Prologo.
In Chriſsti nomine.
a DIOS es comienço. Deus eſst omnium ſscientiarum caput & author. 37. diſst. §. hinc etiã ſsub. ca. legimus. & adde ca. 1. de ſsumma Trinit. & fid. catho. & quæ dixi. 2. Partita, in principio proœmij.
b ¶ Sin el. Ex ipſso & per ipſsum, & in ipſso ſsunt omnia. ad Rom. ca. 1. & neceſsſse eſst dicere, Omne quodcũq; modo eſst, à Deo eſsſse, vt tradit. S. Tho. in. 1. par. q. 44. art. 1. & Ioan. 1. omnia per ipſsum facta ſsunt, & ſsine ipſso factũ eſst nihil.
c ¶ Son fechas. Geñ. cap. 1. & ſsequentibus: & eſst articulꝰ fidei, ꝙ mundus inceperit eſsſse, vt patet in Symbolo. & dicit beatꝰ Grego. in Homilia. 1. Ezec. ꝙ Moyſses ꝓ phetauit de p̃ terito, dicens. In principio creauit Deus cœlum & terram, & ſsic no uitas mũdiha betur per reuelationẽ: & non poteſst ꝓ bari demonſstratiuè: & licèt ſsit credibi le, non tamen eſst demõſstrabile vel ſscibile, ſsecundũ. S. Tho. 1. par. q. 46. arti. 2. vbi & dicit vtile eſsſse vt hoc cõ ſsyderetur: ne fortè aliquis, quod fidei eſst demonſstrare præſsumens: rationes non neceſsſsarias in ducat, quæ præbeant materiam irridendi infidelibus exiſstimantibus nos propter huiuſsmodi rationes credere quæ fidei ſsunt.
d ¶ Gouernadas. Sapientiæ. 14. Tu aũt pater gubernas omnia prouiden tia. & Boet. li. de conſsola. O qui perpetua mundũ ratione gubernas.
e ¶ Mantenidas. Portansq̃; omnia verbo virtutis ſsuæ, ad. Hebræos. 1. & dicit Auguſsti. 4. de Geneſsi ad literam. cap. 12. Virtus Dei ab eis quæ creata ſsunt regendis, ſsi ceſsſsaret aliquando, ſsimul & illorũ ceſsſsarent ſspecies. omnisq̃; natura concideret. Attingit ergo à ſsine vſsq; ad finẽ fortiter: & diſsponit om̃ia ſsuauiter. Sapien. c. 8. Attingit à fine vſsq; ad finem, hoc eſst, à ſsummo cœlo vſsque ad inferiores partes terræ, à maximo angelo vſsque ad minimum vermiculum. Attingit autem fortiter, non quidem mobili diſscurſsione, vel locali diffuſsione, vel ſsubiectæ creaturæ tantùm officiali admonitione: ſsed ſsubſstãtialiqua lam & vbiq; præſsenti fortitudine, qua vtiq; vniuerſsa potẽtiſssimè mouer, ordinat, adminiſstrat. Et hæc omnia nulla ſsui cogitur facere neceſssitate, necem̃ aliqua in his laborat difficultate: ſsed diſsponit oia ſsuauiter placida volũtate. Berna. in tract. de libero arbi. col. 11. ſsic exponit.
f ¶ Adelantar a Dios en el. Nomen Dei inuocãdum eſst in quolibet actu ſsolemni, vt hic: &. C. de offic. pręfect. præto. Africæ. l. in nomir. e dñi, & in Auten. De armis. in princ. & in auren. de quæſstore colla. 6. tradit Bal. de nouo codi. componen. in prin. Turrisfortiſssima nomen Dñi, ad ipſsam cucurrit iuſstus, & exaltabitur. Prouerbio. 18.
g ¶ Don Alfonſso. Hic fuit filius regis Ferdinãdi qui à Saracenis recuperauit nobiliſssimam ciuitatem Hiſspalẽſsem. Fuit iſste rex Alfonſsus do ctiſssimus, cõpoſsuit Tabulas Alfonſsinas Aſstrologiæ, quæ in vniuerſsis generalibus ſstudijs leguntur. Fuit in Imperatorem electus, ſsed nõ coronatus, Vſsq; ad tempusiſstius, Caſstella regebatur ſsine foro, & vſsibus iniquis; vt habes in proœmio fori.
