EBrietas
Precognita & volita propter
delectationẽ in potu vini immoderato/peccatum mortale videtur: quia con
tra rectam rōnem violẽte imponit quis sibijpsi
necessitatẽ vinculi tollentis vsum rōnis. Ebrius
enim non solum est abs actuali vsu rōnis/vt ociosus, & abs
soluta rōne vt dormiens: sed necessitatem habet permanendi in
vinculo rōnis, ꝑꝑ quā differt a dormiente. a quo etiā differt/ꝗa
somnus est priuatio naturalis: ebrietas vero violenta, vtpote egri
tudinalis ꝑturbatio exñs. Notāter aũt dr̃ p̃cognita & volita:
ꝗa ebrietas nisi intẽta sit/nō est ebrietas formałr/ sed materiałr
tm̃. Dicit̃ quo ꝑꝑ delectabilẽ potũ vini: quia siquis ex intentione inebriaretur ex dispōne artis medicine ꝑꝑ sanitatem, non
esset ebrietas pctm̃/etiā veniale: quia nō esset ebrietas formaliter.
nec esset ibi immoderatus potus: quia hōi sic disposito potus ine
brians esset moderatus. Et rursus recta rō habet / vt hō imponat
sibi necessitatem ꝑmanendi ad breue tp̃us (puta diem &c.) sub
vinculo violento rōnis vsus, vt postea possit rōne in corporesano
diutius vti ꝗ̈ habet corpus infirmum: sicut liceret vti oppio/&
alijs stupefacientibus impedientibus rationis vsum.
Ebrietas Inculpabilis excusat a peccatis ex ebrietate
cōmissis: quia tunc inuoluntaria sunt. Si aũt
est culpabilis, alleuiat quidem peccata ex ipsa sequentia / quia
sunt minus voluntaria: sed diuersimode. nam peccata preuisa/
quia solitus est ebrius talia pctā cōmittere, excusant̃ a tanto/sed
non a suis speciebus: quia volũtaria sunt in sua cā scilicet ebrie
tate. Non preuisa autem/excusantur a suis speciebus, sed aggra
uant ebrietatis peccatum: vtpote illius mali effectus.
Ebrietas Non plena (quando aliquis potu vini redditur nimis letus, aut turbatur in phantasia/
dum vr̃ ei ꝙ domus giretur aut hmōi aliquid incurrit / non tñ
perdit vsum rōnis) pctm̃ proculdubio graue est, nisi cā medicine fiat: quia immoderatus est potus secundũ quantitatem vel
qualitatem. & hoc si aduertenter aut negligenter accidit. Peius
tamen si ex intentione: est. n. tunc prope mortale/ non tamen est
mortale: quia nec attingit ad completā ebrietatis rationem / nec
notabile damnum rōnis eligitur.
ELectio Eeccłiastici pastoris
debet in foro
conscientie fieri de homine hñte
duas conditiones. Prima est ꝙ sit bonus: hoc
est sine pctō mortali. ꝓpter hoc. n. dñs ter petrũ
interrogauit si hr̃et charitatem. Secunda est ꝙ
sit melior ceteris cognitis qui possent eligi & haberi. Melior
autem non quantum ad bonitatem vite, sed quantum ad regi/
men illud/nunc & hic respectu talium ouium/ & reliquis par
ticularibus occurrentijs pensatis. Exiguntur autem intantum
ambe conditiones, vt neutra earũ possit scienter omitti sine pctō
mortali. Scienter autem dico / hoc est secundum conscientiam
eligentis: tenetur enim eligens si abs peccati mortalis incursis
vult eligere/tenere secundum suam conscientiam ꝙ ille quem
eligit sit in gratia dei, & ꝙ sit ad tale officium in hoc loco/hoc
tempore &c. melior omnibus quos nouit posse haberi pro tali
cura. Et ratio primi est: quia exñs in pctō mortali est indignus
prelatione ecclesiastica, vtpote non diligens chr̃m super omnia:
ac per hoc impotens pascere christi oues ex sua vita, quod precipue exigitur in pastore. Ratio secundi est: quia postponere meliorem minus bono in hmōi / non est sine crimine acceptionis
personarum, dũ persona preponitur cause.
¶
Et scito hic idem esse iudicium de prouisore: hoc est de
illo qui per viam prouisionis abs electione facit pastorem.
|
Secus autem est de confirmatore: quoniam confirmator nō eligit pastorem/sed electionem supponit. Et si dignus electus est/
sufficit ei. Et melior ceteris ille haberi potest/ex hocip̃o ꝙ electo
ribus solus iste pre ceteris gratus nunc est: est siquidem cōditio
ista multum faciens ad causam. Prelatus. n. minus idoneus gra
tus tamen ouibus/melior est illis prelato magis idoneo & minus illis accepto: quoniam ibi charitas coalescit / hic periculum
operandi ex metu &c. Si vero plures sunt nominati/ & liberũ
est confirmatori eligere inter illos in quem consentiat, tenetur
inter illos meliorem ad hoc preferre: vt de electore dictum est
eadem ratione.
¶ Et hec quo ad secundam conditionem intellige considerato
affectu & respectu ad bona temporalia (gradũ. s. celsitudinẽ/
honorem/diuitias &c.) quatenus sunt cōia ecclesie bona distri
buẽda inter ecclesie membra: sic. n. habet in hmōi electionibus
locum acceptio persona℟, qua iniuria irrogatur digniori si post
habetur. Et hec dico propterea: quia si in electionibus spectaret̃
ad spirituale tantum officium ad quod eligitur, quum eligatur
ad onus/cessat ratio iniurie respectu dignioris. & sufficeret eligere dignũ: sicut in ceteris onerosis officijs credimus sufficiẽter
prouidisse si eligimus dignũ. Et rō quare postponeret digniorẽ
esset/quia nō tenetur eligere digniorẽ: ꝗ̈uis melius faceret si digniorẽ ad hoc eligeret. Vñ paulus apostolus quales debeāt pasto
res eligi describẽs ad titũ & thimo. nunꝗ̈ meminit conditionis
comparatiue/scilicet sit ceteris magis dignus: sed tm̃ condōnũ
positiua℟ que requirunt̃ de hoc ꝙ sit idoneus ep̃us: ꝗa tunc ep̃i
nō bñficiũ sed offm̃ habebant: & ꝗa ad id quod est ꝑ se respiciebat apostolus. Ex ꝗbus patet nō esse exsuo gñe pctm̃ mortale/
postposito digniore eligere vere dignũ in ecclesiasticũ pastorẽ:
ꝗa ex his que sunt ꝑ se iudicando/ sufficit eligere sufficientẽ ad
onus tale spũale & ad dispensandum temporalia: qm̃ ẜm veritatem ẽt ad onerosum officiũ respectu tꝑaliũ eligit̃ cōsequẽter.
Electio Secularis officialis
(vt pretoris &c.) debet de
persona ad officium illud idonea fieri. ita ꝙ oppositum scienter aut negligenter faciens/peccat mortaliter, ꝑꝑ
nocumentum reipub. quod ex inepto rectore incurrere oportet.
Ad eligendum autem meliorem ad hoc / ꝗ̈uis forte teneatur
qui potest, non tamen video vinculum peccati mortalis si placet
sibi sufficere idoneum: quoniam non video hic acceptionẽ personarum: quia nec video habere hic locum iustitiam distributiuam, quum officium hoc non detur ciui vt parti cōmunitatis.
Et similiter non exigitur ꝙ credatur abs peccato mortali: quũ
nō fiat pastor ouium chr̃i, sed custos pacis hũane in republica.
Electiones Que in cōmunitatibus secularibus fiunt
de suis officijs distribuendis suis ciuibus
(siue sit pretura/siue quodcũ aliud notabile) regulari debẽt
secũdum regulas iustitie distributiue. Et si nō vult errare qui
nescit hmōi regulas, det votũ suũ illi qui magis idoneus est ad
hoc inter eos qui digni sunt & pñt preponi. Quod ideo dico:
quia si is qui vere est dignior non potest preponi quia alijs non
placet, eligendus est dignior inter illos dignos qui possunt hr̃i.
Qui autem contra iustitiam distributiuam votum dat / pecca
mortaliter, nisi propter imperfectionem actus excusetur: sicut in
alijs vitijs contingit.
ELemosinam
Non facere/ est peccatũ mortale in duo
bus tm̃modo casibus. Primus est siquis habet
de superfluo nature & persone. Et tunc ꝗa pre
ceptũ hoc (scilicet q suꝑest elemosinā date)
est affirmatiuũ/& obligat pro loco & tꝑe &c. ꝑꝑea fidei ac
prudẽtie illius qui suꝑfluũ hẽt/cōmissum intelligr̃ qñ & quibus
actualiter dispẽset illud suꝑfluũ/simul vel successiue, vt melius
sibi videbit̃.
Secundus est quum apparet pauper in extrema
necessitate constitutus: iuxta illud ambrosij. pasce fame moriẽtẽ,
|
si non pauisti occidisti.
¶ Et in primo casu intellige duo. Primo suꝑ fluũ nō cōsistere in
puncto: qm̃ sicut multis ablatis ab aliquo/ nō censet̃ ꝗs indigẽs,
ita multis adiunctis nō ꝑꝑea suꝑfluit. Scđo ꝙ suꝑfluũ in tali
latitudine cōsistens, iudicandũ est cōsideratis sumptibus honorabilibus ẽt filio℟/ familie/status, munificẽtia/magnificẽtia/cōibus euẽtibus/heredibus / & alijs eiusmodi: ita vt raro videatur
contingere, vt homo ẜm statũ gloriose viuens/ suꝑfluũ habeat.
In secundo quo casu intellige extremā necessitatem/non qñ
emissurus est spm̃: sed qñ ob defectũ necessario℟ apparet ꝙ ille
moritur/nisi ei succurratur de necessarijs modo quando pñt ipsi
prodesse subuentiones anteꝗ̈ desperetur de vita illius.
EMere Rem minoris iusto p̃cio
ex intentione
emendiseusoluendi minus iusto p̃cio tũc
hic &c. pctm̃ mortale est: ꝗa cōtra iustitiā leditur ꝓximus / minus hñdo ꝗ̈ hr̃e debeat.
Circa iustũ aũt p̃cium quid
sit/oportet nō falli: qm̃ iustũ p̃ciũ non solũ est illud quod cōiter
in illa patria currit, sed illud quod nunc/hic/ sub hoc vendendi
seu emendi mō pōt cōiter inueniri. Ita ꝙ licet res aliqua rome a
mercatoribus vendatur centũ, si eadem res rome vltro exposita
venditioni / siue subhastando siue per proxonetas / non inuenit
emptorem nisi pro septuaginta (tum quia vltronee merces vilescunt: tũ ꝗa emptores pauci inueniunt̃ pro tunc, aut quia non
indigẽt re illa/aut ꝗa nō hñt pecuniā promptā pro re illa/aut ꝗa
nō curant hr̃e illā) iustũ tũc ibi huius rei p̃ciũ cōstituit̃ septuaginta: ita ꝙ nō peccāt illi ꝗ ex eo ꝙ vidẽt ꝙ res illa venalitati ex
posita pōt hr̃i tali p̃cio / puta septuaginta/inducunt̃ ad emẽdũ.
Nec reddit̃ iniustũ p̃ciũ ex cā, puta ꝗa necessitate ductus ac per
hoc nō volũtarie vẽdit: ꝗa inopia qua cogit̃ ꝗs ad vendẽdũ/ nō
redditvẽditionẽ ĩuolũtariā. alioꝗn ẽt si rigido p̃ciovẽderet/ĩuolũ
taria redderet̃ vẽditio: q cōstat eẽ falsuʒz. Eadẽ siꝗdẽ rōe iustũ
p̃ciũ ẽ, q nũc/hic/sub hoc mō vẽdẽdi vel emẽdi ĩuenit̃ cōiter.
Qua rōe iustũ quo est p̃ciũ quũ post bella aut pestes/domus/
|
agri/horti &c. emuntur vilissime, quia non inueniuntur empto
res. Et eadem ratione gemme que empte fuerant mille modo
emuntur centum, quia non inueniuntur emptores. Et similiter
transeunte naui aliqua videmus emi res vilius ꝗ̈ ibi valeant,
quia non inueniuntur emptores tunc pro alio precio. Et sic de
similibus.
Et si hec latius discussa cupis videre cum suis fundamẽtis, vide cōmẽtaria nr̃a in prĩo articulo. q. lxxvii. scđescđe.
¶
Et pro nunc vide differentiam precij inter rem expectantem
emptorem & seipsam non expectantem emptorem: & clarifica
bitur intellectus tuus. Domus enim expectans emptorem venditur quantum valet absolute: domus autem non expectans/
venditur quantum inuenitur. Et tunc vere venditur quantum
valet nunc hic exposita, ꝗ̈uis non vendatur quantum valeret
expectans emptorem. Iustum autem precium est non quantum
valeret si expectaretur, sed quātum valet nunc/hic/& reliquis
singularibus que tunc occurrũt pensatis: vt patet in pignoribus
que authoritate curie a pauperibus propter debita ablata/ exponuntur sub hasta plus offerenti.
Et scito ꝙ emens minoris iusto precio/citra tamen medietatẽ,
licet excusetur a iure ciuili/non tamen excusatur a iure diuino.
Permissiue siquidem iure humano dicitur licitũ decipere citra
dimidium iusti precij: sed lex domini immaculata est, secundum quam peccatum mortale est ledere proximum in quacũ
re notabili.
Emere Iura aliena
temporaliũ bonorum licet in se nullum peccatum sit, si tamen litigiosa sint aut futura credantur/turpe vr̃: quum non deceat hominẽ lites querere.
Et si minoris iusto precio emat/peccat: & non tenetur ei secun
dum ciuilia iura debitor plus dare ꝗ̈ emerit. Et sicut alia iura
ita iura quo creditorum (quibus scilicet debentur pecunie
mutuate aut censuales/& breuiter ex quocũ contractu licito,
siue debeantur in pñti siue in futuro certo tempore) pñt licite
|
emi/dummodo iusto precio emantur. Iustum autem talium
iurium precium est quod communiter inuenitur abs dolo/
fraude &c. sicut in ceteris venalibus tantum valet res quanti
vendi potest. Contingit autem huiusmodi iura paruo vendi/
& tñ iusto precio/quia paucos inueniunt emptores: vilescũt. n.
res que a paucis emuntur. & propter penuriam pecunie: sicut
cetere res vilescunt quando & vbi rara currit pecunia.
Emptio
Est illicita multipliciter. Primo ex fraude iusti
precij: vt siquis cognoscẽs preciosam gemmā/
de manu rustici nō cognoscentis quid habet/emat vno carlino.
nam voluntaria commutatio ex notitia prouenit: simile est. n.
acsi aurum pro auricalco ab ignoranter vendente ꝗs emeret.
Et tenetur huiusmodi emptor ad restitutionem damni vltra
peccatum. Secus autem esset / si tam emente ꝗ̈ vendente ignorantibus/committunt se fortune valeat quantum valeat. tunc
enim bona fides vtrius/& voluntas cōmutandi cum incuria
discussionis, transfert dominium licite. Siquis quo emptor
cognoscit precium gemme/ & monet rusticum ꝙ ipse vult cũ
bona conscientia habere abs scrupulo etiam si valeret mille
aureos / & clare explicat ꝙ pro donato habeatur quicquid amplius est, non videtur iniuste emere: ex quo dominus rei monitus cum protestatione/non curat discutere rem suam, propterea quia non emit sed inuenit eam. Et emptor non tenetur ei ex
plicite affirmare quantum valet: quum habeat alios vnde possit
hoc inquirere & scire.
Secundo ex fraude in substantia/quantitate aut qualitate: vt
siquis ab ignorante emeret quasi auricalcum aurum / aut in
magno pondere pro paruo / aut quasi vitiosam rem quum esset
abs vitio.
Tertio ex anticipata solutione: vt siquis minoris emit ꝗa prius
soluit. vt faciunt hi qui emendo fruges assignandas primo tꝑe/
presoluunt minus. Aduerte tamen ꝙ in huiusmodi emptione
|
spectatur ad estimatum precium tẽpore assignationis frumenñ.
Et propterea si verisimiliter creditur frumentum valiturum
mense iunij decem vel circa/licet nunc valeat quindecim, licite
ego ex nunc emo pro mense iunij decem: vt patet ex ca. nauiganti. de vsu. Nec obstat ꝙ in augusto creditur valiturum duo
decim aut quindecim: quoniam emptor non emit pro augusto/
sed pro iunio. Sed si emeret pro augusto decem/& creditur valiturum quindecim, iniqua est emptio ex anticipata solutione
iustitiam violans.
Nota tñ ꝙ quia precia re℟ non cōsistunt in
puncto/sed distinguuntur in pium/moderatũ & rigorosum, si
ex hoc ꝙ homo prius aut tunc soluit/ad precium pium deducit
emptionem/nullum peccatum est. Et hinc fit vt abs peccato
eandem rem vnus emat decem modo soluens / & alius postea
soluturus emat duodecim: quia ille p̃cio miti/iste rigoroso emit.
Quarto ex pacto de retrouendendo/ & quando etiam cum
pacto de locādo venditori sub annuo censu moderato, si p̃cium
quo emitur minus est ꝗ̈ res valeat. Habet. n. tũc speciem mutui
palliati sub nomine emptionis / & vsure palliate sub nomine
census. Vnde si precium est iustum / contractus licitus reputatur, & frequẽter fit.
EMulatio
(
hoc est tristitia de alieno
bono/non quia ille alius bñ
habet/sed quia ipse non habet) peccatum qñ
est. Vel ex modo: quando scilicet immoderatus
est dolor ex nimio amore sui temporalis boni.
& communiter est veniale. Vel ex bono affectato: quando scilicet improportionatum sibi bonum concupiscit: vt si plebeius
altero facto principe tristatur quia ipse non est princeps. Et com
muniter aut stulti sunt tales aut ambitiosi. & tunc iuxta qualitatem ambitionis iudicabis hanc emulationem. Et si in ecclesia
sticis dignitatibus aut beneficijs emulatio inueniatur, iudica illā
secundum appetitum emulantis. ita ꝙ si appetitus illius ad
|
beneficium aut dignitatem est bonus/emulatio est bona: & si
appetitus est malus venialiter/emulatio est venialis: & si appetitus est malus mortaliter/emulatio est mortalis. Ceterum in spiritualibus emulatio tanto est laudabilior quanto appetitus est
melioris boni: iuxta illud. emulamini charismata meliora.
EPiscopi
Peccata peculiaria sunt/conferre ordines indignis / con
secrare non virgines vt virgines/conferre bene
ficia ecclesiastica indignis/non residere in ecclesia & cathedra sua abs rationabili causa/non
interesse diuinis officijs diebus dominicis saltem / non visitare
singulis annis suam diocesim / & in visitatione non seruare
iura tam de inquirendis & prouidendis ꝗ̈ de predicando ꝗ̈ de
procurationibus &c. non instituere predicatores seu potentes in
opere & sermone in ecclesia cathedrali & conuentualibus/nō
celebrare synodum singulis annis, non prouidere de idoneis mi
nistris/vicario/assessore/notario / economo non propinquo nec
fauore coniuncto sed clerico de gremio ecclesie idoneo &c. negligere exequutionem legatorum propter negligẽtiam aliorum
ad se deuolutorum quo ad exequutionem/ non corrigere verbo
& facto vt opus est subditos/non conficere chrisma annis singulis / non dispensare redditus suos pauperibus & ecclesie vt
debet/negligere vt magistri instituantur ad docendum oportuna & artes liberales subditos/& vniuersaliter negligere ea que
ad pascendum christi oues sibi creditas oportuna sunt.
¶
Inter hec autem & similia differentia consideranda est duplex. Prima est ꝙ quedam sunt secundum se mala: vt consecra
re non virgines vt virgines/conferre ordines seu beneficia indignis: quia actus cadit super materia repugnante. negligere curā
animarum: quia perniciose infidelitatis est maniseste. ecclesiasticos prouentus dissipare: quia eiusdem est vitij. non curare de
idoneis ministris: quia ad hoc tenetur omni iure / & tenetur
|
de damnis omnibus. & similia. Quedam vero sunt mala propter aliud: hoc est propter mala que inde nata sunt sequi. vt nō
residere/non visitare / non celebrare synodos / & huiusmodi:
hec enim omnia mala pro tanto sunt/ pro quanto ex eis ouium
pastus aut tollitur aut minuitur aut impeditur &c.
Secunda est/ꝙ quedam statuta sunt perpetue durationis: vt
de residendo/visitando/ predicando &c. Quedam vero cum
preterito tempore fluxa videntur: vt de instituendo economo/
de predicando in visitatione: & multa forte sunt alia que aut
per non vsum aut alias abolita videntur in locis multis. Sicut
etiam institutio hominum potentum in opere & sermone pro
predicationis officio/aut neglecta aut nō recepta in multis locis
videtur, vbi nulla inuenitur prebenda pro huiusmodi viris instituta. & forte hoc accidit in ecclesijs vbi tenues sunt p̃bende.
Et propterea errantes in primis (que scilicet sunt ex se mala)
peccant mortaliter: nisi propter imperfectionem actus (puta ꝗa
paruulus error circa fidelitatem aut diligentiam interuenit) ex
cusentur. Errantes autem in scđis/quantum peccent, ex causa
& ex malo quod sequitur/& ex bono quo priuantur oues/pensandum est. Circa illa vero que non est in memoria hominũ
ꝙ seruata fuerint in aliqua ecclesia (vt de economis & similibus) nō video peccatum aliquod/ modo ad finem aut fructũ
propter quem statuta illa erant / studeat episcopus quantum in
se est dirigere: puta ꝙ redditus ecclesie bñ ac fideliter tractent̃/
ꝙ promoueantur in canonicos meliores seu magis digni &c.
hoc. n. est ad idem tendere/sed alia via hodie conueniente.
ERubescentia
Pro quāto verecundiā de bono importat/peccatum est: quia actus timoris cadit super
materia repugnante: non. n. timendũ est bonũ.
Et est quando veniale: vt quum quis erubescit voluntarie orationi vacare propter societatem. Quādo
|
autem mortale: vt quum erubescit confiteri peccatum suũ mor
tale/aut confiteri christũ &c. iuxta illud. qui me erubuerit corā
hominibus/hũc & filius hominis erubescet coram angelis dei.
Discerne ergo erubescentiam mortalem a veniali ex materia.
nam siquis erubescit de necessarijs ad salutẽ/peccat mortaliter:
si autem de alijs/venialis communiter est.
EVagatio Mentis
ex suo noĩe a recta
rone declinat, & ꝑꝑea pctm̃
est. Sed si nuda est/ venialis est. Si autẽ ad
illicitas materias exeat, iuxta illarum naturas
iudicanda est: ita ꝙ si ad venereas delectatio/
nes declinat/ex venereorum regulis iudicatur. & sic de alijs. Et
hec intellige de mentis euagatione secundũ se: nam de ipsamet
vt coniuncta misse / orationi/et alijs que attenta mente tenetur
homo persoluere/aliud est iudicium propter iniuriam annexā:
vt in fra patebit.
EXcōis
Tam maioris ꝗ̈ minoris notitia necessaria ac
sufficiens confessori/in quattuor consistit. Primo in cafibus quibus est quis
excommunicatus: vt sciat discernere
an penitens sit excōicatus. Secundo in
casibus quibus excōmunicatus peccat
propterea quia excōmunicatus dicit/
facit aut suscipit aliquid: vt sciat peccata quibus inuoluitur quis
postꝗ̈ est excōmunicatus. Tertio in casibus quibus alios peccare
contingit occasionaliter ex altero excōmunicato: hec. n. peccata
confessor discernere non potest/nisi nouerit excōis efficaciam in
eos qui excōmunicati non sunt. Quarto in qualitate vinculi an
fit affectum reseruatione: vt hinc discernatur qui ab hoc & qui
ab illo sint absoluẽdi.
Et propterea de vtra excōmunicatione
|
hec quattuor dicentur, prius de maiore/deinde de minore: ita tñ
vt primum & quartum simul locentur / & in singulis verba
in sententia posita referantur, apposita vbi opus videbitur decla
ratione. Hec. n. cum supradictis de absolutione/ & in fra dicẽdis
de precepto, sufficere credimus confessori.
Ante omnia Autem circa intellectum excommunicationum / siue a iure siue a iudice
sint/prenotanda sunt duo. Primum/in excommunicatione qua
libet duo inueniri: scilicet personam que excommunicatur/&
actionem pro qua excommunicatur. Et personas quidem ad
quas se extendit excommunicatio / facile est discernere, perspi
ciendo an comprehendat omnes / an aliquos vel aliquem.
Discernere autem actiones non tam facile est. Oportet siquidem actionem considerare & ex parte termini & ex parte
agentis: & scire ꝙ ex parte termini actio excommunicationi
subiecta/intelligitur consummata. ita ꝙ regulariter loquendo
nisi actio illa sit consummata / nō est locus excommunicationi.
Verbi gratia si excommunicatur quicun occiderit christianũ,
quantuncun aliquis animo occidendi mille vulnera letalia
christiano inflixerit/nisi mors sequatur non erit excommunica
tus: quia non est christiani occisio consummata. Vnde quantũcun conetur aliquis percutere clericum lancea / sagittis /
lapidibus, nisi lancee aut sagitte aut lapidis ictus pertingat
ad clerici personam / non incurrit excommunicationem latam
contra percutientes clericos: quia manus violente iniectio
non est consummata: consummatur enim tactione ipsius
clerici / & non aliter. Et sic de alijs. Ex parte autem agentis a quo egreditur actio / exigitur ꝙ sit agens eliciens seu exercens illam actionem. ita ꝙ si excommunicatur occidens christianum, excommunicatus est qui occidit/non autem ille qui
mandauit occidere. Et ratio est: quia in iure non dicuntur vere
agere nisi illi qui faciunt (hoc est exercent seu exequuntur)
|
actionem illam que excōicationi subijcitur: consulens autẽ aut
mandans/solum dicitur interpretatiue facere. In cuius signum
quando canonum conditor vult comprehendere non solum facientes sed cooperantes/extendit apponendo quando / & qui/
cun dederit consilium auxilium vel fauorem. quando &
quicun mandauerit. quando & qui fuerit mediator. Ex his
enim & similibus appositionibus significatur ꝙ nisi appositiones huiusmodi fierent/soli facientes essent excommunicati. &
propterea oportet lectorem & confessorem esse cautum, ne sit
preceps ad iudicandum cooperatores excommunicatos. Legat di
ligenter igitur verba textus seu sententie, & videat quas actiones excommunicat: & solos facientes illas actiones iudicet excōmunicatos, nisi sint etiam excommunicati dantes consilium/
auxilium/ fauorẽ &c.
Nec obstat dictis excōmunicatio iuris
cōmunis contra participantes in crimine criminoso cum excom
municatis: quia illa loquitur de participio cum iam excommu/
nicato, ita ꝙ presupponit iam excommunicatum: vt in fra in
loco suo declarabitur.
Secundum / ꝙ actiones cooperatorie dupliciter excōmunicationi subijciuntur. Primo per modum extensionis seu coopera
tionis: vt quum excommunicantur inijcientes manus violentas
in clericum, & omnes qui ad hoc dederint mandatum/ consilium/auxilium/ fauorem &c. Et sic quantũcun aliquis man
det/consulat/auxilietur/ faueat, si non sequitur effectus (scilicet
violente manus in clericum) non incurritur excōmunicatio:
quia actiones iste sic non excōmunicantur/nisi quatenus cooperatorie sunt: non sunt autem quatenus cooperatorie cōsummate
nisi terminentur ad opus principale excommunicatum, scilicet
iniectionem manus in clericum. Et sic de similibus intellige.
Alio modo per modum proprie actionis: vt quum excommunicatur religiosus dicens aliquid vt retrahat audientes a solutione
debitarum ecclesijs decimarum: non. n. exigitur vt illud dicere
|
consummetur ad effectum retractionis asolutione decimarum,
vt scilicet ex illo dicere audiens retrahatur a solutione. Sed consummatum est in hocipso ꝙ dicere illud fit cum tali intentione:
quia tale dicere excōmunicationi subijcitur per modum cuiusdam actionis secundum se, & non ꝑ modum extensionis seu
cooperationis. Fuisset autem per modum extensionis / si canon
excōmunicaret principaliter non soluentes decimas/& accessorie dicentes ad retrahendum. Et sic de similibus intellige.
¶ His igitur p̃missis seruanda sunt quattuor promissa, incipiẽdo
ab excōicationibus latis contra repugnantia fidei christi.
Excōmunicatio
Contra hereticos.
¶ In hereticos, & fautores/receptatores ac defensores eo℟. ca. i.
EXcōicamus Oẽs hereticosv trius
sexus/quocun nomi
ne censeantur, & fautores & receptatores &
defensores eorum. Hono. iij. de sen. excom. nouerit.
Canonis Istius materia est heresis. Et est quo ad per
sonas vniuersalis. Quo ad actiones vero cōprehendit quattuor. vnam principalem & tres accessorias. vna
principalis est ipsa heresis: hoc est pertinax adhesio ad aliquid
contrarium fidei. secunda est fauor: tertia receptio: quarta defensio. ita ꝙ omnes sunt ipso facto excōmunicati.
Vbi aduerte
ꝙ ad istum canonem cuius absolutio nō reseruatur pape, superuenit iugis canon in cena domini/excommunicans omnes here
ticos & fautores & receptatores & defensores eorundem. &
reseruatur absolutio pape. Et propterea hodie solus papa pre/
dictos absoluere potest. Sunt aũt verba canonis in cena domini/
hec. Excommunicamus & anathematizamus omnes hr̃ticos/
gazaros/patarenos/pauꝑes de lugduno/arnaldistas/speronistas/
passagerios/vvicleffistas seu vssitas/ fraticellos de opinione nun|
cupatos: necnon martini luteri heresim sequentes/ipsi martino
quo minus puniri possit quomōlibet fauentes: & quoslibet alios
hereticos quocũ nomine censeantur, ac omnes fautores / receptatores/& defensores eorũdem.
Aduerte quo inueniri aliũ
antiquũ canonem gelasij pape contra hereticos/dicentẽ. Quicũ
in heresim semel damnatā labit̃, eius damnatione seipsum inuoluit. xxiiij. q. i. achatius el primo. Et est canon iste cũ duobus
capitulis sequentibus/directe significans firmitatem & authori
tatem sententie semel promulgate de aliqua heresi: est. n. tante
efficacie / vt inuoluat omnes imitatores in secula seculorum.
Siue igitur antiqua siue noua sit heresis, siquis vere hereticus
est/excommunicatus est cum fautoribus &c.
¶ Et scito/ꝙ proprie loquẽdo/ fautor hr̃tici solus est, qui fauet
heretico vt heretico. Et similiter defensor heretici solus est / qui
defendit hereticum quatenus hereticum. Et similiter receptator
heretici solus est/qui recipit hereticum quatenus hereticum: qm̃
ex intentione & proposito maleficia distinguuntur apud iura,
& formaliter sunt termini intelligendi apud sapientes in quali
bet facultate.
¶ In dños seu rectores tꝑales & eo℟ officiales circa negocium
inquisitionis cōtra hereticos deficientes: & oẽs qui in hoc dederint consilium/auxilium vel fauorem. Ca. ij.
VT inquisitionis Negociũ cōtra
hereticā prauitem ad dei gloriam & augmentum fidei / nr̃is
temporibus prosperetur &c.
¶
In qua constōne octo ferunt̃ excōicationes.
Primo. n. omnes potestates / domini temporales & rectores
(quibuscũ dignitatibus vel officijs & nominibus censeant̃)
& eorum officiales & balliui qui diocesanis vel ep̃is vel inquisitoribus heretice prauitatis non obediunt in hereticorum / vel
|
ipsorum credentium/vel defensorum/receptatorum / fautorum
inuestigatione/captione & custodia diligenti quum ab eis fuerint requisiti, excommunicantur.
Secundo. Omnes predicti
rectores / si predictas personas pestiferas non duxerint vel duci
fecerint sine mora postꝗ̈ fuerint requisiti/ in potestatem seu car
cerem ep̃orum seu inquisitorum/vel ad aliquem alium locum
de quo ipsi vel aliqui ex ipsis mandauerint in fra eo℟ dñorum
vel recto℟ districtũ, vbi ꝑ viros catholicos a prefatis ep̃is vel in
quisitoribus vel eorundẽ aliquo deputatos/sub arcta & diligenti
custodia teneantur donec eorum negocium per iudiciũ ecclesie
terminetur: sunt excommunicati.
Tertio. Omnes supradicti
rectores & eorum officiales & nuncij, si de heresi ab episcopis
vel inquisitoribus condemnatos & eorum brachio derelictos/
non statim ceperint indilate animaduersione debita puniendos/
non obstantibus appellationibus predictorum, sunt excommunicati.
Quarto. Omnes supradicti rectores & officiales si ca
ptos pro crimine heresis/ abs dictorum ep̃orum seu inꝗsitorũ
aut saltem alterius eorum licentia vel mandato / a captione vel
carcere liberauerint: sunt excommunicati.
Quinto. Omnes
predicti rectores ipsorum officiales/si de crimine heresis (quũ
mere sit ecclesiasticum) cognouerint quoquo modo vel iudica
uerint: sunt excommunicati.
Sexto. Omnes supradicti si exequutionem pro huiusmodi crimine a diocesanis vel inquisitore
iniunctam/prompte (prout ad suum spectat officium) facere
detractent, vel diocesani seu inquisitoris iudicium / sententiam seu processum directe vel indirecte impedire presumant:
sunt excommunicati.
Septimo. Omnes supradicti qui
prefato fidei negocio / episcopo vel inquisitori incumbenti se
opponere presumpserint vel ipsum aliqualiter impedire: sunt
excommunicati.
Octauo. Omnes qui scienter in predictis
vel aliquo predictorum dederint auxilium/ consilium vel fauo
rem: sunt excommunicati. extra de here. vt inquisitionis.
Canones Isti vs ad octauum nō contra omnes sed
officiales in materia heresis/ vt clari iudicibus relinquũtur. Octauus aũt contra oẽs est.
Et est absolutio
omnium horum episcopalis quantum est ex isto canone. Quod
ideo appono: quia pro quanto isti in numerum fautorum aut
defensorum hereticorum transirent / faciendo aliquid horũ vt
fauerent aut defenderent hereticos, incurrerent sententiā latam
in cena domini, & absoluendi essent a solo papa.
¶ In inquisitores & alios officij inquisitionis exequutores, cōtra
hereticos contra conscientiam suam procedere omittentes / vel
falso heresim imponentes. Ca. iij.
INquisitores Et alij ad inquisitionis
officij exequutionẽsub
stituti ab episcopo vel inquisitore, si odij/gratie
vel amoris/ lucri aut commodi temporalis ob/
tentu/contra iustitiam & conscientiam suam
omiserint cōtra quenꝗ̈ procedere vbi fuerit super prauitate here
tica procedendum, aut obtentu eodem prauitatem ipsam aut
impedimentum officij sui alicui imponendo/eumsuper hoc pre
sumpserint quoquo modo vexare: preter alias penas/excommunicationis sententiam eoipso incurrant. A qua nisi per ro. pont.
nequeant (preterꝗ̈ in mortis articulo/& tunc satisfactione pre
missa) absolui: nullo in hac parte priuilegio suffragante. Cle.
de here. ca. multorum. in cle.
Canonis Istius materia est iniustitia cum mala conscientia inquisitorũ heretice prauitatis. Quo
ad personas ligantur duo genera personarum: scilicet inquisitores/& alij ad dicti officij exequutionẽ deputati. Quo ad actiones/ponuntur due: scilicet omissio procedendi vbi fuerit procedendum, & vexatio innocentis/imponendo illi vel heresim vel
ꝙ impediret inquisitionis officium. Et debet vtra actio vestiri
obtentu odij/gratie vel amoris / lucri autcommodi. Et preter
|
hoc prima actio debet esse contra iustitiam & conscientiam.
