Et paulò pòst, Nouissimè sicut ad pauciores viros iuris constituendi via
transisse, ipsis rebus dictantibus, videbatur, per partes euenit, vt necesse esset
Reipublicæ, per vnum consuli: nam Senatus non perinde omnes prouincias probè regere poterat. Paucorum appellatione, Senatum intelligi voluit. Cæterùm vel Pomponius ipse Fenestellæ verba malo ordine in suum
librum transtulit, vel compilatores, verba Pomponij non satis animaduersa temporum ratione retulerunt, dum quæ ille de recentioribus ac nouismis temporibus scripserat, quasi ad antiquissima pertinerent, abduxerunt.
At verò Senatus ius suum nunquam deseruit, sed retinuit semper & exercuit
saltem in speciem & prætextum quendam: quamuis principum vi turbaretur sæpè, aut transuersus ageretur. Nec solùm suum, sed & populi ius, ac
munera administrauit, præsertim interregnis Imperatorum, vel dum Imperatores creat, aut consalutatis ab exercitu potestatem confert. Cæterùm ius
istud nunquam in principes ita translatum est, vt perpetuò in omnibus
principibus deinceps esset, nisi prout singuli ab Senatu prius comprobati
essent. Hoc cùm fieret, tunc demum ius populi in Imperatores conferebatur, nec solùm populi, sed etiam Senatus (vt ego interpretor) scilicet
vt tantundem Imperator posset, quantùm populus & Senatus ipse. Non enim
quòd milites aliquem appellassent Imperatorem, perinde statim habendum
erat, ac si per tribus antiquo ritu appellatus esset, cùm nec iidem ordines, nec
|
idem numerus militum esset. Sed opus erat, vt senatus principi tribunitiam potestatem, hoc est, ius ipsarum tribuum conferret. Ita enim interpretor tribunitiam potestatem, cuius nominis fastigium excogitasse diuum Augustum, Tacitus scribit: ne Regis, aut dictatoris nomen assumeret, ac tamen appellatione aliqua, cætera imperia præminere. Quanquam haud me latet, quosdam scripsisse, tribunitiam potestatem ab Imperatoribus, qui post Iulium Cæsarem fuerunt, ideò vsurpatam, vt sacrosancti inuiolabilésque deinceps haberentur. quod
diligenter prospici, exemplum Cæsaris admonebat, à coniuratis ciuibus interfecti. Sed verisimilius est, hæc omnia per tribunitiam potestatem quæsita esse,
vt & sacrosancti haberentur, & tribunorum simul, ac tribuum potestatem vno
honoris titulo nanciscerentur. Ideò non tribuni dici voluerunt, sed tribunitiæ
potestatis, cùm nihil vetaret appellari eos tribunos, quemadmodùm & pontifices, & consules dicebantur. Nunc (vt ad propositum redeamus) hæc senatusconsulta ita demum valuisse interpretor, si princeps ea non ignorasset, neque
ab his dissensisset. Nam tribunitiæ potestatis ea potissimùm erat vis & facultas, vt legibus ac senatusconsultis intercedere possent: quod vbicunque facerent, tam lex, quàm senatusconsultum impediebatur, eáque de causa dum senatus habebatur, tribuni plebis pro foribus curiæ antiquitus excubabant, neque prius discedebant, quàm quid intus actum esset, renuntiaretur. Tum vel
subscribebant, vel intercedebant, vt ex Valerio cognosci potest, lib.
ii. cap.
i. sed
hoc plus in Imperatoribus erat, quòd in senatu assiduè ipsi interueniebant.
Ideóque facilè omnia impedire poterant. Tacitus lib.
i. Scaurus quia dixerat
spem esse ex eo non irritas fore senatus preces, quòd relationi consulum iure
tribunitiæ potestatis non intercessisset. Loquitur de Tiberio, quem Augustus
adhuc viuens participem fecerat tribunitiæ potestatis. Ex historiis quoque perspici licet, posteàquam Resp. semel in vnius potestatem concessit, vsque adeò
ex illius voluntate senatum pendere, atque ad illius nutum omnia agere consueuisse, vt verisimile non sit, citra principis autoritatem quicquam, quod paulò grauioris ponderis foret, moliri conatos esse. Huius rei argumentum etiam
nunc ex eo sumas, quòd senatusconsultum circa petitionem
hęreditatis
hæreditatis
, de his
factum esse relatum est. in l. item veniunt. §. pridie. de pet. hæred. quæ ab Imperatore Adriano proposita, & libello complexa fuerant. Tacitus lib.
xx. Volcatius Tertullinus, inquit, Tribunus plebis intercessit, ne quid super tanta re,
principe absente, statueretur. Nunc si ad Iustiniani & nostra hæc tempora disputatio reuocetur, meritò sanè dubitant doctores, verúmne sit quod hic dicitur: ipse enim Iustinianus Imperator nec vno in loco ad solum Imperatorem
hodie pertinere affirmat, leges
cōdere
condere
. l. fi. C. de legi. l. ij. §. hoc autem. C. de vet.
iur. enu. Quo dicto senatus
autoritatm
autoritatem
excluderet, quasi maiestatem minuere
videtur. Hic nodus ita vulgò soluitur, quasi id significare voluerit Imperator,
nulli alteri singulari
personę
personæ
, præterquàm Imperatori leges facere licere. Senatui
autẽ
autem
licere
vtiq;
vtique
: quia scilicet
multarũ
multarum
personarũ
personarum
collectione senatus
cōstat
constat
.
Sed Iustinia.
cōstitutionibus
constitutionibus
,
nō
non
hunc sensum aut distinguendi
propositũ
propositum
fuisse
manifestè apparet, quòd nisi
Iustinianũ
Iustinianum
, quasi extincto senatu (qui temporibus
|
suis certè propèmodum extinctus erat) loquutum esse dicamus: vt si quandoque extaret & quodammodò reuiuisceret, tunc demum huic responso locum
esse noluerit, certè non alia horum inter se probabilior conciliatio fieri posse
videtur, quàm vt ad ea quæ diximus de Tribunitia potestate omnia referantur, atque hoc modo verum inueniatur, & principem solum legem facere posse, cùm scilicet alios facientes, arbitratu suo impedire possit, & senatum nihilominus quoque posse, si non princeps facientibus interdicat, idq́ue ratio ferme,
vt dicamus, cogit. Reliqua quæ hîc disputant doctores, nos alio loco tractanda reseruamus. l. j. infra titu.
i.