h ¶ Del Algarue. Vides limites iſstos quibus cõcludebatur Caſstellæ co rona, iam ſsunt tercentũ anni, vides & nunc ita eã ampliatã, vt & ſsubditas habeat barbaras gentes, maris Oceani incognitos vſsq; ad hæc ſsæcula Indos in orbe nobis nouo & incognito degentes in ſsolo ferti li & grato, atq; ſsalubri: ſsit CHRISTO ſsummo honor & gloria & qui propagauit Imperium, det virtutũ incremẽtum Regi nr̃o quibus regat populos ſsibi commiſsſsos.
i ¶ Que tienen de Dios. Sunt em̃ Reges Dei vicarij, vt in. l. 5. tit. 1. 2. part.
k ¶ El ſsu nombre. Qui eſst Rex Regũ, & dñs dominãtium. Apoc. 19. ca. l. 6. tit. 1. 2. par.
l ¶ Que es la ſsu obra. Iuſstitia, & iudicium præ paratio ſsedis tuæ. Pſsal. 88. Iuſstitia & iudi ciũ correctio ſse dis eiꝰ. Pſsa. 96.
m ¶ A cuyo juyzio han de venir. pſsal. 74. Cum accepero tem pus, ego iuſstitias iudicabo: de qͦ Bernard. epiſst. 37. & iudiciũ duriſssimum his qui præſsunt, fiet. Sapient. 6. l. 2. tit. 2. par. 2.
n ¶ Por la verguença. Pudor plerumq; corrector eſst noſstri: vt hic & tradit Ambro. ſsuper Pſsal. 118. Sermo 10. verſsi. 6. & nõ ſsolùm attingit nos obligatio ciuilis & natura lis, ſsed etiã verecũdia: vñ ira excuſsat qui aliꝗd facit vel omittit ꝓpter verecundiã, ſsicut ſsi teneret. Bar. in. l. pecuniæ. ff. de aliment. & ciba. lega. & Iaſso in. l. ſsi pœnam. ff. de ꝟbo. obli. Alex. cõſsi. 80. col. pen. vol. 5.
o ¶ Por voluntad. Tunc vanæ voces populi non ſsunt audiendæ. l. decurionum. C. de pœnis. cap. non vos. 23. q. 5. ca. Oſsius de etect. quãdo tamen ſsunt iuſstæ acclamationes, audiri debent. l. iuſstiſssimos. C. de offic. Recto. prouin. &. C. de quæſst. & magiſs. offic. l. vna. lib. 12. & tũc eſst verũ quod dicitur: Vox populi, vox diuina. Tumultuoſsæ voces populi, ſsi rationi conſsonant & naturali motiuo, irritos non fãciũt actus iuſstos. Bal. in Rub. C. ſsi quis aliquẽteſst. phi. co. 10. Quid aũt ſsi populꝰ non vult conſsentire electo per collegium, an irritabitur electio? glo. in ca. 1. 62. diſst. dicit ꝙ non: ex quo non habet cauſsam rationabilem contradicendi, niſsi ſscandalũ generaretur. quod vltimũ multũ notat Abb. in ca. 1. co. 2. ad finem de elect. adducens etiam notabile dictum Inno. in ca. niſsi cũ pridẽ. de renunt. Quòd ſsi populus ꝑſsequitur prælatũ iã inſstitutũ, nec põt compeſsci à taliꝑſsecutione, debet prælatꝰ ce dere, vt populus quieſscat & eccleſsia ſstet in quiete, vel poterit remoueri per ſsuperiorẽ, aſssignato ſsibi alibi bono cãbio. quod dicit ſsignanter notandũ. & dixit glo. in ca. vnuſsquiſsq; in parte ſsaltantium. 22. q. 4. ꝙ promiſsſsum ad clamorem populi non tenet: tenebit tamen contractus factus ad preces populi: vt notat glo. in. ca. poſstꝗ̈. 13. q. 2.