Ita ꝙ huiusmodi omissio ad hoc vt huic pene subiaceat, requirit vt sit non solum contra iustitiam/sed etiam contra conscientiam. Noluit. n. conditor canonis ligare omittentem contra iusti
tiam ignoranter, sed voluit vt esset omissio contra conscientiam
suam: hoc est contra scientiam suam applicatā ad talẽ omissionem, ita ꝙ etiam conscientia sua dictet non esse omittendum/
quāuis amor vel odium &c. trahat ad omittendum.
Ceterũ
in loco isto videre facile potes / sub ecclesiastico iudicio cadere
actus interiores odij vel amoris non absolute vt occulti sunt, sed
vt ad extra procedunt: vt scilicet sunt rationes exterioris commissionis vel omissionis. Excommunicantur siquidem hic inquisitores qui ex odio vel amore omittunt procedere &c. Et est
papalis absolutio, nisi cum satisfactione premissa in mortis articulo.
¶ In inquisitores & ipsorum vel ep̃orum seu capitulorũ sede
vacante commissarios/pecuniam illicite extorquentes, aut scien
ter ecclesiarum bona ob clericorum delictum fisco etiā ecclesie
applicare attentantes. Ca. iiij.
INquisitoribus Et tam ipsorum ꝗ̈
ep̃o℟ ꝗ̈ capitulo℟
sede vacante super hoc deputatis commissarijs
districtius iniungimus/ne pretextu officij inquisitionis quibusuis modis illicitis ab aliquibus pe
cuniā extorq̃ant, nec sciẽter attẽtent ecclesia℟ bona ob clericorũ
delictũ/p̃dicti occasione officij/fisco etiā ecclesie applicare. Q
si secus in his vel eorum altero fecerint, excōis sententie eos sub
iacere decernimus ipso facto. A qua non possint absolui (p̃terꝗ̈
in mortis articulo) donec illis a quibus extorserint / plene satisfecerint de pecunia sic extorta: nullis priuilegijs / pactis aut remissionibus super hoc valituris. Clemens de here. ca. nolentes.
in cle.
Canonis Istius materia partim quasi rapina & ꝑtim
sacrilegium est. Et quo ad personas duo gña
personarum ligantur. Primum est inquisitorum. Secundũ com
missariorum quorũcun: siue sint commissarij inquisitoris/siue
episcopi/siue capituli sede vacante. Quo ad actiones explicant̃
due. Prima est extorsio pecunie a quocũ modis illicitis p̃textu
officij inquisitionis. Secunda est applicatio scienter bonorum
ecclesie ad fiscum etiam ecclesie ob delictum clerici / pretextu
similiter dicti officij.
Vbi discernere potes / ꝙ prima actio tribus contenta est conditionibus. Secunda autem exigit quin
conditiones: vt patet computando illas.
Nota hic ꝙ appellatiōe
commissariorum in proposito veniunt etiam vicarij: quoniam
vicarij commissarios agunt. Appellatione quo pecunie venit
omne quod pecunie vicem supplet: vt frumentum / vinum/
& huiusmodi que pecunia mensurantur. Et est excōmunicatio
ista episcopalis post plenam satisfactionem, & non aliter nisi
in mortis articulo.
¶ In suspectos de heresi fraticellos / bisochos siue
beghinos &c. Ca. v.
FRaticellis Seu fratribus de paupere
vita/aut bisochis siue be
ghinis & alijs quibuscun sub pena excommunicationis (quā eos si secus fecerint/incur/
rere volumus ipso facto) iniungimus exp̃sse,
ne statum siue sectam huiusmodi ab ipsis assumptum sectentur
vlterius/vel ipsum de nouo assumere quoquo modo p̃sumant.
Episcopos quo & eorum superiores & etiam alios prelatos quo scun qui predictis personis vel alijs ritum viuendi &
habitum supradictos preter specialem apostolice sedis authorita
tem deinceps concesserint, predicte excōis pene ipso iure decernimus subiacere. Io. xxij. in extra. ca. sancta romana.
Canonis Istius materia est suspecta de heresi secta
fraticellorum &c. Quo ad personas est vni
uersalis. Quo ad actiones tres explicantur. prima est perseuerare
in illa secta: secunda est assumere dicte secte ritum: tertia est
concedere ritum & habitũ huiusmodi. Et hec tertia actio limitatur ad episcopos & eo℟ superiores & alios prelatos quoscũ.
Ita ꝙ tam perseuerantes / ꝗ̈ de nouo assumentes / ꝗ̈ prelati concedentes, sunt ipso facto excommunicati. Et est episcopalis absolutio.
Et nota ꝙ ex hac extrauaganti non habetur que dicitur excommunicatio contra inuenientes nouum ordinem/
habitum &c. quoniam (vt patet intuenti) ista excommunicatio non excedit sectam/ritum habitum particularem: scilicet
fraticellorum.
¶ In mulieres statum beghinatus assumptũ sectantes vel ip̃m
de nouo assumentes: ac religiosos quoquo mō eas admittentes/
dantes in hoc auxilium consilium vel fauorem. Ca. vi.
SAcro Approbante cōcilio statũ beghinarũ
ꝑpetuo ꝓhibendũ ducimus et a dei
eccłia penitus abolendũ, eisdẽ & alijs mulieribus
quibuscũ sub pena excōis (quā cōtrariũ facientes incurrere volumus ip̃o facto) iniungẽtes ex
presse/ne statũ hmōi dudũ forte ab ipsis assumptũ sectent̃ vlterius/vel ip̃m aliquatenus de nouo assumāt. Religiosis vero per
quos eedem mulieres in hmōi statu beghinali foueri & ad ip̃m
suscipiẽdũ duci dñr, sub simili excōis pena (quā eoip̃o si secus
egerint/se nouerint incursuros) districtius inhibemus / ne mulieres aliquas p̃dictũ statũ assumptũ sectantes vel de nouo assumentes/quoquo modo admittant/p̃bentes suꝑ hoc auxiliũ/con
silium vel fauorem. De relig. do. ca. primo.
Canonis Istius materia est suspectus status beghina/
rum. Quantũ ad personas/duo genera comprehenduntur: scilicet mulieres & religiosi. Quātum ad actio|
nes vero tria genera. Primum est sectari vlterius hmōi statum
assumptum: Secundum est de nouo dictum statum assumere.
Et hec duo respiciunt mulieres. Tertium autem quod respicit re
ligiosos/est prebere vllo modo auxilium/ consilium vel fauorẽ
super dicto statu sectando vel assumendo.
Aduerte deinde
appellatione beghinarum non venire mulieres deuotas que alicubi bisoche vocantur: que in domibus paternis demisse a nuptijs abstinent/nullam regulā profitentur/ nulli mō viuendi
se astringunt, sed deo famulari in sua puritate malunt prout
spiritus sanctus illas inspirauerit. Sed beghine que hic excommunicantur, sunt aut infideles de quibus loquitur cle. ad nostrũ
de here. aut sunt suspecte de fide: vt in hac decretali insinuatur.
Et est episcopalis.
Contra scismaticos.
¶ In pertinaciter se ab obedientia ro. pont. subtrahentes/seu quo
modolibet recedere presumentes &c. Ca. vij.
EXcōicamus Et anathematizamus
omnes illos qui in animarum suarum periculum se a nostra & ro.
pontificis pro tempore obedientia pertinaciter sub
trabere seu qũolibet recedere presumunt: & qui
per se vel alium seu alios directe vel indirecte predicta exequi
vel procurare/aut in eisdem consilium / auxilium vel fauorem
prestare non verentur. In processu cene domini.
Canonis Istius materia est scisma. Quo ad personas
est vniuersalis. Quo ad actiones explicantur
duo gña actionum. s. principaliũ & accessoriarũ. Et principales
ꝗdẽ sunt due. prima est subtrahere se ꝑtinaciter ab obediẽtia ro.
pont. secũda est qũolibet p̃sumere recedere ab eadẽ obedientia.
Accessorie aũt valde disperguntur & dilatantur: dum multipli
cantur per tot modos/per se vel alium/directe vel indirecte &c.
|
Vbi nota/ꝙ aliud est recedere ab obediẽtia ro. pont. & aliud
est transgredi precepta eiusdem etiam ex contemptu: nam recedere ab obedientia est nolle recognoscere ipsum vt superiorem/
vt patrem spiritualem/vt christi vicarium &c. transgredi aũt
precepta ipsius etiam in despectum eius / stat cum recognitione
ipsius vt pontificis / superioris &c. Et propterea in hunc canonẽ
non incidunt contemptores preceptorum, nisi ro. pont. nolint recognoscere vt caput totius ecclesie vice christi. Et est canon iste
reseruatus pape.
¶ In presumptuose volentes ꝙ ordinationes ab octauiano &
guidone facte vel ab ordinatis ab eis sint rate &c. Ca. viii.
ORdinationes Ab octauiano &
guidone heresiarchis factas & ab ordinatis ab eis irritas esse cen
semus. Adijcientes vt qui dignitates ecclesiasticas seu beneficia per dictos scismaticos acceperint/careant impetratis. Alienationes quo que per eosdem scis/
maticos seu per laicos facte sunt de rebus ecclesiasticis omni
careant firmitate/& ad ecclesias sine omni onere reuertantur.
Siquis autem contraire presumpserit, excommunicationi se nouerit subiacere. extra. de scis. ca. primo.
Canonis Istius materia partim est scisma/partim sa
crilegium circa alienationem rerum ecclesie.
Et quo ad personas vniuersalis est. Quo ad actiones / ponitur
vna: que tamen multiplicatur iuxta materias. Actio est presumere contraire contra hoc. s. ꝙ ordinationes sint irrite / & ꝙ beneficia accepta non retineantur/ & ꝙ alienatio facta a scismatico vel laico careat firmitate/& ꝙ sine onere reuertat̃ ad ecclesiam: qui. n. voluerit ꝙ ordinationes sint rate/aut ꝙ beneficia re
tineantur/aut ꝙ alienatio sit firma / aut ꝙ redeat ad ecclesiam
cum onere, excommunicationem incurrit. Episcopalis tamẽ est
secluso scismate.
Nota tamen hic ꝙ alienatio de qua hic est
|
sermo/iuxta litere sonum intelligenda est vt exposuimus, hoc
est de sacrilega alienatione: quoniam alienatio facta a laico/sacrilega est, & litera distinguit a scismaticis laicos. Nō damno
tamen exponentes laicos non qualitercun/sed fultos authorita
te scismaticorum. Rationabilis videt̃ hec expositio: quia de scis
maticis est canon iste: vt per ipsos scismaticos/ecclesiasticos, per
laicos vero innixos illorum authoritati laicos significet.
¶ In eũ qui de tertie partis cardinaliũ nominatione cōfisus
pape sibi nomẽ vsurpat/et eos qui ip̃m recipiũt: item in eũ
qui a paucioribus ꝗ̈ duabus partibus cardinalium electus
nisi maior concordia intercesserit/gerit se pro papa. Ca. ix.
STatuimus / Vt si forte inimico hoĩe
superseminante zizaniā
inter cardinales de substituendo summo pont.
non poterit esse plena concordia/& duabus ꝑti
bus concordantibus tertia pars concordare no
luerit aut sibi aliũ p̃sumpserit noĩare, ille abs vlla exceptiōe ab
vłi ecclesia ro. pont. habeat̃ qui a duabus ꝑtibus fuerit electus
et receptus. Siꝗs aũt de tertie partis noĩatione cōfisus/ sibi nomẽ
ep̃i vsurpauerit, tā ip̃e ꝗ̈ qui eũ receꝑint excōicationi subiaceāt.
Et in fra. Si a paucioribus ꝗ̈ a duabus partibus aliquis fuerit
electus ad apłatus officium, nisi maior concordia intercesserit/
nullatenus assumatur: & predicte pene subiaceat si humiliter
noluerit abstinere. extra de elec. ca. licet.
Canonum Istorum materia est scisma aut scismatis
initiũ. Quo ad ꝑsonas/sunt vłes. Quo ad
actiones nota duos casus. Prĩus est siꝗs de tertie ꝑtis cardinaliũ
noĩatione cōfisus/pape sibi nomẽ vsurpauerit: & tunc tam ip̃e ꝗ̈
hi ꝗ eũ receperint/sunt excōicati. Secundus est vłior casus: hoc
est si a paucioribus ꝗ̈ a duabus ꝑtibus cardinalium electus/nisi
maior cōcordia intercesserit, gerat se pro papa: tunc. n. predicte
pene subiacet. Et est absolutio secluso scismate ep̃alis.
Contra manus violentas.
¶ In eos qui suadente diabolo in clericum vel monachũ
manus violentas inijciunt. Ca. io.
SJquis Suadẽte diabolo/huius sacrilegij
vitium vel crimen incurrerit/ ꝙ
in clericum vel monachum manus violentas
iniecerit, anathematis vinculo subijciatur. Et
nullus ep̃o℟ p̃sumat illũ absoluere (nisi mortis
vrgente periculo) donec apostolico conspectui pñtetur/& eius
mandatũ suscipiat. In decre. xvij. q. iiij. ca. siꝗs. & est inno. ij.
Canonis Istius materia est sacrilegiũ quo manus vio
lenta in clericũ inijcit̃. Et quo ad ꝑsonas est
vniuersalis. Quo ad actiones vero vna est principalis: scilicet
manus violentas in clericum suadente diabolo inijcere. Et est
papalis. Actiones vero accessorie (scilicet mandare/dare consilium/auxilium vel fauorem ad hmōi manum violentam) ex
alijs canonibus habentur: quos breuitatis causa omitto.
Circa Hanc excōmunicationẽ punientẽ sacrilegiũ manus
violente in clericum vel monachum / nota septem.
¶
Primo/ꝙ quia manus est organũ organo℟, appellatione manus violente venit non solũ quecũ ꝑcussio/sed ẽt pulueris aut
aque iniectio: immo & consputio/ ac violẽta acceptio cuiuscũ
rei de manuseu persona clerici: insuꝑ captio/detentio & carcer.
Non autem precipere exilium aut confinia in fra que se contineat: quia in illis violenta manus (hoc est exterior violentia)
in istis sola precepti vis interuenit.
Per inferentem quo
violentiam clerico/ intellige non solum exequutorem, sed man
dantem & dantem ad hoc consilium/auxilium / fauorem/con
sensum: immo ẽt ratũ habentẽ post factũ si noĩe suo factũ est.
Appellatur etiam a iure in proposito consentiens ac faciẽs, qui
quũ dẽat & manifeste possit/desinit obuiare. Et ꝑꝑea pari pena
|
punitur: quia (iuxta apostoli sententiam) digni sunt morte
non solum qui faciunt/sed & qui consentiunt facientibus. Et
quia duplex est genus debentium: scilicet vel ex officio, vt officiales. Et isti proculdubio ligantur/ si manifeste possunt obuiare
& non curant. Vel ex casu necessitatis: quo tenemur succumbentem oneri subleuare/quum non sit alter subleuans. Et isti si
manifeste possunt / ex interpretatione iuris ligantur: vt patet in
ca. quante. de sen. excom. Crediderim ego istos tunc tantum ligari/quum ex intentione nolunt obuiare, cognoscentes se abs
periculo ac damno posse obstare: tales. n. inexcusabiles sunt a
consensu, ex quo necessitatis articulus obligat eos ad obstandũ/
sicut officiales obligat debitum sui officij.
¶ Nota secundo/ꝙ quia violentia distinguitur ab actibus subdolis/ fraudulentis & huiusmodi/& rapina distinguit̃ a furto,
ideo licet manus violenta esset siquis vi acciperet aliquid quod
tenet clericus in manu seu in persona, non tamen esset manus
violenta siquis furto tolleret numos ex loculo gestato a clerico.
Et similiter siquis cingulum quo actualiter cingeretur / furtiue
tolleret, etiam si precisio interueniat: quoniam precisio illa non
violenta sed furtiua est.
¶ Nota tertio/ꝙ violentia hoc in loco plus denotat ꝗ̈ significet.
nam licet significet quod fit in inuitum (quia hoc proprie est
violentum) intelligimus tamẽ per hoc etiā iniuriosam manũ.
ita ꝙ licet clericus consentiat vt verberetur, si iniuriosa est
verberatio/excommunicatus est verberans. Et hac eadem ratio
ne clericus percutiens seu verberās seipsum iniuriose/per se vel
alium, excommunicatus esset / non minus ꝗ̈ si alium clericum
sic percussisset aut percuti procurasset. Et hinc respondetur
quesito, an monialis procurans aborsum potione vel phlebotomia/incidat in hunc canonem. Dicitur. n. ꝙ non incidit: quia
manus hec licet sit violenta nature, non tamen est violenta per
sone consentienti/nec est iniurio sa statui ecclesiastico.
Nota quarto / ꝙ manus violenta potest esse sacrilega duplici
ratione. vel absolute/vel ex iuris positione. Appellatur autem et
est sacrilegium absolute/iniqua percussio clerici. Vocatur vero
& est sacrilegium ex iuris positione / clerici merentis mille
mortes occisio persententiam iudicis laici: hoc. n. & similia que
secundum se sunt iusta/& sunt solum mala quia prohihita ex
iure positiuo, sacrilega quidem sunt / sed ex positiuo iure originem trahẽtia. Et hoc modo sacrilegium est si monachus causa
correctionis verberatur per laicum aut necessitate non vrgente
per alium clericum vel monachum ab abbate: vt in ca. vniuer
sitatis. de sen. excom.
In presenti igitur censura sacrilegium
sumitur vtro modo. ita ꝙ excommunicationi subiacet manus
violenta sacrilega, siue absolute siue ex iuris positione. Et propterea quicun zelo iustitie laicus homo vel dominus moueatur
contra clericum pessime meritum, non excusatur a sacrilegio
manus violente: nisi in casu sibi a iure permisso. Permitti autẽ
creditur a iure officialibus laicis capere ac detinere clericum
(presentandum ꝗ̈ citius suo prelato) inuentum in crimine pa
trato vel patrando. Et nihilominus cuilibet cuius interest / permittitur recuperare violenter a clerico res furto sublatas vel
raptas anteꝗ̈ fur vel latro ad alia diuertat, hoc est anteꝗ̈ adipiscatur possessionem quasi quietam rerum ablatarum: sicut etiā
licitum creditur debitorem clericum fugientem vel fugam parantem detinere/presentandum suo prelato. In his. n. & similibus quum constet sacrilegium non interuenire ex natura facti
(quia non ad iniuriam clerici sed ad iustitiam tenditur) &
ex positiuo iure non sit prohibitio, non est locus sacrilegio.
¶
Nota quinto casum in quo manus violenta in clericum vere
sacrilega non punitur hac excōicatione. Et est si clericus turpi
ter operans cũ vxore/matre/filia vel sorore/ inuentus percutit̃:
vt patet in ca. si vero. de sen. exco. percutiens. n. ex vindicta/licet
peccet mortaliter / & sacrilegus sit, iure tamen humano
|
compatiente iusto dolori impunis euadit. Si tñ dolus interueniat
(puta quia vir consentit vt vxor clericum admittat ad hoc vt
percutere eum possit) excommunicatus est percutiendo: quia
dolus interueniens/compassionem legis tollit.
¶
Nota sexto/manum violentam in clericum non sacrilegam
quin modis inueniri. Primus est quum est sacra: vtputa quũ
correctionis cā ab habente legitimam potestatem legitime exercetur. Sic enim episcopus per clericum/ inferiores vero prelati
per seipsos clericum verberant detinent autem & capiunt per
quoscun. Et ad hunc modum spectat verberatio qua naturalis pater corripit filios clericos/& magister discipulos/ & maio
res seu seniores ecclesie pueros/& clerici officiantes eos qui per
turbant diuini officij cultum. Et sicut sacra est horum cor/
rectio, ita sacrilega efficeretur eorundem actio si ex odio & iniquitate clericos eosdem verberarẽt: ac per hoc essent excommunicati.
Secundus est quum est licita: vt quum quis defendendo se aut sua aut alios / vim vi repellit cum moderamine
inculpate tutele. Nec arctatur licita hec defensio ad casum
quo inuasus non potest aliter se aut sua aut alios saluare, sed
rationabiliter extenditur etiam ad casum in quo tamen vituperabiliter fugiendo posset se saluare: quia non tenetur ignominio
sam fugam pati laicus a clerico inuasore, sed potest suum saluando honorem sicut & ceteras res/vim vi repellere. Non intelligas tamen licere ei propter hoc acceptare duellum a clerico
diffidante illum: quia aliud est velle pugnare, & aliud se &
sua tuendo / contra clericum non minis sed facto inuadentem
pugnare. Et ad hanc licitam defensionem reducuntur superius
dicta in tertio notabili de captione licita: quoniam in defensionem iustitie fiunt. Et quum non minus castitatem ꝗ̈ reliqua
bona tueri debeamus, si mulier aut puer impetatur de turpitudine a clerico/& pro euadendo molestiam non verbo sed facto
|
inuadentis / percutit aut mordet (quia nec fugere licet, nec
clamare potest / aut infamiam putat) nullam incurrit censuram: quia defensio cum moderamine inculpate tutele / tali sexui
seu etati videtur. Et si excessus interueniret / exemptus esta
canone, qui excusat patrem/maritum / fratrem & filium: vt
predictum est. Et multo magis excusat agentem pro persona
propria in materia turpitudinis iuiuriose. si. n. licet mihi impune
percutere iniuriantem mihi in turpitudine meorum, multo ma
gis impunis sum percutiens iniuriantem mihi in turpitudine
proprie persone. Et sicut sufficit ibi inchoatio actus, ita hic: qui
enim attentat violare / iam turpem actum inchoat.
Tertius
est / quum manus violenta est imperfecta ex defectu delibera/
tionis: vt contingit in primis motibus. Siquis enim abs deliberatione ex subita passione manum in clericum inijcit / ita ꝙ
aduertens quid facit retrahit manum, non est excommunica
tus: quia manus violenta non est perfecte actus humanus. ac
per hoc non est sacrilega nisi imperfecte, sicut primus motus
adulterij est adulterium: excommunicatio autem hec presupponit sacrilegium simpliciter / & non secundum quid tantum, quale est hoc. Et ad hunc modum reducuntur percussiones tam defensiue ꝗ̈ correctiue quando modicum excessiue
sunt: quia non ex deliberatione fit excessus ille/ sed quasi ex impercepta passione impellente.
Quartus est/quũ violẽta manus
est imperfecta ex defectu exterioris actus: puta quia tam leuis ac
leuiter iniecta est vt pro nulla habenda sit. & vt vnico verbo
dicatur/quando manus violenta est ita leuis vt si esset in laicũ
non constitueret peccatum mortale, propter hoc ꝙ est in cleri
cum/non subiacet huic excommunicationi. Et ratio est / quia
non est sacrilegium: canon autem iste expresse supponit sacrile
gium secundum completam sacrilegij rationem, & non secun
dum quid: quale est veniale sacrilegium, vt sic liceat loqui.
|
Quintus est/quum manus violenta est imperfecta ex defectu
forme, hoc est intentionis. quia scilicet non per se intenditur,
siue quia violentia non intenditur: vt quum quis castigando cle
ricum/modum excedit ex imprudentia/putans se nō excedere.
siue quia non intenditur ꝙ sit in clericum: vt quum ex ignoran
tia clericus percutitur aut capitur: quoniam per se loquendo
non incurritur sacrile gium/nisi sub intentione cadat. Et hoc in/
tellige nisi ignorantia culpabilis reducat actum in naturam sue
forme: vt quia debuit & potuit scire / nec curauit scire. Et ad
hunc modum reducuntur casus omnes/in quibus non formaliter sed materialiter tantum/manus violenta in clericũ inijcit̃:
vt contingit officiali principis / arcenti turbam in qua sunt cle/
rici. Ad hunc etiam modum reducuntur casus / quibus abs
animo iniuriandi / violentia rationabiliter infertur clerico: vt
siquis fugiens persequentes / clericum ex caballo necessario fugienti tollat vt velociter se saluet. sicut enim non est reus rapine
equi / ita nec violentie sacrilege: quia non animo iniuriandi
sed necessitate seipsum saluandi totum fit in casu in quo si lex
viua adesset/ cessare se diceret. Et simile est si in casu defensionis / occurrentem gladium de latere clerici tolleret vt posset se
tueri. Et sic de similibus.
¶
Nota septimo / appellatione clerici seu monachi venire non
solum omnes habentes primam tonsuram / & omnes vtrius
sexus professos aliquam approbatam religionem, sed etiā earun
dem religionum nouicios & conuersos: hoc est qui se & sua/
mutato habitu alicui religioni dedicauerunt perpetuo. Et hoc
intellige nisi sint priuilegio clericali priuati: vt sunt degradati/
& secundum quosdam heretici & bigami / & coniugati sine
habitu & tonsura/ & apostate seu enormitatibus seuis vacantes &c. Tertianorum autem genus (qui scilicet vocantur de
tertio habitu alicuius religionis) ex hoc solo ꝙ sunt tertiani/
non gaudenthoc priuilegio: quia nec sun treligiosi (quum non
|
habeant solennem professionem, qua religiosi a non religiosis
distinguuntur) nec conuersi religionis / nec nouicij religionũ/
nec clerici. in iure autem quattuor hec genera tātum ponuntur:
vt patet intuenti.
¶
Demum circa calcem huius canonis/vbi reseruatur pape ab
solutio ab hac cẽsura/scito tria exceptionum genera habere hic
locum. Primum ex qualitate facti: secundum ex qualitate personarum: tertiũ ex accidente impedimento.
Ex qualitate quidẽ
facti: nā tripliciter inuenitur manus hec violenta. quando. n.
est iniuria leuis/qñ grauis/qñ enormis. Et si est leuis/pōt ep̃s
absoluere. Si grauis vel enormis, pape vel legato de latere/reser
uatur regulariter absolutio. Discernere autem & iudicare leuẽ
vel grauem aut enormem, ad iudicem (hoc est ep̃m) pertinet. Et de enormi iniuria/ex iure canonico manifestum est multipliciter inueniri. Primo ex magnitudine facti: vt si peruentum
est ad mutilationem membri/aut sanguinis effusionem (que
abundantiam significare videtur) aut graue vulnus. Secundo
ex persona lesa: vt si in episcopum aut abbatem. Tertio ex per
sona ledente: vt si laicus officialis authoritatiue percutiat clericum. Quarto ex scandalo: vt si monachus percutiat clericum
secularem. quod ponderabis. Ex iure vero ciuili & doctoribus
superadditis, ex persona lesa / si sacerdos indutus sacris vestibus percutiatur. Et ex irreuerentia: vt si in conspectu prelati per
cussio fiat. Ex loco: vt si in ecclesia vel in platea. Ex loco vulneris: puta si vulneratus in oculo. Et ex notorio / & specialiter
temporis: puta magne festiuitatis.
Ex qualitate vero personarum. nam puerorum in fra pubertatis annos excessus quicun
commissus / & mulierum, potest ab episcopo semper absolui/
etiam si pueri post pubertatem absolutionem petant. Similiter
religiosi in claustro seinuicem percutientes/& ad religionem
transeuntes, nisi difficilis & enormis fuerit excessus: vt mutilatio aut effusio sanguinis. aut in episcopum vel abbatem fuerit/
|
ca. quum illorum. de sen. excom. Qui etiam sui iuris non sunt
(quales sunt serui / & filijfamilias / & huiusmodi) absolui
possunt ab episcopis ĩ duobus casibus. Primus est si deliquerint
in fraudem: hoc est vt subtrahant se ab obsequio debito dominis/veniendo ad sedem apostolicam. Secundus est si ipsi dñi
sine culpa sua graue damnum propter hoc incurrant: nisi excessus sit tam grauis & enormis/ vt propter vitandum scandalum & tollendum exemplum aliorum/debeant ad sedem apostolicam destinari.
Ex interueniente demum impedimento ab
solui in primis possunt a quocun excessu omnes in mortis articulo constituti. Infirmi quo seu valetudinarij quacun corporis impotentia impediti/& senes impotentes accedere: & simili
ter qui ob inimicitias quas habent/aut ob inopiam quam patiun
tur/non possunt accedere: et demum quocun canonico impedimento retrahantur/vt nec ad sedem apostolicam nec eius legatum ire possint, absolui possunt ab episcopis seruata duplici
moderatione. Prima est vt satisfiat clericis iniuriā passis. Secunda est/vt iurent ꝙ cessante temporali impedimento/ presentabũt
se apostolice sedi parituri illius mandato. De nobilitatis autem
magna potentia/disponit ius ꝙ talium dominorum ac delicato
rum excessus/ significandus est anteꝗ̈ absoluatur/ sedi apostoli/
ce: & secundum illius consilium postea fiat absolutio. nisi periculum sit in mora: tunc. n. iuxta impedimentorum canonicorũ
rationem agendum esset.
¶ In insequentes cardinales vel manus violentas in eos
inijcientes. Item in dominos temporales cũstitutionem
ca. felicis. li. vi. cōtra presumptores prefatos seruari non
facientes. Ca. xi.
S
Jquis In hoc sacrilegij genus irrepserit/
ꝙ sancte ro. ecclesie cardinales
hostiliter fuerit insequutus / vel percusserit aut
|
ceperit vel socius fuerit facientis / aut fieri mandauerit / aut
factum habuerit ratum aut consilium dederit vel fauorem/aut
postea receptauerit vel defensauerit scienter eundem, sicut criminis lese maiestatis reus / perpetuo sit infamis. Et in fra. Ex in
sequutione predicta sicut ex iniectione manuum violenta, ipso
facto sententiam excommunicationis quis incurrat/ tam ipse in
sequutor ꝗ̈ alij supradicti tanti mali participes. Nec ab alio ꝗ̈ a
ro. pont. possit beneficium absolutionis obtinere / nisi in articulo
mortis.
Et in fra. Si princeps/senator/ cōsul / potestas ve lalius
dominus siue rector contra presumptores predictos presentis
constitutionis tenorem non fecerit obseruari, tam ipse ꝗ̈ officialis eius in fra mensem postꝗ̈ res ad eorum notitiam venerit/
coipso sententiam excommunicationis incurrant. Bonifa. extra.
de pe. ca. felicis. li. vi.
Materia Istius canonis est sacrilegium insequutionis
& manus violente in cardinales sancte ro.
ecclesie. Quo ad personas canon est vniuersalis. Quo ad actio
nes/comprehendit decem actiones: scilicet insequi / percutere/
capere/sociare facientem / mandare/ratum habere / consulere/
fauere / receptare / defensare scienter: ita ꝙ quicquid horum
aliquis commiserit/est excommunicatus. Et reseruatur absolutio pape. In secundo autem canone si princeps &c. materia
est omissio seruandi dictam constitutionem, tanꝗ̈ quasi probans sacrilegium factum. Persone vero excommunicate sunt
septem: scilicet princeps/senator/cōsul/potestas/alius dñs/rector/
& eius officiales. Actio que excommunicationi subijcitur est
vna: scilicet non facere seruari dictam constitutionem in fra
mensem a die notitie computandum. Et est excōmunicationis
buius absolutio ep̃alis.
In iniuriose pōtificẽ ꝑcutiẽtes/capiẽtes vel bāniẽtes &c. Ca. xij.
SJquis Suadente diabolo in hoc sacrilegij genus proruperit, ꝙ ꝗ̈uis in
iuriose vel temere pontificem percusserit / acce/
perit seu banniuerit / vel hoc fieri mandauerit/
aut facta ab alijs rata habuerit/vel socius in his
fuerit facientis / aut consilium in his dederit vel fauorem/seu
scienter defensauerit eundem, in illis casibus de predictis in
quibus excommunicationem per iam editos canones non subiret/sit huius nostre constitutionis authoritate anathematis mucrone percussus. ac non queat nisi per summum pont. (p̃terꝗ̈
in mortis articulo) absolui &c. Potestas vero/consiliarij/balliui/ scabini/aduocati/rectores/consules & officiales ciuitatis que
in episcopum suum commiserit aliquid predictorum/in p̃missis
culpabiles existentes, similiter excōis snĩe (a qua nisi vt premit
titur/valeant beneficium absolutionis obtinere) sint subiecti.
Cle. extra de pe. ca. siquis. in cle.
Canones Duo simul hic ponunt̃: & vtrius materia est sacrilegiũ in ep̃m. Et primus quidẽ
quo ad personas vłis est. Quo ad actiones vero comprehendit
duo gña actionum. s. principaliũ & accessoria℟. Et principales
quidem sunt tres. s. ꝑcutere/ capere vel bannire ep̃m quẽcun.
Actiones vero accessorie sunt sex: scilicet mandare/ratificare/
sociare/cōsulere/fauere/vel scienter defendere.
Secundus aũt
canon specialiter loquens de hoc sacrilegio perpetrato a ciuitate
(que non excommunicatur: quia vniuersitas nō excōicatur)
ꝑticularis est quo ad ꝑsonas: pro quanto septem gña officialiũ/
& octauo generali nomine omnes illius officiales excōicat. Sed
quo ad actiones extensissimus est: pro quāto culpam oẽm circa
hoc sacrilegiũ comprehendit. Et est vtrius absolutio papalis.
Aduerte hic/ꝙ appellatione pontificis seu episcopi non venit
nisi consecratus episcopus: quia electus & non consecratus non
|
est episcopus, licet sit administrator & episcopus electus.
¶ Et scito ꝙ p̃ter hos canones / ad idem extat alius in cena dñi/
dicens. Excōicamus & anathematizamus oẽs temere mutilantes/ vulnerātes/interficientes/capientes/incarcerātes/ & detinen
tes patriarchas/ archiepiscopos & episcopos eorũ mandatores.
Vbi videre potes canonem vniuersalem quo ad personas: &
comprehendentem actiones sex principales, & vnam accessoriam/scilicet mandare. Et est papalis/sicut cetere in cena dñi.
¶ In sacrilegos ad vrbẽ romā pergẽtes inuadentes. Ca. xiij.
EXcōmunicamus Et anathematiz amus
oẽs mutilantes/vulnerantes & interficiẽtes/seu
capientes & detinẽtes seu depredantes romipetas & peregrinos ad vrbem cā deuotionis seu
ꝑegrinationis accedẽtes/& in ea morātes / vel recedẽtes ab ip̃a:
& in his dantes auxiliũ/cōsiliũ vel fauorẽ. In proces. cene dñi.
Canonis Istius materia est sacrilegiũ quo inuadunt̃
adsanctā vrbẽ ꝑgentes. Et quo ad ꝑsonas est
vłis. Quo ad actiōes cōprehẽdit sex principales/& tres accessorias. Et principales sunt mutilare/vulnerare/interficere/capere/
detinere/depredari. Accessorie aũt sunt consulere/auxiliari/ fauere.
Et nota ꝙ oportet personas ad quas principales actiones
terminantur hr̃e multas conditiones. Prima est in qualitate/ꝙ
sint romipete seu peregrini. Secunda est in causa/ꝙ causa deuo
tionis vel peregrinationis. Tertia est in positione ꝙ ad vrbẽ acce
dant vel in ea morent̃ vel inde recedāt. Et ex defectu tertie con
ditionis siquis tales percusserit anteꝗ̈ sint in accessu aut postꝗ̈ re
dierint, non incurrit hunc canonẽ. Ex defectu vero secunde con
ditionis/siquis habitatorem rome euntem ex hispania romā vt
in domum suam vadat/percusserit, non incurrit hunc canonẽ:
quia nec cā deuotionis nec causa peregrinationis ad vrbẽ accedit. Ex defectu autem prime conditionis siquis percusserit habi|
tantem rome causa deuotionis, non incidit in hunc canonem:
quia habitator nō est romipeta aut peregrinus morans in vrbe.
Inter cām aũt deuotionis & ꝑegrinationis nihil interesse video
ĩn ꝓposito/nisi ꝗ̈tũ ad exteriorem manifestationem. deuotio. n.
