ certa titas recipiat̃ licite tenet Pau. de elea. Jo. cal. Pe. de anch. ⁊ Pau. ĩ d. c. salubriter. ⁊ est verius cũ sit eadẽ ratio. s. ꝓpter ĩteresse dām emergẽtis. Limito tamẽ p̃dicta ꝟa quādo gener si dotẽ haberet poneret eā in possessionẽ vel in negociationẽ ex q̇bus ꝓbabiłr tantũ haberet. ałs nō cũ nullum paciat̃ in eresse.
¶ Vtrũ mutuās summam pecunie de
26
*bitā ꝓ dote genero p̃fato ⁊ recipiẽs ab eodẽ possessionẽ quā ipse in pignꝰ hʒz a socero ꝓ dote faciat tructꝰ suos sine vsu ra sicut gño facit. Rñ. Bal. in rub. C. de vsu. ꝙ nō. Rō  mutatiōe ꝑsone mutat̃ priuilegiũ quotiẽs ꝑsona est ĩmediata cā priuilegij. l. j. C. de ĩpo. lucra. descri. ⁊ l. locatio. alias incipit licitatio. §. fin. ff. de publ. Sʒz hoc nō est rō  istud nō est priuilegiũ ꝓpter dotẽ. sʒz ius cōe ꝓpter iteresse. Jdeo cũ iste mutuās nō ꝓpter interesse. sʒz ꝓpter lucrũ accipiat fructꝰ ex mutuo erit vsurariꝰ. dicit tamẽ Rodo. ꝙ si mutuasset liberaliter ⁊ gener sibi si militer liberałr trāsferret totuʒz ius q hʒz in possessiōe p̃fata licite saceret fructus suos: quia eos non reciperet rōne mutui sed ratiōe liberalis donationis. ¶ Vtrũ einẽs a genero ius p̃fate posses
27
*sionis faciet fructꝰ suos. Rñ. ꝙ sic nec ibi pōt esse vsura nisi fingeret emere cũ intẽdat mutuare. Facit pro hoc q dicam. j. §. lxvj.
¶ Vtru heredes mariti sine vsura. simi
28
*liter faciāt fructꝰ suos. Rñ. ẜm Jo. an. ⁊ Pa. ĩ. d. c. salubriter ꝙ nō  rō est diuer sa. Nā heredes statim possunt se expedire reddendo illi pignꝰ quod non pōt maritus de iureiu. tua nos. el. ij.
¶ Vtrũ relicta cui heredes obligāt p̃fa
29
*tā possessionẽ faciat fructꝰ suos. Rñ. in no. ⁊ Ho. ⁊ Ber. ⁊. d. An. ĩ. d. c. salubriter. tenẽt ꝙ nō. sʒz cōputabunt̃ in sortẽ. facit. l. titia. ff. de sol. sit ergo cauata ⁊ faciat possessionẽ vẽdi vel insolidũ sibi dari. l. a diuo pio. §. si suꝑ rebus. ff. de re iudi. Sʒz ego credo cōtrariũ. si nō hʒz aliunde vñ viuat. ꝙ facit suos fructus licite. Et etiā teneo ꝙ pōt reciꝑe cerium quid an nuatim ab heredibus donec sibi restrtitant dotem. vt. s̃. dixi. Dos. §. xxviij.
¶ Ex p̃fatis pʒz ꝙ rōne ĩteresse vel lucri
30
*cessantis vel dāni emergẽtis aliq̇d accipere vltra sortẽ nō est vsura. Sʒz aduer tendũ est ꝙ quādo interesse euenit rōne sucri cessantis siue ex absentia vel de structione rei alteriꝰ extimatio nō dʒz de duci in infinitum. sed vbi res principa lis est extimatio nō dʒz excedere duplũ rei principalis ẜm cōem extimationem ipsiꝰ rei. vbi ꝟo res nō hʒz cōem extima tionẽ:  alia nō est q̃ cōiter vendat̃. vel vbi res est incerta. vt verbi gr̃a captura pisciũ de q̃ ĩ. l. si iactũ. ff. de ac. emp. ⁊ vẽ. tũc extimatio fiet arbitrio boni viri: lʒz excedat duplũ: adeo tamẽ ꝙ in immẽ suʒz nō excedat. vt. l. j. C. de sen. q̃ ꝓ eo ꝙ inter. ꝓfer. quando ꝟo interesse euenit rōne dāni emergẽtis si hoc euenit rōne omissiōis solũ ↄsiderat̃ interesse solũ intrinsecũ. vt. ff. de ac. emp. ⁊ ven. l. si sterilis. §. cũ ꝑ venditorem. exẽplũ frumentũ nō est datũ emptori in termino. solũ cōsiderabit̃ illud q plꝰ valuit q est ĩteresse intrinsecũ nō q aĩalia mor tua sint q est extrinsecũ. ĩteresse. si aũt interesse euenit rōne commissiōis sic te net̃. de extrĩseco dāno. Exẽplũ ꝓmisisti mihi dare frumẽtũ in tali termino ⁊ ꝓpterea nō ꝓuidi mihi aliter. Et ex quo tu nō dedisti. nō potui ꝓuidere ex quo aĩalia mortua sunt sic teneris ꝑ omissio nẽ ⁊ cōmissionẽ. i. falsam ꝓmissionẽ sal tẽ ĩ ↄscĩa. Q ĩtelligo qñ ałr sibi ꝓuidis set si nō fuisset tali ꝓmissiōe fraudatꝰ. Aliud exemplũ. Dedit quis tignũ violatũ sciẽter nec aliq̇d dixit emẽti tenebit̃ etiā de ruina domꝰ ⁊ de pẽsiōe soluta q est ĩteresse extrĩsecũ vt. l. Julianꝰ. ĩ prin. ff. de ac. emp. ⁊ vẽ. Nō tamẽ in infi nirũ vnde nō veniet pẽsio domꝰ ꝑ longũ tp̃s: sed videt̃ ꝙ veniat solũ prima pẽsio. ar. l. in hoc iudiciũ. ⁊. l. nerarius. ff. de seruo corrupto. vbi corruptor serui tenet̃ nō solũ de seruo. sed de oĩbus rebus q̃s asportauit tũc fugiens nō autẽ de alijs q̃ postea successiue furatus est. ¶ Sextus casus in quo licite vltra sortẽ
31
* | exigit̃ et qñ id q capitur fit rōne pene. Aduerte tñ ẜm Sco. in. iiij. dis. xv. ar. ij. ꝙ si creditor malet debitorẽ potius incurrere penā  in termino sibi soluere esset vsura. Similiter p̃sumit̃ vsura suꝑ pena apposita mutuo qñ excedit ĩteresse. de qͦ dic vt. s̃. pena. §. xij. Jteʒz p̃sumit̃ in fraudẽ vsuraꝝ quādo apponens pe nā est ↄsuetꝰ fenerari. l. iulianꝰ. §. idẽ. ff. de act. empt. ⁊ ven. ⁊ extra de pig. illo vos. ff. de pig. act. l. vel vniuersoruʒz. Jtẽ quādo ꝑ singulos mẽses vel annos di cit̃ ↄmitti. aut̃. ad hec. C. de vsu. sumpta de corpore aut̃. vt nullꝰ mutu agri. Jn iudicio tamẽ aĩe si apponat̃ solum vt il le soluat in termino.  de pecunia intẽ dit aliud facere tunc et magis cupit ꝙ soluat penā cōmittat: ⁊ verisimiliter credidit penam non incurrere quando apposuibt poterit exigere sine vsura etiā si excedat interesse ẜm Rodo. quia interest publice vtilitatis vt pacta seruẽ tur. si vero ponit̃ in fraudẽ vsurarũ vel qñ apposuit verisiłr credidit penā incursuꝝ. aut magis cupit ĩcurrere penā  soluere vsurariꝰ erit. xij. q. ij. fraterni tas. ⁊ in. c. legibus. de arbit. c. dilecti. ⁊ q ibi not. Jtẽ aduerte ꝙ quādo nō soluit in termino ꝓpter impotẽtiā vel ꝓpter nō culpā suā. ꝙ pena nō pōt exigi sine vsura.  vbi nō est culpa nō dʒz esse pena. l. sancimꝰ. C. de pe. Ergo exigeret̃ rōne excrescẽtie q̃ facit vsurā. d. c. si fene rauerit. Jtẽ quādo ꝑtẽ soluit nō potest tota pena exigi quādo obligatio est diuidua. de qͦ dic vt. s̃. pena. §. xiij. ⁊. xiiij. ¶ Quid de statuto vel consuetudine q̃
32
*ordiuat̃ vt missus in possessione lucret̃ fructꝰ ad rōnẽ quin ꝓ cẽtenario donec sibi fuerit satisfactũ vel ꝙ sibi det̃ ĩsolutũ id q valet quin ꝓ tribꝰ. Rñ. Bal. ĩ. l. acceptā. C.  vsu. q. xviij. ⁊ Jo. de Jmo. in. l. si finita. §. iulianꝰ. ff. de dā. in te. ꝙ licite sine vsura ill accipit.  illos lucrat̃ rōne interesse. et dicit notari in glo. suꝑ. §. si ꝟo. ĩ aut̃. de exhi. re. q̃ singu laris est ẜm eũ. Bar. vero. iu. l. fi finita. .§. Julianus. ff. de dan. infect. et Jo. de ananta. ĩ. c. salubriter. de vsu. ⁊ Lau. de redol. dicũt ꝙ talis cōsuetudo vel statu tũ est ↄ̃ ius diumũ ⁊ in frandem vsura rũ. Sed ego dico ꝙ si tale statutuʒz vel cōsuetudo emanauit in penā vt debito res artentur ad satisfacieñ. ⁊ debitor ex culpa sua nō satisfecit ꝙ ẽ ꝟa opi. Bal. dummodo cōcurrat recta intẽtio vt. s̃. dixi in precedẽti. q. nec miꝝ cũ autoritas p̃toris ꝓpter nimiam cōtumaciam hoc facere possit. l. fulciniꝰ. §. fi. ff. ex q̇. cau. in pos. eat̃. Si vero fit in fraudeʒz ⁊ mutuās potius velit incurrere penam debitorem ⁊ hmōi sic vera est opinio Bar. ⁊ erit vsura. Opʒz ergo ad hoc vt
8
*liceat ꝙ iuste sit missus in possessioneʒz nō tātũ ex ordine. sed etiā ex cā. hoc est q in veritate sit creditor. ⁊ ꝓpter ĩteresse illud plus accipit. puta  potiꝰ vel let sua puta cẽtũ  domũ q̃ valet cẽtũ xx. aliter illud. plꝰ teneret̃ restituere vt dicimꝰ de pignore in. l. fi. in. §. sinauteʒz biẽniũ. C.  iu. do. impe. vel ad punieñ.
7
*ↄtumaciā debitoris suꝑ abũdātiā p̃di ctam accipiat: puta  ille contumaciter non vult soluere.
¶ Septimꝰ rōne dubij recipit̃ vltra sor
33
*tem sine vsura. de quo in. c. in ciuitate ⁊ in. c. nautgāti. de vsu. puta emẽs rẽ pro minori p̃cio  valeat tꝑe emptiōis recepturus eā tꝑe quo verisiłr plꝰ vel minꝰ valere pōt nō erit vsura. si casus accide ret q plꝰ valeret  ẜʒz gl. ĩ. c. nauigāti. de vsu. tā emptor  venditor equaliter comodũ vel incomodũ ex dilatione ex pectat. exẽplum emit q̇s frumẽtum tꝑe madij vel oleũ ⁊ hmōi in quo vna mẽsura vlʒz vnũ ducatũ ꝓ vno floreno recepturus ip̃m tꝑe augusti. si est frumẽtũ vel tꝑe natiuitatis si est oleũ in quo tẽ pore ꝟisiłr pōt valere tātũ minꝰ de vno floreno tũ plꝰ nō erit vsura lʒz valeat plus. Esset bñ vsura si tali p̃cio emeret ꝙ verisiłr minꝰ valere nō pōt. vel quid modicũ. sʒz bñenultũ plus. Q aduerte ꝓistis q̇ emũtoleũ tali p̃cio ꝙ parũ mi nus pōt valere. sed bene multũ plꝰ.  vsurarij sũt. Aduerte etiā hic ꝙ si ille q̇ emit rẽ recepturꝰ alio tꝑe eā credebat eā plꝰ valere. uis iudicio meo verisi|militer sit plꝰ vel minꝰ valitura erit vsu rarius minꝰ emẽdo ꝓpter p̃uẽtionẽ solutiōis ẜm Jnn. ⁊ do. An. in. d. c. ĩ ciuita te. uis nō teneat̃ ad restitutionẽ si verisiłr plus vel minꝰ erat valitura. lʒz ip̃e nō sic crederet. Siłr dic de illo q̇ vendit frumẽtũ vel oleũ ⁊ hmōi plus valeat tꝑe ↄ̃ctus vł p̃tium recipit tꝑe quo veri similit̃ pōt plus vel minꝰ valere si ātea nō eratvẽditurꝰ ꝙ lʒz. Vnde clariꝰ Sco. in. iiij. di. xv. dicit aut vẽdẽs frumẽtum tꝑe natiuitatis ponit p̃ciuʒz q tũc vʒz ⁊ spectat vs ad mediũ solutioneʒz: ⁊ sic misericordiam facit. Aut ponit maius p̃tiũ  tũc valeat. ⁊ tũc distĩgue si erat vẽditurus in natiuitate sic erit vsura. si ꝟo nō erat vẽditurus. sed volebat serua re vs ad madiũ. ⁊ solũ ꝓpter instātiaʒz req̇rẽtis vẽdit tũc si ponit p̃tiuʒz tale tñ ꝙ verisimiliter in madio pōt plus vale re vel minus nō erit vsura ꝑ. d. c. nauigāti. Si ꝟo ponat tale p̃ciũ ꝙ ponat se in tuto vt ĩ pluribꝰ. ⁊ illũ cũ quo cōtrahit in periculo vt in pluribus. puta  raro pōt plus valere. sed minus sic cōiter est vsura Et in hoc cōcordāt cōiter canoniste in dictis. c. in ciuitate. ⁊. c. cōsuluit. ⁊. c. nauiganti.
¶ Sʒz q̇d si nō ponit p̃ciũ. sed vẽdit cum
34
*pacto ꝙ tũ valebit in madio tm̃ vult. Rñ. ꝙ sic vt dixi erat seruaturꝰ lʒz. Si ꝟo nō erat seruaturus erit vsura. Aduerte tñ ꝙ cũ oleũ vinũ ⁊ frumẽtũ ⁊ hmōi de crescāt. ill q decrescit nō poterit sine vsura vẽdere Jtẽ si necessario ꝓ eiꝰ con seruatiōe vs ad illud tp̃s haberet aliquas expẽsas facere. puta pulueriʒzatio nis aut locationis vasorũ seu domus ⁊ hmōi si ipsas non detraheret esset vsura. Et ꝓpterea dico ꝙ ↄfessor dʒz multuʒz ponderare p̃fata ne simul ruat cũ ip̃is. Et ideo. c. in ciuitate p̃fatũ merito dicit consulte hoĩes facerẽt: si a tali ↄ̃ctu cessarẽt cũ cogitatiōes hoĩm nequeant oĩpotẽti deo occultari Ratio  tales magis sunt cōtenti ita expedire  periculo suo vs ad aliud tempus seruare. Et etiā vt plurimi sunt incerti si erāt serua turi vs ad illud tp̃s cũ videamus pro pter quedam emergentia ꝓpositum sepius mutari. Et propterea est periculosus contractus nisi bene clausuletur. Et magis dubiꝰ est casus qñ nō ponit p̃tiũ tũc. sed tum valebit in principio madij vel in medio aut in fine cum cer tum sit ꝙ totũ si hʒz multitudinẽ nō po tuisset ita prefixe in principio vendere vel in vno die ⁊ cōiter mutet̃ p̃tiũ. Si tñ vellet tm̃ tũ valuerit plus in madio. Sic esset vsura aperta. Si ꝟo simpliciter dixit quātũ valebit in madio. sic ẜm iudiciũ humanũ attendet̃ mediocritas vt nō plus vel minus capiat̃. sʒz mediũ. ar. in aut̃. de cōsulibus. §. qm̃ etiā nos. sed tamen periculosum est. cum forte vẽ diturus fuisset in illo tꝑe quo minus valuit in illo mense.
¶ Vtrũ emẽs redditꝰ alicuiꝰ ciuitatis
35
*ex guerra āgustiate ꝓ vili p̃cio. ⁊ demũ facta pace lucrat̃. x. ꝓ vno sit vsurarius. Rñ. ꝙ nō rōne dubij. l. cũ hr̃ditate ⁊. l. ꝙ si in venditione. ff. de here. ⁊ ac. vẽd. ẜm Hosti. ⁊ Archi. consulũt tamen vt inde largas faciat eleemosynas.
¶ Vtrũ mutuās rẽ cũ pacto ꝙ eadẽ res
36
*in pōdere nũero ⁊ mẽsura sibi restituat̃ sit vsurariꝰ exẽplũ puta pecuniũ ꝓ pecu nia marchā argẽti ꝓ alia marcha argẽ ti granũ ꝓ grano vinũ ꝓ vino et hmōi. Rñ. ẜʒz Pe. de an. ĩ. c. vsuraꝝ. de vsufr. li. vj. ⁊ Jo. cal. ĩ. d. c. fi. ⁊ Rodo. ꝙ aut ꝟisiłr dubitat̃ ꝙ tꝑe solutiōis tm̃ minus pōt valere tũ plus. aut ꝙ nō plꝰ valebit. Et sic nō est vsura nec pctm̃. vt in. d. c. fi.  sicut creditor teneret̃ eā recipere si vi lior esset facta qͦ ad extimationem vt pʒz ĩ. l. vinũ. ff. si cer. pe. ⁊ no. gl. ĩ. l. si q̇s cleri cus. xiiij. q. iiij.  nō est necesse ꝙ sit eius dem extimatiōis lʒz debeat restitui eius dẽ bonitatis q̃litate ĩtrinseca Jō nō pec cabit recipiẽdo p̃ciosiorẽ qͦ ad extimatio nẽ. aut verisiłe est q erit p̃ciosior tꝑe so lutiōis. ⁊ tũc si creditor erat seruafurus ⁊ aufert libertatem debitori liberādi se quā velit. j. terminũ sic lʒz. Si ꝟo nō erat seruaturꝰ sʒz ĩterim ↄsumpturꝰ sic ẽ vsura. Siłiter qñ auferret libertatẽ debito ri liberādi ĩfra terminũ uis eẽt serua | tur erit vsura. Et his ↄcor. Arch. ĩ. d. c. si q̇s clericꝰ. dicit tñ Rodo. ꝙ qñ erat ser uaturꝰ ⁊ nō abstulit libertatẽ debitori liberādi se. uis iō mutuauit vt se peri culo exonerare. ⁊ ꝓximũ periculo submittere nō tñ ꝓpterea teneret̃ ad restō nem lucri de necessitate. lʒz peccauerit ⁊ in pnĩa vt restituat sit ei cōsuleñ. La. tñ de redo. ĩ suis ↄ̃ctibꝰ tʒz ĩdistincte q ille q̇ mutuat ꝓximo ducatũ q̇ mō valet quatuor libras si postea recipiat quin libras vt vlʒz tꝑe restitutiōis ꝙ hoc li cite facit siue erat seruaturꝰ sine nō. Sʒz opi. Anch. est equior ⁊tutior.
¶ Octauꝰ casus ĩ quo recipit̃ vltra sor
37
*tẽ sinevsura est rōe ꝑiculi ꝑ q suꝑabũdātia pōt recōpensare ẜm Alex. lō. Res tm̃ extra ꝑiculũ existẽtes plus valẽt  res eiusdẽ speciei in ꝑiculo. Et sic hec re cōpẽsatio reducit̃ ad naturā rei q̃ ꝓpter ꝑiculũ extimat̃ plus vel minꝰ valere. ⁊ sic excusat ab vsura. Et ĩ hoc ↄcor. Lau. de rodo. Monal magister Fran. de empoli. Pe. de anc. Cardi. Jo. de anna. ĩ. d. ca. nauigāti. ⁊ cōiter oẽs. ⁊ est casus in. l. in naue. ff. loca. ⁊ hoc patebit ex sequen tibus dubijs clarius.
