TITVLVS. II. De Conſsuetudine.
g VSo. Differt ergo Vſsus à Conſsuetudine, vt hic, quia Vſsus ſsonat factum. Conſsuetudo ius: vt hic & infra eo. l. 1. & tradit Albe. poſst Pet. in. l. de quibus. ff. de legi. col. nona. in principio. Teſstis ergo ad probãdam conſsuetudinem debet deponere de vſsu, & ſsi ſsimpliciter diceret eſsſse conſsuetudinem, non probaret. vide per Alexan. conſsi. 45. ſsecundo volumine.
h ¶ Del tiempo, vſso. Concurrit enim tacitus populi cõſsenſsus, qui elicitur ex diuturno vſsu: vt in. l. de quibus. ff. de legibus. Sicut in præſscriptio ne rei corporalis ius acquiritur ex diuturno vſsu. l. ſsi quis diuturno. ff. ſsi ſserui. vend. l. hoc iure. §. ductus aquæ. ff. de aqua quo. & æſstiua. Albe. in dicta. l. de quibus, colum. 3.
i ¶ Fuero. vide infra eo. l. ſseptima.
Lex. I.
Vſsus in hac materia conſsuetudinis, eſst id quod oritur ex dictis, & factis quæ homines populi dicunt & ſsaciunt, ſsequũturq̃; cõtinua tini longi temporis ſspacio, metuvel coactione aliqua non interueniente. hoc dicit.
a ¶ Vſso. Deſscribit hic Vſsum prout attinet ad materiam cõſsuetudinis, quã tractat in hoc titulo, & concor. cũ. ca. mos eſst. 1. diſst. & loquitur de vſsupopuli, vel maioris partis nõ devſsu priuati: cõſsuetudo em̃ priuati vel pr̃is familias ius nõindu cit licèt attẽda tur interdum ad declarandum intentio nem ſsuam in verbis vel factis à ſse prola tis, vel geſstis, vel ab alio ꝓipſso. c. ex parte de cenſs. c. fi. de præben. ff. de lega. 1. l. ſsi ſseruus plurium. §. ſsi nummis. c. illo vos de pigno. vbi gl. fi. l. velvniuer ſsorum. ff. de pigno. actio. l. fi. ff. quod cum co.
b ¶ De aquellas coſsas. Ergo plures actus requiruntur ad inducendã con ſsuetudinem, & non ſsufficeret vnus actus, & ſsic approbatur opinio Guillelmi de Cuneo. in. l. de quibus. ff. de legibus. & glo. in ca. conſsuetudo. 1. diſst. vnde nec ſsufficiet binus actus, niſsi ex his reſsultet tacitus conſsenſsus populi: quia conſsuetudo inducit̃ ex his quæ frequent̃ fiunt in. l. 1. C. quæ ſsit longa conſsuetudo. & frequẽter fit illud quod publicè fit. vtinfra eo. l. 3. & ibi dicam & relinquit̃ hoc arbitrio iudicis. an duo vel plures actus ſsufficient an ex eis reſsultet tacitus cõſsenſsus populi, vel non & iſstud magis communiter tenetur per doctores in dicta. l. de quibus. vbi Bar. in repetitione. col. 6. Præpo. Alexan. in dicto ca. mos eſst. vide etiam Bart. col. 8. ꝙ non ſsufficiet, quòd plures actus fierent eodem tempore, ſsed debent eſsſse tempore ſsucceſssiuo
c ¶ Continuadamente. Si enim populus ante longum tempus diſsſsentiret non induceretur conſsuetudo, vt in dicta. l. de quibus in. l. 1. C. quæ ſsit longa conſsuetu. Albe. in dicta. l. de quibus. col. 20. Bar. & in ead. l. co. 7. verſsic. item quæro. dicit ꝙ quando cõſsuetudo adhuc non eſst perfectè in ducta. quia infra decennium, non inducit̃ cõſsuetudo, ſsi ſsunt tot actus contra conſsuetudinẽ quot pro conſsuetudine, vt dixit gloſs. in. l. cum de conſsuetudine. ff. de legibꝰ. & vide textũ in. l. ſsemper in ſstipulationibus. ff. de regu. iu. & per hoc dicit Bar. quòd non eſst cõti nuatus conſsenſsus. l. 3. ff. de vſsuca. l. quæſsitum. §. ſsi quis eodem inſstrumento. ff. de fundo inſstru. Si autem ſsunt plures actus pro conſsuetu dine, quam contra. dic vt per Bar. ibi & dicetur infra, eo. l. 5.
d ¶ Por gran tiempo. vide in. l. 5. infra eo.
e ¶ Sin embargo ninguno. Si enim interuenerit coactio, nõ induceret̃ cõ ſsuetudo. l. ſsi priuatus. ff. qui & à quibus. &. ff. quod met. cauſsa. per to tum. conſsuetudines cum violentia præſscribi non poſsſsunt. Bal. in. ca. 1. col. 3. de his qui feu. da. poſss. Vnde ſsuccedit. q. ſsi per maiorem partem populi exceptis duobus, vſsitatum ſsit, quòd primogenitus ſsucce dat in totum, & quidam primogenitus ante firmatam conſsuetudinem volens ſsuccedere, compulit iſstos duos conſsentire, an per hoc ſsit vitiata conſsuetudo. Albe. poſst pe. in dic. l. de quibus. col. 21. mouet iſstam quęſstionem. & diſstinguit, an coactio fiat per iudicem per viam iuriſsdictionis, an per priuatum primo caſsu dicit, non vitiari conſsuetudinẽ, vt. ff. de leg. l. cũ de conſsue. 2. ſsicibi poteris videre per eum. qđ em̃ facit iudex, totus populus facere videtur, cũ iudex ſsit auctoritate populi praepoſsitu s.l. 2. §. omnia. C. de vete. iur. enucle. Bar. in. l. de qui bis in repetitione. col. 8.
Lex. II.
Vſsus in populo introduci debet ſsine damno & pro communi vtilitate: & non debet ſsieri furtiuè, nec clam ſsed publicè, ita ꝙ homines periti populares ſsciant & aſsſsentiant. hoc dicit
f ¶ A procomunal. Conueniunt namq; lex & conſsuetudo in cauſsa fina li. & ſsicut l. ad bonum publicum, & communem vtilitatem producitur. l. 1. ff. de legibus. ca. erit aũt lex. 4. diſst. & fit ad informationẽ mo rum & deciſsionem caſsuum. 4. diſst. ca. factæ ſsunt, ſsic & conſsuetudo, ſsecundum Ioan. Andr. in ſsumma quam poſsuit in materia conſsuetu dinis, in fine tituli de conſsuetudine, in nouella, in verſsi. viſsa. col. 1. valebit tamen conſsuetudo vniuerſsitatis contra ius publicum inter ſse: licet non in publicum præiudicium, ſsecundum Ioan. And. ibi col. 2. per gloſs. in. l. neq; pignus. §. priuatorũ. ff. de reg. iu.
g ¶ Escondido. Vſsus adindu cendã conſsue tudinẽ, debet eſsſse publicꝰ: Nã reꝗrit̃ vt arguat̃ tacitꝰ cõſsẽſsus popu li, ex qͦ inducit̃ ꝙ actꝰ fuit palam: vnde ſsi quisfecitpõ tem vel porti cum ſsuperviã publicam, ꝙ de iure non li cet, vt in. l. fin. ff. de ſseruitut. vrba. prædio rũ. ff. de flumi. l. fi. ſsi via erat apud Plateam communis & multum frequentata, & alius poſst quinquennium fortè fecit idem, & populus acquieuit, & non contradixit ex iſstis actibus concurrente diuturnitatetẽ poris inducitur conſsuetudo. Si tamen iſsti porticus facti eſsſsent in via publica: tamẽ valde ſsingulari, ita ꝙ vix per eam tranſseũt quinq; de po pulo, in anno, tunc ex tali bino actu, non poteſst dici quòd reſsultet tacitus conſsenſsus populi, cum ignoret. l. Labeo. ff. deaqua pluuia. ar cen. ca. ſsi aliquando, de ſsenten. excom. l. palam. in prin. ff. de ritu nupti. tradit Ioan. And. vbi ſsupra. col. 4.
h ¶ Conoſscedores de derecbo. Id eſst habiles ad inducendam conſsuetudinem, non infantes, non furioſsi, vel ſsimiles. Item mores ſseu vſsus mulierum, non inducunt conſsuetudinem quia non poſsſsunt mulieres condere legem. l. 1. & ibi Bar. ff. de legibus,
¶ Lex. III.