ĩnterior est: ꝑegrinatio vero exteriora solita est hr̃e signa. & vulgariter vocant̃ ꝑegrini ꝗ deuotionis cā ꝑgunt. Ve℟ inter romipetas & peregrinos ad vrbem/dr̃ia est, pro quāto cōius est romipete nomen: nā comprehendit etiā romanũ ciuem ad vrbem cā
deuotionis accedentem.
Et nota ꝙ canon iste respicit nō papā/
nō curiā, sed vrbem romā. Ita ꝙ si papa cum curia alibi esset,
nihilominus canon iste ligaret offendentes euntes ad vrbem cā
deuotionis.
Aduerte quo/ ꝙ iste canon mutatus est: quia in
processu cene dñi tꝑe martini comprehendebantur etiam peregrini ad hierusalem. Et est papalis.
¶ In eos ꝗ adsedẽ apłicā venientes & recedentes ab eadẽ/
temeritate ꝓpria capiũt/spoliāt & detinent &c. Ca. xiiij.
EXcōicamus Et anathematizamus
oẽs illos qui ad sedem
apostolicā venientes & recedentes ab eadem,
necnō omnes illos qui iurisdictionem ordinariā
vel delegatā aliquā non hñtes / in eadem curia
morantes temeritate propria capiunt / spoliant & detinent, aut
ex proposito deliberato verberare/mutilare vel interficere presumunt: & qui talia fieri faciunt seu mandant. In ꝓces. cene dñi.
Canonis Istius materia est sacrilegiũ quo
offendit̃
sedes apłica in his q̃ sub ꝓtectione sua sunt.
Et quo ad ꝑsonas est vłis. Quo ad actiones vero comprehendit
actiōes principales sex/ & duas accessorias. Et qm̃ in canone isto
aliter modificant̃ prime tres actiones principales qñ terminant̃
ad veniẽtes vel recedẽtes/ & aliter qñ terminant̃ ad morātes in
curia romana, iō aduerte ex lr̃a dr̃iam. Et multiplicādo primas
tres actiones/dicito, ꝙ caꝑe/spoliare vel detinere tā veniẽtes ad
|
apłicā sedẽ ꝗ̈ recedẽtes ab ea/primo excōicant̃. deinde ꝙ caꝑe/
spoliare vel detinere propria temeritate (hoc est authoritatiue)
morātes in curia apłica/excōicantur. Tertio ꝙ verberare/mutilare vel interficere ex proposito deliberato tam venientes ꝗ̈ rece
dentes ꝗ̈ morantes/excōicantur. Et est papalis.
¶ Sed sunt hic aduertẽda multa. Primũ ꝙ nō est hic sermo de
roma/sed de sede & curia apłica: ac per hoc oportet ꝑsonas sic
offensas ad sedẽ apostolicam venire/ aut ab illa recedere/aut in
illius curia morari. ita ꝙ nō sufficit morari rome vbi est curia/
sed oportet in curia morari. Secundũ est / ꝙ si morantem in
curia quis spoliat aut detinet aut capit furtiue & ꝑ modũ rapto
ris & nō authoritatiue, nō incurrit hũc canonem: factus est. n.
hic canon cōtra eos qui in curia authoritatem sibi de facto vsurpant. propterea. n. dr̃/qui iurisdictionẽ ordinariā vel delegatam
non habentes propria temeritate &c. Tertium est, ꝙ siquis
ex exorta tunc ira/rixa / controuersia / & breuiter non animo
quieto premeditatus prorumpit in verberandum aut occidendũ
curialem in curia, non incurrit hũc canonẽ: quia non vocat̃ in
proposito ex proposito deliberato facere/ qui ex non premeditatione quieti animi facit: alioquin superflue apponeretur ex proposito deliberato/si deliberatio sufficiens ad peccatum mortale
sufficeret ad hunc canonem incurrendũ: cōmune siquidem est
omni excōicationi subesse peccatũ mortale. Et semper hoc subintelligitur: nisi quis adeo desipiat vt putet aliquem ex actu non
deliberato excōicatũ / aut in hoc solo canone explicatũ quod in
ceteris subintelligitur: quod irrationabile est. Quartum est/ꝙ
vltimus casus (scilicet de ꝑcutientibus morātes in curia) scri
ptus ꝗdẽ est/& iam ꝑ centũ annos quotannis ꝓmulgat̃, & tñ
a nullo aduerti aut practicari vr̃/tā in foro iudiciali ꝗ̈ pnĩe: nullus siquidẽ (ni fallor) ex hoc se aut aliũ reputat excōicatum.
Actiones aũt accessorie due sunt: mādare. s. & facere fieri aliꝗd
dicto℟. ita ꝙ nō solũ qui mandato / sed qui alia via ꝗ̈ mandato
facit aliꝗd horum fieri, excōicatus est. Et est papalis.
¶ In sacrilegos/litigantes in ro. curia qũolibet offendentes. Ca. xv.
EXcōmunicamus Et anathema
tizamus oẽs
illos qui ꝑ se vel aliũ seu alios / quascũ ꝑsonas
ecclesiasticas vel seculares ad ro. curiā suꝑ suis
causis & negocijs recurrẽtes / illa in eadẽ curia
ꝓseq̃ntes aut ꝓcurātes, negociorũ gestores/aduocatos vel ꝓcu
ratores ip̃o℟/vel ẽt auditores seu iudices super dictis causis seu
negocijs deputatos, occasione cā℟ vel negocio℟ hmōi/verberāt/
mutilāt vel occidũt seu bonis spoliant. Vel qui ꝑ se vel aliũseu
alios directe vel indirecte p̃dicta exeꝗ vel ꝓcurare, aut in eisdẽ
cōsiliũ/auxiliũ vel fauorẽ p̃stare nō verent̃: cuiuscũ p̃eminentie/dignitatis &c. fuerint. In proces. cene dñi.
Canonis Istius materia est sacrilegium quo ex certa
spāli cā (scilicet litis vel negocij) offendunt̃
qui sub ꝓtectione apłicesedis sunt. Et quo ad ꝑsonas offendẽtes
est vłis. Quo ad personas vero offensas/ cōtinet octo gña perso/
na℟: scilicet ad ro. cu. suꝑ suis cāis recurrẽtes/prosequẽtes/ ꝓcu/
rātes/negocio℟ gestores/aduocatos/ ꝓcuratores/auditores/iudices. Quo ad actiones āt prĩcipales explicat quattuor: verberare/
mutilare/occidere/bonis spoliare. Oportet tñ actiones istas nō ex
quacũ cā/sed occasione cā℟ vel negocio℟ hmōi fieri, si incur
renda est canonis huius censura. Quo ad actiones vero accessorias/multiplicatur valde: vt patet intuenti. Et est papalis.
¶ In eum qui quempiam christianorum per assassinos
interfecerit/vel interfici mādauerit, aut eos receptauerit/
defenderit/vel occultauerit. Ca. xvi.
S
Tatuimus Vt ꝗcun princeps/ p̃latus/seu
q̃uis alia eccłiastica secularisue
ꝑsona quẽpiā chr̃iano℟ ꝑ assassinos interfecerit vel in
terfici mādauerit (ꝗ̈uis mors forsitan ex hoc nō sequat̃) aut eos
|
receptauerit/defenderit vel occultauerit, excommunicationis sen
tentiam & depositionis a dignitate/ordine / honore / officio &
beneficio / incurrat ipso facto. Inno. iiij. de homicidio. ca. pro
humani. li. vi.
Canonis Istius materia est homicidiũ/nō qualecũ/
sed sacrilegũ: cōditus est. n. cōtra quādā sacri
legā viā occidendi chr̃ianos. Et quo ad ꝑsonas est vniuersalis.
Quo ad actiones vero cōprehendit ꝗn actiones. prima est chri
stianum per assassinos interficere: secunda est mandare etiam si
non sequatur effectus: tertia est eos assassinos receptare: quarta
est eos defendere: quinta est eos occultare. Vbi primo nota/ꝙ
assassini non dicuntur hic qui vulgariter vocantur assassini: sed
quedam specialis gens infidelis (vt litera innuit) habens suũ
dominum: que hodie ignota videtur. Deinde aduerte/ꝙ in
hoc canone mandati actio non punitur vt accessoria/sed vt principalis: & propterea punitur etiam si effectus non sequatur. &
simile est de alijs tribus actionibus sequentibus. Ita ꝙ receptatores/defensores/occultatores assassinorum etiam si non occiderint aut occisuri sint christianum, sunt excommunicati: quia sic
ius disponit. Et est ep̃alis.
¶ In sacrilegos ecclesie romane terras offendentes. Ca. xvij.
E
Xcōmunicamus Et anathematizamus
omnes illos qui per se vel aliũ seu alios directe
vel indirecte/ sub quocun titulo vel colore occupant/detinent/vel hostiliter destruunt seu inuadunt, aut occupare/detinere vel discurrere aut inuadere hosti
liter presumunt in totum vel in partem / almam vrbem/regna
sicilie seu trinacrie / insulas sardinie & corsice / terram citra
pharum/patrimonium beati petri in tuscia / ducatum spoletanum/comitatum venaysinũ/sabinẽsem/marchie anchonitane/
masse/trebarie/romandiole/campanie & maritime prouincias,
|
ac terras specialis commissionis arnulforum, ciuitates nostras/
bononiam/ ferrariam/beneuentum/perusiam/ auinionem/ciuitatem castelli/tudertum, & alias ciuitates / terras & loca vel
iura ad ipsam ro. ecclesiam spectantia & adherentia: ac fautores & defensores eorum: seu in his dantes auxilium/ consilium
vel fauorem. In pro. cene domini.
Canonis Istius materia est sacrilegium quo offendũtur terre ecclesie romane. Et quo ad perso
nas est vniuersalis. Quo ad actiones vero principales/ numerat
quattuor: scilicet occupare/detinere / hostiliter destruere seu inuadere/tam in presenti ꝗ̈ in futuro. Et modificantur dicte actio
nes multipliciter: scilicet perse vel aliũ/& directe vel indirecte.
& excludunt̃ colores etc. Accessorie aũtsunt/ fauere/defendere/
cōsulere. Que aũt sint terre & loca eccłie ro. in lr̃a explicatur.
Et est papalis. Aduerte hic/ꝙ quũ in terris ecclesie cōtingit/ꝙ
pars exñs extra armata manu volens intrare/ inuadit ciuitatem
non vt subtrahat eam ecclesie/ sed vt ipsa pars ibi regnet eo mō
quo partes iste regnare consueuerunt, canonem istum incurrit:
quia terram ecclesie in parte saltem hostiliter inuadit sub colore
manendi in domo sua. Immo (vt a communiter accidẽtibus
patet) hmōi inuasio tendit ad subtrahendum ecclesie ro. terrā
quo ad liberum regimẽ. Romana siquidẽ ecclesia in terris vbi
factio regnat, titulare dñium potius habet ꝗ̈ cum effectu.
¶ In latrones maritimos. Ca. xviij.
EXcōicamus Et anathematizamus
oẽs piratas/ cursarios/
latrũculos maritimos: & illos p̃cipue ꝗ mare
nr̃m a mōte argẽtario vs ad tarracinā discur
rere, & nauigantes in illo depredari/ mutilare/
interficere/ac rebus & bonis suis spoliare presumpserunt hactenus & p̃sumunt. ac omnes receptatores eorundem: & eis auxilium dantes/consilium vel fauorem. In pro. cene domini.
Canonis Istius materia est latrocinium maritimum.
Et quo ad personas/vnum genus ꝑsonarum
nominat̃ diuersis nominibus. nā pirate ijdem sunt ꝗ vulgariter
corsarij appellant̃: latrunculi quo marini / parui pirate sunt.
Totũ ergo genus pirata℟ excōicatur: & p̃cipue in fra mare ecclesie ro. discurrentiũ. Actiones principales sunt quin: depre
dari/mutilare/interficere/bonissuis spoliare/& receptare eosdẽ.
Accessorie aũtsunt tres: cōsulere/auxiliari/ fauere. Et est papalis.
¶ In sacrilegos sedẽ apłicā ĩ suis victualibus offendẽtes. ca. xix.
EXcōicamus Et anathematizamus
oẽs impediẽtes seu inuadentes victualia seu alia ad vsum ro. curie
necessaria adducentes: vel qui ne ad ro. curiam
ipsa adducantur vel deferantur impediunt seu
perturbant: & qui talia fieri faciunt vel defendunt: cuiuscun
fuerint ordinis/preeminentie &c. In pro. cene do.
Canonis Istius materia est sacrilegiũ quo offenditur
sedes apłica in suis victualibus. Et quo ad
ꝑsonas est vłis. Quo ad actiones principales/ sunt quattuor: sed
distincte in duas combinationes ꝑꝑ diuersitatẽ termino℟. Nam
prima cōbinatio est impedire vel inuadere homines adducentes
victualia vel alia necessaria ad vsum romane curie. Secunda
vero cōbinatio est impedire vel perturbare ne p̃dicta adducant̃
ad curiā. Ita ꝙ prĩo prouidet̃ hominibus adducentibus: secũdo
rebus adducendis. Quo ad actiones vero accessorias/ ponuntur
due actiones: scilicet defendere/vel facere fieri talia. ꝗ̈uis errore
scriptorũ li fieri omissum sit in textu ẽt plũbato. Et est papalis.
Aduerte hic/ꝙ quũ ex volũtate & ꝓposito maleficia distinguant̃, siꝗs nō gr̃a impediẽdi vel ꝑturbandi ea q̃sunt ad curiā/
sed cōsulendi ꝓprie pr̃ie cōmoditati/ inhibeat neꝗs extrahat de
pr̃ia fruges &c. ꝗ̈uis inde sequat̃ ꝙ nō pñ ideferri ad curiā ro.
|
non propterea incidit in hunc canonem. Similiter siquis tempore pestis in curia/inhibet suis nequis vadat romam/reuersurus &c. non incidit in hunc canonem: & sic de similibus. quia
non per se agitur contra curiam, sed pro necessitate/pro sanitate
patrie & huiusmodi/per se agitur: licet per accidens redundet
in damnum curie. sed pene ac censure intelligende sunt penes
id quod est per se, & non penes id quod est per accidens.
¶ In sacrilegos christianum principatum offendentes /
opem ferendo inimicis crucis christi. Ca. xx.
EXcōmunicamus Et anathematizamus
illos qui contra christum & populum christia
num/sarracenis arma / ferrum & lignamina
deferunt galearum: eos etiam qui galeas eis vendunt vel naues: qui in piraticis sarracenorum nauibus curam
vel gubernationem exercent, aut machinis aut quibuslibet alijs
aliquod eis impendunt consilium vel auxilium in dispendium
terre sancte. Ipsos rerum suarũ priuatione mulctari/& capien
tium seruos fore censemus: precipientes vt per omnes vrbes ma
ritimas in diebus dominicis & festiuis huiusmodi sententia pu
blice innouetur. Et talibus gremium non aperiatur ecclesie, nisi
totum quod ex commercio tam damnato perceperint & tantun
dem de suo/in subsidium terre sancte transmiserint. Et in fra.
Quod si forte soluendo non fuerint, sic alias reatus taliũ casti
getur/ꝙ in pena ipsorum alijs interdicatur audacia similia presumendi. Inno. in conci. gñali. extra de iudeis. ca. ad liberandũ.
Canonis Istius materia est sacrilegium contra chri
stianum principatum commissum / opem fe
rendo inimicis crucis christi. Et multis in locis repetitus diuersi
mode inuenitur: & in iure/& in extrauagātibus/ & in ꝓcessu
qui fit in cena domini.
¶
Vt autẽ clare percipiatur quid/quando & vbi prohibitũ sit,
distingue tempora & loca. Et scito ꝙ secundum omne tempus
& secundum oẽm locum infidelium, excōicati sunt deferentes
equos/arma/ferrum/lignamina/& alia prohibita quibus christianos impugnant: vt patet in cena do. vbi sic dicitur. Excōicamus & anathematizamus omnes illos, qui equos/arma/ferrum/lignamina/ & alia prohibita deferunt sarracenis/turcis/et
alijs christi nominis inimicis, quibus christianos impugnant.
Tempore vero guerre excōicati sunt deferentes etiā quodcũ
mercimonium: vt patet in ca. quod olim. de iudeis & sarra. Et
omni rursus tempore / deferentes etiam victualia & quecun
mercimonia in alexandriam vel alia loca sarracenorum terre
egipti, excōicati sunt: vt patet in extrauagan. cle. v. multa mentis.
posita inter cōes extrauagantes in ti. de iude. & sarra. Et tā hec
tertia ꝗ̈ prima excōicatio reseruatur pape. secunda autem quatenus ab vtra harum separatur, ab ep̃o absolui potest.
¶
Aduerte deinde/ꝙ appellatione armorum veniunt nō solum
offensiua/sed defensiua, ex quacun materia sint. Per ferrum
autem & lignamina/precipuam materiam intellige armorum
& galearum ac nauium. Et per alia prohibita/accipe non solũ
naues & galeas ipsas, sed quascun secundarias proprias materias armorum, galearum/nauium: vt sunt sartie/vela galearum, & breuiter quecun ad hoc sunt vt ex eis christiani impugnentur: sic enim processus cene domini explicat. Victualia
autem & cōis vsus merces (vt panni linei vel lanei, & alia hu
iusmodi) non veniunt appellatiōe prohibitorum: vt patet ex eo
ꝙ in dicta extrauagante postꝗ̈ dictum est. ferrum/equos/ arma
& alia vetita, subiungitur. necnon victualia & mercimonia.
Vnde sequitur ꝙ excōicatio cene domini/non extenditur ad de
ferentes victualia et cōes merces ad infideles. Et hoc bene nota.
Vnde has omnes merces deferentes non sunt excōicati, nisi tem
pore guerre / aut nisi in alexandriam vel partes egipti deferāt:
|
quum excōicatio contra illos non inueniatur/ nisi vt dictũ est.
Et quilibet canon est vniuersalis quo ad personas. Sed quo ad
actiones distant: quia in hoc canone explicantur quin actiones. prima est deferre: secunda vendere: tertia curam exercere:
quarta consulere: quinta auxiliari: vt patet in textu. In canone
vero cene domini sola vna actio ponitur: scilicet deferre. Et est
non solum papalis / sed penalis absolutio: vt in iure recitato
vides.
¶ In effractores locorum sacrorum. Ca. xxi.
MEmoratos Sacrilegos (qui scilicet
con fregerant violenter
quasdam ecclesias/& expoliauerant) excommunicatos nuncietis: & faciatis sicut excōmunicatos arctius euitari, donec passis iniuriā con
grue satisfaciant/& damna data resartiant, & cum lr̃is vestris
rei veritatem continentibus apostolico se conspectui representẽt.
extra de sen. excom. conquesti.
Canonis Istius materia est sacrilegium quo frangit̃
ecclesia & spoliatur. Et quo ad personas vni
uersalis est. Quo ad actiones vero comprehendit duas simul:
scilicet frangere & expoliare.
Vbi nota primo / duo requiri
simul vt sit locus canoni: scilicet effractionem & spoliationem.
Et effractio quidem ad templum (siue frangatur paries / siue
ianua/siue sera/siue tectum &c.) spoliatio autem ad res que
tolluntur/refertur. Et propterea siquis aperiret ecclesiam & spoliaret/aut frāgeret sed non spoliaret, nō subijceret̃ huic canoni.
Nota secundo/ꝙ hic canon nullam inferr excōmunicationẽ:
sed latam supponit/& denunciationem mandat/ ac denunciati
absolutionem apostolice sedi reseruat. Sed vbi lata sit ista senten
tia que hic supponitur/non facile patet. nisi dicendo ꝙ canon
iste per hec sua verba interpretatur / quo ad hunc casum fuisse
anathema late sentẽtie canonẽ lucij pape in decretis. xvij. q. iiij.
|
ca. omnes ecclesie. Indubie siquidem tenetur huiusmodi ecclesiarum effractores cumspolio/esse ipso iure excommunicatos ex
hoc textu: quia mandantur denunciari excommunicati: non pōt
enim denunciari excommunicatus nisi qui iam est excōicatus.
Et est papalis post denunciationem.
¶ In incendiarios. Ca. xxij.
INcendiarii Ex quo sunt per ecclesie
sententiam publicati, pro
absolutionis beneficio ad sedem apostolicā sunt
mittendi. Cle. iij. extra de sen. ex. ca. tua.
Canonis Istius materia est iniuriosum incendium.
Et quo ad personas est vniuersalis. Quo ad
actiones vnam solam punit actionem: scilicet iniuriose incende
re/non qualitercun/sed post sententiam. Vbi nota nullam in
hoc canone excommunicationis sententiā ferri: sed si per eccle
sie (hoc est prelatorum) sententiam sunt non solum excom
municati/sed publicati, tunc absolutio reseruat̃ sedi apostolice.
Et quia non arctat se canon ad incendiarios ecclesiarum, ideo
de quibuscũ incendiarijs intelligo. Et intelligitur in proposito
incendiarius non ab actu incendendi / sed a vitio: qui. n. malo
studio incendit domum/segetem/oliuetũ &c. incẽdiarij crimẽ
incurrit. Et scito excōicationẽ cōtra incendiarios ecclesiarum
latā/nullibi inuentam a me esse, ꝗ̈uis quesierim que allegantur
loca. & propterea non habeo eos pro excommunicatis. Et siqui
forte fundent excōicationem hancsuper canone qui hr̃. xi. q. iij.
ca. canonica. aduertant primo canonẽ illum cōem esse omnibus
violatoribus ecclesiarũ. deinde ꝙ nō vr̃ ligare omnes chr̃ifideles: quia vr̃ canon nec concilij vniuersalis nec pape/sed particularis synodi: scilicet aurisiacen. constat autem hmōi canones pre
sertim penales/nec ex se nec ex gratiani compilatoris authorita
te vim suam extendere ad vniuersas christi ecclesias.
¶ In eos ꝗ chr̃ianos nau fragātes rebus suis spoliāt. Ca. xxiij.
ILli Qui chr̃ianos nau fragiũ patientes spoliāt
rebus suis, nisi ablata reddiderint/ excommunicationise nouerint subiacere. Ex cōci. lateranẽ.
de raptoribus. ca. excommunicationi.
Canonis Istius materia est furtũ seu rapina bonorũ
nau frago℟. Et quo ad ꝑsonas vłis est. Quo
ad actiones vnā punit: scilicetspoliare bonis patiẽtes nau fragiũ.
Vbi aduerte canonẽ hunc cōtra iniquā detentionẽ re℟ chr̃iano℟ nau frago℟/cōsiderasse duo cōcurrere in hac iniꝗtate. Prĩo
acceptionẽ re℟ ex nau fragio: deinde vsurpationẽ earũdẽ re℟ vt
ꝓpria℟. Et ꝗa primus actus (hoc est acciꝑe hmōi res) pōt bñ et
male fieri, & hẽt spẽm boni (qm̃ est saluatio re℟ ꝑiclitantiũ)
& pōt fieri ex pia charitate/ad opẽ. s. ferendā dñis re℟ illa℟, &
pōt fieri ex auara iniquitate ad appropriandũ sibi res illas: ideo
nō est punitus actus iste acceptionis ab hoc canone. Secũdus āt
actus (qui est detẽtio rei aliene inuito dño) qm̃ manifestā & in
excusabilẽ cōtinet iniꝗtatẽ, punitus ẽ ab hoc canone excōis snĩa.
Et quia actus iste (scilicet detinere res nau frago℟ ipsis inuitis)
cōsummat̃ in omissione restōnis, ꝑꝑea canon iste non percutit
hmōi quasi raptores seu fures/nisi quũ venerint ad omissionem
restōnis debite. Et ꝗa tẽpus restituẽdi determinatũ est ad statim
(quia obligat semper & ad semper) ideo statim incurrit̃ hec
excōicatio quũ quis est in mora: hoc est quũ quis pōt restituere
& non restituit. Nec est opus monitione. tũ quia tp̃s restōnis
determinatũ est ipso iure: vt dictũ est. tum quia falsum est cen
suras cōtra omittentes/exigere monitionẽ: vt patet ex eo ꝙ inquisitores odio vel amore &c. omittẽtes/ abs alia monitione sunt
excōmunicati: iuxta ca. multorum. de here. in cle. Et est ep̃alis.
Aduerte confessor leges aut consuetudines alicubi de confisca
tione bonorum nau fragorũ/esse corruptiones legũ & bonorũ
morũ, addentes afflictionem afflicto.
Contra offendentes apłicā sedẽ.
¶ In cardinales sede vacante cōstitutioni de romani pont.
preter simoniam facienda electione/quouis modo contrauenientes. Ca. xxiiij.
INhibemus Omnibus & singulis
sancte ro. ecclesie cardinalibus qui pro tempore erunt/& eorum sacro
collegio, ne apostolica sede vacante predictis
(scilicet de romani pont. preter simoniam facienda electione) contrauenire vel contra premissa vel aliquod
premissorum statuere/disponere/ordinare/vel aliquo modo facere seu attentare presumant quocun exquisito colore vel cā/
sub excōis late sententie pena: quā ipso facto incurrant. Et a qua
non nisi per romanum pont. canonice electum absolui possint,
nisi in mortis articulo. Iulius. ij. in extrauaganti/quum tam diuino. & fuit per lateranense concilium approbata.
Canonis Istius materia est simonia nō quecun/ sed
circa electionem pape. Et quo ad personas est
particularis: vtpote solos cardinales comprehendens. Quo ad
actiones vero numerat sex actiones. prima est contrauenire:
secunda statuere: tertia disponere: quarta ordinare: quinta aliquo
modo facere: sexta aliquo modo attentare. Et hec omnia intelliguntur sede vacante. Ita ꝙ si cardinales cōtra ordinata de pape
preter simoniam electione contraueniant aut statuant &c. sunt
excōicati. Et est papalis. Vbi nota ꝙ licet secundum antiqua
iura non potuisset excipi contra papam simoniace electũ (quia
quantũcun simoniacus erat verus papa) post hanc tamen
constitutionem papa simoniace electus nō est papa in veri tate.
Et cardinales sede vacante iurant se seruaturos hanc constitutionem.
¶ In eos qui ab ordinationibus/sententijs seu mandatis ro.
pon. ad futurum concilium appellant, aut fauorẽ/cōsilium/
auxiliumue ad hoc prestant &c. Ca. xxv.
S
Ane Olim fe. re. pius papa. ij. predecessor
noster de fratrum suorum sancte ro.
ecc. cardinalium cunctorum prelatorum / ac
diuini & humani iuris interpretum curiā ro.
sequentium in dieta seu congregatione mantuana existentium approbatione/matura prius & graui p̃missa
discussione, & de eorundem congregatorum vnanimi consilio
& assensu ac ex certa scientia prouocationes ad futurum conci
lium efficacissimis & palpabilibus rationibus tanꝗ̈ erroneas &
detestabiles damnauit: ac sub excommunicationis late sententie
& interdicti penis precepit, nequa persona cuiusuis dignitatis
siue etiam vniuersitas aut collegium quouis quesito colore ab
ordinationibus sententijs seu mandatis quibuscun suis & suc
cessorum suorum / appellationem huiusmodi interponere audeant. & contrafacientes vna cum fautoribus suis/ & consiliũ
auxiliumue prestantibus (siue tabelliones sint siue testes/siue
aduocati siue alij quicun) non solum penis & censuris predictis/sed etiam his que lese maiestatis & heretice prauitatis reis
imponuntur obnoxios esse statuit. ¶
Et in fra. Dictas penas &
earum quālibet oẽs illos ipso facto incurrere volumus (cuiuscun conditionis existant & gradus prerogatiua prefulgeant)
qui in senatu/concilijs/parlamentis/cōgregationibus etiam synodalibus & prouincialibus vel alias quomodolibet tacite vel expresse/voce vel scripto/per se vel alium/ cuiuscun timoris vel
reuerentie velamine vel pretensa excusatione & superioris
mandato non obstañ. decreuerint/ consuluerint seu deliberauerint/vel aliorum dicta approbauerint/consilium aut vocem dederint vt ad futurum vniuersale concilium a nobis vel successo
ribusnostris romanis pont. contra predictam constitutionem
|
appellare liceat possit vel debeat, dictas penas ad ipsos & eorum
quemlibet contrauenientem in premissis / tenore presentium ex/
tendentes & locũ habere declarātes omni ambiguitate cessante.
Iulius. ij. in extraua. suscepti regiminis.
Canonis Istius materia est sacrilegium contra sedis
apostolice primatum. Et quo ad personas est
vniuersalis. Quo ad actiones vero principales constitutio pij ponit vnam tantum: scilicet appellationem ad futurum conciliũ
ab ordinationibus/sententijs seu mandatis ro. pont. sed accessorias ponit tres: fauere/consulere/auxiliari. Extensio autem iulij
addit sex actiones principales: scilicet decernere/consulere/deliberare / approbare aliorum dicta/ consilium dare/vocem dare/
vt ad suturum concilium contra dictam constitutionem pij ap/
pellari liceat possit vel debeat. Et quelibet actio multiplicat̃ per
modos/tacite vel expresse/voce vel scripto/per se vel per alium.
Vbi nota primo ꝙ licet omnes iste actiones tanꝗ̈ accessorie fue
rint excommunicationi subiecte per constitutionem pij, nō erāt
tamen per constitutionem illam excōmunicationi subiecte tanꝗ̈
principales actiones. & propterea non erant isti dantes consiliũ
aut vocem verbo vel scripto / excommunicati nisi subsecuto
effectu (hoc est nisi subsecuta principali actione que est appel
lare ad futurum concilium) sed per adiunctam extensionem
iulij quilibet horum est excommunicatus statim vt dat vocem
seu consilium vt possit liceat seu debeat appellari/etiā si effectus
non subsequatur: quia sic disponit decretalis ista. alioquin frustra
esset extensio ista ad easdem actiones vt accessorias & concomi
tantes: quoniam iam per pium comprehense sic erant sub nomi
ne dantium consilium/auxilium vel fauorem.
Nota secundo
differentiam inter consulentes ꝙ fiat hec appellatio/& consulentes ꝙ fieri possit aut liceat aut debeat hec appellatio. nam primi
non sunt excommunicati nisi sequatur appellatio, quia per pij
constitutionem excommunicantur vt cooperatores. Secundi
|
autem sunt excommunicati ipso facto: vt patet per extensionem
iulij. Nec istius differentie querenda est alia causa / nisi quia
decretalis sic disponit: & pene non sunt extendende vltra proprios casus.
¶ In literarum apostolicarum falsarios/ & ipsorum fautores. Ca. xxvi.
NOs Omnes falsarios literarum apostolica
rum/qui per se vel alios vitium falsitatis exercent / cum defensoribus & fautoribus
suis anathematis vinculo decernimus innoda/
tos &c. Inno. iij. extra de cri. fal. ad falsario℟.
Canonis Istius materia est sacrilegium quo offendit̃
apostolica sedes in falsitate suarum lr̃arum.
Et quo ad personas est vniuersalis. Quo ad actiones principales continet duas. prima est exercere vitium falsitatis in apostoli
cis literis per seipsos: secunda est exercere hoc idem per alios.
Et duas accessorias: scilicet fauere & defendere.
Aduerte prĩo
ꝙ canon excommunicationis nō extendit se ad omnes qũolibet
falsarios: hoc est qui quouis modo possunt dici falsarij apostoli
carum literarum. Vnde non comprehendit subrepticias seu ob/
repticias literas apostolicas impetrantes & edentes: quoniam lr̃e
tales non sunt false, sed vere lr̃e apostolice. Nec comprehendit
vtentes scienter lr̃is apostolicis falsis: quia canon ipse distinguit
vtẽtes cōtra exercentes per se vitiũ falsitatis hmōi, ac ꝑ hoc aperit vtẽtes non venire appellatione exercentiũ per se vitiũ falsitatis hmōi. Et quũ constet ꝙ non oportet vtentes comprehẽdi sub
appellatione exercentium per aliũ (quũ ꝑ seip̃os vtantur lr̃is
falsis) cōsequens est vt non cōprehẽdant̃ vtẽtes sub hac cẽsura.
Nota secundo in eodem capitulo subiungi excōmunicationẽ
contra laicosvtẽtes lr̃is apostolicis falsis. Ita ꝙ prima excōicatio
|
est communis laicis & clericis. Secunda aũt est propria laicis:
quia textus disponit aliam penam clericis. Prima quo excommunicatio comprehendit apostolicarũ lr̃arum falsarios oẽs qui
vitiũ falsitatis exercent ꝑ se vel alios. Secunda aũt solos vtẽtes.
Aduerte tertio/ꝙ licet neutra ha℟ excōicationũ sit pape reser
uata ex hoc textu, ex processu tñ cene dñi reseruat̃ prima: & ex
tendit̃ excōicatio prima abs limitatione aliqua ad omnes fal
sarios lr̃a℟ apostolica℟/& supplicationũ gr̃am vel iustitiā con
cernentiũ. Et dr̃ sic. Excōicamus & anathematizamus omnes
falsarios bulla℟ seu lr̃a℟ apłica℟, & supplicationũ gr̃am vel
iustitiā cōcernentiũ/per ro. pon. vel vicecancellarium seu gerentes vices eo℟ aut officium vicecancellarij sancte ro. ecclesie de
mandato eiusdẽ ro. pontificis signata℟: aut sub nomine eiusdẽ
ro. pont. vicecancellarij aut gerentiũ vicẽ predicto℟ / signantes
supplicationes easdẽ. Vbi videre potes ꝙ canonis istius materia
est latior quo ad actiones & quo ad actionũ materias. Quo ad
actiones quidẽ: ꝗa ibi sola falsatio, hic falsatio & signatio. Quo
ad materias vero: quia ibi solũ de lr̃is apłicis/hic de lr̃is & sup
plicationibus agitur.
Aduerte quarto/ꝙ in ca. dura. de cri. fal.
reseruatur pape absolutio tenentis literas apostolicas falsas post
viginti dies, si ep̃s tulit contra tales in cōmuni excōicationem.
Recolito quo/ꝙ tam vtens falsis ꝗ̈ tenẽs falsa, ꝑ se loquẽdo
nō est nisi qui ex intentione vtit̃ falsis aut tenet falsa: hi. n. soli
directe crimen hoc incurrũt. Vñ vtentes aut tenentes ignorāter/
nō ligant̃: nisi forte ignorantia tam culpabilis fuerit vt redeat
actus in naturā sui vitij. quod regulariter non est qñ si sciuisset/
nullo pacto vsus fuisset aut tenuisset. & hoc in foro con sciẽtie.
Aduerte ꝗnto/ꝙ (vt refert sanctus anthoninus archi. flo. in
tertia ꝑte ex hostien.) lr̃is dñi pape nec in magno nec in modi
co quis manũ apponere pōt/etiam lr̃am vel punctũ corrigẽdo:
ita ꝙ ip̃o facto excōis sententiam incurrit/reseruatā sedi apłice:
exceptis officialibus quibus hoc competit.
¶ In offendentes apostolice sedis authoritatem tam in suis
suorum literis/ processibus & exequutionibus, ꝗ̈ in iuris
dictionum / fructuum / reddituum & prouentuum non
vacantium vsurpatione &c. Ca. xxvij.
EXcōmunicamus Et anathematizamus
illos qui ne literis & mandatis apostolice sedis
& legatorum ac nunciorum & iudicum dele
gatorum eiusdem gratiam vel iustitiam concernentibus, decretis super illis & ceteris iudicatis/ processibus
& exequutorialibus non habito primum eorũ beneplacito &
assensu pareatur: neue tabelliones & notarij super huiusmodi
literarum & processuum exequutione instrumenta vel acta
conficere, aut confecta parti cuius interest tradere sub grauissimis penis prohibere/statuere seu mandare presumunt. Quiue
iurisdictiones seu fructus/redditus & prouentus ad ecclesiasticas personas ratione ecclesiarum / monasteriorum & aliorum
beneficiorum ecclesiasticorum per eas obtentorum pertinentes
vsurpant vel arripiunt, seu quauis occasione vel causa sine romani pont. expressa licentia sequestrant. Vel qui per se vel aliũ
seu alios directe vel indirecte predicta exequi vel procurare/aut
in eisdem consilium/auxilium vel fauorẽ prestare non verent̃:
cuiuscũ p̃eminentie/dignitatis &c. fuerint. In pro. cene dñi.
