Titulus. III. De ſsumma Trinitate, & fide catholica.
e ¶ Crea firmemente. Qđ hic habet ſsumptũ eſst à.c. 1. de ſsum. Tri. & fid. ca tho. in decreta. & C. eo. in epiſsto. inter claras. & dictã decretalẽ cõmẽto ornauit. B. Tho. vt patet in ſsuo libro opuſsculorũ, opuſsculo. 17.
f ¶ Verdadero Dios. Dicũt ſsancti vnus: ne differẽtia cõtrarietatẽ, cõtrarie tas pugnã pugnaverò corruptionẽ induceret: trinꝰ ne ſsolitudo vſs ſsin gularitas, eũ vel minꝰ potẽtẽ, vel minus bonũ, vel minus felicẽ oſstẽdat & bene dicit vnꝰ: ꝗa ois numerus ab vnitate, vnitas a nullo. tradit Io. An. in. c. firmiter. de ſsum. Tri. & fid. cath. in nouella. Ambr. etiã in li. de fide. ad Gratia. Imperatorẽ. li. 1. c. 2. nos pr̃em & filiũ, & ſspm̃ ſsanctũ cõfitemur. ita vt in Trinitate ꝑfecta, & plenitudo ſsit diuinitatis, & vni tas poteſstatis. om̃e regnũ in ſse ipſso diuiſsum, facile deſstruetur: nõ er go diuiſsum eſst regnũ Trinitatis: ſsi diuiſsum nõ eſst vnũ eſst, nõ em̃ diuidit̃ vnitas, neq; ſscinditur, & ideo neq; corruptelæ ſsubdit̃ neq; ętati.
g ¶ No ha comienço. Vide in proœmio ſsecundæ Partitæ.
h ¶ Medida. Pro ſsui excellẽtia & magnitudine inexcogitabili mẽſsurari, vel attingi nõ põt. Deꝰ excedit magnitudine ſsuæ dignitatis oẽm crea turã in inſsinitũ: & ideo dicit̃ immẽſsus, ꝗa nulla eſst cõmenſsuratio, vł ꝓportio alicuius creaturæ ad ipſsum.
a ¶ Ni mudamiento. Qui idem in eodem ſsemper manet, & eſst incommu tabilis apud quem nulla eſst commutatio, neq; viciſssitudinis obumbratio. in Epiſsto. Iacobi. c. 1.
b ¶ Poderoſso. Geneſsis. c. 17. dicit. Ipſse ego Deus omnipotens, & in hoc verè Deus omnipotẽs oſstendit̃, quòd omnia poteſst facere, & in nul lo põt deficere, declarat S. Tho. in opuſsculo. de qͦ S̈.
c ¶ Padre e fijo e ſspiritu ſsancto. Iſsti tres perſsonæ Trinitatis exprimuntur Matth. vltim. Docete om̃es gentes baptizantes eos in nomie patris, & filij & ſspiri tus ſsancti.
d ¶ Tres perſsonas Alia eſst enim patris, alia filij, alia Spiritus ſsancti.
e ¶ Vna coſsa. Vna ſsubſstãtia, ſseu natura, vt in di. c. firmiter. de ſsumma tri nita. & fid. catho. ſsic igitur datur intelligi, vt exponit S. Thom. vbi ſsuprà. ꝙ in diuinitate tres ſsunt ſsubſsiſstẽtes ſscilicet pater & filius & ſspiritus ſsanctꝰ ſsed vna nume ro ſsimpliciter natura eſst: in qua ſsubſsiſstũt ꝙ in rebus humanis contingere non poteſst. Petrus enim & Paulus & Ioanues ſsunt quidem tres ſsubſsiſstentes in natura humana: ſsed natura humana & ſsi ſsit in iſstis rebus, vna ſspecie: non tamẽ eſst eadẽ nu mero: & ideò tres homines ſsunt, non vnus homo: quia verò in patre filio, ſspiritu ſsancto, eſst vna numero diuina natura. dicimus quod pa ter & filius & ſspiritus ſsanctus ſsunt vnꝰ Deus, & non tres Dij.