Quinque modis introducitur conſsuetudo. Primus, ſsi fiat de re, ex qua bonum poteſst ſsequi. Secundus, ſsi fiat publicè & cum conſsilio. Tertius, ſsi fiat cum omnium voluntate maiorum & minorũ. Quartus, ꝙ non fiat contra iura. Quintus, ꝙ fiat mandato vel permiſssione domini. hoc dicit.
i ¶ Bien. Nam q̃ inducerent prauitatem & peccata & abſsurditates, nõ cauſsaretur ex eis conſsuetudo ſseruabilis. 8. diſst. ca. quæ contra morẽ cũ ſsequen. ca. ex parte. ca. fi. de conſsuetu. & in aucten. vt nulli iudi. §. 1. Quæ autem conſsuetudo dicatur rationabilis vel irrationabilis re linquitur arbitrio iudicis, ſsecundum Hoſstien. & Ioan. And. iu di. c. fi. vbi & Abb. col. 4. glo. in ca. 1. de conſsti. lib. 6. & eſst communis opi nio: & ponderabit iudex vtrùm finis cõſsuetudinis, ſsit bonus vel malus, an ſsit contra ius vel præter, & an ex aliqua ratione iuſsta fuit inducta. Vtrùm ius approbet vel reprobet ſsimilem conſsuetudinem: & conſsy deratis diuerſsis rationibus, poteſst conſsuetudo eſsſse rationabilis, etiam contra legem rationabilem tradit & exemplificat Abb. vbi ſsuprà. & vbi per pactum & conſsenſsum partium poteſst legi con traueniri, poterit & per conſsuetudinem, ſsecundum Ioan. Fab. in. §. ex non ſscripto. Inſsti. de iure natu. gen. vbi infert contra Hoſstien. ꝙ valebit conſsuetudo quæ dat ius pignorandi, auctoritate propria, cũ poſssit hoc pactum partium. l. 3. C. de pignori. valebit etiam conſsuetudo, per quam interdicitur ꝙ canonicus non habeat vocem in cap. vſsq; ad certum tempus contra notata per Hoſstien. in ſsumma de con ſsuet. §. fi. non tamen valebit conſsuetudo ꝙ delictorum punitio redu catur ad emendas pecuniarias, cum hoc ſsit contra bonum iuſstitiæ, ſsecundum Ioan. Fab. vbi ſsuprà, & aduerte ꝙ glo. allegatur in. l. domi ni prædi. C. de agrico. & ſsenſsi. lib. 11. Quòd ſsi conſsuetudo mala roboretur reſscriptione temporis, cuius initij non eſst memoria, vel ſsaltem triginta annorum, tenebit conſsuetudo, quam glo. dicit non eſsſse alibi Cardi. in dicto. c. fi. & facit ad hoc quod habetur in. l. quod non ratione, ff. de legibus. Dicit tamen idẽ Cardi. ꝙ ſsi conſsuetudo in tan tùm ſsit mala quòd inducat peccatum, tunc non valebit, etiam de iu re ciuili per notata in ca. fi. de præſscriptio. & in. d. ca. fi. de conſsuetu. Si verò non inducit peccatum, licèt ſsit contra rationem valebit in ſsuo caſsu, ſsecundum eum per dictã. l. quod non ratione, ſsi ſsit præ ſscripta ſspatio decẽ annorum per legẽ fideicommiſsſsum. §. Ariſsto. cũ ſsimi. ff. qui & àquibus. ſsed ſsi eſst præſscripta tanto tẽpore: quod non ſsit memoria de contrario, tunc valebit ſsecundum eum, etiã ad alios caſsus: quia ex tanto tempore factum quod erat iniuſstum, cenſsetur iuſstum cap. 1. de præſscrip. libr. 6. & propter auctoritatem glo. in dict. l. domini præ diorũ poteſst dici ſsecundũ eum quod ſsufficiat tempus 30. annorum. hoc tamen iu re non proba tur ſsecundum cum & cũ dictis Cardi. trã ſsit Io. de Imo. in dict. cap. fi. de conſsuetudi. co. 4. præterquã in eo qd' extẽd at ur mala conſsuetudo ad alios caſsus in hoc enim vult quòd non extendatur: & ſsi ſsit præſscripta tempore immemoriali per ea quæ habẽtur in dict. l. quod non ratione. inclinat etiã ſse Cardi. poſst Anto. de Bu. quod licet de iure ciuili mala conſsuetudo dicto tempore roborata procedat in caſsu ſsuo: nõ tamen procedet de iure canonico, per text. in dict. cap. fin. qui ſsimpliciter requirit, quòd conſsuetudo ſsit rationabilis Aduerte: quia illam glo. in dict. l. domini prędiorũ refert pro no. & ſsequitur Bald. in cap. 1. in principio qualiter feud. alie. poſsſs. vbi per illam glo. vultquod quando conſsuetudo non ſsit per. l. reprobata poteſst mala conſsuetudo præſscribi. 30. annis illã etiam glo. allegat, & ſsequitur Paul. de Caſst. in. l. de quibꝰ. ff. de legibus. Alex. cõſs. 68. 2. vol. conſs. 5. colũ. 4. 5. vol. Ioan. tamen de platea in. l. domini prædiorum tenet contra illam gloſs. dicens, quod mala conſsuetudo nullo poteſst tẽpore roborari allegat di. §. 1. in aut. vt nulli iudi. & illã. l. reſspõdet ꝙ in caſsu illo non erat mala conſsuetudo, vt patet ex prima lectura per cum ibi poſsita. Ego in contingentia facti vidi diſsceptari ſsuper illa gl. cum eſsſset lis inter diuites & pauperes homines cuiuſsdam oppidi: ſsuper modo contributionis circa ſseruitia, & tributa regalia. Nam al legabatur ex parte diuitum conſsuetudo, longiſssimo tempore robo rata, quod poſstea quam quis in facultatibus aſscenderet, vſsq; ad certam ſsummam contribueret in tantum, & quantuncunq; ex creſscerent poſstea facultates eius: nihil amplius ſsolueret, qui verò non aſscẽ debant vſsq; ad dictam ſsummam quod ſsolnerent per ęs: & libram, ꝓ modo facultatum: & pronuntiatum fuit contra conſsuetudinem. Be ne verum eſst, quod concurrebant alia contra modum quo inducta fuit cõſsuetudo. Fortè eſsſset dicendũ quod ſsi conſsuetudo non inducat peccatum, ſsit tamen aliàs mala: quia contra ius, habeat tñ aliquam cauſsam rationabilitatis: iuxta id quod dixi ſsupra ſsecundum Abba. quod talis conſsuetudo roboretur ex præſscriptione. 30. annorum, & idem ſsi caſsus conſsuetudinis poſsſset pacto partium expreſsſso prouideri: vt etiam dixi: ſsi vero conſsuetudo non ſsolum eſsſset cõtra ius: verum ita irrationalis quod nihil bonæ rationis pro ſse habeat, quòd tũc nõ roboretur tempore: etiam ſsi alias eſsſset materia, inqua ex pacto ſsin gulares de vniuerſsitate ſsibi poſssint præiudicare: quia cum ex tali conſsuetudine reſsultet publicum præiudicium ciuibus, poſstea ibi habitantibus, non videtur quod conſsenſsus tacitus elicitus ex cõſsuetudine, in re ita irrationabili illis debeat præiudicare, & ita arbitror de conſsuetudine prædicta cõtra pauperes in fauorẽ diuitũ inducta: quæ nihil habet rationabilitatis & eſst contra ius quo diſsponitur, vt imponatur collecta ſsecũdũ facultatem cuiuſsq; iuxta notata per Barto. in l. 1. C. de mulie. & in quo loco. libr. 10. imò & de iure diuino hoc videtur fuiſsſse iuſsſsum: vt patet in euangelio Lucæ. cap. 12. ibi Omni autem cui multum datũ eſst, multum quæretur ab eo: cui cõ mendauerunt multum plus petent ab eo: & in libro numerorum. c. 35. ibi ipſsęq; vrbes quæ dabũtur de poſsſseſssionibus filiorũ Iſsrael ab his ꝗ plus habẽt: plures auferẽtur & qui minus pauciores: ſsinguli iuxta menſsurã hæreditatis ſsuæ. dabunt oppida leuitis, & ſsaltem procederet hoc quando conſsuetudo non eſsſset de tempore immemoriali: illa enim gl. quatenus diſsponit de. 30. annis iure non probatur: vt di cit Car. ad qđ etiã confert, quod dixit Anto. de Bu. & retuli ſsupra quod non procederet de iure canonico, quod ſsimpliciter requirit quòd ſsit rationabilis, vnde neq; procedet de iure iſsto partitarũ: quo idem requiritur.