Canonis Istius materia est sacrilegium quo offenditur authoritas apostolice sedis tam in suis
suorum literis/processibus & exequutionibus, ꝗ̈ in iurisdictio
num/ fructuum / reddituum & prouentuum non vacantium
vsurpatione. Et quo ad personas est vniuersalis. Quo ad actiones vero principales/secundum diuersitatem materia℟ diuersi
ficatur. nam respectu prime materie tres actiones principales ponuntur: scilicet sub grauissimis penis prohibere/statuere/manda
re. Ita ꝙ primo excōicantur omnes prohibentes vel statuentes
|
vel mandantes ne obediat̃ literis & mandatis &c. non habito
primo ipsorum mandantium beneplacito & assensu. Et est hec
excommunicatio contra illos qui statuunt aut mandant subditis suis ne obediant curie romane mandatis sine consensu ip̃o℟
mandantium. Et in eodem contextu circa eandem primam ma
teriam simul excommunicantur omnes qui prohibent vel statuunt aut mandant, ne tabelliones & notarij instrumenta seu
acta conficiant/vel confecta tradant parti.
Deinde circa secundam materiam tres actiones ponunt̃. prima est vsurpare: secunda arripere: tertia sequestrare. Vbi quin cōditiones apponunt̃.
prima ex parte rei accepte, scilicet ꝙ sit res ecclesie: puta ꝙ sit
iurisdictio/ fructus/prouentus/redditus ecclesie. Et per hanc con
ditionem excluduntur prouentus prophani quos aliunde ecclesiastice haberent persone. Secunda ꝙ res ecclesie vsurpentur/ar
ripiantur aut sequestrentur non qualitercun, sed vt prouẽtus/
vt redditus/vt fructus ecclesie: quoniam formaliter verba intel
ligenda sunt. Et per hanc conditionem excluduntur fures seu
latrones qui res ecclesie furantur aut rapiunt vt quasdam res,
& non ea ratione quia sunt fructus aut redditus ecclesie: factus
est. n. canon iste/ non contrafures & latrones, sed contra domi
nos qui beneficiorum ecclesiasticorum prouentus vsurpant aut
sequestrant. Et quia non limitatur ad dominos/ligat omnes qui
ea ratione arripiunt quia sunt prouentus talis ecclesie. Tertia ꝙ
pertineat ad personam ecclesiasticam obtinentem illud bñficiũ.
Et per hanc conditionem excluduntur res eedem si sint ecclesia
rum vacantium. Quarta est ꝙ ista fiant sine expressa licentia
pape. Ex qua forte sequitur quinta/ scilicet ꝙ ista fiant quasi authoritatiue: vt nobiles domini & ministri qui vsurpant aut arripiunt aut sequestrant quasi potestatem habentes incurrāt hunc
canonem: qui directe factus est ad protegendum beneficiatos
ab huiusmodi vsurpatoribus. Sed parum prodesse videtur:
quia domini faciunt quod volunt. Et si sunt magni domini,
|
oportet habere patientiam/& canones silere.
Quo ad actiones vero accessorias/multiplicatio magna est propter tot modos.
& extenditur ad omnia & singula premissa. Et est papalis.
¶ In impugnantes literas electi in papam anteꝗ̈ coronetur. Ca. xxviij.
ADuerte Hoc in loco / ꝙ impugnantes
literas electi in papam antequā
coronetur / sunt ipso facto excommunicati per
quandā extrauagantem benedicti. xi. vt refert
sanctus anthoninus archi. flo. in tertia parte. ti.
xxiiij. ca. lxviij.
¶ In eos qui sub quibusuis penis/ne sine ipsorum inhiben
tium aut principum beneplacito mandentur exequutioni
litere apostolice inhibent &c. Ca. xxix.
EXcōmunicamus Et anathematizamus
omnes illos qui sub quibusuis penis/quibuscũ
personis in genere & inspecie, ne aliquas literas
apostolicas etiam in forma breuis tam gratiam
ꝗ̈ iustitiam concernentes/& citationes & exequutoriales que a
sede predicta emanarunt & pro tempore emanabunt/sine eorũ
vel principum beneplacito & examine exequutioni mandent/
inhibent: ac notarios/ exequutores vel subexequutores literarũ/
monitoriorum/citationum & inhibitionum huiusmodi capiũt/
incarcerant & detinent/vel capi & incarcerari & detineri faciunt. Et qui ex eorum officio vel ad instantiam quorũcun
personas ecclesiasticas/& capitula/conuentus & collegia ecclesiarum quarũcun, coram se ad suum tribunal / audientiam/
cancellariam / consilium vel parlamentum trahunt: ac preter
iuris communis dispositionẽ trahi faciunt vprocurant/directe
vel indirecte/quouis q̃sito ingenio vel colore. In pro. cene dñi.
Canonis Istius materia est sacrilegium quo offenditur authoritas sedis apostolice, primo in suis
literis/citationibus & exequutionibus: secundo in suis notarijs/
exequutoribus & subexequutoribus: tertio in ecclesiasticis per/
sonis/capitulis/conuentibus & collegijs. Et quo ad personas est
vniuersalis. Quo ad actiones diuersificatur secũdum materias.
nam in prima materia ponit vnam actionem, scilicet sub quibusuis penis inhibere ne sine ipsorum inhibentium aut principum beneplacito exequutioni mandentur litere apostolice/ &
alia premissa. In secunda vero materia ponit tres actiones dupli
catas. prima est capere: secunda incarcerare: tertia detinere. Et
duplicantur per facere capi / incarcerari vel detineri. In tertia
demum materia ponit actiones tres. prima est trahere ad suum
tribunal/audientiam &c. preter iuris communis dispositionem:
scđa est trahi facere: tertia est trahi procurare.
Vbi nota in tertia materia / ꝙ licet appareat ꝙ iste canon sit
editus contra dominos seculares/ qui seipsos constituunt iudices
ecclesiasticarum personarum &c. secundum tamen veritatem
ligat etiam ecclesiasticos/ qui preter iuris communis dispositio/
nem hec eadem presumunt authoritate alia ꝗ̈ ecclesiastica: quia
in hoc canone non fit discretio inter laicos & clericos quum ex
communicantur: non. n. dicitur. excommunicamus illos laicos/
sed absolute illos. Et forte fuit ratio / quia in multis locis prelati
ecclesiastici instituuntur a principibus ad causas huiusmodi: &
propterea omnes cōiter sunt hic excōicati. Et est papalis.
¶ In offendentes sedis apostolice authoritatem in cognitione causarum. Ca. xxx.
E
Xcōicamus Et anathematizamus
oẽs & singulos vicecancellarios & consiliarios ordinarios & extra
ordinarios quorũcun regum & principum
ac cancellariorum/ cōsiliorũ & parlamento℟:
|
necnon procuratores generales eorundem vel aliorum principum secularium etiam si imperiali/regali/ ducali vel alia quacũ prefulgeant dignitate: necnon archiepiscopos & episcopos/
abbates & commendatarios eorũ vicarios & officiales. qui
per se vel alium seu alios/ quarũcun exemptionum vel aliarum gratiarum & literarum apostolicarum/necnon decima℟,
& beneficiales ac alias spirituales & spiritualibus annexas causas ab auditoribus & commissarijs nostris aduocant: ac exequutiones monitoriorum/citationum/inhibitionum/ sequestrorum/
exequutorialium & aliarum literarum apostolicarum tam gratiam ꝗ̈ iustitiam concernentium, a nobis necnon camerario &
presidentibus camere apostolice/ac auditoribus & commissarijs
apostolicis/in eisdem causis pro tempore emanatarum, illarũ
cursum & audientiam/ac personas/capitula/ conuentus & collegia causas ipsas prosequi voleñ. authoritate laicali impediunt/
& se de illarum cognitione tanꝗ̈ iudices intromittere: ac partes
actrices que illas committi fecerunt & faciunt / ad reuocandũ
seu reuocari faciendum citationes vel inhibitiones aut alias literas in eis decretas, & ad faciendum eos contra quos tales inhibitiones emanarunt/a censuris & penis in illis contentis absolui
ordinant vel compellunt. In pro. cene do.
Canonis Istius materia est sacrilegium quo offendit̃
authoritas sedis apostolice in causarum cognitione. Et quo ad personas comprehendit nouem genera personarum. primo vicecancellarios: secundo consiliarios quorũcun regum vel principum/cancellariorum/ consiliorum/parlamentorum: tertio generales procuratores eorundẽ &c. quarto
archiepiscopos: quinto episcopos: sexto abbates: septimo cōmendatarios: octauo eorum vicarios: nono eorũ officiales. Quo ad
actiones autem ponit quin actiones. ita tamen vt quelibet intel
ligatur/tam si per se ꝗ̈ si per alium ꝗs illā exerceat. Et referunt̃
|
ad diuersa iste diuerse actiones: nisi due vltime / que referuntur
ad idem. Prima actio est aduocare causas ab auditoribus vel
commissarijs apostolicis: secunda est authoritate laicali impedi
re exequutiones aut causarum cursum seu audientiam, aut per
sonas/capitula/conuentus seu collegia causas ipsas prosequi vo/
lentes: tertia est se de illarum cognitione tanꝗ̈ iudices intromittere: quarta simul cum quinta est ordinare vel compellere par
tes actrices ad reuocandum &c. vel ad faciendum absolui a cen
suris & penis eos contra quos tales inhibitiones emanarunt.
Ita ꝙ quicun ex supradictis nouem generibus personarum
aliquam harum quin actionum perse vel alium fecerit, excōi
catus est. Et est papalis.
¶ Et aduerte diligentissime docte confessor / ꝙ in processu sepe
dicto cene domini sub adriano. vi. excluduntur excusationes
principum vel consiliariorum & huiusmodi / excusantium se
super tolerantia romani pont. & huiusmodi. nā ibi post omnes
censuras habentur hec verba. Declarantes nihilominus ac protestantes (prout tenore presentium declaramus ac expresse pro
testamur) absolutionem hodie vel alias etiam solenniter ꝑ nos
faciendam/prefatos vicecancellarios/consiliarios & procuratores ac alios excommunicatos predictos/nisi prius a p̃missis cum
vero proposito vlterius similia non committendi destiterint/nō
comprehendere, nec illis aliter suffragaturam esse. Ac insuper
in premissis omnibus & singulis ac alijs quibuscun iuribus
sedi apostolice ac sancte ro. ec. vndecun & quomodolibet que
sitis seu querendis, per quoscũ actus contrarios aut quomodo
libet preiudicantes/tacitos vel expressos/a nobis vel sede apostolica quomodolibet factos aut faciendos, aut quẽcun temporis
fluxum seu patientiam vel tolerantiam nostram / nullatenus
quomodolibet preiudicari debere aut quomodolibet posse: &
sic nostre incōmutabilis intentionis semper fuisse/ fore & esse.
Cōtra offendẽtes ecc. libertatẽ.
¶ In eos qui ecclesiasticam libertatem per statuta seu con
suetudines offendunt. Ca. xxxi.
EXcōmunicamus Omnes qui
decetero seruari fecerint statuta edita/& consuetudines vel
potius abusiones introductas contra ecclesiasticam libertatem, nisi ea de capitularibus suis in
fra duos menses post huiusmodi publicationem sententie fecerint amoueri. Excommunicamus quo statutarios & scripto
res statutorum ipsorum, necnon & potestates & cōsules/recto
res & consiliarios locorum vbi decetero huiusmodi statuta &
consuetudines edita fuerint vel obseruata: necnon & illos qui
secundum ea presumpserint iudicare/vel in publica forma scribere iudicata. Hono. iij. de sen. excom. nouerit.
Canonum Istorum materia est sacrilegiũ quo ecclesiastica libertas per statuta seu consuetudi
nes offendit̃. Et quo ad personas/primus canon vniuersalis est.
Quo ad actiones vero duas punit actiones. prima est facereser
uari statuta & consuetudines contra ecclesiasticam libertatem:
secunda est non facere amoueri huiusmodi statuta de capitularibus suis. Secundus autem canon specificat sex genera per
sonarum: scilicet statutarios/scriptores statutorum/potestates/cō
sules/rectores & consiliarios locorum vbi fuerint edita vel ser
uata. Deinde vniuersaliter extendit se ad omnes quantum ad
duas actiones. prima est iudicare secũdum huiusmodi statuta:
secunda est scribere in publica forma/hmōi iudicata.
¶
Vbi sunt multa notanda. Primo notanda est differẽtia inter
absolute violantes ecclesie libertatem / & inter illam violantes
respectiue ad statuta vel consuetudines: quoniam neuter istorũ
|
canonum excommunicat primos: sed solos secundos, qui cum
relationibus seu dependentijs ad statuta seu consuetudines/violatores reputantur: vt patet discurrenti per omnes casus in his
canonibus comprehensos.
Secundo notanda est constructio
primi canonis: quia aliud significat & aliud intelligitur. Nam
significat requiri ad incurrendum illum canonem duo simul.
primum est facere seruari huiusmodi statuta vel consuetudines: secundum est non facere amoueri illa in fra duos menses
de capitularibus. quia manifeste excommunicat facientes primũ
cum cōiunctiōe exceptiua/nisi fecerint amoueri &c. Intelligit̃
autem diuisim. ita ꝙ sint duo casus: & tam facientes seruari ꝗ̈
non facientes amoueri/sunt excommunicati. Mihi videtur nō
esse recedendum a plano sensu litere: adiungendo ꝙ canon iste
specialis est. & respicit statuta & consuetudines tunc temporis
edita & introductas: & propterea dedit illis tempus duorum
mensium a publicatione istius sentẽtie. Ita ꝙ disposuit hono. iij.
quo ad tunc edita statuta ꝙ vtrun requireretur ad incurrendum illam sententiam: & ꝙ si non fecissent illa seruari/ sufficiebat, nec ligabantur quia non debebant. Propterea quo subiunxit alium canonem ad futura statuta & consuetudines. Et
siquis affirmandum omnino censet primum canonem respicere
statuta cuius temporis (quia non dicit hactenus edita) amplectatur quo literam cum sensu suo: vt scilicet vtrun requirat simul: & non sensum appositum. Ita ꝙ non sufficit non fa
cere amoueri statuta de capitularibus / ad incurrendum hunc
canonem: sed simul oportet ꝙ sit de numero facientium illa
seruari: quia sic clare dicit textus. Faciens ergo seruari si non
facit deleri/est excommunicatus: & si non facit deleri / & tñ
non facit seruari, nō est excōmunicatus ex hoc solo ꝙ non facit
deleri.
Tertio nota in secundo canone / ꝙ illa sex personarum
genera que excommunicantur abs actionum propriarum explicatione (quoniam non dicitur. qui consenserint aut fecerint:
|
sed impersonaliter dicitur/vbi consuetudines vel statuta fuerint
edita vel seruata) non sunt sic dure interpretanda. quia excom
municatio est maxima pena ecclesie, que non nisi pro mortali
peccato infertur. Sed quoniam due actiones in textu explicātur
(scilicet edi & seruari) hinc intelligendum est ꝙ sex illa gña
personarum pro quanto concurrunt ad alteram harum actionum (hoc est vel ad edendum vel ad seruandum) sunt
ipso facto excommunicata. Et propterea statutarij (qui scilicet
faciunt statuta hec) & similiter scriptores illorum/vt cancellarij & similes/sunt ipso facto excommunicati: vtpote concurrentes ad editionem statutorum. Potestates vero/consules/recto
res & consiliarij si nihil operantur ad editionem aut obseruatio
nem, non sunt excommunicati.
Quarto nota / ꝙ tam statutarij ꝗ̈ alij excusantur ab excommunicationis censura / si pura
mente & recto animo/nolentes aliquid contra ecclesie libertatem statuere aut sustinere, consulunt doctores reputatos &c.
seu committunt examen eorum doctoribus huiusmodi, &
certificati ab illis ꝙ nihil est contra ecclesie libertatem/statuũt/
scribunt &c. aliquid quod in veritate esset contra libertatem
ecclesie: quia agunt ex ignorantia plus ꝗ̈ probabili. Et nec
apud deum nec apud ecclesiam agunt contra ecclesie libertatem: quia fecerunt quantum in se est quod viros probos de
cet. Et excusantur non solum a tanto / sed a toto.
Quinto
nota quid importat libertas ecclesiastica. Et scito ꝙ comprehendere videtur omne id in quo ecclesia non subijcitur aut
arctatur: siue illud spectet ad esse naturale vel spirituale/siue
ad operari aut recipere / siue ad quodcũ aliud. & rursus
siue illud conueniat ecclesie ex dono naturali siue gratuito, siue
ex iure communi siue ex priuilegio: ita ꝙ vnde habeat non est
cure. Et hoc ex libertatis nomine haberes nisi libertas limitaret̃
per ecclesie nomen formaliter sumptũ: hoc est quatenus ecclesie
rōnem habet. Ex hoc. n. hẽs/ꝙ proprie loquendo libertas ecclesie
|
non comprehendit nisi illa in quibus ecclesia quatenus ecclesia
est libera: vndecun illa habeat, siue a deo/siue a papa/siue ab
imperatore &c. Et ꝙ ita canones intelligant ecclesie libertatem, patet ex eo ꝙ in sexto de immu. ecc. ca. libertatis. dicitur
ꝙ inhibere ne clericis molant/coquant/vendant &c. presumitur contra libertatem ecclesie. Presumi dixit/non esse: quiasecun
dum veritatem sunt hec contra libertatem politici conuictus/
& non contra ecclesiam quatenus ecclesia. Ex ecclesie rursus
nomine accipe ꝙ est sermo de libertate communi vniuerse ecclesie, & non de libertate propria tali ecclesie vel tali religioni.
Ita ꝙ siquis statuit contra priuilegium proprium alicuius collegij (puta prothonotariorum) aut alicuius religionis (puta
monachorum) aut alicuius ecclesie (puta mediolanensis) nō
incurrit hunc canonem: sed oportet ꝙ statuat contra illud quod
cōe est omnibus ecclesiis. Et bene intellige nouicie: quia nō dici
mus ꝙ oportet statui contra oẽs ecclesias mundi: sed dicimus ꝙ
oportet statui cōtra illud quod est libertatis cōis oĩbus ecclesiis
mundi. Vñ siquis statuat ꝙ non possit quis donare tali ecclesie
(puta sancti donati) ꝗ̈uis contra vnā tendat ecclesiā particula
rem, incurrit tñ excōicationem hanc: quia statuit cōtra libertatẽ
communem omnibus ecclesiis. commune siquidem est omni
ecclesie christi/ ꝙ potest cuilibet donari: libertas. n. communis
offenditur in illa vna. & sic de alijs.
Sexto nota/ꝙ statuere cōtra ecclesie libertatem/est ꝑ se (hoc
est ex intentione) tendere cōtra ecclesiasticam libertatem: qm̃
quod est ꝑ accidens/alienũ est ab arte & iure. Et hoc tā secun
dum doctrinā demonstratiuā ꝗ̈ secundũ iura: qm̃ipsa quo sup
ponũt & assumũt ꝙ volũtate & ꝓposito maleficia distinguun
tur. Per se autem seu ex intentione contra ecclesiasticā libertatem intellige penes intentionem operis statuti. Ita ꝙ si opus qd'
statuit̃ / per se (hoc est suapte natura) tendit contra ecclesia
sticā libertatẽ, statutum est cōtra illā. Si aũt ꝑ se nō tendit cōtra
|
illam, statutum ex se non est contra illam. ꝗ̈uis cōtingere possit
ꝙ ex intentione statuentis fuerit contra illam/ex odio & malignitate in ecclesie libertatem factum. Discernere autem actum
exsua natura tendentem contra ecclesie libertatem/non est difficile scientibus ꝙ idem est per se seu ex propria natura & inten
tione. Et sicut detractio contra famam/contumelia contra hono
rem/adulterium contra alienum thorum / homicidium contra
humanam vitam: ita statuere ꝙ clericis non dentur decime/
elemosyne/ꝙ non possint iudicare in causis ecclesiasticis / ꝙ teneantur soluere vectigalia de rebus suis non negociandi gratia/
& similia, contra ecclesiasticam tendit per se libertatem.
Et iuxta hanc rationabilem theoricam dicendum est/ ꝙ statu
tum ciuitatis disponens de honore mortuariorum/modum imponendo ne excessus fiat/ & pauperes ambitio in fletibus non
grauet, si non disponit nisi de illis que per se ordinantur ad honorem/licitum & sanctum est, etiam si inde non perse sed per
accidens proueniat effectus aliquis qui videtur contra ecclesie
libertatem: quoniam secundum id quod est per se iudicandum
est etiam in moralibus, & non secundum id quod est per acci
dens. Et propterea quum constet sumptuosa sepulcra/ multitudinem luminarium / indumenta equorum ac pedissequorum/
multitudinem crucum/varietatem religionum/ & similia / ad
temporalem honorem defuncti aut viuorum per se ordinari nō
solum ex intentione facientium hec/sed ex natura ipsorum ope
rum, consequens est vt moderari hec ad potestatem politicam
spectet/ad quam spectat cura ciuium circa honores tẽporales.
Nec obstat ꝙ tanguntur clerici: quia non tanguntur nisi vt ma
teria temporalis honoris/ non ipsorum clericorum sed ciuium.
Regulare autem est/ꝙ cognoscens/iudicans/ curam habens
de forma, cognoscit / iudicat ac disponit de materia quatenus
respicit illam formam: vt patet in omnibus artibus. Nec rur/
sus obstat ꝙ ista moderatio sit nociua clericis / & subtractiua
|
elemosinarum / & diminutiua cultus diuini / & ademptiua
suffragiorum que obuenirent ex reliquijs horum remanentiũ
apud ecclesias vel ecclesiasticas personas: quoniam hec omnia
& similia per accidens eueniunt: per se autem de honore tꝑali
agitur. Nec obstat/ꝙ extra de re. ec. nō alie. ca. fi. decernitur esse
cōtra libertatem ecclesie statuere de mortuarijs/tanꝗ̈ de annexis
ecclesiastice iurisdictioni: quoniam hoc intelligendum est de
mortuarijs ordinaus per se ad ecclesiam / salutem defuncti seu
cultum diuinum: secus autem de per se ordinatis ad temporalem honorem.
¶ In eos qui represalias aduersus personas ecclesiasticas seu
bona ipsarum concedunt vel extendunt. Ca. xxxij.
ILli Qui represalias aduersus ꝑsonas ecclesiasticas seu bona ipsarum concedunt
vel extendunt ad eas, nisi presumptionem hmōi
reuocauerint a concessionis vel extensionis tꝑe
in fra mensem, si persona singularis fuerit/ sententiam excōicationis incurrat: si vniuersitas/ ecclesiastico subiaceat interdicto. Gre. x. de iniurijs. ca. etsi pignorationes. li. vi.
Canonis Istius materia est sacrilegiũ quo offenditur
libertas ecclesiastica ꝗ̈tũ ad exẽptionẽ a rep̃sa
lijs. Quo ad ꝑsonas est vniuersalis. Quo ad actiones cōprehẽdit duas actiōes. Prima est concedere: scđa estextendere.
Vbi
nota tria. Primo ꝙ hẽt locũ siue represalie sint iniustẽ siue alias
iuste contra ciues &c. quoniam clerici exempti debent esse ab
hmōi represalijs. Secundo ꝙ requiritur mensis post concessionẽ
vel extẽsionẽ: quia lex sic disponit. Et propterea si in fra mensem
exequutio aliqua contra clericorum bona interueniret, nō incur
reretur hec excōis sententia. debent tñ reuocando in fra mensem
restitui in integrum bona clericorum. Tertio ꝙ si represalie con
ceduntur solum contra bona clerici debitoris/p̃missis ac seruatis
his que de iure premittenda ac seruanda sunt, nō est locus huic
|
canoni: quia non proprie sunt represalie ille in quibus vnus pro
alio grauari non potest: vt ex hoc textu habere potes. pene autẽ
non sunt extendende/sed restringende. Et est ep̃alis.
¶ In offendentes libertatem ecclesiasticam compulsione
ad submittendum bona laicis &c. Ca. xxxiij.
ILli Qui prelatos vel ꝑsonas ecclesiasticas
ad submittendum ecclesias / bona immobilia seu iura ipsarum laicis/non cōcedendo
bona ip̃a vel iura in emphiteosim seu alias alie
nando in forma & casibus a iure permissis, sed
constituendo vel recognoscendo seu profitendo a laicis ea tanꝗ̈
a superioribus se tenere / seu ab ipsis eadem aduohando / vel
ipsos patronos vel aduocatos ecclesiarum seu bonorum ipsarum
perpetuo aut ad tempus non modicum statuendo compulerint:
cuiuscun sint conditionis aut status/ excommunicationis sententia sint innodati. Et in fra. Laici ex cōtractibus super p̃missis/
consensu capituli & licentia apostolica interuenientibus initis
seu occasione illorum vltra id quod ex natura contractuum
ipsorum vel adhibita in illis lege permittitur/aliquid vsurpātes,
nisi legitime moniti ab huiusmodi vsurpatione destiterint resti
tuendo etiam que taliter vsurparunt, eoipso sententiam excommunicationis incurrant. Gre. x. de re. ecc. non alie. ca. hoc consultissimo. in. vi.
Canonis Istius materia est sacrilegiũ quo offenditur
libertas ecclesiastica compulsione ad submit
tendũ bona laicis &c. Et quo ad ꝑsonas est vłis. Quo ad actio
nes duas punit actiones. Prima est cōpellere: secunda est vsurpare. Sed prima actio (scilicet cōpellere) ad multa extendit̃.
compellit siquidẽ vel p̃latos vel ꝑsonas ecclesiasticas ad submit
tendũ aliquod triũ/vel ecclesias/vel bona immobilia / vel iura
laicis in casu non ꝑmisso a iure. Et ista submissio fit aliquo triũ
modorũ. Primo ꝓfitendo se tenere predicta a laicis tanꝗ̈ a supe|
rioribus. Secundo eadẽ a laicis aduohando. & est hoc vocabulũ
vltramontanum quo solent vti in istis. Tertio laicos statuendo
patronos vel aduocatos. Compellentes igr̃ ad aliꝗd horũ sunt
excōicati. Scđa vero actio (que est vsurpatio) refert̃ ad plus ꝗ̈
illis cōueniat ex talibus cōtractibus licite factis. sed ista secunda
censura nō incurrit̃ ip̃o facto, sed si post legitimā monitionem
recusauerint desistere & restituere. Et vtra est ep̃alis.
¶ In grauātes quaslibet ꝑsonas ecclesiasticas/pro eo ꝙ roga
te/eũ pro quo rogabant̃ eligere noluerunt. Ca. xxxiiij.
SCiant Cuncti qui clericos vel quaslibet
personas ecclesiasticas ad quos in
aliquibus monasterijs aut alijs pijs locis spectat
electio/pro eo ꝙ rogati seu alias inducti eũ pro
quo rogabant̃ seu inducebantur eligere noluerũt, vel cōsanguineos eo℟ aut ip̃as ecclesias/monasteria seu loca
cetera bñficijs seu alijs bonis suis ꝑ se vel ꝑ alios spoliando/seu
alias iniuste ꝑsequendo grauare p̃sumpserint: se ipso facto excōis
sententia innodatos. Gre. de elec. ca. sciant cuncti. li. vi.
Canonis Istius materia est sacrilegium quo offendit̃
libertas ecclesiastica quantum ad liberum
electionis opus. Et quo ad personas est vniuersalis. Quo ad
actiones/punit vnam quidem actionem cōmunissimam. s. grauare/explicando duas vias grauandi: vel spoliando/vel alias in
iuste persequẽdo. Sed actionem ipsam subijcit excōmunicationi
non vndecun/sed ex certa cā procedentẽ: scilicet si fiat pro co
ꝙ electores seu electrices rogati seu alias inducti eligere noluerunt illum vel illam pro quo vel qua rogabantur.
Vbi aduerte ꝙ ad incurrendũ hunc canonẽ requirit̃ primo ꝙ
fiat actus grauaminis ꝑ spoliũ vel ꝑsequutionẽ iniustā. Secũdo
ꝙ istud grauamen inferatur ex dicta causa/partim affirmatiua
(scilicet ꝙ fuerint rogati seu impulsi) & partim negatiua: sci
licet ꝙ non elegerunt illum. Tertio ꝙ inferatur contra aliquem
|
ex quin: scilicet vel personas electrices ecclesiasticas/ vel cōsanguineos eorum/vel ipsas ecclesias/vel monasteria/vel cetera pia
loca. Et est semper sermo de electione que fit a personis ecclesia
sticis: quoniam ad electionem que fit a laicis in suis fraternitati
bus/& similiter a mulieribus que non sunt ecclesiastice ꝑsone
(vt tertiane & hmōi) non extenditur iste canon: qui ad cleri
cos vel ecclesiasticas personas dicit spectare electionem. Et est
episcopalis.
¶ In impediẽtes litigantes in foro ecclesiastico in causis que
de iure vel consuetudine ad dictũ forũ ꝑtinent. Ca. xxxv.
STatuimus Nequis impetratores litera℟ nr̃a℟ / ad nos vel
ad fo℟ ecclesiasticũ recurrentes super cāis que
ad idem fo℟ de iure vel de antiqua consuetudi
ne ꝑtinere noscunt̃ / ꝑ se vel ꝑ aliũ ad desisten
dum vel in foro seculari de questionibus hmōi litigandum, per
eorundem iudicũ ecclesiasticorũ vel impetrantiũ aut litigantiũ
seu volentiũ litigare/aut propinquo℟ ipso℟ seu re℟ illorum seu
ecclesia℟ sua℟ etiā captionem/modisue alijs quibuscun cōpel
lat seu cōpelli faciat vel procuret: nec per se aliosue impediat,
quo minus coram iudicibus ecclesiasticisdelegatis seu ordinarijs
querelantes de causis que (vt premissum est) ad cognitionem
pertinent eorundem/possint libere iustitiam obtinere: nec ad pre
missa facienda det auxiliũ/consiliũ vel fauorem. Siquis vero
contra presumpserit, se ip̃o facto excōicationi nouerit subiacere.
A qua nisi tam iudici cuius cognitio fuerit impedita vel iurisdictio vsurpata/ꝗ̈ ꝑti que in prosequutione sui iuris turbata fue
rit, de iniuria/damnis/expensis & interesse / prius per eundem
fuerit integre satisfactum/nullatenus absoluatur. Bonifa. extra
de immu. ecc. quoniam. li. vi.
Canonis Istius materia est sacrilegium quo offendit̃
libertas ecclesiastica quo ad opus iudiciale.
|
Et quo ad personas vniuersalis est. Quo ad actiones vero continet actiones principales quattuor. Prima est cōpellere: secunda
compelli facere: tertia compelli procurare: quarta ꝑ se vel alios
impedire. Accessorias vero tres: scilicet ad predicta facienda con
sulere/auxiliari/fauere.
Et bene nota ꝙ canon iste nō arctatur
ad curiam romanam, sed fouet libertatem ecclesiastici fori in
quacũ diocesi. Et est ep̃alis premissa satisfactione. pro quanto
tamen quis apostolicas literas impediret contra processum cene
domini, esset papalis: vt patet superius in censuris contra sacrile
gia in sedem apostolicam.
¶ In grauantes illos qui in ipsos aut alios sententiam excōi
cationis/suspensionis vel interdicti ꝓtulerũt etc. Ca. xxxvi.
QVicunqʒz Pro eo ꝙ in reges/ princi
pes & barones/ nobiles et
balliuos vel quoslibet ministros eorũ aut quoscũ alios, excōis/ suspensionis siue interdictisen
tentia fuerit promulgata, licentiā alicui dederint
occidendi/capiendi seu alias in personis aut in bonis suis velsuo
rum grauandi eos qui tales sententias protulerunt/siue quorum
sunt occasione prolate / vel easdem sententias obseruantes/seu
taliter excōicatis cōicare nolentes: nisi licentiam ipsam re integra
reuocauerint, vel si ad bono℟ captionem occasione ipsius licentie sit processum/nisi bona ipsa fuerint in fra septem die℟ spatiũ
restituta/aut satisfactio pro ipsis impensa: eoipso snĩam excōmunicationis incurrāt. Eadem quo sint snĩa innodati omnes qui
ausi fuerint p̃dicta lnĩa data vti, vel aliquid p̃missorum ad que
committenda dari licentiam prohibuimus / alias cōmittere suo
motu. Qui autem in eadem sententia permanserint duorum
mensium spatio, ex tunc ab ea non possint/nisi per sedẽ apostolicam absolutionis bñficium obtinere. Gre. x. de sen. excom. qui
cun. li. vi.
Canonis Istius materia est sacrilegiũ quo offenditur
ecclesiastica libertas quantũ ad opus promul
gandi & exequẽdi censuras ecclesiasticas. Et quo ad ꝑsonas est
vłis. Quo ad actiōes/punit tres actiones gñales. Prima est dare
licentiā trium actionũ: scilicet occidendi/capiendi seu alias grauandi tā in ꝑsonis ꝗ̈ in bonis suis vel suo℟. Secũda est vti dicta
lñia data ad aliquid dictorũ. Tertia est committere aliquid triũ
dicto℟: scilicet occidere/capere vel alias grauare &c. motu suo,
hoc est non propter licentiam datam ab alio.
¶ Vbi pro clariori perceptione nota primo, ꝙ canon iste primo
punit dantes alicui lñiam occidendi/vel capiendi/ vel grauandi
quattuor gña ꝑsona℟ (.s. vel iudices/vel ꝑtẽ/ vel obseq̃ntes/vel
vitantes) nisi alte℟ duo℟ faciāt: hoc est vel ꝙ re integra lñiam
reuocent, vel si res non est integra quo ad captionẽ bonorũ / ꝙ
restō aut satisfactio bono℟ in fra septẽ die℟ spatiũ subsequatur.
Vnde seꝗtur ꝙ ꝗ̈diu res est integra, nunꝗ̈ qui lñiam hanc dedit
est excōicatus: quia adhuc pendet tẽpus reuocandi, & pōt reuocando re integra/p̃seruare se ab excōicatione immunẽ. Oportet
ergo licentiam hr̃e effectũ/vt sit locus canoni. & quo ad vnũ
effectũ (.s. captionẽ bono℟) benignitas huius canonis ꝓrogat
adhuc tempus septẽ dierum post dictum effectum, in quo possit
restituendo vel satisfaciendo preseruare se ab excōicatione. In
ceteris vero effectibus ipso facto est excōicatus qui dedit lñiam
qñ effectus est subsequutus: puta qñ capta vel occisa est ꝑsona
propter licentiā datā. Nota secũdo ꝙ nullus proprie in ꝑsona
vel bonis suis vel suo℟ grauat̃ qui iuste patit̃: ac ꝑ hoc graua
men iniustũ oportet esse si grauamen est. Nota tertio / ꝙ quia
canon iste fauorahilis est, ideo appellatione suorum omnes qui
quomōlibet vt sui grauati sunt veniunt, quacũ relatione remo
tissima sintsui. Ne. n. debet minor esse protectio huius canonis
ꝗ̈ extendatur impietas offendentium. Et est in fra duos menses
ep̃alis, postea papalis: vt in litera dicitur.
¶ In dominos temporales/suis subditis ne personis ecclesia
sticis vendant/emant/coquant/molant/aut alia obsequia ex
hibeant interdicentes. Ca. xxxvij.