p ¶ Que por derecho. Dicit Bal. in. l. oẽs populi. col. 2. ff. de iuſst. & iu. ꝙ nul lus populꝰ eſst ſsani capitis, & vbi maior numerꝰ, ibi minor intellectꝰ
q ¶ Dellinage. Nora hic ꝙ donum maximũ Dei eſst, naſsci ex nobiliſssima ꝓgenie. adde. l. 1. & l. ſsenator. C. de digni. lib. 12. &. l. ſsenatoris filiũ ff. de ſsenato. Et gloria filiorũ, patres eorum. Prouerb. 18. ca. & Eccleſsi. ca 10. ibi beata terra, cuius Rex eſst nobilis. & exponit glo. ibi. 1. de ſstir peregia. facit. l. ꝙ ſsi nolit. §. qui mancipia. ff. de ædilit. edict. Et ſsi duo ſsunt æquales ſscientiæ, ille eſst magis honorandus qui eſst de meliori ſsanguine. Bal. in. l. nemini. C. de aduo. diuerſso. iudi. Et virtus in no bili, plus placet: quia plus claret, dicit Bernar. epiſst. 113. Et vbi concurrũt duovincula nobilitatis exꝟtutibus. ſs. parẽtũ, & etiã ex ꝓprijs ma ior honor debetur: ꝗa duplexdecor ful get in eo: licèt magis ſsit com mẽdandꝰ qui ex pauperibꝰ patẽtibꝰ ortus ꝟtutibꝰ ſse dedicauit, ꝗ̃uis ꝗ nobili ꝓgenie oriũdus fuit. abb. in. c. vene rabilis. de p̃b.
a ¶ Sopieſsſsemos. Adde. l. 16. tit. 5. 2. par.
b ¶ Departidos. quia diuerſsitatẽ. & ibi. gl. 1. de cõce. præ
c ¶ Estremar. Ad de. l. 1. §. 1. ff. de iuſst. & iur. ibi boni & æqui notitiam pro fitemur, ęquũ ab iniquo ſseparantes, licitum ab illicito diſscernentes. Et Iuris prudentia eſst diuinarum at q; humanarũ rerũ notitia, juſsti atq; iniu ſsti ſscientia. In ſsti. de iuſsti. & iure. in prin.
d ¶ Salomon. Pro uerb. ca. 20.
e ¶ Tomamos. Hic dicit ex ꝗ bus fuerunt ſsumptę. ll. iſstę à iure ſscilicet diuino & naturali, & ex di ctis ſsapiẽtum, & à iure communi, & à bonis foris.
f ¶ Don Fernando. Iſste fuit ter tius huius no minis Rex ex cellentiſssimꝰ, & inuictiſssimus atq; ſsanctiſssimus: reg nauit annis. 35 in quibus nec fames, nec pe ſstis fuit in reg no ſsuo.
g ¶ Començado. Aduertetamẽ ꝙ non eſst de ſsubſstantia legis vel ſstatuti appoſsitio temporis: vt probatur in prima conſstitu. Codi. §. quibus. & ibi notat Bald.
h ¶ Hebraicos. Scđm iſstam computationem prima ætas ante diluuiũ durauit ſsexcelitis & ſsexaginta & octo annis tantũ: cuius contrarium apertè colligitur ex ſsacra ſscriptura: ſsecundum quam iuxta interpretationem. 70. Interpretum: quam in hoc ſsequitur Yſsidorus. libro 5. Ethimologiarũ. ca. 39. Adam anno. 230. genuit Seth, qui anno. 205. genuit Enos, qui cœpit inuocare nomen domini: & ſsic vſsq; ad iſstũ iam ſsunt. 435. anni. Enos verò anno. 190. genuit Caynam: & vſsq; ad iſstũ ſsunt. 625. anni. Caynã anno. 170. genuit Malaleel & ſsic vſsq; ad iſstum fuerũt. 795. anni. Malaleel ãno. 165. genuit Iareth & ſsic vſsq; ad iſstũ, iam ſsunt 960. anni. Iareth anno. 162 genuit Enoch quitranſslatus eſst: & ſsic vſsq; ad iſstum iam ſsunt. 1122. anni Enoch anno. 155. genuit Matuſsalem: & ſsic ſsunt. 1287 vſsq; ad iſstum Matuſsalem anno 167. genuit La mech, & ſsic ſsunt. 1454. La mech. an. 188. genuit Noe: cuius tempore arca dilunij ædificatur, & ſsic ſsunt. 1642. anni: anno ve rò. 600. Noe factum eſst diluuium, & ſsic ab Adam vſsq; ad diluuium trãſsierũt. 