a ¶ con gran conſsejo. ideſst non per errorem, ſsed ex certa ſscientia. l. quod ratione. ff. de legi c. conſsuetudo. 8. diſst. qui errat non conſsentit. ff. de iur. omni. iudi. l. ſsi per errorem. c. quanuis 38. diſstin. in quo dic. vt cõ muniter doct. dicũt ꝙ aut erratur in cõſsuetudine inducenda, & tũc non inducitur per errorem, exemplum, vt ſsi populus vtitur conſsuetudine, quia ſsic credit legem velle. cum l. diſsponat oppoſsitum tunc non inducetur conſsuetudo contra. l. ſsecus ſsi non erret populus in conſsuetudine inducenda, ſsed in cauſsa conſsuetudinis, quia tunc vale bit: ſsicut vide mus quod trã ſsfertur dominium, licet erretur in cauſsa qua traditur. l. 1. ff. de cond. inde, hęc ſsunt ex verbis Bar. in. l. 2. §. 1. ff. de ſsuppell. lega. Ioan. de Imol. in capitu. fin. col. 4. de conſstitu. & vt dicit Imola. ibi hoc videtur clarum quando errant in cauſsa impulſsiua. arg. l. 1. §. caſsum. ff. de poſstu. ſsed ſsi erretur in cauſsa finali doct. magis cõmuniter vidẽtur velle, quod tunc non valebit conſsuetudo Imola vero dicit, quod ſsiue erretur in cauſsa impulſsiua, fiue in cauſsa finali, nõ vitietur cõſsuetudo. mi hi videtur durũ quod error in cauſsa finali non impediat conſsuetudinem cum. ll. tam iuris communis quam iſstę partitarũ ita exigant certam ſscientiam populi in inducenda conſsuetudine, & vbi eſst talis error non eſst conſsenſsus populi, in ipſsa conſsuetudine inducenda, & vbi eſst talis error, ipſse etiam imola fatetur vitiari conſsuetudinem. Po no exẽplum, quod ponit etiã Albe. poſst Guillel. in dict. l. de quibus col. 20. num. 32. quidam habebat dotẽ & bona paraphernalia, allegabat cõſsuetudinem quod debeat lucrari dotem, & bona paraphernalia, & ita retinuit paraphernalia tãquam dotalia, & ita plures fecerũt per. 30. annos populo ſsciente, & credente, tantum eſsſse dotalia omnia bona. nã tunc non inducitur conſsuetudo: ꝗa non eſst conſsenſsus, & aduerte: quod ſsi à principio interuenit error, poſstea ſscientia, inducetur conſsuetudo à tempore ſscientiæ, non vero quando ſsemper fuit error, ita declarat Io. Fab. in. §. ex non ſscripto Inſstit. de iur. natu. col. 3. & ibi etiam dicit, quod nõ præſsumitur error in populo, vbi tot probati ſsunt arg. l. omnium. C. de teſst. Si vero accipias errorem, non quia ibi deficiat conſsenſsus ad conſsuetudinem inducendam: ſsed quia caret cauſsa & ratione, id quod inducitur per conſsuetudinem tunc non viciat error talis, vt in exemplo deponente manum ad pſsauſstrũ de quo per glo. in dict. L. quod non ratione.
b ¶ A buen entendimiento. ideſst non errantes vt ſsupra dictumeſst.
c ¶ En cuyo poder ſson, Fortè hoc dicit pro magiſstratibꝰ, & iudicibus, quo rum iuriſsdictioni ciues ſsub ſsunt. vid. Albe. in dicta. l. de quibus. ff. de legi. num. decimo ſseptimo.
d ¶ O de los otros. Nam ſsi ex actibus iudicum conſsuetudo inducatur, de bet eſsſse cum conſsenſsu, ſsaltim tacito populi, vt in cõſsuetudine, quæ inducitur ex ſsententiis iudicum tradit Ioan. Andre. in dicta. ſsumma verſsi. viſsa col. 7. verſsi. 6. an iudex vbi quid ſsi contrariæ ſsententiæ ſsint prolatæ, & an ex ſsententia arbitrorum inducatur conſsuetudo, & per Albe. in dicta. l. de quibus num. 22. 23. 24. & 25. 26. & 27. &. 28. &. 29. vbi plures quæſstiones in iſsta materia ponit & vide Bar. col. 7. 8. &. 9.
e ¶ Contra los derechos eſstablecidos, Non ergo tenet conſsuetudo cõtra ius, etiam poſsitiuum, vt hic habes, & in. l. 2. C. quæ ſsit longa con. & ca. cõ ſsuetudinis. 11. diſstinct. in cõtrariũ videtur. l. de ꝗbꝰ ff. de. ll. & ca. fi. de conſsuetudi. docto. magis cõmuniter tenẽt, quod valeat cõſsuetudo, cõtra ius poſsitiuũ per text. in dict. c. ſsi. &. dict. l. de quibus, dũ modo à lege non ſsit reprobata conſsuetudo, vel nõ ſsit contra publicam vtilitatem, vel contra libertatem eccleſsiæ, vt latius tradit Bar. in dict. l. de quibus. col. 2. &. 3. vbi & Iaſso. 18. col. quos vide. quod, & procedet de iure iſsto partitarum dum modo talis conſsuetudo inducatur contra legem de conſsenſsu & bene placito regis, vt infra iſsta. l. &. l. 6. infra eo. ſsi vero rexignoret vel contradicat, non poteſst induci conſsuetudo cõ tra. l. vt ſstatim dicam, & dixi ſsupra titu. 1. in. l. 2.