f ¶ Padre no fecho ni engendrado. Conſsy derandum eſst ſsecũdum S. Tho., vbi ſsuprà, quòd quicquid in diuinis abſsolutè dicit̃, commune eſst: & vnum in tribus perſsonis, ſsicut quod dicit Deus bonus, ſsapiens & om nia buiuſsmodi: bi enim ſsolum inuenitur diſstinctio, vbi aliquid inuenitur pertinens ad relationem Originis, quia. ſs. pater à nullo eſst, ſsecundum hoc innaſscibilis dicitur: filius aut dicitur filius, quia à pa tre eſst per generationem, ſsecundum illud Pſsal. 2. Ego hodie genuite. & ſseđm hoc patri attribuitur paternitas, & filio filiatio: Spiritus aũt ſsanctus ab vtroq; procedit. & ſsecundũ hoc, Spiritui ſsancto attribuitur proceſssio: patri verò & filio, communis ſspiratio, quia. ſs. cõmuniter ſspirãt Spiritum ſsanctũ. vid. in. c. 1. de ſsum. Trini. & fid. cath. lib. 6.
g ¶ Spirituales e corporales. Hoc eſst, cõtra aliquos hæreticos qui aliter di xerunt, vt tradit S. Tho. vbi ſsuprà. & propter iſstos hæreticos emanauit conciliũ illud: de quo in. d.c. firmiter. ſscđm Io. An. ibi poſst Egid.
h ¶ Buenas. Geñ. 1. Vidit Deus cuncta quæ fecerat, &. erant valde bona.
i ¶ Por ſsi. Dæmones per ſse fuerunt creati boni, ſsed per ſse abutendo libero arbitrio facti ſsunt mali: ex hoc colligit Abb. in. dict. c. firmiter. col. 2. ꝙ angeli habent liberum arbitrium: ſsed vt dicit glo. ſsingularis. in ca. qui Epiſscopus. 23. diſst. Angelus, dæmon, & homo, habent liberum arbitrium. Angelus ſsemper vtitur ad bonum & meretur. Diabolus ſsemper ad malum, & quotidie fit peior. Homo vtitur pariter ad vtrũq;. Valerius max. lib. 6. c. 2. in prin. Libertas animi inter virtutem, vitiumq̃; poſsita, ſsi ſsalubri modo ſse temperauit laudem, ſsi quò non debuit, profudit, reprehenſsionem meretur.
k ¶ Por cõſsejo del diablo. Et ideò habuit & habet remediũ, quia peccauit ſsuggeſstione diaboli: demõ verò, ꝗa per ſse peccauit. nõ habet remediũ
l ¶ De ſspiritu ſsancto. Quia mẽbra Chriſsti ſsine ſsemine humano formata fuerunt ex ſspiritu ſsancto. Sic exponunt Theologi, & tradit Abb. in d.c. firmiter. & eſst articulus fidei & actus Incarnationis fuit explicatus cõmuniter à tota Trinitate: filius tamen ſsolummodo fuit incarnatus. vid. in. d. ca. firmiter. & per S. Thom. vbi ſsuprà.
m ¶ Ome verdadero. vid. in d. ca. firmiter. &. c. cũ Chriſstus de hæret. & hoc eſst con tra Maniche. qui dixerunt chr̃m nõ verã carnë, ſsed fan taſsticã accepiſs ſse, cõtra id qđ dixit Dñs diſscipulis poſst re ſsurrectionẽ, vt habet̃ Luc. vlti. Spiritꝰ carnẽ & oſsſsa non hẽt ſsicut mevi detis habere.
n ¶ De alma razonable. Vid. vbi S̈. & hoc eſst cõ tra hæreticos apollinariſstas qui dixerunt Chr̃m habere animã ſsenſsitiuam tantùm.
o ¶ De carne. Hoceſst, cõtra hæreticos Va lẽtinos, qui di xerũt corpus Chr̃i non eſsſse aſsſsumptũ de de virgine, ſsed de cęlo allatũ contra id qđ dicit̃ad Galatas. 4. Factum ex muliere. & ad Rom. 1. ꝗ factus eſst ei ex ſsemine Dauid ſscđm carnẽ.
p ¶ E verdadero Dios. Vid. in dictis cap. firmiter. &. c. cum Chriſstus. & Clem. 1. de ſsumma Trinitate. & fide catho. in princi.