¶ Vtꝝ mutuās pecuniā nauigaturo cũ
38
*tali pacto ꝙ si nauis cũ capitali periclitet̃ nihil sibi teneat̃. Si ꝟo res emptas portauerit saluas teneat̃ sibi pecuniam mutuatam cuʒz parte lucri tradere sitvsurarius. Rñ. ꝙ sic. casus ẽ in. d. c. nauigā ti. aduerte ꝙ doc. diuersimode istũ tex. ex ponunt quare est vsura in isto casu. tu tamen tene ꝙ ratio est  talis mutuās nō vult mutuare nisi cũ tali pacto susce ptionis periculi ⁊ ꝓpterea grauat debi torẽ in aliq̇d plus ex mutuo. ⁊ iō vsura est. Si autem quis liberaliter mutua ret. Deinde post mutuum ad instātiam bitoris susciꝑet ĩ se ꝑiculũ q dr̃ assecu ratio licite posset aliq̇d lucri susciꝑe si ne vsura. ⁊ rō diuersitatis est  receptũ primo casu vltra sortẽ directe concernit multum in quo oĩs suꝑabũdātia prohi betur. Luc. vj. xiij. q. iij. ca. ij. sʒz ĩ sco casu nō sic.  nō ex mutuo sʒz ꝓpter fcm̃. s. securitatẽ. vnde est ↄ̃ctꝰ innoĩatus iste scs vltra mutuũ. Jtẽ  acciꝑe aliq̇d ꝓ assecuratione lʒz ẜm oẽs. Ergo mutuum q prius q̇ fecit nō facit eũ peioris conditionis. Et iō tene ꝙ siue mutuũ dede rit siue nō pōt licite aliq̇d reciꝑe qñ periculũ alicuius rei ĩ se sucispit nō ꝓpter mutuũ sʒz ad instantiā debitoris. Si ꝟo ꝓpter mutuuʒz cogeret debitorẽ vt ꝑiculũ ei daret cā alicuius lucri sic esset vsu ra. ⁊ sic loq̇t̃. d. c. fi. ⁊ hocrelicio a do Lau. de rodo. in suis ↄ̃ctibꝰ. ⁊ hoc locũ hʒz ne dũ in susceptione ꝑiculis maris. sʒz etiā cuiuscũ ẜm magistrũ Frā. de ampul. ¶ Vtrũ accipiẽtes aliq̇d ꝓ saluo cōdu
39
*cto licite accipiāt. rñ. ꝙ sic siduo ↄcurrāt. Primũ ꝙ ipse nō teneat̃ tenere stratas vel viā securā. Scm ꝙ obseruet q pro misit. Sed si ip̃e forte esset cũ talis ꝑicu li iniuste vł nō seruaret ꝓmissuʒz teneret̃ restituere q accepit ⁊ vltra de omni dā no satisfacere.
¶ Quid de pactis q̃ fiũt ĩter aliqͦs cōtẽ
40
*dẽtes. j. ꝙ tale q̇d erit vł talis fecit tale q̇d vel fuit aliꝰ ⁊ ponũt. x. rñ. ꝙ in hmōi nō ĩducit̃ aliq̇d turpe votũ captāde mor tis sicut in illis q̇ ponũt ꝙ fr̃ talis mortuus est vł moriet̃ infra annũ. sic eritva nũ si vero tale turpe ĩducit sic erit tur. ⁊ tenebit̃ de bono ↄsilio dare lucratum pauperibus.
¶ Vtrũ. A. q̇ fideinbet ꝓ. B. C. a qͦ. C. B.
41
*pecuniā mutuo accepit cũ pacto ꝙ vult duos florenos ꝓ cẽtenario fideiussiōis sit vsurariꝰ dic vt. s̃. fideiussor. §. xx.
¶ Vtꝝ mutuās pecuniā Joāni vs ad
42
*x. annos cũ pacto ꝙ si. j. decẽniũ mortuꝰ fuerit alter eoꝝ debitor sit liber. si ꝟo su ꝑnixerint ābo dabit sibi aliq̇d vltra sor tẽ sit vsurariꝰ. rñ. ẜm Alex. lōb. ꝙ sic. rō or periculũ nō excusatvbi cā tꝑis nō ꝓprij aliq̇d plꝰ accipit̃. sʒz nō cā tꝑis tũc ꝑiculũ excusat. vel dic ꝙ iō est vsurariꝰ  ex mutuo exigit obligationẽ alicuiꝰ vltra sortẽ lʒz sub periculo. d. c. fi. de vsuris.
¶ Vtrũ ciuis q̇ mutuat cōirati. lxx. duca
43
*tos q̃ cōitas hʒz ex statuto ꝙ quicũ ha bens filiāvniꝰ anni. lxx. dederit habeat quingentos ꝓ ipsa maritāda si vixerit vs ad. xv. annũ. si ꝟo añ p̃fatum tp̃s | mortua fuerit totũ amittat sit vsurariꝰ. Rñ. ꝙ sic.  in mutuis veris vel interp̃ tatis spe lucri principaliter factis ꝑicu lum vel dubiũ nō excusat a fenore. d. ca. fi. Nec ob. dictũ Ri. in. iij. di. xv. ar. v. q. v. q vult q qñ capitale ⁊ lucrũ stat ad periculũ muttiātis licite recipiat̃ vltra sortẽ  illud est verũ qñ periculum eue nit ex natura rei q̇ allegat. d. c. si. sed in casu isto est ꝑiculu ex lapsu tꝑis. ⁊ ideo cōtractus illicitꝰ est vsurarius.
¶ Quid de illis q̇ dāt ecclesijs pecuniā
44
*vt recipiāt ab eis certas possessiones te nendas toto tp̃e vite ipsorũ. ⁊ post mor tẽ debeāt redire ad ecclesias. rñ. host. tʒz ꝙ lʒz. ⁊ hoc rōne periculi seu incertitudi nis. alleg. l. j. C. de pac. ⁊. l. j. ff. de cōdi. ⁊ de mō. nisi habeāt prauā intẽtionẽ. Go. tʒz ꝙ est ↄ̃ctus vsurariꝰ qñ dat̃ pecunia. Secus qñ daret vnā possessio. ecclesie ⁊ reci peret equinalentẽ vsurus ⁊ fruiturus vtra in vita sua vt post mortẽ eiꝰ ad ecclesiā ambe cũ pleno dñio reuertā tur.  sic lʒz reciꝑe ĩ duplo valẽtẽ plus sua quā cōfert. Siłr si suā ex nũc voluerit in ecclesiā trāsferre oĩno vt ip̃e ea nō vtat̃ seu fruat̃ poterit licite ab eccłia re cipere possessionẽ valẽtẽ in triplo. vt. x. qō. ij. p̃carie. Ego dico q qñ etiā dat̃ pe cunia ꝙ lʒz dũmō seruet̃ equalitas iuris naturalis ẜʒz Ric. ĩ. ij. quol. q. xxiij. art. iij.  talis ↄ̃ctꝰ nō est ↄ̃ctꝰ mutuiverivł ap parẽtis. sʒz potiꝰ est ↄ̃ctꝰ innoĩatꝰ q̇ ma gis assimilat̃ ↄ̃ctui ẽptiōis ⁊ vẽditiōis. Et ideo si debet licere opʒz vt nō appareat quis habeat partem meliorem. sʒz q videant̃ equales tā vendẽs  emẽs aliter esset illicitus Jdem dicit Ri. de eo qui emit annuos redditus etiam pecu niarios vel censum pensionẽ. vel prediũ hereditatem vel ad vitā emẽtis q lʒz si debita seruetur equalitas. ⁊ Alex. lōb. in quol. suo idẽ tʒz ⁊ cōiter oẽs doc. parisiẽ ses ⁊ Canoni. ĩ. d. c. ĩ ciuitate. veꝝ est q Jnn. ibi idẽ limitat ĩ redditibꝰ ↄstitutis nō ↄstituẽdis de nouo tꝑe ↄ̃ctꝰ. sʒz nō est rō diuersitatis dũmō redditꝰ sit realiter in re nō ficticie: idẽ tʒz Jnn. ibidẽ de emptiōe noĩs debitoꝝ ꝙ lʒz facit. ĩ. iubemꝰ la. ij. C. de sac. san. ec. ⁊ idẽ dicẽdũ si prefata emant̃ ĩ perpetuũ. Pe. de anch. ĩ di sputatiōe mōtis florẽtie. dicit ꝙ si reddi tus de nouo ↄstituti sint pecuniales.  hñt magnā vicinitatẽ cũ mutuo potiꝰ taliũ ẽptio dr̃ ↄ̃ctꝰ vsurariꝰ. ⁊ est verũ qͦ ad p̃sumptionẽ Secus esset in ↄscĩa. qñ vere emerent̃. Rodo. tñ dicit ꝙ qñ emit̃ redditꝰ ad vitā ẽptoris ꝙ tũc nō est tutum. ne vẽdẽs desiderat mortẽ ẽptoris ⁊ plʒz mihi rō  pactũ q inducit votũ captāde mortis nō vlʒz. l. fi. C. de pactis. ⁊. l. stipulatio hoc mō. ff. de ver. obli. ⁊ iō ꝓhibet̃ ꝓmissi op̃bẽde nōvacātis ĩ. c. ij. de cōces. p̃ben. lib. vj. ⁊ hoc  ẽ ↄ̃ bonos mores. Jō nō dʒz admitti. l. pacta. C. de pac. Q tñ nō est dicendũ ꝙ sit mortale pctm̃ vẽdere vel emere ad vitā ẜm se.  hoc nō ĩuenit̃ ꝓhibitũ si debite seruent̃ circũstātie. ałr vsusfructꝰ nũ posset cō stitui q̇ finit̃ morte. §. finit̃. insti. de vsufruc. Emere aũt vel vẽdere ad vitā vẽdi toris magis lʒz.  tale votũ nō pōt ĩteruenire. Nec ob. q dixi de emptiōe reddituũ pecuniarioꝝ ꝙ pecunia nō est vẽ dibilis.  q est mediũ vẽditionis non pōt esse terminꝰ. Qr sciendũ est q sicut in bonis nr̃is habemꝰ mobilia ⁊ immo bilia sic ⁊ ins vtrorũ ⁊ ip̃m ius pōt vẽ di sicut ip̃a mobilia ⁊ ĩmobilia Nō ergo vẽdit̃ pecunia sed ius ꝑcipiendi ipsos redditꝰ pecuniales quo vẽdito trāsit ip sa pecunia sicut ius patronatꝰ q vendi nō pōt trāsit vẽdita terra q̃ illud hʒz. Ad uerte tñ q si q̇s dat cẽtũ titio vt ipse ti tius cōstituat se debitorẽ redditꝰ ānualis maioris titatis  acceꝑat vsura est  in re nullus est redditꝰ q̇ emat̃: ni si Titiꝰ esset persona que soleret locare operas suas ad tm̃ ꝓ anno ⁊ ipsas vẽde re. Similiter vsura videt̃ qñ exigit̃ plus de redditu  res q̇ posset emi tali p̃cio reddat in fructibus de lucro ẜm Jnno. in d. c. ĩ ciuitate. Quod bñ no.  pauci aduertũt ⁊ attende q talis ↄ̃ctꝰ qͦ q̇s emit redditꝰ possessionũ vł domꝰ cōiter sit sub ↄ̃ctu ẽph yteotico siue libellario. ⁊ cũ pec q ille q̇ soluit pẽsionẽ possit reemere ⁊ se liberare a dicto cẽsu. vñ dr̃ | i aliquibus vẽditio a ficto ⁊ a catha frā chi. ⁊ ꝓpterea lʒz locatio possit fieri ꝓ p̃cio totiꝰ redditꝰ quẽ reddit domꝰ vł pos sessio. Nō tñ sic poterit fieri in isto ↄ̃ctu libellario  talls tenet̃ manutenere rẽ suis expensis. l. j. C. de iu. emphy. ⁊ tenet̃ etiā soluere pensionẽ. licet res pereat ca su fortuito dũmodo maior pars non pe reat. Secꝰ in cōductore  nō tenet̃ suis sumptibꝰ manutenere. l. colonus ĩ ṗn. ff. loca. nec tenet̃ ꝑeunte re casu sine cul pa. ca. ꝓpt̃ sterilitateʒz de loca. ⁊ iō si tm̃ vult de cẽsu tum soluere. cōductor sim plex ẽ ĩiustꝰ ↄ̃ctus ⁊ iō in fraudẽ vsure ꝓpter pactũ de retrouẽdendo de quo. j. .§. lxvj. cũ seq. Et ꝓpterea dʒz haberi res pectꝰ nō ad fructꝰ si excedũt. sʒz ad ti tatẽ pecunie solute ꝓ p̃cio. ita q talis pẽsio multiplicata ꝑ. xx. annos ascẽdat ad totalẽ extimationẽ rei sic locate. Et sic erũt. v. ꝓ centenario. vt est tex. in aut̃. de nō alie. §.  ꝟo. ⁊ ĩ aut̃. ꝑpetua. C. de sa. san. ec. ⁊ ibi no. gl. ⁊ sequit̃ Bar. in. d. l. j. ⁊ do. Bartho. cepol. veronensis. Et ideo locaret̃ simpłr ꝓ. vj. non poterit dari ad libellũ nisi ꝓ quin. Vnde  cōiter gra uat̃ talis in censu iudico cōiter ↄ̃ctũ ta lẽ illicitũ ⁊ in fraudẽ vsurarũ.
¶ Vtꝝ emẽs frumẽtũ ĩ herba vłvinũ in
45
*vite aut oleum ⁊ hmōi añ sint matura minꝰ  valebũt tꝑe quo matura erũt sit vsurarius cũvideat̃ mutuũ ĩterpretatũ. Rñ. ẜm. Bal. in Rñ. C. de vsu. ꝙ aut pñs numeratio ẽ cā dāni ipsiꝰ vẽdẽtis. ⁊ sic ẽ vsura ꝑ. c. ĩ ciuitate. de vsu. Aut sola cō uentio.  p̃ciũ nō soluit̃ de pñti ⁊ sic ↄ̃ctꝰ lʒz nō fit vsurariꝰ ẽ tñ illicitꝰ. aut neutrũ est cā dāni  nō plꝰ valet frumẽtũ velvinũ sub tali qualitate ꝓpter ꝑiculũ cui subiacet ⁊ sic lʒz. l. fistulas. §. frumen ta. ⁊. l. si debitor. §. verisiłe. de ↄ̃h. emp. Hoc intelligo qñ emit̃ in genere scʒz de terminate. s. frumentum istius agri in herba vel vinũ istius vinee ⁊ c.
¶ Tene ergo pro toto isto. viij. casu me
46
*lius intelligẽdo hāc regulā ꝙ si mutuũ fit principałr spe hābẽdivltra sortẽ nul lũ ꝑiculũ pōt excusare quin sit vsura ta lis ↄ̃ctus. Si vero mutuũ fit liberałr ⁊ postea ꝓpt̃ ꝑiculũ aliq̇d accipit̃ excusat. ¶ Nonus casus est ratione administra
47
*tionis puta tenebatur q̇s collocare pecuniam alteriꝰ in emptionem predioꝝ: vt tutor vel in aliud fructuosum ⁊ non fecit ille cuius erat pecunia poterit tm̃ vltra principale accipere tuʒz lucri ha buisset. verisimiliter si vt debuit collocasset. l. tutor qui repertoriũ. §. si post depositionem. ff. de admi. tuto. Et facit ↄ̃ p̃latos q̇ pñt acq̇rere ecclesie ⁊ nō faciũt xij. q. ij. quisquis ep̃s.
¶ Decimꝰ casus est rōe hostilitatis. nā
48
*quẽ possum perseq̇ gladio ⁊ bonis spoliare iuste possuʒz etiā licitevsuras abeo extorquere. xiiij. q. iiij. ab illo. dummodo non sit scandalũ alijs.
¶ Vndecimꝰ casus rōe ostẽtatiōis. Exẽ
49
*plũ dotibi pecuniā signatā ad ostentationẽ vel etiam ad supponendũ pigno ri ita ꝙ volo illāmet quam tibi dedi in numero mihi restituas ⁊ vltra eam aliquid lucri. Nam talis contractus licet cum non sit mutuum. sed potius locatio. vt no. gl. ĩ. c. si feneraueris. xiiij. q. iij. ⁊ in. d. c. conquestus. ⁊ facit. l. iij. §. vlt. et l. seq. ff. commo. concordat Sco. in. iiij. di stin. xv.
¶ Duodecimꝰ ẽ rōe alteriꝰ ↄ̃ctus a mu
50
*tuo ꝟo vel interpretato. Nam ĩ solo mu tuo ꝟo vł interpretato cōsistit vsura qñ aliq̇d supra sortẽ. i. mutuatum exigit̃  vsus rei ĩ mutuo nō est separatꝰ a consũ matiōe ipsius rei mutuate seu dñio. Jō exigẽs aliq̇d vltra sortẽ rapit vsuʒz. ⁊ sic dicit̃ vsura. nō sic ĩ alijs ↄ̃ctibꝰ. ⁊  aliqñ ↄ̃ctꝰ apparẽter nō vr̃ mutuũ. ⁊ tñ est saltẽ interpretatum: ꝓpterea de multis qōnibus subinferā q̃ fiunt in diuersis ↄ̃ctibus a mutuo apparenti.
¶ Et primo circa cābia sciendum ꝙ oĩa
51
*reducũtur ad tria. scilicet realia solum. ⁊ secũdo ad realia ⁊ per literas. ⁊ tertio ad sicca.
¶ De cābio reali solũ. Vtrũ cābiũ rea
52
*le liceat qñ rōne eiꝰ aliq̇d lucri accipit̃ ⁊ est qñ q̇s hʒz ducatos ĩ auro vellet mo netā vel habẽs monetam vellet aurum vel alterius generis pecuniaʒz campsor | vult tm̃ pro ducato vtrũ sit vsurariꝰ. rñ. ꝙ non.  nō potest esse mutuũ in campsore in hoc. vñ minuere sortem nō potest esse vsura sʒz bene augere. tex. est no. ĩ. l. rogasti. §. si tibi ded ero. ff. si cert. pe. possʒz bene esse ĩiustitia qñ excessiuũ lu crũ acciperet respectu laboris. Et licet quidā dicāt licere cāpsoribꝰ soluʒz q̇ de hac faciũt artẽ nō alijs: tñ ego nōvideo rōnem diuersitatis cur nō possum extimare laborẽ numerationis vnius duca ti vnũ solidũ sicut q̇libet aliꝰ: tñ est veꝝ ꝙ aliq̇d plus pñt rōabiłr accipere illi q̇ de hoc faciũt artẽ.  maiores labores portant cũ semꝑ sint parati.
¶ Vtꝝ cābiũ reale ⁊ per lr̃as liceat ⁊ fit
53
*duobus modis. Primo hoc mō. Ego ha beo hic Janue. c. aureosvellẽ ꝙ mihi rñ derent̃ rome. cōuenio cũ cāpsore vt faciat mihi lr̃as q̇bus dent̃ mihi. xcv. solũ reliquũ lucret̃. rñ. ẜm Bal. in. c. j. de plꝰ peti. ꝙ licitꝰ est talis ↄ̃ctꝰ ⁊ necessarius iure gentiũ munitꝰ naturali rōne. eo q cāpsor subit pericula viarũ ⁊ dāna nũcioꝝ pensiones oꝑarũ ⁊ salariorũ facto rũ. vt no. ĩ. l. ꝑiculi. ff. de nauti. feno. ⁊. l. traiecticie in ṗn. ff. de ac. ⁊ ob. ⁊. l. q̇ rome .§. j. ff. de ver. ob. vñ si aliq̇d lucrat̃ hoc ẽ iustũ cuʒz industria accedat rei licite. l. si heres. ff. ad. l. fal. ꝓterea numeranti mihi. x. lʒz pacisci ꝙ ei nō reddā nisi noueʒz cũ nō possit esse vsura minuere sortẽ. sʒz bene augere vt dictũ est. Possʒz tñ esse in iustitia qñ excessiuũ lucrũ caperet respectu laboꝝ ⁊ expensaꝝ ⁊ ꝑiculi vel qñ pecunias nō bonas darent. Fit Sco modo cābium ꝑ lr̃as ⁊ reale hoc modo. Est vltramontanꝰ q̇ habẽs mille ducatos venetos ⁊ intendẽs ferre eos venetias vbi plꝰ valẽt ⁊ ibi expẽdere ĩuenit campsorem in sua patria habentẽ tabu lam cambij venerijs ⁊ tradit ei ad forũ cambij venetiarum vt sibi venetijs red dant̃. Talis cōtractꝰ pōt esse licitꝰ ⁊ est qñ nō intẽdit ꝓpter priorẽ traditionem habere lucrũ sʒz rōne patrie illud reportat. Si vero ex hoc ꝙ ṗus tradit vltra montes  recipiat venetijs intẽdit lucrũ habere erit vsurariꝰ cũ ṗor traditio inducat rōem mutui ⁊ speʒz habendi vl tra sortẽ. ⁊ sic erit vsura.