2242 anni. Sed litera Hebraica, & tranſslatio ſsancti Hieronymi, qua vti mur, diſscordat in numero annorũ, in quibꝰ Adam, & alij S̈ deſscri pti, genuerũt eos qui dicti ſsunt: & per cõ ſsequens in cõ putatione an norum à crea ditione mundivſsq; ad diluuiũ. Quæ autẽ ſsit ratio illiꝰ differentiæ tradit Abulẽſsis ſsuper Geneſsim. ca. 5. re ferens multa circa hoc, & ſsi gnãteropinio nem illorum qui voluerũt, quòd litera hebraica tacuerit centum annos, quos Adam tenuit in planctu pro Abel filio ſsuo: quod omitto, quia non eſst præſsentis ſspe culationis, adhuc tamen & ſsecundũ literam hebraicam. Prima ætas ab Adam vſsq; ad diluuium durauit. 1656. annis. Nec obſstat ꝙ hic dicat de annis hebraicis, quia nullus dicit ꝙ anni hebraici eſsſsent minores quàm anni ſsolares noſstri. Imò dicunt aliqui, quod maiores no ſstris: vnde videtur quod litera iſsta ſstare non poteſst, imò & Yſsidorus vbi ſsupra in fine dicti capit. recolligens numerum annorum à creatione mundi vſsq; ad tempora Siſseputi regis, in quibus tunc erat, po nit. 5857. annos. Ettamen Yſsidorus per multos annos fuit ante regem noſstrũ iſstum Alfonſsum: videt dicẽdum ꝙ litera iſsta ſsit corrupta, tam in hoc, quàm in ſsequẽti ęra di luuij, & debet hic eſsſse. 5216. & in ſsequenti cõputatione, à diluuio debet hic dicere 3856. qđ patet quia computando ſsecundum veritatem Hebraicæ literæ, & tranſslationis ſsancti Hieronymi à creatione Adam, vſsque ad diluuium fluxe runt. 1656. anni: & à diluuio vſsque ad tempora iſstiꝰ regis. 3557. qui ſsimul iun cti faciũt. 5213. ꝗ fluxerant à creatiõe Adæ vſsque adtem pus regni huius regis.
b ¶ La æra del diluuio. Ex hac cõputant He bręi annos ſsu os ſsecundum glo. & ibi Ioan. de Pla. C. de indictioni. libr. decimo, in Rubrica.
c ¶ La æra de Felipo. Græci verò computabant à ludo Herculeo, ſsecundum glo. & Ioan. de Platea, vbi ſsuprà.
d ¶ AEra de Ceſsar. Hæc conſstituta eſst à Cæſsare Auguſsto, quando primitus cenſsu excogitato, orbem deſscripſsit, ſsecundũ. 5. lib. Ethimologiarum. ca. 36. & ideò dicta AEra, quia omnis orbis æs reddere profeſsſsus eſst Reipub. Vel fortè dicitur Hera cum aſspiratione H, vt accipiatur pro dominio, & principatu Cæſsaris Octauiani. vt tradit Petrus Mexia vir doctus in ſsua Sylua variæ lectionis. cap. fina.
e ¶ Dela encarnacion. Hac computatione dicit. gl. in dicta Rubr. vtuntur omnes Chriſstiani. Sed in Hiſspania ſsit cõputatio annorũ à natiuitate Domini, & ſsecundum curſsum Angliæ, & Franciæ annus Incarnationis non incipit poſst annum Natiuitatis, ſsicut ſsecundum curſsum Romanæ Curiæ: ſsed poſst menſsem Martij concurrunt ſsub eodem numero, tam annus à Natiuitate pręcedens, quã annus in carna tionis ſsequens. vide Deciſsio. Rotæ in nouis deciſsio. 108.
f ¶ Arauigos. Hi computant annos à falſsa prædicatione Machometi qui ſsecundum Antonium Sabellicum, fuit à Chriſsto nato. 626. temporibus Heraclij Imperatoris, qui durauit per ſsex annos, & ſsic mortuus eſst Machometus à Natiuitate Chriſsti, anno. 632.
SEPTENARIO.