f ¶ Conſsentiendolo el ſseñor, e plaziendole. Approbat opi. Ioan. & Azo. & Acurſsi. in. l. 2. C. quæ ſsit longa conſs. & Inno. in rubr. de conſsuetu. co. 2 ad. ſsi. quẽ etiã ſsequitur Ang. in. l. de quibus col. 1. ff. de legibus Lucas etiã de pœna referens Ioan. An. in. ru. C. de decre. decurio. libr. 10. cũ enim violare ſstatuta regum ſsit peccatum. 25. quæſstio. 1. c. violatores, requiritur ꝙ cõſsuetudo inducatur de voluntate illius, qui nouã legẽ & nouã conſsuetudinẽ inducere põt, neq; ſsufficiet tollerario ſsimplex vt hic inuitur, & notat Inno. vbi. ſsupra & Angel. in dict. l. de quibus. per cap. cũ non ignores, & cap. cum iam dudum. de præbẽ. iſsta etiã fuit opinio Placent. quia cum hodie ſsolus princeps faciat legem vt ſsupra. titul. 1. l. 12. ideo conſsuetudo non valebit, niſsi inducta ſsit, de conſsciẽtia principis. & ſsi ſscit conſsuetudinem, & non improbat, vide tur in dubio approbare vi. quæ dixi, in. l. 16. ſsupra titu. 1. in gloſs. ſsuper parte, el pueblo. & limita, & intellige quando cõſsuetudo eſsſset cõtra legẽ ſseu alias in caſsu, quo populus non haberetaucto ritatemſstatuẽ di, quia tunc neq; habet po teſstatem conſsuetudinẽ inducendi, quia iſsta procedũt à pari. vt in. d. l. de quibus, notat Bald. in auten. omnes peregrini. C. communia, đ ſsucceſssio. vbi verò populus poſsſset ſstatuere ſsine princi pe, vt in admi niſstratione re rum ſsuarum, ſsuper paſscuis publicis, vel alias, non eſsſset neceſsſsaria ſsciẽtia, vel beneplacitum Principis. & ita procedẽt dictaillorũ qui volunt ad inducendã conſsuetu dinem non requiri ſsciẽtiam Principis, qui mouentur per tex. in ca. 1. de conſst. lib. 6. vbi dicitur ꝙ papa pręſsumitur ignorare cõſsuetudines quòd non eſsſset verum, ſsi ad eſsſse conſsuetudinis requireretur eius con ſsenſsus. Et iſsto modo reducentur ad concordiam opiniones, de quibus per Abb. in dict. cap. fi. col. 8. verſs. 4. requiritur & per Præpo. Alexan. in. ca. fruſstra. 8. diſst. & per doctores. in dict. l. de quibus. vbi vide bis quæ tradit Able. nu. 54. qui tamen adhæret ſsuæ opinioni, quòd per. l. omnes populi. ſsuit data populis poteſstas ſstatuendi, etiam contra. l. & per conſsequens conſsuetudinem inducendi, ſsed contrarium videtur tenendum, ſsaltem attento iure iſsto Partitarum, vbi hoc ita, fortè in caſsu dict. ca. fi. de conſsuetudine. exigitur in conſsuetudine cõ tra ius, quòd ſsit legitimè præſscripta: videlicet, vt detur intelligi quod de Papæ ſscientia fiat: alias non poteſst dici præſscripta, cum ſsit quaſsi quædam præſscriptio, contra ius ſsuperioris, vt & tangit Abb. vbi ſsup̃ Adde Oldra. conſsi. 172. Si tamen eſsſset conſsuetudo de tempore immemoriali, non eſsſset neceſsſse probare ſscientiam Principis. ca. ſsuper quibuſsdam. §. præterea. de verb. ſsig. l. hoc iure. §. ductus aquæ. ff. de aqua quoti. & eſstiua. Ioan. de Imo. in. l. ſsi publicanus, §. fina. ff. de publica. & vectigali.
g ¶ No podiendo el vſso eſscuſsar. Vt ſsi propter inſstantem aliquam neceſssitatem populus vſsus fuerit aliquo, & ſsic modico tempore, non animo inducendæ conſsuetudinem in futurum. l. 1. C. quæ ſsit long. con. glo. in capit. fi. de conſsuetu. vbi. Abb. in. 7. requiſsito. ad inducendã conſsuetudinem. col. 9. & aduerte quod quando de conſsuetudine facimus mentionem, intelligitur de longa ca. cumana. de electi. Bald. in. l. binos. C. de aduo. diuer. iudi.
Lex. IIII.
Duplex eſst cõſsuetudo generalis ſscilicet, & ſspecialis. h.d.
a ¶ Es derecho. ſsequitur definitionẽ Azo. C. quæ ſsit long. conſs. in ſsumma ex. §. conſstat. Inſsti. de iure nat. quam & ſsequitur Inno. in rubr. de conſsuetu. alias poteris videre per Ioan. Andr. in tractat. conſsuetu. in ſsin. tit. de conſsuetu. per Alberi. in. l. de quibus. ff. de legi. num. 38. vbi & Bar. in repe. col. 4. ex iſsta diffinitione videtur inferri ad quæſstio. de qua per Abb. in dict. rub. de conſsue. de compromiſsſso facto in ar bitros vt pronuntient ſsecundum ius ꝙ poterunt pronuntiare ſsecun dum conſsuetudinẽ, & vi. etiã per Abb. in cap. cum nobis. 10. not. de elect. & quod habet̃. in c. cum veniſsſsent, de eo qui mit. in poſs. cauſsa rei ſseruan. Bald. in auten. ſsed cum teſstator col. 2. C. ad. l. fal.
b ¶ En lugar o perſsona cierta. adde. l. venditor. §. ſsi conſstat. ff. communia prædio. & quod tradit Ioan. And. in additio. ad ſspecu. tit. de inſstru. æditio. §. compendioſse. col. 6. verſs. ſsed nunquid dicemus. vbi tradit de conſsuetudine certè progeniei & per Soci. conſs. 61. 3. vol. Rodericꝰ Suarez in repe. l. quoniam in prioribus. C. de inof. teſsta. in. 10. ampliatione.
c ¶ fechos ſseñalados vi. l. an in totũ. C. de ædiſsi. pri. c. cumana de elect. c. cum eccleſsia ſsutrina. de cauſsa poſsi & proprie. cap. ſsi. de conſsue. lib. 6.
¶ Lex. 5.
Inducitur conſsuetudo ex vſsu populi per tempus decem, vel viginti annorum ſsciente dño, & non contradi cẽte, & ſsi dicto tempore bis fueritper eam iudicatũ, vel ſsi iniudiciocõ tra eam non fuerunt ratio nes admiſsſsæ: vel fuit iudicatum pro ea. Item non debet eſsſseirratio nabilis, vel cõ tra ius natura le. ſseu bonũ commune nec pererrorẽ debetintrodu ci: quia alias eſsſset corrupte la, & non tene ret. h.d.
d ¶ Tanto quiere dezir. adde. l. 1. titul. 10. 2. part. & quæ. tradit Bald. in l. etiam. colum. 3. C. de execut. rei. iudi. &. l. plebs eſst. ff. de ver. ſsigni.
e ¶ Ni clerigo. ergo clerici dicũtur de populo quod procedit indubie in materia fauorabili & priuilegiata. In materia odioſsa appellatione po puli non venit clerus, ſseu non comprehenduntur clerici ſsecundũ Abba. in cap. 1. de vita & honeſsta. cleri. & in cap. 1. de præben. & per feli. vbi dicit. hoc communiter teneri in. c. eccleſsia ſsanctæ mariæ col. 25. de cõſstitu. & facit quòd conſsuetudo populi, aſstringat clericos. in quo dicit Oldra. conſs. 93. Incipit magiſster ordinis de Alcantara. col. fi. quod quando eſst conſsuetudo patrię, & communiter reſspicit laicos & clericos omnes ligat, non tanquam conſsuetudo laicorũ, imò: vt conſsuetudo clericorum. arg. c. cum dilectus, de fide inſstru. & melius in cap. conſstitutus, de in inte. reſst. & ſsic notat Inno. in cap. cum dilectus de conſsue. ſsecus ſsi eſsſset conſsuetudo ſspecialis, & propria laicorum. & de conſsuetudine generali, quòd liget clericos vi. etiam Bal. in. c. 1. de contro. feu. apud par. termi. vi. quæ tradit And. Tiraquellꝰ in tract. de vtroq; retra. fo. 115. col. 4. & fol. ſsequenti.