¶ Vtꝝ cābiũ siccũ sit licitũ. rñ. ꝙ nō: 
54
*dicit̃ siccũ eo ꝙ in veritate ẽ siccũ a cha ritate ꝓximi ⁊ siccat aĩaʒz a gratia dei ⁊ fit. vij. modis. Primo hoc mō. Recipio florẽtie a cāpsore decẽ libras grossoꝝ q̃ tũc valẽt centũ florenos cũ pacto ꝙ tenear ipsi cāpsori tantũ dare iũ infra x. dies post celebratũ ↄ̃ctũ valebũt librā grossoꝝ venetijs q̃ aliqñ valẽt plꝰ aliqñ minꝰ ⁊ hoc hĩc ad mẽseʒz receptionis eo rũvł si plꝰ vult tenere de mẽse in meseʒz reuocat̃ mō p̃dicto ⁊ tale cābium est illi citũ ⁊ vsurariꝰ ↄ̃ctꝰ  est ibi mutuũ cuʒz spe habẽdi vltra sortẽ  lʒz aliqñ minꝰ valeāt tñ vt in płibꝰ plꝰ valẽt nec excu sat̃ ꝓpter ꝑiculũ vt. s̃. patuit. tex. est clarus habẽti oculos cordis ĩ. d. c. fi. devsu. ⁊ talis cōtractus est ad ꝑniciẽ ciuitatũ experientia teste que est oĩuʒz magistra. c.  sit. de elec. lib. vj. ⁊ ꝙ sit illicitus cōiter tenet̃ a doc. Sco fit hoc modo. Habeo hic iauue. c. aureos ⁊ trado eos petro vt mihi totidẽ rñdere faciat hinc ad mẽsem rome vbi plꝰ valẽt ꝟisimiliter ⁊ credit ⁊ siłr vsurariꝰ est  ẽ mutuũ cum spe habẽdi vltra sortẽ. c. ↄsuluit ⁊. c. in ci uitate de vsu. Tertio fit hoc modo. Habeo hic Janue cẽtũ aureos qͦs do petro indigenti vt mihi rñdere faciat a Londres seu bruges hĩc ad tres mẽses alte rius generis monetā: puta tot libras de sterili ⁊ hmōi. Jste ↄ̃ctus cōiter estvsura rius. ẜm Host. in sum. titu. de vsur. §. an tiqͦ ⁊ gof.  cōiter fitvtinde lucretur Et lʒz aliqñ nihil lucret̃ tñ in extimatiōe ha bet lucrũ ⁊ sic mutuũ cum spe habendi vltra sortẽ erit vsura. Nec ratio periculi excusabit sicut dictũ est. Jdẽ dic quando. Janue existens emit turonẽses recipiendos in francia in talibus nũdinis scm Alexā. eũ tales emāt plus vel minus ẜʒz tẽporis dilatiōem. ⁊ intendāt lu crũ quod cōiter euenit. Fit quarto hoc modo Janue existens dat certam mone tā alicuivt sibi reddat in sturis. Lugdu ni tꝑe ferie q̇ ibi fiet. verbi gr̃a extimat hic. Janue scutũ. xxviij. ⁊ sic dat tantam | monetam ad rationẽ de. xxviij. pro scuto ꝙ ascendet añ scutos centum q̇ scuti in lugduno. vt plurimum valẽt. xxx. vel saltẽ plus de. xxviij. Jdẽ dic de hinc nea poliʒz ad tot carlinos ꝓ ducatis ⁊ hmōi ẜm Mona. sunt vsurarij. alleg. c. eiciẽs. lxxxviij. di. ⁊. d. c. fi. devsu. Quinto modo fit sic. ego indigeo pecunia hic Janue q̃ ro mutuo ⁊ nō inuenio nisi hoc pacto ꝙ recipiā ad rōneʒz cābioꝝ de Lōdres vel Bruges cũ ego accipiẽs nō habeā ban chũ in Londres vel Bruges nec mutuans. Jdeo non mutuat isto modo  velit deferre suas pecunias a londres. sed vt sic lucret̃ ex tali ↄ̃ctu. nũc de Janua a londres. ⁊ de londres ad Januā. ⁊ sic pʒz ꝙ nō lʒz vnde dic ꝙ est vsura. Fit ⁊ sexto modo pessime. Et dr̃ cambiũ recābiũ ⁊ fit hoc mō. Ego indigẽs pecunia. hic Janue q̃ro aliquẽ qui mihi mu tuũ det. est aliq̇s q̇ dat mutuũ ad rōneʒz cābioꝝ de londres cũ pacto ꝙ scribat li teras ⁊ tñ nō mittit. sed ipsas retinet ⁊ ẜm ꝙ lucrant̃ cābia in eũdo ⁊ reddeũdo. ita accipiet vltra sortem ⁊ vsurarius pessimus est Septimo mō fit cābiũ in romana curia q quidẽ est vsura clara lʒz sub cābio paliet̃. ⁊ fit. sic clericus cōse quutus de nouo aliq bñficiũ ꝓ expedi tione bullaꝝ ipsius indigens pecunijs petit a cāpsore sub mutuo certā summā puta centũ ducatos restituendos in pa tria. puta turonte hinc ad sex mẽses mo nete ibi currẽtis ei quẽ p̃fatus campsor statuerit mutuat campsor. sʒz vltra cambiũ exurgens ex varietate valoris monete in diuersis locis exigit. v. vł. viij. ꝓ centenario tales cāpsores vsurarij sũt indubitāter. Et lʒz quidā conati fuerint defẽsare ꝙ licite pōt fieri tale cābiũ sic cũ primo sco tertio quarto ⁊ quinto ⁊ vj. mō dictũ. Dicẽdo ꝙ nō est cōtractus mutui sed ꝑmutationis vel emptionis seu ↄ̃ctus innominatꝰ saltẽ ⁊ lucrũ ꝓue niat rōne dubij vt patrie. Jō nō pōt esse vsura. Sed ↄ̃ ipsos est tex. dicti. c. fi. a ↄ̃rio sensu vbi dr̃. Jlle quo q̃ dat deceʒz solidos vt alio tꝑe totidẽ sibi granivini vł olei mẽsure reddant̃ q̃ lʒz tũc plus va leant tamẽ vtrũ plus vel minꝰ solutionis tꝑe sint valiture verisiłr dubitatur nō dʒz ex hoc vsurariꝰ reputari. Hec ibi Ergo a ↄ̃rio si verisiłr plus p̃sumeren tur valiture tꝑe solutiōis esset vsurariꝰ ⁊ iste ↄ̃ctꝰ videt̃ emptiōi. vel ꝑmutatio nis aut saltẽ ↄ̃ctus innominatus quia dat pecuniā recepturus granũ ⁊ hmōi q̃ magis dislāt a ducatis  sterlini. ꝓpterea tene indubitāter ꝙ est ↄ̃ctꝰ mu tui interpretati cũ spe habẽdi vltra sorteʒz celebratus Nec ob. ꝙ aliquādo mi nus:  vt plurimũ ⁊ extimatiōe intendũt lucrũ ⁊ inest. ⁊ lʒz Archi flo. in sum ma teneat ꝙ tales solũ sunt vsurarij mẽ tales. Tu tñ eos dicas esse vsurarios etiā reales  mutuũ petenti nō volũt dare nisi cũ isto pacto. Et sic pʒz ꝙ sunt vsurarij mentales et reales. vñ Hos. et Gof. d. tales vsurarios tũcũ sub spẽ ꝑmutatiōis emptiōis vel alteriꝰ ↄ̃ctus palient̃ ⁊ oĩbꝰ execrabiliores sunt q̇ de nũdinis ad nũdinas tales ↄ̃ctꝰ faciũt cũ excedāt centesimā ẜm Ho. cũ quo cō cor. Alex. lō. Est tamen casus in quo nō dicerẽ cōtractũ vsurariũ nec illicitũ. vi delicet est aliq̇s qui vellet ire de Janua londres ꝓ negociatiōe nollet secũ defer re pecunias ꝓpter pericula q̃rit aliquẽ cui det suas pecunias hic Janue qui fa ciat sibi respondere totidem londres. sed quia ꝓpter abusum p̃fatorum mercatorum non pōt prescire determinate qͦt libras. d. sterlini valeāt sue pecunie accipit literas secũdũ cursum cambij a qͦdā hic Janue cui dedit suam pecuniā ⁊ inde lucrat̃ aliq̇d. Dico ꝙ si iste nō iō hic dat vt inde ꝑ cābiũ lucret̃ sed soluʒz vt suas pecunias londres habeat ꝙ ta le lucrũ sibi adueniẽs nō faciet eũ vsurariũ cũ adueniat sibi potius rōne ĩcertitudinis seu patrie ꝙ excusat ab vsura qñ mutuũ nō sit spe habẽdi vltra sortẽ. Si tñ posset scire pretiũ sue pecunie p̃ci se. ⁊ sic habere vellet hmōi literas cambij esset vsurariꝰ  est intẽderet lucrũ ex mutuo nec incertitudo eũ excusaret d. c. fin.
¶ Vtrũ deponens pecuniā apud cam
55
* | psorem vel mercatorem vel artificem ꝓ qua negociatur dat deponenti certum quid ꝓ centenari licite recipiat. Respō deo ẜm Bald. in. l. j. C. pro socio. Aut talis deposuit in specie. ⁊ tunc  illicite vsus est pecunia deposita tenet̃ omne lucrum restituere deponenti.  ex re illius locupletior factꝰ est. argumẽto. l. q̇ sine vsuris. ff. de negocijs gest. sʒz ego nō credo ĩ cōsciẽtia ꝙ teneat̃ de necessitate per ea q̃ dixi. Restitutio primo de lucro q vsurariꝰ ꝑcepit ex pecunia vsuraria q nō tenet̃ restituere. Aut vsus est licite.  deposuerat in numero. ⁊ tũc si deponẽs non habuit animũ fenerandi ⁊ cāpsor liberaliter dat vł ex quadā equi tate sic licite recipere pōt sine vsura. Si ꝟo dat ex quadā necessitate credens se obligatum excusatur deponẽs quādiu bona fides durat. s. credẽs q liberaliter dedit. Nā obligatio antidotoruʒz iu stā parit receptionẽ per errorẽ soluti. l. si testamẽto. §. j. ff. de fideius. Si vero de ponẽs habuit animũ aliquid habendi lucri sic vsurarius est.  verũ mutuũ est cũ spe habẽdi vltra sortẽ cũ sit in nume ro nō in spẽ nisi deposuisset rōne societatis cũ periculo suo. sed quo ad restitu tionem dic. s̃. restitutio primo in verbo vsurarius.
¶ Vtrũ deponẽs pecuniā dotalẽ apud
56
*mercatorẽ ita ꝙ sit salua. ⁊ recipiat aliq̇d de lucro sit vsurariꝰ. Vide. s̃. dos §. xj. ⁊ societas. j. §. vij.
¶ Circa ↄ̃ctũ emptiōis ⁊ vẽditionis 
57
*sepe interuenit mutuũ verũ vel ĩterpretatum. Jdeo plura queruntur.
¶ Vtrũ mercator seu artifex sit vsurariꝰ
58
*q̇ illi q̇ statim soluit rẽ vendit ꝓ minori p̃tio  illi q̇ nō soluit incōtinẽti. sʒz vult terminũ. Rñ. p̃suppono prĩo ꝙ t Sco. in. iiij di. xv. q. ij. ⁊ ri. ĩ. ij. quol. q. xxiij. ar. iiij. ꝙ pẽsatio valoris rerũ vsualiũ non pōt fieri a nobis nisi ꝑ ↄiecturalẽ seu ꝓ babilẽ opi. Et hoc q̇dẽ non pũctualiter se sub quadā latitudine equalitatis vñ paruꝰ excesius equalitatẽ illā nō corũpit. sed tũc solũ. qñ ibi est tātꝰ excessus ꝙ ĩequalitas clare vr̃. Et talis excessus cōtractũ vitiosum reddit. ⁊ hoc p̃suppo sito. Rñ. ad. q. cũ distinctiōe ꝙ aut talis venditor nō excedit p̃fataʒz equalitatis latitudinẽ cũ illo q̇ vult terminũ lʒz pro minori daret si statim solueret p̃tium. ⁊ sic nō est vsura. exemplũ extimāt̃ p̃tia ta lia pāni ab aliquibus. x. ab alijs. xj. ab alijs. vij. statim soluẽti libẽter daret ꝓ ix. vel. x. nō soluẽti vult. xij. nō est vsura. cũ nō excedat rōnc tꝑis equalitatẽ latitudinis iusti p̃tij. si ꝟo p̃fatā latitudinis eq̃litatẽ trāscẽderet. vt puta  vellet. xiij. vel. xiiij. sic esset vsura. c. cōsuluit de vsu. Jdẽ dic de eo qui non vult prorogare terminum debitori. nisi aliquo dato. d. c. consuluit.
¶ Quid si ex iueterata mala cōsuetudi
59
*ne ⁊ paucitate pecunie currentis cōiter vẽdit̃ ad tp̃s plus ĩuenire posset ẽpto rẽ statim soluẽtẽ. Rñ. Sctũs Tho. ĩ qua dā. q. ⁊ Gira. obd. ĩ suis ↄ̃ctibꝰ ꝙ si tales solũ hoc faciũt vt iustũ p̃tiũ extorqueāt: nō erũt vsurarij. vñ ne decipiaris atten de si p̃tium occurrens sit iustum an nō. ⁊ hoc vbi demonstrare poterit si attendatur an mercatores si vẽderent tali p̃tio cōsideratis laboribꝰ ⁊ ceteris debitũ lucrũ cōiter reportarẽt.  si sic esset plꝰ nō posset vendi sine vsura. Si ꝟo nullũ lucrũ cōiter haberẽt sic ẽ clarũ ꝙ nō est iustũ p̃tiũ illud ꝙ taxat̃ de p̃senti soluẽ ti. sʒz hoc ꝓueniat potiꝰ ex nimia cupidi tate pecunias habentiũ q̇ tali p̃tio volũt emere. vt postea mō suo vẽdāt. ⁊ iō si plus vẽdũt illo p̃tio ad tp̃s dũmodo iu stũ p̃tiũ nō excedāt. q deberet valere si talis corruptella nō esset nō erit vsura  nihil vltra debitũ exigunt rōne tꝑis. Aduerte etiā q si q̇d esset ĩ. tali loco in qͦ cōiter emẽtes nō habẽt pecunias. sed emũt ad ip̃s posset vẽdere aliquid plꝰ iusto p̃tio occurrẽti sine vsura. Rō quia mercator pōt magis extimare mercātiā illā q̃ tardiꝰ expendit̃  q̃ citiꝰ. Et ideo si plꝰ aliq̇d vẽdũt soluʒz habendo respe crũ ad lucrũ q rationabiliter deberent reportare ex tali negociatiōe nō ex iꝑe nō cōdẽnabo eos si tātũ plꝰ solũ vẽdut ad tempus ꝙ moderatum lucrũ repor|tẽt pẽsatis laboribꝰ ⁊ expẽsis ⁊ ceteris hmōi: nō haberet tñ locũ istud in illo q̇ defert aliquas merces ad aliquẽ locuʒz vbi credebat multum vẽdere. ⁊ lucrari posse ꝓpter eoꝝ raritatẽ. sʒz  alie mul te suꝑuenerũt: vides ꝙ nedũ lucrũ immo dānũ reportaret si vẽderet p̃cio occurrẽti vẽdit ad tp̃s plꝰ. vt sic nō patia tur dānũ  hoc esset vsura. Sicut enim noluisset minuere de p̃cio si nulle alie suꝑuenissent ita adueniẽte abũdantia rōne tꝑis nō poterit aliq̇d plꝰ vẽdere. Nā ĩ casu isto hʒz locũ illud q dicitur. Res tātũ valet tũ vendi pōt. l. j. §. si heres. ff. ad treb. et querebatur primo. Rñ. ad. l. fal. ⁊. l. si quis vxore. §. vlti. ff. de fur. Sed in casibus superioribus li mitatur verum quod res tantum valet quantum vendi potest. s. si predicta abusiua non obstarent. ⁊ ita respondit Tho. ij. ij. q. lxxvij. ad. l. p̃tia. ff. ad. l. falc. Vbi dicitur Pretia rerum nō ex affectu singulorũ. sed communiter funguntur dicit veruʒz nisi affectio sit rationabilis ex parte venditoris. vt est ĩ p̃dictis duo bus casibus: non in isto vlt.
¶ Vtrũ vẽdẽs rẽ alicui qui pecunia in
60
*diget vt statim reemat pro minori p̃tio sit vsurarius. Rñ. ꝙ sic  ꝑiude est ac si pecuniā mutuaret. Et iste est ↄ̃ctꝰ pessi mus. qui dicit̃ stoch. ⁊ bistoch. puta cōi ter plꝰ vẽdũt. ⁊ sic vnũ gladiũ infligũt ⁊ postea minus reemũt. Et sic aliũ gladium imponunt. Si tamẽ simpłr q̇s vẽ didisset pro iusto p̃tio nō cogitās teme re. ⁊ emptor nō inueniẽs emptor vellet venditori vendere pro minori nō esset vsurarius minꝰ emẽdo. sʒz posset esse in iustitia ⁊ cōiter in eo accidit. Et iō illici tus contractus.
¶ Vtrũ vẽdens rem ad tp̃s plus cōi
61
*extimatiōe valet. sʒz tamẽ plus valet vel valore naturali. vel propter vtilitatem ementis. vel  erat multũ vtilis vẽdẽti. ⁊ ẜm illud exigit p̃tiũ sit vsurarius. Rñ. ẜm Sco. ⁊ Ric. vbi s̃. ⁊ Tho. ij. ij. q. lxxvij ꝙ res nō pōt extimari vt tali pre tio vẽdat̃ salua iustitia. Nec ẜm valorẽ naturalẽ.  si musica valeret plus totũ auꝝ mũdi ⁊ oĩa inanimata. Nec secũdũ vtilitatẽ emẽtiũ.  sic herba medicinalis vel potio q̇ valet alicui ad li berationẽ a morte pretio inextimabilĩ foret vendenda. sed opʒz vt extimet̃ cōi extimatione ẜm ꝙ dictuʒz est in. lix. §. et ideo si plus tali extimatiōe videret̃ rōne tꝑis erit vsura. Si nō rōne tꝑis vel alio respectu erit ĩ iustitia nisi vẽdatur scienti ⁊ volẽti vt. s̃. emptio. §. vij. bene aũt posset plꝰ extimari valeat res cōi extimatione sine vsura rōne ꝓprij vtili tatis. puta habeo rẽ multũ mihi vtileʒz ex q̃ multum mihi proficio ⁊ eiꝰ absentia multuʒz dānificabor ꝓpterea liberet instanter postulāti eā sibi vẽdere non tũ valet cōi extimatiōe. sʒz tũ est mi hi vtilis. ⁊ tũ extimat̃ dānũ ex cuiꝰ ca rẽtia ⁊ iō nō esset vsura quāuis ĩterueniret tp̃s solutionis siẽde. Rō  res sal ua iustitia pōt tali p̃tio vẽdi. ⁊ iō plꝰ ꝙ accipit̃. nō accipit̃ ex iꝑe sed ex natura rei. lʒz qͦ ad apparẽtiā videat̃ vsurarius. ¶ Vtrũ vendens vinũ vel frumẽtum ⁊
62
*hmōi pro p̃tio q currit cũ pacto tamẽ ꝙ si plus vs ad pasca valuerit illud plus vult. Si vero minus non vult mi nuere pretium sit vsurariꝰ. Rñ. ꝙ sic facit. l. pe C. de so. ⁊. l. qui bona. §. si quis. ff. de dam. infec. No. archi. xxiiij. q. iij §. j. ⁊ hos. in summa. Facit. l. si nō fuerint. .§. aristo. ff. pro so Hoc intellige ꝙ sit vsura quando tale pactũ facit rōne dilationis solutionis: aliter esset ĩiustitia non vsura. vñ Sco. in. iiij. di. xv. q. ij. ar. ij. ponit duas regulas circa hāc materiā obseruādas. Prima est ꝙ vẽdẽs nō vendat tempus.  non est in suum. Se cunda est non ponat se in tuto de lucro vel semper. vel vt in pluribus aliter est vsura.