EOs Qui temporale dominium obtinentes,
suis subditis ne prelatis aut clericis seu
personis ecclesiasticis quicꝗ̈ vendant aut emant
aliquid ab eisdẽ/ne ipsis bladũ molant/coquant
panem/aut alia obsequia exhibere presumāt ali
qua ndo interdicunt, cum talia in derogationem ecclesiastice li/
bertatis presumantur/eoipso excommunicationis sententie decernimus subiacere. Bonifa. viij. de immu. ec. ca. libertatis. li. vi.
Canonis Istius materia est sacrilegium quo ecclesiastica libertas offenditur in libera venditione/
emptione/ obsequijs &c. Et quo ad ꝑsonas particularis est: nam
ligat solos illos ꝗ tꝑale dñium obtinent. Quo ad actiones vero
vnā punit: scilicet interdiceresubditis suis ne ecclesiasticisꝑsonis
vendant/emant/molant/coquant/obsequia exhibeant. Et nota
ꝙ nō requirit̃ ꝙ de hoc faciant statutũ aut sub penis inhibeāt:
sed sufficit ꝙ inhibeant subditis suis. Et nota/ꝙ ista non sunt
proprie contra libertatem ecclesiasticam, sed contra humanam
societatem: verum quia in odiũ ecclesie fiũt, presumũtur (vt in
litera dicitur) fieri contra libertatem ecclesiasticam.
¶ In offendentes libertatem ecclesiasticam in ecclefiarum
vacantium bonis. Ca. xxxviij.
VNniuersos Et singulos, qui regalia/custodiam siue guardiā/ aduocatiōis
seu defensionis titulũ in ecclesiis/monasterijs siue qui
buslibet alijs pijs locis vacantibus / de nouo vsurpare conantes,
bona ecclesiarũ/monasterio℟ aut loco℟ ipso℟ vacātiũ occupare
p̃sumũt: clericos ecclesia℟/monachos monasterio℟/& ꝑsonas
ceteras loco℟ eorũdem que hoc fieri ꝓcurant, eoipso excōis sen
tentie decernimus subiacere. Bonifa. de elec. gñali. li. vi.
Canonis Istius materia est sacrilegium quo offendit̃
libertas ecclesiastica in ecclesiarũ vacantiũ
bonis. Et quo ad personas est in parte vniuersalis: quia ligat vni
uersos & singulos. In secũda autem parte est particularis: quia
ligat solas personas illorum locorum vacantium. Quo ad actio
nes vero in prima parte punit duas actiones simul. Prima est
de nouo conari vsurpare aliquod horum quin: vel regalia/vel
custodiam/vel guardiam/vel titulum aduocationis/vel titulum
defensionis in vacātibus ecclesiis/monasterijs aut alijs pijs locis.
Secunda est occupare bona dictorum locorum. Ita ꝙ ad incur
rendum huius canonis censurā / nec sufficit vsurpare aliquem
dictorum titulorum sine occupatione bonorũ/nec sufficit occupare bona sine conatu ad vsurpandum aliquem dictorum titulorũ: sed oportet vtrun concurrere ad hoc vt incurratur huius
canonis sententia. In secunda autem parte vna actio punitur:
scilicet procurare hoc fieri. Et intellige cum effectu subsequuto:
quoniam vt accessoria actio ad tale fieri punitur. Et est ep̃alis.
Et aduerte/ꝙ glo. exponit de nouo. i. a quadraginta ānis citra:
quia in hoc eodem canone quasi distinguendo contra nouos/
subditur. qui autem ex fundatione vel ex antiqua cōsuetudine
iura sibi huiusmodi vendicant.
¶ In offendentes ecclesiasticam libertatem quantum ad
exemptionem a pedagijs & guidagijs. Ca. xxxix.
C
Onstitutionem Fe. re. alexandri
pape. iiij. predecessoris nostri/qui statuit ecclesias & personas
ecclesiasticas ad pedagia & guidagia penitus
non teneri/nec ad exhibendum vel soluendum
talia pro rebus suis proprijs quas nō cā negociandi deferunt vel
deferri faciũt seu transmittunt: volentes propter multorũ insolẽ
tiā & abusum pene adminiculo adiuuare, adijcimus districtius
|
inhibendo (contraria consuetudine quorũcun non obstāte)
vt nec collegium nec vniuersitas nec aliqua etiam singularis
persona a prefatis personis seu ecclesijs pro personis ipsis aut rebus predictis talia exigat vel extorqueat / per se vel per alium/
suo nomine vel etiam alieno / aut eas ad huiusmodi persoluen
da compellat. Qui vero contrafecerint, si persone fuerint singulares/excommunicationis: si autem collegium vel vniuersitas
ciuitatis/castri/seu loci alterius cuiuscun, ipsa ciuitas/castrum
vel locus/interdicti sententiam ipso facto incurrant. Nec ab ex
communicatione huiusmodi absolutionem vel interdicti relaxationem obtineāt, donec exacta plenarie restituerint/& de trans/
gressione satisfecerint competenter. extra de cen. ca. ꝗ̈ꝗ̈. li. vi.
Canonis Istius materia est sacrilegium quo offendit̃
ecclesiastica libertas quantum ad exemptionem a pedagijs & guidagijs. Et quo ad personas est vniuersa
lis. Quo ad actiones / vnam videtur comprehendere tripliciter
nominatam: scilicet exigere / extorquere / compellere per se vel
alium / proprio vel alieno nomine / siue ecclesias siue personas
ecclesiasticas / ad soluendum vel pro personis suis aut rebus suis
quas non causa negociationis deferunt vel deferri faciunt vel
transmittunt. Vbi nota ꝙ pedagia proprie vocantur vectiga
lia pro transitu seu passu. Guidagia vero pro guida, non que a
volente conducitur, sed quam velis nolis oportet te soluere/siue
velis habere ducentem te siue non. Et quia exigere importat
coactionem, ideo si nullo modo cogit / non incurrit: sed satis
cogit/qui clericum requirit non rogando / sed vt a debitore pe
tendo vt soluat, iubendo vt sistantur res &c. sicut petit a laicis.
rarus est enim aut nullus qui sponte soluat. Et est ep̃alis/p̃missa
restōne ac satisfactione: vt in litera dicitur.
¶ In offendentes ecclesiasticā libertatẽ quantum ad immu
nitatẽ a collectis ac exactionibus: & vsurpantes iurisdictionem prelatorum. Ca. xl.
IN Diuersis mundi partibus cōsules ciuitatũ
& rectores/necnon & alij qui ptātem hr̃e
vident̃, tot onera frequenter imponũt ecclesijs/
vt deterioris conditionis factũ sub eis sacerdotium videatur ꝗ̈ sub pharaone fuerit/qui legis
diuine notitiam non habebat. Ille quidẽ omnibus alijs seruituti
subactis/sacerdotes & possessiones eo℟ in pristina libertate dimisit/& eis alimoniā de publico administrauit. Isti vero onera
sua fere vniuersa imponũt ecclesijs: & tot angarijs eas affligũt/
vt eis quod hiere. deplorat cōpetere videat̃. Princeps prouinciarum facta est sub tributo. Siue quidẽ fossata siue expeditiones
seu alia quelibet sibi arbitrentur agenda, de bonis ecclesiarũ &
clerico℟ & pauperum chr̃i vsibus deputatis/volũt fere cuncta
compleri. Iurisdictionẽ ẽt & authoritatẽ p̃lato℟ ita euacuant/vt
nihil ptātis eis in suis videat̃ remāsisse hominibus. Si autem
cōsules aut alij decetero ista cōmiserint/ & commoniti desistere
noluerint, tam ipsi ꝗ̈ fautores eo℟ excōicationi se nouerint subiacere: nec cōioni reddant̃/donec satisfactionẽ fecerint competentem. extra de immu. ecc. ca. non minus.
¶ Cete℟ ꝗa fraus & dolus alicui patrocinari nō debẽt/nullus
vano decipiat̃ errore, vt in fra tp̃s regiminis sustineat anathẽa/
quatenus post illud nō sit ad satisfactionis debitũ compellẽdus.
Nā & ip̃m ꝗ satis facere recusauerit / & successorẽ ipsius nisi
satisfecerit in fra mensem/ remanere decernimus ecclesiastica
censura conclusum/donec satis fecerit competenter: quũ succedat
in onere ꝗ in honore substituit̃. extra de immu. ec. ca. aduersus.
Canonum Horũ materia est sacrilegiũ quo offendit̃
eccłiastica libertas quātũ ad immunitatẽ
a collectis/exactionibus & vsurpationibus iurisdictiōis p̃lato℟.
|
Et quo ad ꝑsonas sunt particulares: arctant̃. n. ad cōsules/recto
res/& alios qui ptātẽ hr̃e vident̃/cũ fautoribus suis / & eorũ
successores in officijs. Quo ad actiones vero puniunt̃ in primo
canone in gñali quidẽ tres actiones. Prima est onera imponere:
secunda est angarijs affligere: tertia est euacuare iurisdictionem
& authoritatẽ p̃lato℟/itavt nihil ptātis videat̃ remāsisse in suos.
In secũdo vero canone ponit̃ vna actio: scilicet nō satisfacere.
¶
Vbi nota primo ꝙ secũdus canon presupponit primũ/immo
recitat ipsum: & presupponit officialem cui succeditur esse excōicatum ob primi transgressionẽ canonis. Ad incurrendũ aũt
primum canonẽ requirit̃ monitio: ita ꝙ non ipso facto sed nisi
moniti desistant/incurrunt excōicationem, nō ab ipso monitore
sed a iure hoc latam. Ad incurrendum autem secundum / re/
quiritur lapsus mensis: ita ꝙ nisi in fra mensem a successione
computandum satisfecerit/excōicatus est.
Nota secũdo canonẽ
primum protegere bona nō solũ ecclesiarum & clerico℟, sed
etiam deputata vsibus pauperum chr̃i.
Et aduerte conferendo
hunc canonem cũ superius immediate premisso de pedagijs &
guidagijs/dr̃iam inter onera sub forma pedagio℟ seu gabella℟/
& onera que sub forma tallia℟ seu taxa℟ imponunt̃ seu exigunt̃ a clericis: qm̃ in primo casu est excōicatio ip̃o facto: vt hẽs
in precedenti capitulo. In secũdo aũt casu non incurrit̃ excōicatio nisi precedat legitima monitio: vt hic hẽs. Et est ep̃alis premissa satisfactione: vt hic dicitur.
Aduerte quo constitutionẽ
bonifa. in. vi. ca. clericis. de immu. ecc. cum tot censuris in hac
materia esse totaliter reuocatam in cle. ca. quoniam. de immu.
ecc. & propterea reditur ad ius antiquum/quod nũc tractatum
est.
Scito demum/ꝙ appellatione iurisdictionis que euacuari
dicitur/venit iurisdictio temporalis prelatorum, quam scilicet
ecclesia stici prelati habent in temporalibus: quam domini pure
temporales frequenter euacuare vidẽtur adeo vt prelati restent
temporales domini fere solo titulo.
¶ In offendentes ecclesiasticam libertatem quantum ad
opus absoluendi seu reuocandi penas excommunicationis/
suspensionis vel interdicti. Ca. xli.
ABsolutionis Beneficiũ ab excom
municationis sententia/vel quācũ reuocationem ipsius aut suspensionis seu etiam interdicti/ per vim vel metum
extortam, presentis constitutionis authoritate
omnino viribus euacuamus. Ne autem sine vindicta/ violentie
crescat audacia, eos qui reuocationem seu absolutionem huiusmodi/vi vel metu extorquent/ excommunicationis sententie de
cernimus subiacere. Gre. x. extra. de his que vi me. ca. vnico.
lib. vi.
Canonis Istius materia est sacrilegium quo offendit̃
ecclesiastica libertas quantum ad opus absoluendi seu reuocandi penas excommunicationis/ suspẽsionis vel
interdicti. Et quo ad personas est vniuersalis. Quo ad actiones
vero duas punit. Prima est extorquere vi. Secunda extorquere
metu absolutionem seu reuocationẽ excommunicationis/ suspensionis vel interdicti.
¶
Vbi nota primo/ꝙ vis seu metus illatus non distinguitur in
ter magnum & paruum. qualẽcun. n. vim aut qualemcun
metum intulerit / sufficit si inde subsequutus est effectus abso
lutionis seu reuocationis: quia canon nō distinguit (vt dictũ est)
inter magnum & paruum. Quod si ex timore innato & non
illato prelatus absoluit aut reuocat, non est locus huic pene: quia
in casu tali nullus extorquet vi aut metu: sed ipsemet iudex seu
prelatus meticulosus seipsum torquet.
Nota secundo ꝙ non
refert ad presentem canonem / an sententia excommunicationis
&c. fuerit iusta vel iniusta: qualiscun. n. fuerit / prohibet lex
modum talem reuocandi, scilicet per vim & metum.
Nota
tertio/ꝙ quia verba cum effectu intelliguntur, ideo licet vis aut
|
metus ingeratur/nisi absolutio aut reuocatio ex vi aut metu ex
torta sit/non incurritur excommunicatio ista.
Nota quarto/ꝙ
quia canon non restringit se ad extorquentes absolutionem vel
reuocationem censure contra seipsos/& similiter non restringit
se ad sententiam latam ab homine vel a iure, ideo ligat extorquentes vi vel metu absolutionem vel reuocationẽ/tam si cōtra
alium ꝗ̈ si contra se/& tam si ab homine ꝗ̈ qũolibet aliter censure sententia lata sit. Et est ep̃alis.
¶ In offendentes ecclesiasticam libertatem in clauium
officio/claudentium diuinum cultum excommunicatis &
interdictis. Ca. xlij.
PResumptores Prefatos qui in locis interdicto sup
positis quenꝗ̈ de cetero diuina celebrare officia
quomodolibet cogere, aut qui modo predicto
ad officia eadem audienda aliquos excommunicationis presertim vel interdicti ligatos sententia/ euocare, seu
qui ne excommunicati publice aut interdicti / de ecclesiis dum
in ipsis missarum aguntur solennia a celebrantibus moniti vt
exeant/prohibere, nec non excommunicatos publice & inter/
dictos qui in ipsis ecclesiis nominatim a celebrantibus vt exeant
moniti/remanere presumpserint / excommunicationis sententia
(a qua per sedem duntaxat apostolicam possint absolui) sacro
approbante concilio innodamus. de sen. excom. grauis in cle.
Canonis Istius materia est sacrilegium quo offendit̃
ecclesiastica libertas in clauiũ officio/ claudentium diuinum cultum excommunicatis & interdictis. Et
quo ad personas/partim est particularis/ligans solos nobiles &
dominos temporales: & partim est vniuersalis. Quo ad actiones punit quattuor actiones: cogere/euocare/prohibere/ & remanere. Ita ꝙ excommunicantur primo cogentes celebrare in locis
|
interdictis: secundo euocantes ad eadem officia aliquos p̃fertim
excommunicatos vel interdictos: tertio prohibentes ne exeant
inde excommunicati aut interdicti moniti: quarto remanentes
in ipsis ecclesiis/si publice sint excōicati aut interdicti, & nominatim moniti a celebrantibus vt exeant.
¶ Vbi nota primo dr̃iam inter tres primos casus & quartũ/in
hoc ꝙ tres primi restringuntur ad nobiles & dños tꝑales: quia
pronomen relatiuum qui refert p̃sumptores p̃fatos, quos dixerat
esse nobiles & dños tꝑales. Quartus aũt cōis est oĩbus vtrius
sexus excōicatis publice &c. quia ad hoc distinguendũ cōtinuat̃
lr̃a/copulando ad p̃sumptores p̃fatos/oẽs excōicatos publice etc.
dum dicit. necnō excōicatos publice &c. Nota secũdo dr̃iam
inter tertiũ casum & reliquos/ in hoc ꝙ tertius restringitur ad
missarũ solẽnia: alij aũt cōes sunt misse & alijs diuinis officijs.
Nota tertio/ꝙ licet decretalis narrando restringat se ad terras
que sunt nobiliũ seu dño℟, puniendo tñ latius iudicat / & ligat
nobiles ac dños qui in locis interdictis/siue sint illorum loca siue
non/presumunt &c. si secundum verba exponenda sit. Secus
autẽ si punitionis sententia iuxta narrata intelligenda sit. Quod
ita verius videtur vt sic tenendum putem: quia cōclusio p̃missis
consonare debet. Nota quarto/ꝙ quia decretalis quadruplicem
modum euocandi narrauerat/& statuendo dicit p̃dicto modo,
omnem predictum modum quadruplicẽ comprehendit: scilicet
nunc hos nunc illos vocando/nunc compellendo/nunc campanis/nunc voce preconia. Et est papalis.
¶ In impediẽtes sequestrationem beneficij/vna diffinitiua
sententia contra possessorem promulgata/per loci ordinariũ
factam, vel fructus sequestratos quoquo modo occupare
presumentes. Ca. xliij.
D
Jffinimus Vt vna cōtra possessorẽ diffinitiua snĩa suꝑ bñficio apud sedẽ
apłicam dũtaxat in petitorio vel possessorio ꝓmulgata
|
beneficium ipsum a possessore hmōi (dum tamen triennio paci
fice antea possessum ab eo non fuerit) per loci ordinariũ apud
aliquam idoneam personam sequestretur &c. Siquis aũt seque
strationẽ hmōi impedire/vel fructus sequestratos quoquo modo
p̃sumpserit occupare, excōis sententiā incurrat ipso facto. A qua
nisi impedimento prius amoto & occupatis per eum fructibus
restitutis/nullatenus absoluatur. extra de sequestra. ca. i. in cle.
Canonis Istius materia est sacrilegium quo ecclesiastica libertas in sedis apostolice authoritate
offenditur in certo casu sequestri. Et quo ad personas est vniuer
salis. Quo ad actiones/punit duas actiones. Prima est impedire
huiusmodi sequestrationem: secunda est occupare sequestratos
fructus. Et quia hic casus videtur de raro contingentibus, vide
in litera conditiones requisitas ad hoc ꝙ sit iste casus in quo hẽt
locum ista excōicatio. Et est ep̃alis/amoto impedimẽto & resti
tutis occupatis.
¶ In impedientes monialium aut mulierũ canonicarum
secularium visitatores in suo officio. Ca. xliiij.
SJquis Visitatores monialiũ aut mulierum que vulgo dicunt̃ canonice
seculares/in premissis seu aliquo premissorum
impedire presumpserit, nisi monitus resipiscat/
ipso facto excōis sententiā se nouerit incursurũ:
priuilegijs/statutis & consuetudinibus quibuscũ in contrariũ
non valituris. extra de sta. mona. attendentes. in cle.
Canonis Istius materia est sacrilegium quo offendit̃
libertas ecclesiastica in officio ecclesiastice
visitationis. Et quo ad ꝑsonas est vniuersalis. Quo ad actiones/
punitur vna generalis actio: scilicet presumere impedire visitatores monialium &c. in aliquo premissorum. que videre potes
in fonte: quia non incurritur ipso facto, sed nisi monitus resipiscat. Et est episcopalis.
¶ In sepelientes in loco sacro hereticos, credentes/recepta
tores vel fautores eorum. Ca. xlv.
QVicun Hereticos, credentes/receptatores vel fautores eorũ
scienter presumpserint ecclesiastice traderesepul
ture, vs ad satisfactionem idoneam excommunicationis sententie se nouerint subiacere.
Nec absolutionis beneficium mereantur, nisi proprijs manibus
extumulent publice & proijciant hmōi corpora damnatorum:
& locus ille perpetuo careat sepultura. de here. li. vi.
Canonis Istius materia est sacrilegiũ quo sacris locis
iniuria fit/sepeliendo ibi hereticos. Et quo ad
personas est vniuersalis. Quo ad actiones/punit vnam: scilicet
scienter tradere ecclesiastice sepulture quattuor hominũ gña. s.
vel hereticos/vel eo℟ credentes/vel receptatores/ vel fautores.
¶ Circa hunc canonem aduerte/ꝙ credentes hereticorum vocantur/qui illis hereticis ita adherent, vt ꝗ̈uis nesciant quid illi
heretici credant/deliberato tamen consensu credunt quod illi he
retici credunt seu docent / quantũcun contrarium teneat &
doceat ecclesia. Ita ꝙ non inherent illis salua ecclesie doctrina:
sed plus credunt illis ꝗ̈ apostolice sedis diffinitioni circa ea que
sunt fidei. Et est episcopalis: saluis tamen conditionibus in litera
expressis.
¶ In eos qui in cimiterijs tempore interdicti/ quoscun in
casibus non concessis, aut excommunicatos publice / vel
nominatim interdictos/vel manifestos vsurarios / scienter
sepelire presumunt. Ca. xlvi.
E
Os Qui proprie temeritatis audacia/defunctorum corpora non sine contẽptu clauium ecclesie/in cimiterijs tempore interdicti/
in casibus non concessis a iure, vel excōicatos
publice/vel noĩatim interdictos/ vel manifestos
|
vsurarios scienter sepelire presumunt, ipso facto excommunica
tionis sententie decernimus subiacere. A qua nullatenus absoluant̃, nisi prius ad arbitrium diocesani epis copi/ eis quibus per
premissa fuerit iniuria irrogata/ satisfactionem exhibuerint com
petentem. Extra de sepul. ca. i. in cle.
Canonis Istius materia est sacrilegium locale. Et est
quo ad personas vniuersalis. Et vnā tantum
punit actionẽ (scilicet scienter sepelire) ad quattuor tñ terminatā. Ita ꝙ punitur hoc canone sacrilegiũ quadruplex: scilicet
sepelientiũ quoscũ tꝑe interdicti/nisi quatenus est a iure concessum, sepelientiũ publice excōicatos, sepelientium nominatim
interdictos, & sepelientium manifestos vsurarios. si tñ in loco
sacro sepeliantur: alioquin sacrilegium non esset.
¶ Nota hic primo / ꝙ per publice excōicatos / intelligimus eos
quos nō fictione iuris aut iudicis, sed secũdũ rei manifestationẽ
& notitiā publicā patet esse excōicatos: siue a iure siue a iudice.
Et nō sufficit ꝙ aliqui sciant pro certo illũ esse excōicatum: sed
oportet manifestationẽ illius excōicati esse publicam/ vt locus sit
huic pene. Nota secundo, manifestos vsurarios eos appellari/
qui nō occulte vsuras exercẽt/nec de ꝗbus vertit̃ in dubiũ ꝑꝑ
palliatos contractus: sed eos qui sic manifeste exercent vsuras/
vt sint & habeantur manifeste pro vsurarijs.
Nota tertio/ꝙ appellatione presumẽtium sepelire, soli sepelientes de quibus vere dr̃/isti sepeliunt/comprehenduntur. Et licet
cōiter illi qui sepeliunt (hoc est humo vel tumulo immittunt
cadauer) sint persone minores in ecclesia, non tamen ꝓpterea
canon iste ludibrio exponit̃: qm̃ cōditor canonis noluit extẽdere
ipsum ad facientes aut mandantes sepeliri/nec ad dantes ad hoc
consiliũ seu fauorem: sicut in multis canonibus fit. Quia igitur
pene non sunt extendende, sta in fra proprietatem significationis canonis huius sicut in ceteris: & solos sepelientes ligari dici
to. Immo nec sepelientes ligantur, nisi scienter & presumptuose
|
sepeliant: quia sic disponit canon. Vnde si manifestum vsurariũ
parochianus vt penitentẽ ad sepulturā ecclesiasticā portandum
leuari iubet verbo vel facto / & ꝑꝑea ecclesiastice ꝑsone apud
quas sepeliẽdus est sepeliunt/ putātes ip̃m penitentẽ, iuxta ca. ꝗ̈ꝗ̈
de vsuris in. vi. non incidunt in canonẽ: quia nō p̃sumunt scien/
ter sepelire. Et est ep̃alis/p̃missa satis factione ad arbitrium diocesani: vt in litera dicitur.
¶ In eos qui scienter in gradibus prohibitis/aut cum monialibus/vel in religione aut sacris cōstituti matrimonium
contrahunt: aut inter ipsos scienter huiusmodi matrimonia
celebrant. Ca. xlvij.
EOs Qui diuino timore postposito/ scienter
in gradu consanguinitatis vel affinitatis constōne canonica interdictis/ aut cum monialibus cōtrahere matrimonialiter nō verent̃,
necnō religiosos / moniales ac clericos in sacris
ordinibus cōstitutos mr̃imonium cōtrahentes, & inter eos scien
ter eadem celebrātes: ipsos excōis sententie ip̃o facto decernimus
subiacere. Clemens. v. de consan. & affi. ca. i. in cle.
Canonis Istius materia est sacrilegiũ pro maiori ꝑte/
& incestus pro aliqua ꝑte: vtrũ aũt in con
tractu mr̃imonij. Et quo ad ꝑsonas pro quanto punit incestuosum contractũ/est vłis: quia ad omnes se extendit. Pro quanto
vero sacrilegũ punit mr̃imoniũ/est particularis: quattuor gña
personarum comprehendens. Primo viros: secundo religiosos:
tertio moniales: quarto clericos in sacris constitutos ordinibus.
Et demum iterum est vniuersalis / quatenus punit sacrilegam
celebrationẽ.
Quo ad actiones/punit duas principales actiōes.
Prima est cōtrahere mr̃imonialiter. Sed ꝑꝑ diuersas condōnes
appositas & diuersos terminos / multiplicatur hec actio in sex.
Prima est scienter contrahere in gradu prohibito. i. quarto et in
fra cōsanguinitatis: secũda est sciẽter cōtrahere in simili gradu
|
affinitatis: tertia contrahere scienter cum moniali: quarta est re
ligiosum contrahere: quinta est monialem contrahere: sexta est
constitutum in sacris contrahere. Secunda vero principalis
actio est celebrare prohibita hec matrimonia inter dictos contrahentes.
¶
Vbisex occurrunt declaranda. Primũ est, ꝙ quũ dr̃/scienter/
intelligit̃ de scientia facti. ita ꝙ sola ignorātia facti intelligitur
excusare: puta quia nesciebat illam esse consanguineam seu mo
nialem.
Secundum est/ꝙ punitur contractus matrimonij. ita
ꝙ si sponsalia solum interuenirent aut coitus tantum, non est
locus huic pene: sed oportet interuenire contractum per verba
de presenti implicite vel explicite. Interuenit autem implicite
duobus modis. Primo si post sponsalia sequitur coitus affectu
coniugali. Secundo si aliqui ignorantes se esse consanguineos
contrahant matrimonium & consumment, & postea scientes
impedimentum nihilominus affectu coniugali concumbunt.
In vtro. n. casu interuenit matrimonij contractus non solum
presumptus/sed verus, explicatus non per verba de presenti/sed
per corporum commixtionem: commixtio. n. corporum affectu
cōiugali facta post spōsalia seu cōtractũ de facto/explicatiua est
sufficienter mutui cōsensus in cōiugiũ. Vñ nō minus sunt excōi
cati qui licet ignorāter cōtraxerint/scienter ꝑseuerāt, non in solo
cōcubitu/sed in cōiugio (hoc est in cōcubitu affectu cōingali) ꝗ̈
si a principio cōtraxissent scienter: cōcubitus. n. affectu cōiugali/
claudit in se cōtractum mr̃imonij plusꝗ̈ cōtractus claudat in se
spōsalia. Et iō quũ excōicant̃ cōtrahẽtes/multo magis excōicant̃
cōsummātes scienter.
Tertiũ est / ꝙ dantes auxiliũ/cōsiliũ vel
fauorem ad huiusmodi sacrilega seu incestuosa matrimonia,
licet peccent mortaliter/non tamen sunt excōmunicati: quia non
veniunt appellatione contrahentiũ: quia nō vere enunciatur de
aliquo eorum ꝙ contrahit: soli autem contrahentes sunt excom
municati.
Quartum est notare dr̃iam in lr̃a positā / in hoc ꝙ
|
& monialis contrahens est excōicata, & cũ moniali cōtrahens
est excōicatus. Aliter aũt est de religiosis & cōstitutis insacris:
nā licet isti religiosi & cōstituti in sacris/cōtrahẽtes incurrāt excōicationẽ, mulieres tñ cũ quibus cōtrahũt/nō incurrũt excōicationẽ: vt lr̃a insinuat ex hocip̃o ꝙ excōicat seorsum contrahẽtes
cũ monialibus/& seorsum ipsas moniales. Religiosos aũt &
clericos in sacris ordinibus cōstitutos ita excōicat/ vt nō excōicet
mulieres cōtrahentes cum ipsis.
Quintũ est/ ꝙ vltra sex casus
numeratos in lr̃a/quibus cōtrahendo cōiugiũ incurrit̃ excōicatio, apponit̃ in lr̃a septimus/quo celebrans scienter eadẽ dānata
cōiugia inter eosdem/incurrit excōicationẽ. Et intelligo per celebrantẽ/ecclesiasticā celebritatẽ adhibentẽ hmōi dānatis cōtracti
bus. Nec hmōi celebritas exigit solẽnitatẽ aliquā: sed ad eā sufficit sacerdotẽ celebrare mr̃imoniũ dicendo verba solita: puta placet tibi iste cōiux? placet tibi ista vxor? Ita ꝙ celebritas ista constat/aut si celebritas ecclesiastica fiat/ aut si sacerdos ex sacerdo
tali officio celebret cōtractũ dicẽdo verba/ vel quasi authorizan
do intersit cōtra ca. fi. de spon. clandes. ad quod se refert canon
iste in calce.
Sextũ est/ꝙ multis exñtibus impedimentis mr̃imonij impedientibus contrahendũ & dirimentibus contractũ,
solis impedimentis hic enumeratis excōicatio hec adhibita est:
scilicet carnalis cognationis (hoc est consanguinitatis & affi/
nitatis) & voti solennis, siue per professionem siue per sacrum
ordinem. Reliqua ergo impedimenta ab excōmunicatiōe restāt
exempta.
¶ In simplices religiosos qui decimas ecclesiis debitas vsurpare presumunt &c. nisi post requisitionem desistant a pre
missis in fra mensem/& dānificatis ecclesiis emendam in
fra duos menses faciant. Ca. xlviij.
R
Eligiosi Quicũ qui noualiũ aut alias decimas ecclesiis debitas ad se nō spectan
tes appropriare sibi p̃sumpserint/aut exꝗsitis fraudibus
|
siue coloribus vsurpare: seu qui de animalibus familiarium &
pastorum suorum vel aliorum etiā animalia ipsa eo℟ gregibus
immiscentiũ, seu qui de animalibus que in fraudem ecclesiarũ
in pluribus locis emũt/empta tradũt venditoribus vel alijs ab
ipsis tenenda, seu qui de terris quas tradũt alijs excolendas/deci
mas solui ecclesiis non permiserint aut prohibuerint: nisi post re
quisitionem eorum per eos quorum intererit super hoc eis factā
a premissis destiterint in fra mensem: aut si de his que contra pre
missa vsurpare vel retinere presumpserint / in fra duos menses
damnificatis ecclesiis emendam nō fecerint cōpetentem, sint &
tandiu maneant ab officijs / administrationibus & bñficijs su/
spensi/donec destiterint & satisfecerint vt superius est exp̃ssum.
Quod si religiosi hmōi administrationes vel beneficia nō habeant, eo casu quo alij supradicti suspensionis / ipsi sententiam
excommunicationis incurrant, ante satisfactionem condignam
nullatenus absoluendi: priuilegijs non obstantibus quibuscũ.
Ceterum premissa extendi nolumus ad animalia que per religiosorum ipsorum donatos seu oblatos tenentur: dum tamen illi
religiosis eisdem cum effectu donauerint aut obtulerint se &
sua. De deci. ca. religiosi. in cle.
Canonis Istius materia est sacrilegiũ circa ecclesiarũ
decimas. Et quo ad personas est ꝑticularis:
quia ꝑsone que excōicationi subijciunt̃/sunt religiosi non hñtes
administrationes vel bñficia. Quo ad actiones vero aduerte/ꝙ
ante monitionem sunt quattuor: scilicet appropriare / vsurpare/
nō permittere & prohibere. Post requisitionem vero sunt due.
Prima est non desistere a premissis in fra mensem. Secunda est
non facere emendam damnificatis ecclesiis in fra duos menses.
Ita ꝙ religiosus carens beneficio &c. si aliquam dictarũ actio/
num circa ecclesiarum decimas fecerit / & requisitus aliquam
duarum incurrerit, excommunicatus est: & non aliter. Et est
episcopalis/satisfactione premissa.
¶ In religiosos & clericos seculares/alios vtsepulturas apud
suas ecclesias eligant vel iam electā vlterius non immutẽt/
ad vouendũ/ iurandũ/vel promittendũ inducẽtes. Ca. xlix.
SAne Temerariosviolatores constōnis illius
que religiosis & clericis secularibus
prohibet, ne aliquos ad vouendũ/iurandũ/ vel
fide interposita seu alias promittendũ inducāt/
vt sepulturas apud eorum ecclesias eligant/vel
iam electam vlterius non immutent / similem snĩam (pena in
dicta constōne cōtenta insuo ꝑdurante robore) incurrere volumus ipso facto. ab alio ꝗ̈ a sede apostolica (preterꝗ̈ in mortis ar
ticulo) nullatenus absoluendos: nullis priuilegijs aut statutis
cuiuscun tenoris existant / in contrarium super his valituris.
extra de pe. cupientes. in cle.
Canonis Istius materia est auaricia tollens libertatẽ
sepulture. Et quo ad ꝑsonas/est ꝑticularis: vt
pote ligans solos religiosos et clericos seculares. Quo ad actiōes/
punit vnā actionẽ hñtem tres terminos. s. inducere ad vouẽdũ/
iurandum vel promittendũ.
Vbi colligendo aduerte tres casus
in quibus ligat hic canon. Primus est si inducant ad vouendũ:
secundus si ad iurandum: tertius si ad promittendũ. Et hoc siue
ꝓmissio sit nuda siue fide interposita. Duo aũtsunt que voueri/
iurari vel promitti prohibent̃. s. vel electio sepulture/ vel electe
non mutatio apud inducentiũ religioso℟ seu clericorũ ecclesias.
Ita ꝙ ad incurrendũ hũc canonẽ requiritur primo ꝙ agatur de
sepultura apud inducentis ecclesiā. Secũdo reꝗrit̃ inductio ad
ho℟ alte℟ promittendũ/vouendũ vel iurandũ. Tertio reꝗritur
ꝙ ista inductio sit cum opere subsequuto (hoc est ꝙ inductus
hoc voueat / iuret vel promittat) quia hmōi pena stricti iuris
est/& effectũ requirit. Quarto ꝙ inducens sit religiosus vel
clericus. Quinto ꝙ interueniat temeritas/ propter verbum sane
temerarios violatores. Propter quod si ex ignorantia putans se
|
bene facere religiosus seu clericus transgrederetur dictam constitutionem, non esset excommunicatus. Et similiter si exhortatur ad eligendam sepulturam in sua ecclesia/non tamen inducit ad vouendum nec ad iurandum nec ad promittendum, non
est excommunicatus. Et est papalis.
¶ In religiosos de claustris ad audiendũ leges vel physicā
exeũtes/& in fra duos mẽses ad claustrũ nō redeuntes: &
in pbr̃os ac alios clericos ꝑsonatus hñtes in frap̃dictũspatiũ
ab hmōi audiẽtia legũ vel medicine nō desistẽtes. Ca. l.
EOntra Religiosas personas de claustris
exeuntes ad audiendum legesvel
physicam/alexander predecessor nr̃ olim statuit
in concilio turonen. vt nisi in fra duorũ mensiũ
spatiũ redierint ad claustrũ/sint excōicati/& ab
omnibus euitentur/& in nulla causa (si patrocinium prestare
voluerint) audiantur: reuersi autem, inchoro / mensa/capitulo
& ceteris locis vltimi fratres existant, & (nisi forte ex misericordia sedis apostolice) totius spem promotionis amittāt. Verũ
quia nōnulli ex talibus/ꝑꝑ quorundā opiniones diuersas/ excusationis aliquid assumebāt: nos volẽtes vt decetero/ excōis snĩam
ipso facto incurrāt, districte p̃cipiendo mandamus/quatenus tā
a diocesanis & capitulis ip̃o℟ ꝗ̈ a ceteris ep̃is in quo℟ diocesibus
hmōi student/tales excommunicati & p̃dictis penis obnoxij pu
blice nuncient̃. Quia vero theologie studiũ cupimus ampliari
&c. ad archidiaconos/plebanos/decanos/prepositos/cantores/et
alios clericos personatus habentes/necnō pbr̃os, nisi ab his in fra
spatium prescriptum destuerint/hoc extendi volumus/& appellatione postposita firmiter obseruari. Hono. iij. extra. ne cle. vel
mo. super specula.