q ¶ Fue mortal. Chr̃s inquantũ homo, fuit paſssibilis & mortalis: vñ poterat pati omnes pœnalitates ſseu paſssiones quas homo pati poſsſset: & niſsi expiraſsſset in cruce, defeciſsſset ſsenio, ſsicut ꝗlibet homo deficit. vi. glo. quæ allegat Augu. in clem. 1. de ſsum. tri. & fi. cat. in ꝟbo paſssibile: ſsed poſst refurrectionẽ, illa caro quã aſssũpſserat, non fuit amplius paſssibilis: quia fuit glorificata: &. 4. ſsunt dotes glorificationis carnis agilitas, ſsubtilitas, claritas, impaſssibilitas: & hæ dotes ſsunt corporũ glorificatorũ. & ſsumit̃ ex dictis. Apoſsto. 1. ad Corinth. c. 15. & tradit S. Th. opuſsculo. 3. qđ intitulat̃ Cõpendium Theologię. c. 168. 1. partis.
r ¶ En la cruz. Quare Chriſstus elegit ſsibi mortem crucis. vide per glo. in in dict. Clem. 1. in princi. in verbo cruci. de ſsumma Trini. & fid. cath.
ſs ¶ Deſscendio. Deſscẽdit ad inferos, reſsurrexit à mortuis, & aſscẽdit in cę lũ. ſsed deſscẽdit in aia, & reſsurrexit in carne, aſscẽditq; partier vtroq;.
t ¶ Los biuos, e los muertos. id eſst eos qui repetientur viui in aduẽtu Iudicis, & eos qui iã errant præmortui. qđ non eſst intelligendũ, quaſsi ali qui ſsint futuri, qui nõ moriantur: ſsed quia in ipſso aduẽcu iudicis mo rientur, & ſstatim reſsurgent vel viuos & mortuos intelligere ſspiritualiter poſssumꝰ, id eſst, iuſstos & peccatores: ſsic dicit S. Tho. vbi ſsuprà.
v ¶ Lo que mereſscio. Vid. etiã in. d.c. firmiter ibi redditurus ſsingulis ſsecũ dũ opera ſsua, tam reprobis ꝗ̃ electis: & hoc point ſsecũdũ S. Tho. vbi ſsuprà. ad excludẽdũ errorẽ aliquorũ, ꝗ poſsuerũt ꝙ in finali iudicio a liꝗ ſsaluabũtur, nõ ꝓprijs meritis, ſsed precibꝰ aliquorũ ſsctõrũ donati.
x ¶ Reſsuſscitar. Sic & in. d.c. firmiter. dicit̃ ꝙ oẽs tam reprobi electi, cũ ſsuis proprijs reſsurgent corporibus, quæ nunc geſstãt. qđ ponit ſscđm S. Tho. vbi ſsuprà. ad excludendũ quorundã hæreticorũ errorẽ, qui dicũt ꝙ reſsurgentes nõ habebũt eadẽ corpora, quę nũc per mortem deponunt, ſsed quædã corpora de cęlis allata: qđ eſst cõtra illud Apoſsto. .1. ad Corint. c. 15. oportet corruptibile hoc induere incorruptio nem, & Iob. c. 19. & rurſsum circundabor pelle mea. & in carne mea videbo Deum, quem viſsurus ſsum ego ipſse: & oculi mei conſspecturi ſsunt: & contra deſsperantes reſsurrectionẽ corporũ, fieri poſsſse, & ꝗ reſsurrectionis fidem ex obedientia non tenent, tradit S. Grego. aliquas rationes, de mundo in elementis ſsuis, reſsurrectionem noſstram imitante: de luce quotidiana, de arbuſstis viriditatem foliorum amittentibus, & ecce ſsubito qua ſsi ex areſscenti ligno, velut quadã reſsurrectione veniente: videmus folia erumpere, fructus grã deſscere, & totam arborem rediuiuo decore veſstiri. Item de paruis arborũ ſseminibus, terræ humoribꝰ commẽdatis: ex quibus nõ lõgè pòſst aſspi cimus magna arbuſsta ſsurge re, & rerũ om nium opifice cuncta mirabiliter ordinã te, & in mollitie ſseminis latuit aſsperitas corticis: & in teneritudine illiꝰ latuit abſsconſsa fortitu do Roboris, & in ſsiccitate eiꝰ vbertas fructi ficationis, Quid ergo mi rum, ſsi tenuiſsſsimum pulue rem, vel a noſstris oculis in elementis redactum, cum vult, in hominem reformat, qui ex te nuiſssimis ſseminibus immẽſsa arbuſsta reintegrat? videas ibi latiꝰ per eum.
a ¶ Para ſsiempre. Adde. d.c. firmiter. ibi & illi cum Diabolo pœnam æternam: & iſsti cũ Chriſsto gloriam ſsempiternam, & ex hoc ſsecundũ S. Thom. vbi ſsuprà excluditur error Origenis, cum poſsuit ꝙ pœna damnatorum non erit perpetua, ſsimiliter neq; gloria beatorum.
b ¶ Otro ſsi. Iſste verſsiculus ſsumptus fuit ex ca. firmiter. ibi vna eſst fidelium. de ſsumma Trinitate. & fide catholica.
c ¶ General. glo. in Rub. C. eo. exponit catholica, id eſst vniuerſsalis. vide per Archi. in ca. extra catholicam. 1. q. 1.