¶ Vtrũ emẽs a Joāne cẽtum q̃ dʒz hr̃e
63
*hinc ad tres annos a petro seu ꝓ legato. seu ꝓ ficto molẽdini vł qualitercũ pro. xcv. que nũc solnit de pñti sit vsura riꝰ. Rñ. ꝙ aut ad instantiam iohannis emit aut sponte. si ad instātiā Joannis solũ ⁊ ꝓpterea minꝰ emit  extimat ve risimilit̃ ĩteresse suũ puta:  volebat de | ipsa pecunia negociari negociatione q̃ verisimiliter lucratꝰ fuisset tamẽ deductis periculis ⁊ laboribus. vel  tantũ minuit tũ extimat laborẽ in retrahen do ⁊ pericula ⁊ hmōi sic non est vsura. nā nostra ĩterest litibꝰ ⁊ sumptibus nō vexari vt ĩ. l. minoribꝰ. ff. de minori. Si ꝟo spōte ⁊ principaliter facit ꝓpter lucrũ ⁊ mmuit p̃ciũ solũ ꝓpter hoc. quia nũc soluit. vt in futuro rehabeat plus ꝓpter p̃maturā solutionẽsic est vsura. c. fi de vsu. ⁊ in hoc cōuenit Jo. an. in ad di. ad spe. Nec ob. illud q r plꝰ soluit q̇ ante tp̃s soluit. Jnsti. de ac. §. plʒz. ⁊ de plꝰ pe. c. j.  illud est veꝝ in eo q̇ añ tp̃s soluẽdo patit̃ aliq ĩteresse. ⁊ iō coges eũ plꝰ petit. Vnde ista plus petitio siue respectu tꝑis:  cũ obliget̃ hinc ad an nũ solũ ⁊ tamẽ hodie exigit̃ siue sit respectu rei. puta ꝙ debet̃ tꝑe messis peti tur tꝑe anteriori quo plꝰ valet siue sit respectu loci. puta ꝙ debet̃ in vno loco petit̃ in alio siue sit respectu cause. Exẽ plũ vt q debet̃ alternatiue vel non est obligatꝰ petit̃ determinate tātũ solum pōt diminuere tum extimat interesse suũ verisiłr siue lucri cessantis siue dāni emergẽtis. ałs ꝓpter p̃maturā solutionẽ diminuere de principali esset vsu ra ẜm Tho. ij. ij. q. lxxviij. in rñsione vlti mi argumẽti. Jdẽ dic de illo q̇ vadit ad artificẽ debitorẽ mercatori ꝓ pāno cen tũ q̇ dʒz hinc ad annum ⁊ facit sibi dari xcv. mō ab artifice ⁊ ipse se obligat soluere cẽtũ in termino mercatori ẜm p̃di ctā di. Aduerte tamẽ ꝙ si talis pecunia seu debitũ eẽt litigiosuʒz nō liceret eme re de quo dic vt. s̃. cessio actionũ ꝑ totũ. Jtẽ si eẽt mutuũ vel cōmodatũ factum alicui vs ad tres annos ⁊ suꝑueniret casus in quo mutuās vel cōmodās indigeret. ⁊ vellet sibi restitui non liceret cōmodatario vel mutuũ accipienti ali q̇d minuere ꝓ ĩteresse suo qñ siłe ĩteresse ĩcurrit mutuās ⁊ cōmodator. nec aliũde ꝓuidisset vt ip̃ʒz euaderet si talis cōmo dator vel mutuās nō subuenisset. et sic intellige ⁊ limita. l. in rebꝰ. ff. commo. ¶ Vtrũ emẽs pagas. puta ꝓ. lxxviij. ad
64
*rōnẽ de. xv. solidis ꝓ libra.  sic est cōis eoꝝ extimatio Janue sit vsurarius cuʒz postea sit habiturꝰ ꝟisiłr hinc ad duos annos. xx. solidos ꝓ libra. Rñ. Quidam multũ errātes conati sũt simpłr asserere nō eẽ ↄ̃ctũ vsurariũ. sʒz solũ turpe lucrũ. Aliq̇ etiā dixerũt ꝙ licite sit. Motĩ prĩo ꝙ talis nō ẽ ↄ̃ctꝰ mutui. sʒz emptio nis ĩ qͦ vsura eẽ nō pōt sʒz solũ ĩiustitia. Sco  ĩest ꝑiculũ ⁊ labor ĩ rehabẽdo. tertio:  cōis extimatio nō plꝰ iudicat valere. Quarto  sicut plꝰ vʒz fructꝰ ma turꝰ ꝑfectꝰ  acerbꝰ iō licite qñ ẽ acerbus minꝰ emit̃. Sed certe iste rōnes nĩ hil valẽt:  lʒz formałr sit ↄ̃ctꝰ emptiōis tñ eq̇ualẽter est mutuũ cũ spe habẽdi vl tra sortẽ. q sepe cooperit̃ sub ↄ̃ctu em ptiōis vt pʒz ĩ. c. cōsuluit. ⁊. c. ĩ ciuitate. ⁊ clariꝰ ĩ. c. fi. devsu. Nec labor seu ꝑiculũ excusat.  ꝟisiłe nō est ꝙ nō habeat to tũ. ⁊ sine oĩ labore ĩ tꝑe. Jō minutio p̃cij sit solũ respectu tꝑis. q pʒz  to plus tarde habẽt solui tātominꝰ emunt̃ ꝑꝑ p̃maturā solutionẽ ⁊ cōis extimatio est corruptela pʒz ex memoria hoĩm q̇ recolũt ꝙ sub cōi extimatōe cadebat ꝙ ↄ̃ctꝰ vsurariꝰ eẽt. ⁊ sic ꝑseuerasset nisi fuissẽt q̇dā magistri ĩ theologia nō bone ↄscĩe  sine oĩ fũdamẽto iuris ĩmo ↄ̃ tex. aꝑtũ a ↄ̃rio sensu ĩ. c. fi. de vsu. licitũ eẽ ↄsu luerũt nō ĩtelligẽtes ꝙ lʒz fructus agre stis minꝰ possit emi maturꝰ nō tñ mi nus  qñ cōputatis ꝑiculis semꝑ plus sit valiturꝰ  emat̃.  etiā si emat̃ tāto minꝰ ꝑꝑ p̃maturā solutionẽ ꝙ verisiłr plꝰ debeat  minꝰ valeret certe vsura erit ꝑ tex. claꝝ ĩ dictis. c. p̃alle. Si ergo dʒz licere opʒz ꝙ ꝑꝑ p̃maturā solutionẽ nō minꝰ emat̃ q̇n possit etiā minꝰ vale re ĩmo plꝰ dicit. d. Pe. de anc. ĩ disputatiōe mōtis florẽtie ꝙ si quis emeret ad duos vel tres annos ĩprestita vel loca p̃dicta ⁊ ꝑciperet magis  dedit ꝙ eẽt vsura.  nō est ꝟe empto. cũ redditꝰ sit de ꝓximo reuersurꝰ ad vẽditorẽ nec locatio  pecunia statim soluit̃ ꝓ alia pe cunia vnde accedit ad cōtractũ mutui. ⁊ propterea mihi videt̃ dicendum sicut de casu p̃cedẽti ꝙ si q̇s ad in stātiā ami | ci emit pagas predictas q̃ potiusvellet negociari cũ suis pecunijs  talia eme re ꝙ poterit tātominꝰ emere tũ extimat ꝟisimiliter ĩteresse suũ ꝓpter ꝑiculũ vero vel laboreʒz nō credo posset plus de vno solido minuere cum iudicio cōi nō extimet̃ aut valde modicũ q̇d si ꝟo q̇s ideo emit ṗfatas pagas. vt sic lucret̃ vsu ariꝰ est ⁊ sic serua ĩ ↄscĩa  nō inue ni q̇ posset aliter determinare uis aduocatꝰ fuerit corā doctoribꝰ ⁊ magistris ꝓ ista materia. Cōcedo tñ ꝙ formałr nō est cōtractꝰ vsurariꝰ sʒz bñ equiualẽter ⁊ ĩ re ⁊ in ↄscia ⁊ qͦ ad deũ sicut ĩ simili dr̃ in. d. c. ĩ ciuitate. ⁊. c. fi.
¶ Fit aliꝰ ↄ̃ctꝰ qui dicit̃ ẽptio scriptarũ
65
*bāchi q̇ fit hoc modo. debet q̇s habere in bancho talis cāpsoris cẽtũ sed quia camplor nō tenetur soluere nisi hinc ad tot dies vel menses vendit istā scriptā Hoc est ista centuʒz pro. xcv. alteri statiʒz soluenti. De quo dic vt de superiori casu dictum est.
¶ Vtꝝ emẽs prediũ vel domuʒz cũ pcō
66
*de retrouẽdendo vs ad tot annos vel semꝑ faciat fructꝰ suos sine vsura tẽpo re medio añ recuperet̃. Rñ. ꝙ sic si bo na fide abs sraude emat̃. ⁊ hoc ẽ ꝙ ĩ ꝟi tate ĩtẽdat emr̃ ⁊ solũ pcm̃ de retrouẽdẽdo faciat ex complecẽtia vẽditoris ⁊ ꝙ potiꝰ vellet ne reemeret. sʒz sibi libere dimitteret. ⁊ ꝙ liceat patetꝑ. l. si fundũ. C. de pac. inter. em. ⁊ ven. ⁊. l. quotiẽs. ff. de in diem adiec. ⁊ tʒz Hu. sequit̃ Arch. in. c.  pleri. xiiij. q. iij. ⁊ Jnn. ⁊ Joan. an. ⁊ cōiter doc. ĩ. c. ad nr̃aʒz de emp. ⁊ vẽ. Si ꝟo emeret ĩ fraudẽ  ĩtẽdit mu tua re nō emere. ⁊ si crederet venditorẽ nō reempturũ nō emeret si esset vsura palliata sub tali vẽditiōe. ⁊ sic presumitur ẜm doct. in. d. ca. ad nostram ex tribus. Primo qñ precium est modicũ respectu rei. Facit. l. quamuis. §. si cũ essem. ff. ad velle. ⁊ hoc maxime quādo posuit pactũ ꝙ nisi redimat infra certuʒz tp̃s non possit postea reemere.  videtur pactũ l. cōmissorie. s. mutuasse puta centum et recepisse pignꝰ de cẽtum. xxv. ita quod nisi redimat̃ infra tale tẽpus sit amissũ Veꝝ est ꝙ res nō valet si vẽdat̃ cũ tali cōditiōe ꝙ semꝑpossit reemi  si vederet̃ simpłr. ar. l. fũdi ꝑtem. ff. de contrahẽ. emp. Sco p̃sumit̃ in fraudẽ qñ fit pactũ vt restituat̃ aliq̇d plus  fuerit p̃ ciũ. vt. no. ĩ. c. nullo vos de pignori. ⁊. d. Anto. ĩ. d. c. dio cesi de vsu. Tertio si em ptor ↄsueuit excercere vsuras. l. ꝙ si no lit. §. q̇ assidua. ff. de edil. edic.
67
*¶ Vtrũ emẽs cũ pacto de retrouẽdẽdo appponẽs clausulā ꝙ nō vłt ꝙ possit re dimer̃ añ q̇nq̃uniũ vł cẽniũ sit vsurariꝰ. Rñ. Ho. ⁊. Jo. an. ĩ. d. c. ad nostrā in nouella tenẽt ꝙ presumit̃ in fraudẽvsu re. Sʒz ego dico ꝙ si hoc facit bonafide puta  vult ĩpinguare possessionẽ q̃ pĩ guedo nō cōsumit̃ vs ad tot annos. ⁊ ꝓpterea non vult ꝙ reemat nisi sibi ab alio mō velit satisfacere de expẽsa sic lʒz. si ꝟo fit in fraudẽ vt lucret̃ fructus expignore simulato sic est vsura.
68
*¶ Vtꝝ emẽs cũ pacto de retrouẽdẽdo ⁊ iocās vẽditori ꝓ certo affictu sitvsura riꝰ. Rñ. ꝙ nō si sine fraude fit vt dictũ ẽ s̃. Esset tñ illicitꝰ si ex pacto cōmodũ vł incōmodũ excepto ↄstituto affictu ꝑtineret ad vẽditorẽ. Nā hoc est cōtra naturā emptiōis cũ rei empte ↄmōdũ vel ĩcōmodũ debeat pertinere ad emptorẽ l. illud. ff. de peri. ⁊ cō. rei ven. nisi affictꝰ esset ita modicus ꝙ venditor releua retur in illo ĩ quo grauatur contra naturam contractus. Jtẽ reddit̃ illicitus quando ipse venditor non posset se qñ vellet ab huiusmodi conductione liberare quia cum talis obligatio vendicet partem precij. di. l. partem fundi ⁊ emptor solũ iustum precium rei soluet sic habebit supra istud preciũ istā obliga tionem. Et idẽ dic similiter si vellet q obligaret se ad conducẽdum q esset il licitus in alio alleuiaret conductorem. Presumitur tamen vsurarius ex predictis in anteprecedẽti ⁊ etiam qñ ꝓṗos fũdos vẽderet ad hmōi ↄ̃ctꝰ faciẽdoa cā nō presumat̃ ĩcōtinẽti velle ↄtraria agere. l. nō ad ea. ff. de cōdi. ⁊ demō.
69
*¶ Vtꝝ emẽs tempore messiũ granũ vel vindemiarũ vinũ pro precio ꝙ tũc va|let cũ pacto ꝙ tol mẽsure sibi reddātur tꝑe paschali sitvsurarius. Rñ. Ho. ĩ sũ. ⁊ Jo. an. cũ gl. in. d. c. fi. ꝙ sic. xiiij. q. iij. vsu ra. Nec ob. ꝙ aliquādo sunt vtiliora  ad ea q̃ raro eueniũt non cōsiderant leges. l. nā ad ea. ff. de legi. ĩ aut̃. vt si ꝓhi bitōe. §.  ꝟo post multā ⁊ cōis cursus est ꝙ sint cariora qui extimandus est. c. certificari. de sepul. ⁊. l. j §. j. ff. de fluminibus.
¶ Vtrũ emens frumentũ vinũ ⁊ hmōi
70
*tꝑe quo colligit̃ vt postea carius vẽdat alio tꝑe sit vsurariꝰ. Rñ. ꝙ nō. Et tñ tur pe lucꝝ. primo si est ecclesiastica ꝑsona q̃ hoc facit. xiiij. q. iiij. c. q̇cũ tꝑe. Sco si hoc facit ꝓpter auariciā. s. vt carius vẽdat nulla alia necessitate pẽsata vel vtilitate aut vt caristiā inducat tałr ꝙ hoĩes cogant̃ emere ab eo ⁊ ip̃e ad libi tũ possit vẽdere. Et sic peccat mortałr. ⁊ credo ꝙ teneat̃ restituere dānũ si ꝙ de dit ex hoc cōmunitati siue alicui q̇ alio modo sibi ꝓuidisset si talis non ĩpediuisset taliter emendo sicut faciunt illi q̇ stant in porta ciuitatis. vt totũ granuʒz nouum emant ⁊ procurant ne deferat̃ in plateam ad vendendum. ⁊ de istis intellige p̃factũ. c. quicũ. Si vero talis emeret ꝓpter bonum cōe vt fecit Jo seph. s. vt prouideat ne populus suus fame pereat sic mereretur. si aũt emeret ꝓpter ꝓuisionẽ suā ⁊ suorũ. ⁊ postea nō indigens tanto illud vẽdit ꝙ suꝑest p̃cio occurrẽti. Vel sihoc facit ꝓpter exer cendaʒz iustam cōmutationem ꝑ modu mercantie nō vt caristiam inducat sed potiꝰ vt lucrũ aliquod ex opere suo reci piat ꝓpter sustenrationẽ sue familie vł ꝓpter pietatẽ vt dispẽset in pauperes sic lʒz dummodo moderate faciat ⁊ caristiam non inducat. hoc ex Jnno. Ho. et Ray. Rod. ⁊ summistis ⁊ Pe. de ancha. in. c. j. de vsur. lib. vj.
¶ Quid de his q̇ emunt oues vł boues
71
*⁊ hmōi a pauperibꝰ qͦs nō hñt. Rñ. Ro. ꝙ si emẽs a pauꝑe vel diuite scit vel cre dit ea nō habere ⁊ q̃si iā ea tradidisset locat ei ꝓ p̃cio ānue pẽsiōis sic ↄmittit vsurā q̇a clare pʒz ꝙ fit ĩ fraudẽvsararũ. Si ꝟo credẽs eos habere sine fraude ⁊ bōa fide emptio fiat nō ẽ credeñ. diu bōa fides durat emptorẽ peccare nec ed restitutionẽ teneri  ↄsumptis bōa fi de durāte sʒz de extātibꝰ vel intũ factꝰ est locupletior. credo teneat̃ ĩ casu qñ oĩ no ab alio nō emisset nec aliq interesse patitur ex tali emptione.
¶ Quid de emente eqͦ ⁊ hmōi sibi red
72
*dendos a vẽditore in certis nũdis pro minori p̃cio  valeāt ĩ tꝑe ↄ̃ctꝰ. rñ: Ro. ꝙ est vsura nisi verisiłr dubitet̃ vel credatur plus vel minus sintvalituri tem pore solutiōis vt pʒz ex supradictis.
¶ Vtꝝ locās reʒz quā extimat cũ pacto
73
*ꝙ qualitercũ perdatur seu deterioret̃ vult preciũ rei sue recuperare cũ aliqͦ lu cro sitvsurariꝰ. Rñ. ꝙ sicvt no. Bar. ĩ. l. si vt certo. §. nũc vidẽdũ. ff. cōmo. ⁊. l. j. eo. lʒz extimatio nō faciat semꝑ veditiōem tñ cũ tali pacto facta videt̃ facere vẽd i tionẽ. Et ideo ꝑinde ẽ ac si vendidisset quia preciũ expectat exigit vltra sorteʒz ⁊ sic vsura est aut saltẽ cōtractꝰ illicitus est ⁊ ꝑniciosus. Et ideo restituere tenet̃ q vltra sortem accipit.
¶ Vtꝝ mutuās granuʒz vetꝰ ⁊ hmōi vt
74
*postea recipiat nouũ sitvsurarius. Rñ. Ho. ⁊ Gof. volũt ꝙ sitvsurarius solũ qñ facit hoc vt meliorationẽ recipiat sed si facit ne frumẽtũ ꝑeat ⁊ vt accipiẽti gr̃aʒz faciat nō erit vsurariꝰ dũmō ẜʒz ro. nō auferat libertatẽdebitori liberādi se vetꝰ soluẽdo. ⁊ placʒz  si sine aliq̃ ĩiusti tia ⁊ p̃iudicio alteriꝰ ↄsequor vtilitateʒz meā siero tibi iniuriosus maxĩe qñ tꝑe solutiōis ꝟisiłr non extimat̃ plus vali turũ ałs non liceret. Jdẽ dicendum ẜʒz Mona. si aliq̇s haberet equũ de qͦ nihil facit ⁊ acciperetmutuo ab aliquo centũ cum tali pacto ꝙ teneat equũ suũ⁊ pascat eũ ⁊ vtat̃ eo sine p̃iudicio eq̇ ꝙ talis accipiẽs non erit vsurarius. Ratio  nullũ dānũ facit ꝓximo immo alleuiat eũ pascẽdo equũ. Jdem dicit de do mo pignorata mutuāti que vtilis est sibi  eā locare nō vult vel non potest ⁊ mutuans custodit domum a ruina Pro pterea addit q inistis casibus consi|derañ. est p̃ ter mutuũ. Vtrũ pares sin nō eritvsura. vt in casibus p̃dictis  in qͦ hʒz equũ alleuiat aliũ ab expensa ⁊ q̇ hʒz domũ ↄseruat eā. cũ dñs nullum lucrũ ex ipsis eẽt habiturꝰ ꝙ bñ no.  facit ad multa nō tñ extẽdes ista ad lucrũ ꝙ q̇s facit ex pecunia mutuo accepta.
¶ Vtꝝ dans decẽ vlnas pāni pro alijs
75
*decẽ ĩ futuꝝ dādis sit vsurariꝰ. Rñ. Ro. ꝙ nō  est ↄ̃ctꝰ ꝑmutatiōis ⁊ cũ dr̃ de mẽsura ĩtellige  mẽsura modij ⁊ lagene ⁊ ceteroꝝ vasoꝝ quibꝰ grana vł liq̇da mensurantur.