Canonis Istius mä ẽ curiositas legũ ciuiliũ & medici
ne. Et quo ad ꝑsonas est ꝑticularis: vtpote ligās solos religiosos & quosdā clericos seculares. Quo ad actiōes
|
vero/respectu religiosorũ punit duas subordinatas: scilicet exire
claustrum / & audire perseueranter. respectu vero clericorum
secundam tantum.
Vbi pro clariori intelligẽtia aduerte in hoc
canone curiositatem ecclesiasticorum circa leges ciuiles et medicinam puniente/tria genera personarum comprehendi. Primo
religiosos. Secũdo clericos personatus habentes: quorum quin
species in lr̃a explicant̃. Tertio pbr̃os. Actio aũt ꝑꝑ quā isti in
currũt excōicationẽ/est exire de claustro ad audiendũ leges vel
physicā. i. medicinā, & hoc per duos menses. ita ꝙ si aliꝗd horũ
trium in actione defuerit / non sunt religiosi excommunicati.
Oportet siquidem exitum ex claustro/ad hoc ordinari/vel saltẽ
durare (hoc est habitare) extra claustrum/& auditionem in
teruenire/& perseuerare sic vt in fra duos menses non redeatur
ad claustrũ. Ex quibus aperte patet nullā esse qōnẽ de religiosis
euntibus ad honorandũ medicũ vel legistā principiũ facientẽ.
Et similiter de audientibus hec in claustro. immo de audiẽtibus
hec extra claustrũ, sic ꝙ lectio quidem audit̃ extra claustrũ/ipsi
tamen habitant in suo claustro: quoniam isti quotidie redeũt ad
claustrum a lectione, & nunꝗ̈ exeunt claustrum vt habitent
extra claustrũ. in qua significatione textus accipit exire de claustro: vt patet ex hoc ꝙ duorum mensium dat spatium redeundi
ad claustrum. Hec de religiosis.
¶
Quo ad pbr̃os vero & alios clericos ꝑsonatus hñtes/oĩa supra
dicta locũ hñt nisi exitus de claustro: loco cuius nō ponit̃ in lr̃a
exitus de domo, sicut loco reditus ad claustrum/ ponit̃ desistere
ab his. i. auditione legũ vel physice in fra predictum spatiũ. Et
propterea ad hoc vt clerici hmōi & pbr̃i incurrant/ non reꝗrit̃
exitus de domo (vt scilicet ex proprijs domibus vadāt ad habi
tandũ alibi ꝑꝑ hoc studium) sicut in religiosis requirebat̃ dimissio claustri: sed sufficit ꝙ audiant leges vel physicam/ ita ꝙ
in fra duos menses nō desistant ab hmōi audientia.
Aduerte
quo appellatione plebano℟ nō cōprehẽdi hoc in loco curatos ꝗ
|
parochiales obtinent ecclesias, nisi ecclesie ille fuerint plebanie
habentes sub se capellas in quibus instituantur clerici perpetui:
vt declarauit bonifa. viij. in. vi. ca. statutum. ne cle. vel mo.
Et
scito ꝙ per alios clericos personatus habentes intelligimus etiam
illos qui ex quadam prerogatiua in ecclesia honorificum stallũ
habẽt etiam sine iurisdictione. In cuius signum specificati sunt
cantores. Et est episcopalis.
¶ In quoseun communitatum potestates aut officiales/
vsuras quibusdam statutis fouentes. Ca. li.
QVicunqʒz Communitatum potestates/
capitanei/rectores/ consules/
iudices/consiliarij aut alij quicun officiales,
statuta huiusmodi decetero facere/scribere vel
dictare, aut ꝙ soluantur vsure/vel ꝙ quum so
lute repetuntur non restituantur plene ac libere/ scienter iudica
re presumpserint: sententiam excommunicationis incurrant.
Eandem etiam sententiam incursuri, nisi statuta huiusmodi
hactenus edita/de libris communitatum ipsarum (si super hoc
potestatem habuerint) in fra tres menses deleuerint. aut si ipsa
statuta vel cōsuetudines officium eorũ habentes quoquo modo
presumpserint obseruare. Cle. v. de vsu. in cle. i.
Canonis Istius materia est vsurarum conseruatio.
Et quo ad personas est particularis, ligans
solos communitatum officiales: quorum sex species exprimit.
Quo ad actiones vero punit sex actiones. Prime tres sunt facere/scribere vel dictare statuta huiusmodi: hoc est que vsuras
exigi & solui non solum concedunt/sed ad soluendum eas debitores scienter compellunt, ac repetitionem vsurarum impediunt vtendo varijs coloribus & fraudibus &c. Quarta est
iudicare scienter alterum duorum/vel ꝙ soluantur vsure / aut
ꝙ repetite non restituantur. Quinta est non delere hactenus
|
(
hoc est tunc temporis) edita statuta si possunt &c. Sexta est
obseruare quoquo modo statuta ipsa vel consuetudines vim sta
tuti habentes. Et est ep̃alis.
¶ In clericos minores ep̃is vsurariam prauitatem in terris
suis fouentes. Ca. lij.
HAc Perpetua constitutione sancimus, vt nec
collegium nec alia vniuersitas vel singularis persona (cuiuscũ sit dignitatis/conditionis aut status) alienigenas & alios nō oriun
dos de terris ipsorum publice fenebrẽ pecuniā
exercentes aut exercere volentes/ad hoc domos in terris suis con
ducere vel conductas habere aut alias habitare permittant: sed
huiusmodi vsurarios manifestos / omnes in fra tres menses de
terris suis expellāt, nunꝗ̈ aliquos tales decetero admissuri. nemo
illis ad fenus exercendum domos locet vel sub alio titulo quocun concedat. Qui vero cōtrafecerint, si persone fuerint ecclesiastice/patriarche/archiepiscopi/ep̃i/suspensionis, minores vero
persone singulares excōis, si autem collegiũseu alia vniuersitas
interdicti sententiam ipso facto se nouerint incursuros. Quam
si per mensem animo sustinuerint indurato, terre ipsorum ꝗ̈diu
in eis ijdem vsurarij commorantur/ex tunc ecclesiastico subiaceant interdicto. Ceterum si laici fuerint, per suos ordinarios
omni cessante priuilegio / per censuram ecclesiasticam compellantur. de vsuris. ca. vsurarum. li. vi.
Canonis Istius materia est vsurarie prauitatis fomen
tum. Et quo ad ꝑsonas est ꝑticularis, ligans
solos clericos minores ep̃is. Quo ad actiones vero punit actiōes
quattuor. Prima est ꝑmittere: secũda est non expellere: tertia est
locare domos: quarta est quocũ alio titulo cōcedere domos ad
exercendũ fenus. ¶
Vbi pro clariori intelligentia nota quattuor
casus quibus incurrit̃ hec excōmunicatio a clericis minoribus
(vt dictũ est) ep̃is. Primus est / si alienigenas & alios non
|
oriundos de terris ipso℟ publice fenebrẽ pecuniā exercentes aut
exercere volentes/ꝑmittāt in terris suis vel domos cōducere, vel
cōductas hr̃e/aut alias habitare ad hoc. i. ad vsurā exercendũ.
Secundus est/si hmōi vsurarios manifestos in fra tres menses
de terris suis non expellant/decetero non admissuri. Tertius est/
ꝙ non locent eisdem ad fenus exercendum domos. Quartus
est/ꝙ non concedant quocun alio titulo eisdem domum ad
exercendum fenus.
¶ Vbi nota/ꝙ ad saluandam proprietatem vocabulorũ & lr̃e/
per alienigenas intelligimus alibi genitos: & ꝑ alios nō oriundos
de terris ipso℟/illos qui nec ipsi nec patres eo℟ orti sunt ibi. Et si
hec clausula nō est suꝑflua repetitio, vr̃ litera corrupta: & vbi
dicitur alios/legendum est alias. Et sic est clausula restrictiua
alienigenarum. ita ꝙ non comprehendũtur omnes alibi geniti:
sed illi tantum alibi geniti qui non sunt oriundi ex terra illa. Ita
ꝙ ioannes natus rome filius petri florentini, quia est oriundus
ex florentia/non comprehenditur inter alienigenas respectu fio
rentie. Et hic sensus consonat menti constitutionis / non ligantis
indigenas: quoniam isti oriundi/ sunt sicut indigene: & eadem
est ratio de vtris.
Nota tertio/ꝙ tam primus ꝗ̈ secundus casus habet locum in
clericis duntaxat qui sunt dñi terre: vnde in vtro casu explica/
tur in lr̃a expresse li in terris suis. In tertio vero & quarto quilibet clericus minor episcopo incurrit excōicationẽ. Et hec distinctio rationabilis monstratur ex eo/ꝙ tam ꝑmittere ꝗ̈ expellere/
eius est qui potestatem habet, & non singularis persone: locare
autem vel alio titulo concedere / singularts potest esse persone.
Aduerte quarto/ꝙ appellatione alterius tituli a titulo locationis, venit manifeste pignoratio / commodatio / depositum / &
huiusmodi in quibus non transfertur dominium. Et rationabili
ter etiam venit donatio seu venditio/ si fiat ad hoc: hoc est ad
exercendum fenus. Et est episcopalis.
¶ In eos qui vrbis rome dignitates seu officia
vsurpant. Ca. liij.
NVllus Imperator seu rex romanorum/
vel alius imperator/rex/princeps
marcbio/dux/comes aut baro, vel quicun alterius notabilis potentie/preeminentie/ptātis &
excellentie seu dignitatis existat, frater/filiusvel
nepos eorum ad tempus vel in perpetuũ / seu quiuis alius vltra
annale spatium quouis modo colore vel causa / per se vel per
aliam personam quomodolibet submittendam: in senatorem/
capitaneum/patricium aut rectorem/vel ad vrbis rome regimẽ
seu officium nominetur/eligatur seu alias etiā assumatur abs
licentia sedis apostolice speciali/per ipsius sedis literas concessio
nem licentie huiusmodi specialiter exprimentes. Quod si secus
factum fuerit, nominationem / electionem & assumptionem
huiusmodi decernimus esse nullas. Et non solum nominatores/
electores & assumptores/verũetiā nominati/ electi & assumpti,
si huiusmodi nominationi/electioni & assumptioni cōsenserint,
aut se de ipsis quomodolibet intromiserint/ intendentes & obedientes eisdem, & in hoc dantes ipsis nominatoribus / electoribus & assumptoribus/aut nominatis electis vel assumptis auxilium consilium vel fauorem / publice vel occulte / cuiuscun
conditionis extiterint: ipso facto sententiam excommunicationis
incurrant. Et in fra. Contemptores quo seu violatores alicuius
premissorum/ab huiusmodi excōicationis sententia (preterꝗ̈ in
mortis articulo) absolui nō possint nisi per ro. pont. vel de ipsius
petita licentia & obtenta spāli. non obstantibus priuilegijs &c.
De elec. ca. fundamenta. li. vi.
Canonis Istius materia est vsurpatio dignitatum seu
officiorum vrbis rome. Et quo ad ꝑsonas est
vniuersalis. Quo ad actiones principales / punit sex actiones.
Prima est nominare: secunda eligere: tertia assumere: quarta
|
consentire nominationi / electioni seu assumptioni de se facte:
quinta se de ipsis quomodolibet intromittere: sexta est intendere
& obedire eisdem. Quo ad actiones vero accessorias / punit
tres: auxiliari/consulere/ fauere siue nominatis siue nominatoribus &c. Et omnes iste actiones intelliguntur sine licentia pape
in scriptis.
¶ Vbi pro clariori notitia aduerte quattuor genera personarum
excommunicari. Primo nominatores/ electores seu assumptores:
secundonominatos/electos seu assumptos: tertio intendentes &
obedientes eis: quarto dantes consilium/auxilium vel fauorem.
Et considera nominatos/electos seu assumptos distingui/ & diuersimode coerceri. nam reges/ principes/barones/comites/eorum fratres & nepotes &c. excludũtur totaliter (quia tam ad
tempus ꝗ̈ in perpetuum nominari non possunt) alij vero quicun excluduntur ab huiusmodi officijs non totaliter, sed vltra
spatium vnius anni. Ita ꝙ illi (hoc est principes/comites/&
fratres ac nepotes eorum &c.) sunt excommunicati si huiusmodi officijs se intromittunt: isti vero (hoc est quicun alij)
non sunt excommunicati/nisi vltra annum se intromittant ad
huiusmodi officia. Verum romani duo priuilegia ex fine
eiusdem decretalis habent. Vnum est/ꝙ excipiuntur a numero
fratrum nepotum principum. ita ꝙ romani etiam si nepotes
seu fratres vel filij principum fuerint / possunt huiusmodi officia habere sicut alij quicun: hoc est non vltra vnum annum.
Secundum est / ꝙ excipiuntur a numero comitum seu baronum, si tamen comitatus seu baronia non fuerit excellens/
vt timeatur libertati. ita ꝙ romani etiam si fuerint comites ꝑuo
comitatu/possunt huiusmodi officia habere sicut quicun alij:
scilicet non vltra annum. Et est papalis.
¶ In dominum alios rectores & officiales ciuitatis in
qua ro. pont. electio celebranda est/sibi iniuncta diligenter
non adimplentes/aut fraudem in eis cōmittentes. Ca. liiij.
SAncimus Vt dominus alij rectores
& officiales ciuitatis illius
in qua romani pont. electio fuerit celebranda,
authoritate nostra & eiusdem approbatione
concilij (scilicet lugdu.) potestate sibi tradita/
p̃dicta omnia & singula plene ac inuiolabiliter & sine fraude
& dolo aliquo faciant obseruari: nec cardinales vltra ꝗ̈ p̃mittit̃
arctare presumant. Super his autem taliter obseruandis/statim
audito summi pont. obitu/coram clero & populo vniuerse ciui
tatis ipsius ad hoc specialiter conuocandis/ prestent corporaliter
iuramentum. Quod si premissa diligenter non obseruauerint/
aut fraudem in eis vel circa ea commiserint/cuiuscũ sint pre/
eminentie conditionis aut status, omni cessante priuilegio/eoip̃o
sententiam excommunicationis incurrant/ & perpetuo sint in/
sames &c. de elec. ca. vbi periculum. li. vi.
Canonis Istius materia est negligentia ac fraus circa
seruanda in negocio electionis pape. Et quo
ad personas est particularis, ligans tria genera personarum: scʒz
dominum / rectores & officiales ciuitatis illius in qua romani
pont. electio est celebranda. Quo ad actiones vero/punit duas.
Prima est non seruare premissa diligenter: secunda est cōmitte
re fraudem in eis aut circa ea.
Aduerte hic ꝙ clemens sextus
modificauit aliter tria premissorum in constitutione hac: scilicet
de velis intermedijs inter cubicula cardinalium / de cibo post
octo dies/& de numero seruitorum. Concessit siquidem simplex
velamen intermedium / & vnum ferculum semper / & duos
seruitores: vt in bulla recitata in cerimoniali habet̃.
Sed cum
his omnibus considerandum esse puto an omnia premissa in
|
constitutione hac gre. x. sic moderata/veniant tam arcte seruanda / vt cuiuscun omissio excommunicatos reddat dominum
seu officiales. Quod ideo dixerim: quia de facto non sic seruat̃
quando quo ad velaminis vnitatem propter frigus: ne quo
ad numerum seruitorum, quia cardinales volunt tres. Et forte
excusantur ex vsu/si coeuus est memorie hominum/ & a pluribus pontificibus sic electis non reprehensus. Et de seruando
quidem ea que ad clausuram pertinent/& ea que post clausuram conclauis seruanda sunt nescio nisi ex altero dictorum ca
pitum excusare si non plene seruant. De pluralitate autem seruitorum/& de tempore quo post elapsos dies decem conuenire
debent, excusandos eos crediderim: quia totum collegium cardinalium decernit ex vsu vel abusu quot conclauistas quilibet ha
biturus sit. Et similiter tempus quādo procrastinat tali modo/
vt difficile aut impossibile foret hodierno tempore eos compellere ad statim post dies decem ingrediendum cōclaue. ad quod
tamen canon non ligat dominos & officiales, sed ad diligentiā
suam adhibendam. Excusari preterea videtur minor cura offi
cialium in terris ecclesie subiectis anteꝗ̈ prestent iuramentum
in manibus cardinalium de seruandis premissis, si ad hoc pre
standum non nisi immediate ante conclaue vocantur. Et est
ratio excusationis / quia sunt subditi collegio cardinalium. Et
est episcopalis.
¶ In mittentes scripturam vel nuncium cardinalibus in
cōclaui existẽtibus/vel alicui ipsorũ secrete loquẽtes. Ca. lv.
NVlli Fas sit ipsis cardinalibus vel ipsorum
alicui (scilicet dum sunt in cōclaui)
nuncium mittere vel scripturam. Qui vero cō
trafecerit scripturam mittendo vel nunciũ/aut
cum aliquo ipsorum secrete loquendo, ip̃o facto
excōis sententiam incurrat. extra de elec. ca. vbi ꝑiculũ. li. vi.
Canonis Istius materia est occasio differendi vel tur
bandi electionem romani pont. Et quo ad
personas est vniuersalis. Quo ad actiones vero punit tres actio
nes. Prima est mittere scripturam: secunda est mittere nunciũ:
tertia est secrete loqui.
Vbi duo nota. Primo/ꝙ canon iste est
vniuersalis ad omnes existentes extra conclaue dũtaxat: qui. n.
sunt in conclaui/loquuntur secrete vt volunt. Secundo ꝙ intel/
ligendo ipsum vt sonat/ non requiritur ad missionem scripture
vel nuncij ꝙ sit secreta, sed ad loquutionem tantum. Multi tñ
doctores intelligunt oportere missionem etiam esse secretam ad
hoc vt sit locus huic pene. Et est ep̃alis.
¶ In religiosos mendicantes/immoderate habitacula acqui
rentes vel dimittentes. Ca lvi.
TRansgressores Constitutionis q̃
religiosis mendi
cantibus prohibet ad habitandum domos vel
loca quecun de nouo recipere / seu hactenus
recepta mutare / vel ea transferre in alios vsus
cuiusuis alienationis titulo quocun, excommunicationis sententie decernimus subiacere. Bonifa. de exces. prela. ca. i. li. vi.
Canonis Istius materia est immoderata habitaculi ac
quisitiov el dimissio. Et quo ad personas/ligat
solos religiosos mendicantes. Quo ad actiones vero punit tres.
Prima est de nouo recipere: secunda/ recepta mutare: tertia/illa
transferre in alios vsus alienando. Et referuntur omnes he actio
nes ad domos seu locā ad inhabitandum per ipsos religiosos
mendicantes.
Vbi nota excommunicationem hanc in cle. posi
tam cadere super transgressores constōnis in sexto posite ca. quũ
ex eo. de exces prela. Vbi tres supradicte actiones/ non nude sed
affecte presumptione inhibentur: ac per hoc transgressor constitutionis non est/nisi p̃suma taliquid horũ facere, & consequẽter
|
non est excōmunicatus.
Aduerte quo excipi in eodem. vi.
eos qui de licentia superiorum suorum habitacula in heremo
acquirunt aut mutant.
Notandum etiam est verbum ad in/
habitandum: quoniam ponitur ad differentiam domorum que
acquiruntur ad alios vsus: vtputa ad locandum / ad hospitandũ
&c.
Per nouas quo domos seu loca/intellige domos seu loca
in sua integritate. Et hoc ad differentiam domorum que acquiruntur de nouo ad augmentanda prehabita loca: hoc. n. non pro
hibetur. Ita ꝙ etiam si vnum palatium magnum acquireretur
de nouo ad augendum conuentum, non est locus huic pene:
quia non dicuntur acquirere ad inhabitandum noua loca integra seu tota, sed augere antiqua loca. Et quia nihil superfluum
lex continet, ideo quo ad mutanda loca/comprebenduntur tantum loca olim accepta ante factam constitutionem/ propter verbum hactenus seu hucus. ita ꝙ si mutarentur loca post legem
factam accepta, non esset locus pene irrogate contra actum mutandi. Et est ep̃alis.
¶ In scienter communicantes in crimine criminoso cum
nominatim excommunicato, ei consilium impendendo/
auxilium vel fauorem. Ca. lvij.
SJquis Nominatim excōmunicato scien
ter cōicat in crimine criminoso/
ei consilium impendendo/auxilium vel fauorẽ,
quum ratione damnati criminis videatur in eũ
delinquere qui dānauit/ab eo vel eius superiore
merito delicti erit absolutio requirenda. Et in fra. Verum si difficile sit ex aliqua iusta cā ꝙ ad ip̃m excōicatorẽ absoluẽdus accedat, concedimus indulgentiam vt prestita iuxta formā ecclesie
cautione ꝙ excōicatoris mandato parebit/ a suo absoluatur ep̃o
vel proprio sacerdote. Inno. iij. de sen. excom. nuper.
Canonis Istius materia est sacrilegium quo ecclesie
claues in excommunicato offenduntur. Et
quo ad personas est vniuersalis. Quo ad actiones/punit vnam:
scilicet scienter communicare in crimine criminoso aliquo triũ
modorum (consiliando / vel auxiliando vel fauendo) cum
excommunicato.
¶
Circa materiam huius canonis aduerte dupliciter contingere
participare in crimine excommunicationi subiecto. Primo cooperando ad illum criminis actum per quẽ incurrit primo alter
excōis sententiam: vt si aliquis cooperetur ad hoc ꝙ religiosus
temere habitũ dimittat/aut ꝙ cōtrahat mr̃imoniũ / aut aliquid
aliud ꝑꝑ quod religiosus ille incurret excōicationẽ. Et hoc mō
nō incurrit̃ excōicatio maior cōicando in crĩe/regułr loquendo/
rōe ꝑticipij seu cōionis: ꝗa nō cōicat̃ excōicato: qm̃ nō est adhuc
excōicatus qñ interuenit hmōi cooperatio. Dixi aũt regulariter/
propter tres casus exceptos. Primus est si excōicatio esset lata in
aliquẽ ꝗ cũ ꝑticipibus suis vinculo excōis subijceretur. tunc. n.
participantes/sententiam maioris excōis incurrerent: vt patet in
ca. ꝙ indubij. de sen. exco. Secũdus est qñ excōicatio fertur/non
solum in facientem, sed & in eos qui dant auxilium / consiliũ
vel fauorem: vt in multis casibus inuenitur expressum. Tertius
est in casu manus violente in clericum: qm̃ casus ille extendit̃
ad omnes cooperantes: vt supra patet.
Alio modo participatur
in crĩe excōicationi subiecto / postꝗ̈ alter incurrit iā ꝑꝑ crimen
illud excōicationẽ, impendendo ei ad illud/auxiliũ/cōsilium vel
fauorẽ. Et sic cōicando in crimine criminoso/excōmunicato, incurritur excommunicatio maior. Et hoc tam si ille cui sic cōica
tur est ab homine noĩatim excōicatus (vt in hoc canone hẽs)
ꝗ̈ si a iure vel a iudice est gñaliter excommunicatus: vt habes
in ca. si concubine. de sen. excom.
Aduerte quo ꝙ iste canon
recitatus supponit participantem excōmunicatum/ & circa absolutorem principaliter versatur: volens ꝙ ad iudicẽ excōicatorẽ
|
recurrat participans quantũcun non subditus. Et hoc ratione
delicti: vt in litera dicitur. Et dixit hoc: quia regulariter ab excommunicatione iuris (qualis supponitur excōmunicatio contra participantem) potest ep̃s absoluere/si conditor canonis non
reseruauit absolutionem.
¶ In clericos qui scienter & sponte participant cum nominatim excōicatis a papa/& ipsos in officio recipiũt. Ca. lviij.
CLericos Qui scienter & sponte parti
cipauerunt cum excōicatis a
nobis/ & ipsos in officio receperunt, eadẽ excōis
sententia cũ ipsis non dubitamus inuolui: quos
etiam pro absolutionis bñficio habendo ad nos
volumus remitti. Cle. iij. de sen. exco. ca. significauit.
Canonis Istius materia est sacrilegiũ quo excōicatus
a papa/recipit̃ ad diuina. Et quo ad ꝑsonas
est particularis: quia ligat solos clericos. Quo ad actiones vero
punit vnicam actionem: scilicet recipere ad diuina.
Vbi aduer
te sex conditiones requiri: quarũ quin habentur ex textu: sextā
autem vsus apponit. Prima est ꝙ respicit solos clericos. Secũda
ꝙ sit participatio in diuinis: quia copulatiue ponitur in lr̃a/parti
cipauerunt & in officio receperunt. Immo si verba proprie in/
terpretanda sunt, non sufficit qualiscũ in diuinis participatio/
sed reꝗrit̃ ꝑticipatio receptiua. Ita ꝙ soli clerici qui recipiũt ad
diuina/non āt clericus ille ꝗ interesset ibi tanꝗ̈ vnus de populo,
excōicant̃. Tertia & quarta/ꝙ sciẽter & spōte: hoc est ꝙ sciatse
ꝑticipare in diuinis cũ excōicatis a papa/et nec vi nec metu hoc
faciat: alioꝗn non sponte fieret. Nec exigit̃ metus cadens in con
stantẽ virũ, sed ꝗcũ metus cōtrariat̃ adspōte/sufficit: vt verba
operent̃ quod significant. Quinta cōditio est/ꝙ sit excōicatio a
papa. Et he omnes patent in litera. Sexta aũt ex rationabili vsu
accepta/est ꝙ sit excommunicatus nominatim/ vel equiualẽter
|
ad nominatim: alioquin quum omnes excommunicationes in
iure posite sint a papa / & similiter omnes excommunicationes
que in cena domini generaliter promulgantur sint a papa, seque
retur ꝙ clerici recipientes ad diuina scienter & sponte tam a
iure communi ꝗ̈ in cena domini generaliter excommunicatos/
incurrerent excommunicationem maiorem / pape reseruatam:
quod a nullo admittitur. Et est papalis.
¶ In fictionem seu fraudem cōmittentes/ad hoc vt iudex
personaliter vadat ad mulierem pro testimonio. Ca. lix.
CAsus Huiusmodi (videlicet vt iudex
vadat personaliter ad mulierẽ pro
testimonio) nō fingatur, nec fraus interueniat
in hac parte: alioquin fictor huiusmodi vel frau
dator ipso facto sententiam excommunicationis
incurrat. De iudi. ca. mulieres. in. vi.
Canonis Istius materia est insidiari pudicitie mulierum. Et quo ad ꝑsonas est vniuersalis. Quo
ad actiones vero punit duas actiones. Prima est fingere casum:
secunda est fraudem committere. Vbi nota/ꝙ duo ad hanc
censuram incurrendam requiruntur. Primo ꝙ fictio seu fraus
fiat ad hoc vt iudex personaliter vadat ad mulierem pro testimonio. Secundo ꝙ sequatur effectus: vt talis pena referatur ad
opus subsequutum quod canon vitare intẽdit. Et quia opus sub
sequutum ponitur duplex (primum/quod subsequitur si nullũ
ad sit impedimentum: & hoc est iudicem ire personaliter ad mulierem pro testimonio. alterum quod interueniente impedimento sequitur/& est mittere ad eas pro testimonio) quantum ex
litera apparet/nisi sequatur effectus primus / scilicet ꝙ iudex
vadat personaliter, non videtur habere locum excommunicatio
ista: quia mittere ad mulieres pro testimonio/ superius in hoc eo
dem canone concessum est: & ire personaliter/repetitur quum
fertur sententia hec. Et est ep̃alis.
¶ In partem procurantem vel ꝙ de alijs ꝗ̈ de manifestis
iniurijs seu violentijs conseruatores se intromittant, vel ꝙ
ad ea que iudicialem indaginem exigunt/ suam extendant
potestatem. Ca. lx.
DEcernimus Vt si conseruatores de
alijs ꝗ̈ de manifestis iniurijs & violentijs scienter se intromiserint/seu
ad alia que iudicialem indaginem exigunt/suā
extenderint potestatem, eoipso per vnũ annum
ab officio sint suspensi. Pars vero que hoc fieri procurabit/sententiam excommunicationis incurrat. A qua non possit absolui,
nisi ei quem sic fatigauit indebite / primo satisfaciat integraliter
de expensis. extra de offi. dele. hac constitutione. li. vi.
Canonis Istius materia est vsurpata iudicialis vexatio per conseruatores. Et quo ad personas est
particularis. nam ligat solum partem: hoc est illum qui est pars
in huiusmodi vexatione. Quo ad actiones/punit vnā actionẽ. s.
procurare alte℟ duo℟. vel ꝙ de alijs ꝗ̈ de manifestis iniurijs seu
violentijs se cōseruatores intromittāt: vel ꝙ ad ea que iudicialẽ
indaginẽ exigũt/suā extendāt ptātem. Vbi nota/ꝙ hec pena
habet locum duntaxat in pure conseruatoribus / qui a sede apostolica cōceduntur vt a manifestis iniurijs & violentijs tueant̃:
vt in principio huius canonis textus dicit. Vnde si dentur conseruatores ad tutelam ab omnibus siue manifestis siue immani/
festis iniurijs/non habet locum hec pena. Et quia sola pars ligatur, si alij qui non sunt partes hec procurarent / non inciderent.
Et quia procuratio ista debet esse consummata ad effectum sub
sequutum (vt patet ex eo ꝙ absolui prohibetur/ nisi satisfecerit
lese parti in expensis) ideo siquis procuraret / & conseruator
non exaudiret procurantem vexando alteram partem/ nō incur
reretur excommunicatio. Et est episcopalis satisfactione premissa.
¶ In religiosos temere habitum suum dimittentes / vel ad
queuis studia sine debita licentia accedentes: & in docto/
res qui religiosos habitu suo dimisso leges vel physicam au
dientes / scienter docere aut in scolis suis retinere presumunt. Ca. lxi.
VT Periculosa religiosis euagandi materia sub
trahat̃/districtius inhibemus, ne decetero
aliquis quācun religionẽ tacite vel exp̃sse pro
fessus/in scolis vel alibi temere habitũ sue reli
giōis dimittat: nec accedat ad q̃uis studia lr̃a℟/
nisi a suo p̃lato cũ cōsilio sui conuentus vel maioris ꝑtis eiusdẽ/
sibi eundi ad studiũ lñia primitus sit cōcessa. Siꝗs aũt ho℟ teme
rarius violator extiterit, excōis snĩam incurrat ip̃o facto. Docto
res quo siue magr̃i qui religiosos habitu fuo dimisso leges vel
physicā audientes / sciẽter docere aut in scolis suis p̃sumpserint
retinere, simili eoipso sint sententia innodati. ne cle. vel mo. vt
periculosa. li. vi.
Canonis Huius materia est multiplex. Primo ĩmode
ratio habitus: secũdo curiositas gymnasiorũ:
tertio fomentũ vtrius. Et quo ad ꝑsonas est ꝑticularis, ligans
solos religiosos & doctores. Quo ad actiones vero punit actiones tres. in prĩa materia dimissionẽ habitus: in secunda accedere
ad q̃uis studia: in tertia retinere in scolis suis. ¶
Et pro prĩo ꝗdẽ
casu nota prĩo/ꝙ dimittere habitũ sue religionis cōtingit dupłr.
Primo totaliter. Et sic nunꝗ̈ volũtarie dimittit̃ nisi vel apostatando. Et sic manifeste incurrit hũc canonẽ: ꝗa temere dimittit.
Vel transeundo ad aliā religionẽ. & sic etiā si irrōnabiłr trāseat,
nō temere tñ dimittit sue religionis habitũ: quia nō est amplius
habitus sue religionis.
Secũdo ad tempus. Et sic ad incurrẽdũ
hunc canonẽ due cōditiones requirunt̃. Primo ꝙ dimittat̃ habi
tus sue religionis: secũdo ꝙ dimissio fiat temere. Et vr̃ posse addi
tertium/ꝙ dimissio sit mā vagandi: quia hoc pro rōne canonis
|
in textu assignat̃. Et dimissio ꝗdẽ dupłr inueniri pōt. vel totaliter nō hñdo habitũ. vel nō hñdo in suꝑioribus. Et si totaliter nō
habet̃, nulla est ambiguitas. Si vero absconditus portet̃ habitus/varia est docto℟ opinio.
Mihi aũt vr̃ cōsideranda qualitas occultationis, & distinguendũ inter habitũ sic occultatũ vt
reputet̃ cōiter a cōuersantibus cũ eo ꝗ eũ aliter non nouerũt/nō
religiosus. Et sic incurret hũc canonẽ: ꝗa licet nō dimittat materialiter vestẽ que est habitus, dimittit tñ formałr habitũ sue reli
gionis: ꝗa dimittit ip̃m vt habitũ quo discerni pōt & cognosci
vt religiosus talis religionis. Et cōfirmat̃ hoc ex textu. tum quia
occultatus oĩno habitus nō subtrahit materiā vagādi, ex quo sic
incedit suꝑius vt non religiosus. tum quia nullus doctor videns
religiosum sine habitu in superioribus / esset certus ꝙ religiosus
dimisisset habitum: quoniam relinqueretur ambiguũ an dimifisset subtus: quum tamen textus excommunicet doctorem admittentem religiosum sine habitu &c. Vel habitum sic occulta
tum, vt tamen a conuersantibus / ꝗ̈uis non ab omnibus pretere
untibus/ videatur ꝙ religiosus est talis religionis. Et sic non in
curret hunc canonem: quia nec materialiter nec formaliter sue
religionis habitum dimittit ex toto, ꝗ̈uis secundum quid aliqualiter dimittere dici possit.
Et ex his sequitur primo/ꝙ dimittens
temere sue religionis habitũ ad tempus / excommunicatus est:
quia vere ac temere dimittit. Et hoc significat litera per illud
verbum/in scolis vel alibi: ex hoc. n. significatur ꝙ non reꝗritur
apostatica dimissio. nā scole nō sunt ꝑpetue/sed ad tp̃s. Sequitur
secũdo ꝙ si religiosus nō transeundo ad aliā religionẽ habitum
alterius religionis assumat/suũ temere dimittẽdo, excōicatus est:
alioquin frustra poneretur illud pronomen sue. Sequitur tertio/
ꝙ dimittens habitum ad horam ex leuitate / vel etiam per totũ
diem domestice manendo, non est excōicatus: tum quia proprie
loquendo non est temeraria dimissio: tum quia cessat legis ratio
expressa de materia euagationis.
¶
Pro secũdo āt casu nota duo. Primũ est plus exigi ad lñiam
eundi ad studiũ ꝗ̈ eundi ad alia ꝗ̈uis diuturniora negocia: qm̃
sic iure disponẽte/nō sufficit lñia p̃lati, sed requirit̃ cōsiliũ capłi
ad lñiam eundi ad studium quodcũ etiā theologie: ad alia aũt
p̃lati lñia sufficere vr̃. & saltem hoc est verum/ꝙ ẽt si sine lñia
fiant/uō hẽt locũ huius canonis snĩa. Et mouit forte conditorem
canonis/ frequens ac pronus religiosorũ animus ex hac honesta
occōne exeundi ad manendũ extra claustrũ.