f ¶ O la maior partida del. adde. l. quod maior. ff. ad municipa. & quia in talibus maior pars ſstatuere poteſst. l. aliud. §. refertur. ff. de reg. iu. ca. l. &. fi. de his quæ fiunt à maio. parte ca. ſsi ergo minor pars aliter vtatur, non pręiudicabit conſsuetudini, quę inducitur per maiorem par tem vt tradit Bar. in rep. l. de quibus col. 7. & ſsi ciuitas regitur per de curiones, illirepręſsentant populũ: & poſsſsuntinducere cõſsuet udinẽ vt notat glo. in rubrica. C. quæ ſsit longa conſsue. l. fin. ff. de decret. ab ordi. faci. Albe. in dict. rub. colũ. 5. item & vna pars, ſseu vnum quarterium ciuitatis, poſsſset inducere conſsuetudinem. ſsecundum Albe. in. l. de quibus. ff. de legibus num. 46. & intellige circa ea quæ ſspectant ad modũ expediendi: ea quæ incumbuntipſsi quarterio non ad deciſsiones cauſsarum, vt tradit Bar. in repe. l. omnes populi. col. 3. ff. de iuſsti. & iure. & an caſstrũ ſsubditum ciuitati poſssit habere conſsuetudinem de perſse. Ange. in dict. l. de quibus. col. pen. dicit quòd ſsic, ſsi ciuitas pateretur: ſsecus ſsi ciuitas vellet prohibere & reuocare nã poſsſset eo quia caſstra & villę debent regi per ciuitatem, vt in autent. quibus mod. natu. effi. ſsui. §. ſsi quis ergo. quod fortè poſsſset intelligi & limitari, niſsi in cõcernentibus expeditionem in cumbentium tali caſstro, de perſse. vt dictum eſst in quarterio ciuitatis.
g ¶ diezo veinte años. decem ſsufficiũt quia cum populus ſsit ſsemper præ ſsens non curatur de. 20. annis qui dantur in præſscriptione cõtra abſsentes. in conſsuetudine verò tempus eſst vni forme. ſs. decem annorũ. ſsecundum Ioan. An. in dict. tract. conſsuetudinis verſsi. viſsa col. 9. & ita communiter tenetur de iure ciuili ſsecundum Abb. in ca. fi. col. 7. de conſsue. & idẽ de iure canonico: ꝗ̈do conſsuetudo eſst pręterius. g. no. in c. fi. de cõſsue. lib. 6. ſsi verò cõſsuetudo. ſsit cõtra ius canõicũ requirit̃ tẽpus. 40. annorũ, vt in cap. fi. de conſsue. cap. 3. de conſsue. lib. 6. & ſsi cõſsuetu. ſsit circa reſseruata principi: requiritur vtroq; iure cõſsuetudo immemorialis. ca. ſsuper quibuſsdam. de verbo. ſsigni. Abb. vbi ſsupra & incipit currere iſstud decennium à die primi actus conſsuetudinis: ex quo deuenit in notitiam populi, vel maioris partis. Bar. in. d.l. de quibus in repe. co. 7. Ang. etiam. q. 3. Iaſso col. 14. Ioan. And. vbi ſsuprà in dict. co. 9. verſsi. 3. quæritur.
a ¶ Como en manera de conſstumbre. Id. eſst eo animo vt inducatur conſsuetu do. vide gloſs. in ca. fi. de cõſsuet. & præſsumitur talis animꝰ, ex quo populꝰ ſsciuit & non contradixit, non poteſst tamen ex vnico actu quantum cun q; notorio dici conſsenſsus populi, quia forte per erro rem, & cauſsa vitandi ſscandali, populus prima vice non contradicit, ſsecundum Abba. ibi colum. 9. verſsiculo 7. requiritur. Si tamen frequentetur actus & populus ſsciat, probatur animus inducendi conſsuetudinem, & computabitur tempus ex primo actu, vt ſsuperius dixi, & ponit Ioan And. in dicto tracta. verſsicu. viſsa. colu. 5. exemplum in conſsuetudine, quòd maior natu ſsuccedat in totum, vt inſspiciatur quot erant præſsentes in primo actu, quando ſsucceſssit maior natu. Item quot cùm ſsucceſssit alius: item cum alius, item in clero & capitulo, cum antiquiores optauerunt præbendas: quia præſsentes, & aſssiſstentes habentur pro conſsentientibus in his quæ ad publicam vtilitatem reſspiciunt. l. 2. circa principium. ff. ad municipa. Idem tamen Ioan. Andr. in di. cto verſsiculo. viſsa. 13. column. latius iſsta declarat, & vult quòd & de primo actu: ex quo deuenerit in notitiam populi, teſstes dicant quòd venit in notitiam maioris partis populi, & non ſsufficiet quòd teſstes dicant factum eſsſse actum centum præſsentibus & alij teſstes de ponentes de alio actu dicant quòd centum præſsentibus factus fuit actus alius. & ſsic de tertio actu, nam licèt ita dicerent eſsſse potuit, quòd idem fuerint qui cuilibet ex dictis actibus præſsentes fuerunt. & ſsic non arguetur ſsciuiſsse maiorem partem populi. Oportet ergo de hoc conſstare, & in talibus quæ non ita liquidò probari poſsſsunt, ftabimus coniecturis. l. non omnes. §. à barbaris. ff. de re militari. qui dam enim actus faciliùs veniunt in notitiam populi, quàm alij. vt in ſsententia quæ lata eſsſset ſsuper re magna, & inter magnos, vt tradit idem Ioan. And. col. 4, in dict. verſsic. viſsa. & tradit Albe. in dicta. l. de quibus. nume. 22.
b ¶ Sabiendolo el ſseñor, Vide quæ dixi ſsuprà. l. 3. in glo. ſsuper parte conſsentiendolo el ſseñor.
c ¶ Fueren dados. Videtur ex iſsta lege, quòd ad inducendam conſsuetudinem requiratur pluralitas ſsententiarum, quæ fuerunt prolatæ, ſsecundum conſsuetudinem, & ſsic quòd non poſssit aliàs induci conſsue tudo, & facit. l. cum de conſsuetudine. ff. de legibus. Bar. tamen in di. l. de quibus. in repetitione. col. 6. verſsi. 2. videmus, refert doctores cõmuniter tenere, quòd tam ex actibus iudicialibus, quàm extraiudicialibus inducatur conſsuetudo. & ita tenet idem Bar. ſsubdens quòd in actibus extraiudicialibus requiritur maior frequentia actuum, ꝗ̃ in iudicialibus, de quo & exemplis notabilibꝰ poteris videre per Albe. in. d.l. de quibus. nu. 22. & idem tenet Iaſso in. d.l. de quibus. col. 17 vbi alios hoc tenentes refert. & certè durum eſsſset ita reſstringere iſstã materiam conſsuetudinis, vt per ſsolas ſsententias induceretur & probaretur, imò daretur occaſsio quòd nunquam, vel rarò conſsuetudo aliqua induceretur, ſsi ſsententiæ eſsſsent neceſsſsariæ, ſsaltem quando iudicaretur contra legem, vt & perpendit Abb. in. ca. fi. de conſsuetud. col. 9. verſsi. ſsextò requiritur. & in. ca. Abbate. de verbo. ſsigni. & quia etiam ſsine contradictione poteſst induci conſsuetudo, vt probat tex. in. di. l. cum de conſsuetudine. in illo verbo, & ibi poſsito. tradit Albe. in dict. l. in quibus. nu. 29. vnde videtur ad iſstam. l. dicendum, vt procedat quando iſsto modo quis vult probare conſsuetudinem ſscilicet per actus ſsententiarum, cum populi vel maioris partis acquieſscẽtia. Si verò nõ ſsit iſste modus ꝓbãdi, ſsed alius, ex quo colligi poſssit taci tus conſsenſsus populi, non excluditur per iſstam. l. Illud enim quod inducit conſsuetudinem, eſst vſsus & mores populi. vt in dict. l. de qui bus. & in cap. conſsuetudo. 1. diſst. & ſsuprà eo. in ſsumma huius tituli. & l. 1. 2. 3. &. 4. non ergo debet arctari ad ſsententias tantùm. Oſstendit igitur iſsta lex vnum modum inducendi & probandi conſsuetudinẽ, & perhoc non alios excludit.