¶ Vtꝝ hñs pecuniā quaʒz timet in futu
76
*ro tꝑe minorari iuxta ordinatiōes dñorũ vł ciuitatũ possit sine vsura ip̃aʒz da re alicui hoc pcō vt sibi reddat̃ ĩ neq̃li p̃ cio inqͦ est qñ ei dat. Rñ. ẜʒz alex. lō. in qͦl. q. vsu. ꝙ sic si ille q̇ recipit mox expẽde re vult ĩ tꝑe in qͦ tm̃ valet.  nihil vltra sortẽ recipit nā potuisset ẽt aliq̇d emere ꝙ postea vẽdẽs rehabuissʒz eq̇ualẽs pecũie ⁊ plʒz mihi nā quāuis ĩ mutuo nō liceat sꝑare lucꝝ tñvitare dānũ sine dā no alteriꝰ licet aliq̇ teneant ꝙ sitvsura. ¶ Vtrũ ciuis aqͦ cōitas eiꝰ indigẽs pe
77
*cũia accipit cẽtũ cōtra eiꝰ volũtatẽ licite sine vsura possit reciꝑe certũ q̇d puta. viij. libras ꝓ cẽtenario ꝙ sibi ānuatiʒz ip̃a cōitas ↄstituit. Rñ. diuersi diuer sa scripserũt sʒz saluo meliori iudi. mihi vr̃ disti. ꝙ aut cōitas ip̃a hʒz ānuos redditus aut nō. Si hʒz sicut ẽ ciuitas Janue ⁊ de ipsis redditibꝰ assignat certā ꝑtẽ tali a q̇ pecũias habuit sʒz ꝓportionẽ pecunie habite. ita ꝙ tantũ habeat oĩ anno de tali redditu ẜʒz ꝙ redditꝰ ip se bñ vł male. rñdet sic licite talis acci pit.  talis cōitas talẽ pecũiaʒz accipit non noĩe mutui cũ nũ velit eā redde re sʒz ꝓ p̃cio talis ꝑtis suorũ reddituũ qͦs pro solutiōe pecunie habite vẽdit tali ciui ⁊ sic ẽ emptio redituũ ciuitatis qui fieri pōt fine vsura vt. s̃ dictũ ẽ. §. xliiij. Nec ob. ꝙ p̃faticiues nō intẽdebāt eme re.  lʒz nō ĩtẽderẽt emere tñ cōitas potuit eis dare ꝓ p̃cio talẽ redditũ ĩsolutũ ⁊ sic erit emptio ⁊ venditio sic posset eis aliquā possessionẽ dareĩsolutũ ↄ̃ eo trũ volũtatẽ sĩcutfit sepe. Et ẜʒz hāc viā ĩ telligo. Jo. de saxonia ĩ sua sũ. ⁊ Jo. an. ⁊ do. Ant. ⁊ cōiter moderniorcs in. c. ĩ ci uitate q̇ dicũt licite tales ill lucrũ accĩ ꝑe Et ẜʒz hoc loca Janue mōs florẽtie ⁊ in p̃stita venetiarũ sunt licita ⁊ sine vsu ra. Si ꝟo cōitas hʒz redditꝰ vel si hʒz iā exausit in ↄ̃ctu supradicio vel alio mō sic talis ciuis nō pōt aliq̇d vltra sorteʒz acciꝑe sinevsura.  q̇cq̇d accidit sorti in mutuo vsura ẽnisi affuerit iustũ ⁊ verũ i teresse ꝙ pōt extimare etiā ex dubio euẽ tu ẜʒz ↄditiōes ꝑsonaꝝ ⁊ negociorũ ẜm Tho. ẜa ẜe. q. lxij. arti. iiij. vñ dicit ꝙ du płr q̇s dānificat̃. prĩo mō cũ ei aufert̃ id ꝙ actu habebat ⁊ tale dānũ est restituẽ dũ ẜm recōpẽsationẽ eq̃lẽ. Secũdo mo do dānificat̃ ĩpediẽdo ne adipiscat̃ ꝙ erat in via habẽdi ⁊ tale dānũ nō opʒz recōpẽsare in eq̃li  minꝰ est habere ali q̇d virtute  habere actu. ⁊ ideo q̇ erat in via habendi aliquid hʒz ill solũ in virtute vel potẽtia. Et ꝓpterea si redde ret̃ eivt haberetactu nō haberet simplũ sʒz młtiplicatũ. ꝙ nō est de necessitate re stitutionis. Tenet̃ tñ aliquā recom pẽsationem facere ẜm ↄditionẽ personarum ⁊ negociorum. hec ille. ⁊ sic ptʒz qñ non potest poni interesse certum ꝓ incerto vt dicit do. Ant. in. c. salubriter de vsu. ⁊ sic intellige Alexan. Lōb. s. sctm̃ Bernadinũ cum similibus qui tenent non licere sine vsura aliquid accipere ⁊ hec bene no.
¶ Quid de sponte dātibus cōitativt ta
78
*le quid annuatiʒz habeāt. Rñ. La. de ro dol. in suis ↄ̃ctibꝰ ꝙ si. v. cōcurrāt ꝙ lʒz. Primum ꝙ redditus non sit excessiuus sed conueniẽs. Secũdũ ꝙ redditꝰ fiat de bonis ⁊ super bonis cōitatis quia si fieret relatio tantuʒz ad ꝑsonaʒz cōitatis esset illicitũ. Tertiũ ꝙ non detur facultas resoluẽdi cōtractũ ꝓ maiori vel mi nori p̃cio. sʒz solũ occurrẽti. Quartũ ꝙ tẽ pꝰ sit ĩcertũ.  si redditꝰ ⁊ tꝑa forẽt cer ta tũc ibi eẽt maior titas ꝑceptaex tp̃e  illa q̃ dat̃ ciuitati videret̃ ↄtractꝰ vsu rariꝰ. Quintũ ꝙ tales emẽtes non sint vsurarij. ist est veꝝ qͦ ad p̃sumptionem | solũ. ⁊ iō si vere emit in foro aĩe lʒz. Jstis aũt nō cōcurrẽtibꝰ cōitati.   rōnevsu re est vt ↄmittat̃ circa mutuũ volũtariũ non violentũ. ⁊ ꝓpterea in talibꝰ nō est rō formalis vsure. sed bñ in istis volũtarijs q̇ intendũt mutuare nō emere.
¶ Vtrũ ementes iura p̃fatoꝝ ciuium q̇
79
*licite a cōitate certũ q̇d annu ati ex redditibꝰ ciuitatis reciptũtvt dictũ est sint vsurarij. Rñ. ꝙ nō ẜʒz do. Ant. ⁊ Jo. de sa xo. vbi. s̃. rō  emũt redditũ ĩ pecuniā iam cōstitutũ. itẽ idẽ redditus crescit ⁊ decrescit nec est maior  redditus pos sessiōis ĩmobilis. itẽ stat ꝑiculo emptoris. ⁊ multa alia q̃ vide ĩ Pe. de ancha. ĩ c. vsurarũ de vsur. li. vj. q̇ his cōcordat. limito tñ p̃dictavera nisi cōitas ipsa no tabiłr lederet̃ ex ipsis emptiōibꝰ q̃ cum pupillo ↄparet̃ vt. l. rẽ publicā. C. de iure reipublice. Jō eius administratores nō possent eā dānificare nec factũ eorũ valeret in dānũ reipublice vt. l. ordĩs. C. de cre. decu. ⁊. l. p̃ses. C. de trāsac. ⁊. l. ambitiosa. ff. de decre. ab ordi. fa. Jō nō valeret talis venditio nec emptio facta ab illis q̇ hoc sciũt sʒz tenerent̃ restituere totum q receperunt.
¶ Vtꝝ liceat mutuare cōi meo vel ali
80
*cui domino pro aliquo officio habendo ex quo spero consequi magnum honorem ⁊ lucrũ. Rñ. ẜm Joā. de saxo. vbi. s̃. ꝙ nō sine vsura.  mutuans sic recipit expresse ex mutuo vltra sortem. Ego tñ credo ꝙ si ex officio non habeo conseq̇. nisi lucrũ ꝙ debito modo debet̃ tali exercitio cum non possim illud habere ni si mediante mutuo si sum aptus ad tale officium exercẽdũ ꝙ possum mutuũ dare vt illud habeā sine vsura.  quod accipio lucri nō respicit mutuũ sʒz exercitium principałr. sʒz secundario postea mutuũ q lucrũ secundario. sperare ex mutuo nō est vsura vt. s̃. dictum est. §. j. Si tñ ex statuto vel antiqua consuetudinevolẽs habere tale officiũ teneretur aliquid soluere. ⁊ vt talẽ solutionẽ euitaret mutuũ daret esset viurarius.
¶ Vtrũ mutuās suꝑ pignore aliquo cũ
8
*tali pacto ꝙ donec debitor sibi restitue rit pecuniā ip̃e creditor habeat fructus pignoris. Rñ. ꝙ vsurarius ẽ. c. illo vos. de pig. ⁊ quid teneat̃ restituere. habes s̃. pignus. §. xj.
Vsura. ij.

Vsura. ij.

de eiꝰ ꝓhibitione ⁊ penis tā ↄ̃ vsurarios  ↄ̃ fautores eorum.
¶ Vtruʒz vsura sit pctm̃ morta e. Rñ. ẜʒz oẽs tā theologos in. iiij. di. xv.  canoni
1
*stas in. c. qm̃ multi. xlvij. di. ⁊ in. c. suꝑ eo. de vsu. ⁊ in multis alijs locis ꝙ sic. Nā vsura est malũ nō solum in se sicut homicidiũ ꝙ posset ex aliqua circũstātia fieri sine pctōvt iiudice seruato ordi ne debito ⁊ hmōi. sʒz etiā est malũ ẜʒz se. ⁊ iō cũ nulla circũstantia pōt bñ fieri  ptāte ordinata etiā a deo ⁊ hoc probat̃ s. ꝙ sit malũ in se ⁊ ẜʒz se tali rōne.  est ↄ̃ rōnem naturalis ꝓprietatis pecunie ad q se q̇t̃ vlterius ꝙ vendit̃ ibi illud quod non est. ⁊ hec est rō philosophi. v. ethic. ⁊ ṗmo poł. vbi ꝓbat ꝙ ꝓpriꝰ vsus pecunie ⁊ principalis est eius cōsumptio siue distractio.  est inuẽta ad mu tationes faciẽdas. ⁊ iō ẜʒz se est malũ ꝓ vsu pecunie mutuate p̃ciũ reciꝑe  hoc est vẽdere bis vł vẽdere q nō est. Probat̃ ⁊ alia rōe ẜʒz Sco. in. iiij. di. xv. q. ij. arti. ij. sic pecunia mutuo accepta trāsit in dñiũ debitoris ita ꝙ sit sua. ⁊ iō magna est inequalitas ꝙ aliq̇s in re sui ꝓximi lucrũ querat cũ nullũdānũ inde quicq̇d de re cōtingat incurrit. Multe alie rōnes assignant̃ a doctoribꝰ. Sʒz ꝙ sit pctm̃ mortale melius ꝓbat̃ autorita te diuine legis Eʒzechi. xviij. ibi ad vsu ras dantẽ ⁊ c. ĩpsal. xiiij. ibi qui pecuniā nō ⁊ c. ergo ex quo non viuet nec habita bit ĩ regno dei demōstrat esse pctm̃ mor tale. ꝓhibet̃ etiā Exo. xxij. Si pecuniaʒz cōmodaueris ⁊ c. facit. c. super eodevsu. Vnde si quis ꝑtinaciter asserat vsuras exercere nō esse pctm̃ vt hereticus ẽ pu niẽdus. ⁊ ꝓcedi dʒz ↄ̃ infamatos vel sus pectos de hmōi errore. sicut cōtra infamatos de heresi cle. ex graui de vsuris. Nec etiā de iure ciuili hodie ↄcedunt̃. immo sunt prohibite. vt no. gl. ĩ. c. quid dicā. xiiij. q. iiij. ⁊ ĩ. c.  in oĩbus de vsu. | Quĩa ĩperator dicit se amplectere quatuor cōcilia quoꝝ vnũ. s. nicenũ eas ꝓhibet in. d. c. quomā multi. vt in aut̃. de ecclesia. ti. circa ṗncipiũ. itẽ legesimitā tur canones ĩ matrimonijs ⁊ vsuris vt in aut̃. vt cle. apud ꝓpri. ep̃os. conue. ij. q. iij. §. hinc colligit̃ ⁊ de no. oꝑ. nunc. c. ĩtelleximꝰ. ⁊ in casu in quo vident̃ ꝑmit ti nō est vsura. sʒz rōne ĩteresse illud plꝰ exigit̃. nec obst. deuteronomij. xxij. nō fe neraberis fratri tuo. sʒz alieno.  in ꝟa lr̃a nō habet̃ illud sʒz alieno. sʒz si fuit ꝑ iudeos appositũ. ałr ↄ̃diceret sibi scriptura. vt pʒz Exo. xxij. deuteronomij. ij. vel dic ꝙ fuit ꝑmissio sicut libellꝰ repu dij ne maius malum faceret. vt pʒz Jsa. lvj. itẽ nec illud deuteronomij. xv. fene raberis multis gentibꝰ. ⁊ ipse a nullo fenus accipies  ibi ponit̃ cōsequẽs ꝓ antecedẽte quasi dicat: tātā abũdātiā habebis ꝙ poteris multis fenerari si volueris ⁊ tuia nullo mutuari indigebis. Jtem nec illud. c. ab illo. xiiij. q. iiij. quod intelligit̃ nō vsura. Sed recuperatio debiti. j. vsura. ⁊ sic lʒz dummodo non sit scandalum. vt. s̃. patet vsura. j. .§. xxiiij. ⁊. xlviij.
¶ Vtrũ liceat acciꝑe sub vsuris. Rñ. vt
2
*colligo ex ric. ĩ. iiij. di. xv. q. v. ⁊. ar. v. Th. ij. ij. q. lxxviij. ar. iiij. ⁊ Jnn. ĩ. c. super. eo. ti. ⁊ Jo. an. in. c. dilectus. de simo. ⁊ pa. post Host. in. d. c. suꝑ eo. de vsur. Hug. et Archi. in. c. mouet. xx. q. j. Q aut ille q̇ accipit sub vsura hoc facit ꝓ opere illicito. Et sic nullo modo lʒz. imo ẜʒz Arch. e Rodo. peccat mortałr. Aut facit ꝓ ope re licito. ⁊ sic distiguo.  aut tale ẽ extre me necessitatis. Et sic tʒz Jnn. ĩ. d. c. suꝑ eo. ꝙ si nō possum inducere ꝓximũ ad mutuañ. gratis ⁊ ego fame peribo nisi mutuet. ꝙ lʒz mihi inducere eũ ad mutuañ. sub vsuris vt maiꝰ malũ euitet. s. homicidiũ ⁊ licet prima fronte videat̃ hoc dictum mirabile: est tamen rationabile nec est hoc ꝓcurare peccatũ. sed vo lenti cōmittere peccatum persuasio est vt saltem minus peccet quod lʒz. xij. di. duo. Si aũt opus nō est talis necessitatis extreme. tunc subdistinguo. aut ille paratus est dare sub vsuris. ⁊ sic lʒz acci pere ob eo sub vsuris solũ ꝓ omni oꝑe taliter necessario q si omitterẽ. notabi liter damnificaret vel notabilẽ pateret penuriā ego vel alter vel ꝓpter subuẽ tionẽ necessitatis sue vel alterius ẜm Ric. ⁊ Tho. vbi. s̃. vel ẜm Arch. vbi. s̃. etiā ꝓ opere vtili. ex quo habeo cōsequĩ vtilitatẽ vel ẜm Host. ⁊ Pau. Jnn. ant. de bu. ⁊ Jo. de anna. in. di. c. suꝑ eo. etiā pro omni oꝑe indifferẽti. ⁊ placet  ẜm Aug. in enchi. Deus vtit̃ oĩbꝰ peccatis ad aliq bonum. sic similiter nos possu mus. aut ille nō est paratꝰ dare sub vsu ris. ⁊ sic nō licet inducere eũ ad mutuā dum sub vsuris. nisi cũ peccato mortali inducẽtis excepto casu maioris mali euitandi vt dictũ est ẜm Jnno.
¶ Quibꝰ penis subijciuntur vsurarij.
5
*Rñ. ꝙ vltra penas q̇bꝰ puniunt̃ a deo si sunt vsurarij manifesti incurrũt mul tas penas a iure eis inflictas.
¶ Prĩa sunt ĩfames ĩfamia iuris. C. ex
5
*q̇. cau. irro. ĩfa. l. ĩprobũ. Vñ. vt dicit do. ant. in. c. raynutius. de testa. etiaʒz de iu re ciuili hodie oĩs vsurariꝰ est ĩfamis. ⁊ ita dicit etiā notat Bart. ĩ. d. l. improbum. ⁊ per hoc fuisse determinatum ꝙ si frater meus instituit vsurarium here dem quod ego possum rumpere testamentum per querelam inofficiosi. C. de inof. testa. l. fratres. ⁊ quod sic de facto obtinuit ⁊ consuluit multo magis sunt infames de iure cano. vt in capitulo in fames. iij. q. vij. ⁊. vj. q. j. infames.
¶ Secunda quod ad communionem
6
*altaris non sunt admittẽdi. capi.  in omnibus de vsu. ⁊ intelligit abbas ⁊ se quitur pau. in. d. capitulo quia in omnibus. quod non debent admitti ad ec clesiam. quando celebrantur diuma.  assistentes in ecclesia. tunc dicuntur ad mitti ad commun ionẽ altaris ⁊ placet vt confusi resipiscant vt dicimus de excommunicato in. c. pia de excep. libr. vj. ¶ Tertia ꝙ non admittuntur ad obla
7
*tionem offerendum. d. capitu. quia in omnibus.
¶ Quarta ꝙ nō sepeliant̃ inecclesiasti
8
* | ca sepultura. d. c.  in oĩbus q̃ pena cũ duabꝰ p̃cedẽtibꝰ est laterañ. cōcilij posi ta in. d. c.  in oĩbus. ⁊ tradit̃ ibidẽ ꝙ si q̇s clericꝰ ↄ̃uenerit. s. recipiendo vsura riũ ad cẽionẽ vel oblationẽ ipso facto est suspẽsus ab executiōe sui officij ẜm Pa. in. d. c.  in oĩbꝰ qm̃ sicut hoc verbũ subiaceat inducit snĩam ipso facto. vt no. gl. in. c. vnico de iniur. li. vj. facit. c. si q̇s suadẽte. xvij. q. iiij. Ergo fortius istud ꝟbũ maneāt ⁊ tādiu donec ad ar bitriũ ep̃i satisfecerint ⁊ siłr in vsurarijs infligunt̃ ip̃o iure ẜm eũdẽ Pa. in d. c.  cũ in eo nullũ verbuʒz ponat̃ per q snĩa hoĩs exigat̃. Ber. vero et Host. ibidẽ vident̃ tenere ꝙ nec cōtra clericos nec contra vsurarios irrogant̃ ip̃o facto. Sʒz primũ puto veriꝰ: sepelientes vero tales vsurarios sunt excōicati ip̃o facto. vt ĩ cle. eos. de sepul. de quo. s̃. excōicatio. vij. casu. xxxv. nisi cauerĩt idonee ipsi ẜʒz ꝙ infra dicā. Vel si nō potue rũt. ⁊ signa tamẽ cōtritiōis ostẽderint. heredes eoꝝ intũ hereditas sufficit. vt in. d. c. . no. de vsu. li. vj.
¶ Quinta pena est ꝙ nō possunt recipi
8
*ad cōfessionẽ suoꝝ pctōꝝ donec de vsu ris fuerit ẜm facultates eoꝝ plenius sa tisfactũ vł idonee cautũ illis q̇bꝰ debẽt restitui vsure extorte si sunt p̃sentes vel alijs q̃ possunt eis acq̇rere vł eis absen tibus loci ordinario vel eiꝰ vicario vel p̃sbytero parochie in qua habitāt vsurarij vel tabelliōi de mandato ordinarij. ita q certa titas exprimat̃ in cau tione manifesta si apparet vel si nō ap paret manifesta exprimat̃ illa titas q̃ ad arbitriũ eiꝰ q̇ cautionẽ recipit videtur q̇ si sciẽter minorẽ receperit tenebit̃ ip̃e de suo. multo magis si nullā hoc ha bet̃ in. c. . de vsuris. lib. vj. ⁊ no. hic ꝙ noĩe idonee cautiōis intelligunt̃ pignora vel fideiussores. l. si mādato titij. .§. fi. ff. māda. q̃si non possent dare ẜm Gar. ⁊ Jo. an. iurabũt se hoc dare non posse ⁊ facturos q ꝓmittũt de sen. exc. c. fi. §. illis. li. vj. Aduerte etiā ꝙ illi qui possunt nobis acq̇rere sunt filij quos habemꝰ in potestate nostra. Jtẽ serui ꝓprij. Jtẽ serui in q̇bꝰ habemus vsumfructũ Jtẽ serui alieni quos bona fide possidemꝰ tā seruos. vt insti. ꝑ quas ꝑso. no. acq̇. §. j. Procurator aũt dño ab senti hāc ꝑsoualẽ obligationẽ nō acq̇re ret ꝑ. l. quẽadmodũ. ff. de acq̇. pos. ⁊. l. ge neraliter ⁊. l. ꝙ meo. eo. ti. ẜm Gar. ⁊ Jo. an. ĩ. d. c. . Jtẽ no. ꝙ ꝑ loci ordinariũ ẜm Jo. an. vbi. s̃. ĩtelligo ep̃m de iure. ⁊ idẽ de decano archip̃sbytero vł abbaie q̃ alias de cōsuetudine iurisditionẽ ha beret ĩ spũalibꝰ in loco in quo vsurariꝰ degit. itẽ q dicit de rectore parochie ĩ q̃ vsurariꝰ habitat multo fortiꝰ ĩtellige de rectore parochie debitoris lesi. cũ sit q̃si iudex ⁊ minister eius ẜm Gar. ⁊ Jo. an. facit. l. eũ ꝓ quo. ff. de in ius voc. Jtẽ scito ꝙ ꝑ hoc q dicit de mādato ordia rij arguit Jo. an. ꝙ tabellio in hoc casu nō acq̇rit actionẽ extraneo ex sua stipu latiōe nisi faciat ist  mādato ordĩarij Et hoc bñ notabis ↄ̃ multos ↄfessores. ¶ Sexta pena est ꝙ nullꝰ dʒz ĩteresse eo rũ testamẽtis: nisi satisfecerint. vt dictũ est in precedenti questione. d. c. .