Secundũ est/ꝙ
canon iste nō hẽt locũ in religiosis accedentibus ad alia loca reli
gionis sue vbi est studiũ: quia nō accedũt proprie ad studia ip̃a
(hoc est ad manendũ in studijs que extra claustra esse supponũtur) sed de claustro migrāt ad claustrũ vbi cōmoditatẽ hñt
studendi. Simiłr nō hẽt locũ in religiosis quo℟ lñia morandi ex
tra claustrũ nō pendet a p̃lato sui cōuentus, sed a suꝑiori p̃lato:
vt in religionibus mendicantiũ contingere videtur. in quibus si
sola licentia supremi prelati aut prouincialis consueuit sufficere
ad manendum extra claustrum tam in studijs ꝗ̈ alibi, locũ non
habet sententia ista. Et potest hoc accipi ex textu / dum loquitur
de religiosis quorum introitus & exitus solitus est endere a
prelato sui conuentus: per hoc. n. discernuntur ab his religiosis
quorum introitus & exitus a superioribus cōsueuit disponi, ita
ꝙ nulla videtur in prelato sui conuentus & illius capitulo au
thoritas remansisse circa religiosum illum / nisi quum est in
conuentu illo.
At si contendat quis circa rigorem iuris, aduer
tat saltem ex consuetudine tales excusari: quum simplici corde
iuxta morem sue religionis actus suos disponant.
¶ Quo ad tertium demum casum / hoc solum aduertendum
censeo, ꝙ quattuor requiruntur conditiones ad hoc ꝙ incurrat̃.
Due ex parte religiosorũ (scilicet ꝙ audiāt leges vel physicā. i.
medicinam / & ꝙ dimisso habitu) & due ex parte doctoris:
scilicet ꝙ scienter & presumptuose doceat seu retineat tales reli
giosos. Et est episcopalis.
¶ In simplices monachos & canonicos regulares ad curias principum se conferentes, vt damnum aliquod inferāt
suis prelatis aut monasterio. Ca. lxii.
HOc Edicto perpetuo prohibemus ne mona
chi aut regulares canonici administrationem aliquam non habentes/ad curias principum abs speciali prelatorum suorum licentia
se conferant. Quod si vt damnum aliquod inferant suis prelatis aut monasterio/se confere presumpserint. excommunicationis sententiam eos incurrere volumus ipso facto.
Prelatis eorum districte nihilominus iniungentes, vt ipsos a curiarum predictarum accessu / & alijs quibuslibet vagationibus
& discursu/diligenter compescere, ac super hoc non parentes
eisdem/seuere corrigere non omittant. extra de sta. mo. ca. ne in
agro. in cle.
Canonis Istius materia est sacrilegium contra mona
sterium aut prelatum. Et quo ad personas est
ꝑticularis: ligans solos monachos & canonicos regulares/nō oẽs
sed administrationẽ nō hñtes. Quo ad actiones vero punit vnũ
actũ exteriorẽ affectũ vnica intentione interiori. Actus exterior
est cōferre se ad curias principum. intentio interior est animus
damnificandi monasteriũ vel p̃latũ. An aũt actus ille exterior
reꝗrat aliā conditionẽ. s. ꝙ fuerit abs spāli licentia sui prelati,
glosa putat ꝙ nō/quia non repetit̃. Et certe si textus bñ distinguat̃/due sunt inhibitiones. Vna in qua prohibet̃ ire ad curias
principũ sine spāli de hoc licentia abs excōicatione. Secunda
vero est ipsa excōis snĩa abs repetitione lñie habite vel nō habi
te. Et ꝑꝑa vr̃ solũ substantiuũ qualificatum subintelligi repetitum: scilicet monachi aut regulares canonici non habentes administrationem. Et si pro quia hoc est verum, non requirit̃ ad
incurrendum hanc excommunicationem ꝙ sine licẽtia speciali
prelatorum ad principum curias se conferant. Et est ep̃alis.
¶ In monachos in fra septa monasterij sine licentia abbatum suorum arma tenentes. Ca. lxiij.
PRefate Quo sententie monachos infra septa monasterij sine licentia abbatum suorum arma tenentes / decernimus subiacere. extra de sta. mo. ca. ne in agro.
in cle.
Canonis Istius materia est habere instrumẽta rixa℟.
Et quo ad personas est particularis: ligans so
los monachos. Quo ad actiones vero/vnicam punit: scilicet tenere arma duabus adiunctis circũstantijs. Altera loci: scilicet in
fra septa monasterij. Altera licentie: scilicet sine licentia abbatis.
Et intelligitur tā de armis defensiuis ꝗ̈ offensiuis. Nec vocat̃
tenere arma sine licentia abbatis / qui ex obliuione aut ex ignorantia iuris nullo malo animo arma aliqua etiam in cella haberet: quia formaliter loquendo/talis non tenet sine licentia: quia
non ex intentione tenet sine licentia id ad quod si sciret requiri
licentiam/nullo pacto teneret: sed tantum materialiter tenet sine
licentia. pene autem huiusmodi non sunt extendende/sed restringende. Et est ep̃alis.
¶ In religiosos parochiale officiũ circa extremam vnctionem/eucharistiam/matrimonium/& absolutionem vsurpantes. Ca. lxiiij.
REligiosi Qui clericis aut laicis sacramẽtum vnctionis extreme vel
eucharistie ministrare vel matrimonium solen
nizare / non habita super his parochialis pbr̃i
licentia, aut quenꝗ̈ excommunicatum a canone
(preterꝗ̈ in casibus a iure expressis/ vel per priuilegia sedis apo
stolice concessis eisdem) vel a sententijs per statuta prouincia/
lia aut synodalia promulgatis, seu si a culpa & pena absoluere
|
quenꝗ̈ presumpserint: excommunicationis sententiam incurrant
ipso facto/a sede apostolica dũtaxat absoluendi. extra de priui.
ca. religiosi. in cle.
Canonis Huius materia est vsurpatio parochialis
officij. Et quo ad personas est particularis:
ligat. n. solos religiosos. Quo ad actiones vero punit sex actiōes.
tres circa sacr̃a tria: scilicet extremā vnctionẽ/ eucharistiam/&
matrimonium. Et tres circa absolutionẽ: scilicet excōmunicato℟
a canone/excōmunicatorum a statutis prouincialibus vel synodalibus/& absoluere a pena & a culpa.
¶
Nota primo/ꝙ hi actus excommunicationi subijciuntur qua
tenus affecti sunt presumptione: alioquin frustra appositum
esset verbum presumpserint. Et hinc habes ꝙ siquis religiosus
ex ignorantia vel sub ratihabitionis spe aliquid horum faceret,
non incurreret excommunicationem: quia in veritate non presumeret.
Nota secundo / ꝙ siquis religiosus communicet alium
religiosum exemptum/non est locus huic pene. Quod ex duobus patet: tum quia hec constitutio directe in fauorem parochia
lium presbyterorum facta est, quibus nihil in hoc casu derogatur. tum quia etiam in verbis stando / nullus est parochialis
presbyter a quo licentia sit petenda: quoniam religiosi exempti
nōsubsunt parochialibus presbyteris, sed suis prioribus / abbatibus &c. quos constat non venire appellatione parochialium
presbyterorum.
Nota rursus / ꝙ licet appellatione parochialis
presbyteri non veniat communiter ep̃s: cōsuetudo tamen (que
est optima legum interpres) in hoc casu admittit tam ep̃m ꝗ̈
etiam vicarium eius/& vicarium parochialis presbyteri / posse
dare licentiam hanc: sicut etiam admittit parochialem qui non
esset presbyter/posse dare hanc licentiam. Nec est opus ꝙ licẽtia
hec ita sit specialis vt oporteat scrupulum habere ex omissa aliqua dearticulatione: sed sufficit ꝙ ita sit specialis ꝙ equiualeat
speciali. Et hoc semper est qñcun ex verbis licentie cōmuniter
|
intelligitur concedentem dare hanc licentiam, etiam si non nominarentur hec sacramenta in specie.
Nota demum/ꝙ absoluere a pena & a culpa hic excommunicatum/ nihil est aliud ꝗ̈
id quod vulgo dicitur. Quod in veritate importat plus ꝗ̈ indulgentiam plenariam: importat. n. ꝙ reddat hominem mundum
ab omni culpa & sine debito alicuius pene: quod est longe plus
ꝗ̈ indulgentia plenaria. Et propterea merito tales presumptuosi
excommunicantur/si aliquem quẽcun sic absoluerint. Cum
his tamen stat, ꝙ ex simplici absolutione confessoris/excellenter
contritus ac confessus cōsequatur a deo absolutionem a pena &
a culpa. Et est papalis.
¶ In religiosos qui in suis sermonibus vel alibi aliqua proferunt vt audientes a solutione decimarum ecclesiis debita
rum retrahant. Ca. lxv.
REligiosos / Qui aliqua vt audientes
a decimarum ecclesiis de/
bitarum solutione retrahant / in suis sermonibus vel alibi proferre presumunt, excommunicationis snĩe subiacere decernimus ip̃o facto.
extra de penis. cupientes. li. vi.
Canonis Huius materia est nequicia sacrilega retrahens debitores a solutione decima℟. Et quo
ad personas est particularis: vtpote ligās solos religiosos. Quo ad
actiones punit vnam actionẽ: scilicet proferre aliqua vt audientes retrahant a solutione decimarum ecclesiis debitarum. Vbi
aduerte tres conditiones oportere concurrere ad hoc vt quis per
sua verba incurrat hanc sententiā. Prima ex parte rei: vt scilicet
agatur de decimis ecclesiis debitis. Secũda ex parte intentionis:
vt scilicet intentio dicentis sit ad hoc vt retrahat audientes ab
huiusmodi solutione. Tertia vt sit religiosus. Et est ep̃alis.
¶ In religiosos qui ab officio predicationis quia confitentibus de soluendis decimis scienter conscientiam facere neglexerunt suspensi, dicta negligentia nō purgata predicare
presumunt. Ca. lxvi.
REligiosi Qui sciẽter postposuerint con
fitentibus conscientiam facere
de soluendis decimis ecclesijs debitis, ab officio
p̃dicationis tandiu maneant ipso facto suspensi/
donec confitentibus ipsis (si hocipsum eis di/
cendi commode facultatem habuerint) conscientiam fecerint:
excommunicationis incursuri sententiam ipso facto/si predicare
presumpserint predicta negligentia vt premittitur non purgata.
Ad religiosos tamen monasteriorum vel ecclesiarũ decimas
percipientes nolumus hoc extendi. Extra de pe. cupientes. in cle.
Canonis Istius materia est sacrilegium negligentie
primo circa debitas ecclesiis decimas/ & pre
sumpte postea predicationis. Et quo ad personas est particularis,
ligans solos religiosos. Quo ad actiones/ punit simul tres succedentes actiones.
¶
Vbi pro clariori intelligentia nota diligenter verba totius decretalis cuius hec excommunicatio pars est: & perspice oportere
ad hoc ꝙ excommunicatio hec incurratur vltra hoc ꝙ persona
sit religiosa/concurrere tres actus. Primus est negligere facere
conscientiam confitentibus sibi de soluendis ecclesiis decimis.
Et hec incuria modificatur in lr̃a/ꝙ oportet ꝙ interueniat scien
ter. Secundus est negligere post predictam negligentiam eisdẽ
facere conscientiam de dicto debito. Et iste modificatur in lr̃a/
si hocipsum scilicet eis dicendi commode facultatem habue/
rint. Tertius est si durante hac secunda negligentia (quam
comitatur ex litera suspensio ab officio predicationis) presumeret predicare. Et hec manifeste ex plano sensu litere habent̃.
De quarto autẽ actu (ꝙ scilicet oporteat huiusmodi religiosos
|
esse prerequisitos) fateor me non videre quo ad hanc negligen
tiam de qua loquimur circa audientiam confessionum: quoniā
actus requisitionis in litera circa actum predicationis in certis
festiuitatibus apponitur, secundum planum litere contextum.
Et propterea si religiosus confessor non predicet/ nunꝗ̈ incurret
istam sententiam: quia pene non sunt extendende vltra casus
suos.
Memento demum exceptionis in calce decre. posite: scilicet ꝙ excipiuntur religiosi monasteriorum & rectores ecclesiarum quibus debentur decime. Et est ep̃alis.
¶ In religiosos interdictum quodseruat matrix ecclesia non
seruantes. Ca. lxvij.
CJrca Interdictorum obseruantiam generalium authoritate sedis apostolice
vel a locorum ordinarijs positorum: de fratrũ
nostrorum consilio districte precipiendo mandamus, quatenus religiosi quicun tā exempti
ꝗ̈ non exempti/cuiuscun ordinis & conditionis existant, quũ
cathedralem vel matricem seu parochialem loci ecclesiam illa
viderint aut sciuerint obseruare (non obstantibus quibuscun
appellationibus antea etiam ad eandem sedem vel aliũ seu alios
interiectis / & alijs obiectionibus quibuscun) abs dolo &
fraude/cum moderatione tamen decretalis alma/inuiolabiliter
ea obseruent. Alioquin non seruantes/excommunicationis sententie hocipso volumus subiacere.
Quod etiam in interdictis
& in cessationibus a diuinis indictis per prouincialium concilio
rum statuta vel ipsorum authoritate/volumus obseruari.
In
cessationibus vero generalibus a diuinis ciuitatum/terrarum et
aliorum locorum quas aliquando ex consuetudine vel alias capitula collegia vel conuentus secularium aut regularium ecclesia℟ sibi vendicant, idem intelligimus obseruādum, Ipsi vero
|
sint attenti/vt statuta romanorum pont. predecessorum nostro℟
super his edita diligenter obseruent. Porro sanctionem hanc ad
pendentia trahimus: nō obstantibus priuilegijs &c. de sen. exco.
ca. ex frequentibus. in cle.
Canonis Huius materia est sacrilegium in non seruando interdictum. Et quo ad personas est
particularis, ligans solos religiosos. Quo ad actiones vero punit
vnam: scilicet non seruare interdictum seu cessationem a diuinis quod seruat matrix ecclesia &c. Vbi nota conditiones in
litera positas. Et primo ex parte interdicti seu cessationis a diuinis/ꝙ sit localis ac generalis: hoc est ꝙ tota illa ciuitas seu terra
aut villa sit interdicta/ seu cessare debeat a diuinis. Secundo ex
parte authoritatis. Et ponitur quadruplex. Primo si authoritate
sedis apostolice. Vbi nota ꝙ nō dicit si a papa, sed si authoritate
sedis apostolice. comprehendit. n. interdictum impositum a iudi
cibus delegatis apostolicis: quia authoritate apostolica imponunt
interdicta tales iudices. Secundo si ab ordinarijs locorũ. Tertio
si per prouincialium conciliorum statuta vel ipsorũ authoritate.
Quarto si per conuentus/capitula vel collegia regularia vel secularia / ex consuetudine vel alias habentia hanc potestatem.
Tertio ex parte effectus/ ꝙ huiusmodi interdictũ seu cessatio
a diuinis/seruet̃ a cathedrali seu matrice seu parochiali eccłia.
Quam disiunctiuam intellige respectiue: hoc est a cathedrali
vbi est cathedralis, vt in ciuitatibus. a matrice vbi deest cathedralis/sed est matrix ecclesia, vt in castellis. a parochiali/ vbi
nec cathedralis nec matrix ecclesia est / sed parochialis, vt in
villis. Quarto ex parte modi seruandi, scilicet sine dolo & frau
de: hoc est ꝙ religiosi non latenter perforent ianuas vel fenestras
vnde laici possint videre aut audire diuina. & breuiter syncere
seruent. Et est ep̃alis.
¶ In eum qui in ciuitate seu diocesi vbi sunt populi diuersarum linguarum habentes sub vna fide varios ritus/vsurpat presulatum. Ca. lxviij.
QVoniam In pleris ꝑtibus in fra ean
dem ciuitatem at diocesim
permixti sunt populi diuersarum linguarum/
habentes sub vna fide varios ritus & mores,
districte precipimus / vt pontifices huiusmodi
ciuitatũ siue diocesum prouideāt viros idoneos/ꝗ secũdũ diuer
sitates rituũ & linguarũ diuina illis officia celebrent/ecclesiasti
ca sacr̃a ministrent / instruendo eos verbo pariter & exemplo.
Prohibemus aũt omnino, ne vna eadem ciuitas siue diocesis
diuersos pontifices habeat / tanꝗ̈ vnum corpus diuersa capita/
quasi monstrũ. Sed si ꝑꝑ predictas cās vrgens necessitas postulauerit, pōtifex loci catholicũ presulẽ nationibus illis cōformem
prouida deliberatione cōstituat sibi vicariũ in p̃dictis/ qui ei per
omnia sit obediens & subiectus. Vnde siquis aliter se ingesserit,
excōis mucrone se nouerit percussum, & si nec sic resipuerit/
ab omni ministerio ecclesiastico deponendũ. adhibito si necesse
fuerit brachio seculari ad tantam insolentiam repellendā. Extra
de offi. ordi. ca. quoniam in pleris.
Canonis Istius materia est vsurpatio p̃sulatus. Et quo
ad ꝑsonas est vłis. Quo ad actiones vero pu
nit vnā. s. aliter se ingerere ꝗ̈ ex ordinatione ep̃i. Vbi aduerte/
ꝙ canon iste directe excōicat illos ꝗ vbi sunt verbi gr̃a latini &
greci & ep̃s est latinus, vsurpāt sibi p̃sulatũ super grecos. &
sic de similibus. Horret. n. canon iste duo capita in eadẽ ciuitate
seu diocesi: & ꝑꝑea vult si necessitas vrgens postulauerit/ꝙ ep̃s
substituat sibi ep̃m super illos alterius ritus vt suum vicarium.
Hodie tamen canon iste parum aut nihil videtur seruari: qm̃
apostolica sedes prouidet qñ in eadem etiam ciuitate habente
latinos & grecos/de duobus ep̃is seu archiep̃is. Et est ep̃alis.
¶ In eos qui propter legitimum impedimentum/ a senten
tia canonis vel hominis ab eo qui regulariter absoluere nō
poterat absoluti / contemnũt ꝗ̈primum commode possunt
ei a quo regulariter erant absoluendi se pñtare etc. Ca. lxix.
EOs qui a sentẽtia canonis vel hoĩs quum
ad illum a quo alias de iure fuerāt ab/
soluẽdi/nequeunt propter imminentem mortis
articulum aut aliud impedimẽtum legitimum
pro absolutionis beneficio habere recursum/ab
alio absoluuntur: si cessante postea periculo vel impedimento
huiusmodi/se illi a quo his cessantibus absolui debebant/ ꝗ̈ cito
commode poterũt contempserint presentare, mandatum ipsius
super illis pro quibus excōmunicati erant humiliter recepturi/
prout iustitia suadebit, decernimus in eandem sententiam reci
dere ipso iure. Idem statuimus de his quibus quũ a sede apo
stolica vel legatis ipsius / absolutionis beneficium a quibusuis
sententijs consequuntur / iniungitur vt ordinariorum suorum
vel aliorum quorũlibet suscepturi penitẽtiam ab eisdem/ se con
spectibus representent, et passis iniuriam seu his quibus propter
hoc ligati existunt/satis factionem exhibeant competẽtem: si hec
quumprimum poterunt / non curauerint adimplere. De sen.
exco. ca. eos. li. vi.
Canonis istius materia est impenitentia absolutorum
a censuris in certis casibus. Et quo ad personas licet sit absolute vniuersalis, restringitur tamen ad eas que
in talibus casibus tenent̃ se presentare p̃latis seu ordinarijs etc.
Quo ad actiones vero/duas punit. prima est contemnere se pre
sentare ꝗ̈ primum cōmode quis poterit/ illi a quo cessante periculo vel impedimento absolui debebat. seđa est non curare ad
implere iniunctionem de presentando et satis faciendo quum
primum commode potest.
¶
Vbi nota tres casus. Primus est eorum qui absoluti ex periculo mortis vel legitimo impedimento ab excōicatione lata a iure
vel ab homine/ab eo qui non potest regulariter absoluere, si post
hec non se pñtant illi a quo regulariter fuerant absoluendi &c.
Secundus est eorũ qui absoluti a papa vel ipsius legato/si missi
ad ordinarios vel aliquẽ alium pro penitentia, non implent iussionem. Tertius est si istismet iniunctum fuerit vt satisfaciant
iniuriam passis seu illis quibus propter hoc ligati existunt, & si
militer non curauerint adimplere.
Et pro secundo quidem &
tertio casu stabis cũ verbis canonis: vt scilicet locum habeat dũ
taxat qñ absolutio & iniunctio sunt ab apostolica sede seu lega
to ipsius. ita ꝙ si sunt a iudice delegato aut ab ep̃o/non ligat iste
canon.
Pro omni aũt casu aduertendum est/ꝙ tp̃s quamprimum cōmode poterunt/in foro iudiciali arbitrio iudicis decernitur: in foro aũt conscientie/absolutus ipse testis est sue consciẽtie fi fuerit negligens aut contemptor. Et quia lex ista non arctat
ad presentandũ se personaliter, idcirco siquis per procuratorẽ ad
hoc institutum cum veritate satisfactionis compareret corā istis
ꝗ̈primum posset/satisfacere videtur canoni: quum nihil horum
que agenda sunt exigat presentiam personalẽ: vt patet discurren
do per singula. Et ista excōicatio est ep̃alis / si illa a qua fuerat
absolutus erat episcopalis. & similiter est papalis/si prima erat
papalis: reincidit enim in eandemsententiā qua prius ligabatur.
¶ In eos qui in locis christiano℟ corpora defunctorum
ad alia loca transferenda/exenterare/ in frusta incidere/
elixare/excutere carnes ab ossibus &c. p̃sumunt. Cap. lxx.
S
Jdefuncti exequutor vel exequutores aut familiares eiusseu
quiuis alij cuiuscun gradus fuerint / aliquid
contra nostri statuti & ordinationis tenorem
presumpserint attentare / defunctorum corpora
sic inhumaniter & crudeliter pertractando vel faciendo per|
tractari, excōicationis sententiam (quam ex nunc in ipsos proferimus) ipso facto se nouerint incursuros. A qua nō nisi per apo
stolicam sedem (preterꝗ̈ in mortis articulo) possint absolutionis
bñficium obtinere. Et nihilominus ille cuius corpus sic inhuma
ne tractatũ fuerit/ecclesiastica careat sepultura. Bonifacius. viij.
in extra. detestande. de sepul.
Canonis istius materia est crudelis immanitas in cadauera humana. Et quo ad personas est vni
uersalis. Quo ad actiōes vero cōprehendit actiones duas. prima
est sic inhumaniter & crudeliter pertractare. Secunda est facere sic pertractari. Apponuntur tñ quasi quattuor limitationes. Vna est circa loca defunctorum: quia nō ligat nisi mortuus
sit in loco vbi fidei cultus viget. Alia est declaratio ipsarũ actio
num: scilicet exenterare/incidere in frusta / elixare/excutere car
nes ab ossibus / & similes crudelitates. Alia est circa qualitatem animi: scĩlicet ꝙ presumpserint contra hmōi statutum &
ordinationem. Quarta demum est circa finem: ꝙ scilicet hmōi
immanitas fiat vt transferantur corpora defunctorum ad alia lo
ca. Et hec quarta conditio elicitiue ex textu a doctoribus sumit̃:
ex hoc ꝙ casus quem tollere intendit lex/est hmōi abusus ꝓpter
transferenda corpora ad alia loca: pene autem non sunt extendẽ
de extra casus suos.
¶
Et scito ꝙ huiusmodi concisiones & exenterationes cadauerum humanorum multipliciter considerari possunt. Primo absolute. & sic hñt quandam speciem mali: scilicet crudelitatis &
feritatis. & propterea bonifa. hoc considerans/fecit hanc legem
contra quorundam consuetudines.
Secundo pñt considerari
in ordine ad aliquem sinem. & sic iuxta qualitatem illius finis
iudicande sunt. Nam si fiant ad iniuriam irrogandam/sub cri
mine bestialitatis comprehenduntur. Si vero fiant ad scientiam
acquirendam, sub medicinalibus actionibus comprehendunt̃:
vt in anathomijs patet. Vnde qui vs hodie corpora regalia
|
exenterāt & excerebrant/vt multis diebus venerari sine fetore
a populo possint, nec feritatis rei sunt/nec contra canonem istũ
agunt: quia non exenterant vt trans ferant ad alia loca, sed ne
feteant. Et sic de similibus. Et est papalis.
¶ In omnes qui in terris suis noua pedagia imponunt vel
prohibita exigunt. Cap. lxxi.
EXcōmunicamus & anathematizamus
omnes qui in terris suis noua pedagia imponũt
vel prohibita exigunt. In pro. cene do.
Canonis istius materia est libertas humana ab oppressione illicitarum gabellarũ. Et quo ad personas est vniuersalis. Quo ad actiones/duas actiones ligat. prima
est imponere noua pedagia: secunda est exigere prohibita.
Vbi aduerte canonem istum non facere mentionem de clericis plusꝗ̈ laicis, & loqui solum de pedagijs: quoniam nullum
aliud substantiuũ in hac loquutione reperitur. Et vbi tempore
martini. v. excōicabātur duntaxat qui imponunt noua pedagia/
postea adiunctum est vel exigunt prohibita proculdubio pedagia, de quibus erat sermo inchoatus: alioquin exigentes quecũ
prohibita essent ab hoc canone excōicati: quod est ridiculum.
Ex quibus sequuntur duo. Primum est/ꝙ imponentes nouas
collectas seu taxas nō incurrunt hunc canonem, punientẽ imponentem nouas gabellas. Scđm est ꝙ exigentes prohibita pedagia/a quibuscũ exigant (siue laicis siue clericis) incurrunt
hunc canonem/dummodo exigant, quod importat coactionem
quādam: siue coactio ista fiat imperio / siue arrestatione rerum
vel persone/siue minis / et breuiter quomodolibet fiat ꝙ inuitus
soluat.
Et quia verba proprie intelligẽda sunt/nec sun tin ma|
teria penali extendenda, aduerte differentiam inter exigere pedagia prohibita/et exigere pedagia non prohibita sed a personis prohibitis. qui. n. exigit pedagia licita/sed a personis prohibitis (puta priuilegiatis, siue illi priuilegiati sint laici/puta milites,
siue clerici) non incurrit hunc canonem: quia non exigit pedagia prohibita/ sed licita, ꝗ̈uis ab his qui non tenentur. alioquin
exigentes licita in se pedagia a quibuscũ priuilegiatis/siue laicis siue clericis, incurrerent hanc censuram: quod non esse verum videtur mani festissimum. Sed ad hoc vt exigentes incurrant hunc canonem/requiritur ꝙ exigant pedagia in seipsis pro
hibita: qualia sunt omnia noua sine debita licentia imposita. &
similiter ea que sunt imposita pro his que de feruntur pro vsu
proprio/vel ad fiscum / vel exercendi ruris gratia: quum hec
sint ex iure ciuili prohibita sub pena capitis.
Cum his tamen
memento/ꝙ exigentes a clericis etiam licita pedagia/incurrunt
excommunicationem ex alio canone: vt supra patet. Et quia canon presens est in cena domini/est papalis.
¶ In dantes & recipientes in simonia ordinis vel beneficij. item in eos qui ꝙ illa fiat mediatores extiterint seu procurauerint. Cap. lxxij.
M
Vlte contra simoniacam prauitatem iam
olim facte sunt con stitutiones / quibus morbus ille non potuit extirpari. volentes
igitur de cetero vt possumus attentius prouidere/sacro approbante concilio declaramus, ꝙ or
dinati simoniace / ab exequutione suorum ordinum sint eoipso
suspensi. Electiones autem postulationes/cōfirmationes / et que
uis ꝓuisiones simoniace ecclesia℟/monasterio℟/dignitatũ/ꝑsonatuũ/officiorũ/ et beneficiorum quorumcun deinceps facte
|
nulle sint ipso iure/nullum per illas ius cuiꝗ̈ acquiratur: nec
promoti/confirmati ac prouisi faciant fructus suos, sed ad illorum restitutionem tanꝗ̈ inique ablato℟ teneantur percipientes.
Statuentes insuper ꝙ dantes & recipientes/ipso facto sententiā
excōicationis incurrant, etiam si pontificali aut cardinalatus p̃fulgeant dignitate. Martinus. v. in conci. constantien.
Canonis istius materia est simonia. Et est quo ad personas vniuersalis. Quantum ad actiones ve
ro/duas excōicat: scilicet dare & recipere. ita ꝙ tam dantes ꝗ̈ re
cipientes in simonia ordinis vel beneficij/sunt excōicati. Et tertiam addidit paulus secundus in extrauaganti quum detestabile:
scilicet contra illos qui vt hmōi simonia fiat mediatores extiterint vel ꝓcurauerint. Vbi nota ꝙ licet huiusmodi extrauagātes
videantur prima facie ad omnes simoniacos se extendere ꝓpter
quedam verba lata ibi contenta: quia tamen materia de qua agi
tur est sola simonia in ordine aut beneficio (vt patet in tractatu
& contextu earundem) ideo communiter dicitur et rationabili
ter ꝙ soli & omnes simoniaci in ordine aut beneficio/ sunt excōmunicati. Excōicati aũt simoniaci ꝓ ingressu monasterij, sub
his non comprehendunt̃ / sed suo loco relinquuntur. Appella
tione autem beneficij intellige non solum illud quo aliquis dicitur habere beneficium, sed ẽt prioratũ/guardianatum/& simi
lia quouis nomine vocentur/que sunt prelationes & officia pastoralia apud mendicantes: quoniam monasteriorum seu conuentuum sunt electiones/confirmationes seu prouisiones hmōi,
ꝗ̈uis nō computentur inter ecclesiastica beneficia. Et est papalis.
¶ In singulares ꝑsonas aliquid ex pacto dātes aut recipientes pro ingressu religionis. Cap. lxxiii.
V
Niuersis & singulis abbatibus/ prioribus/decanis/prepositis & ma
gistris, necnon abbatissis & priorissis/alijs p̃latis
quouis nomine nuncupatis & eo℟officialibus (quaruncun ẽt
|
ecclesiarum/monasteriorum/prioratuum/domorum & locorũ
quarumlibet religionum/ordinum ẽt militarium tam exempto/
rum ꝗ̈ nō exemptorum/quocũ nomine censeantur) ac capitulis & conuentibus & singularibus personis eorum tenore presentium authoritate apostolica / ꝗ̈uis sit eis a iure inhibitum/districtius inhibemus: ne tam a maribus ꝗ̈ a mulieribus religionẽ
eorum ingredi volẽtibus/ecclesias/monasteria/prioratus/domos
seu loca, in earundem personarum receptione aut ante vel post
illam, quoscun pastus/prandia seu cenas/pecunias/iocalia/aut
res alias/etiam ad ecclesiasticum seu quemuis pium vsum aliũ
deputata vel deputanda, de cetero directe vel indirecte petere vł
exigere quouis modo presumant. sed eas potius cum omnimoda pietate recipiāt, ac in victu & vestitu sicut alias personas ec
clesiarum suarum/monasteriorum/prioratuum/domorum alio
rum locorum syncera charitate pertractent: illa duntaxat que
ipse persone ingredientes pure acsponte & plena liberalitate om
ni pactione cessante dare vel offerre ecclesiis/monasterijs/ prio
ratibus /domibus & locis hmōi voluerint, cum gratiarũactiōe
licite recepturi. Nos enim qui secus egerint si singulares persone sint / tam dantes ꝗ̈ recipientes hmōi excōis, sivero capitulum
seu conuentus fuerit/suspẽsionis sententijs eo facto decernimus
subiacere. A quibus (p̃terꝗ̈ in mortis articulo) absolui nequeāt
abs sedis apostolice licentiaspeciali. Vrbanus. v. in extraua. sane ne in vinea.
Canonis istius materia est simonia pro ingressu mona
steriorum. Et quo ad personas / comprehẽdit
oẽs. Quo ad actiones vero/duas: scilicet dare vel accipere.
¶
Vbi nota/ꝙ sicut in ceteris simonijs ab ecclesia punitis requiritur pactio, ita & in ista. Ita ꝙ ex pacto dantes vel accipientes
sunt excōicati. Si autem sine pacto darent vel acciperent/ non
essent excōicati, quantumcun intentio dātium & accipientiũ
esset peruersa: sicut in ceteris simonijs cōtingit.
Aduerte quo
|
decretalem hanc pluries repetere edita iura cōtra huiusmodi pe
titiones/cōsuetudines & exactiones: quoniam hinc elici potest/
ꝙ si aliqua petuntur vel exiguntur nō contra alia iura edita/ ex
empta sunt ab hac excōicatione, que adiuncta est prioribus iuri
bus: vt ipse cōditor canonis testatur.
Et ex hoc capite excusant̃
omnes putantes se pie agere pro consuetudinibus antiquis seruā
dis/non vendentes ingressum religionis/sed exigẽtes seruari laudabiles consuetudines. excusantur autem tātum ab ista cẽsura/
quantum excusantur a transgressione cōis iuris. Quāuis ex alio
capite videantur excusari. s. ex cōmuni vt videtur cōsuetudine:
ex qua decretalis hec aut nunꝗ̈ videtur recepta/ aut sic interpretāda. Non desunt quo verba decretalis huius ex alio capite ex
cusantia. s. ex presumptione: quoniā presumptione affectas supponit huiusmodi petitiones. Et propterea qui nō presumunt / sed
imitantur predecessorum vestigia/bona intentione, nō incurrũt
huiusmodi censuras. Quocirca moniales petentes solitas ibidẽ
dari dotes/& lectisternia/vestes et huiusmodi, & instantes ad
hoc vt parentes puelle faciāt sicut alij (siue monasterium egeat
siue non) non sunt excōicate: quum nulla hic interueniat pactio
sed instantia vt faciāt sicut alij. Si vero monasterium egeat/ ita
vt non possit sustentare recipiendam abs penuria, possunt licite
pacisci/vt portet secum quod necesse est ad sui sustentationem:
quoniam hoc nature ius exigit. Et est papalis.
¶ In religiosos qui ex ordinibus mendicantium quorumcun ad aliquem monasticum ordinem / carthusiensium
excepto/ abs sedis apostolice licentia speciali conuolant:
& eos qui ipsos recipiunt. Cap. lxxiiij.
I
N Futurum nullus ex pro fessoribus alicuius
ex ordinibus mendicantium quorũcun
ĩ aliquẽ monasticũ ordinẽ (tam sancti bñdicti
ꝗ̈ cistertieñ. camalduleñ, vallis vmbrose/canōicorum regularium sancti aug. vel aliorum mo
|
nasticorum ordinum) carthusiensium duntaxat excepto/ possit
aut debeat per quẽcun recipi vel admitti virtute alicuius licentie vel indulti abs sedis apostolice licentia speciali sub dictis
penis (scilicet excommunicationis late sentẽtie reseruate pape)
quas tam recipientes ꝗ̈ recepti ipso facto incurrant. Et nihilominus secus facta non teneant ipso iure. Martinus. v. in extraua.
viam ambitiose.
Canonis Istius materia est ambitiosus seu mollis tran
situs de religione ad religionem. Et quo ad
personas est particularis: quia ligat solos mendicantes & mona
chos, exceptis carthusiensibus. Quo ad actiōes ligat duas, recipi
& recipere: hoc est transitum mendicantium ad religionem
monachalem/excepta carthusiensi, & receptionem eorundem.
Ita ꝙ recipientes & recepti sunt excōicati. Et est papalis.
¶ In eos qui bona ecclesiastica alienant / & illos qui ipsa
alienata recipiunt. Ca. lxxv.