d ¶ Dos juyzios. In omnibus libris de manu ſscriptis, quos ego viderim & vidi ꝑmultos & antiquiſssimos ad iſstum paſsſsumhabetur de treyn ta juyzios arriba, in libris excuſssis, dicit dos iuyzios, & iſsta litera approbata fuità regio ſsenatu, & ita etiam habetur in libro Peregrinæ, in parte cõſsuetudo, & huic literæ cõſsonat opinio Azo. C. quæ ſsit longa conſsue tu. in ſsumma. vbi etiam gl. idem tñ Hoſstien. in ſsumma. de conſsue tu. §. qualiter. Albe, in dicta l. de quibus. num. 22. Ioan. Andr. in dict. verſsi. viſsa. col. 3. verſsic. circa tertium principale. Bal verò in. dict. l. de quibus. colu. 6. verſsiculo. Sed quæro, an ſsufficiant duo actus, dicit quòd gloſsatores dicunt quòd ſsufficit binus actus: vnde ſsi bis fuerit pronuntiatum, & interuenit tempus legitimum ſsatis eſst. allegat glo. l. 3. de Epiſscop. aud. quæ tamen loquitur in aſssuetudine delinquendi, quæ facti eſst improbati: nos loquimur de conſsuet udine probabili, quæ habeat vigorem legis: & ideo dicunt doctores ſsecundum eum quòd de nume ro actuum non poteſst dari certa regula: poſsſsunt enim eſsſse actꝰ multum nominati in populo, & tunc ſsufficiunt duo actus vallati tempo ris adminiculo, poſsſsunt eſsſse alij actus parum ſsciti in populo, & tunc requiruntur plurimi actus. Subdit Bald. ergo in cauſsis grauibus quę non dirimuntur ſsine magno ſstrepitu & longo certamine, ſsufficiunt duæ ſsententię: quia perueniunt veriſsimiliter in notitiam gentis. Sed in cauſsis leuibus, & maximè vilium perſsonarum, non reſsonat ita ne gotium, neq; efficitur notorium, & ideò actus ſsecundum eum, debẽt eſsſse ſsæpiſssimi, & per multas manus iuiſsſse: ita quòd ſsit veriſsimile, quòd populis, ſsciuerit, & ratũ habuerit: in his enim quæ tot ſsunt ſspe ctata oculis, & tot inſsinuata ſsenſsibꝰ, veriſsimile eſst quòd peruenerint ad notitiam publicam, ꝗa homines ſsciunt quæ ſsæpe ſsiunt. l. ſsi tutor. C. de periculo tuto. & maximè quæ oculis patent. l. 1. §. 1. ff. de flumi. & ſsubdit ibi bonum verbum quòd probata publica fama, ſsatis ſsit probata ſsciẽtia populi. ar. l. cum quidam. §. quod dicit. ff. de acqui. hę red. Videsergo iſstud eſsſse arbitrarium, prout etiam dixi ſsuprà. eo. in. l. 1. vnde & refert Hoſstien. in ſsumma. de conſsuetu. verſsic. quot actus. qđ aliqui dixerũt requiri, ꝙ decies fuiſsſset iudicatũ: ſsicut & videmus ꝙ decem oues faciunt gregem. l. fi. ff. de abigæis. Dicendum ergo ꝙ iſsta lex Partitarum limitetur & intelligatur quando eſst veriſsimile ꝙ tales duæ ſsentẽtiæ, durãte decennio, deuenerint in notitiam populi. & intellige de ſsententijs diffinitiuis: nam interlocutoriæ non ſsufficerent, cùm illæ non proferantur cum illa ſsolennitate qua diffinitiuæ vt in ſspecie tradit Albe. in dict. l. de quibus. nu. 22. quem vide & procedet etiam, & ſsi ſsententiæ ſsint nullæ, vt tradit Ioan. And. in dict. ver ſsi. viſsa. col. 7. Albe. in dict. l. de quibus. nu. 24. neq; exigitur, quòd ꝓbetur, quòd tales ſsententiæ fuerunt executioni mandatæ, niſsi conſstaret ꝙ interuenit contradictio, cum peteretur executio, vt tradit idem Albe. in dict. l. de quibus. nu. 26. & vide per Bar. in repe.. l. de ꝗbus. col. 8. de vtroq; dicto. & an ſsufficient ſsententiæ arbitrorũ. & cũ hodie per leges regni executioni mãdentur, videt̃ quòd ſsic, vt tradit Ioa. And. in. d. tracta. verſsi. viſsa. col. 8. qui tamen dicit, ꝙ tunc plures ſsententiæ, quam aliàs in iudicibus ordinarijs requirantur. vide etiã per Bart. in. d.l. de quibus. col. 9. & quid ſsi diuerſsæ ſseu contrariæ ſsententiæ producantur? vide per Bart. ibidem col. 7. &. 8. per Ioan. And. vbi ſsuprà. col. 8. verſsi. 8. quæro. vbi etiam vide quid ſsi ſsententiæ proferantur inter non ſsubditos.
e ¶ Iuzgaſsſse que era coſstumbre. Vid. Azo. quæ ſsit long. conſsuet. in ſsumma & glo. ibi in Rub. in fine, & in. l. de quibus. & in. l. cum de conſsuetudi ne. ff. de legibus. glo. inca. fi. de conſsuet. glo. in. c. fruſstra. 8. diſstin. vbi Archi. poſst Vincen. notat quòd conſsuetudo firmata in contradicto rio iudicio de cætero ſseruabitur, neq; recipietur libellus contra: Imo ſsi poſstea deducatur in iudicium, an ſsit conſsuetudo, non eſst neceſsſse, quòd probetur conſsuetudo. Sed ſsufficit probare, quòd fuit iudicatũ in alio iudicio eſsſse conſsuetudinẽ: & quod non fuit appellatum: & erit ſspeciale, ꝙ res inter alios acta aliis pręiudicat: aduerte tñ ne erres, quòd hoc ꝙ aliis præiudicat: debet intelligi: quando ſsententia qua pronuntiatum fuit, eſsſse conſsuetudinem, lata fuit cum legitimo con tradictore: veluti cum ſsindico ciuitatis: tunc enim bene noceret toti populo: facit em̃ tunc ius inter omnes arg. l. ingenuum. ff. de ſstatu homi. aliàs verò nõ faceret iꝰ inter oẽs. arg. l. cũ nõ iuſsto. ff. de coll. de teg. ſsed ꝓderit tũc ſsicut alius actus, ſsi tranſsierit in notitiã populi, vel maioris partis ad inducẽdã cõſsuetudinẽ. ita declarat Alb. in. d.l. de ꝗbus. nu. 22. Anto, & poſst eũ Io. de Imo. in. c. fi. de cõſsue. vbi Imola. col. 5. qđ tu bñ no ta ad intellectũ & limitationẽ huius. l.
a ¶ Razon. vide q̃ dixi in. l. 3. ſsuprà eo. in gl. 1.
b ¶ Ley de Dios. Adde. ca. fi. de cõſsue. & in. §. his ita. 6. diſst.
c ¶ Cõtra ſseñorio. Nõergo valet cõſsuetudo cõ tra maioriã re gis, & regni, ſseu cõtra ſsup̃mã iuriſsdictio nẽ, vt hic & in l. ſsi. ti. 13. li. 3. or dina. reg. vi. g. in. c. volumus 16. q. 4. Bal. in l. 1. C. ne rei do mi. vl tẽplo. c. 2. & ibi Abb. de cẽſsi. vi. q̃ la tètradit Fran. Balbus in ſsuo tract. præſscri. charta. 51. ꝑ to tã. & ſsignãter col. 3. & Soci. conſsi. 275. col. 3. &. 4. 2. vo. & adde. c. cũnõ liceat. & ibido cto. de p̃ſscrip. Oldr. cõſsi. 172.
d ¶ Derecho natural. Adde. d.c. fi. de cõſsu. ꝗd ſsi ſsit cõtra ius gẽtiũ. de qͦ habet in. c. ius gẽtiũ. 1. diſs. doct. dicũt ꝙ nõ valet niſsi cũ cauſsa, & qñ ꝟſsat̃ in ca publica vtilitas, & ſsic loquit. l. vẽditor. §. ſsi cõſstat. ff. coia prædio. tradit lo. And. & doct. latè in. c. q̃ in eccleſsiarũ. de conſsti. Io. and. in. d. tract. cõſsuetudinis col. pe.
e ¶ Procomunal. adde. l. 2. ſsuprà eo. & vi. l. ius publicũ. ff. de pact. ex cauſsa: tñ valet qñq; cõſsuetudo cõtra ius publicũ, auctoritate & vtilitate, vt tra. Io. an. in. c. fi. de cẽſsi. li. 6. Abb. in. c. cũ ex officij. col. 3. de p̃ſscrip.
f ¶ Per yerro. adde. j. eo. l. 3. & quæ dixi in. g. in parte. Con gran conſsejo.