¶ Septima pena est ꝙ testamẽta eorũ
10
*sunt nulla ip̃o iure si nō setisfacerĩt. vt dictum est. d. c. .
¶ Sʒz nũq̇d idẽ est de codicillo sicut de
11
*testō. Rñ. Gar. ⁊ Jo. an. ibidiẽ ꝙ sic ⁊ de qualibet vltima volũtate alia vt pʒz ex ṗn. d. c. .  large codicillus testatio mentis dicitur. xiij. q. ij. §. sed aliud.
¶ Sʒz q̇d si facit testm̃ ⁊ postea cauet
12
*idonee. vt. s̃. dictũ est nũ q̇dvalebit. Rñ. Gar. tenuit ꝙ nō ꝑ regulā nō firmat̃ de reg. iur. lb. vj.  ab initio nullũ fuit sʒz magis plʒz opi. Joā. an. q̇ tʒz ꝙ sufficit ꝙ añ mortẽ cauerit idonee. Rō  testm̃ cō firmat̃ ĩ morte. Jtẽ  oĩa iura fauẽt testamẽtis. l. j. C. de sa. san. ec. Facit ĩ ar. l. j §. ij. ff. de le. iij. Vbi legata ad pias cās relicta facta a filiofa. ⁊ a seruo lʒz tꝑe te stamẽti ĩspecto nō valeāt. si tñ emanci patꝰ vel manumissus ꝑseuerat in eadẽ volũtate valebũt. Jtẽ accipere cautionẽ est quādocũ accipere sicut ⁊ dare est quādocũ dare. j. q. j. eos ⁊ p̃fata regula nō firmat̃ de solo tractu tꝑis loquit̃.
¶ Octaua pena ẽ ꝙ nulla vniuersitas
13
*vel collegiũ vel singularis ꝑsona vsura rios nō oriũdos de terris ipsorũ erercẽtes vel excercere volẽtes pecuniā fenebrẽ ꝑmittāt habitare ĩ terris ip̃oꝝ. sed ꝙ expellāt nũ de cetero admittendo. vt in. c. vsuraꝝ. de vsu. li. vj. ⁊ incurrunt penam interdicti vniuersitas vel collegiũ. ep̃i vero ⁊ superiores suspensionis. ep̃is ĩfer tores ecclesiastici excōicatiōis ipso facto si nō expulerint de terris suis j. tres mẽses vel domos prefatis ad exerceñ. fenus locauerint vel sub quocũ alio titulo cōcesserint etiā venditionis ẜm Joan. an. quā penā si ꝑ mẽsem substituerint indurato animo terre eorum diu in ipsis morantur sunt ipso facto interdicte. alij laici debent ꝑ excōicatio nem ad hoc idem cōpelli. non obstante quocũ eorum priuilegio. Et de hoc vi de. s̃. Excōicatio. vij. casu. xxxij.
¶ Sed q̇d dicemus de dñis ⁊ cōitatibꝰ
14
*quo ↄcedunt iudeis vt possint exercere vsuras ⁊ locāt eis domos ⁊ faciũt conuentiones cũ eis suꝑ vsuris exercẽdis ⁊ vt iudices cogāt debitores ẜm cōuen ta ⁊ huiusmodi. Rñ. d. Andreas barbatius ⁊ Pau. de castro. cōsilio. ccclxxvj. ⁊ pe. de ancha. cōsilio. ccxxx. ⁊ quidaʒz alij conati sunt tenere ꝙ licite facere poterant dummodo autoritas seu lnĩa ab or dinario obtineatis. ⁊ hoc quia accedit ad bonum cōmune totius reipublice. Jtem quia sic est consuetudo de cuius initij memoria non existit cōtrariũ. ⁊ tol lerātia romanorũ pontificũ p̃sertim in terris tꝑaliter ecclesie subiectis. Et iō videtur valere. Jtem quia ista cōcessio nō est pctĩ nutritiua ex parte xp̃ianoꝝ. vt in. c. super eo. de vsu. Ex parte ꝟo iudeoꝝ nihil nobis de his qui foris sunt. vnde dicit tex. in. c. qui sincera. xlv. dist. superuacue rei videtur dare operam q̇ arcere nitit̃ iudeos a pctō vt pote dāna tos ꝓpter ꝑfidiam. Et ideo tollerantur in eorũ ritibꝰ. Hec sunt in summa eorũ motiua. Sed salua eorum reuerẽtia demonstrabo. ꝙ nedum vere. sed aperte erronee cōsuluerunt. Vnde pro clariori intelligẽtia no. ẜm Girar. de senis ⁊ re fert. Jo. an. in mercurialibus. in regula peccatuʒz. lib. vj. ꝙ triplex. est ꝑmissio cō tra legẽ. prima simplex indulgens penaʒz solũ. sed nō culpā. ⁊ hoc mō ꝑmittit ecclesia prostibula ꝓpter maius malũ seu pctm̃ euitandũ vt in. d. c. deni. iũcta glo. in verbo venia. iiij. di. ⁊ in cap. veniẽs iuncta gl. fi. q̇ cle. vel vo. Sca periuissio est tollẽs impedimentum. et isto modo ecclesia tollerat ritus iudeorũ ꝓhibẽs xp̃ianis ne eos ĩpediāt. dis. ca. qui sincera ⁊. c. sicut de iudeis. Tertia ꝑmissio est p̃stās iuuamẽ ẜʒz quẽ mo dũ eccłie ꝑmittit clericũ occidi a secula ri iuste  eũ degradat ⁊ tradit. vt in. c. degradatio de penis. li. vj. et de hac ha bes in. c. nouimꝰ de ver. sig. ⁊ prime cor. v. Prima fit ꝓpter maius malũ euitañ. Sca ꝓpter bonũ ꝙ inde cōseq̇ sperat̃. vt. s. iudeos tollerādo lucrari possitvt ĩ d. c. q̇ sincera. ⁊ vt nobis veritas in eorũ ritibꝰ fiat no. vt dicit aug. Tertiaꝟo nō potest fieri nisi de eo ꝙ licitũ est. Nā licitũ est ꝙ maleficianō remaneāt impu nita. c. vt fame de sentẽ. excom. ⁊ ĩ. l. ita vulneratꝰ. ff. ad. l. acq̇. Jdeo merito tradit clericũ. Frāciscus in. ij. sen. dicit q duo sunt genera malorũ vt dicit glo. su per illud ab occultis meis munda ⁊ c. Quedā sunt nostra q̃ a nobis oriunt̃ et his nullomō ↄsentire debemꝰ nec directe nec ĩdirecte. Quedā ꝟo sũt aliena q̃ fiũt ab alijs ⁊ his nũ cōsentire debemus directe ↄsensu approbatiōis. Aliqũ tñ lʒz ↄsentire indirecte ↄsensu ꝑmis stonis. sicut deꝰ ꝑmittit aliq̃ mala ex cā rōnabili. Si ꝟo cā rōnabili non lʒz. Vñ dicit q reciꝑe mutuũ sub vsuris ex rōnabili cā puta necessitatis vel vtilitatis lʒz alias nō. Hec ille. ex q̇bus ego cōcludo ad. q. ꝙ tales peccāt mortaliter et sũt excōicati ⁊ tenent̃ ad restitutionem oĩm vsurarũ ex tali cōuẽtiōe solutarũ si iudei non restituent. Nā lʒz prĩcipes et communitates possint ꝑmittere vsurarios prĩa ꝑmissiōe vt tʒz Bal. ⁊ Bar. in. l. cũctos populos. C de sum. tri. q tamẽ ego admitto simpliciter:  maius ma|lum est vsura que est pctm̃ mortale quā quodlibet dānũ tẽporale vel corporale q euitat̃ ꝓpter vsurā. ⁊ ideo nō pōt ꝑmitti ꝓpter maius malũ euitandũ solũ cōcederẽ dictum Bal. ⁊ Bar. qñ maiora pctā si nō permitterent̃ simplicit̃ haberent ↄsequi. vt puta homicidia ⁊ hmōi. Alias nō credo excusentur etiā simpliciter ꝑmittẽdo. ar. c. post miserabilẽ. de vsuris vbi precipit̃ eis vt cōpellant iudeos restituere vsuras. Ergo a fortiori ne exigant ꝓuidere tenent̃. Nam facilius impediunt̃ facienda  tollerẽtur iā facta. vt in. d. c. quẽadmodũ. de iureiu. ⁊. l. patre furioso. ff. de his q̇ sunt sui vel ali. iur. Nihilominus permissione sca permittere nō possunt cũ nullũ bo nũ sequat̃. ĩmo multa mala vt ptʒz vltra experiẽtiā. ꝑ ca. vsurarũ. de vsu. li. vj. Et multo minus ꝑmissione tertia vt est in ꝓposita. q. Nā nullus pōt pctm̃ cōmittere seu cooperari vt cōmittat̃ ꝓ quocũ  bono obtinẽ do seu malo euitādo ab alio. c. suꝑ eo. de vsu. facit. c. primũ. xxij. q. ij. ⁊. c. forte. xiiij. q. v. ⁊. c. q ait. xiiij. di. in gl. ⁊ ĩ. c. nō magno. ne cle. vel mo. Liceret bñ alicui qñ eidẽ imponeret̃ neces sitas duoꝝ maloꝝ pene sʒz nō culpe. Jtẽ liceret volẽti facere vnũ de duobꝰ malis culpe ei ꝑsuadere vt minus faciat ⁊ maius dimittat. sed nō tertia ꝑmissiōe sʒz solũ prima ⁊ sca. Jntelligo qñ aliter nō posset ↄpesci quin vnũ faciat. ałs nō ⁊ ita loquit̃. c. duo. xiij. dist. ⁊ ideo cũ tales nedũ cōsentiāt. ĩmo cooperant̃ vsurarie prauitati exercẽde patet ꝙ peccāt mortałr ⁊ etiā sũt excōicati ex quo paciscunt̃ cũ iudeis vt possint exigere vsuras aut ꝙ eis iusticia fiat de vsuris exigẽdis. multo magis si ad hoc ĩterponũt decretũ. Talia em̃ pacta vel decreta facta ab illis q̇ habẽt ptātem condẽdi leges vł statuta dicunt̃ leges vel statuta vt in. l. penul. C. de donatio. inter virũ ⁊ vxor ⁊ in. l. cesar. ff. de publi. ⁊ vtrobi ꝑ Bar. ⁊ ꝑ eũdẽ Bar. in. l. iiij. §. actor. ff.  re iu. Rō  faciẽtes talia pacta nedũ intendunt se obligare immo principaliter volũt obligare oẽs de ciuitate ⁊ di strictu ⁊ obligant̃ etiā illi q̇ nō assenserũt ergo sũt statuta cũ ex pactis meris nō obligent̃ nisi cōsentientes. vt in. l. j. ff. de pac. Sʒz statuẽtes vel p̃sumẽtes iu dicare ꝙ vsure soluant̃ sunt excōicati. cle. j. de vsu. q̃ cuʒz indistincte loquat̃ hʒz locũ etiā de decretis factis cũ iudeis. vt tʒz Lau. ibidẽ cũ gl. ⁊ do. Cardi. ⁊ Jo. de imo. facit q no. Gemi. in. c. j. de vsu. li. vj. q̇ vult ꝙ pene eiusdẽ. c. ligāt etiā locātes domos iudeis. ⁊ idẽ tʒz. d. Lau. de redol. tracta. de vsu. q. cxlvj. Et ꝙ teneā tur ad restitutionẽ pʒz  cām efficacem dāt dāno ꝓximi sine qua nō dānificarẽ tur. iō tenent̃ insolidũ si illi nō restituẽt vt. pʒz. s̃. restitutio primo in ꝟbo vsurariꝰ. §. viij. aduerte tñ ẜm Lau. ⁊ Pau. in cle. de vsu. ꝙ si supradicti ꝓhiberent ne maiores vsuras exigẽt dũ nō ↄsentiant de minoribꝰ nō incurrẽt penā extōicatiōis. ⁊ sic tu serua q. s̃. dixi vt ẽt cōsuluit do. Alex. de ĩmo Vitẽtinus ⁊ multi p̃clariores doc. in scĩa ⁊ ↄscĩa  supra allegati q̇ ↄsuluerũt ↄ̃riũ. nec ob. eorum motiua. Et primo autoritas ep̃i.  non pōt dispẽsare ↄ̃ ius cōe edictũ ꝑ sacruʒz ↄciliũ nisi ex cā necessaria ⁊ verisiłr nō ꝑ cogitata ꝑ sacrũ cōciliũ. ita no. Bal in l. oẽs ppłi. ff. de iusti. ⁊ iur. vt. s̃. dixi dispẽsatio. §. v. q̃ nō est hic in proposito. ⁊ multo minꝰ obstat cōsuetudo. cũ sit cor ruptela qm̃ ↄtinet in se pctm̃. c. flagitia. xxxij. q. vij. Nec tollerātia summoꝝ pon tificũ. Nā papa nō pōt dispẽsare cũ ali quo etiā iudeo vt mutuet sub vsuris. d. c. suꝑ eo. vt ꝓbaui vsura est malũ ĩ se ẜʒz se. Et ideo ꝓ nullo bono pōt licere vt in d. c. suꝑ eo pʒz. Multominꝰ pōt coopera ri ne auxiliũ dare vt vsure exigantur.  agẽtes ⁊ cōsentiẽtes digni sunt morte. ad Ro. j. Si ergo potest expresse nec etiam tacite. Et ideo de tali tollerentia r q ꝑmittimꝰ non approbamꝰ. c. hac rōne. xxxj. q. j. ⁊ sic dicit̃ etiā multa ꝑ pa tientiā tollerant̃ que si in iudiciam deduceremus cassarent̃. c. cũ iam dudũ de p̃bẽ. Non ob. etiā q nil ad nos ꝑtinet. de his q̇ foris sunt. c. multi. ij. q. j. quia hoc verũ nisi in duobus casibus. Pri|mus qñ illi qui sũt foris ledũt xp̃ianos vł ĩ iuriant̃ eis  sic ꝑtinet ad ecclesiā. Jta no. Jnno. ⁊ doct. in. c. suꝑ his de vo to. ⁊ Hosti. ⁊ Jo. an. ⁊ cōiter alij in. c. gaudemus de diuor. ꝙ si ĩfidelis delinquit ↄ̃ legẽ nature vł ↄ̃ ius diuinũ pōt puni ri a iudice ecclesiastico. Et sic est in ꝓpo sito. ⁊ ideo impedit se ecclesia vt pʒz ĩ di. c. post miserabilẽ. Scs casus in quo nō vlʒz est qñ cooꝑamur alicui eorũ in pctō  ꝑtinet ad nos sicut etiā in ꝓposita q̃ stioe. Jntelligit̃ igit̃ ꝓprie nihil ad nos ẜm gl. in. c. iudei. de indeis scʒz vt eis pe nā spũalẽ infligamus vel vt faciamus eis canōes. aut christianā ↄuersationẽ imponamus eis ĩuitis. c. de iudeis. xlv. dist. ꝓpterea si attẽdas totũ tit. de vsu. tam in decretalibꝰ  in. vj. ⁊ clemen. ec clesia nō tolerat aliqua tolerantia vsurarios. nec vult tollerent̃ a princtpibꝰ xp̃ianis vt pʒz in dictis. c. post miserabilẽ ⁊. c. vsurarũ. immo ꝙ vsure exigant̃ a christiauis ꝑ iudeos est valde ignominiosum cũ xp̃iani sint filij ⁊ angarient̃ a iudeis qui sũt serui. c. ⁊ si iudeos. de iu deis. Nec valet q christiani efficiunt̃ vsurarij q erit maiꝰ malũ. q̇a et si gra uiꝰ peccet christianus in eodeʒz genere peccati  infidelis vno respectu tamen iudei grauiꝰ peccant alijs respectibꝰ et in maius nocumentũ christianitatis.  vltra vsuraʒz habẽt odiũ ↄtra christia nos qͦs spoliant. Jtẽ sepiꝰ q̃ lucrati sũt a christianis exportant ad partes infidelium non sic xp̃iani. qui vt sepius re stituunt.
¶ Nona pena est ꝙ si vsurarius soluit
15
*alteri vsuras nō pōt repetere nisi priꝰ ipse restituat sllas q̃s extorsit ipse vel ille cuius heres est vt in. c. Michael de vsur. Fallit hoc in clerico. vł ꝓcuratore q̇ noĩe ecclesie repetũt vsuras quas sol uerũt quibus non potest opponi uis ipsi sint vsurarij secundum Pañ. in. d. c. Michael.
¶ Decima pena ẽ ꝙ uis cedat bonis
16
*vsurariꝰ nō habet̃ ei respectꝰ ne egeat vt habet̃ in alijs debitoribus. vt inca. odoardus. de sol. ⁊ in ca. ij. de pigno. ita no. gl. in. d. c. in omnibus.
¶ Vndecima pena est q admodũ ra
17
*ptoruʒz et furũ nō solũ tenent̃ restiiuere rẽ quā acceperũt ꝓ vsuris vt. c. cũ ĩ tu. devsu. sʒz ⁊ fructus quos ꝑceperũt ⁊ qui ꝑcipi potuerũt a ꝟo dño ẜʒz Ric. in iiij. xv. di. ⁊ cōiter oẽs doc. pro quo facit. l. vi deamus. §. in fauiana. quo. ff. de vsu. Ratio quia est male fidei possessor sine titulo. vt in se. q. latius patebit. Et ideo sic tenetur sicut supra dixi de possessore male fidei. Restitutio prima inverbo possessor.