O
Mnium Rerum & bonorum ecclesiasticorũ alienationẽ/omne
pactum per quod ipsorum dominiũ trāsfertur/
concessionem/hypothecam/locationem & con
ductionem vltra triennium/ necnon infeudatio
nem vel contractum emphiteoticum (preterꝗ̈ in casibus a iure
permissis, aut de rebus & bonis in emphiteosim ab antiquo con
cedi solitis/& tunc ecclesiarum euidente vtilitate, ac de fructibus & bonis que seruando seruari non possunt pro instantis
temporis exigentia) hac perpetuo valitura cōstitutione presenti
fieri prohibemus. Siquis autem contra huius nostre prohibitionis seriem de bonis eisdem quicꝗ̈ alienare p̃sumpserit, alienatio/
hypotheca/cōcessio/locatio/cōductio & infeudatio huiusmodi/
nullius sint momenti: & tam qui alienat / ꝗ̈ is qui alienatas res
& bona predicta receperit, sententiam excōicationis incurrat.
|
Paulus. ij. in extraua. ambitiose.
Canonis Istius materia est sacrilegium circa alienationem rerum ecclesie. Et quo ad personas ex
communicatio est vniuersalis. Quo ad actiones/ due in genere
ponuntur. Prima est alienare. Secunda est alienata recipere
contra constitutionem hanc.
¶ Vbi nota duo. Primo tres casus explicite in hac constitutione
concedi/ seu non prohiberi. Primus est locationis & conductio
nis in fra triennium. Secundus est emphiteosis habens tres con
ditiones: scilicet in casibus a iure permissis/& de bonis solitis ab
antiquo dari in emphiteosim/& cum euidenti ecclesie vtilitate.
Tertius est alienationis fructuum qui seruando seruari non
possunt: vt frumentum/vinum & huiusmodi. In his. n. tribus
casibus nulla incurritur excommunicatio secundum tutiorem
sensum huius decretalis. Nota secundo/ꝙ quia hec decretalis
non est recepta vbi/& alicubi videtur recepta nō totaliter sed
quo ad aliquid, ideo vbi non est recepta/ & similiter quantum
ad illud in quo alicubi non est recepta/neminem damnes: eo ꝙ
nisi consensu vtentium lex fuerit firmata/ pro non lege habet̃.
Esto ergo cautus confessor / vt scias consuetudinem patrie quo
ad hoc. scies autem illam a curia episcopali. Nota quo ꝙ in
rebus immobilibus minimis non reputatur paulinam hanc habere locum. Et est ep̃alis.
¶ In sacerdotem officiũ vicecomitis aut prepositi secularis
habentem/ & post monitionem emẽdare nolentẽ. Ca. lxxvi.
INhibemus Sub interminatione anathematis nequis sacerdos
officium habeat vicecomitis aut prepositi secula
ris. Siquis autem cōtra hec venire presumpserit/
& commonitus emendare noluerit, excōicationi
subiaceat. extra. ne cle. vel mo. ca. clericis.
Canonis Istius materia est quoddam sacrilegiũ, que
per indecens officium / sacerdotio iniuriam
|
facit ipse sacerdos. Et quo ad personas/soli sacerdotes excommu
nicantur. Quantum ad actiones/due simul iuncte excōicationi
subijciuntur. Prima est hr̃e officiũ vicecomitis aut prepositi se
cularis. Secunda est post monitionẽ nolle emendare. He. n. due
actiones si simul cōcurrant in sacerdote / excōmunicationi ip̃m
subijciunt.
Aduertāt hic p̃lati qui sunt regno℟ gubernatores
seu vicereges: qm̃ appellatione prepositi secularis / omnis hmōi
presidentia iurisdictionem habens secularem venire videtur. Et
hoc intellige qñ hmōi prepositura est aduenticia ꝑsone. nam si
est annexa vel etiā de nouo annecteretur ecclesiastice dignitati
(vt cōtingit in ep̃is hñtibus vtran iurisdictionem) nō habet
locum hic canon. Et similiter siquis dominus temporalis efficeretur sacerdos/non propterea perdit dominium suum seculare:
sed potest illud exercere / quemadmodum ep̃s habens vtran
iurisdictionem. Secus autem esset/siquis habens officium vicecomitis aut secularis prepositi (puta potestatis aut hmōi) fieret
pbr̃: quia non potest retinere officium illud: quoniam inhibetur
sacerdoti habere hmōi officium. Et est ep̃alis.
¶ In confessores qui in. xij. casibus hic enumeratis & generaliter in casibus bulle cene domini quenꝗ̈ absoluere aut
quattuor excepta vota commutare attentant. Ca lxxvij.
A
Vthoritate Apłica tenor̃ pñtiũ statuimus
& ordinamus/ꝙ decetero pre
textu facultatũ quarũcũ cōcessa℟ a nobis vel authoritate nostra/& quas cōcedi quomodolibet continget in futu℟/
etiam cum clausula ꝙ sola signatura sufficiat etiam in fauorem fidei & cruciate: nullus confessor quẽuis qui offense ecclesiastice libertatis/violationis interdicti asede apostolica impositi/
seu heresis postꝗ̈ quis fuerit de ea sententialiter condemnatus
delatus seu publice diffamatus / conspirationis in personam
aut statum ro. pont. seu cuiusuis offense inobedientie aut rebellionis eiusdem pont. vel dicte sedis / mutilationis membrorum vel occisionis cuiuscũ in sacris ordinibus cōstituti/offense
|
personalis in episcopum seu alium prelatum/inuasionis depredationis occupationis aut deuastationis terrarũ romane ecclesie
mediate vel immediate subiectarum/ac etiam inuasionis romipetarum seu quorũcun aliorum ad romanam curiam venien
tium/prohibitionis deuolutionis causarum ad dictam curiam/
delationis armorum & aliorum prohibitorum ad partes infidelium/impositionis nouorum onerum realium vel personalium
ecclesus vel ecclesiasticis personis / simonie super ordinibus vel
beneficijs consequendis in dicta curia vel extra eam contracte
quomodolibet reus foret / & generaliter in casibus contentis in
literis que consueuerunt in die cene domini publicari / pretextu
huiusmodi facultatum absoluere, & per quosuis emissa peregrinationis vltramarine / visitationis liminum apostolorum petri
& pauli/in compostella/& castitatis ac religionis vota / nisi ex
speciali licentia & certa scientia nostra (de qua demum con/
stare censeatur, quum in signatura nostra desuper manu nostra
scriptum aut in literis nostris expressum fuerit/nos ex certa scien
tia & de speciali gratia id concedere cum derogatione presentis
constitutionis/illius de verbo ad verbum inserto tenore / nō aũt
per clausulas id importantes) vel in articulo mortis constitutũ
(& tunc in casibus vbi satisfactio fuerit impendenda / facta
satisfactione/ vel idonea prestita cautione) commutare presumant.
Et si aliqui confessorum contra presentem constitutionẽ
quenꝗ̈ absoluere aut excepta vota predicta commutare attenta
uerint, absolutio & commutatio huiusmodi nullius sint roboris
vel momenti, & contrafacientes eoipso excommunicationis sen
tentiam incurrant. A qua (nisi in mortis articulo constituti)
ab alio ꝗ̈ a ro. pont. absolui non possint. Sixtus. iiij. in extraua. Et
si dominici.
Canonis Istius materia est sacrilegium circa vsurpa
tam spiritualem iuris dictionem in absoluẽdo
a casibus reseruatis &c. Et quantum ad personas / confessores
|
comprehenduntur. Quantum ad actiones vero / due sunt in
genere: scilicet absoluere a reseruatis que hic enumerantur/&
commutare vota hic reseruata. Et declaratur quomodo in articulo mortis agẽdum sit.
Vbi nota casus huiusmodi dupliciter
inueniri. Primo vt non remanserit penitens obligatus ad satisfaciendum. Et tunc potest in articulo mortis quilibet absolui cum
promissione vel iuramento ꝙ presentabit se si euaserit / potenti
legitime absoluere: non pro absolutione, sed ad standum mandatis ecclesie. Si autem penitens remanserit obligatus adsatisfacien
dum, si potest/premitti debet satisfactio. ꝙ si non potest / tunc
prestare debet idoneam cautionem anteꝗ̈ absoluatur. Et vocat̃
idonea cautio/pignoraticia. ꝙ si hanc nō potest/det fideiussoriā.
& si hanc etiam non potest/det iuratoriam. Et in hoc aduertāt
bene confessores/ne illaqueentur. Et est papalis/non solũ hinc/
sed etiam ex processu in cena domini/ quantum ad absoluentes
a contentis in bulla cene domini.
¶ In eos qui asserunt tenentes beatam vir. ab originali
peccato fuisse preseruatam heresim aut peccatum mortale
incurrere &c. Et eos qui affirmant contrariam opi. tenentes in heresim vel peccatum mortale incidere. Ca. lxxviij.
M
Otu Proprio assertiones quorũlibet predi/
catorum qui affirmare presumerent
eos qui crederent aut tenerent dei genitricem ab
originalis peccati macula in sua conceptione
preseruatam fuisse / propterea alicuius heresis
labe pollutos fore vel mortaliter peccare, aut conceptionis officium celebrantes/seu sermones illorũ qui eam sine huiusmodi
macula conceptā esse affirmant audientes alicuius peccati reatũ
incurrere: vtpote falsas & erroneas / editos desuper libros id
continentes quo ad hoc authoritate apostolica tenore presentium
reprobamus et damnamus.
Ac motu/scientia & authoritate
|
predictis statuimus & ordinamus/ꝙ predicatores verbi dei &
quicun alij qui decetero ausu temerario presumpserint in suis
sermonibus ad populum seu alias quomodolibet affirmare huiusmodi sic per nos improbatas & damnatas assertiones veras
esse / aut dictos libros pro veris legere tenere vel habere postꝗ̈
de presentibus scientiam habuerint, excommunicationis sententiam eoipso incurrant. A qua ab alio ꝗ̈ a to. pont. nisi in mortis
articulo/nequeant absolutionis beneficium obtinere. Item motu
sciẽtia & authoritate similibus/simili pene ac censure subijcien
tes eos qui ausi fuerint asserere contrariam opinionem tenentes
(videlicet gloriosam virginem mariam cum originali peccato
fuisse conceptam) heresis crimen vel peccatum incurrere mor
tale. quum hoc nondũ sit a romana ecclesia & apostolica sede
decisum. Sixtus. iiij. in extraua. ca. graue nimis.
Canonis Istius materia est sacrilega seu preceps asser
tio seu affirmatio cuiusdam ambigui in doctrina christiana circa conceptionem beate virginis. Et quo ad
personas in vtro casu excommunicatio est vniuersalis. Quo
ad actiones vero in vtro casu actio est audere asserere seu affir
mare hec vel illa: prout in litera. Et adiungitur in primo casu
habere quosdam libros pro veris quo ad hoc. Nota confessor/
ꝙ vbi simplici corde aliquis errasset, non incurrit hunc canonẽ/
pro quanto defuit ibi audacia seu presumptio: que non frustra
in litera apposita est. Et est papalis.
¶ In impedientes legatos vel nuncios apostolicos/ne recipiantur & faciant ea ad que missi sunt. Ca. lxxix.
A
Liqui Officium & potestatem romani
pont. quam non ab homine sed a
deo recepit / sub suo arbitrio redire molientes,
legatos ipsius nisi ab eis petiti fuerint / vel de
beneplacito eorum transmissi / sibi terras sub|
iectas (dicentes hoc sibi de consuetudine competere) ingredi
non permittunt. Nos huiusmodi consuetudinem authoritate
apostolica penitus reprobantes, legatos ipsos ab omnibus cuiuscun preeminentie conditionis aut status fuerint / debere admitti decernimus: nec eos pretextu cuiusuis consuetudinis impediri posse a quoꝗ̈ christiano nominegloriante, quo minus regna/
prouincias/terras quaslibet ad que ipsos destinari contigerit / ingrediantur libere/ac commisse sibi legationis officium exerceāt
in eisdem.
Qui vero decetero super p̃dictis dictos legatos aut
etiam nuncios quos ad quascun partes pro causis quibuslibet
sedes ipsa transmiserit / presumpserint impedire, eoipso sententiam excommunicationis incurrant. Io. xxij. in extra. ca. super
gentes.
Canonis Istius materia est sacrilegium in apostolicā
authoritatem. Quo ad personas est vniuersalis. Quo ad actiones, vna prohibetur: scilicet impedire legatos
seu nuncios apostolicos, ne recipiantur & faciāt ea ad que missi
sunt. Et est ep̃alis/quantum est ex hoc canone.
¶ In vocatos ad dirigendum moniales in electionibus, non
abstinentes ab his vnde oriri vel nutriri possit discordia in
ipsis electionibus faciendis. Ca. lxxx.
HJ Quos ad dirigendas in electionibus moniales deinceps contigerit euocari: ab his
prorsus abstineant per queinter eas super faciendis ipsis electionibus oriri possit discordia/
vel exorta nutriri: alias eoipso excommunicationis snĩe se nouerint subiacere. De elec. ca. indẽnitatibus. li. vi.
Canonis Istius materia est discordie occasio in electio
ne. Et quantum ad personas/ cōprehendit oẽs
& solos vocatos ad dirigẽdũ moniales in electionibus faciẽdis.
Quātũ ad actiōes/duas cōprehẽdit. Prima ẽ nō abstinere ab his
|
vnde possit oriri discordia in faciendis dictis electionibus. Sca
est non abstinere ab his vnde possit nutriri discordia exorta suꝑ
dictis electionibus faciendis.
Ex quibus bene cōsideratis/clare
liquet ꝙ non vocati ad dirigendas &c. quantũcun seminent
discordias & diabolice agant, exempti sunt ab hoc canone. Et
similiter illi qui discordias seminant super electionibus factis/
etiam si sunt de numero vocatorum: quoniam pene non extenduntur vltra casus suos. Et est ep̃alis.
¶ In eos qui ordini predicatorum aut minorum contumeliam seu iniuriam in septem casibus inferunt. Ca. lxxxi.
INtrantes Monasteria monialiũ predicatorum (siue seculares
siue ecclesiastice persone sint) in casu non con
cesso a constitutionibus earum/ vel sine licentia
magistri ordinis / aut alterius ab ipso magistro
habentis super hoc potestatem, sunt ipso facto excommunicati.
A qua excōmunicatione non possunt absolui (preterꝗ̈ in mortis articulo) nisi a papa vel a magistro ordinis / vel ab alio habente super hoc specialem authoritatem ab aliquo predictorũ.
Et ista sententia est lata etiam per papam in bulla ordinis.
Intrantes monasteria sancte clare seu monialium ordinis mi
norum/in casibus non concessis in regula ipsarũ/vel sine licentia eorum qui dare possunt, sunt ipso facto excommunicati. Et
pape reseruatur absolutio/vel generali ipsius ordinis.
¶ Quicun libellos famosos in vulgari vel literali sermone/
necnon cantilenas vel rithmos edere vel detinere vel publicare
presumunt/in infamtam status ordinis predicatorum vel mino
rum, sunt excommunicati. A qua excommunicatione non pñt
absolui/nisi personaliter sedi apostolice se presentent. Alexander
in priuilegio ex alto. & in alio/non sine multa.
¶
Quicun predicare / docere vel defensare presumunt ꝙ
|
predicatores vel minores non sint in statu perfectionis / & ꝙ
non liceat eis de elemosinis viuere/& ꝙ non liceat eis predicare vel confessiones audire de licentia summi pont. aliorum prelatorum inferiorum & rectorum ecclesiarum aut sacerdotum
parochialium consensu minime requisito, sunt excommunicati.
A qua sententia non possunt absolui / nisi personaliter sedi apostolice se presentent. Alexander vbi supra.
Idem bonifa. ix. in
priuilegio/sacre religionis. Vbi etiam excōmunicantur omnes
qui impediunt eosdem fratres ne possint in suis ecclesiis celebra
re/recipere elemosinas/vel predicare.
¶ Quicun presumunt in loca fratrum predicatorum violen
tiam damnabilem exercere, eoipso sententiam excōis incurrunt.
A qua absolui nequeunt, nisi per sedem apostolicam / vel per
conseruatores ordini predicatorum deputatos. Clemens in quibusdam locis/& in alto.
¶ Quicun in monasterio vel ecclesiis suis detinent apostatas
or. predicatorum/nisi eos eiecerint postꝗ̈ eis per fratres dicti ordi
nis ne eos detineant fuerit denunciatum, sunt excommunicati.
Bonifa. in priuilegio/virtute.
Item fratres minores qui presumunt recipere fratres or. p̃dica
to℟ ꝓfessos sine licẽtia summi pont. faciẽte exp̃ssam de indulto
hmōi mentionẽ/vel nisi prius suo℟ priorũ licentia fuerit petita
& obtenta, sunt excōmunicati. Clemens ad minores. quos nos.
Idem de heremitanis. alexander ad heremitas. vestram.
¶ Magistri/rectores artista℟ & scolares studij parisieñ. qui pu
blice vel occulte fratres p̃dicatores vel minores/ a consortio vni
uersitatis parisieñ. excludere moliunt̃, sunt ipso facto excōicati.
A qua excōmunicatione absolui nequeunt/nisi personaliter sedi
apostolice se presentent. Alexander/ex alto.
Circa Hos septem canones relatos a sancto anthonino in
tertia parte sue summe/aduerte ꝙ primus (scilicet
de ingressu monasteriorum) dolum seu presumptionẽ reꝗrit.
|
Ita ꝙ nō solũ excusantur ingredientes ex ignorātia quasi inuin
cibili (puta ꝗa cōsueuerunt monasteria alicubi liberum habere
ingressum/& nihil scitur de excōmunicatione) sed etiam scien
tes excommunicationem & existentes in locis vbi seruatur / si
ingrediũtur in aliquo casu putantes sibi licere, excusantur: quia
non presumunt. & in decretali prohibente ingressum in monasteria or. predicatorum/ponitur verbum presumat.
In Secũdo quo canone nota/ꝙ nō sunt excōicati detrahẽtes
hmōi religiosis/sed detrahentes statui: vt lr̃a clare dicit.
PReter Has aũt excōicationes inueniuntur
multe alie/in tria distincte genera.
Earũ nā alique ꝗ̈uis sint note, non tñ sunt consensu vtentiũ cōprobate: quales sunt oẽs cōtra nō
reuelantes simoniā/& contra dantes pro habenda
gratia vel iustitia in curia romana. Alie sunt cōiter ignote: qua
les sunt multe que dñr. Io. xxij. Que non pñt esse vtentium con
sensu firmate, ex quo vt ignote aut incerte fuerunt & sunt.
Vidit forte quispiā vnam copiam & scripsit: quod ea facilitate
reijcitur qua proponitur. Has ego non retuli: ꝗa nolo esse doctor
similium. Et hec duo genera non ligant: quia leges infirme seu
abrogate sunt.
¶ Alie sunt note quidem/sed quia noue & nescio an sint rece
pte, ideo ambiguus sum: vt sunt ille que in concilio lateraneñ.
vltimo sub iulio secundo & leone decimo continentur. quas
glosare presumere excommunicatum ibi est. Et vna est contra
cardinales ro. ecclesie/reuelantes aliquid in consistorio vetitum
a papa: alia est contra impressores librorum: alia contra predicatores miraculorum. Quarum tenor est.
S
Tratuimus Nequis cardinalium vota in
consistorio data/& quecun
ibi gesta aut dicta/que in odium aut preiudicium aut
|
scandalum alicuius redundare possent, verbo vel scripto vel
quouis alio modo reuelet sub pena periurij & inobedientie.
Et quotien scun a nobis & ro. pont. pro tempore existente/
specialiter & expresse vltra premissa indictum fuerit super aliqua re silentium/siquis contrafecerit, vltra dictas penas excommunicationem late sententie incurrat. A qua non possit absolui
nisi a nobis vel prefato ro. pont. & cum expressione cause, p̃terꝗ̈
in mortis articulo. Leo. x. in. ix. sessione concilij lateraneñ.
STratuimus Et ordinamus ꝙ decetero perpetuis futuris
temporibus nullus librum aliquem seu aliam
quācun scripturam tam in vrbe nostra ꝗ̈ alijs
quibusuis ciuitatibus & diocesibus / imprimere
seu imprimi facere presumat: nisi prius in vrbe per vicarium
nostrum & sacri palatij magistrum, in alijs vero ciuitatibus
& diocesibus per episcopum vel alium habentem peritiam
scientie libri seu scripture huiusmodi imprimende ab eodem
episcopo ad id deputandum/ ac inquisitorem heretice prauitatis
ciuitatis siue diocesis in quibus librorum impressio huiusmodi
fieret/diligenter examinentur & per eorum manu propria sub
scriptionem sub excommunicationis sententia gratis & sine
dilatione apponendam approbentur. Qui autem secus presumpserint, vltra librorum impressorum amissionem & illorum pu
blicam combustionem / ac centum ducatorum fabrice basilice
principis apostolorum de vrbe sine spe remissionis solutionem/
ac anni continui exercitij impressionis suspensionem, excōis sen
tentia innodatus existat. idem ibidem in. x. sessione.
S
Jqui In suis predicationibus ad populum/miracula falsa aut incerta vel prophetias que
ex sacra scriptura non constant / predicare, seu ep̃is
|
aut suis superioribus (scilicet ecclesie prelatis) detrahere ausi
fuerint: vltra penas contra tales a iure statutas / excommunicationis etiam sententtiam (a qua non nisi a ro. pont. preterꝗ̈ in
mortis articulo cōstituti absolui possint) eos incurrere volumus.
Idem ibidem in. xi. ses.
EXpeditis Duobus (primo
scilicet & quarto
promissis superius de excommunicatio
ne tractandis: scilicet in quibus casibus
incurritur excōmunicatio / & ad quẽ
spectat absolutio cuius) occurrit tra
ctandum secundum inter promissa:
scilicet que sunt vetita excōmunicato,
que si faciat peccat.
Vbi Scito ꝙ hec sunt multa tam diuina ꝗ̈ humana. Excō
municatus siquidem exclusus est a participatione sacramentorum & diuinorum officiorum communione. Ita ꝙ
peccat mortaliter / sacramentis participando actiue vel passiue.
Et si clericus est / & actum alicuius ordinis sacri exercet/aut
ordinem suscipit, efficitur irregularis. Et similiter peccat morta/
liter orando cum alijs, siue dicendo / siue audiendo / siue interessendo ad hoc vt diuinis intersit: & hoc tam in ecclesia ꝗ̈ extra.
Et ratio peccati mortalis in his casibus est preceptum ecclesie
sic communiter intellectum: quia excommunicatio directe excludit a diuinorum communione. Est quo suspensus ab ecclesiastico officio & beneficio. Et hinc est ꝙ non potest conferre
beneficia nec iudicare / nec alia que iurisdictionis sunt: immo
nec facere fructus suos ex beneficio quod habet quandiu est in
mora petendi absolutionem. Nullum preterea potest acquirere
beneficium/nec potest eligi aut eligere. nec valent litere per eum
impetrate a papa. Est & nihilominus exclusus a legitimis acti|
bus: scilicet accusare/testificari/constitui in procuratorem, constituere procuratorem/nisi sit reus. Et gesta per eum ratione publici officij etiam ciuilis non valent. Et demum a conuersatione
humana excluditur: scilicet colloquutione/ conuiuio / & hmōi.
Ita ꝙ excōmunicatus contraria faciens peccat: quia contra rectā
rationem legis ecclesiastice facit. Non tamen peccat in quolibet
predictorum mortaliter, sed quando.
¶
Discerni autem hoc potest/distinguendo actus vetitos excom
municato in tria genera. duo extrema/ & vnum medium. Excommunicatio siquidem separando a communione fidelium/
separat primo a sacramentorum & diuini cultus communione:
quod est primum commune fidelibus. Separat deinde ab ecclesiasticorum actuum communione: quod secundum est in quo
communicant christiani. Separat demum ab humanorum ope
rum communione: que cōia sunt christianis & nō christianis.
Et quantum ad duo extrema spectat/clara est differẽtia, in hoc
ꝙ contra primum genus agere / est peccatum mortale: vt pre
dictum est. Contra tertium autem non est peccatum mortale:
quia excommunicatio directe excludit a communione hominũ
quatenus christiani sunt, & per quandam extensionem a com
munione hominum. Et ideo illud contra/hoc preter inhibitionẽ
ecclesie agitur: illud mortale/hoc veniale.
Sed de medio gene
re/et de actibus legitimis ciuilibus/ non vsquequa clarum est.
Rationabile tamen videtur / ꝙ si in huiusmodi actibus non se
immiscet aliqua iniustitia aut aliquid aliud ex suo genere mor
tale/ꝙ non peccetur mortaliter. Verbi gratia si excōmunicatus
iudicat / est peccatum mortale ex suo genere: quia incidit in iudicium vsurpatum: quia potestas eius ligata / est sicut non potestas durante suspensione seu quasi suspensione. vsurpatum aũt
iudicium est mortale ex suo genere: quia iniuriam facit per
illum actum & illis quos iudicat/tanꝗ̈ potens actu super illos,
& communitati cuius actum vsurpat. Similiter si excōicatus
|
electusacceptat: iniustitiam enim manifeste incurrit. Et similiter
si eligit, iniuriatur & electoribus/quorum numerum iniuste
auget, & ecclesie/cuius se quasi prouisorem agit. Et multo ma
gis conferendo beneficia & faciendo fructus suos in casu non
concesso: & sic de similibus vbi iniustitia immiscetur. Vbi autem nec iniustitia nec aliud ex se mortale immiscetur (vt si ex
communicatus pro veritate testimonium ferat in ecclesiastico
etiam iudicio, vel aliquid eiusmodi faciat) non video vnde pec
cet̃ mortaliter: quum ab his non primo sed secũdario sit exclusus. Petere autem etiam exigendo debitum in matrimonio/ nō
est magis peccatum ꝗ̈ petere pecuniam a debitore: vtrun enim
potest excommunicatus, licet possit debitor excipere allegando
excommunicationem.
CJrca Tertium promisso℟ (scilicet de peccatis participan/
tium cum excommunicatis) pro constanti habetur/ꝙ participantes in diui
nis cum excommunicato in casu non
licito, peccant mortaliter: & ꝙ participantes in alijs in casu non licito / peccant venialiter.
Casus autem liciti
extra diuina tamen/ continentur hoc versu. Vtile/lex/humile/
res ignorata/necesse: hec quin faciũt anathema ne possit obesse.
Et exponuntur sic. Vtile hoc est propter vtilitatem propriam.
quia licitum est / ab excommunicato & exigere & recipere
quod mihi debet. Rursus propter vtilitatem anime ipsius excommunicati: quia licitum est prouocare / mouere &c. ad
salutem anime sue / etiam si alia interponantur vt facilius aut
fructuose agatur. Lex matrimonij: quia vxor licite communicat marito excommunicato, vt canon dicit. Et eadem ratione vir communicat vxori excommunicate/ saltem in his que
|
debet illi. Humile/ propter subiectionẽ. & canon explicat filios/
seruos/ancillas seu mancipia/rusticos seruientes: necnon omnes
alios qui non adeo curiales sunt/vt eorum consilio scelera perpetrentur. & intellige de his qui erant anteꝗ̈ excommunicatus esset in huiusmodi eius seruitijs. & econtrario superior
communicat licite subdito in his ad que ei tenetur. Res
ignorata ignorantia facti vel iuris quando excusat. & hec etiā
excusat a participatione in diuinis. Necesse. in articulo enim
necessitatis cessat peccati ratio.
Sed quia multipliciter dicitur
necessitas, scito necessitatem clare excusare primo violentie: vt
siquis violente tenetur etiam in diuinis cum excommunicatis.
& talis deberet animo intendere non interesse diuinis: vt sic
nullo modo agat ad communionem, sed patiatur quo ad corporalem presentiam: cui & non consensui potest inferri violentia.
Secundo corporalis indigentie mee: vt si non possum necessaria aliunde emere vel habere ꝗ̈ ab excommunicatis: vt patet in
ca. quoniam multos. xi. q. iij. Tertio ratione necessitatis corporalis sustentationis ipsius excommunicati. licet enim dare excommunicatis elemosinam ad eorum sustentationem: vt ibidem
dicitur. & eadem ratione licitum est medicare in infirmitate.
& huiusmodi. Quarto ratione necessitatis damni vitandi ex
contractu inito. licitum est enim continuare cum excommunicato exequutionẽ contractus quẽ excōicatus nō vult rescindere,
ne damnum inde ego innocens incurrā: vt patet in ca. si vere.
de sen. excom. Quinto ratione necessitatis spiritualis consilij pro
me vel alio: vt quia non habeo alium sufficientem ad quem in
hac indigentia consilij spiritualis recurram: si. n. mihi licet pro
salute sue anime excommunicato communicare/consequens est
vt etiam idem liceat pro indigentia anime mee. Sextus vero ca
sus scilicet ratione metus, quantum ad participationem in diuinis / reprobatur a canone ca. sacris/ de his que vi metusue
|
causa siunt: quia participatio in diuinis est peccatum mortale,
& pro nullo metu etiam cadente in constantem virum debet
quis peccare mortaliter. Quantum vero ad communionem
extra diuina / indubitatus est (loquendo de metu cadente in
constantem virum) ex ratione iuris: quia si secundum iura
licitum est cōmunicare extra diuina ratione necessitatis damni
vitandi ex contractu inito, multo magis ratione damni vitandi
ex metu cadente in constantem virum: quum longe maius sit
hoc damnum ꝗ̈ illud ex contractu inito.
Jllicita Autem cum excommunicatis continentur hoc
versu. Os/orare/vale/communio / mensa nega
tur: si pro delictis anathema quis efficiatur. Et exponuntur sic.
Os: hoc est loquutio/siue coram/siue per literas/siue per nuncium. Orare: hoc est communicare in oratione & diuinis.
quod fit simul cum eo orando/vel audiendo missam vel officium diuinum quodcun. Nec predicatio tamen nec lectio
quantũcun theologalis / computatur inter officia diuina in
proposito. Vale: hoc est salutare. & loco salutationis dicitur ei/
deus te illuminet/aut aliquid huiusmodi. Communio in quibuscun actibus specialiter legitimis. Mensa/ simul comedere
&c. Ita ꝙ in huiusmodi non attenditur propinquitas aut
etiam identitas loci in quo vter orat aut comedit: quoniam in eadem camera possunt ambo seorsum comedere
& orare abs eo ꝙ communicent in comedendo aut in orando. vt contingit quando pulsatur ad aue maria / & singuli
seorsum dicunt: quoniam non pulsatur ad orationem cōem sed
priuatam. Et similiter in eadem ecclesia si vnus audit missam
in vna capella/& excōicatus audit in alia capella, non communicant. Communicarent autem si ambo interessent vesperis
aut vni misse aut vni processioni etiā si vnus esset in capite &
|
alter in cauda processionis extense per duo miliaria. Et hinc fit/
vt si excommunicatus transit per ecclesiam / aut est ibi non vt
intersit vesperis sed propter negocium aliquod/licet transeundo
genuflectat & oret priuata oratione, non propterea communicant dicentes vesperos cum illo / sicut nec ipse cōicat cum illis.
& ideo nullus in hoc peccat.
EXcōmunicatio Minor
(hoc ẽ
ecclesiastica censura qua homo excluditur a passiua tantum participatione
sacramentorum, & ex consequenti a
passiua electione canonica: quia ius sic
disponit extra. de cle. excom.) ante
concilium constantiense frequenter po
terat incurri: sed post illud cōcilium in duobus tantum casibus
participando cum excommunicatis &c. incurritur. Primus / si
participatio interuenit cum nominatim excōmunicatis publice.
Secundus est si cum excommunicatis propter manum violentam in clericum notoriam. Et intellige in vtro casu tunc incurri minorem excommunicationem/ quando participatio inter
uenit extra casus a iure permissos. in casibus. n. a iure permissis
etiam cum istis participatio non inducit excommunicationem
minorem.
¶
Tenor autem decreti constantiensis relati a sancto anthonino
archi. flo. est iste. Insuper ad euitandum scandala & multa
pericula que conscientijs timoratis cōtingere possunt, christifidelibus tenore presentium misericorditer indulgemus ꝙ nemo deinceps a communione alicuius in sacramentorum administratione vel receptione/aut alijs quibuscun diuinis vel extra pre/
textu cuiuscũ sententie aut censure ecclesiastice a iure vel ab
homine generaliter promulgate teneatur abstinere vel aliquem
|
vitare aut interdictum ecclesiasticum obseruare: nisi sententia
vel censura huiusmodi fuerit in vel contra personam/collegiũ/
vniuersitatem/ecclesiam/ vel locum certum vel certam terram
a iudice publicata vel denunciata specialiter & expresse: constitutionibus apostolicis & alijs non obstantibus quibuscun. Saluo
siquem pro sacrilega manuum iniectione in clericum sententiam latam a canone adeo notorie constiterit incurrisse/ꝙ factũ
non possit aliqua tergiuersatione celari/nec aliquo suffragio excusari: nam a communione illius licet denunciatus non fuerit
volumus abstineri iuxta canonicas sanctiones.
Peccat Igitur mortaliter peccato sacrilegij excōicatus
minore excommunicatione si se ingerit passiue
participationi cuiuscun sacramenti: quia exclusus ab ecclesia/
indignus accedit: sicut excommunicatus maiore ingerens se diuinis. Participantes autem cum excommunicato minore/ nullā
ex participio incurrunt censurā: quia excōicatio minor nō trāsit
in tertiam personam. Et reseruatur absolutio ab excommunicatione minore/sacerdoti proprio, hoc estsacerdoti qui potest absoluere a peccato mortali: non quia excommunicatio minor habet
annexum peccatum mortale, sed quia est vinculum ecclesiasticum, ac per hoc soluendum a ministro iurisdictionis ecclesiastice: quam non habet quilibet sacerdos qui potest absoluere so
lum a venialibus ea ratione quia penitens se illi submittit in ma
teria non necessaria in sacramento penitentie. qualis materia est
peccatum veniale/quod homo non tenetur confiteri. Ex hoc. n.
ꝙ penitens sola peccata venialia cōfitenda habet, obtinet vt possit se confitendo subijcere cui maluerit sacerdoti: quia nulli tene
tur de illis confiteri. Sed ex hoc non est priuilegiatus/ vt possit a
quo sacerdote voluerit absolui a vinculo ecclesiastice censure:
quia totum oppositum concurrit hic: quoniam tenetur de hac
censura querere absolutionem & obtinere eam ante absolutionẽ
a quibuscun peccatis / & cuius sacramenti susceptionem: et
|
propterea oportet recurrere ad ministrum ecclesie habentẽ alias
potestatem iurisdictionis. Et posset diaconus immo simplex cle
ricus habens iurisdictionem absoluere a minore excommunicatione multo magis ꝗ̈ potest absoluere a maiore: quoniam
vtrius absolutio non spectat ad potestatem ordinis / sed iurisdictionis.
![p. [53]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0124/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [54]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0126/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [55]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0128/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [56]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0130/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [57]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0132/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [58]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0134/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [59]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0136/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [60]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0138/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [61]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0140/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [62]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0142/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [63]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0144/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [64]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0146/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [65]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0148/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [66]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0150/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [67]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0152/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [68]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0154/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [69]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0156/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [70]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0158/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [71]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0160/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [72]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0162/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [73]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0164/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [74]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0166/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [75]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0168/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [76]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0170/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [77]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0172/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [78]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0174/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [79]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0176/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [80]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0178/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [81]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0180/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [82]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0182/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [83]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0184/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [84]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0186/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [85]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0188/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [86]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0190/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [87]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0192/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [88]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0194/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [89]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0196/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [90]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0198/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [91]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0200/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [92]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0202/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [93]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0204/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [94]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0206/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [95]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0208/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [96]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0210/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [97]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0212/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [98]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0214/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [99]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0216/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [100]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0218/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [101]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0220/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [102]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0222/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [103]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0224/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [104]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0226/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [105]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0228/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [106]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0230/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [107]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0232/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [108]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0234/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [109]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0236/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [110]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0238/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [111]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0240/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [112]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0242/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [113]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0244/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [114]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0246/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [115]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0248/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [116]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0250/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [117]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0252/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [118]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0254/full/full/0/default.jpg){kind=link}
![p. [119]v](https://facs.salamanca.school/iiif/image/W0114!W0114-0256/full/full/0/default.jpg){kind=link}