¶ Lex. I.
Ponitur hic canon ſseu Symbolum Apoſstolorum, in quo continentur articuli fidei catholicæ. hoc dicit.
d ¶ Los Apostoles Qui eadem hora inſstinctu ſspiritus ſsancti Symbolum compoſsuerunt. vid. glo. Bernar. in rub. de ſsumma trinit. & fid. catho. & ad de. ca. 1. & ibi glo. 15. diſstin.e
e ¶ Los deue ſsaber e creer. Clerici explicitè, quod eſst explicare, diſstinguere, & defen dere: laici implicitè: & credere implicitè, eſst credere quicquid credit Eccleſsia. glo. & docto. in Rub. de ſsumma Trinit. & fid. ca tho. &, S. Tho. 2. 2. q. 2. art. 6. & in tm̃ valet fides implicita laico, ꝙ ſsi ra tione naturali motus dicat ſseu credat falſsò opinando patrem maiorem vel priorem filio: vel tres perſsonæ ſsunt ad inuicem diſstantes, vel quid ſsimile, non eſst hęreticus, neq; peccat dũmodo ſsic dicat, ſseu credat: quia credit Eccleſsiã ſsic credere: & ſsuam opinionẽ ſsupponit fidei Eccleſsiæ: quia licèt ſsic ipſse opinetur, illa tñ non eſst fides ſsua, ſsed fides quã tenet Eccleſsia: & hoc verum dummodo pertinaciter nõ defendat errorem ſsuũ. ſsic dicit Inno. in. c. 1. de ſsumma Trin. & fid. catho. & Io. An. & Abbas in Ru. eiuſsdẽ titu. tradit doct. de Pala. ru. in ſsua allegatio. in mate ria hæreſsis. Clerici habentes curam animarũ, debent ſscire articulos fidei explicitè 38. diſst. c. 1. &. 2 Epiſscopi verò debẽt plus ſsci re, vt om̃i poſs cẽti reddãt rationẽ. 36. q. 6. §. ecce. 38. diſst. omnes pſsallẽtes. & deliberato conſsilio, ſsi oportuerit, & habito con ſsilio cũlapien tibus: inferioribus verò cle ricis, qui non habent expenſsas, vt poſssint ſstudere & habere magr̃os: ſsed ꝓprijs ma nibus victum quærũt, videt̃ ſsufficere ſsecũdũ Inno. in. d. c. 1. ſsi credant iplicitè, ſsicut & laici, debẽt tñ aliquid plꝰ ſscire de ſsacramẽto altaris, in qͦ quotidie ꝟſsantur. Sed ſsi habẽt expẽ ſsas, & nõ excuſsarentur ex eo, quia inten dunt alijs ope ribus pietatis tunc peccãt, ſsi nõ inſstant, vt plus ſsciant quã laici. hæc tradunt Inno. vbi ſsuprà Ioan. And. Abb. in d. Rub. vbi latius poteris videre. Et aduerte etiã ꝙ poſst tempus gratiæ reuclatæ iã omnes, tam maiores ꝗ̈ minores, tenentur habere fidẽ explicitam de myſsterijs. Chriſsti: præcipuè quantũ ad ea quæ cõmuniter in Eccleſsia ſsolennizantur, & publicè proponũtur, ſsicut ſsunt ar ticuli incarnationis, ſseđm S. Tho. vbi ſsuprà art. 7. & myſsteriũ in carnationis Chriſsti explicitè credi non põt ſsine fide Trinitatis, quia in eo cõtinetut ꝙ filius Dei carnẽ aſsſsumpſserit, ꝙ per gratiã ſspiritꝰ ſsancti mundũ renouauerit, ꝙ ſspiritu ſsancto conceptus fuerit. & ideo poſst tempus gratiæ tenentur omnes ad explicitè credendũ myſsteriũ Tri nitatis. ſscđm eundem S. Tho. vbi ſsuprà art. 8.