¶ Vtrũ solutũ ꝓ vsuris trāseat in dñiũ
18
*vsurarij. Rñ. distinguẽdo ꝙ aut sũt res cōsumptibiles vsu. vt q̃ ↄsistũt in nume ro pōdere ⁊ mensura. vt puta pecunia granũ vinũ ⁊ hmōi ⁊ cũ ista recipiāt fũ ctionẽ in genere suo. l. ij. §. j. ff. si cer. pe. abs dubio in istis transfert̃ dñiuʒz qñ sunt permixta. seu cōsumpta. l. si alieni nũmi. ff. de solu. ⁊. l. naʒz ⁊ si fur. ff. si cer. pe. ⁊. l. si frumẽtũ. ff. de reivendi. Aut ta le solutũ sunt res mobiles q̃ seruando seruari possũt. vel immobiles ⁊ in his an transeāt in dñiũ vel ne fuerũt opi. glo. ⁊ Jnnoc. in. c. Michael de vsu. tʒz ꝙ vsurarius tenet̃ ad restitutionẽ ex qua si ↄtractu per cōditionem indebiti. ⁊ sic cōsequenter q dominiũ sit translatuʒz cũ nemo condicat reʒz suam p̃ter a fu re. l. fi. in fi. ff. vsufruc. quemad ca. et in sti. de ac. §. sic ita Jdem videtur tenere glo. in. c. si quis vsurā. xiiij. q. iiij. ⁊ in c. si ep̃m. xvj. q. vj. ⁊ in capi. ex trāsmissa de deci. ⁊ in. c. debitores de iureiu. ⁊ po test esse ratio quia quādo traditio habet cōsensum dñi tradẽtis transfertur dñiũ. l. cōtractus. ⁊ ibi per gl. C. de fide instrumẽ. ⁊ in. l. multũ. C. si quis alteri vel sibi. ⁊ notatur in. l. traditionibus. C. de pact. ⁊ fi tradat volũtate coacta tamẽ volũtas est sufficiens ad translatio nẽ dñij. l. si mulier. ff. q me. causa. xv. q. j. merito. Sed his nō obstantibꝰ salua semꝑ meliori determinatiōe. iuxta ill l. claudius felix ĩ. fi ff. qui po. ĩ pigno. hab. Dico ꝙ nullo modo trāsfertur dominium. Q probo sic ex nuda traditio | ne nō transfert̃ dñium. l. nun nuda ⁊ ibi ꝑ gl. de acquirẽ. re. do. l. traditiōibꝰ. C. de pact. Sed solutũ ꝓ vsura nude tra dit̃ pʒz si inspiciant̃ oẽs tituli ex q̇bꝰ res alterius acquirit̃ quo ad dñiũ q̃ sũt isti ꝓ empto. ꝓ mutuo ꝓ transacto. ꝓ herede. ꝓ derelicto. ꝓ legato ꝓ dote. ꝓ suo. ꝓ donato. ꝓ vsucapio. ꝓ p̃scriptio. pro cōmisso. ꝓ iudicato. ꝓ pena ꝓ socio. ꝓ solu to. de q̇bus habes. §. Vsucapio. §. v. quo rũ nullo vestit̃. Si dicis ꝙ vestit̃ titulo pro soluto rōne pacti seu ꝓmissiōis. Ad hoc dico ꝙ tale pactũ seu promissio est nulla. nec orit̃ aliqua obligatio natura lis vel ciuilis vt pʒz in. d. c. debitores. ⁊ ibi hoc tʒz prima gl. ⁊ Joā. de imo. ⁊ Pa. Ratio  cũ lex resistit nō orit̃ obligatio etiā naturalis etiā si alteri ↄ̃hẽti tm̃ resistat. l. cũ lex. ⁊ ibi bar. ff. de fideius. Sʒz cũ vsura phibeat̃ pagina vtrius testi. c. suꝑ eo.  vsu. ⁊ etiā fit ↄ̃ naturā. vt pro bat Ari. j. poli. Jgit̃ sequit̃ ꝙ tale pactũ seu promisio soluẽdi vsuras nō inducit obligationẽ. Ergo nō pōt dici ꝙ vestiat̃ pro soluto. Si asseris saltẽ soluit credẽs se debere. ⁊ sic ꝑ errorem q sufficit ad translationem dñij. vt not. in. c. fi. de so. negat̃ hoc  cōiter sciunt se nō obligatos. si dicis ergo soluũt sciẽter indebitũ ⁊ sic trāsfert̃ dñiũ cũ p̃sumant̃ donare. l. cuius ꝑ errorẽ. ff. de reg. iur. Ad hoc. Rñ. Host. ꝙ est veꝝ ꝙ solutũ sciẽter indebite p̃sumitur donatum in solutione nō ĩprobata a iure. sed nō in illa q̃ improba tur a iure. vt est in casu nr̃o sequit̃ ergo ꝙ nō est donatio vera  nemo sic intẽdit nec p̃sumpta  ĩprobata a iure nec solutio debiti veri vel putatiue veri. er go nuda traditio ⁊ sic nō trāsfert̃ dñiũ. Hoc idem probatur ꝑ gl. in. d. l. traditio nibꝰ. quia vult ꝙ ad hoc vt traditio trās ferat dominiũ requirit̃. Primo ꝙ sit fa cta cum causa vt. d. l. nu. ⁊ ꝙ ea sit ido nea. §. per traditionem. insti. de restit. diui. ⁊ a dño. l. traditio. ff. de acquir. re. do. q nō est insoluto ꝓ vsuris.  ⁊ si sit causa tñ idonea nō probat etiam ideʒz ista rōne. Ex contractu nullo ⁊ cui lex re sistit nun transfertur dominium. l. nō dubiũ. C. de legi. tenet Bar. ⁊ cōiter doc. in. l. j. §. si vir vxori. ff. de aquir. pos. Cuʒz ergo. ↄ̃ctus vsurarius sit hmōi. vt patet in. c. ⁊. iij. ⁊. c. cōsuluit de vsu. Ergo non transfert̃ dñium ⁊ hanc opinionẽvidẽ tur tenere cōiter doc. in. c. ĩ literis. ⁊ Jbi Jo. an. ĩ. c. . de vsu. li. vj. ⁊ ibi Jo. an. ⁊ ge. ⁊ Fed. in suo ↄsi. xxij. ⁊ Ang. in sua disputatione que incipit Astẽsis miles circa fin. que dicũt ꝙ vsurarius tenetur ex delicto ad restitutionẽ⁊ dānato a cre probato pagina vtrius testĩ. vt dictũ ẽ ⁊ patet in ca. tua nos ibi in crimine ⁊ c. ergo patet ꝙ nō acquirit. dñium: quia qui tenet̃ ex delicto ad aliquam rẽ resti tuendā nō est dñs. vt patet in fure. l. ĩ re furtiua. ⁊. l. si non manifestus. ff. de cōd. fur. Hāc etiā sequuntur cōiter theologi. ⁊ hec est tenenda presertim in foro cō sciẽtie.  sicut dicit Archi. in. c. si quis vsurā. xiiij. q. iiij. sicut vt compulsiuā reʒz alienā rapiens fictione iuris ciuilis efficitur dñi rei tamẽ iure pretorio penes priorẽ dñm rei dñiuʒz remanet. l. metuʒz aut in presentẽ. §. iulianus. ff. q me. cā. Sic saltem dicendũ est in soluto ꝓ vsuris. ⁊ bene facit tex. ibi dum dicit quia res in bonis est eius quiviʒz passus est. Nec ob. gl. in ↄtrariũ aducte.  potest. dici ꝙ ibi nō figũt pedes. patet volue runt etiā ĩducere hypothecā super omnibus bonis ꝙ vsuris restituendis. vel dicẽdum ꝙ loquũt̃ in rebus cōsumptibilibus. Non ob. etiā rō adducta in cōtrariũ qm̃ nō solum requirit̃ traditio ⁊ cōsensus tradẽtis. sed etiam titulus ve rus vel putatiue verus vt. s̃. ꝓbatũ est. Et si quis vult cōtendere ꝙ fictione iu ris ciuilis efficit̃ dñs tamẽ iure diuino ⁊ canonico oportet concludere q domi nium rei reman eat apud soluẽtem nisi aliud ex eius voluntate disponatur. Et sic perinde est conscientia quo ad omnem effectum ac si non esset translatuʒz dominium. hoc patet quia si res extat semper vsurarius tenetur eam restituere cum fructibus. vt. s̃. dictum est Restitutio primo in verbo vsurarius. §. iiij. Nec potest dare tantumdeʒz seu extima | tionẽ ↄ̃ voluntatẽ dñi cũ iura astringāt eum ad restitueñ. q tā praue acceperũt. c. cũ tu. vsu. ibi donec reddāt quod tā praue acceperũt. facit in ar. ad hoc. l. ij. in prin. ff. si cer. pe. ⁊ tex. clarus in. c. si res. xiiij. q. vj. Si ꝟo alienauit tũc de eq̇ tate canonica tertiꝰ possidens pōt cōue niri ⁊ ab eo dicta res aduocari officio iu dicis. vt notabiłr tʒz bal. in. l. rẽ quā. C.  iur. do. nulla habita distinctiō e an pos sideat titulo oneroso vel lucratiuo. Nā dicta distinctio bñ debet fieri in re empta ex pecuniavsuraria vt ꝑ gl. in. d. c. cũ tu. in fi. sed in re ipsa formałr data ꝓvsu ris nō cadit dicta distinc. sed pōt peti a quocũ possidẽte etiā titulo oneroso ex quo res est affecta illo vicio. Facit. l. sicũ exceptiōe. §. aliqñ. ⁊. l. mutũ. §. Julianꝰ. ff. q me. cā. iũcta eq̇paratiōe archi. ĩ. d. c. si quis vsuram. de qua. s̃. dictũ est.
¶ Sed q̃ro q̇s dicat̃ manifestꝰ vsurariꝰ
19
*vt subijciat̃ penis supradictis. rñ. vt col ligo ex Jo. an. ⁊ Pa. ĩ. c.  ĩ oĩbꝰ. ⁊ Joan. an. ⁊ Archi. ĩ. c. j. de vsu. li. vj. Jlle dr̃ ma nifestꝰ. Primꝰ q̇ ẽ notoriꝰ de iure puta  cōuictꝰ vel cōdẽnatꝰ de vsuris. seu co rā iudice spōte cōfessus. c. olim. ⁊. c. suꝑ q̇busdā de ver. signi. Sco qui est noto rius de facto notorietate facti. puta tenet altare paratum vel mutuat in came ra omnibus volentibus sicut meretis ĩ prostibulo patet cuilibet. arg. de co. cle. ⁊ mu. capitu. tua. ⁊ capitu. fina. ita dicit bar. in. l. ij. ff. de fur. ⁊ bal. ĩ. l. heredes pa lā. ff. de test. Jteʒz tertio dr̃ manifestꝰ ẜm Glo. in. c. ij. de vsur. li. vj. qñ q̇s corā sacer dote ⁊ testibus cōfessus in articulo mor tis esse vsurariũ ⁊ mādauit restitui vsu ras ⁊ resignauit libros. Quā gl. Federi cus cōsilio. viij. dicit verā qñ simul oĩa p̃ fata ↄcurrũt alias cōfessio sola extra iu dicialis nō faceret manifestum. Facit c. venerabilibus. §. secus. desen. excō. li. vj. Nec solum mandatum de vsuris re stituendis alias manifesti non aliquo predictorum modorum. sed vel per famam tm̃ aut alio modo a predictis nō incurrunt ipso iure p̃fatas penas ẜm cōiter doc. nisi publicentur per ordinarium loci.
¶ Qud requirit̃ ad publicationem fa
20
*ciendā. rñ. ꝙ sufficiunt certa argumẽta cũ fama. d. c. tua. ⁊ licet nullus accusator appareat nihilominꝰ ordinariꝰ ꝓcede re pōt ex officio. Aduerte tamẽ ẜm pañ. in. c. ad nostrā. de empt. ⁊ ven. ⁊ ꝙ si est publicũ ⁊ indubitatum q plꝰ q̇s vẽdit ad credentiā quā ꝓ precio statim soluẽ do testm̃ eoꝝ est nullũ. ↄ̃ ip̃o iure ꝓpter dispōnem. c.  devsu. li. vj.  tales sũt vsurarij vt patet in simili in. c. nauigan ti de vsu. ⁊ sũt publici. ex qͦ publice hoc exercent vt patet ĩ libris eorũ. Nec ob. q sũt ficti . d. c. ad nostrā penā ↄ̃vsurarios instituta exercetur etiaʒz ↄ̃ fictos vsurarios quoniam in veritate suntvsu rarij. Facit. l. non dubiũ. C. de leg. Jtem no. ẜm Fede. consi. viij. ⁊ sequitur Pañ. in. c. cuʒz in diocesi de vsu. ꝙ lʒz q̇s invita non fuerit declaratꝰ vsurariꝰ. ⁊ feceritte stamentum nihilominus post mortẽ po terũt fieri probationes ad declarañ. q erat manifestus. ita tʒz Jo. an. in. c. j. de vsu. li. vj. in nouella. ⁊ Gemi. ibidẽ. ⁊oẽs iste erant bone probationes puta si dif ferebat solutionẽ. vt plus venderetvt in. c. ĩ ciuitate de vsuris. iteʒz si emit pos sessiones cũ pacto  retrouẽdendo pro maiori precio vel secũdum bal. in. c. j. de feu. dato in vi. le. com. quādo emit cum pacto de retrouendendo post quinquẽnium ⁊ nō ante si est consuetus similes contractus facere presumitur vsurariꝰ. ar. d. c. illo vos. de pigno. item presumi tur vsurarius quando facit facere quis confessionem coram episcopo ꝙ instrumentum est de ꝟo ⁊ puro capitali quia censetur collusio in fraudem vsurarum presumptione prefati. c. illo vos secundum Bal. in. l. j. C. de collusione dete. q ca. j. hoc articulo preualet confessioni. Et sic fuit obtentũ corā episcopo ruder tino contra vnum qui multas cōfessiones tales fecerat fieri. itẽ quando pars dicit in instrumento quod nō per simulationem sed per veram veritatem talẽ contractum facit oritur presumptio vehementissima ẜm Bal. ĩ. l. iij. C. plꝰ vale. | ꝙ agi. Facit gl. in. l. si quis sub conditio ne. ff. de condi. insti. ⁊ ꝙ no. gl. ꝑegrina in. l. cũ allegas. C. de vsu. ⁊ pulchrum di ctum ang. ĩ. l. sicut. §. superuacuũ. ff. qui. mo. di. vel hypo. sol. Jtẽ probat̃ vsurariꝰ ex libris suis vel per instrumẽta ẜm Ar chi. in. c. q̇ sincera. xlv. di. probat per ar. d. c. dicit etiā Bal. in. l. donatio. C.  do. q manifestus vsurarius probat̃ etiam per priuatam scripturam. Jtem qñ est communis opi. ꝙ sit vsurarius. vt dicit Bal. in. l j. ⁊. in. iij. colum. C. de sac. sanc. eccle. Jtem quando tot ⁊ totiens fenera tus fuit ꝙ non possit nisi esse liquiduʒz in populo. vt dicit Bal. in. l. j. in. iij. colun. C. de falsa adiec. le. Jtem quando ex coniecturis apparet vsurariꝰ ⁊ indi cijs. vt dicit Bal. in. l. cum proponeba tur in princ. ff. de leg. ij. ⁊ in. l. ciues. C.  apella. ⁊ breuiter dic quod iudex habet arbitrari ex additis coherentijs quod sit manifestus. puta quia publice feneratur ꝙ pro vsurario habetur communiter ⁊ reputatur quod alias fuit declaratus ⁊ similia. ita dicit bal. ĩ addi. ad Spe. in ti. de appel. in ver. an autem sit manifestus. Dicit etiam Fed. ↄsi. viij. ꝙ est manifestum de quo in. d. cōsi. lugdu. dicitur. Cuius probatio est euidens et manifesta. verbi gratia. Defunctus visus ⁊ auditus ⁊ sciẽtie nō palam apparet oĩbus ⁊ tñ subijciẽdo ex ammi sit eui dens ⁊ manifestus vt ĩ. c. ij. de presum. Sic qñ ꝑ modicā exa minationẽ promptā ⁊ facilẽ puta per libros rationum ⁊ hmōi sit euidens dr̃ manifestus ⁊ ideo aduocati ⁊ procuratores qui defendunt eorum contractus feneraticios peccant mortaliter per. c. j cũ ibi no. de os. defe. ⁊ ⁊ per. c. j. de vsur. lib. vj. ⁊ tenentur ad re stitutionẽ vt. s̃. Restitutio. j. in verbovsu rarius. §. viij. Propterea bene dicit tex. ĩ l. j. §. fi. ff. de do. p̃le. Rei satis demonstra te trustra sit demonstratio. Hec ibi.
Vsus clauium

Vsus clauium

vide supra claues ecclesie ⁊ supra con fessio. v. ⁊ quo ad excommunicationem vide supra absolutio tertio. ⁊ supra interrogatione in fine.
Vsus

Vsus

ẽ ius vtẽdi rebꝰ alienis falua rerũ substantia secũdũ Aʒzo. in summa.
¶ Vsurarius dicitur cui tantum re ad
1
*vsum quotidianũ vti licet. Jnsti. devsu. ⁊ habitu. §. j. vnde nō solum vsurarius potest sumere quātum sibi expedit sed etiam sibi ⁊ familie sue plenũ in fi. ff. de vsu. ⁊ habi.
¶ Quid si vsus domus sit relictꝰ mari
2
*to. rñ. poterit habitare in ea etiam vxor parentes filij serui ⁊ liberti hospites in domo recipere ⁊ si pensionem habeant dummodo vna cũ hospite ⁊ non separatim domum inhabitet vt. l. ceteruʒz in principio. ff. eodem. Jdem dic in mulie re etiam si vidua erat ⁊ postea nupsit. ff. de vsu. ⁊ habi. l. cui vsus ⁊. l. ceteruʒz. ⁊. l. non solum.
¶ Quid si pecoris vsus sit redditus ali cui. rñ. quod ne Lana ne lacte ne agnis vti poterit sed ad stercoriʒzandũ ⁊ modico lacte vti poterit. ff. de vsu. ⁊ ha bi. l. plenũ. §. sʒz si pecoris.
¶ Vtꝝ ille cui legat̃ vsus solus possit in
4
*cidere. ⁊ vẽdere sicut vsufructuariꝰ. rñ. ꝙ sic  aliter nihil habiturꝰ esset ex legato. ff. de vsu ⁊ habi. l. diuus. limitat hoc Ang. are. ibi quando silua est longe vt pro conducendis lignis possit vendere. alias nō.
Vsusfructus

Vsusfructus

est ius alienis rebus vtendi fruendi salua rerum substantia  est ius in corpore qͦ sublato ⁊ ipsum tolli necesse est. ff. de vsufr. l. j. ⁊ Jnsti. eo. ti. in princip. Differt vsufructuariꝰ ab emphiteota  ille hʒz vtile dñium: iste solũ ius itẽdit. Jtẽ dif fert ab vsurario. Nā is cui nudꝰ vsꝰ mũ di datur. nihil hʒz vlteriꝰ in eo nisivt ole ribꝰ pomis feno ⁊ huiusmodi vtat̃ ad vsum quotidianũ in eo moret̃. sed nulli alij ius quod hʒz aut vendere aut loca re. aut gratis ↄceder̃ potest. sed vsufru ctuarius sic. Jnsti. de vsu et habitu. §. j. Młtomagis differt ab vsufacti nō iuris. sed quo fratres minores vtuntur inquo vsurarius nullũ ius habet sed tantum factũ pro necessitate vitede verb. signi. | c. exijt qui seminat. li. vj. ⁊ ꝓpterea addi tur verbum fructus.
¶ Qualiter ↄstituat̃ vsusfructꝰ. Rñ. pa
1
*ctionibꝰ ⁊ stipulationibꝰ ⁊ familie her ciscũde cōpositione ⁊ ↄsensu. itẽ in testō legāde. vt. ff. de vsufru. l. oĩm ⁊. l. vsusfru ctus pluribꝰ. Jtẽ cũ q̇s legat habitatio nẽ in domo sua est perinde ac si legaret vsũfructũ habitatiōis vt est casus in. l. cũ antiquitas. C. de vsufruc. ⁊ ideo pōt locare vt ibi ⁊ cōmodare. l. j. §. inter cōmodatum. ff. cōmo.
¶ Jn q̇bꝰ rebꝰ ↄstituit̃ vsusfructꝰ. Rñ.
2
*in oĩbus rebꝰ q̃ vsu nō ↄsumunt̃ ꝓprie. vt. ff. eo. l. oĩm. ĩ rebꝰ ꝟo q̃ vsu ↄsumunt̃ nō ꝓprie vsusfructꝰ cōstituit̃ sʒz vtilitatis cā receptũ ẽ vt etiā in his ↄstituat̃. ergo cōstituit̃ in pecunia vino grano et hmōi iustit. e. §. cōstituit̃. vñ no. ꝙ illud ꝙ nō renascit̃ nō r esse in vsufructu. l. diuortior. §. si fundũ. ⁊ §. si vir ĩ fũdo. ff. sol. mat. ideo lapis q̇ nō renascit̃ nō est in vsufructu ⁊ creta ⁊ hmōi q no.  legato vsufructu nō veniũt talia. Jdẽ arbores cedue vt salices. ⁊ hmōi sunt in vsufructu. sʒz arbores fructi fere nō possent cedi pro vsufructu.
¶ Ad q̇d tenet̃ vsusfructuariꝰ. Rñ. tenet̃
3
*p̃stare cautionẽ in rebus q̃ vsu nō cōsumunt̃ arbitrio boni viri ipsis vtet̃ salua rerum sustātia. sicut q̇libet bonꝰ vir ⁊ vtit̃ ⁊ fruitur re ꝓpria ⁊ sco ꝙ finito vsufructu restituet ꝓprietario id ꝙ superest. Jn rebꝰ ꝟo q̃ vsu consumunt̃ dʒz prestare cautionẽ de exhibendia id ea qualitate vel si vult cōsumere prestabit extimationẽ illoꝝ bonoꝝ. d. c. vl. in glo. de pig. hoc no. ff. de vsufru. eaꝝ rerum q̃ vsu consumunt̃. l. j. sca ⁊ tertia. ⁊ di. §. constituitur.
¶ Sed q̇d de his rebus q̃ vsu nō consu
4
*munt̃. sʒz minuunt̃ vt vegetes ⁊ similia q̃ vsu veterascũt ⁊ minuunt̃ nō aũt ipso facto sicut vinũ oleum ⁊ similia. Rñ. Pa. ĩ. d. c. fi. ꝙ cauebit de restituẽdo q suꝑ erit finito vsufructu vt pʒz ĩ. l. j. ff. de vsufru. quẽadmo. caueat. vbi ẽ casus. fa cit. l. j. ff. de vsufru. eaꝝ rerũ vbi ista duo ponunt̃ vt diuersa. s. q̃ vsu ↄsumunt̃. ⁊ q̃ vsu minuunt̃. ⁊ iō iura q̃ volunt vt extimatio p̃stet̃ loquunt̃ in his que vsu con sumunt̃. vt ĩ. l. si tibi vini olei. ff. de vsuf. eaꝝ re. ergo nō debẽt extẽdi ad ea q̃ nō cōsumunt̃. sʒz minuunt̃.  aliter vsufructuario esset p̃iudiciũ. Et facit ꝓ hoc exẽ plum in re cōmodata q̃ vsu minuit̃ vbi dānum ꝑtinet ad diuinũ nō ad cōmodatariũ. l. eum q̇. ff. cōmo.