g Mvy noble. Habes hic excellentias numeri Septenarij. adde gl. in ca. 1. de pœni. diſsti. 1. in. glo. 1. in fine, quæ dicit hunc numerum eſsſse perfectum: & numerus vniuerſsitatis eſst. ſsecundum glo. in. c. ad huc perfidi ſsu per parte. ſsem per de pœniten. diſst. 3. Ad de & de excel tis huiꝰ nume ri Ambro. epi ſsto. 39. per totum ſsignãter cum dicit, bonus ſseptimus numetus: quẽ nõ Pythagori co & cæterorum Philoſsorum more tra ctamus ſsed ſse dum formam & diuiſsionem gratiæ ſspiritualis: & ſsecũdum eundem Ambroſsium, in lib. de Noe & arca. Mundus & ſsacer ſse ptimus nume rꝰ, nulli enim miſscetur, nec ab alio generatur & iterũ. Septimus autem numerus plenus: adde etiam quętra dit beatꝰ Gregorius. 35. lib. Moralium. c. 7. cũ dicit rur ſsum per ſsepte nariũ numerum hæc vniuerſsitas temporalitatis ac cipitur: hinc eſst em̃ quòd per ſseptem di es, hoc totum præſsentis vitæ tempus euoluitur: hinc eſst quod in ty po ſsanctæ Eccleſsię quę om ni tẽpore hũc mundũ, prædicando circuit, arca Domini tubis clangentibus, muros Hierico, diebus ſseptem circumacta confregit. Hinc propheta ait. Septiesin die laudẽ dixi tibi. vide ibi latius. Item homo ex ſseptenario cõſstat. 1. ex triplici animi proprietate, & quatuor elementis. Bald. in Rubrica C. de vindicta libertate. Homo conſstat ex ſseptem membris. ibidem per Bald. Item & Imperator Iuſstinianus in ſseptem partes diuiſsit leges Digeſstorum. vt habetur in. l. ſsecunda. C. de veteri iure enucleando. vbi Azo in Summa notat hoc, & dicit Septenarium numerum eſsſse perfectum, eo quòd ex ſsuis partibus perfectis perficitur. Sunt enim eius partes duæ ſscilicet vnitas quæ dicitur perfectꝰ, ad ſsimilitudinem Dei, & illius primordialis materiæ, & quia principium eſst omnis numeri, & altera pars ſsex, qui dicitur perfectus, vide ibi per eum. & primordialem materiam vocat principium illud rerum naturalium, ingenerabile atque incorruptible ſsubiectum à Deo creatum, ex quo omnia fiunt. & adde cap. Diaconiſseptem. & ibi Archid. 93. diſstinct.
h ¶ Aristoteles. Libro. 2. de Anima.
a ¶ Limpias. Nõ intelligas de mũdis & imũ dis reſspectu legis Moſsaicæ, quæ tunc data nõ erat, ſsed om̃ia illa quæ ad cibum (ſsecundum con ſsuetudinẽ ho minũ & ſsuauitatem) erãt licita, vel in vſsu: & ſsic aſsinꝰ, equꝰ & camelus, leo & ſsimi lia, immunda dicũtur: quia hominum cõ ſsuetudo ad co medẽdum nõ accepit illa, ſsed porcus & om̃ia alia quę in. l. Moſsaica ad cibum pro hibita erãt, nõ dicebant immunda tẽpore præcepti fa cti in hoc Noe. ita tenet Abulenſsis per quẽ poteris videre ratiões ſsuper Geneſsi. capit. 7. col. 2.
b ¶ Siete. vid. Ge ne. 7. c. & in. c. nuptiæ. 32. q. 1.
c ¶ Otros ſsiete. vi. Geneſsis. c. 29.
d ¶ Por gran ſsignificança. Præfigurabat Chriſstus in Iacob, ſsponſsus duorum cõiugiorũ, hoc eſst, legis, & gratiæ, qui virginem Rachel ãte dilexit: & pręde ſstinatam ſsibi in coniugium pro amore af fectauit. Sed quoniam alia tanquam lex ſsubintrauit & infirmior obrepſsit, tanquã Synagoga, q̃ mentis cæcita te Chriſstũ videre non potuit, ſsuperabũ dauit gratia ſsanctę Rachel quæ ſsuprà pri nium illud eſst expetita coniugium, quæ eccleſsiæ principatum futu rum iam tunc nominis ſsui interpretatio ne ſsignabat. Ambroſsi. hęc in lib. 2. de Iacob, & vita beata. ca. 5.
e ¶ Delos ſsiete años. vid. Gene. cap. 41.
f ¶ Por muy gran ſsignificança. Præfigurabatur Chriſstus in Ioſseph qui mundana ieiunia miſseratꝰ, aperuit horrea ſsua, & my ſsteriorũ cœle ſstium theſsauros ſscientię ſsa piẽtięq; patefecit apſscõditos, vt nulli alimenta deeſsſsent. Ambro. in libro de Io ſseph Patriarcha. cap. 7.
g ¶ Siete ramos. vid. Exodi. c. 25. &, ca. 37.
h ¶ Pena. Adde. l. primam, in prin. ff. de iuſsti. & iure. ibi bonos nõ ſsolùm metu pęnarũ verũ præ mioruni quo que exhortatione efficere cupientes.