¶ Lex. VI.
Vbi lex nõ diſsponit, admittit̃ conſsuetudo: & Cõſsuetudo eſst legũ in terpres, & corrigit ius anteriꝰ, ſsi eſst gñalis, ſsi ſspecialis, inillo loco dũta xat, vbi ſseruat̃, ſsi Princepsſscit, nec cõtradicat intra. 10. vel. 20. annos. Itẽ tollit̃ cõſsuetudo ꝑ contrariã cõſsuetudinẽ poſsteriorẽ aut legẽ. h.d.
g ¶ Por la coſstũbre. Nota ꝙ recurrimus ad ſsimile cõſsuetudinis, vt per cõſsuetudinẽ decidat̃ concor. l. de ꝗbus. in prin. ff. de legib. vbi Bart. col. 2. Bal. col. 15. & ꝓcedit in materia cõſsuetudinis. i. vbi nõ tractat̃ in legibus, ſsed in cõſsuetudinibus, vt in materia feudorũ, tunc recurrit̃ ad ſsimile cõſsuetudinis, nõ ad ſsimile legis: ſsi verò nõ ſsit talis materia: tũc priꝰ recurrit̃ ad ſsimile legis, ꝗ̃ ad ſsimile cõſsuetudinis: ſscđm Bar. & Bal. vbi. S. & ſsi cõſsuetudo eſst irrationabli, nõ trahit̃ ad ſsimilia.
h ¶ Dubda. l. ſsi de interpretatione. ff. de legi. c. cum dilectus. de conſsue.
i ¶ Antiguas. Cõcor. l. de quibus. ff. de lecibus. c. fi. de conſsue. & qđ tra dit. g. in. l. nemo. §. temporalis. ff. de regu. iuris. & infra. l. proxima.
k ¶ Logar. adde glo. in dict. l. de quibus. & in. l. 2. C. quæ ſsit Ion. conſsue.
l ¶ Del ſseñor. Sẽper repetũt iſstud verbũ, Iſstæ leges partitarũ ad oſstẽden dũ populos hodie ſsine bñplacito principis nõ poſsſse inducere cõſsuetudinẽ, ſsicut neq; pñt cõdere legẽ. limita & intellige. vt dixi. S. in. l. 3.
m ¶ Fuero. id eſst lex vel ſstatutũ. & adde l. 3, §. diuus. ff. de ſsep. viola. & do cto. in. d.l. de quibus & in. l. 2. C. quæ ſsit long. conſsue.
¶ Lex. VII.
Forus dicit̃ ius ab vſsu & cõſsuetudine cauſsatũ, qđ pro lege ſseruatur & forus propriè ſsumptꝰ eſst gñralis, & ſsuꝑ his quæ cõcernũt cauſsarũ deciſsionẽ, & inde dictꝰ forꝰ à foro: ꝗa publicꝰ eſst & manifeſstus. h.d.
n ¶ Encierrã. Forꝰ ergo hic ſsumit̃ pro iure cauſsato à cõſsuetudie & vſsu ſseu moribꝰ vtẽtiũ & cõcor. cũ. l. de ꝗbus. ff. de legi. Sed contra, ꝗa ipſsa cõ ſsuetudo dicit̃ ius, vt ꝓbatur in. §. cõſstat. & in. §. exnõ ſscripto. & in. §. & nõ ielegant̃. in ſsti. de iu. na. & l. fi. C. q̃ ſsit lõga conſsu. & in d.l. de ꝗbus. ꝟ ſsi. inueterata. reſspõdẽdum ſscđm Albe. in d.l. de quibus nu. 12. ꝙ aliqñ cõſsuetudo aſsſsumit̃ vt factũ ex moribꝰ vtẽtiũ: ex qͦ ius re ſsultat cõſsuetu dinariũ. & ita ſsumit̃ hic & in d.l. de quibꝰ. Si vero aſsſsumas ꝟ tualiter ꝓ eo ꝙ reſsultat exfacto, & tunc eſst idẽ ꝙ ip̃mius cõſsue tudinariũ. & ſsic ꝓcedit. ꝟ. iuet. & alia iu.
o En ley. c. cõſsue tudo. 1. diſsti. l. de ꝗbus. ff. de leg. l. fi. C. quę ſsit Ion. cõſsuet.
p Ha de ſser. Nota hic ꝙ forus ꝓ priè eſst gñralis, & ſsuꝑ his q̃ cõcernũt cau ſsarũ deciſsionẽ, vt patet ẽt ex foro legũ: impropriè tñ forus municipalis dicit̃ etiã forus vt forus municipalis de Sepulueda.
q ¶ paladino. Facit ꝙ leges fori Caſstellæ nõ indigeãt ꝓbatione ꝙ ſsint in vſsu, imò ei ꝗ earũ deſsuetudinẽ allegauerit, incũbat ꝓbatio, ꝙ nõ ſsint in vſsu: ad qđ facit ꝓœmiũ dictarũ. ll fori in fi. vbi rex Alfõſsus qui & iſstas. ll. parti. ꝓmulgauit, iubet forũ illud ab omnibꝰ obſseruari, Itẽꝗa videmꝰ in cõſsuetudinib. feudorũ, de ꝗbꝰ in lib. feud. idẽ ſseruari, & nõ indiget ꝓbatiõe. ꝙ ſsint in vſsu ei qui allegat. d. cõſsuetudines feudales in lib. illo cõtẽtas. vt tradit An. de Yſser. Bal. Iac. Alua. Marti. Laud. in p̃ludijs feudorũ. & nouiſssimè Frãciſschinꝰ Curtiꝰ latè hoc fundãs in ſsuo tract. feuda. in prin. Itẽ vt hic habet̃ de natura fori eſst, ꝙ ſsit notorius & manifeſstꝰ, & cõſsuetudo notoria nõ eget ꝓbatione. auct. iubemꝰ, in ꝟbo moribꝰ cõſsonãtem & ibi not. Bal. C. de iudi. ſsubdẽs ꝙ iudex tenet̃ ſsupplere in his q̃ ſsunt notorię cõſsuetudinis, ꝓut ſsupplet in his q̃ ſsunt iuris. idẽ Bal. in. l. filius fami. §.veterani. ff. de ꝓcu. allegans g. in. l. 1. C. ꝗ & aduerſsus quos. dicit etiã Io. An. in. c. fundamẽta. de ele ctio. li. 6. ꝙ illa cõſsuetudo qua filios fr̃is, nepotes appellamꝰ nõ eget ꝓbatione tanꝗ̃ ſsit notoria. Iſstã. q. non allegatis p̃dictis mouet Rode. Suar. in cõmẽto ſsuo ſsuꝑ proęmio fori: ꝗ motꝰ ex. l. ordin. de Alcala q̃ eſst lib. 1. ti. 4. l. 4. in ordina. reg. & in prin. legũ Tauri, cũ dicit. Manda mos q̃ los dichos fueros ſseã guardados en aq̃llas coſsas q̃ ſse vſsarõ. Iu bent̃ ergo ſseruari, q̈tenꝰ vſsu ſsint ſseruatę, & aliàs nõ, & ita ſseruat̃ in pra ctica, ſsed eſst difficultas cui incũbat onus ꝓbãdi vſsũ talis legis fori, in qͦ idẽ Rode. vbi. S̈ ſse reſsoluit. ꝙ ei ꝗ allegat ꝓ ſse aliqua. l. fori illi incũbat onus ꝓbandi: illã in vſsu eſsſse obſseruatã: mouet̃ ex. d.l. ordi. de Al cala. & ex l. 1. cũ. g.C. quæ ſsit lõg. cõ. vbi Bal. & Sali. & Bal. in l. gñrali ter. la. 2. C. de ep̃is & cleri. & quia cõſsuetudo cõſsiſstit in facto, & facta ſsunt