¶ Vtrũ vsusfructuariꝰ nō p̃stās cautio
5
*nẽ a principio ⁊ recipiẽs fructꝰ teneat̃ eos restituere. Rñ. Pau. in. c. cũ ↄstet de pig. do. cōiter distinguũt ↄcordādo gl. iuris ciuilis q̃ sunt ↄ̃rie sic aut bona fide recipit puta  nō fuit exacta cautio nec maliciose distulit p̃stare. ⁊ hʒz locum glo. in. l. vxor. la. j. ff. de vsufr. lega. q̇ tʒz ꝙ nō tenet̃ restituere. Aut exactus nō p̃sti tit cautioneʒz vel fuit in mala fide mali ciose cum sciret se obligatum ⁊ nō p̃stitit sic tenetur restituere tan indebite perceptos  nō facit suos. ⁊ sic intelligẽda est gl. in. l. si cuius. ff. de vsufruc. fa cit. l. sed ⁊ si. §. scire. ff. de petit. here. Vbi errās in iure facit fructus suos nō malefidei possessor.
¶ Sed nunq̇d testator poterit remitte
6
*re ne cautio prestet̃. Rñ. Pa. in. l. j. C. de vsufru. ⁊ in. l. scire. C. vt in pos. lega. q sic in rebus que vsu cōsumunt̃. Jn rebꝰ ꝟo qui vsu nō cōsumunt̃ nō pōt. Rō  daret̃ materia delinquendi nec curare vti sicut bonꝰ vir sed in alijs cessat cum solũ teneat̃ ad extimationẽ q veruʒz est nisi ꝓprietas fuisset eidẽ vsufructuario legata vs ad certum diẽ ⁊ vsusfructus pure  hoc casu cautio nō est prestāda. vt in. l. si vsusfructus. §. plane. ff. vsufru. quẽadmo. caueat.
¶ Vtrũ sufficiat cautio iuratoria. Rñ. ꝙ
7
*vsusfructuarius ẽ persona suspecta nō sufficit alias sic. ⁊ hoc sequit̃ Pa. in. c. cũ cōstet. de pigno. argu. in. c. ꝑ vr̃as. de do te post diuor. resti. vbi bonꝰ tex. in simili ⁊ in aut̃. generaliter. C. de epis. ⁊ cle.
¶ Vtrum vsusfructuarius teneatur ad
8
*expensas in re de qua habet vsũfructũ. Rñ. Ludo. de ro. in not. ꝙ sic ad expensas paruas et ad collectas et ad refe|ctionẽ  collecta ꝙ teneat̃ habes. l. q̃ro. ff. de vsufru. leg. l. apud iulianũ. §. heres. ff. de lega. j. ⁊. l. hactenꝰ. ff.  vsufru. Q limita nisi qñ collecta tanta esset ꝙ e q̇ualeret ꝑceptiōi fructuũ  solũ tene ret̃ dñs. glo. est in. l. qui cōcubinā. §. qui hortos. ff. de lega. iij. quā sequunt̃ Dy. ⁊ Bard. in. l. his ꝟbis. §. idẽ testator. ff. de leg. iij. Jdẽ dic in expẽsis ꝓ resectione nisi esset ei legatꝰ vsusfructꝰ generalit̃ oĩm rerũ quia sic tenetur ad oẽs expensas vł renũciare. d. l. hactenꝰ. ⁊ ꝙ ibi no. de fide instru. c. G. perpetuus. in glo.
¶ Sed q̇d de vsurario. Rñ. idẽ ibidẽ ꝙ
9
*aut dñs participat in cōmodo rei cuius mihi legatꝰ est vsus. puta  domus est ampla ⁊ tũc tenet̃ dñs tātũ. Aut nō ꝑti cipat. sʒz solꝰ vsurariꝰ. Et sic tenetur ad expẽsas. l. si domus. ff. de vsu. ⁊ habi.
¶ Quero quid erit quando testator re
10
*liquit vxorem dñam ⁊ vsufructuariam omniũ bonoꝝ suorũ diu vixerit vel vi tam vidualẽ duxit. dic vt supra legatuʒz j. §. xlvij. potest tamẽ talis vxor laudare ⁊ laudemiũ recipere. nec per hoc videt̃ cōditio heredis deterior sicut nec ecclesie si prelatus bñficia vacantia cōferat vel electos confirmet cũ talia nō possit retinere ad manus suas de insti. c. fi. de officio archipresbyteri. c. fi. ⁊ feuda anti qua concedat. c. secudo. de feudis.
¶ Sed nũquid ex vsufructu legato gra
11
*uabit̃ heres ĩ legitima. Rñ. ꝙ nō nec qͦ ad ꝓprietatẽ nec quo ad vsũfructũ. C.  inof. testamẽto. l. qm̃. ⁊ aut̃. nouissima. ⁊ l. scimꝰ. §. cũ aũt. idẽ dic ĩ trebellianica quo ad aliũ heredẽ vel ad alios quibꝰ legitima debet̃  detrahẽt quartā suaʒz heredes de talivsufructu legato. nisi sit ipse heres cui vsusfructus est legatus. etiam. d. l. vxori. ⁊. ff. de vsufr. omnium. ⁊ l. si mihi. ⁊ tibi.
¶ Vtrũ ille cui est relictꝰ vsusfructꝰ oĩm
21
*bonoꝝ teneatur soluere es alienum de ipsis bonis. Rñ. ẜm Hosti. ꝙ sic. Secꝰ si solũ esset relictꝰ vsusfructꝰ aliquaꝝ reꝝ. ff. de vsufr. le. l. fi. Pau.  ca. ↄsi. ccclxxxv. dicit ꝙ ꝓprietariꝰ tenet̃ ṗncipałr. s. ad vendendum de bonis pro solutiōe eris alieni. ⁊ sic vsusfructuarius secundaria participabit in solutiōe. ⁊ sic minorem vsumfructũ habebit. pro quo facit. l. fi. §. si autem alienum. C. de bo. q̃ libe. et est verior opinio.
¶ Qũo amittit̃ vsusfructus. Rñ. ꝙ qua
13
*tuor modis. primo ꝑ mortẽ vsufructuarij de pigno. c. fi. in glo.
¶ Sco ꝑ maximā ⁊ mediā capitis di
14
*minutionẽ nō aũt ꝓpter minimā ⁊ ma ximā diminutio. capitis est cũ aliq̇s simul ⁊ libertatẽ. ⁊ ciuitatẽ amittit q ac cidit his q̇ efficiunt̃ serui pene propter delictũ suũ. vel q̇ ꝓpter ĩgratitudinẽ re digunt̃ in seruitutẽ. Media cũ cinitas amittit̃. ⁊ libertas retinet̃ q accidit cũ aqua. ⁊ ignis ĩterdicit̃ vel in insulā deportat̃. Minima ẽ ciuitas ⁊ libertas retinet̃. sʒz statꝰ mutat̃ q accidit his qui sunt iuris erāt facti sunt iuris alieni. vł ecōtra. insti. de capi. dimi. prime due sũt mortes ciuiles. ff. ꝓ socio. l. societatem. Tertia nō  oĩa iura trāseũt ad partẽ cui arrogatus se donāt. Jnsti. de adop. §. sed hodie. C. de sac. san. ec. aut̃. sed in gressi. de testa. c.  ingredientibus.
¶ Tertio amittit̃ si res perierit in qua
15
*erat vsusfructꝰ. insti. eo. §. finit̃. ff. q̇. mo. vsusfruc. ami. l. j. ⁊ per totũ. ⁊ hoc si erat constitutus. d. l. j. Qr quod non est: amiti non potest in glo. ibidem cum cōcordantijs.
¶ Quid si vniuersitati sit vsusfructꝰ legatus. vel ciuitati. Rñ. durabit spacio centũ annoꝝ. ff. eo. ti. l. an vsũfructũ nisi in ciuitate aratrũ inducatur. ita ꝙ desinat esse ciuitas vel vniuersitas. ff. qui. mo. vsusfru. amit. l. fi.
¶ Vtrũ cum plures sint vsufructuarij ⁊
17
*vnꝰ morit̃ reuertat̃ ad ꝓprietariuʒz Rñ. ꝙ nō sʒz accrescit alteri vsufructuatio. ff. de vsufr. accre. ꝑ totũ. ⁊. ff. q̇. mo. vsusfr. amit. l. excepta. solũ ergo reddit ad proprietariũ qñ oẽs deficiũt. insti. eo. §. j.
¶ Quid si vsusfructꝰ relĩquat̃ alicui: do
18
*nec filiꝰ pupillꝰ ad pubertatẽ venerit ⁊ pupillꝰ morit̃ añ pubertatẽ. Rñ. vsusfru ctꝰ durabit vs ad etatẽ cōpletā. Si ꝟo sit relictꝰ sub incerto tꝑe puta donec ta | lis furiosus resipuerit ⁊ ante resipiscat morit̃. sic durabit toto tꝑe vsufruciuarij.  possibile fuit: vt toto eiꝰ tꝑe in furia ꝑseueraret. Vt ĩ. l. Ambiguitatem. C. eo
¶ Quarto amittit̃ vsusfructꝰ ꝑ nō vsuʒz
16
*nō simpłr. sed eo modo quo etiā dñium rei ꝑdit̃ vt ꝑ p̃scriptionẽ. vt. s̃. p̃scriptio dictum est. no. in. l. pe. C. eo.
¶ S ad quẽ reuertet̃ vsusfructꝰ quādo
20
*ꝑ capitis diminutionem amittit̃. Rñ. si est filiꝰ ad patrẽ si seruꝰ ad dñʒz si pater vel aliꝰ trāsibit ad filiũ aut heredẽ eiꝰ nō ad ꝓprietariũ vt in. l. fi. C. eo. ltellige quādiu viuet ille cui vsusfructꝰ fuerat legatus. ar. l. predicte. l. ambiguitatem. ¶ Vtrũ cũ vsusfructꝰ vniuersaliter gre
21
*gis vel armẽti est legatus si moriat̃ teneat̃ vsufructuarius reficere. Rñ. ꝙ ex gnatis gregũ tenet̃ submittere alia lo co mortuoꝝ capitũ. Secꝰ si tm̃ in aĩabꝰ leget̃ vsusfructus  nō tenet̃ reficere si moriant̃ sine sua culpa. ff. e. l. vetꝰ. insti. de re. diui. §. sʒz ⁊ si gregis. idẽ dic ꝙ dʒz in vineaꝝ mortuaꝝ ⁊ arboꝝ locũ ałs in stituere ⁊ collere. Nā quasi bonus paterfa. debet vti vt in. d. §. sʒz et si gregis. ¶ Vtrũ vsusfructus legatꝰ filio existẽti
22
*ĩ ptāte patris amittat̃ ꝑ mortẽ eiꝰ. Rñ. Bar. ĩ. l. ex literis. C. de vsu. ⁊ habi. ꝙ nō extinguit̃.  presumit̃ cōtẽplatiōe patris legatꝰ sed remanebit patri. Si ꝟo pater p̃moriat̃. sic p̃sumit̃ cōtẽplatione filij legatꝰ ⁊ nō extinguetur sed erit filij aduenticium:
¶ Vtrũ vsufructuariꝰ possit cedere vel
23
*vẽdere comoditatẽ vsusfructꝰ. Rñ. Bar. in. l. interest. C. de vsu. ⁊ hab. q sic. Sʒz non ius vsusfructus. Similiter ille cui legata est in testamento domus ad inhabitandũ poterit alteri locare ⁊ finiet̃ solum morte ipsius cui legata est. l. Si habitatio. ff. de vsu. ⁊ habi. ⁊ institu. eo. .§. fina.
Vxor

Vxor

dicitur mulier post contraxit per verba de presenti. licet non dum consũmauerit. ⁊ hoc in oĩbus fauorabilibus. sed in odiosis appellatio ne vxoris venit soluʒz illa que matrimo nium consũmauit. vt in. l. non sine. C. de bo. q̃ libe. No. Pau. in. c. iij. loco de presump. vide. s̃. sponsalia. §. j.
1
*¶ Vtrũ vxor sit in ptāte mariti. Rñ. ẜm Bal. de cōsu. feu. ti. an maritꝰ succedat vxori in bene ꝙ non iure romano nisi quo ad debitũ carnis ⁊ operandum. vt no. gl. C. de condi. inser. l. si vxor. ⁊ nota insti. ad tertu. §. i. in fi. C. de ser. fugiti. l. fi. ⁊ adde quod no. instit. de pa. potesta te in gl. ordinaria. tex. est in. l. j. §. fi. ff. de iniur. ⁊ ibi gl. ⁊ text. ĩ. l. is cuiꝰ oꝑe. §. fi. ff. de adul. Erit ergo sub ptāte patris. d. l. si vxorẽ. ⁊. l. sicut. ff. de ope. liber. sed iure lombardo erit sub ptāte viri. sed apud nos vacat. Aliq̇ tamẽ tenẽt ꝙ de iure canonico est sub potestate viri. ar. c. mulieres. de sent. excom. sed nō credo.
2
*¶ Vtrũ vxor cedat lucro viri. Rñ. Pa. in c. literas. de rest. spo. tenet ꝙ sic quantũ ad operandum. alle. l. sicut patronꝰ. ff. de oper. libert. Facit. l. sed vir in princi. ff. de dona. ĩter virũ ⁊ vxor. ⁊. c. hec yma go. ⁊. c. mulierẽ. xxxiij. q. v. Sed saluo me liori iudicio. dico ꝙ aut operat̃ ĩ bonis viri ꝓ suo vsu. vt puta in lana viri vt si bi faciat vestimẽtũ vel in lino. vt sibi fa ciat lĩtheamina ꝓ vsu. ⁊ sic dico ꝙ cedit lucro viri  non minus tale vestimentum erit viri  si nihil operis ĩ eo fecis set nec p̃ciuʒz laboris a viro in hoc casu poterit petere. Et sic loquit̃. d. l. led si vi ri apud quẽ alimẽtat̃. aut laborat in re bus viri. vt ĩde habeat lucrũ. vel ĩ alijs q̇buscũ. vt puta est textrix vel filat. vel est negociatrix ⁊ hmōi. ⁊ sic nō cedit lu cro viri sed sibi acq̇rit nisi in casu quādo non hʒz dotem sufficientem ad alen dum se ⁊ cōes liberos cum marito vbi maritꝰ nō hʒz alia bona sufficiẽtia. Sed si habet dotem sufficienteʒz ad alenduʒz se ⁊ cōmunes liberos vel saltem se quā do maritus habet alia bona sufficientia sic credo non teneatur cedere lucro mariti. sed pōt in eiꝰ bonis vel alijs laborare vt habeat preciuʒz laboris ⁊ sibi acquiret ⁊ hoc videtur sequi Bar. ⁊ sic li mitare glo. in. d. l. sicut patronus. in. l. gaio. ff. de alimẽ. leg. facit. C. de do. ĩter | virum ⁊ vxor. l. ⁊ si pecunia tua. Probat̃ idem  vxor non tenetur laborare pro viro. si habet dotem sufficiẽtẽ pro parte onerum supportanda vt patet. gar. c. ꝑ vestras de donatio. inter vir. ⁊ vxo. ⁊ in l. si cũ dote. ff. sol. ma. ⁊ no. idem Pa. in c. literas de resti. spo. vbi determinat ꝙ nec etiam causatiue potest vir eam cōpellere ad laborādum subtrahendo. s. alimenta ergo sibi poterit laborare. Si vero nō portauit dotem sufficienteʒz ad fustentanda onera matrimonij saltem pro ꝑte sic credo ꝙ debeat laborare pro ipsis oneribꝰ supportādis ⁊ si nō vult vir pōt ei denegari alimẽta. ⁊ sic tenet. Nec obstant iura qui vidẽtur velle q simpliciter cedat lucro viri.  dicta. l. si cut que dicit ꝙ dʒz esse in officio viri debet intelligi scilicet ad debitum reddẽ dum ⁊ gl. ibidem intelligenda est secũdum ꝙ dixi dum laborat in re viri pro vsu suo: alias non habet veritatem: nec iure ꝓbatur. si alio modo intelligitur ⁊ similiter. c. hec imago. ⁊. c. multerum in quibꝰ dicitur ꝙ est pene famula viri et ꝙ ẽ de dominio viri ĩtellige nō simpli citer sed secundũ quid inquātũ est sub eiꝰ cura. ⁊ debet regi ab eo ⁊ quo ad debitum coniugale. alias non  non trā sit in potestateʒz viri vt. s̃. dictum est. vel dic ꝙ predicta debẽt intelligi de operi bus obsequialibus in domo puta coquina vel faciendi lectum aut scopandi ⁊ hmōi de quo vide. supra Peculiũ. .§. xxxj.
¶ Vtrũ maritꝰ possit verberare vxoreʒz.
3
*Rñ. ẜm Host. ⁊ Gof. in. c. quemadmodũ de iureiu. ꝙ sic ex magna cā ⁊ leui verberatiōe. ar. in. l. preceptoris. ff. ad. l. acq̇ li. de hoĩ. ad audientiā. Sed sine cā vel grauiter verberās vir punit̃ ad dandũ ei tertiam parteʒz donationis ꝓpter nu ptias vt ĩ aut̃. liceat matri. ⁊ aut̃. §. si q̇s autem propriā. ⁊. C. de repudijs aut̃. sʒz nouo iure vide iu. l. cōsensu. C. de repu. dicit̃ ꝙ ꝟbera ingenuis aliena sunt. fa cit glo. vij. q. j. in. c. sicut.
¶ Vtrũ vir possit interficere vxorẽ adul
4
*terātẽ. Rñ. lex ciuilis penam non impo nit. l. grachꝰ. C. de adulte. xxxij. q. ij. ĩter hec si interuenit in actu adulterij sʒz lex diuina hoc dicit. Non occides. Et ideo non licet. vide homicidium. j. §. vj.
¶ Vtrũ vxor possit agere ad restitutio
5
*nẽ dotis viuente viro. Rñ. ẜm pa. in. c. ex liter is de pigno. ꝙ sic vir incipit ma le vti substantia sua ⁊ male versari. ⁊ di cit̃ male vesari quando exulat a patria sua ꝓpter maleficiũ ꝓprium ⁊ maxime cũ peruenit̃ ad distrationem bonorũ. d. c. per vestras. videt̃ tex. in. l. vbi. C. de iu re do. etiam ꝙ possit petere donationeʒz ꝓpter nuptias licet alij quo ad donationem predictam cōtrariũ teneāt. iteʒz potest petere vbi matrimoniuʒz venit se parandum quo ad thoꝝ. vt in. c. de dote post diuor. resti.
¶ Vtrũ vxor habens virum prodigum
6
*licite possit abscondere aliqua bona eo inuito. vide furtum. xxv.
¶ De dote vide. s̃. dos. de donatio. ĩter
7
*virum ⁊ vxo. s̃. donatio. De debito vide debitum de voto vide. s̃. votũ. ij. §. viij. De parafernalibus vxoris habes. s̃. pa rafernalia.
¶ Vtrũ possit de rebus viri prouidere
8
*filijs primi matrimonij. Rñ. ꝙ non nisi ẜm ꝙ pōt eleemosynas facere vt. s̃. eleemosyna. §. vij.
¶ Vtrũ vxor teneat̃ sequi virũ suũ. Rñ.
9
*ẜm ꝙ calligo ex no. ĩ. c. si q̇s necessitate. xxxiij. q. ij. ꝙ aut trāsfert domiciliũ ⁊ sic tenet̃ eũ seq̇. Et hoc veꝝ nisi pactũ fuis set vt nō transferret  sic non teneret̃ nisi post pactũ aliqua necessitas aduenerit que ĩpediret maritũ ibi manere. puta ĩfir mitas vel capitalis inimicitia  sic tenet̃ sequi nō obstante pacto. ar. vnaque. xiij. q. ij. Si ꝟo nō trāsfert do miciliũ sic non tenet̃ eũ sequi ẜm Host. Similiter nō tenet̃ eũ seq̇ si est vagabũ dus ẜm gl. ĩ. d. c. vnaque. nisi sciẽs eũ vagabundũ cōtraxit cũ eo.  sic tenet̃. Hoc totũ limito verũ quādo ex cā hone sta vel trāsfert domiciliũ vel est vagabũdus. Secus si ex cā inhonesta vel si vellet eā trahere ad pctm̃ vel imineret sibi periculuʒz vite.  sic non teneretur | eum sequi vt sentit gl. in. d. c. si quis. fa cit. l. ꝙ nisi. ff. de oper. libertoꝝ. Vbi pa tet quod libertus non tenetur sequi do minum vagabundum ad prestandum ei operas vide in capitulo de illis. de sponsa.
Loading...