f ¶ Bocados. Dicitur enim Symbolũ à ſsyn, quod eſst ſsimul, & bolus, qđ eſst morſsellus: quia vnuſsquiſsq; Apoſstolorũ ſsuũ morſsellũ. i. partẽ ſsuã appoſsuit. ita dicit etiã glo. in rub. de ſsum. Trin. & fid. cat h. quod non placet laco. ſsecundũ ꝙ refert Ioa. An. ibi in Nouella, qui dicit ꝙ ſsecũ dũ Dioniſsiũ dicit à ſsyn, qđ eſst cõ: & bolin, quod eſst ſsententiavel con uenientia, quia de omnium Apoſstolorum conſscientia ſstabilitum.
g ¶ Sant Pedro. Vide per Io. And. in dict. Rub. & dicit Hoſstien. in Sum. eiuſsdem tituli. §. quot & qui articuli. in prin. quòd inuenit in ſscripturis licet nõ auctenticis, quis Apoſstolorum quẽ articulũ poſsuerit.
a ¶ Enla ſsanta egleſsia. S. Thom. 2. 2. q. 1. ar. 9. ad quintum exponit, vt ſsit ſsenſsus, Credo in ſspiritum ſsanctum ſsanctificantem eccleſsiam, & di cit etiam quòd meliùs eſst & ſsecundum communiorem vſsum, vt non ponatur hic in: ſsed ſsimpliciter dicatur ſsanctam eccleſsiã catholicam.
b ¶ Artejos. Habes hic articuli ethy mologiam, adde quæ de articulis fidei tradit. S. Tho. 2. 2. q. 1. arti. 6. vbi dicit quòd articulus eſst ſsecũ dum quoſsdã indiuiſsibilis veritas de deo aretãs nos ad ad credẽdum & ſsecundum Yſsido. articulus eſst percep tio diuinæ ve ritatis tendẽs in ipſsam. & in græco dicitur artos: in latino. articulus. & Secũdũ Oldra. cõſsi. 167. Articulus eſst nomen diminutiuum deſsi gnãs aliquid ꝑticulare, & indiuiduum, genere ſsuo ꝑ debitas circũſstantias deciſsum.
c ¶ Que ayunta el hõbre con Dios. Hæc eſst vita ęterna: vt cognoſscant te ſsolum verum Deum, & quẽ miſsiſsti Ieſsum Chriſstum. Ioan. 17. per fidẽ anima cõiungitur Deo: & facit q̃ſsi quod dã matrimoniũ cũ Deo. Oſseæ. 2. Sponſsabo te mihi in fide: ſsine fi de impoſssibile eſst placere Deo. Ad Hebręos. 1. & vbi non eſst æternæ & incom mutabilis veritatis agnitio falſsa eſst virtus etiam in optimis moribus. auguſstius ſsuper illud ad Rom. 14. Om ne quod non eſst ex fide, peccatũ eſst.
¶ Lex. II.
Oſstendit qua tuordecim eſsſse articulos ſsã ctæ fidei, ſseptem pertinentes ad oſstendendum diuinitatem Chriſsti: & alios ſseptem, ad humanitatem. hoc dicit.
d ¶ Catorze. Sequitur communem poſsitionem computantium quatuordecim articulos fidei, ſseptem qui ad diuinitatem: ſseptem, qui ad humanitatem pertinent: alij verò tantùm ponunt duodecim articulos, & faciunt de tribus perſsonis: vnum articulum, & articu lum de opere glorificationis, diuidunt in duos ſscilicet in carnis reſsurrectionẽ, & gloriam animæ, & ſsic di cũt ſseu ponũt ſsex articulos reſspectu diui nitatis, & alios ſsex ponũt ex parte humanitatis, vbi cõ iungunt articulum Incarnationis, & natiuitatis: vt refert S. Thomas. 2. 2. q. 1. ar tic. 8. Sed prima poſsitio melior eſst: cũ enim articulus ſsit veritas ſsupra rationẽ exiſstens. vbi ſsunt diuerſsa, ſsupra rationem, diuerſsi articuli ſsunt ponendi. de his tradit ſsan ctꝰ Tho. in di. cap. firmiter. & Hoſstien. in ſsumma de ſsũ ma Trinit. & fid. cath. in. §. quot & qui ar ticuli. Ioa. An dre. & Abb. in Rub. de ſsumma Tri. & fid. cath.
¶ Lex. III.
Ponit pœnã nõ credentiũ. Vide. 7. Parti ta. tit. de hære ticis.