ꝓbanda, quia peritiſssimos fallunt. l. 2. C. de iuris & facti igno. & quia eſst indubitata & communis concluſsio quòd alleganti conſsuetudinẽ incũbit onus ꝓbandi: & cũ ad eſsſse legis dicti fori requiratur vſsus, & ſsic factũ, neceſsſsariò talis vſsus cũ ſsit factũ: & q̃litas à iure re quiſsita, probãda eſst, & ita obſseruari dicit, & practicari: & fiũt ſsemꝑ articuli ꝗliter. l. fori ſsuꝑ qua pẽdet lis, obſseruat̃ in vſsu: ſsub dit tñ nota bi. ꝟbũ, ꝙ iſste vſsus quo ad leges fori nõ ſsit ꝓbãdꝰ eo modo qͦ vſsus cõ ſsuetudinis, ꝗa ſsi aliud diceret̃ oẽs. ll. dicti fori eſssẽt q̈ſsi pro nõ ſscriptis, ſsi nullã vim haberẽt, niſsivigo re cõſsuetudinis. et ſsic tm̃ o portet ꝓ bare vſsũ, nõ tñ cũ q̈litatibꝰ illis ꝗ bus debet ꝓbari cõſsuetudo. allegat dictũ nota. Bar. in. l. 2. C. q̃ ſsit lõga cõ. cũ tra dit de medio ꝓbãdi cõſsuetudinẽ ſseu vſsũ cõſsuetudinis, dequa in. g. in l. dos à pr̃e pro fecta. C. ſsolut. ma. et ſsatispla cet hoc: quia aliàs nuliꝰ fue rateffectꝰ redi gẽdii ſscriptis dictas. ll. fori. & ꝗa. l. ordin. de Alcala tm̃ exigit, ꝙ adhuc ſsint in viridi obſseruantia. ſsubdit etiã ꝙ qñ eſst talis l. fori cuiꝰ obſseruãtia eſst no toria, ꝙ nõ in diget tũc aliq̈ ꝓbatiõe vſsus. & bñ cõferũt quæ. S̈. dixi. & idẽ eſsſset dicen dũ vbi apparet ꝑalias. ll. re gni ꝙ ꝓuidẽt aliꝗd circa talẽ legẽfori. vt habet̃ ſsuꝑ lucris cõſstãte matrimonio, & ſsuꝑ retractu ꝑ cõſsanguineũ ꝓximiorẽ, & ſsuꝑ arris vſsaliàs, ꝓut eſst in. ll. Ordin. &. ll. Taurinis: nã ſsatis ex hoc cõſstat tales. ll. fori validatas & apꝓbatas per reges, & iſsto argum. vſsus eſst Frãciſscus Curtiꝰ, ꝓut refert eiꝰ nepos ex ſsratre vſsſsorore dictꝰ Frãciſschinus Curtiꝰ vbi S̈. ad ꝓbandũ apꝓbata fuiſsſseꝑ Imperatores, capſsa cõſsuetudinũ feudorũmã princeps diſsponens circa ꝑſsonã vel actũ inualidũ, dicit̃ ap ꝓbare. l. quidã cõſsulebãt. ff. de re iud. l. idẽ vl pianꝰ. ff. de excu. tuto. vñ arguit ꝙ multi Imperato res habuerũt notitiã dicti libri feudorũ. & circa illũ diſspoſsuerũt ꝓut dicit conſstare ex infinit priuilegijs cõceſssis ad legitimãdũ ſspurios & naturales, in ꝗbus expreſssè derogãt. c. naturales. ſsi de feud. fuer. con tro. Limitat etiã Rode. vbi. S̈. niſsi fortè caſsus qui à.l. fori eſst deciſsus nõ accidiſsſset: ꝗa tũc nõ tollet̃ effectꝰ talis legis. & ſsubijcit ꝙ ſsufficeret ꝓbare ſsaltẽ ex fama & p̃ſsumptiõe, ꝙ teſstes nõ recordant̃ tale negotiũ occurriſsſsein ciuitate: nã tũc impoſssibile eſsſset ꝓbare vſsum: ex qͦ nunꝗ̃ accidit & ita dicit limitãdã. l. ord. de Alcala allegat notata per Bal. in l. de q bus. 9. co. ff. de legi. in. q an ex nõ actibꝰ inducat̃ cõſsuetudo. & alia q̃ ibi poteris videre. qũæ tñ nõ multũ vrgent Et dato ꝙ iſsta limitatio foret vera, deberet ꝓbari, vt dictũ eſst, nõ ſsolũ ꝙ caſsus nõ venit in ciuitate, verũ neq; in regno: ꝗa ſsi alibi venit de illo eſst ꝓbãdũ Præterea & limitari deberet iſsta limitatio, niſsi talis caſsus eſsſset deciſsus per iſstas. ll. Partitarũ. tũc em̃ vſsu. l. fori ꝓbato, per iſstas. ll. deberet decidi: quas & poſst librũ fori cõdidit iſste rex Alfonſsus ſsereniſssimꝰ vt habetur in ſsua Chr onica. l. nõ eſst nouũ. ff. de legib. c. 1. de conſsti. lib. 6.
¶ Lex. VIII.
In foro cõdẽdo ſseu in ſscriptis redigẽdo, attẽdi debet qđ hic exprimi tur. h.d.
a ¶ El fuero. Fortè. l. iſsta põt intelligi de ſstatutis populorũ, de ꝗ bus in. l. oẽs populi. ff. de iuſst. & iur. vt per. l. iſstam permittat̃ popul: dũ tñ fiat cum volũtate principis, qđ videt intelligẽdũ & limitandũ iuxta ea q̃ dixi in. l. 12. S. ti. 1. nã ꝓcedet qđ hic liabet̃, qñ populꝰ ſsta tueretali quid ex cã, cõtra. l. ſscriptã: vel in caſsu qͦ nõ poſs ſsetſstatuere, ꝗa nõerat ſsuꝑ ad miniſstratione rerũ ſsuarũ, vt latiꝰ ibi dixi, vel dic quòad iſstũ titulũ. ꝙ intelligat̃ hæc 1. qñ cõſsuetudo ſseu forꝰ redigit in ſscriptis vt ſseruet ꝙ hic habet̃: ſsed hoc nõ videt̃ poſsſse ſstare attentis ꝟ bis hu ius. l. vñ. tene ꝙ hic loquat̃ de foro municipali.
¶ Lex. IX.
Forꝰ ſseu cõſsue tudo q̃ incipit eſsſse corruptela, tolli debet: & tanto deterior, q̈nto diu turnior. h. d.
b ¶ El mas noble en ſsu poder. Et dicit. glo. in. c. oẽs popu. 47. dicit. glo. in. c. oespopu. 47. diſst. ꝙ nõ põt quis creſscere tm̃ in malitia, quantũ in bonitate, ꝗa charitas põt in ifi nitũ extẽdi, iu xta illud pſsal. bonũ mihilex oris tui ſsuper millia & c. ſsed malitia nõ ꝗa aliꝗs põt eſsſse ſsummè malꝰ. de pęnit. diſst. 2. §. è cõtrario.
c ¶ Desfecho. Etſsi de facto nõ tollat̃, ſsed ꝑſseueret, licitũ eſst illicita remedijs legitimis circũuenire. Vt tra. Bal. ꝑ tex. ibi in. l. vni. In pri. C. de ca. tol.
d ¶ Tanto peor es. Concor. ca. fi. de conſsue. lex mala nunquam iuuatur temporis curſsu. glo. in. c. inter cætera. 16. q. 3.